Λέγουσιν οὖν τὰς τῶν ἀποβιούντων ἀνθρώπων ψυχὰς ἐς τοῦτο ἀεὶ 
διακομίζεσθαι τὸ χωρίον. Ὅντινα δὲ τρόπον, αὐτίκα δηλώσω, σπουδαιότατα μὲν 
ἀπαγγελλόντων ἀκηκοὼς πολλάκις τῶν τῇδε ἀνθρώπων, ἐς ὀνείρων δέ τινα 
δύναμιν ἀποκεκρίσθαι νενομικὼς τὰ θρυλλούμενα. Παρὰ τὴν ἀκτὴν τοῦ κατὰ 
τὴν Βριττίαν Ὠκεανοῦ νῆσον κώμας παμπληθεῖς ξυμβαίνει εἶναι. Οἰκοῦσι δὲ 
αὐτὰς ἄνθρωποι σαγηνεύοντές τε καὶ γῆν γεωργοῦντες καὶ ἐπ´ ἐμπορίαν 
ναυτιλλόμενοι ἐς τήνδε τὴν νῆσον, τὰ μὲν ἄλλα Φράγγων κατήκοοι ὄντες, φόρου 
μέντοι ἀπαγωγὴν οὐπώποτε παρασχόμενοι, ὑφειμένου αὐτοῖς ἐκ παλαιοῦ τοῦδε 
τοῦ ἄχθους, ὑπουργίας τινὸς, ὥς φασιν, ἕνεκα, ἥ μοι ἐν τῷ παρόντι λελέξεται. 
Λέγουσιν οἱ ταύτῃ ἄνθρωποι ἐκ περιτροπῆς ἐπικεῖσθαι τὰς τῶν ψυχῶν 
παραπομπὰς σφίσιν. Ὅσοις οὖν τῇ ἐπιγενησομένῃ νυκτὶ ἐς τὸ ἐπιτήδευμα τοῦτο 
τῇ τῆς ὑπουργίας διαδοχῇ ἰτέον ἐστὶν, οὗτοι δὴ ἐπειδὰν τάχιστα ξυσκοτάζῃ, ἐς 
τὰς οἰκίας τὰς αὑτῶν ἀναχωροῦντες καθεύδουσι, προσδεχόμενοι τὸν συναγωγέα 
τοῦ πράγματος. Ἀωρὶ δὲ τῶν νυκτῶν τῶν μὲν θυρῶν σφίσιν ἀρασσομένων 
αἰσθάνονται, φωνῆς δέ τινος ἀφανοῦς ἐπαΐουσιν ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοὺς 
ξυγκαλούσης. αὐτοί τε ὀκνήσει οὐδεμιᾷ ἐκ τῶν στρωμάτων ἐξανιστάμενοι ἐπὶ 
τὴν ἠϊόνα βαδίζουσιν, οὐ ξυνιέντες μὲν ὁποία ποτὲ ἀνάγκη αὐτοὺς ἐς τοῦτο 
ἐνάγει, ἀλλ´ ὅμως ἀναγκαζόμενοι. Ἐνταῦθα δὲ ἀκάτους παρεσκευασμένας 
ὁρῶσιν ἐρήμους τὸ παράπαν ἀνθρώπων, οὐ τὰς σφετέρας μέντοι, ἀλλ´ ἑτέρας 
τινὰς, ἐς ἃς δὴ ἐσβάντες τῶν κωπῶν ἅπτονται. Καὶ τῶν βάρεων αἰσθάνονται 
ἀχθομένων μὲν ἐπιβατῶν πλήθει, ἄχρι δὲ ἐς σανίδας τε ἄκρας καὶ τῶν κωπῶν 
τὴν χώραν τῷ ῥοθίῳ βεβαπτισμένων, ἀποδεουσῶν τε τοῦ ὕδατος ὅσον οὐδὲ 
δάκτυλον ἕνα, αὐτοὶ μέντοι οὐδένα θεῶνται, ἀλλὰ καὶ μίαν ἐρέσσοντες ὥραν ἐς 
τὴν Βριττίαν καταίρουσι. καίτοι ταῖς ἀκάτοις ἡνίκα ταῖς αὑτῶν ἰδίαις 
ναυτίλλονται, οὐχ ἱστίοις χρώμενοι, ἀλλ´ ἐρέσσοντες, ἐς νύκτα τε καὶ ἡμέραν 
μόλις ἐνταῦθα διαπορθμεύονται· ἐς τὴν νῆσον δὲ καταπλεύσαντες 
ἀποφορτιζόμενοι ἀπαλλάσσονται αὐτίκα δὴ μάλα, τῶν βάρεων σφίσι κούφων 
γινομένων ἐκ τοῦ αἰφνιδίου κἀκ τοῦ ῥοθίου ἐπαιρομένων ἔν τε τῷ ὕδατι 
καταδυομένων οὐδέν τι ἄλλο, πλήν γε ὅσα ἐς τὴν τρόπιν αὐτήν. Καὶ αὐτοὶ μὲν 
ἀνθρώπων οὐδένα ὁρῶσιν οὔτε ξυμπλέοντα οὔτε ἀπαλλασσόμενον τῆς νηὸς, 
φωνῆς δὲ ἀκούειν τινὸς ἐνθένδε φασὶ τοῖς ὑποδεχομένοις ἀπαγγέλλειν δοκούσης 
πρὸς ὄνομα τῶν συμπεπλευκότων αὐτοῖς ἕκαστον, τά τε ἀξιώματα ἐπιλεγούσης 
οἷς πρώην ἐχρῶντο καὶ πατρόθεν αὐτοὺς ἀνακαλούσης. ἢν δὲ καὶ γυναῖκες 
ξυνδιαπορθμευσάμεναι αὐτοῖς τύχωσι, τῶν ἀνδρῶν ἀποστοματίζουσι τὰ 
ὀνόματα οἷσπερ ξυνοικοῦσαι ἐβίων. ταῦτα μὲν οὖν οἱ τῇδε ἄνθρωποι ξυμβαίνειν 
φασίν.
 

On dit donc, que les âmes des morts sont transportées dans cette île, de la manière 
que j'ai ouï dire à plusieurs personnes, bien que j'aie pris tout ce que j'en ai 
ouï-dire pour des rêveries, et pour des songes. Le rivage de l'Océan qui est vis-à-vis 
de l'île, est embelli de divers bourgs qui sont habités par des pêcheurs, par des 
laboureurs, et par des marchands, qui dépendent des Français, et qui toutefois ne 
leur payent aucun tribut, en considération d'un service qu'ils leur ont rendu, et dont 
je parlerai incontinent. On prétend que les habitants de ces bourgs passent chacun à 
leur tour les âmes dans l'île.  Ceux qui sont en rang de faire cette fonction, se retirent 
en leurs maisons dès que le jour est fini, et s'y reposent, jusqu'à ce que le Génie qui 
doit présider au passage les vienne quérir. Ils entendent sur le minuit frapper à 
leur porte, et une voix sourde qui les appelle. A l'instant ils se lèvent, et vont au 
rivage, ou plutôt ils y sont conduits par je ne sais quelle vertu secrète, mais toute-
puissante. Quand ils y sont arrivés ils y trouvent des barques toutes vides, et qui ne 
sont pas à-eux, ils entrent dedans,  et prennent les rames. Ils reconnaissent que les 
barques sont si chargées, qu'elles enfoncent dans l'eau jusqu'au bord. Ils ne voient, 
néanmoins personne. Après avoir ramé l'espace d'une heure, ils arrivent à l'île, 
bien qu'ils n'aient accoutumé d'y arriver, dans leurs vaisseaux, qu'après avoir ramé 
un jour, et une nuit entière. Quand leurs barques sont déchargées, elles sont si légères 
qu'elles ne sont que raser la surface de l'eau. Ils ne voient personne qui y soit, ni 
personne qui en sorte ; mais ils disent qu'ils entendent une voix qui récite les anciens 
noms, et les qualités de ceux qui en sortent, et que ceux-ci appellent ceux qui les 
reçoivent leurs pères. Les femmes qui descendent de ces barques disent 
adieu à leurs maris à haute voix. Voila ce que content ceux du pays.
 
Trad. : M. COUSIN, Procope, oeuvres complètes. Paris, Foucault, 1685