[3,0] SAXO GRAMMATICUS. Gesta Danorum. Liber III - Liber IV (Selecta).

[3,6]
6. Eodem tempore Horwendillus et Fengo, quorum pater Gerwendillus Iutorum praefectus exstiterat, eidem a Rorico in Iutiae praesidium surrogantur. At Horwendillus, triennio tyrannide gesta, per summam rerum gloriam piraticae incubuerat, cum rex Noruagiae Collerus operum eius ac famae magnitudinem aemulatus decorum sibi fore existimauit, si tam late patentem piratae fulgorem superior armis obscurare quiuisset. Cuius classem uaria fretum nauigatione scrutatus offendit. Insula erat medio sita pelago, quam piratae collatis utrimquesecus nauigiis obtinebant. Inuitabat duces iucunda litorum species, hortabatur exterior locorum amoenitas interiora nemorum uerna perspicere lustratisque saltibus secretam siluarum indaginem pererrare. Ubi forte Collerum Horwendillumque inuicem sine arbitris obuios incessus reddidit.
Tunc Horwendillus prior regem percontari nisus, quo pugnae genere decernere libeat, praestantissimum affirmans, quod paucissimorum uiribus ederetur. Duellum siquidem ad capessendam fortitudinis palmam omni certaminis genere efficacius fore, quod propria uirtute subnixum alienae manus opem excluderet. Tam fortem iuuenis sententiam admirans Collerus: 'Cum mihi,' inquit, 'pugnae delectum permiseris, maxime utendum iudico, quae tumultuationis expers duorum operam capit. Sane et audacior et uictoriae promptior aestimatur. In hoc communis nobis sententia est, hoc ultro iudicio conuenimus. At quoniam exitus in dubio manet, inuicem humanitati deferendum est, nec adeo ingeniis indulgendum, ut extrema neglegantur officia. Odium in animis est; adsit tamen pietas, quae rigori demum opportuna succedat. Nam etsi mentium nos discrimina separant, naturae tamen iura conciliant. Horum quippe consortio iungimur, quantuscumque animos liuor dissociet. Haec itaque pietatis nobis condicio sit, ut uictum uictor inferiis prosequatur. His enim suprema humanitatis officia inesse constat, quae nemo pius abhorruit. Utraque acies id munus, rigore deposito, concorditer exsequatur. Facessat post fatum liuor, simultasque funere sopiatur. Absit nobis tantae crudelitatis specimen, ut, quamquam uiuis odium intercesserit, alter alterius cineres persequamur. Gloriosum uictori erit, si uicti funus magnifice duxerit. Nam qui defuncto hosti iusta persoluerit, superstitis sibi fauorem asciscit, uiuumque beneficio uincit, quisquis exstincto studium humanitatis impenderit. Est et alia non minus luctuosa calamitas, quae uiuis interdum, damnata corporum parte, contingit. Huic non segnius quam ultimae sorti succurrendum existimo. Saepe enim incolumi spiritu membrorum clades pugnantibus incidit; quae sors omni fato tristior duci solet, quod mors omnium memoriam tollat, uiuens uero proprii corporis stragem neglegere nequeat. Hoc quoque malum ope excipiendum est. Conueniat igitur alterius ab altero laesionem denis auri talentis sarciri. Nam si pium est alienis calamitatibus compati, quanto magis propriis misereri? Nemo naturae non consulit; quam qui neglegit, sui parricida est.'
In haec data acceptaque fide pugnam ineunt. Neque enim iis aut mutui occursus nouitas aut uernantis loci iucunditas, quo minus inter se ferro concurrerent, respectui fuit. Horwendillus appetendi hostis quam muniendi corporis nimio animi calore auidior redditus, neglecta clipei cura, ambas ferro manus iniecerat. Nec audaciae euentus defuit. Collerum siquidem scuto crebris ictibus absumpto spoliatum, desecto tandem pede exanimem occidere coegit. Quem, ne pacto deesset, regio funere elatum magnifici operis tumulo ingentique exsequiarum apparatu prosecutus est. Deinde sororem eius, Selam nomine, piraticis exercitam rebus ac bellici peritam muneris, persecutus occidit.
Triennium fortissimis militiae operibus emensus, opima spolia delectamque praedam Rorico destinat, quo sibi propiorem amicitiae eius gradum conscisceret. Cuius familiaritate fultus filiae eius Geruthae connubium impetrauit, ex qua filium Amlethum sustulit.
Tantae felicitatis inuidia accensus Fengo fratrem insidiis circumuenire constituit. Adeo ne a necessariis quidem secura est uirtus. At ubi datus parricidio locus, cruenta manu funestam mentis libidinem satiauit. Trucidati quoque fratris uxore potitus incestum parricidio adiecit. Quisquis enim uni se flagitio dederit, in aliud mox procliuior ruit; ita alterum alterius incitamentum est. Idem atrocitatem facti tanta calliditatis audacia texit, ut sceleris excusationem beneuolentiae simulatione componeret parricidiumque pietatis nomine coloraret. Gerutham siquidem, quamquam tantae mansuetudinis esset, ut neminem uel tenui laesione commouerit, incitatissimum tamen mariti odium expertam, saluandaeque eius gratia fratrem a se interfectum dicebat, quod mitissimam et sine felle feminam grauissimum uiri supercilium perpeti indignum uideretur. Nec irrita propositi persuasio fuit. Neque enim apud principes fides mendacio deest, ubi scurris interdum gratia redditur, obtrectatoribus honos. Nec dubitauit Fengo parricidales manus flagitiosis inferre complexibus, geminae impietatis noxam pari scelere prosecutus.
Quod uidens Amlethus, ne prudentius agendo patruo suspectus redderetur, stoliditatis simulationem amplexus extremum mentis uitium finxit eoque calliditatis genere non solum ingenium texit, uerum etiam salutem defendit. Quotidie maternum larem pleno sordium torpore complexus abiectum humi corpus obsceni squaloris illuuie respergebat. Turpatus oris color illitaque tabo facies ridiculae stoliditatis dementiam figurabant. Quicquid uoce edebat, deliramentis consentaneum erat; quicquid opere exhibuit, profundam redolebat inertiam. Quid multa? Non uirum aliquem, sed delirantis fortunae ridendum diceres monstrum. Interdum foco assidens fauillasque manibus uerrens ligneos uncos creare eosdemque igni durare solitus erat; quorum extrema contrariis quibusdam hamis, quo nexuum tenaciores exsisterent, informabat. Rogatus, quid ageret, acuta se referebat in ultionem patris spicula praeparare. Nec paruo responsum ludibrio fuit, quod ab omnibus ridiculi operis uanitas contemneretur, quamquam ea res proposito eius postmodum opitulata fuerit.
Quae sollertia apud altioris ingenii spectatores primam ei calliditatis suspicionem iniecit. Ipsa namque exiguae artis industria arcanum opificis ingenium figurabat, nec credi poterat obtusi cordis esse, qui tam exculto manus artificio calluisset. Denique exactissima cura praeustorum stipitum congeriem asseruare solebat. Fuere ergo, qui eum uegetioris ingenii asserentes sapientiam simplicitatis praetextu occulere profundumque animi studium stoliditatis commento obscurare putarent, nec aptius astum deprehendi posse, quam si illi inter latebras usquam excellentis formae femina applicaretur, quae animum eius ad amoris illecebras prouocaret. Natura siquidem tam praeceps in Venerem esse ingenium, ut arte dissimulari non possit; uehementiorem quoque hunc motum fore quam ut astu interpellari queat, ideoque, si is inertiam fingeret, futurum, ut, occasione suscepta, uoluptatis illico uiribus obtemperaret. Procurantur igitur, qui iuuenem in longinquas nemorum partes equo perductum eo tentamenti genere aggrederentur.
Inter quos forte quidam Amlethi collacteus aderat, a cuius animo nondum sociae educationis respectus exciderat. Hic praeteriti conuictus memoriam praesenti imperio anteponens Amlethum inter deputatos comites instruendi potius quam insidiandi studio prosequebatur, quod eum ultima passurum non dubitaret, si uel modicum sensati animi indicium praebuisset, maxime uero, si Venereis palam rebus uteretur. Quod ipsi quoque Amletho obscurum non fuit. Equum siquidem conscendere iussus ita se de industria collocauit, ut suum ipsius ceruici dorsum obuertens aduersa caudam fronte spectaret. Quam frenis quoque complecti coepit, perinde atque ea parte ruentis equi impetum moderaturus. Qua astutiae meditatione patrui commentum elusit, insidias expugnauit. Ridiculum satis spectaculum fuit, cum idem habenae expers, regente caudam sessore, procurreret.
Procedens Amlethus, cum obuium inter arbusta lupum habuisset, comitibus tenerioris aetatis equum occurrisse dicentibus, perpaucos huiusmodi in Fengonis grege militare subiunxit, ut modesto, ita faceto imprecationis genere patrui diuitias insecutus. Qui cum illum prudenti responso usum astruerent, ipse quoque se de industria locutum asseuerabat, ne aliqua ex parte mendacio indulgere uideretur. Falsitatis enim alienus haberi cupiens, ita astutiam ueriloquio permiscebat, ut nec dictis ueracitas deesset, nec acumunis modus uerorum indicio proderetur.
Idem litus praeteriens, cum comites, inuento periclitatae nauis gubernaculo, cultrum a se eximiae granditatis repertum dixissent: 'Eo', inquit, 'praegrandem pernam secari conuenit,' profecto mare significans, cuius immensitati gubernaculi magnitudo congrueret. Arenarum quoque praeteritis cliuis, sabulum perinde ac farra aspicere iussus, eadem albicantis maris procellis permolita esse respondit. Laudato a comitibus responso, idem a se prudenter editum asseuerabat. Ab iisdem, quo maiorem exercendae libidinis audaciam sumeret, de industria relictus, immissam a patruo feminam, perinde ac fortuito oblatam, obscuro loco obuiam recepit constuprassetque, ni collacteus eius tacito consilii genere insidiarum indicium detulisset. Considerans enim, quonam aptius modo occultum monitoris officium exsequi periculosamque iuuenis lasciuiam praecurrere posset, repertam humi paleam oestri praeteruolantis caudae submittendam curauit. Egit deinde ipsum in ea potissimum loca, quibus Amlethum inesse cognouit, eoque facto maximum incauto beneficium attulit. Nec callidius transmissum indicium quam cognitum fuit. Siquidem Amlethus, uiso oestro simulque stramine, quod caudae insitum gestabat, curiosius pernotato, tacitum cauendae fraudis monitum intellexit. Igitur insidiarum suspicione conterritus, quo tutius uoto potiretur, exceptam amplexibus feminam ad palustre procul inuium protrahit. Quam etiam peracto concubitu, ne rem cuiquam proderet, impensius obtestatus est. Pari igitur studio petitum ac promissum est silentium: maximam enim Amletho puellae familiaritatem uetus educationis societas conciliabat, quod uterque eosdem infantiae procuratores habuerit.
Domum itaque reductus, cunctis, an Veneri indulsisset, per ludibrium interrogantibus, puellam a se constupratam fatetur. Interrogatus rursum, quo rem loco egerit quoue puluino usus fuerit, ungulae iumenti cristaeque galli, laquearibus quoque tecti innixum se dixit. Horum enim omnium particulas uitandi mendacii gratia, cum tentandus proficisceretur, contraxerat. Quae uox multo circumstantium risu excepta est, quamquam nihil rerum ueritati per iocum detraxerit. Puella quoque ea de re interrogata nihil eum tale gessisse perhibuit. Fides negationi habita est eo quidem pronius, quo minus satellites facti conscios fuisse constabat. Tum is, qui praestandi indicii gratia oestrum signauerat, ut salutem Amlethi uaframenti sui beneficio constitisse monstraret, nuper se eius unice studiosum exstitisse dicebat. Nec inepta iuuenis responsio fuit: ne enim indicis meritum neglegere putaretur, quiddam straminis gerulum subitis allapsum pennis, quodque paleam posteriore corporis parte defixam gestaret, sibi conspectum retulit. Quod dictum ut ceteros cachinno concussit, ita Amlethi fautorem prudentia delectauit.
Superatis omnibus arcanamque iuuenilis industriae seram patefacere nequeuntibus, quidam amicorum Fengonis praesumptione quam sollertia abundantior fore negabat, ut inextricabile calliditatis ingenium usitato insidiarum genere proderetur. Maiorem quippe eius peruicaciam esse quam ut leuibus experimentis attingi debeat. Quamobrem multiplici illius astutiae simplicem tentationis modum afferri non oportere. Subtiliorem itaque rationis uiam altiore animi sensu a se repertam dicebat, exsecutioni non incongruam et propositae rei indagationi efficacissimam. Fengone siquidem per ingentis negotii simulationem de industria absentiam praestante, solum cum matre Amlethum cubiculo claudi oportere, procurato antea uiro, qui ambobus insciis in obscura aedis parte consisteret, quid illis colloquii foret, attentius excepturus. Futurum enim, ut, si quid filius saperet, apud maternas aures eloqui non dubitaret nec se genetricis fidei credere pertimesceret. Idem se explorationis ministrum cupidius offerebat, ne potius auctor consilii quam exsecutor uideretur. Delectatus sententia Fengo, facta longinquae profectionis simulatione, discedit.
Is uero, qui consilium dederat, conclaue, quo cum matre Amlethus recludebatur, tacite petiuit submissusque stramento delituit. Nec insidiarum Amletho remedium defuit: ueritus enim, ne clandestinis cuiuspiam auribus exciperetur, primum ad ineptae consuetudinis ritum decurrens obstrepentis galli more occentum edidit, brachiisque pro alarum plausu concussis, conscenso stramento, corpus crebris saltibus librare coepit, si quid illic clausum delitesceret, experturus. At ubi subiectam pedibus molem persensit, ferro locum rimatus suppositum confodit egestumque latebra trucidauit. Cuius corpus in partes conscissum aquis feruentibus coxit deuorandumque porcis per os cloacae patentis effudit atque ita miseris artubus caenum putre constrauit.
Taliter elusis insidiis, conclaue repetit. Cumque mater magno eiulatu questa praesentis filii socordiam deflere coepisset: 'Quid,' inquit, 'mulierum turpissima, grauissimi criminis dissimulationem falso lamenti genere expetis, quae scorti more lasciuiens nefariam ac detestabilem tori condicionem secuta uiri tui interfectorem pleno incesti sinu amplecteris et ei, qui prolis tui parentem exstinxerit, obscenissimis blandimentorum illecebris adularis? Ita nempe equae coniugum suorum uictoribus maritantur; brutorum natura haec est, ut in diuersa passim coniugia rapiantur; hoc tibi exemplo prioris mariti memoriam exoleuisse constat. Ego uero non ab re stolidi speciem gero, cum haud dubitem, quin is, qui fratrem oppresserit, in affines quoque pari crudelitate debacchaturus sit. Unde stoliditatis quam industriae habitum amplecti praestat et incolumitatis praesidium ab extrema deliramentorum specie mutuari. In animo tamen paternae ultionis studium perseuerat, sed rerum occasiones aucupor, temporum opportunitates opperior. Non idem omnibus locus competit. Contra obscurum immitemque animum altioribus ingenii modis uti conuenit. Tibi uero superuacuum sit meam lamentari desipientiam, quae tuam iustius ignominiam deplorare debueras. Itaque non alienae, sed propriae mentis uitium defleas necesse est. Cetera silere memineris.' Tali conuicio laceratam matrem ad excolendum uirtutis habitum reuocauit praeteritosque ignes praesentibus illecebris praeferre docuit.
Reuersus Fengo insidiosae explorationis auctorem nusquam repertum diutinae inquisitionis studio prosequebatur, nemine se eum uspiam conspexisse dicente. Amlethus quoque, an ullum ipsius uestigium deprehenderit, per iocum rogatus, in cloacam illum iuisse retulit perque eius ima collapsum ac nimia caeni mole obrutum a subeuntibus passim porcis esse consumptum. Quod dictum, tametsi ueri confessionem exprimeret, quia specie stolidum uidebatur, auditoribus ludibrio fuit.
Cumque Fengo priuignum indubitatae fraudis suspectum tollere uellet, sed id, tum ob aui eius Rorici, tum ob coniugis offensam exsequi non auderet, Britanniae regis officio necandum duxit, innocentiae simulationem alieno ministerio quaesiturus. Ita dum occultare saeuitiam cupit, amicum inquinare quam sibi infamiam consciscere maluit. Discedens Amlethus matri tacite iubet, textilibus aulam nodis instruat suasque post annum inferias falso peragat, eoque tempore reditum pollicetur. Proficiscuntur cum eo bini Fengonis satellites, litteras ligno insculptas (nam id celebre quondam genus chartarum erat) secum gestantes, quibus Britannorum regi transmissi sibi iuuenis occisio mandabatur. Quorum Amlethus quietem capientium loculos perscrutatus litteras deprehendit. Quarum perlectis mandatis, quicquid chartis illitum erat, curauit abradi, nouisque figurarum apicibus substitutis, damnationem suam in comites suos, mutato mandati tenore, conuertit. Nec mortis sibi sententiam ademisse et in alios periculum transtulisse contentus, preces huiusmodi falso Fengonis titulo subnotatas adiecit, ut Britanniae rex prudentissimo ad se iuueni misso filiam in matrimonium erogaret.
At ubi in Britanniam uentum, adeunt legati regem litterasque, quas alienae cladis instrumentum putabant, propriae mortis indices obtulerunt. Quo dissimulato, rex hospitali illos humanitate prosequitur. Tunc Amlethus omnem regiarum dapum apparatum perinde ac uulgare edulium aspernatus, summam epularum abundantiam miro abstinentiae genere auersatus est nec minus potioni quam dapibus pepercit. Admirationi omnibus erat, quod alienigenae gentis iuuenis accuratissimas regiae mensae delicias et instructissimas luxu epulas tamquam agreste aliquod obsonium fastidiret. Soluto conuiuio rex, cum amicos ad quietem dimitteret, per quendam cubiculo immissum nocturna hospitum colloquia clandestino explorationis genere cognoscenda curauit.
Interrogatus igitur a sociis Amlethus, quid ita hesternis epulis perinde ac uenenis abstinuisset, panem cruoris contagio respersum, potioni ferri saporem inesse, carneas dapes humani cadaueris oliditate perfusas ac ueluti quadam funebris nidoris affinitate corruptas dicebat. Addidit quoque regem seruilibus oculis esse, reginam tria ancillaris ritus officia prae se tulisse, non tam cenam quam eius auctores plenis opprobrii conuiciis insecutus. Cui mox socii pristinum mentis uitium exprobrantes uariis petulantiae ludibriis insultare coeperunt, quod probanda culparet, causaretur idonea, quod insignem regem excultamque moribus feminam parum honesto sermone lacesseret laudemque meritos extremi dedecoris opprobrio respersisset.
Quibus rex ex satellite cognitis talium auctorem supra mortalem habitum aut sapere aut desipere testatus est, tam paucis uerbis perfectissimam industriae altitudinem complectendo. Accersitum deinde uillicum, unde panem asciuerit, percontatur. Qui cum eum domestici pistoris opera confectum assereret, sciscitatur item, ubi materiae eius seges creuisset, et an ullum illic humanae stragis indicium exstaret. Qui respondit haud procul abesse campum uetustis interfectorum ossibus obsitum et adhuc manifesta antiquae stragis uestigia prae se ferentem, quem a se perinde ac ceteris feraciorem opimae ubertatis spe uerna fruge consitum dicebat. Itaque se nescire, an panis hoc tabo uitiosi quicquam saporis contraxerit. Quo audito, rex Amlethum uera dixisse coniectans, unde lardum quoque allatum fuisset, cognoscere curae habuit. Ille sues suos per incuriam custodia elapsos putri latronis cadauere pastos asseuerabat, ideoque forte eorum carnibus corruptioni affinem incessisse saporem. Cum rex in hoc quoque ueracem Amlethi sententiam comperisset, quonam liquore potionem miscuisset, inquirit. Ut fauis et aqua temperatam cognouit, demonstratum sibi scaturiginis locum in altum fodere aggressus, complures gladios rubigine adesos reperit, ex quorum odore lymphas uitium traxisse existimatum est. Alii ideo potionem notatam referunt, quod in eius haustu apes abdomine mortui alitas deprehenderit, uitiumque referri gustu, quod olim fauis inditum exstitisset.
A quo rex culpati saporis causas competenter editas uidens, cum ab eodem exprobratam sibi oculorum ignominiam ad generis foeditatem pertinere cognosceret, clam conuenta matre, quis sibi pater exstitisset, inquirit. Qua neminem se praeter regem passam dicente, rem quaestione ex ea cognoscendam minatus, quod seruo ortus esset, accepit, notatae originis ambiguitatem extorto confessionis indicio perscrutatus. Igitur ut condicionis suae rubore confusus, ita iuuenis prudentia delectatus, eundem, cur reginam seruilium morum exprobratione maculasset, interrogat. Sed dum coniugis comitatem nocturno hospitis sermone lacessitam doluit, eandem ancilla matre creatam didicit. Siquidem ille tria se circa eam seruilis ritus uitia denotasse dicebat: unum, quod ancillae more pallio caput obduxerit, alterum, quod uestem ad gressum succinxerit, tertium, quod ciborum reliquias dentium angustiis inhaerentes stipite eruerit erutasque commanducauerit. Matrem quoque eius in seruitutem captiuitate redactam memorabat, ne potius seruili more quam genere esse uideretur.
Cuius industriam rex perinde ac diuinum aliquod ingenium ueneratus filiam ei in matrimonium dedit, affirmationem quoque eius tamquam caeleste quoddam testimonium amplexatus est. Ceterum comites ipsius, ut amici mandatis satisfaceret, proxima die suspendio consumpsit. Quod beneficium Amlethus tamquam iniuriam simulata animi molestia prosecutus, aurum a rege compositionis nomine recepit, quod postmodum igni liquatum clam cauatis baculis infundendum curauit.
Apud quem annum emensus, impetrata profectionis licentia, patriam repetit, nihil secum ex omni regiarum opum apparatu praeter gerulos auri bacillos deportans. Ut Iutiam attigit, praesentem cultum pristino permutauit, moribus, quibus ad honestatem usus fuerat, in ridiculae consuetudinis speciem de industria conuersis. Cumque triclinium, in quo suae ducebantur exsequiae, squalore obsitus intrasset, maximum omnibus stuporem iniecit, quod obitum eius falso fama uulgauerat. Ad ultimum horror in risum concessit, exprobrantibus sibi mutuo per ludibrium conuiuis, uiuum affore, quem ipsi perinde ac defunctum inferiis prosequerentur. Idem super comitibus interrogatus, ostensis quos gestabat baculis: 'Hic,' inquit, 'et unus et alius est.' Quod utrum uerius an iocosius protulerit, nescias. Siquidem ea uox, quamquam a plerisque uana existimata fuerit, a ueri tamen habitu non desciuit, quae peremptorum loco pensationis eorum pretium demonstrabat.
Pincernis deinde, quo maiorem conuiuis hilaritatem afferret, coniunctus, curiosiore propinandi officio fungebatur. Et ne gressum laxior uestis offenderet, latus gladio cinxit, quem plerumque de industria destringens supremo digitos acumine uulnerabat. Quamobrem a circumstantibus curatum, ut gladius cum uagina ferreo clauo traiceretur. Idem quo tutiorem insidiis aditum strueret, petitam poculis nobilitatem crebris potionibus onerauit adeoque cunctos mero obruit, ut, debilitatis temulentia pedibus, intra regiam quieti se traderent eundemque conuiuii et lecti locum haberent.
Quos cum insidiis opportunos animaduerteret, oblatam propositi facultatem existimans, praeparatos olim stipites sinu excipit ac deinde aedem, in qua proceres passim, fusis humi corporibus, permixtam somno crapulam ructabantur, ingressus, compactam a matre cortinam, quae etiam interiores aulae parietes obducebat, rescissis tenaculis decidere coegit. Quam stertentibus superiectam, adhibitis stipitum curuaminibus, adeo inextricabili nodorum artificio colligauit, ut nemo subiectorum, tametsi ualidius adniteretur, consurgendi effectum assequi posset. Post haec tectis ignem inicit, qui crebrescentibus flammis late incendium spargens totos inuoluit penates, regiam consumpsit omnesque aut profundum carpentes somnum aut frustra assurgere conantes cremauit.
Inde petito Fengonis cubiculo, qui prius a comitibus in tabernaculum perductus fuerat, gladium forte lectulo cohaerentem arripuit suumque eius loco defixit. Excitato deinde patruo, proceres eius igne perire retulit: adesse Amlethum ueterum uncorum suorum ope succinctum et iam debita paternae cladi supplicia exigere auidum. Ad hanc uocem Fengo lectulo desiliens, dum proprio defectus gladio nequicquam alienum destringere conatur, opprimitur. Fortem uirum aeternoque nomine dignum, qui stultitiae commento prudenter instructus augustiorem mortali ingenio sapientiam admirabili ineptiarum simulatione suppressit nec solum propriae salutis obtentum ab astutia mutuatus ad paternae quoque ultionis copiam, eadem ductum praebente, peruenit. Itaque et se sollerter tutatus et parentem strenue ultus, fortior an sapientior existimari debeat, incertum reliquit. ...
 
[4,0] Liber IV.
[4,1]
1. Peracta uitrici strage, Amlethus facinus suum incerto popularium iudicio offerre ueritus, latebris utendum existimauit, donec, quorsum inconditae plebis uulgus procurreret, didicisset. Igitur uicinia, quae noctu incendium speculata fuerat, mane causam conspecti ignis nosse cupiens, collapsam in cineres regiam animaduertit ruinasque eius adhuc tepidas perscrutata nihil praeter informes combustorum corporum reliquias reperit. Adeo autem uorax flamma omnia perederat, ut ne index quidem exstaret, ex quo tantae cladis causa accipi posset. Corpus quoque Fengonis ferro confossum inter cruentas spectabatur exuuias. Aliis indignatio patens, aliis maeror, quibusdam gaudium occultum incesserat. Hi ducis lamentabantur interitum, hi sopitam parricidae tyrannidem gratulabantur. Ita regiae necis euentus diuidua spectatorum sententia excipiebatur.
Ea uulgi tranquillitate Amlethus relinquendarum latebrarum fiduciam adeptus, accersitis, quibus artiorem patris memoriam inhaerere cognouerat, contionem petit, in qua orationem huiusmodi habuit: 'Non uos moueat, proceres, praesens calamitatis facies, si quos miserabilis Horwendilli exitus mouet; non uos, inquam, moueat, quibus in regem fides, in parentem pietas seruata est. Parricidae, non regis, intuemini funus. Luctuosior siquidem illa facies erat, cum ipsi regem uestrum ab iniquissimo parricida, ne dicam fratre, flebiliter iugulatum uidistis. Ipsi laceros Horwendilli artus, ipsi corpus crebris uulneribus absumptum plenis miserationis oculis aspexistis. Quem ab atrocissimo carnifice spiritu spoliatum, ut patria libertate exueretur, quis dubitet? Una manus ei fatum et uobis seruitutem iniecit. Quis igitur tam amens, ut Fengonis crudelitatem Horwendillianae praeferat pietati? Mementote, qua uos Horwendillus beneuolentia fouerit, iustitia coluerit, humanitate dilexerit. Memineritis ademptum uobis mitissimum regem, iustissimum patrem, subrogatum tyrannum, suffectum parricidam, erepta iura, contaminata omnia, pollutam flagitiis patriam, impositum ceruicibus iugum, ereptum libertatis arbitrium.
At nunc his finis, cum suis auctorem criminibus obrutum, suorum poenas scelerum parricidam pependisse cernatis. Quis mediocriter prudens spectator beneficium iniuriae loco duxerit? Quis mentis compos proprium in auctorem scelus recidisse condoleat? Quis cruentissimi lictoris cladem defleat aut crudelissimi tyranni iustum lamentetur interitum? Praesto est auctor rei, quam cernitis. Ego quidem et parentem et patriam ultione prosecutum me fateor. Opus, quod uestris pariter manibus debebatur, exercui. Quod uos mecum communiter condecebat, solus impleui. Adde quod neminem tam praeclari facinoris socium habui, nec cuiuspiam mihi comes opera fuit. Quamquam haud ignorem, uos huic manum daturos negotio, si petissem, a quibus fidem regi, beneuolentiam principi seruatam non dubito. Sed sine uestro discrimine nefarios puniri placuit. Neque enim alienos humeros oneri subiciendos putabam, cui sustentando proprios suffecturos credebam.
Incineraui ego alios, solum Fengonis truncum uestris manibus concremandum reliqui, in quo saltem iustae ultionis cupidinem exsatiare possitis. Concurrite alacres, exstruite rogum, exurite impium corpus, decoquite scelestos artus, spargite noxios cineres, disicite immites fauillas; non urna, non tumulus nefandas ossium reliquias claudat. Nullum parricidii uestigium maneat, nullus contaminatis artubus intra patriam locus exsistat, nulla contagium uicinia contrahat; non mare, non solum damnati cadaueris hospitio polluatur. Cetera ego praebui, id solum uobis pietatis officium relictum est. His exsequiis prosequendus tyrannus, hac pompa parricidae funus ducendum. Sed neque eius cineres, qui patriam libertate nudauerit, a patria tegi conuenit.
Praeterea quid meas reuoluam aerumnas? calamitates recenseam? retexam miserias? quas ipsi me plenius nostis. Ego a uitrico ad mortem quaesitus, a matre contemptus, ab amicis consputus annos flebiliter exegi, dies calamitose duxi, incertum uitae tempus periculis ac metu refertum habui. Postremo omnem aetatis partem maxima cum rerum aduersitate miserabiliter emensus sum. Saepe me tacitis intra uos questibus sensu uacuum gemebatis; deesse ultorem patri, parricidio uindicem. Quae res occultum mihi uestrae caritatis indicium attulit, in quorum animis necdum regiae cladis memoriam exoleuisse cernebam. Cuius itaque tam asperum pectus, tam saxeus rigor, quem non passionum mearum compassio molliat, aerumnarum miseratio non flectat? Miseremini alumni uestri, mouemini infortuniis meis, qui ab Horwendilli nece immunes geritis manus. Miseremini quoque afflictae genetricis meae, et reginae quondam uestrae exstincto congaudete dedecori, quae uiri sui fratrem interfectoremque complexa geminum ignominiae pondus femineo perpeti corpore cogebatur.
Quamobrem ut ultionis studium occultarem, obscuraui ingenium, adumbratum, non uerum inertiae habitum amplexatus sum; stoliditatis figmento usus sapientiae commentum texui, quod nunc an efficax fuerit, utrum finis sui complementum attigerit, uestro conspectui patet; uos tantae rei arbitros habere contentus sum. Ipsi parricidales fauillas pedibus proculcate, despicamini cineres eius, qui iugulati fratris uxorem polluit, flagitio temerauit, dominum laesit, maiestatem proditionis scelere lacessiuit, acerbissimam uobis tyrannidem intulit, libertatem ademit, incesto parricidium cumulauit.
Me tam iustae uindictae ministrum, tam piae ultionis aemulum, patricio suscipite spiritu, debito prosequimini cultu, benigno refouete contuitu. Ego patriae probrum dilui, matris ignominiam exstinxi, tyrannidem repuli, parricidam oppressi, insidiosam patrui manum mutuis insidiis elusi, cuius, si superesset, in dies scelera percrebrescerent. Dolebam et patris et patriae iniuriam; illum exstinxi, uobis atrociter et supra quam uiros decuerat imperantem. Recognoscite beneficium, ueneramini ingenium meum, regnum, si merui, date; habetis tanti auctorem muneris, paternae potestatis heredem non degenerem, non parricidam, sed legitimum regni successorem et pium noxae parricidalis ultorem. Debetis mihi recuperatum libertatis beneficium, exclusum afflictantis imperium, ademptum oppressoris iugum, excussum parricidae dominium, calcatum tyrannidis sceptrum. Ego seruitute uos exui, indui libertate, restitui culmen, gloriam reparaui, tyrannum sustuli, carnificem triumphaui. Praemium penes uos est; ipsi meritum nostis, a uestra merces uirtute requiritur.'
Flexerat hac oratione adolescens omnium animos; quosdam ad miserationem, alios ad lacrimas usque perduxit. At ubi quieuit maeror, rex alacri cunctorum acclamatione censetur. Plurimum quippe spei in eius industria ab uniuersis reponebatur, qui tanti facinoris summam profundissimo astu texuerat, incredibili molitione concluserat. Mirari illum complures uideres tanto temporis tractu subtilissimum texisse consilium.
His apud Daniam gestis, ternis nauigiis impensius adornatis socerum uisurus ac coniugem Britanniam repetit. In clientelam quoque armis praestantem iuuentutem asciuerat exquisito decoris genere cultam, ut, sicut cuncta despicabili dudum habitu gesserat, ita nunc magnificis ad omnia paratibus uteretur et, quicquid olim paupertati tribuerat, ad luxuriae impensam conuerteret. In scuto quoque, quod sibi parare iusserat, omnem operum suorum contextum ab ineuntis aetatis primordiis auspicatus exquisitis picturae notis adumbrandum curauit. Quo gestamine perinde ac uirtutum suarum teste usus claritatis incrementa contraxit.
Istic depingi uideres Horwendilli iugulum, Fengonis cum incestu parricidium, flagitiosum patruum, fratruelem ridiculum, aduncas stipitum formas, suspicionem uitrici, dissimulationem priuigni, procurata tentamentorum genera, adhibitam insidiis feminam, hiantem lupum, inuentum gubernaculum, praeteritum sabulum, initum nemus, insitam oestro paleam, instructum indiciis adolescentem, elusis comitibus rem seorsum cum uirgine habitam. Cerneres itaque adumbrari regiam, adesse cum filio reginam, trucidari insidiatorem, trucidatum decoqui, cloacae coctum infundi, infusum suibus obici, caeno artus insterni, instratos beluis absumendos relinqui. Videres etiam, ut Amlethus dormientium comitum secretum deprehenderit, ut oblitteratis apicibus alia figurarum elementa substituerit, ut dapem fastidierit potionemque contempserit, ut uultum regis arguerit, ut reginam sinistri moris notauerit. Aspiceres quoque legatorum suspendium, adolescentis nuptias figurari, Daniam nauigio repeti, inferias conuiuio celebrari, comitum loco baculos percontantibus ostendi, iuuenem pincernae partes exsequi, destricto per industriam ferro digitos exulcerari, gladium clauo pertundi, conuiuales plausus augeri, increbrescere tripudia, aulaeam dormientibus inici, iniectam uncorum nexibus offirmari, pertinacius sopitos inuolui, tectis torrem immitti, cremari conuiuas, depastam incendio regiam labefactari, Fengonis cubiculum adiri, gladium eripi, inutilem erepti loco constitui, regem priuigni manu proprii mucronis acumine trucidari. Haec omnia excultissimo rerum artificio militari eius scuto opifex studiosus illeuerat, res formis imitatus et facta figurarum adumbratione complexus. Sed et comites ipsius, quo se nitidius gererent, oblitis tantum auro clipeis utebantur.
Quos Britanniae rex benignissime exceptos regii apparatus impensis prosequitur. Qui inter epulandum, an Fengo uiueret integrisque fortunis esset, cupide percontatus, cognoscit e genero ferro periisse, de cuius frustra salute perquireret. Cumque interfectorem eius crebris percontationibus inuestigaret, eundem cladis eius auctorem ac nuntium exstare didicit. Quo audito, tacitum animi stuporem contraxit, quod ad se promissam quondam Fengonis ultionem pertinere cognosceret. Ipse siquidem ac Fengo, ut alter alterius ultorem ageret, mutua quondam pactione decreuerant. Trahebat itaque regem hinc in filiam pietas, in generum amor, inde caritas in amicum et praeterea iurisiurandi firmitas, ipsa quoque mutuae obtestationis religio, quam uiolare nefarium erat. Tandem cum affinitatis contemptu iuratoria praeponderauit fides, conuersusque ad ultionem animus necessitudini religionem anteposuit. Sed quoniam hospitalitatis sacra uiolare nefas credebatur, aliena manu ultionis partes exsequi praeoptauit, innocentiae speciem occulto facinore praetenturus.
Igitur insidias officiis texit laedendique curam adumbratis beneuolentiae studiis obscurauit. Et quia coniunx eius nuper morbo consumpta fuerat, Amlethum reparandarum nuptiarum legationem suscipere iubet, admodum se singulari ipsius industria delectatum praefatus. Regnare siquidem in Scotia feminam asserebat, cuius uehementer connubium affectaret. Sciebat namque eam non modo pudicitia caelibem, sed etiam insolentia atrocem, proprios semper exosam procos amatoribus suis ultimum irrogasse supplicium, adeo ut ne unus quidem e multis exstaret, qui procationis eius poenae capite non luisset.
Proficiscitur itaque Amlethus, quamquam periculosa legatio imperaretur, iniuncti muneris obsequium non detrectans, sed partim domesticis seruis, partim regis uernaculis fretus. Ingressusque Scottiam, cum haud procul reginae penatibus abesset, recreandorum equorum gratia iunctum uiae pratum accessit ibique loci specie delectatus quieti consuluit, iucundiore riui strepitu somni cupidinem prouocante, ordinatis, qui stationem eminus obseruarent. Quo audito, regina denos iuuenes exterorum aduentum apparatumque speculaturos emittit. Quorum unus uegetioris ingenii, elusis uigilibus, peruicacius subiens clipeum Amlethi, quem capiti forte dormiturus affixerat, tanta lenitate submouit, ut ne superiacentis quidem quietem turbaret aut cuiuspiam ex tanto agmine somnum perrumperet, dominam non modo nuntio, sed etiam rerum indicio certiorem redditurus. Delegatas quoque ei litteras loculis, quibus asseruabantur, pari calliditate subduxit.
Quibus regina ad se perlatis, clipeum curiosius contemplata, ex affixis notulis totius argumenti summam elicuit eumque affore intellexit, qui exactissimo prudentiae consilio fretus de patruo paternae cladis poenas acceperit. Litteras quoque nuptiarum suarum petitionem continentes intuita, totos oblitterauit apices, quod senum admodum connubium abhorreret, iuuenum complexus appeteret. Inscripsit autem mandatum perinde atque a Britanniae rege sibi transmissum et eius titulo pariter ac nomine consignatum, quo se latoris peti coniugio simularet. Quin etiam facta, quae ex eius scuto cognouerat, scripto complectenda curauit, ut et clipeum litterarum testem et litteras clipei interpretes existimares. Deinde eos, quorum exploratione usa fuerat, scutum referre litterasque loco suo restituere iubet, eodem fallaciae genere Amlethum insecuta, quo eum in cauillandis comitibus usum acceperat.
Interea Amlethus clipeum capiti fraude subductum expertus, occlusis de industria oculis, quietem callidius simulat, quod uero sopore amiserat, ficto recuperaturus. Alteram quippe fallendi uicem hoc pronius ab insidioso quaerendam putauit, quo solam prosperius egerit. Nec eum opinio fefellit. Speculatorem quippe, clandestino aditu scutum ac chartam pristino loco reponere cupientem, prosiliens corripit captumque uinclorum poena coercuit. Deinde, excitatis comitibus, reginae penates accedit. Cui ex soceri persona consalutatae scriptum eiusdem sigillo obsignatum porrexit. Quod cum accepisset Herminthruda (reginae id nomen erat) perlegissetque, operam Amlethi industriamque uerbis impensioribus prosecuta iustas Fengonem poenas pependisse dicebat, ipsum uero Amlethum rem humana aestimatione maiorem incomprehensae profunditatis ingenio molitum, quod non solum paterni exitii maternique concubitus ultionem inscrutabili sensus altitudine commentus fuisset, uerum etiam regnum eius, a quo crebras insidias expertus fuerat, conspicuis probitatis operibus occupasset.
Quamobrem mirari se tam eruditi ingenii uirum uno nuptiarum errore labefactari potuisse, qui, cum humanas paene res claritate transscendat, in ignobilem obscuramque copulam prolapsus uideatur. Quippe coniugem eius seruis parentibus esse, quamquam eos fortuna regiis honoribus exornasset. In expetendis siquidem coniugiis prudenti non formae fulgorem, sed generis metiendum. Quapropter, si rite copulam appetat, prosapiam aestimet nec specie capiatur, quae cum illecebrarum irritamentum sit, multorum candorem inaniter fucata deterserit. Esse uero, quam sibi nobilitate parem asciscere possit. Se siquidem nec rebus tenuem nec sanguine humilem eius amplexibus idoneam fore, utpote quam nec regiis opibus uincat nec auito splendore praecellat. Quippe reginam se esse et, nisi refragaretur sexus, regem existimari posse; immo, quod uerius est, quemcumque toro suo dignata fuerit, regem exsistere, regnumque se cum amplexibus dare. Ita et nuptiis sceptrum et sceptro nuptias respondere. Nec parui beneficii esse eam proprios offerre amplexus, quae circa alios ferro repulsam exsequi consueuerit. Hortatur itaque, placendi studium in se transferat, in se uotum nuptiale deflectat genusque formae praeferre discat. Haec dicens astrictis in eum complexibus ruit.
Ille tam comi uirginis eloquio delectatus in mutua prorumpit oscula, alternos complexuum nodos conserit sibique, quod uirgini, placitum protestatur. Fit deinde conuiuium, accersuntur amici, corrogantur primores, nuptiae peraguntur. Quibus expletis, cum nupta Britanniam repetit, ualida Scottorum manu propius subsequi iussa, cuius opera aduersum uarios insidiarum obiectus uteretur.
Redeunti Britannici regis filia, quam in matrimonio habebat, occurrit. Quae quamquam se superductae pelicis iniuria laesam quereretur, indignum tamen aiebat maritali gratiae pelicatus odium anteferri neque se adeo uirum auersaturam, ut, quod ei fraudulentius intentari sciat, silentio occultare sustineat. Habere enim se pignus coniugii filium, cuius saltem respectus coniugalem matri caritatem commendare debuerit. 'Ipse enim,' inquit, 'matris suae pelicem oderit, ego diligam; meos in te ignes nulla calamitas sopiet, nullus liuor exstinguet, quin et in te sinistre excogitata detegam et, quas deprehenderim insidias, pandam. Quamobrem cauendum tibi socerum putes, quod ipse legationis prouentum carpseris omnemque eius fructum in temet, eluso mittentis uoto, peruicaci usurpatione transtuleris.' Qua uoce se coniugali quam paternae caritati propiorem ostendit.
Haec loquente ea, adest Britanniae rex generumque artius quam affectuosius amplexatus conuiuio excipit, liberalitatis specie fraudis propositum celaturus. Amlethus, cognita fraude, metum dissimulanter habuit, ducentisque equitibus in comitatum receptis, subarmalem uestem indutus obsequitur inuitanti maluitque regiae simulationi periculose parere quam turpiter repugnare. Adeo honestatem in cunctis obseruandam putabat. Quem comminus obequitantem rex sub ipsa bipatentium portarum testudine adortus iaculo transegisset, ni ferrum subarmalis togae durities repulisset. Amlethus, leui recepto uulnere, eo loci se contulit, ubi Scotticam iuuentutem exspectandi officio fungi iusserat, captiuo nouae coniugis speculatore ad regem remisso, qui se destinatas dominae litteras loculorum custodiae furtim exemisse testando crimen in Herminthrudam refunderet ipsumque accurato genere excusationis reatu proditionis absolueret.
Quem rex auidius fugientem insequi non moratus maiore copiarum parte priuauit, ita ut Amlethus die postero salutem proelio defensurus, desperatis admodum resistendi uiribus, ad augendam multitudinis speciem exanima sociorum corpora partim subiectis stipitibus fulta, partim propinquis lapidibus affixa, alia uiuentium more equis imposita, nullo armorum detracto, perinde ac proeliatura seriatim in aciem cuneumque digesserit. Nec rarius mortuorum cornu erat quam uiuentium globus. Stupenda siquidem illa facies erat, cum exstincti raperentur ad proelia, defuncti decernere cogerentur. Quae res auctori otiosa non fuit, cum ipsae exstinctorum imagines, lacessentibus solis radiis, immensi agminis speciem darent. Ita enim inania illa defunctorum simulacra pristinum militum numerum referebant, ut nihil ex eorum grege hesterna strage deminutum putares. Quo aspectu territi Britanni pugnam praecurrere fuga, a mortuis superati, quos uiuos oppresserant. Quae uictoria nescio callidior an felicior existimanda sit. Rex dum segnius fugam intendit, ab imminentibus perimitur Danis. Victor Amlethus, ingenti praeda acta conuulsisque Britanniae spoliis, patriam cum coniugibus petit.

[4,2]
2. Interea, defuncto Rorico, Wiglecus regnum adeptus Amlethi matrem omni petulantiae genere fatigatam regiis opibus uacuefecerat, filium eius, fraudato Lethrarum rege, cui dignitatum iura dandi tollendique ius esset, Iutiae regnum occupasse conquestus. Quam rem Amlethus tanta animi moderatione excepit, ut, Wigleco splendidissimis uictoriae suae manubiis donato, calumniam beneficio rependere uideretur. Quem postmodum, exigendae ultionis occasione suscepta, bello lacessitum deuicit atque ex occulto hoste manifestus euasit. Fiallerum Scaniae praefectum exsilio adegit, quem ad locum, cui Undensakre nomen est, nostris ignotum populis concessisse est fama.
Post haec, cum a Wigleco Scaniae Sialandiaeque uiribus recreato per legatos ad bellum prouocaretur, mirifica animi industria duas circa se res, quarum alteri probrum, alteri periculum inesset, fluctuari peruidit. Sciebat quippe sibi, si prouocationem sequeretur, imminere uitae periculum, si refugeret, instare militiae probrum. Praeponderauit tamen in contemplatore uirtutum animo seruandae honestatis cupido, obtuditque cladis formidinem impensior laudis auiditas, ne solidus gloriae fulgor meticulosa fati declinatione corrumperetur. Animaduertebat quoque tantum paene inter ignobilem uitam et splendidam mortem discriminis interesse, quantum dignitas a contemptu distare cognoscitur. Tanta autem Herminthrudae caritate tenebatur, ut maiorem futurae eius uiduitatis quam propriae necis sollicitudinem animo insitam gestaret omnique studio circumspiceret, qualiter ei secundas nuptias ante belli ingressum conscisceret. Quamobrem Herminthruda uirilem professa fiduciam ne in acie quidem se eum deserturam spopondit, detestabilem inquiens feminam, quae marito morte conseri formidaret. Quam promissionis nouitatem parum exsecuta est. Nam cum Amlethus apud Iutiam a Wigleco acie interemptus fuisset, ultro in uictoris praedam amplexumque concessit.
Ita uotum omne femineum fortunae uarietas abripit, temporum mutatio dissoluit, et muliebris animi fidem lubrico nixam uestigio fortuiti rerum casus extenuant, quae sicut ad pollicendum facilis, ita ad persoluendum segnis uariis uoluptatis irritamentis astringitur atque ad recentia semper auidius expetenda ueterum immemor anhela praeceps cupiditate dissultat.
Hic Amlethi exitus fuit, qui, si parem naturae atque fortunae indulgentiam expertus fuisset, aequasset fulgore superos, Herculea uirtutibus opera transscendisset. Insignis eius sepultura ac nomine campus apud Iutiam exstat. Wiglecum tranquillam ac diutinam regni procurationem emensum morbus consumpsit. …