[4,0] LIBER QUARTUS. 1 Hic iuuenis, facie quo tum non gratior alter, Puberibusque annis erat ingrediente iuuenta, Multa prius ueniam praefatus, multa recusans, Verba diu premit; inde animo mortalia linquens 5 Paulatim, oblitusque hominem, penetralia Diuum Mente subit, coelum peragrans; fruiturque beato Coelituum aspectu, omnipotentique aetheris aura, Admissus superam depasci lumine lucem ; Inque Deo tota defixus mente moratur. 10 Qualis, ubi alta petens terris aufertur ab imis, Alituum regina, uagas spatiata per auras Dat plausum gyro, atque in nubila conditur alis ; Aetherea iamque illa plaga leuis instat, et acrem Intendens aciem, criniti lumina solis 15 Suspicit, obtutuque oculos fixa haeret acuto. Illum adeo tacitum interea mirantur : in unum Versi omnes uelut exanimum, somnoque grauatum; Et crebri excutiunt : demum sibi redditus ipse Cum gemitu ex imo sic fari pectore coepit : 20 « Principio Pater omnipotens rerum sator et fons, Ingens, immensus, solus regnabat ubique. Nondum sidereos mundi procuderat orbes : Nondum mundus erat, necdum ibant tempora in orbem ; Nullaque caeruleo radiabant lumina coelo. 25 Quicquid erat, Deus illud erat, quodcunque, ubicunque Complexus circum, penitus sese omnis in ipso. Filius huic tantum, quem non effuderat ulla Vel dea, uel solito mortalis foemina partu : Ipse sed aeterna genitor conceperat illum 30 Aeternum aeternus (dictu mirabile !) mente. Haud olli terreni artus, moribundaue membra, Sed sine corpore erat, Patris alta ut mente supremi Conceptum, arcanoque latere in pectore uerbum, Quod nondum in uolucres uox edita protulit auras; 35 Omnipotens VERBUM, finisque et originis expers; Quo mare, quo tellus, quo constat maximus aether. Utque pater Deus, aeque etiam Deus unica proles. « At geminos tu proinde Deos fuge credere porro; Numen, idem simul ambobus, Deus unus uterque est. 40 Quinetiam, quo inter se ambo iunguntur, amorem (Namque ab utroque uenit conspirans mutuus ardor) Omnipotens aeque numenque Deumque uocamus, Afflantem maria, ac terras, coelique profunda ; Afflatu quo cuncta uigent, quo cuncta mouentur : 45 Tresque unum esse Deum, ter numen dicimus unum. "Quoue magis mirere, Deus, quem cernimus ipsi Factum hominem, atque hominum mortali corpore cretum Non minus, ac prius, aetherea nunc regnat in aula Cum Genitore, pari simul omnia numine torquens : [4,50] Nempe locis nullis, spatiis non clauditur ullis; Omnibus inque locis idem omni tempore praesens, Sutfugiens nostras acies, sensuque remotus, Cuncta replet Deus, ac molem se fundit in omnem. Lux humiles ueluti perfundens lumine terras 55 Solis ab orbe uenit, suppostaque circuit arua; Non tamen aethereo diuisa ab sole recedit Illa usquam, quamuis longinquas ambiat oras; Nec sine sole suo est lux, nec sine luce sua sol. "Quid uero impulerit tantos adiisse labores, 60 Atque haec ferre Deum, dum morti obnoxius errat, Dicam equidem ; et repetens altas ab origine causas Expediam. Coelum, et coeli, quos suspicis, orbes Vix opifex rerum extuderat, terrasque iacentes; Cum simul aligeros populos, sanctosque uolucres, 65 Ter ternas acies, celerem et sine corpore gentem, Qui coeli incolerent ipsos septemplicis orbes, Condidit aeterno Genitor succensus amore; Ut sua, qua fruitur solus, Natusque per aeuum, Communis foret, et multis concessa uoluptas. 70 Continuo fuerat quos aequum dicere laudes Auctorique Deoque suo, ac persoluere grates, Regnandi uesanus amor (quis ferret inultus ?) Haud partem exiguam inuasit, furiisque subegit; Ut cuperent summo sese praeferre Parenti 75 Immemores, animis uicti, caecique furore. Non tulit omnipotens sator, et meliora sequutos Armauit contra : nulla hinc mora, talia adortos lndecores coelo sedes detrusit in imas; Noctis ubi horriferae nigror, aeternaeque tenebrae. "Primus natus homo hinc, terris quem maximus auctor, 80 Et liquidis late dominum praefecerat undis, Quo mox pro superis excussis astra teneret, Desertasque domos ipse, et genus omne suorum ; Omnigenumque uni subiecit secla animantum, 85 Squamigerum pecudes, et pennis picta uolantum Corpora, montiuagumque simul genus omne ferarum. Tantum floriferis dominum cum imponeret aruis, Arboris unius foetu illum parcere iussit. At uetito captus mali infelicis amore, 90 Coniugis hortatu, quam fraude illexerat anguis, Immemor heu ! superi uiolauit foedera regis. Vix auido arreptum pomum foedauerat ore, Cum pater imbripotens iam fulua e nube tonare Desuper auditus, saeuasque indicere poenas 95 Iratus; quas ille olim, quas omnis ab illo Progenies lueret lucis uentura sub auras. Continuo ingenti coelo sunt addita claustra. Impia tum primum proles exorta repente; Et subito tellus scelere est imbuta nefando : [4,100] Emersit fraus, emersit malesuada libido. Hinc durus generi humano labor additus, hinc fons Curarum, et tristis patefacta est ianua leti, Morbique, et dolor, atque fames, et turpis egestas ; Cum genus humanum curis sine degere posset, 105 Plurimaque in terris uiuendo uincere secla. Ex illo sine more homines, sine lege per agros Degebant : tantum placabant sanguine fuso Coelicolum regem, bonus ut gregibusque sibique Afforet, atque satis uim coeli auerteret aruis, 110 Indociles, rerum ignari, ac rationis inanes. Isque fere status annorum bis millibus orbi Constiterat : iam iamque magis Pater optimus iras Oblitus ueteres paulum mitescere coepit: Nondum homini tamen aethereum patefecit Olympum; 115 Sed, genus humanum fingens acuensque monendo, Et leges dedit, et ritus moremque sacrorum; lnstituitque genus nostrum, discriminis ergo Lege iubens testa circum praecidere acuta Exiguam, unde uiri sumus, omni in corpore partem. 120 Tum uatum impleuit uenientis pectora ueri, Qui populis laetum canerent demum affore tempus, Ianua aperta piis coeli cum sponte pateret. « Casti autem interea manes, animaeque piorum, Sub terram umbrosa expectabant ualle sedentes. 125 Iam uatum memores numerabant tempora, et ambas Tendebant paribus uotis ad sidera palmas, Coelestum regem orantes, desisteret ira, Parceret unius genus omne extinguere noxa. Parce, Pater, parce omnipotens, uox omnibus una : 130 Nos promisso olim, longe disiungimur unde Luminis expertes blandi, memor assere coelo Haud nos eduxti nequicquam lucis ad auras. Siqua tamen ueteris superant uestigia culpae, Dilue rore tuo facilis, fontesque reclude 135 Diuinos. O quis superum coelestia tandem Flumina, coelestes nobis bonus irriget imbres? Vos ô flammiferi labentes aetheris orbes Irrorate : uagae nobis succurrite nubes; Optatam pluuiam, felicem effundite rorem. 140 Tuque adeo, quem iam expectant tot secula uotis Promissum, inferni cui nutant moenia mundi, Summi uera Patris soboles, coeli aureus imber, Rumpe moras age, sidereos rumpe ocius orbes; Aetheris huc fractis ui multa allabere portis. » 145 « Talibus orabant omnes, eademque canebant : Quos Pater omnipotens, superum sarcire ruinas Iam meditans, coeli penitus miseratus ab arce est. Cum uero aethereas nutu recludere portas Posset, et alitibus potius de ciuibus unum [4,150] Mittere, qui regnis manes diuelleret atris In superum referens sedes, stellantia templa ; Ipse sui ut memores magis, ac maioribus arctos Vinciret meritis homines, qui cuncta piaret, Factum hominem e summo Natum ipsum misit Olympo. 155 Ne tamen ignaris mortalibus appareret, Ignotusque, nouusque; suis neue ilicet illum Finibus arcerent pulsum, quod se ipse Deimet Progeniem leges contra memoraret auitas ; Praemisit uatem egregium his in finibus ortum, 160 Nomine Ioannem, Elisabe quem numine plenum Zacchariae extrema parit infoecunda senecta; Gentibus ipse Deum ut natum praenuncius ore Proderet, atque suas spes fesso ostenderet orbi. « Ille, hominum primis uitans uestigia ab annis, 165 Horridus in solis agitauit montibus aeuum, Montibus, et syluis, et littoribus desertis. Speluncae tectum horrentes, uictum aspera nullo Arbuta terra dabat cultu, aut sudantia truncis Mella cauis; liquidi praebebant pocula fontes : 170 Vestis erat pellis hirsutis horrida uillis. Tantum laetificas gaudebat spargere uoces, Affatus nemora, et montes, ac littora ponti. Tanta sed haud latuit uirtus tamen : ilicet ingens Fama uiri circumfusas penetrauit ad urbes. Iamque illum coelo demissum credere gentes, Qui, tot ueridicae ut quondam cecinere Sibyllae, Humanum genus horrificis educeret umbris. « Et iam concursu populi illum accedere magno Scitatum, quisnam, unde domo, quid ferret; an ipse 180 Afforet e caelo, miseris qui gentibus olim Auxilio uenturus, eum bis terque rogabant. Ille sed umbrosis repetebat talia ab antris : "Gaudete ô, tenebris iamdudum ac nubibus atris Obductae, gentes : lux, ecce, optata propinquat. 185 Ne uero, ne me ignari uos credite lucem Promissam (immeritos neque enim furamur honores); Tantum ego, ceu solem nascentem lucifer ante Exoritur, nitidoque diem denunciat astro, Praedico actutum uobis iubar affore uestrum. 190 Iamiam aderit Deus ; ecce, Deus mortalibus oris Ceu mortalis adest : uenienti occurrite laeti; Fronde uias festa decorate, tapetibus agros; Et numen digno uenerati agnoscite honore. Discite iustitiam interea, atque assuescite recto; 195 Et duce me scelus infectum lauite amne liquenti. Ipse autem aetherea diuinitus eluet aura Omne malum, ac ueteris penitus contagia culpae; Seclaque mutato succedent aurea mundo. « Talibus auditis, cunctis ex urbibus ibant [4,200] Finitimi, qua Iordanes fluit agmine dulci, Orantes pacem, atque ultro commissa fatentes; Quos uates puro nudos lustrabat in amne, Rite cauis capiti inuergens sacra flumina palmis. « Ecce autem Deus ipse etiam, ceu caetera turba, 205 Lustrandi sese studio clam tendit ad amnem; Nil ut inexpertum moribundo in corpore linquat, Mortali quod fas homini, et subiisse necesse est, Ne pigeat seros imitari facta nepotes. Abstinuit primum uates, tactusque refugit, 210 Agnoscensque Deum palmas utrasque tetendit Supplex, accuruusque uadis mirantibus ipsis. Paruit inde tamen iussus, diuinaque membra Horrescensque tremensque liquenti perluit amne. Protinus aurifluo Iordanes gurgite fulsit ; 215 Et superum uasto intonuit domus alta fragore. Insuper et coeli claro delapsa columba est Vertice per purum, candenti argentea pluma Terga, sed auratis circum et rutilantibus alis : Iamque uiam late signans super astitit ambos, 220 Coelestique aura pendens afflauit utrumque. Vox simul, et magni rubra Genitoris ab aethra Audita est, Nati dulcem testantis amorem. Interea, aligeri iuuenes, gens incola coeli, Missi aderant liquido pendentes aere circum; 225 Carbaseosque sinus, mantiliaque alba ferebant, Iussa ministeria, ut nati membra humida herilis, Rorantemque sacro siccarent flumine crinem. His actis, Deus euasit, fluuiumque reliquit; Quem uates longo ripam ordine circumfusis 230 Ostendit, talique abeuntem est uoce sequutus. En, ego quem terris toties iamiam affore quondam Pollicitus, Deus, ecce Deus, qui crimina nostra, Thuricremas agnus ueluti mactatus ad aras, Morte luet, superoque uolens cadet hostia Patri : 235 Hunc optate ducem, hunc uobis optate magistrum. Ex illo uates, nemora et loca sola relinquens, Urbes per medias ibat, pupulisque canebat Aduenisse Deum, promissum numen adesse. "Credita res paucis, donec se ostendere coram 240 Supra hominem coepit Deus ipse ingentibus orsis. Nam primum numero ex omni delegit amicos Bis senos, queiscum curas durumque laborem Partiri, et casus posset deducere in omnes : Ante quidem solus ter denos egerat annos. 245 Sed ne forte putes multis e millibus illi Nos ideo placuisse, dolis quod et arte magistra Spectatos longe ante alios deprenderit omnes, Aut opibus, claraque domus a stirpe potentes; Omnibus obscurum genus, et sine luce penates, [4,250] Atque humilis fortuna, nec astu praedita uita. Quinque adeo sumus exigua Bessaïde creti : Nobis ars erat insidias piscosa secundum Flumina squamigerum generi hamo tendere adunco, Atque innare salum, foecundaque piscibus arua. 255 Tunc etiam, cum nos ad se primum ille uocauit, Humida littorea sarcibam retia arena. Ipse Iacobus adhuc salientes littore pisces Seruabat frater : nec tum procul inde secabant Andreas paruaque Petrus uada salsa carina, 260 Iisdem acti fratres studiis, eadem aequora circum. Tum, mihi coniunctus patriaque domoque, Philippus Accitus, pisces et retia torta reliquit. Addunt se socios Thomas, Thaddaeus, eademque Arte Simon, Cana quem genuit Galileia, amicum 265 Fluminibus patriis, mutisque natantibus hostem : Namque Iacobus ei cognato sanguine fretus Alphaeo natus patre se subiunxerat ante. Ut genus indecores pene omnes, sic quoque nostra Nomina dura uides, insueta atque aspera dictu : 270 Haud facies sola est impexis horrida barbis. Tres alii neque enim longe meliore sequuti Fortuna addiderant sese, Matthaeus, et aeuo Iam grauis, effoetisque Petri iam proximus annis, Bartholomaeus, et ipse mali fabricator Iudas. 275 «Vix memorem, quaecunque oculis, quaecunque sub illo Auribus his hausi repetens miracula rerum Tempore tam paruo, (uix terna hyberna peracta, Ex quo illi socii dignatus nomine iungor) Nec me tam uastum nunc currere oporteat aequor. 280 Pauca sed e multis, et ea haud mihi mollia fatu, Ingrediar tamen; et breuiter, tua iussa capessens, Expediam : mitto modo quae monimenta reliquit Finitimas (tibi nota reor) non parua per urbes : Namque omnem egregiis factis insigniit oram. 285 Quis nescit nuper reuocatum ad munera uitae Palmiferae regem Bethanes, lumine quarto Quem uidit sol extinctum, impositumque sepulcro ? Ut sileam innumeros, quibus ipse in limine leti Affuit, et durae de mortis fauce reuulsit. 290 Nam prius enumerem, quot ponto aquilonibus undae Spumescant uasto, quot inundent littora arenis, Quam quot opem morbos uarios in corpore passis Supplicibus tulit, et ualidos laetosque remisit. Multi capti oculis, clausis multi auribus orti, 295 Ne possent ullas audire, aut edere uoces : Claudi alii imparibus uix aegre passibus ibant. His rigor ex longo immotos sopiuerat artus : Illis semeso serpentia corpore hiabant Ulcera, et illuuies membris immunda fluebat. [4,300] Nec deerant, tumefacta quibus praecordia, et aluus Insincera sitim miseris adduxerat acrem, Nullae artes poterant, quam nulla extinguere aquae uis. Tum quibus assiduis concussa tremoribus usque Nutabant, tremuloque lababant corpore membra; 305 Ignea quos febris, aut corrupti corporis humor, Et quos praeterea uis caeci incognita morbi Versabat lecto totos distracta per artus; Quosue animis captos agitans male habebat Erinnys ; Omnibus aspectu solo, tactuue ferebat 310 Diuus opem : subito linquebant corpora morbi, Et stratis ipsi surgebant protinus aegri. Atque ideo quacunque uiam obseruatus agebat, Semper eum opperiens turba ingens strata iacebat Per fora, perque uias, sanctique ad limina templi. 315 « Nondum aliquem tamen infernis reuocauerat umbris Morte obita, cum Sidenia remearet ab ora, Et Naïm ingressus sociis comitantibus altam est. Ecce autem ingentem longo procedere pompam Ordine flammarum aspicimus; moestamque per urbem 320 Audimus luctum; causam tum denique luctus Cernimus, egregii iuuenis miserabile corpus Impositum molli pheretro; quem mersit acerba Morte dies, dulci cum uix pubesceret aeuo, Atque omnem uultu florenti dempsit honorem. 325 Qualis, quem pede pressit agro bos signa relinquens, Paulatim lassa languet ceruice hyacinthus; Aut rosa, quam molli decerpens pollice uirgo Vepribus in densis lapsam sub sole reliquit. Urbe furens tota genitrix miseranda, capillos 330 Scissa, genasque ambas manibus foedata cruentis Ibat : eam circum pariter per densa uiarum Pulsabant saeuis matres plangoribus astra. Ipsi orbam ciues miserantur : ei unica proles Ille relictus erat uidui solatia lecti. 335 Ut Deus exanimis iuuenili in corpore uidit Pallorem, et molli pictas lanugine malas, Parcere lamentis iubet, et considere pompam; Admotusque manu mulcens immobile corpus, Rursum animam gelidis membris innexuit : ecce, 340 Erigitur puer, et (cunctis mirabile uisum) Prosiluit raptim in medios, uacuumque pheretrum Liquit, et amplexans solatus uoce parentem est. "Nec uero multis etiam post mensibus idem Egregiam amissa donauit luce puellam, 345 Cui calor, et toto de pectore fugerat omnis Halitus, aereas penitus dilapsus in auras. Virginis ipse pater factum testatur larus Largus opum, pollens lingua et popularibus auris. "Quid repetam, purum uiuo cum e fonte liquorem [4,350] In uinum conuertit, opes miseratus amici? "Forte olim aerei spectans de uertice montis, Cum sol emenso depressior iret Olympo, Ingentem uidit numerum affluxisse sequentum, Matres atque uiros, quos per deserta locorum 355 Duxerat oblitosque sui, oblitosque suorum. Substitit hic miseratus : eos iam tertia namque Muneris expertes Cereris lux acta uidebat. Hic neque erant fruges, uicina nec oppida, possent Unde dapes petere argento, uictumque parare : 360 Arboreos necdum foetus decoxerat aestas. Vix tandem inuentus puer est ex agmine tanto, Quinque, uiae auxilium, qui secum liba ferebat, Atque duos, dederat quos huc pia mater eunti, Inclusos myrto, et bene olenti gramine pisces. 365 Sed quid enim haec adeo tam multis millibus autem ? Et iam diffisi socii mussare querentes; Quos bonus affatu Christus solatus amico, In coetum uocat, ac paucis ita deinde profatur : "Nemo hodie numero e tanto non laetus abibit". 370 Hinc supplex tali Genitorem uoce precatur: « Summe Parens, ope cuius alit terra omnia, quique Et sole et liquidis foecundas imbribus agros; Si quondam Isacidum generi per inhospita eunti Diuinas epulas coelo es largitus ab alto; 375 Semine si nullo, constant quaecunque creasti, Et nihil omnino fuerant coelum, aequora, tellus; Adsis, obscoenamque famem tot millibus arce." Haec tantum : dehinc gramineo discumbere campo Imperat effusos coetus, dapibusque parari : 380 Inde in frusta secat laeto cerealia uultu Liba minutatim, et populos partitur in omnes, (Millia quinque hominum campis saturanda sedebant.) Ecce, incredibile auditu, mirabile uisu ! Omnibus in manibus uisae succrescere partes 385 Exiguae, dapibusque epulati largius omnes; Et frugum pariter, laticumque expleta cupido est. Quin et relliquias, mensis superantia frusta, Vix caua congestas bis sex cepere canistra. « Accipe nunc aliud quod paucis ante diebus 390 Vidimus : arbor erat foliis densissima in agro Deserto, unde olim pendentia poma uiator Carpebat sitiens : heros, qui hac forte tenebat Puluerulentus iter, quaesiuit in arbore foetus Incassum ; infaecunda comas nam et brachia tantum 395 Luxurians late circum tendebat opaca. Non tulit; ac uerbis sterilem execratus acerbis : Continuo (manifesta audis) exaruit arbos, Et folia aereas uolitarunt lapsa per auras. « Nec minus est olli imperii maris aequora in alta; [4,400] Uni omnes undae assurgunt, fluctusque quiescunt Unius edicto : uidi, uidi ipse furentes Illius hybernos ad uocem ponere Coros, Vimque omnem, motas quae flabris asperat undas. Nondum luna suum ter cursum plena peregit, 405 Cum subito in lento deprensis marmore nobis Nocte fere media, dum retia ducimus, orta est Turbida tempestas ; et pontus inhorruit ater Fluctibus elatis, et concursantibus undis; Inflictamque ratem iamiam salis hauserat aestus. 410 Nos trepidare metu leti discrimine paruo; Cura procul, ecce, ducem, quem nuper liquimus alto Littore spectantem fluctus scopulo illidentes, Ferre iter aspicimus medias impune per undas Suspensum, tumidoque pedes haud tingere ponto. 415 Horruimus uisu subito, nec credere quibam Me ueram faciem, haud simulatum cernere corpus Tam celeres egisse uias sine remige in undis, Ni sese, uerbis dum nos hortatur amicis, Ultro ostendisset : "Quonam fiducia uobis 420 Iam nunc pulsa mei cessit? timor omnis abesto. Indubitare meis tandem dediscite dictis." Sic ait; atque ratem, quae iam superantibus undis Cesserat, insiliens solo tumida aequora nutu Placauit; posuitque minacia murmura pontus. 425 Sic terrae in tutum positis adnauimus undis Incolumes, celerique uolauimus aequora cursu. "Nec mora, uix siccum attigerat tellure potitus; Ecce aliud dictu magis, ac mirabile uisu. Namque magistratus aderant in littore missi 430 Aera reposcentes, quae pendere lege quotannis Regibus antiqua, pro sese quisque, iubemur. Accipit hos placidus; quos dum sermone moratur, Petrum ad se uocat, et fidam summissus ad aurem : "Vade, ait; et, iacto quem primum traxeris hamo 435 Aequoribus, piscem cultro scrutabere acuto : Intus erit, regi quod iussi pendimus ambo. » Iussa facit senior : trahit hamo ad littora praedam ; Argentumque uiris dat piscis in ore repertum. "Horresco, quoties stimulis immitibus actus 440 Quidam animo subit, idem illo quem tempore uidi, Dum legerem expositos hoc ipso in littore pisces, Obsessum furiis, atque ore immane furentem. Hunc olim (ut perhibent) uetito genuere parentes Concubitu iuncti, atque inconcessis hymenaeis : 445 Quippe torum ascendere, dei cum sacra uetarent, Cum scenis gens indulget nostra omnis opacis : Sed non gauisi scelere illi tempore longo. Nam subito amplexus interque et gaudia adulter Sacrilegam tenues animam exhalauit in auras [4,450] Infelix ; scelerique eadem nox prima nefando, Et pariter suprema fuit discrimine paruo. Illam autem aethereis flammis diuinitus ignis Corripuit, cum iam maturi pondera partus Urgerent; eademque duos leto hora dedisset, 455 Infans ni foret exectae genitricis ab aluo Exemptus : paruum patris eduxere sorores. Ipse etiam mox immeritus scelerata parentum Facta luit, iucunda oculorum luce negata; Obstructaeque aures penitus mansere ; nec illi 460 Aut ullas haurire datum est, aut reddere uoces. Quinetiam simul atque adoleuit, protinus aegrum Arripuit furor, infernae uis effera gentis. Centum illum furiae, centum illum (flebile) pestes Victum exercebant, Erebi legio acta latebris; 465 Horrendasque, hominis singultus ore cientes, Edebant uoces, ac terrificos mugitus : Illum omnes exclamantem, atque insueta frementem Horrebant, trepidique fuga se in tecta ferebant, Siquando nodis, ruptisque immane catenis, 470 Incautis liber custodibus euasisset. Iamque ille oblitus fratres, iamque ille sorores, Amplius haud gressum patris intra tecta ferebat; Verum more ferae syluis degebat et antris, Sicubi saxa caua, aut aeuo consumpta sepulcra, 475 Ater, egens, corpusque abiecto nudus amictu. Talem igitur, nodo manibus post terga reuinctis, Christi ad conspectum, si fors miseresceret ipse, Vi multa consanguinei carique trahebant. Ille autem obniti contra, dum rumpere nodos 480 Tendit, et horrendos clamores tollere ad astra. Qualis ubi longis pugnator taurus ad aras Funibus arripitur, saeuo fremit ore per urbem, Et spumas agit, et cornu ferit aera adunco : Instant hinc famuli, atque illinc, et uerbera crebri 485 Ingeminant, quassantque sudes per terga, per armos; Diffugiunt uulgus trepidum, in tutumque recepti Porticibus gaudent longe spectare periclum. Talis erat iuuenis species immane furentis : Quem tandem ante Deum fessi statuere, rogantes 490 Ferret opem, saltem furiis tam tristibus illum Solueret, excuteretque animo crudelia monstra, Hic heros palmas in coelum sustulit ambas; Concipiensque preces Genitorem in uota uocauit. Ecce autem magnum, subitum, et mirabile monstrum : 495 Auditi exululare lupi, latrare canes ceu; Tam diras iactat uoces lymphatus ab ore. Non tam immane sonet, sese frangentibus undis, Rupibus ex altis ingens decursus aquarum, Rumpantur claustra alta lacus si forte Velini, [4,500] Totaque praecipitent ualles stagna ardua in imas ; Omnis ea ut regio fiat mare, et oppida circum Mersa natent, metuatque sacris Roma obruta templis. Nunc coeli crepitus imitantur, cum superum rex Fulminat, et tonitru quatit aetheris aurea templa ; 505 Nunc ferri sonitum, aut ruptarum mole catenarum Ingenti horrificum stridorem, aut murmura ponti : Circum omnis tellus, circum coelum omne remugit. Instat ui multa Deus, increpitatque morantes. Iamque illi trepidare intus, pacemque precari : 510 "Quid nunc, uera Dei atque indubitata propago, Concesso in poenas nos ô de corpore trudis ? Egressis saltem pecora haec inuadere detur : (Setigeri tum forte sues ea littora propter Pascebant) nos ne horrifero sic merge barathro, 515 Neue iube terrae inferioris operta subire." Annuit : extemplo uideas procul, ecce, nigrantem Mollibus haud stimulis furiarum errare subactum In diuersa gregem, nunc huc, nunc protinus illuc : Nec mora, nec requies; intus uis effera saeuit, 520 Donec praecipites sese alta in stagna dedere, Et cunctis pariter uita est erepta sub unda. At iuuenis fessos subito collabitur artus, Exemptus tandem nodosis brachia uinclis. Mordicus ora solo impressus cunctatur, adhucque 525 Singultans, pectusque lacessit anhelitus ingens, Expiransque animam pulmonibus aeger agebat : Quem iuxta genitore Deo satus astitit, oraque Attingens dextra, atque oculos auresque reclusit : Iamque uidet, loquiturque, et corda oblita residunt. 530 It uulgi clamor super aurea sidera ouantis, Supremique Patris sobolemque Deumque fatentur. "Sed quid non ipse eualeat? quin nos quoque missos Aegris iussit opem ferre, auxilioque leuare Praesenti : mortis multos de faucibus atris, 535 Non opibus hominum, nulla reuocauimus arte; Verum, implorato ter tantum uoce magistri Nomine, surgebant stratis, ibantque refecti. Omni autem ex numero sese uix obtulit unus, Quem stimulis actum saeuis, caecoque furore, 540 Incassum uicti tentauimus, acrior illum Usque adeo magis atque magis uis intus agebat. Cui cum ferret opem Diuus mox optimus ipse, Iratus, quod parua sui fiducia nobis: "Corporibus tales facile, inquit, pellere pestes : 545 Parcendum dapibus tamen, e coeloque petendum. Nec solis uero haec uobis concessa facultas : Sed nomen quicunque meum uulgauerit, omnia Fas audere, mei modo ne fiducia desit. Ille etiam iussos immani corpore montes [4,550] Transferet, et uerso sistet uaga flumina cursu. Ite animis igitur certi, confidite, neue Instabili titubate fide : iacite aurea ueri Semina ubique, orbem uestra perfundite luce Obductum tenebris, atque alta nocte sepultum : 555 Vos hominum lux, uos squalentis lumina mundi. » "Sic fatus, nobis alios subiunxit, ut essent Consortes tantorum operum, sociique laborum, Et septem elegit decies; tamen ipse dolebat Exiguum numerum, neque tot salis esse ferebat 560 Tanto operi; ac ueluti qui centum uertit aratris Tellurem, et campos rastris exercet auitos, Cum matura seges iam flauis canet aristis, Si desint, qui messem operis (quae plurima) condant, Fluctuet, atque uiros aliis conducat ab oris. 565 "Quid memorem, ut mentes hominum, curasque latentes, Quod fieri certo nequeat sine numine, cernat ? Quippe animis dubios, taciti dum uana timemus Castigans dictis nos saepe erexit acerbis Mirantes. Quoties ipsis etiam hostibus olim 570 Praedixit quos mente dolos, quae furta pararent Incassum, dum caeci odiis agitantur iniquis? Foemina nec latuit bis senos passa per annos Sanguinis immundi manans de corpore flumen. Illa quidem ardentis morbi confecta dolore 575 Pone sequebatur, siqua illum tangere posset, Hanc unam rata nempe uiam restare salutis. Ergo dum pubes fluit undique, et agmina inundant; Illa subit, leuiterque extremum apprendit amictum : Ad tactum ueter effugit de corpore morbus. 580 Iamque abitum, latuisse putans, clam mente parabat. Praesensit Deus, et pauidam, seseque tegentem Affatus placide monitis impleuit amicis. Vidi oculos ante ipse meos mortalia nuper Aut membra exutum, aut perfusum luce superne 585 Non infra solis speciem dare corpore lumen. « His, multisque aliis, ego quae creberrima uidi, Per terras patuit signis Deus : haud tamen unquam Sese hominem oblitus, moribundo corpore cretum, Multa tulit quoque, mortales quae ferre necesse est; 590 Atque id sponte quidem, nobis imitanda relinquens. Saepe hilares mensas ideo et conuiuia adiuit ; Nec coetus bonus est hominum aspernatus in urbe. Saepe etiam insidias inimica: gentis et iras Suffugiens, ut homo, male tuti limina templi 595 Exiit, obiecitque cauam pro corpore nubem; Nec se in conspectum latebris dedit abditus atris, Dum fremerent hostes nequicquam, et saxa pararent. « Atque equidem memini (uix actus uoluitur annus) Nuper Ioannis comperta caede recenti, [4,600] Quem rex, uxorem praereptam reddere fratri Admonitus, tenebris ferro obtruncarat in atris, Urbibus his abiit cautus, populisque relictis Digressus : syluae elapsum accepere profundae. "Nec rex ipse Erebi, generis foedissimus hostis 605 Humani, nostras qui recto auertere mentes Nititur, abstinuit dominoue, Deoue pepercit. Forte etenim comitum strepitus, turbamque sequentum Dum fugeret quondam, se clam subduxerat heros Caetibus, et solus lucis degebat in altis. 610 Iamque quater denos frugum sine munere soles Condiderat, totidemque famem per inhospita noctes Pertulerat; cum iam tempus ratus esse nocendi, Affuit extemplo multis cum millibus hostis Noctipotens, quos tartareis ducebat ab antris 615 Flammea semiferi capitis gestamina quassans : Iamque sui frustra spe praemia percipit astus. Ergo illi meditans nequicquam illudere dictis Talibus aggreditur : "Superi tu certa Parentis Progenies, uerusque Deus, tibique omnia parent, 620 Quid durare fame confecto corpore pergis ? Nec subito in totidem conuertere adorea liba, Haec circum quae saxa uides ingentia, tentas ?" Non diuum latuere doli, atque haec reddidit ore : "Sunt mihi mortali tostae pro munere frugis 625 Sermones patris auditi, diuinaque uerba; Quae quoties animo repeto memor, effugit omnis Pulsa fames subito, mensaeque oblita cupido". Dixerat : his tamen auditis haud destitit hostis Congressu uictus primo ; pugnamque retentat, 630 Atque aliis super, atque aliis assultibus instat; Terque nouos semper caepti irritus integrat astus, Nequicquam nunc regnorum, nunc laudis inani Immotum tentans animum praeuertere amore. Ut cum sollicitum tollunt mare fluctibus Euri, 635 Crebra ferit, saeuitque minaci uerbere in alta Littora, sed saxis allisa reuertitur unda. Nec Deus, haec subito quamuis praesentiat, arcet Conantem ; patiturque dolos sibi nectere uanos. Nunc se marmorei supra fastigia templi, 640 Nunc rupem supra, scabrumque crepidine saxum Subuectari ultro sinit, et spem accendit inanem. Cum uero, uicisse ratus, iam gaudia dira Conciperet frustra ille inhians, se protinus heros Ipse Deum claro confessus numine coram 645 Irrita furta dolosque exibat semper apertos. Qualis, ubi excussis per plana euasit habenis, Liber equus ludit famulos hinc inde sequentes, Saepe hic dissimulans, atque illic improbus haeret, Perque uiam oblatas interdum pascitur herbas : [4,650] Ast ubi iam uidet instantes, elabitur, alteque Emicat, et spatia transmittit maxima campi. Quam speciem expertus nequicquam ubi denique sensit Hostis atrox, abiit uictusque, Deumque reliquit; Cui uolucres centum pluma pernice ministri 655 Astabant missu genitoris, opemque ferebant. « Si uero causas odiorum ac semina quaeris Tantorum, cur gens omnis opponitur uni; Haec norint ipsi : certe non talia gessit, Quae capto affingunt odiis crudelibus acti. 660 Non homines inter magis est affabilis alter; Non pietate prior ; uenia complectitur omnes : Hostis, ciuis ei nullo discrimine habentur. Multi impune ideo digna atque indigna ferenti Obiecere, omnes nutu cum perdere posset. 665 Sera olim cum Sidoniam sub nocte per oram Ferret iter fessus, nos parua exclusit ab urbe Gens fera, nec tecto est dignata heroa precantem. Nos igitur tristes supremum orare Parentem, Aspiceret coelo, nec Natum ferret inultum; 670 Sed populum immitem coelesti protinus igni Corriperet, subitis et inhospita moenia flammis. Non tulit, ac uerbis nos indignatus amaris Increpuit, potiusque urbem miseratus iniquam est. « Saepe etiam auctores scelerum haud ignarus adibat, 675 Infamesque domos, scelerataque tecta subibat, Quo moniti exuerent fastus, moresque sinistros, Et secum inciperent paulatim assuescere recto. Sic Matthaeus, agri diues sic noster et ipse est Zacchaeus, centumque alii ad meliora uocati. 680 Nec tamen, id faceret dum creber, defuit olim Qui falli ratus incautum, pro crimine magno Obiiceret, quod non fugeret contagia dira. Ipse sed, ut medicam ueluti languentibus aegris Ferret opem, totam quaerebat sponte per urbem, 685 Sicubi mortales mentem caligine pressi, Quos nocte eriperet bonus, ad lucemque uocaret, ln tenebris caeco miseratus pectore uolui : Id superis, superum id magno cordi esse parenti; Seque ideo claro missum memorabat Olympo. 690 Insuper et coelum compleret quanta docebat Laetitia, aetherei quanto gens incola regni Acciperet plausu, siquis mortalibus oris Inuentor scelerum, atque pii contemptor et aequi Iustitiam colere inciperet, rectumque tueri. 695 Sicut ouem incautus pastor qui e millibus unam Amisit, serae oblitam decedere nocti Cum gregibus, ubi per rupes perque aspera tristis Quaesiuit dumeta, diu loca cuncta uolutis Conuisens oculis; demum si forte reposta [4,700] Pascentem ualle inuenit, subito arripit illam, Sublatamque humero stabulis laetissimus infert : Intranti dulces occurrunt oscula nati Praeripere, et reducem plausu domus excipit omnis. "ldcirco neque colloquiis muliebribus heros 705 Abstinuit : nuperque legens Samaritidos orae Rura sub antiquis Sicharaeae moenibus urbis, Viderat ad fontem uenientem ut forte puellam, Implorauit aquam supplex, putealiaque hausit Munera, qui pelago, qui fluminibusque sonoris 710 Imperat, et uastum largis rigat imbribus orbem; Cuius ad imperium populis sitientibus olim Delicuit rupes, atque undis plurima fluxit. Secreti nos interea mirarier omnes : Ipse sed admonitam, atquo ultro commissa fatentem 715 ln lucem e tenebris, altaque e nocte uocabat. "Saepe illi pueros, aeuo et florente puellas, Flore comam pressos, et molli fronde reuinctos, Summisere piae, metuunt dum cuncta, parentes; Quo teneris animis pulchrae uirtutis amorem 720 Insereret, stimulisque rudes impleret honestis. Impubem turbam affatus placido ore monebat, Lustrabatque manu, ne carmina dira nocerent, Neue ulla infernis premeret uis edita ab oris. "Quinetiam elatos animo super omnia acerbis 725 Urgebat dictis, rebusque exempla reliquit. Mecum olim socii, absentem dum quaerimus illum, Tendebant, fessique uia consedimus omnes Speluncae ante fores, densis quam plurima opacat Frondibus, et flexu ramorum protegit ulmus. 730 Multum hic inter nos quaerentes uana moramur, Quis nostrum foret e numero praestantior omni, Dilectusue ipsi magis acceptusue magistro. (Mira loquar) nos ut primum ipse in limine uidit, Haesit acerba tuens, iterumque iterumque rogauit, 735 Quis sermo foret, aut quaenam certamina nobis. Nos contra taciti nihil hiscere, dum piget omnes Verborum memores, fuerant quae plurima uana. Tum subito ostendens puerum, cui mollibus annis Laudis adhuc erat et tumidi mens nescia flatus: 740 "Nulli fas, inquit, superum aspirare beatis Conciliis, si non fastus dediscat inanes, Et penitus famae exuerit contemptor amorem, Ceu puer hic nullam suspirat pectore laudem. Non aliter coelum pateat : prius aequore salso 745 Esse queant nubes, aut pisces uiuere in aruis, Arboris sut stirpes frondescere in aetheris oris." "Horret adhuc animus, mihi cum fratrique poposcit Illum praecipuos frustra pia mater honores, Scilicet aetherea superi Genitoris ut aula [4,750] Coelicolum in medio celsa cum sede sederet Subnixus, propior nostrum resideret uterque, Dextram alter iuxta amplexus, laeuae alter inhaerens. Extemplo grauis ille, obtutuque asper acerbo, Non matrem (quid enim mater pietate merebat?) 755 Sed nos, qui uano ignaram summisimus astu, Corripuit meritos uerbis haud mollibus urgens : Usque Deum premere elatos, longeque superbos Auerti, quos famae agitat laudumque cupido. "Ipse ideo haud impar Genitori cum sit, et illa, 760 Quae Pater, aeque eadem possit, tamen ora canentum Saepe sibi laudes Genitorem uertit in ipsum; Nil se audere hominem supra confessus, ab alto Ni Pater omnipotens uires aspiret Olympo. Idcirco grauibus morbis quemcumque leuasset, 765 Plerumque edixit, ne factum proderet usquam. Quoue suas tegeret uires, cum tabida posset Ulcera corporibus solo depellere nutu, Aegros sape tamen medicas legabat ad undas, Ut uitium exueresnt omne auxiliaris aquae ui. 770 "Quid referam, quot eum populi, quot maenibus urbes Optauere sibi, et uoluere imponere regem, Mittentes trabeam, sceptrumque, sacramque tiaram ? Ipsi etiam comites hortatu instare frequentes, Armatus Syriae regnandam inuaderet oram ; 775 Mox fore continuo, ut sua sub iuga mitteret armis Quodcunque oceanus terrarum anfractibus ambit, Immensumque nouis frenaret legibus orbem. Com uero hortantes urgerent, protinus ipse Occuluit sese, montesque aufugit in altos. 780 « Immanes tamen inuidia, et crudelibus isti Insurgunt odiis, paenasque uno ore reposcunt, Uniusque petunt caput omnes : scis quibus illum Huc furiis traxere, quibus clamoribus omnem Implerunt trepidi captam uelut hostibus urbem. 785 Ipse Patris mandata obiens tulit omnia, certus Digna, indigna pati; nam se quaerentibus ultro Obtulit, et noctis cum munere posset opacae Defendi, bis se manifestum prodidit ipse. Vidi illos tamen ad capti procumbere uocem 790 Attonitos, terramque graui consternere casu. « Nec uero sacris, aut templo demit honorem, Nec gentis leges, ueterumue edicta refigit, Quamuis uisceribus monet et lustralibus extis Parcendum posthac, nec iam ultra caede litandum. 795 Verum alios longe ritus, moremque sacrorum Indicat obscura uerborum ambage latere; Legiferique aperit uoces animumque magistri. Quodque magis mirere, sciunt, et scire fatentur, Aereas uatem uenturum lucis ad auras, [4,800] Unus qui nobis coeli inuia claustra recludat, E tenebrisque pios uehat alta ad sidera manes : Id patribus promissum, omnes id uoluere uates; Nunc animis certi expectant : miseri, quibus atris Non datur in tenebris praesentem agnoscere lucem; 805 Et mediis largi sitiunt in fluminis undis. Nam quem non moueant, nisi prorsum auersa uoluntas, Tanta uiri uirtus, tot facta ingentia, talis Oris honos? Ipse, ut uidique hausique loquentem, Et dulcem toto iactantem corpore amorem, 810 Fortunas, patriam, genitricem, cuncta reliqui. Id socii fecere : neque hunc me deinde secutum Poenituit : uerum quantum ingens saepe fauilla Surgit ab exigua, semperque fit acrior, ignis; Huius amor tantum uisus mihi crescere in horas, 815 Et mage cor dulci semper flammescere cura : Quique adiere semel, ualidis compagibus haerent. "Nec nos aut donis, aut uerbis fallere crede Pollicitis blandis illectos : omnia nobis Aspera promittit, cunctos diuersa manere 820 Scilicet exilia extorres, passimque uagantes. Promissis nec uana fides : adeo usque malorum Pullulat ex alia atque alia densissima sylua. Unius ferro tantum caput excipit ; unum, Quisquis is est, placida clausurum lumina morte; 825 Ast alios caedes omnes instare cruentas. Nostra iubet nos interea contemnere, opesque Partiri, atque inopi miserorum impendere turbae, Quos circumueniunt morbique, algorque, famesque ; Pauperiemque pati, rebusque assuescere egenis. 830 Multi nos ideo uiderunt saepe per agros Aut silice in nuda proiectos ducere somnos, Aut grauidas fessos rerum decepere aristas, Indomitisque famem solari frugibus, undamque Alta haurire cauis pronos ad flumina palmis, 835 Aut siquos usquam tellus dabat arida fontes. Non, mihi perpetuam si centum pectore aheno Sufficiant uocem linguae, percurrere possem, Quantas quoque modo aerumnas, quantosque labores, Hoc ducente, animis durantes hausimus aequis. 840 Nam licet interdum penuria adaxit edendi Exhaustos, rerumque inopes quas flagitat usus ; Regum opibus tamen usque animos aequauimus altos, Et mens in paruis aderat ditissima cuique. "Nec minus ingentem huc comitum aduentare nouorum 845 Cernere semper erat numerum, matresque uirosque, Omnibus idem animus quibus, et mens certa sequendi. Haud secus ac bellum sicui rex maximus urbi Indixit, iamque arma ciet, iamque agmina cogit, Cladem orae exitiumque ferens, populisque ruinas; [4,850] Non tantum iurata manus, lectaeque cohortes Incedunt, sed praeterea, quos dirus habendi Duxit amor uaria cupidos ditescere praeda, Agglomerant multi, atque iniussi castra sequuntur. Non sat erant lataeque uiae, campique patentes 855 Tot populis, iret quacunque, sequentibus ultro. Saepe heros sese ingenti subducere turbae, Et montes petere, et desertos quaerere saltus. Atque equidem memini, cum propter stagna profectus Ferret iter, passimque manus praetexeret ingens 860 Littora, et urgeret supra densissima morem; Proripuit sese, ac cymbam, quae forte parata, Insiliit, subitoque iubens praecidere funem Teli intra iactum liquidum processit in aequor. Constitit hinc, terramque aspectans, plenaque circum 865 Littora, diuinis affari uocibus orsus, Iustitiaeque aperire uiam et uestigia recti. Hic illic stabant arrectis auribus omnes lnterclusi undis, inhiabantque agmine longo Attoniti, miraque animos dulcedine capti. 870 Ipse loquebatur, circum sedata silebant Aequora, ubique modo spirantibus incita flabris; Frondiferaeque, domus auium, sine murmure circum Stabant immotae procuruo in littore syluae. Sed non interea longaeuae parcere matres 875 Vocibus : illum omnes mirari insueta loquentem, Felicemque uteri matrem, felicia matris Ubera clamabant, quae talem enixa tulisset, Et teneris immulsisset plena ubera labris. « Namque docebat humi foede in tenebrisque uolutas 880 Ad coelum mortale genus sustollere mentes, Et lucem aspicere, et uanis desuescere curis. Tum pacem hortari : « Placidam super omnia mites Pacem optate, uiri, tumidosque remittite flatus ; Demissique animis, nil uanae laudis egentes, 885 Mortales contemnite opes, contemnite honores; Et duris uitam assueti, paruoque beati Pauperiem tolerate : breuis quaecunque uoluptas Ista adeo, atque diu nihil est mortalibus aegris. Vobis haud propriae hic sedes; concessaque longum 890 Regna manent meliora : graues ubi soluerit artus Mors anima, uos stelligera pater optimus aula Protinus excipiet laetos melioribus oris; Pax ubi tranquilla, et cunctarum opulentia rerum, Et secura quies, nunquam peritura uoluptas. 895 Et dubitet tanta quisquam mercede laborem Ferre breuem, terrisque sequi me sponte relictis? Ad ueras emergere opes, emergere honores Tendite, quos nulli casus, nulla auferat aetas. Este pii; inter uos mentem exercete benignam, [4,900] Inque uicem placati animis miserescite ueste. Tum longe prohibete iras, odiisque ferendo Parcite, rumoresque uagos contemnite uulgi. Nulli fas ideo accepto pro uulnere uulnus Reddere : praestiterit uero pulsantibus ultro 905 Sese offerre, genisque ictum expectare secundum. Vana alii certent armis pro laude, nocensque Ferrum acuant, pulchramque petant per uulnera mortem : At tu mortales nullo discrimine amare Disce omnes, pacemque inglorius hostibus opta, 910 Nec tibi uentosae sint tanti murmura famae. Omnibus in primis sit mens interrita leti ; Nullaque uos animis duros uis auocet aequo. Terrenos artus hommes, moribundaque membra Interdum extinxisse queant et perdere ferro : 915 Tuta anima ipsa manet, durae haud obnoxia morti. Et uos omnipotens coelo Pater aspicit alto, Auertitque malis; cuius sine numine uestrum Haud hominum quisquam ualeat diuellere crinem. Summissos uos hunc unum fas usque uereri ; 920 Huic ô rite preces, huic digna piacula ferte, Cui mare, cui tellus, campisque patentibus aer Obsequitur, nitidique tremit plaga lucida coeli : Huic procumbite humi, prostrati huic pandite uota. Vos siquidem aeternis, etiam post funera, poenis 925 Ipse potest sontes sub tetro urgere barathro. Nec timor admissos cuiquam sit adire leones, Seclaque pictarum saeuissima pantherarum. Ite, mei obiectu protecti nominis, ite Aduersum intrepidi : mansuescent protinus ursi, 930 Vestraque parcentes allambent uulnera lingua. "Quin humiles uictus animis secludite curas : Obseruate genus pecudum, genus altiuolantum; Nullae illis artes, nulla illis cura futuri : Non tamen aut tegimen, uictus aut copia defit; 935 Omnia diues alit rerum sator, omnia curat. Ille etiam iniusso tellurem gramine uestit, Floribus appingens sata uersicoloribus arua; Arboribusque comas, atque umbras montibus addit. Fraudes, insidiaeque absint, ac foeda libido ; 940 Neue modum supra mensis gaudete paratis; Desidiasque animis atque otia pellite uestris ; Nec uetitos thalamos, inconcessumque cubile Aflectate; sitisque alieni desinat auri. Quisque suis opibus contenti uiuite, et ultro 945 Spes interdictas et inania ponite uota. Neue autem scelerum facies nunc persequar omnes : Quid dicam, quibus est cordi fraus, atque libido Dira iuuat, ficto simulant tamen ore latentes Virtutem, subeuntque dolis, et crimina obumbrant? [4,950] Ne, iubeo, ne talem animis assuescite pestem : Nil adeo latet, ipsa dies quin detegat ultro. Praeterea cohibete oculos; ne quaerite uestris Vulnera sponte animis : fandi hinc compescite amorem; Saepe olim incautos non lingua coercita mersit. 955 Discite iamque ideo posthac haud falsa profari ; Iamque nouos purgati animis inducite mores. Siqua tamen ueteris culpae uestigia restant, Diluite, et sacris contagia uincite lymphis. Ipse ego fons ueluti liquidam purissimus undam 960 Sufficiam : properate ad aquas, haurite liquentem, Matres atque uiri sitientes, protinus amnem. Ferte pedem huc omnes, nec opus potantibus auro, Argentoue : mei fontis patet omnibus unda. Sic leti uitate uias ; ita sidera aditur, 965 Sidereasque domos, mutari nescia regna. Haec mihi praedixit Genitor, quae uoce monerem Veridica : sunt fonte mihi uerba omnia ab illo. «Talia dicta dabat, coeli super omnia regem Placandum non uisceribus, non sanguine caeso; 970 Sed uotis precibusque iubens exposcere pacem. Et modus orandi quisnam foret ipse canebat : "Omnipotens genitor, sedes cui lucidus aether, Sic nomen laudesque tunc celebrentur ubique, Et promissa orbi incipiant procedere lustra ; 975 Cum tua non minus in terris gens iussa facessat Mortalis, quam coelicolae tibi in aethere parent. Nos diuina hodie coelo dape reffice ab alto : Parce dehinc bonus, ut nostris ignoscimus ipsi Hostibus; ac nullis aduersis obiice inermes 980 Tentando, prohibe a nobis sed cuncta pericla." "Addidit et uentura canens, fore, cum uagus olim Sol claram speciem concreto lumine tectus Exuat; et subito stellanti nocte perempta Sufficiat nullam luna orbi argentea lucem, 985 Sanguineis faciem maculis perfusa nigrantem; Praecipitentque polo passim turbata labanti Sidera, quae lapsu certo, spatioue feruntur ; Visque ea, quae caeli irrequietos conciet orbes, Desinat, incerto rapiantur ut omnia motu; 990 Atque prope auulso absiliat de cardine mundus : Dum terras, ueluti rapidum per inania fulmen, lpse iterum petat, et multis cum millibus idem Adueniens, hominum uitas, et crimina quaerat. Ut res promisso simul ac succenderit igni 995 Flammarum totum tempestas sparsa per orbem; Continuo tellure noua, caeloque recenti Defunctas animas uita in sua corpora rursus Euocet ad blandum lumen, populosque sepulcris Eliciat, secumque pios educat ad astra, [4,1000] Quos pater a prima praeuidit origine rerum Mente suos fore, et aethereo transcripsit Olympo; Ibunt aligeri iuuenes, coelumque profundum Horrifico sonitu implebunt, atque aere recuruo Quatuor a uentis excibunt undique gentes : 1005 Iudicis ad solium properabitur aethere toto. Ipse alte effultus, montisque in uertice summo Arbiter effulgens circumferet ora tremenda : Secernetque pios, dextraque in parte locabit; Laeua autem coget sontes, quae plurima turba. 1010 Qualis post hyemem exactam, cum gramine molli Pascua laeta uocant stabulis armenta reclusis, Ipse greges pastor nitidos missurus in agros Sortitur : placidas primo legit ille bidentes Dinumerans; olidasque iubet procul esse capellas. 1015 Cernere erit liquidas longe fulgere per auras Corpora clara hominum; quibus atrae obnoxia morti Abluet omnipotens Pater; aeternumque manebunt Amplius haud rerum subiecti casibus ullis. Nemo illam ante diem speret cum corpore sedes 1020 Aetheris, exceptis paucis, quos ipse sepulcro Exurgens secum superis Deus inuehet oris : Solae animae interea sali satione fruentur. Contra autem sontes tenebris ac nocte prementur Aeterna, et meritas pendent per secula poenas. 1025 "Omnia quae sera nuper mihi nocte canebat, Cum caput ipsius in gremio moerore grauatum Una eadem accumbens sponda, admotusque loquenti Saepe reclinarem, moesti solamen amoris. "Quid repetam, quae saepe uagi Iordanis ad undas 1030 Ediderit? quae Iudaeae sub montibus altis; Nunc caecis uera inuoluens ambagibus ultro, Nunc manifesta palam claro sermone loquutus, Dum populi circumsistunt, stipantque frequentes ? Nunc se principium rerum finemque canebat, 1035 Nunc ueri fontem, atque hominum lucemque uiamque. Nos fortunatam prognatam hoc tempore prolem : Nos felix tellus, nos secula laeta tulere. Nobis diuinam uocem, diuina loquentis Verba haurire Dei propius saepe obtigit unis. 1040 Scilicet hinc lustris ueniet labentibus aetas, Cum seri optabunt eadem uidisse nepotes. » Talia Ioannes cunctis mirantibus ore Perstabat memorans ; cum protinus, ecce, tumultu Ingenti Solimum irrumpit manus impia, et urbis 1045 Rectorem appellant, poenasque uno ore reposcunt. Diffugiunt ambo; et magnam stat adire parentem, 1047 Ignaramque diu tantarum fallere rerum.