[0] PHORMIO. I. Periocha Sulpici Apollinaris. 1 Chremetis frater aberat peregre Demipho 2 relicto Athenis Antiphone filio. 3 Chremes clam habebat Lemni uxorem et filiam, 4 Athenis aliam coniugem et amantem unice 5 fidicinam gnatum. Mater e Lemno aduenit 6 Athenas; moritur; uirgo sola (aberat Chremes) 7 funus procurat. Ibi eam uisam Anthipho 8 cum amaret, opera parasiti uxorem accipit. 9 Pater et Chremes reuersi fremere. Dein minas 10 triginta dant parasito, ut illam coniugem 11 haberet ipse: argento hoc emitur fidicina. 12 Uxorem retinet Antipho a patruo adgnitam. II. Personae. 1 (PROLOGUS) 2 DAVOS SERVOS 3 GETA SERVOS 4 ANTIPHO ADULESCENS 5 DEMIPHO SENEX 6 PHORMIO PARASITUS 7 HEGIO ADVOCATUS 8 CRATINUS ADVOCATUS 9 CRITO ADVOCATUS 10 DORIO LENO 11 CHREMES SENEX 12 SOPHRONA NUTRIX 13 NAUSISTRATA MATRONA 14 (CANTOR) III. Prologus. {1 - 34} 1 Postquam poeta uetus poetam non potest 2 retrahere a studio et transdere hominem in otium, 3 maledictis deterrere ne scribat parat; 4 qui ita dictitat, quas ante hic fecit fabulas 5 tenui esse oratione et scriptura leui: 6 quia nusquam insanum scripsit adulescentulum 7 ceruam uidere fugere et sectari canes 8 et eam plorare, orare ut subueniat sibi. 9 quod si intellegeret, quom stetit olim noua, 10 actoris opera mage stetisse quam sua, 11 minu multo audacter quam nunc laedit laederet 12 nunc siquis est qui hoc dicat aut sic cogitet: 13 uetu si poeta non lacessisset prior, 14 nullum inuenire prologum potuisset nouos 15 quem diceret, nisi haberet cui male diceret, 16 is sibi responsum hoc habeat, in medio omnibus 17 palmam esse positam qui artem tractent musicam. 18 ille ad famem hunc a studio studuit reicere: 19 hic respondere uoluit, non lacessere. 20 benedictis si certasset, audisset bene: 21 quod ab illo adlatumst, sibi esse rellatum putet. 22 de illo iam finem faciam dicundi mihi, 23 peccandi quom ipse de se finem non facit. 24 nunc quid uelim animum attendite: adporto nouam 25 Epidicazomenon quam uocant comoediam 26 Graeci, Latini Phormionem nominant 27 quia primas partis qui aget is erit Phormio 28 parasitu, per quem res geretur maxume 29 uoluntas uostra si ad poetam accesserit. 30 date operam, adeste aequo animo per silentium, 31 ne simili utamur fortuna atque usi sumus 32 quom per tumultum noster grex motus locost: 33 quem actori uirtus nobis restituit locum 34 bonitasque uostra adiutans atque aequanimitas. [a1s1] ACTUS I. Scaena I. Dauos. {35 - 50} 1 Amicu summu meus et popularis Geta 2 heri ad me uenit. erat de ratiuncula 3 iampridem apud me relicuom pauxillulum 4 nummorum: id ut conficerem. confeci: adfero. 5 nam erilem filium eiu duxisse audio 6 uxorem: credo munus hoc conraditur. 7 quam inique comparatumst, i qui minus habent 8 ut semper aliquid addant ditioribus! 9 quod ille unciatim uix de demenso suo 10 suom defrudans genium conpersit miser, 11 id illa uniuorsum abripiet, haud existumans 12 quanto labore partum. porro autem Geta 13 ferietur alio munere ubi era pepererit; 14 porro autem alio ubi erit puero natalis dies; 15 ubi initiabunt. omne hoc mater auferet: 16 puer causa erit mittundi. sed uideon Getam? [a1s2] Scaena II. Geta Dauos. {51 - 152} 1 GE. Siquis me quaeret rufu . . DA. praestost, desine. GE. oh 2 at ego obuiam conabar tibi, Daue. DA. accipe, em: 3 lectumst; conueniet numeru quantum debui. 4 GE. amo te et non neglexisse habeo gratiam. 5 DA. praesertim ut nunc sunt mores: adeo res redit: 6 siquis quid reddit magna habendast gratia. 7 sed quid tu es tristis? GE. egone? nescis quo in metu et 8 quanto in periclo simu! DA. quid istuc est? GE. scies, 9 modo ut tacere possis. DA. abi sis, insciens: 10 quoius tu fidem in pecunia perspexeris, 11 uerere uerba credere, ubi quid mihi lucrist 12 te fallere? GE. ergo ausculta. DA. hanc operam tibi dico. 13 GE. seni nostri, Daue, fratrem maiorem Chremem 14 nostin? DA. quidni? GE. quid? eiu gnatum Phaedriam? 15 DA. tam quam te. GE. euenit senibus ambobus simul 16 iter illi in Lemnum ut esset, nostro in Ciliciam 17 ad hospitem antiquom. is senem per epistulas 18 pellexit modo non montis auri pollicens. 19 DA. quoi tanta erat res et supererat? GE. desinas: 20 sic est ingenium. DA. oh regem me esse oportuit! 21 GE. abeuntes ambo hic tum senes me filiis 22 relinquont quasi magistrum. DA. o Geta, prouinciam 23 cepisti duram. GE. mi usu uenit, hoc scio: 24 memini relinqui me deo irato meo. 25 coepi aduorsari primo: quid uerbis opust? 26 seni fideli dum sum scapulas perdidi. 27 DA. uenere in mentem mi istaec: namque inscitiast 28 aduorsu stimulum calces. GE. coepi is omnia 29 facere, obsequi quae uellent. DA. scisti uti foro. 30 GE. noster mali nil quicquam primo; hic Phaedria 31 continuo quandam nactus est puellulam 32 citharistriam, hanc ardere coepit perdite. 33 ea seruiebat lenoni inpurissimo, 34 neque quod daretur quicquam; id curarant patres. 35 restabat aliud nil nisi oculos pascere, 36 sectari, in ludum ducere et redducere. 37 nos otiosi operam dabamus Phaedriae. 38 in quo haec discebat ludo, exaduorsum ilico 39 tonstrina erat quaedam: hic solebamus fere 40 plerumque eam opperiri dum inde iret domum. 41 interea dum sedemus illi, interuenit 42 adulescens quidam lacrumans. nos mirarier: 43 rogamu quid sit. numquam aeque inquit ac modo 44 paupertas mihi onu uisumst et miserum et graue. 45 modo quandam uidi uirginem hic uiciniae 46 miseram suam matrem lamentari mortuam. 47 ea sita erat exaduorsum neque illi beniuolus 48 neque notu neque uicinus extra unam aniculam 49 quisquam aderat qui adiutaret funu: miseritumst. 50 uirgo ipsa facie egregia. quid uerbis opust? 51 commorat omnis nos. ibi continuo Antipho 52 uoltisne eamu uisere? alius censeo: 53 eamu: duc nos sodes. imus uenimus 54 uidemu. uirgo pulchra, et quo mage diceres, 55 nil aderat adiumenti ad pulchritudinem: 56 capillu passu, nudu pes, ipsa horrida, 57 lacrumae, uestitu turpis: ut, ni uis boni 58 in ipsa inesset forma, haec formam exstinguerent. 59 ill qui illam amabat fidicinam tantummodo 60 satis inquit scitast; noster uero . . DA. iam scio: 61 amare coepit. GE. scin quam? quo euadat uide. 62 postridie ad anum recta pergit: obsecrat 63 ut sibi eiu faciat copiam. illa enim se negat 64 neque eum aequom facere ait: illam ciuem esse Atticam, 65 bonam bonis prognatam: si uxorem uelit, 66 lege id licere facere: sin aliter, negat. 67 noster quid ageret nescire: et illam ducere 68 cupiebat et metuebat absentem patrem. 69 DA. non, si redisset, pater ueniam daret? 70 GE. ille indotatam uirginem atque ignobilem 71 daret illi? numquam faceret. DA. quid fit denique? 72 GE. quid fiat? est parasitu quidam Phormio, 73 homo confidens: qui illum di omnes perduint! 74 DA. quid is fecit? GE. hoc consilium quod dicam dedit: 75 lex est ut orbae, qui sint genere proxumi, 76 is nubant, et illos ducere eadem haec lex iubet. 77 ego te cognatum dicam et tibi scribam dicam; 78 paternum amicum me adsimulabo uirginis: 79 ad iudices ueniemu: qui fuerit pater, 80 quae mater, qui cognata tibi sit, omnia haec 81 confingam, quod erit mihi bonum atque commodum; 82 quom tu horum nil refelles uincam scilicet: 83 pater aderit: mihi paratae lites: quid mea? 84 illa quidem nostra erit. DA. iocularem audaciam! 85 GE. persuasit homini: factumst: uentumst: uincimur: 86 duxit. DA. quid narras? GE. hoc quod audis. DA. o Geta, 87 quid te futurumst? GE. nescio hercle; unum hoc scio, 88 quod fors feret feremus aequo animo. DA. placet: 89 em istuc uirist officium. GE. in me omni spes mihist. 90 DA. laudo. GE. ad precatorem adeam credo qui mihi 91 sic oret: nunc amitte quaeso hunc; ceterum 92 posthac si quicquam, nil precor. tantummodo 93 non addit: ubi ego hinc abiero, uel occidito. 94 DA. quid paedagogus ille qui citharistriam, 95 quid rei gerit? GE. sic, tenuiter. DA. non multum habet 96 quod det fortasse? GE. immo nil nisi spem meram. 97 DA. pater eius rediit an non? GE. nondum. DA. quid? senem 98 quoad exspectati uostrum? GE. non certum scio, 99 sed epistulam ab eo adlatam esse audiui modo 100 et ad portitores esse delatam: hanc petam. 101 DA. numquid, Geta, aliud me uis? GE. ut bene sit tibi. 102 puer, heus. nemon hoc prodit? cape, da hoc Dorcio. [a1s3] Scaena III. Antipho Phaedria. {153 - 177} 1 AN. Adeon rem redisse ut qui mi consultum optume uelit esse, 2 Phaedria, patrem ut extimescam ubi in mentem eius aduenti uenit! 3 quod ni fuissem incogitans, ita eum exspectarem ut par fuit. 4 PH. quid istuc [est]? AN. rogitas, qui tam audaci facinori mihi conscius sis? 5 quod utinam ne Phormioni id suadere in mentem incidisset 6 neu me cupidum eo inpulisset, quod mihi principiumst mali! 7 non potitus essem: fuisset tum illos mi aegre aliquot dies, 8 at non cotidiana cura haec angeret animum, PH. audio. 9 AN. dum exspecto quam mox ueniat qui adimat hanc mi consuetudinem. 10 PH. aliis quia defit quod amant aegrest; tibi quia superest dolet: 11 amore abundas, Antipho. 12 nam tua quidem hercle certo uita haec expetenda optandaque est. 13 ita me di bene ament ut mihi liceat tam diu quod amo frui, 14 iam depecisci morte cupio: tu conicito cetera, 15 quid ego ex hac inopia nunc capiam et quid tu ex ista copia, 16 ut ne addam quod sine sumptu ingenuam, liberalem nactus es, 17 quod habes, ita ut uoluisti, uxorem sine mala fama palam: 18 beatu, ni unum desit, animu qui modeste istaec ferat. 19 quod si tibi res sit cum eo lenone quo mihist tum sentias. 20 ita plerique ingenio sumus omnes: nostri nosmet paenitet. 21 AN. at tu mihi contra nunc uidere fortunatus, Phaedria, 22 quoi de integro est potestas etiam consulendi quid uelis: 23 retinere amare amittere; ego in eum incidi infelix locum 24 ut neque mihi [eius] sit amittendi nec retinendi copia. 25 sed quid hoc est? uideon ego Getam currentem huc aduenire? 26 is est ipsus. ei, timeo miser quam hic mihi nunc nuntiet rem. [a1s4] Scaena IV. Geta Antipho Phaedria. {178 - 229} 1 GE. Nullus es, Geta, nisi iam aliquod tibi consilium celere reperis, 2 ita nunc inparatum subito tanta te inpendent mala; 3 quae neque uti deuitem scio neque quo modo me inde extraham, 4 quae si non astu prouidentur me aut erum pessum dabunt; 5 nam non potest celari nostra diutius iam audacia. 6 AN. quid illic commotus uenit? 7 GE. tum temporis mihi punctum ad hanc rem est: erus adest. AN. quid illuc malist? 8 GE. quod quom audierit, quod eiu remedium inueniam iracundiae? 9 loquarne? incendam; taceam? instigem; purgem me? laterem lauem. 10 heu me miserum! quom mihi paueo, tum Antipho me excruciat animi: 11 eius me miseret, nunc timeo, is nunc me retinet: nam absque eo esset, 12 recte ego mihi uidissem et senis essem ultus iracundiam: 13 aliquid conuasassem atque hinc me conicerem protinam in pedes. 14 AN. quam hic fugam aut furtum parat? 15 GE. sed ubi Antiphonem reperiam, aut qua quaerere insistam uia? 16 PH. te nominat. AN. nescioquod magnum hoc nuntio exspecto malum. PH. ah 17 sanus es? GE. domum ire pergam: ibi plurimumst. 18 PH. reuocemus hominem. AN. sta ilico. GE. hem 19 sati pro imperio, quisquis es. AN. Geta. GE. ipsest quem uolui obuiam. 20 AN. cedo quid portas, obsecro? atque id, si potes, uerbo expedi. 21 GE. faciam. AN. eloquere. GE. modo apud portum . . AN. meumne? 22 GE. intellexti. AN. occidi. PH. hem . . 23 AN. quid agam? PH. quid ais? GE. huius patrem uidisse me et patruom tuom. 24 AN. nam quod ego huic nunc subito exitio remedium inueniam miser? 25 quod si eo meae fortunae redeunt, Phanium, abs te ut distrahar, 26 nullast mihi uita expetenda. GE. ergo istaec quom ita sunt, Antipho, 27 tanto mage te aduigilare aequomst: fortis fortuna adiuuat. 28 AN. non sum apud me. GE. atqui opus est nunc quom maxume ut sis, Antipho; 29 nam si senserit te timidum pater esse, arbitrabitur 30 commeruisse culpam. PH. hoc uerumst. AN. non possum inmutarier. 31 GE. quid faceres si aliud quid grauiu tibi nunc faciundum foret? 32 AN. quom hoc non possum, illud minu possem. GE. hoc nil est, Phaedria: ilicet. 33 quid hic conterimus operam frustra? quin abeo? PH. et quidem ego? AN. obsecro, 34 quid si adsimulo? satinest? GE. garris. AN. uoltum contemplamini: em 35 satine sic est? GE. non. AN. quid si sic? GE. propemodum. AN. quid sic? GE. sat est: 36 em istuc serua: et uerbum uerbo, par pari ut respondeas, 37 ne te iratu suis saeuidicis dictis protelet. AN. scio. 38 GE. ui coactum te esse inuitum. PH. lege, iudicio. GE. tenes? 39 sed hic quis est senex quem uideo in ultima platea? ipsus est. 40 AN. non possum adesse. GE. ah quid agis? quo abis Antipho? 41 mane inquam. AN. egomet me noui et peccatum meum: 42 uobis commendo Phanium et uitam meam.- 43 PH. Geta, quid nunc fiet? GE. tu iam litis audies; 44 ego plectar pendens nisi quid me fefellerit. 45 sed quod modo hic nos Antiphonem monuimus, 46 id nosmet ipsos facere oportet, Phaedria. 47 PH. aufer mi oportet: quin tu quid faciam impera. 48 GE. meministin olim ut fuerit uostra oratio 49 in re incipiunda ad defendendam noxiam, 50 iustam illam causam facilem uincibilem optumam? 51 PH. memini. GE. em nunc ipsast opus ea aut, siquid potest, 52 meliore et callidiore. PH. fiet sedulo. 53 GE. nunc prior adito tu, ego in insidiis hic ero 54 succenturiatu, siquid deficias. PH. age. [a2s1] ACTUS II. Scaena I. Demipho Phaedria Geta. 1 DE. Itane tandem uxorem duxit Antipho iniussu meo? 2 nec meum imperium-ac mitto imperium-, non simultatem meam 3 reuereri saltem! non pudere! o facinus audax, o Geta 4 monitor! GE. uix tandem. DE. quid mihi dicent aut quam causam reperient? 5 demiror. GE. atqui reperiam: aliud cura. DE. an hoc dicet mihi: 6 inuitu feci. lex coegit? audio, fateor. GE. places. 7 DE. uerum scientem, tacitum causam tradere aduorsariis, 8 etiamne id lex coegit? PH. illud durum. GE. ego expediam: sine! 9 DE. incertumst quid agam, quia praeter spem atque incredibile hoc mi optigit: 10 ita sum irritatus animum ut nequeam ad cogitandum instituere. 11 quam ob rem omnis, quom secundae res sunt maxume, tum maxume 12 meditari secum oportet quo pacto aduorsam aerumnam ferant, 13 pericla damna exsilia: peregre rediens semper cogitet 14 aut fili peccatum aut uxori mortem aut morbum filiae 15 communia esse haec, fieri posse, ut ne quid animo sit nouom; 16 quidquid praeter spem eueniat, omne id deputare esse in lucro. 17 GE. o Phaedria, incredibilest quantum erum ante eo sapientia 18 meditata mihi sunt omnia mea incommoda eru si redierit. 19 molendum esse in pistrino, uapulandum; habendae compedes, 20 opu ruri faciundum, horum nil quicquam accidet animo nouom. 21 quidquid praeter spem eueniet, omne id deputabo esse in lucro. 22 sed quid cessas hominem adire et blande in principio adloqui? 23 DE. Phaedriam mei fratri uideo filium mi ire obuiam. 24 PH. mi patrue, salue. DE. salue; sed ubist Antipho? 25 PH. saluom uenire . . DE. credo; hoc responde mihi. 26 PH. ualet, hic est; sed satin omnia ex sententia? 27 DE. uellem quidem. PH. quid istuc est? DE. rogitas, Phaedria? 28 bonas me absente hic confecistis nuptias. 29 PH. eho an id suscenses nunc illi? GE. artificem probum! 30 DE. egon illi non suscenseam? ipsum gestio 31 dari mi in conspectum, nunc sua culpa ut sciat 32 lenem patrem illum factum me esse acerrimum. 33 PH. atqui nil fecit, patrue, quod suscenseas. 34 DE. ecce autem similia omnia! omnes congruont: 35 unum quom noris omnis noris. PH. haud itast. 36 DE. hic in noxast, ille ad defendundam causam adest; 37 quom illest, hic praestost: tradunt operas mutuas. 38 GE. probe horum facta inprudens depinxit senex. 39 DE. nam ni haec ita essent, cum illo haud stares, Phaedria. 40 PH. si est, patrue, culpam ut Antipho in se admiserit, 41 ex qua re minu rei foret aut famae temperans, 42 non causam dico quin quod meritu sit ferat. 43 sed siqui forte malitia fretus sua 44 insidias nostrae fecit adulescentiae 45 ac uicit, nostran culpa east an iudicum, 46 qui saepe propter inuidiam adimunt diuiti 47 aut propter misericordiam addunt pauperi? 48 GE. ni nossem causam, crederem uera hunc loqui. 49 DE. an quisquam iudex est qui possit noscere 50 tua iusta, ubi tute uerbum non respondeas, 51 ita ut ille fecit? PH. functus adulescentulist 52 officium liberali: postquam ad iudices 53 uentumst, non potuit cogitata proloqui; 54 ita eum tum timidum ibi obstupefecit pudor. 55 GE. laudo hunc, sed cesso adire quam primum senem? 56 ere, salue: saluom te aduenisse gaudeo. DE. oh 57 bone custos, salue, columen uero familiae, 58 quoi commendaui filium hinc abiens meum. 59 GE. iamdudum te omnis nos accusare audio 60 inmerito et me omnium horunc inmeritissimo. 61 nam quid me in hac re facere uoluisti tibi? 62 seruom hominem causam orare leges non sinunt 63 neque testimoni dictiost. DE. mitto omnia; 64 do istuc inprudens timuit adulescens; sino 65 tu seruos; uerum si cognata est maxume, 66 non fuit necessum habere; sed id quod lex iubet, 67 dotem dareti, quaereret alium uirum. 68 qua ratione inopem potiu ducebat domum? 69 GE. non ratio, uerum argentum deerat. DE. sumeret 70 alicunde. GE. alicunde? nil est dictu facilius. 71 DE. postremo si nullo alio pacto, fenore. 72 GE. hui dixti pulchre! siquidem quisquam crederet 73 te uiuo. DE. non, non sic futurumst: non potest. 74 egon illam cum illo ut patiar nuptam unum diem? 75 nil suaue meritumst. hominem conmonstrarier 76 mihi istum uolo aut ubi habitet demonstrarier. 77 GE. nemp Phormionem? DE. istum patronum mulieris. 78 GE. iam faxo hic aderit. DE. Antipho ubi nunc est? GE. foris. 79 DE. abi, Phaedria, eum require atque huc adduce. PH. eo: 80 recta uia quidem-illuc. GE. nempe ad Pamphilam. 81 DE. ego deos Penatis hinc salutatum domum 82 deuortar; inde ibo ad forum atque aliquos mihi 83 amicos aduocabo ad hanc rem qui adsient, 84 ut ne inparatu sim si ueniat Phormio. [a2s2] Scaena II. Phormio Geta. 1 PH. Itane patris ais aduentum ueritum hinc abiisse? GE. admodum. 2 PH. Phanium relictam solam? GE. sic. PH. et iratum senem? 3 GE. oppido. PH. ad te summa solum, Phormio, rerum redit: 4 tute hoc intristi: tibi omnest exedendum: accingere. 5 GE. obsecro te. PH. si rogabit . . GE. in te spes est. PH. eccere 6 quid si reddet? GE. tu inpulisti. PH. sic opinor. GE. subueni. 7 PH. cedo senem: iam instructa sunt mi in corde consilia omnia. 8 GE. quid ages? PH. quid uis nisi uti maneat Phanium atque ex crimine hoc 9 Antiphonem eripiam atque in me omnem iram deriuem senis? 10 GE. o uir fortis atque amicus. uerum hoc saepe, Phormio, 11 uereor, ne istaec fortitudo in neruom erumpat denique. PH. ah 12 non ita est: factumst periclum, iam pedum uisast uia. 13 quot me censes homines iam deuerberasse usque ad necem, 14 hospites, tum ciuis? quo mage noui, tanto saepius. 15 cedo dum, enumquam iniuriarum audisti mihi scriptam dicam? 16 GE. qui istuc? PH. quia non rete accipitri tennitur neque miluo, 17 qui male faciunt nobis: illis qui nil faciunt tennitur, 18 quia enim in illis fructus est, in illis opera luditur. 19 aliis aliundest periclum unde aliquid abradi potest: 20 mihi sciunt nil esse. dices ducent damnatum domum: 21 alere nolunt hominem edacem et sapiunt mea sententia, 22 pro maleficio si beneficium summum nolunt reddere. 23 GE. non potest sati pro merito ab illo tibi referri gratia. 24 PH. immo enim nemo sati pro merito gratiam regi refert. 25 ten asymbolum uenire unctum atque lautum e balineis, 26 otiosum ab animo, quom ille et cura et sumptu absumitur! 27 dum tibi fit quod placeat, ille ringitur: tu rideas, 28 prior bibas, prior decumbas; cena dubia apponitur. 29 GE. quid istuc uerbist? PH. ubi tu dubites quid sumas potissimum. 30 haec quom rationem ineas quam sint suauia et quam cara sint, 31 ea qui praebet, non tu hunc habeas plane praesentem deum? 32 GE. senex adest: uide quid agas: prima coitiost acerrima. 33 si eam sustinueris, postilla iam ut lubet ludas licet. [a2s3] Scaena III. Demipho Hegio Cratinus Crito Phormio Geta. 1 DE. Enumquam quoiquam contumeliosius 2 audisti factam iniuriam quam haec est mihi? 3 adeste quaeso. GE. iratus est. PH. quin tu hoc age: 4 iam ego hunc agitabo. pro deum inmortalium, 5 negat Phanium esse hanc sibi cognatam Demipho? 6 hanc Demipho negat esse cognatam? GE. negat. 7 PH. neque eius patrem se scire qui fuerit? GE. negat. 8 DE. ipsum esse opinor de quo agebam: sequimini. 9 PH. nec Stilponem ipsum scire qui fuerit? GE. negat. 10 PH. quia egens relictast misera, ignoratur parens, 11 neglegitur ipsa: uide auaritia quid facit. 12 GE. si erum insimulabi malitiae male audies. 13 DE. o audaciam! etiam me ultro accusatum aduenit? 14 PH. nam iam adulescenti nil est quod suscenseam, 15 si illum minu norat; quippe homo iam grandior, 16 pauper, quoi opera uita erat, ruri fere 17 se continebat; ibi agrum de nostro patre 18 colendum habebat. saepe interea mihi senex 19 narrabat se hunc neglegere cognatum suom: 20 at quem uirum! quem ego uiderim in uita optumum. 21 GE. uideas te atque illum ut narras! PH. in malam crucem? 22 nam ni ita eum existumassem, numquam tam grauis 23 ob hanc inimicitias caperem in uostram familiam, 24 quam is aspernatur nunc tam inliberaliter. 25 GE. pergin ero absenti male loqui, inpurissime? 26 PH. dignum autem hoc illost. GE. ain tandem, carcer? DE. Geta. 27 GE. bonorum extortor, legum contortor! DE. Geta. 28 PH. responde. GE. quis homost? ehem. DE. tace. GE. absenti tibi 29 te indignas seque dignas contumelias 30 numquam cessauit dicere hodie. DE. desine. 31 adulescens, primum abs te hoc bona uenia peto, 32 si tibi placere potis est, mi ut respondeas: 33 quem amicum tuom ais fuisse istum, explana mihi, 34 et qui cognatum me sibi esse diceret. 35 PH. proinde expiscare quasi non nosses. DE. nossem? PH. ita. 36 DE. ego me nego: tu qui ais redige in memoriam. 37 PH. eho tu, sobrinum tuom non noras? DE. enicas. 38 dic nomen. PH. nomen? maxume. DE. quid nunc taces? 39 PH. perii hercle, nomen perdidi. DE. [hem] quid ais? PH. (Geta, 40 si meministi id quod olim dictumst, subice.) hem 41 non dico: quasi non nosses, temptatum aduenis. 42 DE. ego autem tempto? GE. (Stilpo.) PH. atque adeo quid mea? 43 Stilpost. DE. quem dixti? PH. Stilponem inquam noueras. 44 DE. neque ego illum noram nec mihi cognatus fuit 45 quisquam istoc nomine. PH. itane? non te horum pudet? 46 at si talentum rem reliquisset decem, 47 DE. di tibi malefaciant! PH. primus esses memoriter 48 progeniem uostram usque ab auo atque atauo proferens. 49 DE. ita ut dicis. ego tum quom aduenissem qui mihi 50 cognata ea esset dicerem: itidem tu face. 51 cedo qui est cognata? GE. eu noster, recte. heus tu, caue. 52 PH. dilucide expediui quibu me oportuit 53 iudicibu: tum id si falsum fuerat, filius 54 quor non refellit? DE. filium narras mihi? 55 quoius de stultitia dici ut dignumst non potest. 56 PH. at tu qui sapiens es magistratus adi 57 iudicium de eadem causa iterum ut reddant tibi, 58 quandoquidem solu regnas et soli licet 59 hic de eadem causa bis iudicium adipiscier. 60 DE. etsi mihi facta iniuriast, uerum tamen 61 potius quam litis secter aut quam te audiam, 62 itidem ut cognata si sit, id quod lex iubet 63 dotis dare, abduce hanc, minas quinque accipe. 64 PH. hahahae, homo suaui. DE. quid est? num iniquom postulo? 65 an ne hoc quidem ego adipiscar quod ius publicumst? 66 PH. itan tandem, quaeso, itidem ut meretricem ubi abusu sis, 67 mercedem dare lex iubet ei atque amittere? 68 an, ut nequid turpe ciuis in se admitteret 69 propter egestatem, proxumo iussast dari, 70 ut cum uno aetatem degeret? quod tu uetas. 71 DE. ita, proxumo quidem; at nos unde? aut quam ob rem? PH. ohe 72 actum aiunt ne agas. DE. non agam? immo haud desinam 73 donec perfecero hoc. PH. ineptis. DE. sine modo. 74 PH. postremo tecum nil rei nobis, Demipho, est: 75 tuos est damnatu gnatu, non tu; nam tua 76 praeterierat iam ducendi aetas. DE. omnia haec 77 illum putato quae ego nunc dico dicere; 78 aut quidem cum uxore hac ipsum prohibebo domo. 79 GE. (iratus est.) PH. tu te idem melius feceris. 80 DE. itan es paratu facere me aduorsum omnia, 81 infelix? PH. (metuit hic nos, tam etsi sedulo 82 dissimulat.) GE. (bene habent tibi principia.) PH. quin quod est 83 ferundum fers? tuis dignum factis feceris, 84 ut amici inter nos simus? DE. egon tuam expetam 85 amicitiam? aut te uisum aut auditum uelim? 86 PH. si concordabi cum illa, habebi quae tuam 87 senectutem oblectet: respice aetatem tuam. 88 DE. te oblectet, tibi habe. PH. minue uero iram. DE. hoc age: 89 sati iam uerborumst: nisi tu properas mulierem 90 abducere, ego illam eiciam. dixi, Phormio. 91 PH. si tu illam attigeri secu quam dignumst liberam 92 dicam tibi inpingam grandem. dixi, Demipho. 93 siquid opu fuerit, heus, domo me. GE. intellego. [a2s4] Scaena IV. Demipho Geta Hegio Cratinus Crito. 1 DE. Quanta me cura et sollicitudine adficit 2 gnatus, qui me et se hisce inpediuit nuptiis! 3 neque mi in conspectum prodit, ut saltem sciam 4 quid de hac re dicat quidue sit sententiae. 5 abi, uise redieritne iam an nondum domum. 6 GE. eo.- DE. uideti quo in loco res haec siet: 7 quid ago? dic, Hegio. HE. ego? Cratinum censeo, 8 si tibi uidetur. DE. dic, Cratine. CRA. mene uis? 9 DE. te. CRA. ego quae in rem tuam sint ea uelim facias. mihi 10 sic hoc uidetur: quod te absente hic filius 11 egit, restitui in integrum aequomst et bonum, 12 et id impetrabi. dixi. DE. dic nunc, Hegio. 13 HE. ego sedulo hunc dixisse credo; uerum itast, 14 quot homines tot sententiae: suo quoique mos. {v. 454} 15 mihi non uidetur quod sit factum legibus 16 rescindi posse; et turpe inceptust. DE. dic, Crito. 17 CRI. ego amplius deliberandum censeo: 18 res magnast. CRA. numquid nos uis? DE. fecistis probe: 19 incertior sum multo quam dudum.- GE. negant 20 redisse. DE. frater est exspectandus mihi: 21 is quod mihi dederit de hac re consilium, id sequar. 22 percontatum ibo ad portum, quoad se recipiat.- 23 GE. at ego Antiphonem quaeram, ut quae acta hic sint sciat. 24 sed eccum ipsum uideo in tempore huc se recipere. [a3s1] ACTUS III. Scaena I. Antipho Geta. 1 AN. Enimuero, Antipho, multimodis cum istoc animo es uituperandus: 2 itane te hinc abisse et uitam tuam tutandam aliis dedisse! 3 alios tuam rem credidisti mage quam tete animum aduorsuros? 4 nam, utut erant alia, illi certe quae nunc tibi domist consuleres, 5 nequid propter tuam fidem decepta poteretur mali. 6 quoius nunc miserae spes opesque sunt in te uno omnes sitae. 7 GE. et quidem, ere, nos iamdudum hic te absentem incusamu qui abieris. 8 AN. te ipsum quaerebam. GE. sed ea causa nihilo mage defecimus. 9 AN. loquere obsecro, quonam in loco sunt res et fortunae meae? 10 numquid patri subolet? GE. nil etiam. AN. ecquid spei porrost? GE. nescio. AN. ah. 11 GE. nisi Phaedria haud cessauit pro te eniti. AN. nil fecit noui. 12 GE. tum Phormio itidem in hac re ut in aliis strenuom hominem praebuit. 13 AN. quid is fecit? GE. confutauit uerbis admodum iratum senem. 14 AN. eu Phormio! GE. ego quod potui porro. AN. mi Geta, omnis uos amo. 15 GE. sic habent principia sese ut dico: adhuc tranquilla res est, 16 mansurusque patruom pater est dum huc adueniat. AN. quid eum? GE. ut aibat, 17 de eius consilio sese uelle facere quod ad hanc rem attinet. 18 AN. quantum metus est mihi uidere huc saluom nunc patruom, Geta! 19 nam per eius unam, ut audio, aut uiuam aut moriar sententiam. 20 GE. Phaedria tibi adest. AN. ubinam? GE. eccum ab sua palaestra exit foras. [a3s2] Scaena II. Phaedria Dorio Antipho Geta. 1 PH. Dorio, audi obsecro . . DO. non audio. PH. parumper . . DO. quin omitte me. 2 PH. audi quod dicam. DO. at enim taedet iam audire eadem miliens. 3 PH. at nunc dicam quod lubenter audias. DO. loquere, audio. 4 PH. non queo te exorare ut maneas triduom hoc? quo nunc abis? 5 DO. mirabar si tu mihi quicquam adferres noui. AN. ei, 6 metuo lenonem nequid . . GE. suo suat capiti. idem ego uereor. 7 PH. nondum mihi credis? DO. hariolare. PH. sin fidem do? DO. fabulae! 8 PH. feneratum istuc beneficium pulchre tibi dices. DO. logi! 9 PH. crede mi, gaudebi facto: uerum hercle hoc est. DO. somnium! 10 PH. experire: non est longum. DO. cantilenam eandem canis. 11 PH. tu mihi cognatu, tu parens, tu amicu, tu . . DO. garri modo. 12 PH. adeon ingenio esse duro te atque inexorabili 13 ut neque misericordia neque precibu molliri queas! 14 DO. adeon te esse incogitantem atque inpudentem, Phaedria, 15 me ut phaleratis ducas dictis et meam ductes gratiis! 16 AN. miseritumst. PH. ei, ueris uincor! GE. quam uterquest similis sui! 17 PH. neque Antipho alia quom occupatus esset sollicitudine, 18 tum hoc esse mihi obiectum malum! AN. ah quid istuc est autem, Phaedria? 19 PH. o fortunatissime Antipho. AN. egone? PH. quoi quod amas domist. 20 neque cum huiu modi umquam [tibi] usu uenit ut conflictares malo. 21 AN. mihin domist? immo, id quod aiunt, auribu teneo lupum; 22 nam neque quo pacto a me amittam neque uti retineam scio. 23 DO. ipsum istuc mihi in hoc est. AN. heia ne parum leno sies. 24 numquid hic confecit? PH. hicine? quod homo inhumanissimus, 25 Pamphilam meam uendidit. AN. quid? uendidit? GE. ain? uendidit? 26 PH. uendidit. DO. quam indignum facinus, ancillam aere emptam suo! 27 PH. nequeo exorare ut me maneat et cum illo ut mutet fidem 28 triduom hoc, dum id quod est promissum ab amicis argentum aufero. 29 si non tum dedero, unam praeterea horam ne oppertus sies. 30 DO. optunde. AN. haud longumst id quod orat: Dorio, exoret sine. 31 idem hoc tibi, quod boni promeritu fueris, conduplicauerit. 32 DO. uerba istaec sunt. AN. Pamphilamne hac urbe priuari sines? 33 tum praeterea horunc amorem distrahi poterin pati? 34 DO. neque ego neque tu. PH. di tibi omnes id quod es dignus duint! 35 DO. ego te compluris aduorsum ingenium meum mensis tuli 36 pollicitantem et nil ferentem, flentem; nunc contra omnia haec 37 repperi qui det neque lacrumet: da locum melioribus. 38 AN. certe hercle, ego si sati commemini, tibi quidem est olim dies, 39 quam ad dares huic, praestituta. PH. factum. DO. num ego istuc nego? 40 AN. iam ea praeteriit? DO. non, uerum haec ei-antecessit. AN. non pudet 41 uanitati? DO. minime, dum ob rem. GE. sterculinum! PH. Dorio, 42 itane tandem facere oportet? DO. sic sum: si placeo, utere. 43 AN. sicin hunc decipis? DO. immo enimuero, Antipho, hic me decipit: 44 nam hic me huiu modi scibat esse, ego hunc esse aliter credidi: 45 iste me fefellit, ego isti nihilo sum aliter ac fui. 46 sed utut haec sunt, tamen hoc faciam: cras mane argentum mihi 47 miles dare se dixit: si mi prior tu attuleri, Phaedria, 48 mea lege utar, ut potior sit qui prior ad dandumst. Vale. [a3s3] Scaena III. Phaedria Antipho Geta. 1 PH. Quid faciam? unde ego nunc tam subito huic argentum inueniam miser, 2 quoi minu nihilost? quod, hic si pote fuisset exorarier 3 triduom hoc, promissum fuerat. AN. itane hunc patiemur, Geta, 4 fieri miserum, qui me dudum ut dixti adiuerit comiter? 5 quin, quom opust, beneficium rursum ei experiemur reddere? 6 GE. scio equidem hoc esse aequom. AN. age ergo, solu seruare hunc potes. 7 GE. quid faciam? AN. inuenias argentum. GE. cupio; sed id unde edoce. 8 AN. pater adest hic. GE. scio; sed quid tum? AN. ah dictum sapienti sat est. 9 GE. itane? AN. ita. GE. sane hercle pulchre suades: etiam tu hinc abis? 10 non triumpho, ex nuptiis tuis si nil nanciscor mali, 11 ni etiamnunc me huius causa quaerere in malo iubeas crucem? 12 AN. uerum hic dicit. PH. quid? ego uobis, Geta, alienu sum? GE. haud puto; 13 sed parumne est quod omnibus nunc nobis suscenset senex, 14 ni instigemus etiam ut nullu locu relinquatur preci? 15 PH. alius ab oculis meis illam in ignotum abducet locum? hem 16 tum igitur, dum licet dumque adsum, loquimini mecum, Antipho, 17 contemplamini me. AN. quam ob rem? aut quidnam facturus? cedo. 18 PH. quoquo hinc asportabitur terrarum, certumst persequi 19 aut perire. GE. di bene uortant quod agas! pedetemptim tamen. [a4s1] ACTUS IV. Scaena I. Demipho Chremes. 1 DE. Quid? qua profectu causa hinc es Lemnum, Chreme, 2 adduxtin tecum filiam? CH. non. DE. quid ita non? 3 CH. postquam uidet me eius mater esse hic diutius, 4 simul autem non manebat aetas uirginis 5 meam neglegentiam: ipsam cum omni familia 6 ad me profectam esse aibant. DE. quid illi tam diu 7 quaeso igitur commorabare, ubi id audiueras? 8 CH. pol me detinuit morbus. DE. unde? aut qui? CH. rogas? 9 senectus ipsast morbu. sed uenisse eas 10 saluas audiui ex nauta qui illas uexerat. 11 DE. quid gnato optigerit me absente audistin, Chreme? 12 CH. quod quidem me factum consili incertum facit. 13 nam hanc condicionem siquoi tulero extrario, 14 quo pacto aut unde mihi sit dicundum ordinest. 15 te mihi fidelem esse aeque atque egomet sum mihi 16 scibam. ille, si me alienus adfinem uolet, 17 tacebit dum intercedet familiaritas; 18 sin spreuerit me, plus quam opus est scito sciet. 19 uereorque ne uxor aliqua hoc resciscat mea: 20 quod si fit, ut me excutiam atque egrediar domo 21 id restat; nam ego meorum solu sum meus. 22 DE. scio ita esse, et istaec mihi res sollicitudinist, 23 neque defetiscar usque adeo experirier 24 donec tibi id quod pollicitus sum effecero. [a4s2] Scaena II. Geta Demipho Chremes. 1 GE. Ego hominem callidiorem uidi neminem 2 quam Phormionem. uenio ad hominem ut dicerem 3 argentum opus esse, et id quo pacto fieret. 4 uixdum dimidium dixeram, intellexerat: 5 gaudebat, me laudabat, quaerebat senem, 6 dis gratias agebat tempu sibi dari 7 ubi Phaedriae esse ostenderet nihilo minus 8 amicum sese quam Antiphoni. hominem ad forum 9 iussi opperiri: eo me esse adducturum senem. 10 sed eccum ipsum. quis est ulterior? attat Phaedriae 11 pater uenit. sed quid pertimui autem belua? 12 an quia quos fallam pro uno duo sunt mihi dati? 13 commodius esse opinor duplici spe utier. 14 petam hinc unde a primo institi: is si dat, sat est; 15 si ab eo nil fiet, tum hunc adoriar hospitem. [a4s3] SCAENA III. 1 AN. Exspecto quam mox recipiat sese Geta. 2 sed patruom uideo cum patre astantem. ei mihi, 3 quam timeo aduentus huiu quo inpellat patrem. 4 GE. adibo hosce: o noster Chreme . . CH. salue, Geta. 5 GE. uenire saluom uolup est. CH. credo. GE. quid agitur? 6 multa aduenienti, ut fit, noua hic? CH. compluria. 7 GE. ita. de Antiphone audistin quae facta? CH. omnia. 8 GE. tun dixeras huic? facinus indignum, Chreme, 9 sic circumiri! CH. id cum hoc agebam commodum. 10 GE. nam hercle ego quoque id quidem agitans mecum sedulo 11 inueni, opinor, remedium huic rei. CH. quid, Geta? 12 DE. quod remedium? GE. ut abii abs te, fit forte obuiam 13 mihi Phormio. CH. qui Phormio? DE. is qui istanc . . CH. scio. 14 GE. uisumst mihi ut eiu temptarem sententiam. 15 prendo hominem solum: quor non, inquam Phormio, 16 uides inter nos sic haec potiu cum bona 17 ut componamu gratia quam cum mala? 18 eru liberalis est et fugitans litium; 19 nam ceteri quidem hercle amici omnes modo 20 uno ore auctores fuere ut praecipitem hanc daret. 21 AN. quid hic coeptat aut quo euadet hodie? GE. an legibus 22 daturum poenas dices si illam eiecerit? 23 iam id exploratumst: heia sudabis satis 24 si cum illo inceptas homine: ea eloquentiast. 25 uerum pone esse uictum eum; at tandem tamen 26 non capitis eius res agitur sed pecuniae. 27 postquam hominem his uerbis sentio mollirier, 28 soli sumu nunc hic inquam: eho [dic] quid uis dari 29 tibi in manum, ut erus his desistat litibus, 30 haec hinc facessat, tu molestu ne sies? 31 AN. satin illi di sunt propitii? GE. nam sat scio, 32 si tu aliquam partem aequi bonique dixeris, 33 ut est ille bonu uir, tria non commutabitis 34 uerba hodie inter uos. DE. quis te istaec iussit loqui? 35 CH. immo non potuit meliu peruenirier 36 eo quo nos uolumus. AN. occidi! DE. perge eloqui. 37 GE. a primo homo insanibat. CH. cedo quid postulat? 38 GE. quid? nimium; quantum libuit. CH. dic. GE. si quis daret 39 talentum magnum. DE. immo malum hercle: ut nil pudet! 40 GE. quod dixi adeo ei: quaeso, quid si filiam 41 suam unicam locaret? parui retulit 42 non suscepisse: inuentast quae dotem petat. 43 ut ad pauca redeam ac mittam illius ineptias, 44 haec denique eiu fuit postrema oratio: 45 ego inquit [iam] a principio amici filiam, 46 ita ut aequom fuerat, uolui uxorem ducere; 47 nam mihi ueniebat in mentem eius incommodum, 48 in seruitutem pauperem ad ditem dari. 49 sed mi opus erat, ut aperte tibi nunc fabuler, 50 aliquantulum quae adferret qui dissoluerem 51 quae debeo: et etiamnunc si uolt Demipho 52 dare quantum ab hac accipio quae sponsast mihi, 53 nullam mihi malim quam istanc uxorem dari. 54 AN. utrum stultitia facere ego hunc an malitia 55 dicam, scientem an inprudentem, incertu sum. 56 DE. quid si animam debet? GE. ager oppositust pignori ob 57 decem minas inquit. DE. age age, iam ducat: dabo. 58 GE. aediculae item sunt ob decem alias. DE. oiei 59 nimiumst. CH. ne clama: repetito hasce a me decem. 60 GE. uxori emunda ancillulast; tum pluscula 61 supellectile opus est; opus est sumptu ad nuptias: 62 his rebu pone sane inquit decem minas. 63 DE. sescentas perinde scribito iam mihi dicas: 64 nil do. inpuratu me ille ut etiam inrideat? 65 CH. quaeso, ego dabo, quiesce: tu modo filium 66 fac ut illam ducat nos quam uolumus. AN. ei mihi 67 Geta, occidisti me tuis fallaciis. 68 CH. mea causa eicitur: me hoc est aequom amittere. 69 GE. quantum potest me certiorem inquit face, 70 si illam dant, hanc ut mittam, ne incertus siem; 71 nam illi mihi dotem iam constituerunt dare. 72 CH. iam accipiat: illis repudium renuntiet; 73 hanc ducat. DE. quae quidem illi res uortat male! 74 CH. opportune adeo argentum nunc mecum attuli, 75 fructum quem Lemni uxori reddunt praedia: 76 ind sumam; uxori tibi opus esse dixero. [a4s4] Scaena IV. Antipho Geta. 1 AN. Geta. GE. hem. AN. quid egisti? GE. emunxi argento senes. 2 AN. satin est id? GE. nescio hercle: tantum iussu sum. 3 AN. eho, uerbero, aliud mihi respondes ac rogo? 4 GE. quid ergo narras? AN. quid ego narrem? opera tua 5 ad restim miquidem res redit planissume. 6 ut tequidem omnes di deaeque superi inferi 7 malis exemplis perdant! em siquid uelis, 8 huic mandes, quod quidem recte curatum uelis. 9 quid minus utibile fuit quam hoc ulcus tangere 10 aut nominare uxorem? iniectast spes patri 11 posse illam extrudi. cedo nunc porro: Phormio 12 dotem si accipiet, uxor ducendast domum: 13 quid fiet? GE. non enim ducet. AN. noui. ceterum 14 quom argentum repetent, nostra causa scilicet 15 in neruom potius ibit. GE. nil est, Antipho, 16 quin male narrando possit deprauarier: 17 tu id quod bonist excerpi, dici quod malist. 18 audi nunc contra: iam si argentum acceperit, 19 ducendast uxor, ut ais, concedo tibi: 20 spatium quidem tandem apparandi nuptias, 21 uocandi sacruficandi dabitur paullulum. 22 interea amici quod polliciti sunt dabunt: 23 inde iste reddet. AN. quam ob rem? aut quid dicet? GE. rogas? 24 quot res postilla monstra euenerunt mihi! 25 intro iit in aedis ater alienus canis; 26 anguis per inpluuium decidit de tegulis; 27 gallina cecinit; interdixit hariolus; 28 haruspex uetuit; ante brumam autem noui 29 negoti incipere! quae causast iustissima. 30 haec fient. AN. ut modo fiant! GE. fient: me uide. 31 pater exit: abi, dic esse argentum Phaedriae. [a4s5] Scaena V. Demipho Chremes Geta. 1 DE. Quietus esto, inquam: ego curabo nequid uerborum duit. 2 hoc temere numquam amittam ego a me quin mihi testis adhibeam. 3 quom dem, et quam ob rem dem commemorabo. GE. ut cautust ubi nil opust! 4 CH. atque ita opu factost: et matura, dum lubido eadem haec manet; 5 nam si altera illaec magis instabit, fors sit an nos reiciat. 6 GE. rem ipsam putasti. DE. duc me ad eum ergo. GE. non moror. CH. ubi hoc egeris, 7 transito ad uxorem meam, ut conueniat hanc priu quam hinc abit. 8 dicat eam dare nos Phormioni nuptum, ne suscenseat; 9 et magis esse illum idoneum qui ipsi sit familiarior; 10 nos nostro officio nil digressos esse: quantum is uoluerit, 11 datum esse doti. DE. quid tua, malum, id refert? CH. magni, Demipho. 12 non satis est tuom te officium fecisse si non id fama adprobat: 13 uolo ipsiu quoque uoluntate haec fieri, ne se eiectam praedicet. 14 DE. idem ego istuc facere possum. CH. mulier mulieri mage conuenit. 15 DE. rogabo. CH. ubi illas nunc ego reperire possim cogito. [a5s1] ACTUS V. Scaena I. Sophrona Chremes. 1 SO. quid agam? quem mi amicum inueniam misera? aut quoi consilia haec referam? 2 aut unde auxilium petam? 3 nam uereor era ne ob meum suasum indigne iniuria adficiatur: 4 ita patrem adulescenti facta haec tolerare audio uiolenter. 5 CH. nam quae haec anus est exanimata a fratre quae egressast meo? 6 SO. quod ut facerem egestas me inpulit, quom scirem infirmas nuptias 7 hasce esse, ut id consulerem, interea uita ut in tuto foret. 8 CH. certe edepol, nisi me animu fallit aut parum prospiciunt oculi, 9 meae nutricem gnatae uideo. SO. neque ille inuestigatur, CH. quid ago? 10 SO. qui est pater eius. CH. adeo, maneo dum haec quae loquitur mage cognosco? 11 SO. quodsi eum nunc reperire possim, nil est quod uerear. CH. east ipsa: 12 conloquar. SO. quis hic loquitur? CH. Sophrona. SO. et meum nomen nominat? 13 CH. respice ad me. SO. di obsecro uos, estne hic Stilpo? CH. non. SO. negas? 14 CH. concede hinc a foribu paullum istorsum sodes, Sophrona. 15 ne me istoc posthac nomine appellassis. SO. quid? non obsecro es 16 quem semper te esse dictitasti? CH. st. SO. quid has metuis fores? 17 CH. conclusam hic habeo uxorem saeuam. uerum istoc de nomine, 18 eo perperam olim dixi ne uos forte inprudentes foris 19 effuttiretis atque id porro aliqua uxor mea rescisceret. 20 SO. em istoc pol nos te hic inuenire miserae numquam potuimus. 21 CH. eho dic mihi quid rei tibist cum familia hac unde exis? 22 ubi illae sunt? SO. miseram me! CH. hem quid est? uiuontne? SO. uiuit gnata. 23 matrem ipsam ex aegritudine hac miseram mors consecutast. 24 CH. male factum. SO. ego autem, quae essem anus deserta egens ignota, 25 ut potui nuptum uirginem locaui huic adulescenti 26 harum qui est dominus aedium. CH. Antiphonin? SO. em istic ipsi. 27 CH. quid? duasne uxores habet? SO. au obsecro, unam illequidem hanc solam. 28 CH. quid illam alteram quae dicitur cognata? SO. haec ergost. CH. quid ais? 29 SO. composito factumst quo modo hanc amans habere posset 30 sine dote. CH. di uostram fidem, quam saepe forte temere 31 eueniunt quae non audeas optare! offendi adueniens 32 quicum uolebam et ut uolebam conlocatam amari: 33 quod nos ambo opere maxumo dabamus operam ut fieret, 34 sine nostra cura, maxuma sua cura solu fecit. 35 SO. nunc quid opu facto sit uide: pater adulescenti uenit 36 eumque animo iniquo hoc oppido ferre aiunt. CH. nil periclist. 37 sed per deos atque homines meam esse hanc caue resciscat quisquam. 38 SO. nemo e me scibit. CH. sequere me: intus cetera. [audies]. [a5s2] Scaena II. Demipho Geta. 1 DE. Nostrapte culpa facimus ut malis expediat esse, 2 dum nimium dici nos bonos studemus et benignos. 3 ita fugias ne praeter casam, quod aiunt. nonne id sat erat, 4 accipere ab illo iniuriam? etiam argentumst ultro obiectum, 5 ut sit qui uiuat dum aliud aliquid flagiti conficiat. 6 GE. planissime. DE. is nunc praemiumst qui recta praua faciunt. 7 GE. uerissime. DE. ut stultissime quidem illi rem gesserimus. 8 GE. modo ut hoc consilio possiet discedi, ut istam ducat. 9 DE. etiamne id dubiumst? GE. haud scio hercle, ut homost, an mutet animum. 10 DE. hem mutet autem? GE. nescio; uerum, si forte, dico. 11 DE. ita faciam, ut frater censuit, ut uxorem eius huc adducam, 12 cum ista ut loquatur. tu, Geta, abi prae, nuntia hanc uenturam.- 13 GE. argentum inuentumst Phaedriae; de iurgio siletur; 14 prouisumst ne in praesentia haec hinc abeat: quid nunc porro? 15 quid fiet? in eodem luto haesitas; uorsuram solues, 16 Geta: praesens quod fuerat malum in diem abiit: plagae crescunt, 17 nisi prospicis. nunc hinc domum ibo ac Phanium edocebo 18 nequid uereatur Phormionem aut eius orationem. [a5s3] Scaena III. Demipho Nausistrata. 1 DE. Agedum, ut soles, Nausistrata, fac illa ut placetur nobis, 2 ut sua uoluntate id quod est faciundum faciat. NA. faciam. 3 DE. pariter nunc opera me adiuues ac re dudum opitulata es. 4 NA. factum uolo. ac pol minu queo uiri culpa quam me dignumst. 5 DE. quid autem? NA. quia pol mei patris bene parta indiligenter 6 tutatur; nam ex is praediis talenta argenti bina 7 statim capiebat: uir uiro quid praestat! DE. bina quaeso? 8 NA. ac rebu uilioribus multo tamen duo talenta. DE. hui. 9 NA. quid haec uidentur? DE. scilicet. NA. uirum me natam uellem: 10 ego ostenderem, DE. certo scio. NA. quo pacto . . DE. parce sodes, 11 ut possis cum illa, ne te adulescens mulier defetiget. 12 NA. faciam ut iubes. sed meum uirum ex te exire uideo. [a5s4] Scaena IV. Nausistrata Chremes Demipho. 1 CH. Ehem Demipho, 2 iam illi datumst argentum? DE. curaui ilico. CH. nollem datum. 3 ei, uideo uxorem: paene plus quam sat erat. DE. quor nolles, Chreme? 4 CH. iam recte. DE. quid tu? ecquid locutus cum istac quam ob rem hanc ducimus? 5 CH. transegi. DE. quid ait tandem? CH. abduci non potest. DE. qui non potest? 6 CH. quia uterque utrique est cordi. DE. quid istuc nostra? CH. magni. praeterhac 7 cognatam comperi esse nobis. DE. quid? deliras. CH. sic erit. 8 non temere dico: redii mecum in memoriam. DE. satin sanus es? 9 NA. au obsecro, uide ne in cognatam pecces. DE. non est. CH. ne nega: 10 patri nomen aliud dictum est: hoc tu errasti. DE. non norat patrem? 11 CH. norat. DE. quor aliud dixit? CH. numquamne hodie concedes mihi 12 neque intelleges? DE. si tu nil narras? CH. perdi. NA. miror quid hoc siet. 13 DE. equidem hercle nescio. CH. uin scire? at ita me seruet Iuppiter, 14 ut propior illi quam ego sum ac tu homo nemost. DE. di uostram fidem, 15 eamus ad ipsam: una omnis nos aut scire aut nescire hoc uolo. CH. ah. 16 DE. quid est? CH. itan paruam mihi fidem esse apud te? DE. uin me credere? 17 uin sati quaesitum mi istuc esse? age, fiat. quid illa filia 18 amici nostri? quid futurumst? CH. recte. DE. hanc igitur mittimus? 19 CH. quidni? DE. illa maneat? CH. sic. DE. ire igitur tibi licet, Nausistrata. 20 NA. sic pol commodius esse in omnis arbitror quam ut coeperas, 21 manere hanc; nam perliberali uisast, quom uidi, mihi.- 22 DE. quid istuc negotist? CH. iamne operuit ostium? DE. iam. CH. o Iuppiter, 23 di nos respiciunt: gnatam inueni nuptam cum tuo filio. DE. hem 24 quo pacto potuit? CH. non sati tutus est ad narrandum hic locus. 25 DE. at tu intro abi. CH. heus ne filii quidem hoc nostri resciscant uolo. [a5s5] Scaena V. Antipho. 1 Laetus sum, utut meae res sese habent, fratri optigisse quod uolt. 2 quam scitumst eius modi in animo parare cupiditates 3 quas, quom res aduorsae sient, paullo mederi possis! 4 hic simul argentum repperit, cura sese expediuit; 5 ego nullo possum remedio me euoluere ex his turbis 6 quin, si hoc celetur, in metu, sin patefit, in probro sim. 7 neque me domum nunc reciperem ni mi esset spes ostenta 8 huiusce habendae. sed ubinam Getam inuenire possim, ut 9 rogem quod tempu conueniundi patri me capere iubeat? [a5s6] Scaena VI. Phormio Antipho. 1 PH. Argentum accepi, tradidi lenoni, abduxi mulierem, 2 curaui propria ut Phaedria poteretur; nam emissast manu. 3 nunc una mihi res etiam restat quae est conficiunda, otium 4 ab senibus ad potandum ut habeam; nam aliquot hos sumam dies. 5 AN. sed Phormiost. quid ais? PH. quid? AN. quidnam nunc facturust Phaedria? 6 quo pacto satietatem amoris ait se uelle absumere? 7 PH. uicissim partis tuas acturus est. AN. quas? PH. ut fugitet patrem. 8 te suas rogauit rursum ut ageres, causam ut pro se diceres; 9 nam potaturus est apud me. ego me ire senibus Sunium 10 dicam ad mercatum, ancillulam emptum dudum quam dixit Geta: 11 ne quom hic non uideant me conficere credant argentum suom. 12 sed ostium concrepuit abs te. AN. uide quis egreditur. PH. Getast. [a5s7] Scaena VII. Geta Antipho Phormio. 1 GE. O Fortuna, o Fors Fortuna, quantis commoditatibus, 2 quam subito meo ero Antiphoni ope uostra hunc onerastis diem! 3 AN. quidnam hic sibi uolt? GE. nosque amicos eius exonerastis metu! 4 sed ego nunc mihi cesso qui non umerum hunc onero pallio 5 atque hominem propero inuenire, ut haec quae contigerint sciat. 6 AN. num tu intellegi quid hic narret? PH. num tu? AN. nil. PH. tantundem ego. 7 GE. ad lenonem hinc ire pergam: ibi nunc sunt. AN. heus Geta! GE. em tibi: 8 num mirum aut nouomst reuocari, cursum quom institeris? AN. Geta. 9 GE. pergit hercle. numquam tu odio tuo me uinces. AN. non manes? 10 GE. uapula. AN. id quidem tibi iam fiet nisi resisti. uerbero. 11 GE. familiariorem oportet esse hunc: minitatur malum. 12 sed isne est quem quaero an non? ipsust, congredere actutum. AN. quid est? 13 GE. [o] omnium quantumst qui uiuont hominum homo ornatissime! 14 nam sine controuorsia ab dis solu diligere, Antipho. 15 AN. ita uelim; sed qui istuc credam ita esse mihi dici uelim. 16 GE. satine est si te delibutum gaudio reddo? AN. enicas. 17 PH. quin tu hinc pollicitationes aufer et quod fers cedo. GE. oh 18 tu quoque aderas, Phormio? PH. aderam. sed tu cessas. GE. accipe, em: 19 ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum 20 sumu profecti; interea mittit eru me ad uxorem tuam. 21 AN. quam ob rem? GE. omitto proloqui; nam nil ad hanc rem est, Antipho. 22 ubi in gynaeceum ire occipio, puer ad me adcurrit Mida, 23 pone reprendit pallio, resupinat: respicio, rogo 24 quam ob rem retineat me: ait esse uetitum intro ad eram accedere. 25 Sophrona modo fratrem huc inquit senis introduxit Chremem 26 eumque nunc esse intu cum illis. hoc ubi ego audiui, ad fores 27 suspenso gradu placide ire perrexi accessi astiti, 28 animam compressi, aurem admoui: ita animum coepi attendere, 29 hoc modo sermonem captans. PH. eu Geta! GE. hic pulcherrimum 30 facinus audiui: itaque paene hercle exclamaui gaudio. 31 AN. quod? GE. quodnam arbitrare? AN. nescio. GE. atqui mirificissimum: 32 patruo tuos est pater inuentu Phanio uxori tuae. AN. hem 33 quid ais? GE. cum eius consueuit olim matre in Lemno clanculum. 34 PH. somnium! utine haec ignoraret suom patrem? GE. aliquid credito, 35 Phormio, esse causae. sed censen me potuisse omnia 36 intellegere extra ostium intu quae inter sese ipsi egerint? 37 AN. atque ego quoque inaudiui illam fabulam. GE. immo etiam dabo 38 quo mage credas: patruos interea inde huc egreditur foras: 39 haud multo post cum patre idem recipit se intro denuo: 40 ait uterque tibi potestatem eius adhibendae dari. 41 denique ego sum missu te ut requirerem atque adducerem. AN. em 42 quin ergo rape me: quid cessas? GE. fecero. AN. heus Phormio, 43 uale. PH. uale, Antipho. bene, ita me di ament, factum: gaudeo. [a5s8] Scaena VIII. Phormio. 1 Tantam fortunam de inprouiso esse his datam! 2 summa eludendi occasiost mihi nunc senes 3 et Phaedriae curam adimere argentariam, 4 ne quoiquam suorum aequalium supplex siet. 5 nam idem hoc argentum, ita ut datumst, ingratiis 6 datum erit: hoc qui cogam re ipsa repperi. 7 nunc gestu mihi uoltusque est capiundus nouos. 8 sed hinc concedam in angiportum hoc proxumum, 9 inde hisce ostendam me, ubi erunt egressi foras. 10 quo me adsimularam ire ad mercatum, non eo. [a5s9] Scaena IX. Demipho Chremes Phormio. 1 DE. Dis magnas merito gratias habeo atque ago 2 quando euenere haec nobis, frater, prospere. 3 quantum potest nunc conueniundust Phormio, 4 priu quam dilapidat nostras triginta minas 5 ut auferamu. PH. Demiphonem si domist 6 uisam ut quod . . DE. at nos ad te ibamu, Phormio. 7 PH. de eadem hac fortasse causa? DE. ita hercle. PH. credidi: 8 quid ad me ibati? DE. ridiculum. PH. uerebamini 9 ne non id facerem quod recepissem semel? 10 heus quanta quanta haec mea paupertas est, tamen 11 adhuc curaui unum hoc quidem, ut mi esset fides. 12 CH. estne ita uti dixi liberalis? DE. oppido. 13 PH. idque ad uos uenio nuntiatum, Demipho, 14 paratum me esse: ubi uoltis, uxorem date. 15 nam omnis posthabui mihi res, ita uti par fuit, 16 postquam id tanto opere uos uelle animum aduorteram. 17 DE. at hic dehortatus est me ne illam tibi darem: 18 nam qui erit rumor populi inquit si id feceris? 19 olim quom honeste potuit, tum non est data: 20 eam nunc extrudi turpest. ferme eadem omnia 21 quae tute dudum coram me incusaueras. 22 PH. satis superbe inluditis me. DE. qui? PH. rogas? 23 quia ne alteram quidem illam potero ducere; 24 nam quo redibo ore ad eam quam contempserim? 25 CH. (tum autem Antiphonem uideo ab sese amittere 26 inuitum eam inque.) DE. tum autem uideo filium 27 inuitum sane mulierem ab se amittere. 28 sed transi sodes ad forum atque illud mihi 29 argentum rursum iube rescribi, Phormio. 30 PH. quodne ego discripsi porro illis quibu debui? 31 DE. quid igitur fiet? PH. si uis mi uxorem dare 32 quam despondisti, ducam; sin est ut uelis 33 manere illam apud te, dos hic maneat, Demipho. 34 nam non est aequom me propter uos decipi, 35 quom ego uostri honori causa repudium alterae 36 remiserim, quae doti tantundem dabat. 37 DE. in hinc malam rem cum istac magnificentia, 38 fugitiue? etiamnunc credi te ignorarier 39 aut tua facta adeo? PH. irritor. DE. tune hanc duceres 40 si tibi daretur? PH. fac periclum. DE. ut filius 41 cum illa habitet apud te, hoc uostrum consilium fuit. 42 PH. quaeso quid narras? DE. quin tu mi argentum cedo. 43 PH. immo uero uxorem tu cedo. DE. in ius ambula. 44 [in ius] PH. enimuero si porro esse odiosi pergitis . . 45 DE. quid facies? PH. egone? uos me indotatis modo 46 patrocinari fortasse arbitramini: 47 etiam dotatis soleo. CH. quid id nostra? PH. nihil. 48 hic quandam noram quoius uir uxorem CH. hem. DE. quid est? 49 PH. Lemni habuit aliam, CH. nullu sum. PH. ex qua filiam 50 suscepit; et eam clam educat. CH. sepultu sum. 51 PH. haec adeo ego illi iam denarrabo. CH. obsecro, 52 ne facias. PH. oh tune is eras? DE. ut ludos facit! 53 CH. missum te facimu. PH. fabulae! CH. quid uis tibi? 54 argentum quod habes condonamu te. PH. audio. 55 quid uos, malum, ergo me sic ludificamini 56 inepti uostra puerili sententia? 57 nolo uolo; uolo nolo rursum; cape cedo; 58 quod dictum indictumst; quod modo erat ratum inritumst. 59 CH. quo pacto aut unde hic haec resciuit? DE. nescio; 60 nisi me dixisse nemini certo scio. 61 CH. monstri, ita me di ament, simile. PH. inieci scrupulum. DE. hem 62 hicine ut a nobis hoc tantum argenti auferat 63 tam aperte inridens? emori hercle satius est. 64 animo uirili praesentique ut sis para. 65 uides peccatum tuom esse elatum foras 66 neque iam id celare posse te uxorem tuam: 67 nunc quod ipsa ex aliis auditura sit, Chreme, 68 id nosmet indicare placabilius est. 69 tum hunc inpuratum poterimus nostro modo 70 ulcisci. PH. attat nisi mi prospicio, haereo. 71 hi gladiatorio animo ad me adfectant uiam. 72 CH. at uereor ut placari possit. DE. bono animo es: 73 ego redigam uos in gratiam, hoc fretus, Chreme, 74 quom e medio excessit unde haec susceptast tibi. 75 PH. itan agiti mecum? satis astute adgredimini. 76 non hercle ex re istius me instigasti, Demipho. 77 ain tu? ubi quae lubitum fuerit peregre feceris 78 neque huius sis ueritu feminae primariae 79 quin nouo modo ei faceres contumeliam, 80 uenias nunc precibu lautum peccatum tuom? 81 hisce ego illam dictis ita tibi incensam dabo 82 ut ne restinguas lacrumis si exstillaueris. 83 DE. malum quod isti di deaeque omnes duint! 84 tantane adfectum quemquam esse hominem audacia! 85 non hoc publicitu scelus hinc asportarier 86 in solas terras! CH. in id redactu sum loci 87 ut quid agam cum illo nesciam prorsum. DE. ego scio: 88 in ius eamus. PH. in ius? huc, siquid lubet. 89 CH. adsequere, retine dum ego huc seruos euoco. 90 DE. enim nequeo solus: accurre. PH. una iniuriast 91 tecum. DE. lege agito ergo. PH. alterast tecum, Chreme. 92 CH. rape hunc. PH. sic agitis? enimuero uocest opus: 93 Nausistrata, exi! CH. os opprime inpurum: uide 94 quantum ualet. PH. Nausistrata! inquam. DE. non taces? 95 PH. taceam? DE. nisi sequitur, pugnos in uentrem ingere. 96 PH. uel oculum exclude: est ubi uos ulciscar probe. [a5s10] Scaena X. Nausistrata Chremes Demipho Phormio. 1 NA. Qui nominat me? hem quid istuc turbaest, obsecro, 2 mi uir? PH. ehem quid nunc obstipuisti? NA. quis hic homost? 3 non mihi respondes? PH. hicine ut tibi respondeat, 4 qui hercle ubi sit nescit? CH. caue isti quicquam creduas. 5 PH. abi, tange: si non totu friget, me enica. 6 CH. nil est. NA. quid ergo? quid istic narrat? PH. iam scies: 7 ausculta. CH. pergin credere? NA. quid ego obsecro 8 huic credam, qui nil dixit? PH. delirat miser 9 timore. NA. non pol temerest quod tu tam times. 10 CH. egon timeo? PH. recte sane: quando nil times. 11 et hoc nil est quod ego dico, tu narra. DE. scelus, 12 tibi narret? PH. ohe tu, factumst abs te sedulo 13 pro fratre. NA. mi uir, non mihi narras. CH. at . . NA. quid at? 14 CH. non opus est dicto. PH. tibi quidem; at scito huic opust. 15 in Lemno DE. hem quid ais? CH. non taces? PH. clam te CH. ei mihi! 16 PH. uxorem duxit. NA. mi homo, di melius duint! 17 PH. sic factumst. NA. perii misera! PH. et inde filiam 18 suscepit iam unam, dum tu dormis. CH. quid agimus? 19 NA. pro di inmortales, facinu miserandum et malum! 20 PH. hoc actumst. NA. an quicquam hodiest factum indignius? 21 qui mi, ubi ad uxores uentumst, tum fiunt senes! 22 Demipho, te appello: nam cum hoc ipso distaedet loqui: 23 haecin erant itiones crebrae et mansiones diutinae 24 Lemni? haecin erat ea quae nostros minuit fructus uilitas? 25 DE. ego, Nausistrata, esse in hac re culpam meritum non nego; 26 sed ea qui sit ignoscenda. PH. uerba fiunt mortuo. 27 DE. nam neque neglegentia tua neque odio id fecit tuo. 28 uinolentu fere abhinc annos quindecim mulierculam 29 eam compressit unde haec natast; neque postilla umquam attigit. 30 ea mortem obiit, e medio abiit qui fuit in re hac scrupulus. 31 quam ob rem te oro, ut alia facta tua sunt, aequo animo hoc feras. 32 NA. quid ego aequo animo? cupio misera in hac re iam defungier; 33 sed quid sperem? aetate porro minu peccaturum putem? 34 iam tum erat senex, senectus si uerecundos facit. 35 an mea forma atque aetas nunc magis expetendast, Demipho? 36 quid mi hic adfers quam ob rem exspectem aut sperem porro non fore? 37 PH. exsequias Chremeti quibus est commodum ire, em tempus est. 38 sic dabo: age nunc, Phormionem qui uolet lacessito: 39 faxo tali sum mactatum atque hic est infortunio. 40 redeat sane in gratiam iam: supplici satis est mihi. 41 habet haec ei quod, dum uiuat, usque ad aurem ogganniat. 42 NA. at meo merito credo. quid ego nunc commemorem, Demipho, 43 singulatim qualis ego in hunc fuerim? DE. noui aeque omnia 44 tecum. NA. meriton hoc meo uidetur factum? DE. minime gentium. 45 uerum iam, quando accusando fieri infectum non potest, 46 ignosce: orat confitetur purgat: quid uis amplius? 47 PH. enimuero priu quam haec dat ueniam, mihi prospiciam et Phaedriae. 48 heus Nausistrata, priu quam huic respondes temere, audi. NA. quid est? 49 PH. ego minas triginta per fallaciam ab illoc abstuli: 50 eas dedi tuo gnato: is pro sua amica lenoni dedit. 51 CH. hem quid ais? NA. adeo hoc indignum tibi uidetur, filius 52 homo adulescens si habet unam amicam, tu uxores duas? 53 nil pudere! quo ore illum obiurgabi? responde mihi. 54 DE. faciet ut uoles. NA. immo ut meam iam scias sententiam, 55 neque ego ignosco neque promitto quicquam neque respondeo 56 priu quam gnatum uidero: eius iudicio permitto omnia: 57 quod is iubebit faciam. PH. mulier sapiens es, Nausistrata. 58 NA. sati tibin est? PH. immo uero pulchre discedo et probe 59 et praeter spem. NA. tu tuom nomen dic quid est. PH. mihin? Phormio: 60 uostrae familiae hercle amicus et tuo summu Phaedriae. 61 NA. Phormio, at ego ecastor posthac tibi quod potero, quae uoles {v. 1050} 62 faciamque et dicam. PH. benigne dici. NA. pol meritumst tuom. 63 PH. uin primum hodie facere quod ego gaudeam, Nausistrata, 64 et quod tuo uiro oculi doleant? NA. cupio. PH. me ad cenam uoca. 65 NA. pol uero uoco. DE. eamus intro hinc. NA. fiat. sed ubist Phaedria 66 iudex noster? PH. iam hic faxo aderit. CANTOR. uos ualete et plaudite! {v. 1055}