[11,0] LIBER XI. (11,1) Postquam magnanimus furias uirtutis iniquae consumpsit Capaneus expirauitque receptum fulmen, et ad terras longe comitata cadentem signauit muros ultricis semita flammae, 5 componit dextra uictor concussa plagarum Iuppiter et uultu caelumque diemque reducit. gratantur superi, Phlegrae ceu fessus anhelet proelia et Encelado fumantem impresserit Aetnen. ille iacet lacerae complexus fragmina turris, (11,10) toruus adhuc uisu memorandaque facta relinquens gentibus atque ipsi non inlaudata Tonanti. quantus Apollineae temerator matris Auerno tenditur; ipsae horrent, si quando pectore ab alto emergunt uolucres inmensaque membra iacentis 15 spectant, dum miserae crescunt in pabula fibrae: sic grauat iniectus terras hostiliaque urit arua et anhelantem caelesti sulphure campum. respirant Thebae, templisque iacentia surgunt agmina; iam finis uotis finisque supremis (11,20) planctibus, et natos ausae deponere matres. at uaga pallentes campo fuga uoluit Achiuos. nec iam hostes turmae aut ferrum mortale timetur: omnibus ante oculos irae Iouis, omnibus ardent arma metu galeaeque tonant, uisusque pauentes 25 ipse sequi et profugis opponere Iuppiter ignes. instat Agenoreus miles caelique tumultu utitur: indomitos ut cum Massyla per arua armenti reges magno leo fregit hiatu et contentus abit; rauci tunc comminus ursi, (11,30) tunc auidi uenere lupi, rabieque remissa lambunt degeneres alienae uulnera praedae. hinc premit Eurymedon, cui rusticus horror in armis, rustica tela manu, patriumque agitare tumultus (Pan illi genitor); tener hinc conatibus annos 35 egreditur iuuenemque patrem puer aequat Alatreus: felices ambo, sed fortunatior ille, quem genuisse iuuat; nec iam dinoscere promptum quae magis arma sonent, quo plus eat hasta lacerto. artatur denso fugientum examine uallum. (11,40) quas uoluis, Gradiue, uices! modo moenia Cadmi scandebant, sua nunc defendunt tecta Pelasgi. ceu redeunt nubes, ceu circumflantibus Austris alternus procumbit ager, ceu gurgite cano nunc retegit bibulas, nunc induit aestus harenas. 45 expirat late pubes Tirynthia, alumni exuuias imitata dei; trux maeret ab astris Amphitryoniades Nemeaea in sanguine terga et similes ramos similesque uidere pharetras. stabat in Argolicae ferrato culmine turris [11,50] egregius lituo dextri Mauortis Enyeus hortator; sed tunc miseris dabat utile signum suadebatque fugam et tutos in castra receptus, cum subitum obliquo descendit ab aere uulnus, urguentisque sonum laeua manus aure retenta est, 55 sicut erat; fugit in uacuas iam spiritus auras, iam gelida ora tacent, carmen tuba sola peregit. iamque potens scelerum geminaeque exercita gentis sanguine Tisiphone fraterna claudere quaerit bella tuba: nec se tanta in certamina fidit (11,60) sufficere, inferna comitem ni sede Megaeram et consanguineos in proelia suscitet angues. ergo procul uacua concedit ualle solumque ense fodit Stygio terraeque inmurmurat absens nomen et (Elysiis signum indubitabile regnis) 65 crinalem attollit longo stridore cerasten: caeruleae dux ille comae, quo protinus omnis horruit audito tellus pontusque polusque, et pater Aetnaeos iterum respexit ad ignes. accipit illa sonum; stabat tunc forte parenti (11,70) proxima, dum coetu Capaneus laudatur ab omni Ditis et insignem Stygiis fouet amnibus umbram. protinus abrupta terrarum mole sub astris constitit, exultant manes, quantumque profundae rarescunt tenebrae, tantum de luce recessit. 75 excipit atra soror dextraeque innexa profatur: 'hac, germana, tenus Stygii metuenda parentis imperia et iussos potui tolerare furores sola super terras hostilique obuia mundo, dum uos Elysium et faciles compescitis umbras. (11,80) nec pretium deforme morae cassique labores: hoc quodcumque madent campi, quod sanguine fumant stagna, quod innumero Lethaea examine gaudet ripa, meae uires laeta insignia. sed quid haec ego? Mars habeat, uulgataque iactet Enyo. 85 uidistis (Stygiis certe manifestus in umbris) sanguine foedatum rictus atroque madentem ora ducem tabo: miserum insatiabilis edit me tradente caput. modo nempe horrendus ab astris descendit uos usque fragor: me sacra premebat (11,90) tempestas, ego mixta uiri furialibus armis bella deum et magnas ridebam fulminis iras. sed iam (effabor enim) longo sudore fatiscunt corda, soror, tardaeque manus; hebet infera caelo taxus et insuetos angues nimia astra soporant. 95 tu, cui totus adhuc furor exultantque recentes Cocyti de fonte comae, da iungere uires. non solitas acies nec Martia bella paramus, sed fratrum (licet alma Fides Pietasque repugnent, uincentur), fratrum stringendi comminus enses. [11,100] grande opus! ipsae odiis, ipsae discordibus armis aptemur. quid lenta uenis? agedum elige cuius signa feras. ambo faciles nostrique; sed anceps uulgus et adfatus matris blandamque precatu Antigonen timeo, paulum ne nostra retardent 105 consilia. ipse etiam, qui nos lassare precando suetus et ultrices oculorum exposcere Diras, iam pater est: coetu fertur iam solus ab omni flere sibi. atque adeo moror ipsa inrumpere Thebas adsuetumque larem. tibi pareat impius exul, (11,110) Argolicumque impelle nefas; neu mitis Adrastus praeualeat plebesque, caue, Lernaea moretur. uade, et in alternas inimica reuertere pugnas.' talia partitae diuersum abiere sorores: ut Notus et Boreas gemino de cardine mundi, 115 hic niue Rhipaea, Libycis hic pastus harenis, bella cient: clamant amnes, freta, nubila, siluae, iamque patent strages; plangunt sua damna coloni et tamen oppressos miserantur in aequore nautas. illas ut summo uidit pater altus Olympo (11,120) incestare diem trepidumque Hyperionis orbem suffundi maculis, toruo sic incohat ore: 'uidimus armiferos, quo fas erat usque, furores, caelicolae, licitasque acies, etsi impia bella unus init aususque mea procumbere dextra. 125 nunc par infandum miserisque incognita terris pugna subest: auferte oculos! absentibus ausint ista deis lateantque Iouem; sat funera mensae Tantaleae et sontes uidisse Lycaonis aras et festina polo ducentes astra Mycenas. (11,130) nunc etiam turbanda dies: mala nubila, tellus, accipe, secedantque poli: stat parcere mundo caelitibusque meis; saltem ne uirginis almae sidera, Ledaei uideant neu talia fratres.' sic pater omnipotens, uisusque nocentibus aruis 135 abstulit, et dulci terrae caruere sereno. iamque per Argolicas Erebo sata uirgo cohortes uestigat Polynicis iter portisque sub ipsis inuenit, incertum leto tot iniqua fugane exeat, et dubios turbabant omina sensus. (11,140) uiderat, obscura uallum dum nocte pererrat aeger consilii curisque nouissima uoluens, coniugis Argiae laceram cum lampade maesta effigiem (sunt monstra deum: sic ire parabat, has latura uiro taedas erat!): ergo roganti, 145 quae uia quisue dolor, cur maesta insignia, tantum fleuerat atque manu tacitos auerterat ignes. scit mentem uidisse nefas; etenim unde Mycenis adforet et uallum coniunx inopina subiret? sed fati monitus uicinaque funera sentit, [11,150] ac sentire timet. cum uero Acherontis aperti Dira ter admoto tetigit thoraca flagello, ardet inops animi, nec tam considere regno quam scelus et caedem et perfossi in sanguine fratris expirare cupit, subitusque adfatur Adrastum: 155 'sera quidem, extremus socium gentisque superstes Argolicae, consulta, pater, iam rebus in artis adgredior; tunc tempus erat, cum sanguis Achiuum integer, ire ultro propriamque capessere pugnam, non plebis Danaae florem regumque uerendas (11,160) obiectare animas, ut lamentabile tantis urbibus induerem capiti decus. ast ea quando praeteriit uirtus, nunc saltem exoluere fas sit quae merui. scis namque, socer, licet alta recondas uulnera et adflictum generi uereare pudorem: 165 ille ego sum qui te pacem et pia iura regentem (infelix utinamque aliis datus urbibus hospes!) extorrem patria regnoque++sed exige tandem supplicium: fratrem suprema in bella (quid horres? decretum est fixumque) uoco; desiste morari, (11,170) nec poteris. non si atra parens miseraeque sorores in media arma cadant, non si ipse ad bella ruenti obstet et extinctos galeae pater ingerat orbes, deficiam. anne bibam superest quodcumque cruoris Inachii et uestris etiamnum mortibus utar? 175 uidi ego me propter ruptos telluris hiatus, nec subii; uidi exanimum fecique nocentem Tydea; me Tegee regem indefensa reposcit, orbaque Parrhasiis ululat mihi mater in antris. ipse nec Ismeni ripas, dum stagna cruentat (11,180) Hippomedon, Tyrias potui nec scandere turres, dum tonat, et tecum, Capaneu, miscere furores. quis tantus pro luce timor? sed digna rependam. conueniant ubi quaeque nurus matresque Pelasgae longaeuique patres, quorum tot gaudia carpsi 185 orbauique domos: fratri concurro, quid ultra est? spectent et uotis uictorem Eteoclea poscant. iamque uale, coniunx, dulcesque ualete Mycenae! at tu, care socer, (nec enim omnis culpa malorum me penes, et superi mecum Parcaeque nocentes) (11,190) sis lenis cineri, meque haec post proelia raptum alitibus fratrique tegas urnamque reportes, hoc tantum, et natae melius conubia iungas.' ibant in lacrimas, ueluti cum uere reuerso Bistoniae tepuere niues, summittitur ingens 195 Haemus et angustos Rhodope descendit in amnes. coeperat et leni senior mulcere furentem adloquio: scidit orsa nouo terrore cruenta Eumenis, alipedemque citum fataliaque arma protinus, Inachii uultus expressa Pherecli, [11,200] obtulit ac fidas exclusit casside uoces. ac super haec: 'abrumpe moras, celeremus! et illum aduentare ferunt portis.' sic omnia uicit, correptumque iniecit equo; uolat aequore aperto pallidus instantemque deae circumspicit umbram. 205 sacra Ioui merito Tyrius pro fulmine ductor nequiquam Danaos ratus exarmasse ferebat. nec pater aetherius diuumque has ullus ad aras, sed mala Tisiphone trepidis inserta ministris astat et inferno praeuertit uota Tonanti. (11,210) 'summe deum, tibi namque meae primordia Thebae (liueat infandum licet Argos et aspera Iuno) debent, Sidonios ex quo per litora raptor turbasti thiasos, dignatus uirgine nostra terga premi et placidas falsum mugire per undas. 215 nec te uana fides iterum Cadmeia adeptum conubia et Tyrios nimium inrupisse penates: tandem, inquam, soceros dilectaque moenia gratus respicis adsertorque tonas; ceu regia caeli attemptata tui, sic te pro turribus altis (11,220) uidimus urguentem nubes, laetique benignum fulmen et auditos proauis agnouimus ignes. accipe nunc pecudes et magni turis aceruos uotiuumque marem; dignas sed pendere grates haud mortale opus est; certent tibi reddere Bacchus 225 noster et Alcides, illis haec moenia seruas.' dixerat: ast illi niger ignis in ora genasque prosiluit raptumque comis diadema cremauit. tunc ferus ante ictum spumis delubra cruentat taurus et obstantum mediis e coetibus exit (11,230) turbidus insanoque ferens altaria cornu. diffugiunt famuli, et regem solatur haruspex. ipse instaurari sacrum male fortis agique imperat, et magnos ficto premit ore timores. qualis ubi implicitum Tirynthius ossibus ignem 235 sensit et Oetaeas membris accedere uestes, uota incepta tamen libataque tura ferebat durus adhuc patiensque mali; mox grande coactus ingemuit, uictorque furit per uiscera Nessus. nuntius exanimi suspensus pectora cursu (11,240) Aepytus ad regem portae statione relicta tendit et haec trepido uix intellectus anhelat: 'rumpe pios cultus intempestiuaque, rector, sacra deum: frater muris circum omnibus instat portarumque moras frenis adsultat et hastis, 245 nomine te crebro, te solum in proelia poscens. flent maesti retro comites, et uterque loquenti aggemit et pulsis exercitus obstrepit armis. ille uocat. nunc tempus erat, sator optime diuum! quid meruit Capaneus?' turbatus inhorruit altis [11,250] rex odiis, mediaque tamen gauisus in ira est. sic ubi regnator post exulis otia tauri mugitum hostilem summa tulit aure iuuencus agnouitque minas, magna stat feruidus ira ante gregem spumisque animos ardentibus efflat, 255 nunc pede toruus humum, nunc cornibus aera findens; horret ager, trepidaeque expectant proelia ualles. nec desunt regni comites: 'sine moenia pulset inritus.' 'ille autem fractis huc audeat usque uiribus?' 'hic miseris furor est instare periclo, (11,260) nec librare metus et tuta odisse.' 'resiste hic fretus solio, nos propulsabimus hostem, nos bellare iube.' sic proxima turba, sed ardens ecce aderat luctu dicturusque omnia belli libertate Creon: urit fera corda Menoeceus; 265 nulla patri requies, illum quaeritque tenetque; illum sanguineos proflantem pectore riuos aspicit et saeua semper de turre cadentem. ut dubium et pugnas cunctantem Eteoclea uidit, 'ibis' ait 'neque te ulterius fratremque ducemque, (11,270) pessime, funeribus patriae lacrimisque potentem, Eumenidum bellique reum, patiemur inulti. sat tua non aequis luimus periuria diuis. urbem armis opibusque grauem et modo ciuibus artam, ceu caelo deiecta lues inimicaue tellus, 275 hausisti, uacuamque tamen sublimis obumbras? deest seruitio plebes: hos ignis egentes fert humus, hos pelago patrius iam detulit amnis; hi quaerunt artus, illi anxia uulnera curant. redde agedum miseris fratres natosque patresque, (11,280) redde aruis domibusque uiros! ubi maximus Hypseus finitimusque Dryas? ubi Phocidos arma sonorae Euboicique duces? illos tamen aequa duelli fors tulit ad manes: at tu (pudet), hostia regni, hostia, nate, iaces, ceu mutus et e grege sanguis 285 (ei mihi) primitiis ararum et rite nefasto libatus iussusque mori: et cunctabitur ultra iste nec, aduerso nunc saltem Marte uocatus, stabit? an in pugnas alium iubet ire profanus Tiresias iterumque meos oracula nectit (11,290) in gemitus? quid enim misero super unicus Haemon? ille iube subeat, tuque hinc spectator ab alta turre sede! quid saeua fremis famulamque cohortem respectas? hi te ire uolunt, hi pendere poenas; ipsa etiam genetrix ipsaeque odere sorores. 295 in te ardens frater ferrum mortemque minatur saeuaque portarum conuellit claustra, nec audis?' sic pater infrendens, miseraque exaestuat ira. ille sub haec, 'non fallis' ait 'nec te incluta nati fata mouent. canere illa patrem et iactare decebat, [11,300] sed spes sub lacrimis, spes atque occulta cupido his latet: insano praetendis funera uoto, meque premis frustra uacuae ceu proximus aulae. non ita Sidoniam Fortuna reliquerit urbem, in te ut sceptra cadant, tanto indignissime nato. 305 nec mihi difficilis praesens uindicta++sed arma, arma prius, famuli! coeant in proelia fratres. uult gemitus lenire Creon. lucrare furorem: uictori mihi cuncta lues.' sic iurgia paulum distulit atque ensem, quem iam dabat ira, repressit. (11,310) ictus ut incerto pastoris uulnere serpens erigitur gyro longumque e corpore toto uirus in ore legit; paulum si deuius hostis torsit iter, cecidere minae tumefactaque frustra colla sedent, irasque sui bibit ipse ueneni. 315 at genetrix, primam funestae sortis ut amens expauit famam (nec tarde credidit), ibat scissa comam uultusque et pectore nuda cruento, non sexus decorisue memor: Pentheia qualis mater ad insani scandebat culmina montis, (11,320) promissum saeuo caput adlatura Lyaeo. non comites, non ferre piae uestigia natae aequa ualent: tantum miserae dolor ultimus addit robur, et exangues crudescunt luctibus anni. iamque decus galeae, iam spicula saeua ligabat 325 ductor et ad lituos hilarem intrepidumque tubarum prospiciebat equum, subito cum apparuit ingens mater, et ipse metu famulumque expalluit omnis coetus, et oblatam retro dedit armiger hastam. 'quis furor? unde iterum regni integrata resurgit (11,330) Eumenis? ipsi etiam post omnia, comminus ipsi stabitis? usque adeo geminas duxisse cohortes et facinus mandasse parum est? quo deinde redibit uictor? in hosne sinus? o diri coniugis olim felices tenebrae! datis, improba lumina, poenas: 335 haec spectanda dies. quo, saeue, minantia flectis ora? quid alternus uultus pallorque ruborque mutat, et obnixi frangunt mala murmura dentes? me miseram! uinces? prius haec tamen arma necesse est experiare domi: stabo ipso in limine portae (11,340) auspicium infelix scelerumque inmanis imago. haec tibi canities, haec sunt calcanda, nefande, ubera, perque uterum sonipes hic matris agendus. parce: quid oppositam capulo parmaque repellis? non ego te contra Stygiis feralia sanxi 345 uota deis, caeco nec Erinyas ore rogaui. exaudi miseram: genetrix te, saeue, precatur, non pater; adde moram sceleri et metire quod audes. sed pulsat muros germanus et impia contra bella ciet? non mater enim, non obstat eunti [11,350] ulla soror: te cuncta rogant, hic plangimus omnes; ast ibi uix unus pugnas dissuadet Adrastus, aut fortasse iubet. tu limina auita deosque linquis et a nostris in fratrem amplexibus exis?' at parte ex alia tacitos obstante tumultu 355 Antigone furata gradus (nec casta retardat uirginitas) uolat Ogygii fastigia muri exuperare furens; senior comes haeret eunti Actor, et hic summas non duraturus ad arces. utque procul uisis paulum dubitauit in armis, (11,360) agnouitque (nefas!) iaculis et uoce superba tecta incessentem, magno prius omnia planctu implet et ex muris ceu descensura profatur: 'comprime tela manu paulumque hanc respice turrem, frater, et horrentes refer in mea lumina cristas! 365 agnoscisne hostes? sic annua pacta fidemque poscimus? hi questus, haec est bona causa modesti exulis? Argolicos per te, germane, penates (nam Tyriis iam nullus honos), per si quid in illa dulce domo, summitte animos: en utraque gentis (11,370) turba rogant ambaeque acies; rogat illa suorum Antigone deuota malis suspectaque regi, et tantum tua, dire, soror. saltem ora trucesque solue genas; liceat uultus fortasse supremum noscere dilectos et ad haec lamenta uidere 375 anne fleas. illum gemitu iam supplice mater frangit et exertum dimittere dicitur ensem: tu mihi fortis adhuc, mihi, quae tua nocte dieque exilia erroresque fleo iam iamque tumentem placaui tibi saepe patrem? quid crimine soluis (11,380) germanum? nempe ille fidem et stata foedera rupit, ille nocens saeuusque suis; tamen ecce uocatus non uenit.' his paulum furor elanguescere dictis coeperat, obstreperet quamquam atque obstaret Erinys; iam summissa manus, lente iam flectit habenas, 385 iam tacet; erumpunt gemitus, lacrimasque fatetur cassis; hebent irae, pariterque et abire nocentem et uenisse pudet: subito cum matre repulsa Eumenis eiecit fractis Eteoclea portis clamantem: 'uenio, solumque quod ante uocasti (11,390) inuideo; ne incesse moras, grauis arma tenebat mater; io patria, o regum incertissima tellus, nunc certe uictoris eris!' nec mitior ille, 'tandem,' inquit, 'scis, saeue, fidem et descendis in aequum? o mihi nunc primum longo post tempore frater, 395 congredere: hae leges, haec foedera sola supersunt.' sic hostile tuens fratrem; namque uritur alto corde quod innumeri comites, quod regia cassis instratusque ostro sonipes, quod fulua metallo parma micet, quamquam haud armis inhonorus et ipse [11,400] nec palla uulgare nitens: opus ipsa nouarat Maeoniis Argia modis ac pollice docto stamina purpureae sociauerat aurea telae. iamque in puluereum Furiis hortantibus aequor prosiliunt, sua quemque comes stimulatque monetque. 405 frena tenent ipsae phalerasque et lucida comunt arma manu mixtisque iubas serpentibus augent. stat consanguineum campo scelus, unius ingens bellum uteri, coeuntque pares sub casside uultus. signa pauent, siluere tubae, stupefactaque Martis (11,410) cornua; ter nigris auidus regnator ab oris intonuit terque ima soli concussit, et ipsi armorum fugere dei: nusquam incluta Virtus, restinxit Bellona faces, longeque pauentes Mars rapuit currus, et Gorgone cruda uirago 415 abstitit, inque uicem Stygiae rubuere sorores. prominet excelsis uulgus miserabile tectis, cuncta madent lacrimis et ab omni plangitur arce. hinc questi uixisse senes, hinc pectore nudo stant matres paruosque uetant attendere natos. (11,420) ipse quoque Ogygios monstra ad gentilia manes Tartareus rector porta iubet ire reclusa. montibus insidunt patriis tristique corona infecere diem et uinci sua crimina gaudent. illos ut stimulis ire in discrimen apertis 425 audit et sceleri nullum iam obstare pudorem, aduolat et medias inmittit Adrastus habenas, ipse quidem et regnis multum et uenerabilis aeuo. sed quid apud tales, quis nec sua pignora curae, exter honos? tamen ille rogat: 'spectabimus ergo hoc, (11,430) Inachidae Tyriique, nefas? ubi iura deique? bella ubi? ne perstate animis. te deprecor, hostis (quamquam, haec ira sinat, nec tu mihi sanguine longe), te, gener, et iubeo; sceptri si tanta cupido est, exuo regales habitus, i, Lernan et Argos 435 solus habe!' non uerba magis suadentia frangunt accensos sumptisque semel conatibus obstant, quam Scytha curuatis erectus fluctibus umquam Pontus Cyaneos uetuit concurrere montes. ut periisse preces geminoque ad proelia fusos (11,440) puluere cornipedes explorarique furentum in digitis ammenta uidet, fugit omnia linquens, castra, uiros, generum, Thebas, ac fata monentem conuersumque iugo propellit Ariona: qualis demissus curru laeuae post praemia sortis 445 umbrarum custos mundique nouissimus heres palluit, amisso ueniens in Tartara caelo. non tamen indulsit pugnae cunctataque primo substitit in scelere et paulum Fortuna morata est. bis cassae periere uiae, bis comminus actos [11,450] auertit bonus error equos, puraeque nefandi sanguinis obliquis ceciderunt ictibus hastae. tendunt frena manu, saeuis calcaribus urguent inmeritos; mouet et geminas uenerabile diuum prodigium turmas, alternaque murmura uoluunt 455 mussantes: iterare acies, procurrere saepe impetus et totum miseris opponere bellum. iamdudum terris coetuque offensa deorum auersa caeli Pietas in parte sedebat, non habitu quo nota prius, non ore sereno, (11,460) sed uittis exuta comam, fraternaque bella, ceu soror infelix pugnantum aut anxia mater, deflebat, saeuumque Iouem Parcasque nocentes uociferans, seseque polis et luce relicta descensuram Erebo et Stygios iam malle penates. 465 'quid me' ait 'ut saeuis animantum ac saepe deorum obstaturam animis, princeps Natura, creabas? nil iam ego per populos, nusquam reuerentia nostri. o furor, o homines diraeque Prometheos artes! quam bene post Pyrrham tellus pontusque uacabant! (11,470) en mortale genus!' dixit, speculataque tempus auxilio, 'temptemus' ait 'licet inrita coner,' desiluitque polo; niueus sub nubibus atris quamquam maesta deae sequitur uestigia limes. uix steterat campo, subita mansuescere pace 475 agmina sentirique nefas; tunc ora madescunt pectoraque, et tacitus subrepsit fratribus horror. arma etiam simulata gerens cultusque uiriles, nunc his, nunc illis, 'agite, ite, obsistite,' clamat, 'quis nati fratresque domi, quis pignora tanta (11,480) hic quoque! nonne palam est ultro miserescere diuos? tela cadunt, cunctantur equi, Fors ipsa repugnat.' nonnihil impulerat dubios, ni torua notasset Tisiphone fraudes caelestique ocior igne adforet increpitans: 'quid belli obuerteris ausis, 485 numen iners pacique datum? cede, improba: noster hic campus nosterque dies; nunc sera nocentes defendis Thebas. ubi tunc, cum bella cieret Bacchus et armatas furiarent orgia matres? aut ubi segnis eras, dum Martius impia serpens (11,490) stagna bibit, dum Cadmus arat, dum uicta cadit Sphinx, dum rogat Oedipoden genitor, dum lampade nostra in thalamos Iocasta uenit?' sic urguet, et ultro uitantem aspectus etiam pudibundaque longe ora reducentem premit astridentibus hydris 495 intentatque faces; deiectam in lumina pallam diua trahit magnoque fugit questura Tonanti. tunc uero accensae stimulis maioribus irae: arma placent, uersaeque uolunt spectare cohortes. instaurant crudele nefas; rex impius aptat [11,500] tela et funestae casum prior occupat hastae. illa uiam medium clipei conata per orbem non perfert ictus atque alto uincitur auro. tunc exul subit et clare funesta precatur: 'di, quos effosso non inritus ore rogauit 505 Oedipodes flammare nefas, non improba posco uota: piabo manus et eodem pectora ferro rescindam, dum me moriens hic sceptra tenentem linquat et hunc secum portet minor umbra dolorem.' hasta subit uelox equitis femur inter equique (11,510) ilia, letum utrique uolens; sed plaga sedentis laxato uitata genu, tamen inrita uoti cuspis in obliquis inuenit uulnera costis. it praeceps sonipes strictae contemptor habenae aruaque sanguineo scribit rutilantia gyro. 515 exultat fratris credens hunc ille cruorem (credit et ipse metu), totis iamque exul habenis indulget, caecusque auidos inlidit in aegrum cornipedem cursus. miscentur frena manusque telaque, et ad terram turbatis gressibus ambo (11,520) praecipitant. ut nocte rates, quas nubilus Auster implicuit, frangunt tonsas mutantque rudentes, luctataeque diu tenebris hiemique sibique, sicut erant, imo pariter sedere profundo: haec pugnae facies. coeunt sine more, sine arte, 525 tantum animis iraque, atque ignescentia cernunt per galeas odia et uultus rimantur acerbo lumine: nil adeo mediae telluris, et enses impliciti innexaeque manus, alternaque saeui murmura ceu lituos rapiunt aut signa tubarum. (11,530) fulmineos ueluti praeceps cum comminus egit ira sues strictisque erexit tergora saetis: igne tremunt oculi, lunataque dentibus uncis ora sonant; spectat pugnas de rupe propinqua uenator pallens canibusque silentia suadet: 535 sic auidi incurrunt; necdum letalia miscent uulnera, sed coeptus sanguis, facinusque peractum est. nec iam opus est Furiis; tantum mirantur et astant laudantes, hominumque dolent plus posse furores. fratris uterque furens cupit adfectatque cruorem (11,540) et nescit manare suum; tandem inruit exul, hortatusque manum, cui fortior ira nefasque iustius, alte ensem germani in corpore pressit, qua male iam plumis imus tegit inguina thorax. ille dolens nondum, sed ferri frigore primo 545 territus, in clipeum turbatos colligit artus; mox intellecto magis ac magis aeger anhelat uulnere. nec parcit cedenti atque increpat hostis: 'quo retrahis, germane, gradus? hoc languida somno, hoc regnis effeta quies, hoc longa sub umbra [11,550] imperia! exilio rebusque exercita egenis membra uides; disce arma pati nec fidere laetis.' sic pugnant miseri; restabat lassa nefando uita duci summusque cruor, poterantque parumper stare gradus; sed sponte ruit fraudemque supremam 555 in media iam morte parat. clamore Cithaeron erigitur, fraterque ratus uicisse leuauit ad caelum palmas: 'bene habet! non inrita uoui, cerno graues oculos atque ora natantia leto. huc aliquis propere sceptrum atque insigne comarum, (11,560) dum uidet.' haec dicens gressus admouit et arma, ceu templis decus et patriae laturus ouanti, arma etiam spoliare cupit; nondum ille peractis manibus ultrices animam seruabat in iras. utque superstantem pronumque in pectora sensit, 565 erigit occulte ferrum uitaeque labantis reliquias tenues odio suppleuit, et ensem iam laetus fati fraterno in corde reliquit. ille autem: 'uiuisne an adhuc manet ira superstes, perfide, nec sedes umquam meriture quietas? (11,570) huc mecum ad manes! illic quoque pacta reposcam, si modo Agenorei stat Cnosia iudicis urna, qua reges punire datur.' nec plura locutus concidit et totis fratrem grauis obruit armis. ite truces animae funestaque Tartara leto 575 polluite et cunctas Erebi consumite poenas! uosque malis hominum, Stygiae, iam parcite, diuae: omnibus in terris scelus hoc omnique sub aeuo uiderit una dies, monstrumque infame futuris excidat, et soli memorent haec proelia reges. (11,580) at genitor sceleris comperto fine profundis erupit tenebris saeuoque in limine profert mortem imperfectam: ueteri stat sordida tabo utraque canities, et durus sanguine crinis obnubit furiale caput; procul ora genaeque 585 intus et effossae squalent uestigia lucis. uirgo autem impositae sustentat pondera laeuae, dextra sedet baculo. qualis si puppe relicta exosus manes pigri sulcator Auerni exeat ad superos solemque et pallida turbet (11,590) astra, nec ipse diu fortis patiensque superni aeris; interea longum cessante magistro crescat opus, totisque expectent saecula ripis: talis init campum, comitique extrema gementi, 'duc' ait 'ad natos patremque recentibus, oro, 595 inice funeribus!' cunctatur nescia uirgo quid paret; impediunt iter implicitosque morantur arma, uiri, currus, altaque in strage seniles deficiunt gressus et dux miseranda laborat. ut quaesita diu monstrauit corpora clamor [11,600] uirginis, insternit totos frigentibus artus. nec uox ulla seni: iacet inmugitque cruentis uulneribus, nec uerba diu temptata sequuntur. dum tractat galeas atque ora latentia quaerit, tandem muta diu genitor suspiria soluit: 605 'tarda meam, Pietas, longo post tempore mentem percutis? estne sub hoc hominis clementia corde? uincis io miserum, uincis, Natura, parentem! en habeo gemitus lacrimaeque per arida serpunt uulnera et in molles sequitur manus impia planctus. (11,610) accipite infandae iusta exequialia mortis, crudeles nimiumque mei! nec noscere natos adloquiumque aptare licet; dic, uirgo, precanti, quem teneo? quo nunc uestras ego saeuus honore prosequar inferias? o si fodienda redirent 615 lumina et in uultus saeuire ex more potestas! heu dolor, heu iusto magis exaudita parentis uota malaeque preces! quisnam fuit ille deorum, qui stetit orantem iuxta praereptaque uerba dictauit Fatis? Furor illa et mouit Erinys (11,620) et pater et genetrix et regna oculique cadentes; nil ego: per Ditem iuro dulcesque tenebras inmeritamque ducem, subeam sic Tartara digna morte, nec irata fugiat me Laius umbra. ei mihi, quos nexus fratrum, quae uulnera tracto! 625 soluite, quaeso, manus infestaque uincula tandem diuidite, et medium nunc saltem admittite patrem.' talia dequestus paulatim insumpserat iras mortis, et occulte telum, ni nata uetaret, quaerebat; sed cauta manu subtraxerat enses (11,630) Antigone. furit inde senex: 'ubi noxia tela? heu Furiae! num totum abiit in corpora ferrum?' dicentem comes aegra leuat mutumque dolorem ipsa premit, saeuum gaudens planxisse parentem. olim autem inceptae clamore exterrita pugnae 635 regina extulerat notum penetralibus ensem, ensem sceptriferi spolium lacrimabile Lai. multaque cum superis et diro questa cubili et nati furiis et primi coniugis umbris, luctata est dextra, et prono uix pectore ferrum (11,640) intrauit tandem: uenas perrumpit aniles uulnus et infelix lustratur sanguine lectus. illius exili stridentem in pectore plagam Ismene conlapsa super lacrimisque comisque siccabat plangens: qualis Marathonide silua 645 flebilis Erigone caesi prope funera patris questibus absumptis tristem iam soluere nodum coeperat et fortes ramos moritura legebat. et iam laeta ducum spes elusisse duorum res Amphionias alio sceptrumque maligna [11,650] transtulerat Fortuna manu, Cadmique tenebat iura Creon. miser heu bellorum terminus! illi pugnarant fratres. hunc et Mauortia clamant semina, et impensus patriae paulo ante Menoeceus conciliat populis. scandit fatale tyrannis 655 flebilis Aoniae solium: pro blanda potestas et sceptri malesuadus amor! numquamne priorum haerebunt documenta nouis? iuuat ecce nefasto stare loco regimenque manu tractare cruentum. quid, melior Fortuna, potes! iam flectere patrem (11,660) incipit atque datis abolere Menoecea regnis. primum adeo saeuis imbutus moribus aulae (indicium specimenque sui) iubet igne supremo arceri Danaos, nudoque sub axe relinqui infelix bellum et tristes sine sedibus umbras. 665 mox reducem Ogygiae congressus limine portae Oedipodem extimuit paulum, seseque minorem confessus tacite, promptamque coercuit iram; sed redit in regem caecumque audentius hostem increpitans, 'procul,' inquit, 'abi, uictoribus omen (11,670) inuisum, et Furias auerte ac moenia lustra discessu Thebana tuo. spes longa peracta est: uade, iacent nati. quae iam tibi uota supersunt?' horruit instinctu rabido, steteruntque trementes ceu uisu praesente genae, seniumque recessit. 675 tunc natam baculumque manu dimisit, et irae innixus tumido uocem de pectore rumpit: 'iamne uacat saeuire, Creon? modo perfida regna fortunaeque locum nostrae, miserande, subisti, et tibi iam fas est regum calcare ruinas? (11,680) iam tumulis uictos, socios iam moenibus arces? macte, potes digne Thebarum sceptra tueri: haec tua prima dies. sed cur noua contrahis amens iura? quid anguste tantos metiris honores? exilium intendis. timida inclementia regum 685 ista! feros auidus quin protinus imbuis enses? crede, licet: ueniat cupidus parere satelles intrepidusque secet non euitantia colla. incipe! an expectas ut pronus supplice dextra sternar et inmitis domini uestigia quaeram? (11,690) finge autem temptare, sines? mihine ulla minaris supplicia, aut ullos reris superesse timores? linquere tecta iubes? caelum terramque reliqui sponte, atque ultricem crudelis in ora retorsi non ullo cogente manum: quid tale iubere, 695 rex inimice, potes? fugio excedoque nefandis sedibus; an refert quo funera longa measque transportem tenebras? ne non gens cuncta precanti concedat, patriae quantum miser incubo terrae! sed dulces Thebae. nimirum hic clarior ortus, [11,700] et meliora meos permulcent sidera uultus, hic genetrix natique. habeas Thebana regasque moenia, quo Cadmus, quo Laius omine rexit quoque ego; sic thalamos, sic pignora fida capessas; nec tibi sit uirtus fortunam euadere dextra, 705 sed lucem deprensus ames. satis omina sanxi, duc age, nata, procul. quid te autem luctibus addo? da, rex magne, ducem.' timuit miseranda relinqui Antigone mutatque preces: 'felicia per te regna, uerende Creon, sanctasque Menoeceos umbras: (11,710) da ueniam adflicto dictisque ignosce superbis. hunc morem fandi longae fecere querelae; nec soli ferus iste tibi: sic fata deosque adloquitur, durus luctu, facilisque nec ipsi saepe mihi; pridem indomito sub pectore uiuit 715 libertas misera et saeuae spes aspera mortis. et nunc ecce tuas inritat callidus iras suppliciumque cupit; sed tu maioribus, oro, imperii potiare bonis, altusque iacentes praetereas, et magna ducum uereare priorum (11,720) funera. et hic quondam solio sublimis et armis saeptus opem miseris et iura, potentibus aequus supplicibusque, dabat, cui nunc ex agmine tanto una comes, necdum exul erat. felicibus hicne obstat? in hunc odiis et regni uiribus exis, 725 hunc abigis tectis? an ne prope limina clarum ingemat et uotis intempestiuus oberret? pone metum, procul usque tua summotus ab aula flebit; ego erectum subigam et seruire docebo, coetibus abducam solaque in sede recondam: (11,730) exul erit. nam quae migranti externa patebunt moenia? uis Argos eat hostilesque Mycenas squalidus inreptet, uictique ad limen Adrasti Aonias referat clades, tenuemque precetur rex Thebanus opem? miserae quid crimina gentis 735 pandere, quid casus iuuat ostentare pudendos? conde, precor, quodcumque sumus, nec longa precamur dona, Creon: miserere senis, maestosque parentis hic, precor, hic manes indulge ponere: certe Thebanos sepelire licet.' sic orat humique (11,740) uoluitur; abducit genitor saeuumque minatur indignans ueniam. qualis leo rupe sub alta, quem uiridem quondam siluae montesque tremebant, iam piger et longo iacet exarmatus ab aeuo, magna tamen facies et non adeunda senectus; 745 et si demissas ueniat mugitus ad aures, erigitur meminitque sui, uiresque solutas ingemit et campis alios regnare leones. flectitur adfatu, sed non tamen omnia rector supplicis indulget lacrimis partemque recidit [11,750] muneris. 'haud,' inquit, 'patriis prohibebere longe finibus, occursu dum non pia templa domosque commacules. habeant te lustra tuusque Cithaeron; atque haec ecce tuis tellus habitabilis umbris, qua bellum geminaeque iacent in sanguine gentes.' 755 sic ait, et ficto comitum uulgique gementis adsensu limen tumidus regale petebat. interea pulsi uallum exitiale Pelasgi destituunt furto; nulli sua signa suusque ductor: eunt taciti passim et pro funere pulchro (11,760) dedecorem amplexi uitam reditusque pudendos. nox fauet et grata profugos amplectitur umbra.