[2,0] LIBER SECUNDUS.

[2,13] XIII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM.

(1) Multum tibi esse animi scio; nam etiam antequam instrueres te praeceptis 
salutaribus et dura uincentibus, satis aduersus fortunam placebas tibi, et multo 
magis postquam cum illa manum conseruisti uiresque expertus es tuas, quae 
numquam certam dare fiduciam sui possunt nisi cum multae difficultates hinc et 
illinc apparuerunt, aliquando uero et propius accesserunt. Sic uerus ille animus 
et in alienum non uenturus arbitrium probatur; haec eius obrussa est. (2) Non 
potest athleta magnos spiritus ad certamen afferre qui numquam suggillatus est: 
ille qui sanguinem suum uidit, cuius dentes crepuere sub pugno, ille qui 
subplantatus ad uersarium toto tulit corpore nec proiecit animum proiectus, qui 
quotiens cecidit contumacior resurrexit, cum magna spe descendit ad pugnam. (3) 
Ergo, ut similitudinem istam prosequar, saepe iam fortuna supra te fuit, nec 
tamen tradidisti te, sed subsiluisti et acrior constitisti; multum enim adicit 
sibi uirtus lacessita. 

Tamen, si tibi uidetur, accipe a me auxilia quibus munire te possis. (4) Plura 
sunt, Lucili, quae nos terrent quam quae premunt, et saepius opinione quam re 
laboramus. Non loquor tecum Stoica lingua, sed hac summissiore; nos enim dicimus 
omnia ista quae gemitus mugitusque exprimunt leuia esse et contemnenda. 
Omittamus haec magna uerba, sed, di boni, uera: illud tibi praecipio, ne sis 
miser ante tempus, cum illa quae uelut imminentia expauisti fortasse numquam 
uentura sint, certe non uenerint. (5) Quaedam ergo nos magis torquent quam 
debent, quaedam ante torquent quam debent, quaedam torquent cum omnino non 
debeant; aut augemus dolorem aut praecipimus aut fingimus. 
Primum illud, quia res in controuersia est et litem contestatam habemus, in 
praesentia differatur. Quod ego leue dixero tu grauissimum esse contendes; scio 
alios inter flagella ridere, alios gemere sub colapho. Postea uidebimus utrum 
ista suis uiribus ualeant an imbecillitate nostra. (6) Illud praesta mihi, ut, 
quotiens circumsteterint qui tibi te miserum esse persuadeant, non quid audias 
sed quid sentias cogites, et cum patientia tua deliberes ac te ipse interroges, 
qui tua optime nosti, 'quid est quare isti me complorent? quid est quod 
trepident, quod contagium quoque mei timeant, quasi transilire calamitas possit? 
est aliquid istic mali, an res ista magis infamis est quam mala?' Ipse te 
interroga, 'numquid sine causa crucior et maereo et quod non est malum facio?' 

(7) 'Quomodo' inquis 'intellegam, uana sint an uera quibus angor?' Accipe huius 
rei regulam: aut praesentibus torquemur aut futuris aut utrisque. De 
praesentibus facile iudicium est: si corpus tuum liberum et sanum est, nec ullus 
ex iniuria dolor est, uidebimus quid futurum sit: hodie nihil negotii habet. (8) 
'At enim futurum est.' Primum dispice an certa argumenta sint uenturi mali; 
plerumque enim suspicionibus laboramus, et illudit nobis illa quae conficere 
bellum solet fama, multo autem magis singulos conficit. Ita est, mi Lucili: cito 
accedimus opinioni; non coarguimus illa quae nos in metum adducunt nec 
excutimus, sed trepidamus et sic uertimus terga quemadmodum illi quos puluis 
motus fuga pecorum exuit castris aut quos aliqua fabula sine auctore sparsa 
conterruit. (9) Nescio quomodo magis uana perturbant; uera enim modum suum 
habent: quidquid ex incerto uenit coniecturae et pauentis animi licentiae 
traditur. Nulli itaque tam perniciosi, tam inreuocabiles quam lymphatici metus 
sunt; ceteri enim sine ratione, hi sine mente sunt. (10) Inquiramus itaque in 
rem diligenter. Verisimile est aliquid futurum mali: non statim uerum est. Quam 
multa non exspectata uenerunt! quam multa exspectata nusquam comparuerunt! Etiam 
si futurum est, quid iuuat dolori suo occurrere? satis cito dolebis cum uenerit: 
interim tibi meliora promitte. (11) Quid facies lucri? tempus. Multa 
interuenient quibus uicinum periculum uel prope admotum aut subsistat aut 
desinat aut in alienum caput transeat: incendium ad fugam patuit; quosdam 
molliter ruina deposuit; aliquando gladius ab ipsa ceruice reuocatus est; 
aliquis carnifici suo superstes fuit. Habet etiam mala fortuna leuitatem. 
Fortasse erit, fortasse non erit: interim non est; meliora propone. 

(12) Nonnumquam, nullis apparentibus signis quae mali aliquid praenuntient, animus 
sibi falsas imagines fingit: aut uerbum aliquod dubiae significationis detorquet 
in peius aut maiorem sibi offensam proponit alicuius quam est, et cogitat non 
quam iratus ille sit, sed quantum liceat irato. Nulla autem causa uitae est, 
nullus miseriarum modus, si timetur quantum potest. Hic prudentia prosit, hic 
robore animi euidentem quoque metum respue; si minus, uitio uitium repelle, spe 
metum tempera. Nihil tam certum est ex his quae timentur ut non certius sit et 
formidata subsidere et sperata decipere. (13) Ergo spem ac metum examina, et 
quotiens incerta erunt omnia, tibi faue: crede quod mauis. Si plures habebit 
sententias metus, nihilominus in hanc partem potius inclina et perturbare te 
desine ac subinde hoc in animo uolue, maiorem partem mortalium, cum illi nec sit 
quicquam mali nec pro certo futurum sit, aestuare ac discurrere. Nemo enim 
resistit sibi, cum coepit impelli, nec timorem suum redigit ad uerum; nemo dicit 
'uanus auctor est, uanus (est): aut finxit aut credidit'. Damus nos aurae 
ferendos; expauescimus dubia pro certis; non seruamus modum rerum, statim in 
timorem uenit scrupulus. 

(14) Pudet me ibi sic tecum loqui et tam lenibus te remediis focilare. Alius 
dicat 'fortasse non ueniet': tu dic 'quid porro, si ueniet? uidebimus uter 
uincat; fortasse pro me uenit, et mors ista uitam honestabit'. Cicuta magnum 
Socratem fecit. Catoni gladium assertorem libertatis extorque: magnam partem 
detraxeris gloriae. (15) Nimium diu te cohortor, cum tibi admonitione magis quam 
exhortatione opus sit. Non in diuersum te a natura tua ducimus: natus es ad ista 
quae dicimus; eo magis bonum tuum auge et exorna. 

(19) Sed iam finem epistulae faciam, si illi signum suum in pressero, id est 
aliquam magnificam uocem perferendam ad te mandauero. 'Inter cetera mala hoc 
quoque habet stultitia: semper incipit uiuere.' Considera quid uox ista 
significet, Lucili uirorum optime, et intelleges quam foeda sit hominum leuitas 
cotidie noua uitae fundamenta ponentium, nouas spes etiam in exitu inchoantium. 
(17) Circumspice tecum singulos: occurrent tibi senes qui se cum maxime ad 
ambitionem, ad peregrinationes, ad negotiandum parent. Quid est autem turpius 
quam senex uiuere incipiens? Non adicerem auctorem huic uoci, nisi esset 
secretior nec inter uulgata Epicuri dicta, quae mihi et laudare et adoptare 
permisi. Vale. 

[2,14] XIV. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM.
 
(1) Fateor insitam esse nobis corporis nostri caritatem; fateor nos huius gerere 
tutelam. Non nego indulgendum illi, seruiendum nego; multis enim seruiet qui 
corpori seruit, qui pro illo nimium timet, qui ad illud omnia refert. (2) Sic 
gerere nos debemus, non tamquam propter corpus uiuere debeamus, sed tamquam non 
possimus sine corpore; huius nos nimius amor timoribus inquietat, 
sollicitudinibus onerat, contumeliis obicit; honestum ei uile est cui corpus 
nimis carum est. Agatur eius diligentissime cura, ita tamen ut, cum exiget 
ratio, cum dignitas, cum fides, mittendum in ignes sit. (3) Nihilominus quantum 
possumus euitemus incommoda quoque, non tantum pericula, et in tutum nos 
reducamus, excogitantes subinde quibus possint timenda depelli. Quorum tria, 
nisi fallor, genera sunt: timetur inopia, timentur morbi, timentur quae per uim 
potentioris eueniunt. (4) Ex his omnibus nihil nos magis concutit quam quod ex 
aliena potentia impendet; magno enim strepitu et tumultu uenit. Naturalia mala 
quae rettuli, inopia atque morbus, silentio subeunt nec oculis nec auribus 
quicquam terroris incutiunt: ingens alterius mali pompa est; ferrum circa se et 
ignes habet et catenas et turbam ferarum quam in uiscera immittat humana. 

(5) Cogita hoc loco carcerem et cruces et eculeos et uncum et adactum per medium 
hominem qui per os emergeret stipitem et distracta in diuersum actis curribus 
membra, illam tunicam alimentis ignium et illitam et textam, et quidquid aliud 
praeter haec commenta saeuitia est. (6) Non est itaque mirum, si maximus huius 
rei timor est cuius et uarietas magna et apparatus terribilis est. Nam 
quemadmodum plus agit tortor quo plura instrumenta doloris exposuit - specie 
enim uincuntur qui patientiae restitissent -, ita ex iis quae animos nostros 
subigunt et domant plus proficiunt quae habent quod ostendant. Illae pestes non 
minus graues sunt - famem dico et sitim et praecordiorum suppurationes et febrem 
uiscera ipsa torrentem - sed latent, nihil habent quod intentent, quod 
praeferant: haec ut magna bella aspectu paratuque uicerunt. 

(7) Demus itaque operam, abstineamus offensis. Interdum populus est quem timere 
debeamus; interdum, si ea ciuitatis disciplina est ut plurima per senatum 
transigantur, gratiosi in eo uiri; interdum singuli quibus potestas populi et in 
populum data est. Hos omnes amicos habere operosum est, satis est inimicos non 
habere. Itaque sapiens numquam potentium iras prouocabit, immo (nec) declinabit, 
non aliter quam in nauigando procellam. (8) Cum peteres Siciliam, traiecisti 
fretum Temerarius gubernator contempsit austri minas - ille est enim qui Siculum 
pelagus exasperet et in uertices cogat -; non sinistrum petit litus sed id a quo 
propior Charybdis maria conuoluit. At ille cautior peritos locorum rogat quis 
aestus sit, quae signa dent nubes; longe ab illa regione uerticibus infami 
cursum tenet. Idem facit sapiens: nocituram potentiam uitat, hoc primum cauens, 
ne uitare uideatur; pars enim securitatis et in hoc est, non ex professo eam 
petere, quia quae quis fugit damnat. (9) Circumspiciendum ergo nobis est quomodo 
a uulgo tuti esse possimus. Primum nihil idem concupiscamus: rixa est inter 
competitores. Deinde nihil habeamus quod cum magno emolumento insidiantis eripi 
possit; quam minimum sit in corpore tuo spoliorum. Nemo ad humanum sanguinem 
propter ipsum uenit, aut admodum pauci; plures computant quam oderunt. Nudum 
latro transmittit; etiam in obsessa uia pauperi pax est. (10) Tria deinde ex 
praecepto ueteri praestanda sunt ut uitentur: odium, inuidia, contemptus. 
Quomodo hoc fiat sapientia sola monstrabit; difficile enim temperamentum est, 
uerendumque ne in contemptum nos inuidiae timor transferat, ne dum calcare 
nolumus uideamur posse calcari. Multis timendi attulit causas timeri posse. 
Undique nos reducamus: non minus contemni quam suspici nocet. (11) Ad 
philosophiam ergo confugiendum est; hae litterae, non dico apud bonos sed apud 
mediocriter malos infularum loco sunt. Nam forensis eloquentia et quaecumque 
alia populum mouet aduersarios habet: haec quieta et sui negotii contemni non 
potest, cui ab omnibus artibus etiam apud pessimos honor est. Numquam in tantum 
conualescet nequitia, numquam sic contra uirtutes coniurabitur, ut non 
philosophiae nomen uenerabile et sacrum maneat. Ceterum philosophia ipsa 
tranquille modesteque tractanda est. 

(12) 'Quid ergo?' inquis 'uidetur tibi M. Cato modeste philosophari, qui bellum 
ciuile sententia reprimit? qui furentium principum armis medius interuenit? qui 
aliis Pompeium offendentibus, aliis Caesarem, simul lacessit duos?' (13) Potest 
aliquis disputare an illo tempore capessenda fuerit sapienti res publica. Quid 
tibi uis, arce Cato? iam non agitur de libertate: olim pessum data est. 
Quaeritur utrum Caesar an Pompeius possideat rem publicam: quid tibi cum ista 
contentione? nullae partes tuae sunt. Dominus eligitur: quid tua, uter uincat? 
potest melior uincere, non potest non peior esse qui uicerit. Ultimas partes 
attigi Catonis; sed ne priores quidem anni fuerunt qui sapientem in illam 
rapinam rei publicae admitterent. Quid aliud quam uociferatus est Cato et misit 
irritas uoces, cum modo per populi leuatus manus et obrutus sputis exportandus 
extra forum traheretur, modo e senatu in carcerem duceretur? 

(14) Sed postea uidebimus an sapienti opera rei publicae danda sit: interim ad 
hos te Stoicos uoco qui a re publica exclusi secesserunt ad colendam uitam et 
humano generi iura condenda sine ulla potentioris offensa. Non conturbabit 
sapiens publicos mores nec populum in se uitae nouitate conuertet. (15) 'Quid 
ergo? utique erit tutus qui hoc propositum sequetur?' Promittere tibi hoc non 
magis possum quam in homine temperanti bonam ualetudinem, et tamen facit 
temperantia bonam ualetudinem. Perit aliqua nauis in portu: sed quid tu accidere 
in medio mari credis? Quanto huic periculum paratius foret multa agenti 
molientique, cui ne otium quidem tutum est? Pereunt aliquando innocentes - quis 
negat? -, nocentes tamen saepius. Ars ei constat qui per ornamenta percussus 
est. (16) Denique consilium rerum omnium sapiens, non exitum spectat; initia in 
potestate nostra sunt, de euentu fortuna iudicat, cui de me sententiam non do. 
'At aliquid uexationis afferet, aliquid aduersi.' Non damnat latro cum occidit. 
(17) Nunc ad cotidianam stipem manum porrigis. Aurea te stipe implebo, et quia 
facta est auri mentio, accipe quemadmodum usus fructusque eius tibi esse gratior 
possit. 'Is maxime diuitiis fruitur qui minime diuitiis indiget.' 'Ede' inquis 
'auctorem.' Ut scias quam benigni simus, propositum est aliena laudare: Epicuri 
est aut Metrodori aut alicuius ex illa officina. (18) Et quid interest quis 
dixerit? omnibus dixit. Qui eget diuitiis timet pro illis; nemo autem sollicito 
bono fruitur. Adicere illis aliquid studet; dum de incremento cogitat, oblitus 
est usus. Rationes accipit, forum conterit, kalendarium uersat: fit ex domino 
procurator. Vale. 

[2,15] XV. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM.

(1) Mos antiquis fuit, usque ad meam seruatus aetatem, primis epistulae uerbis 
adicere 'si uales bene est, ego ualeo'. Recte nos dicimus 'si philosopharis, 
bene est'. Valere enim hoc demum est. Sine hoc aeger est animus; corpus quoque, 
etiam si magnas habet uires, non aliter quam furiosi aut frenetici ualidum est. 

(2) Ergo hanc praecipue ualetudinem cura, deinde et illam secundam; quae non 
magno tibi constabit, si uolueris bene ualere. Stulta est enim, mi Lucili, et 
minime conueniens litterato uiro occupatio exercendi lacertos et dilatandi 
ceruicem ac latera firmandi; cum tibi feliciter sagina cesserit et tori 
creuerint, nec uires umquam opimi bouis nec pondus aequabis. Adice nunc quod 
maiore corporis sarcina animus eliditur et minus agilis est. Itaque quantum 
potes circumscribe corpus tuum et animo locum laxa. (3) Multa sequuntur 
incommoda huic deditos curae: primum exercitationes, quarum labor spiritum 
exhaurit et inhabilem intentioni ac studiis acrioribus reddit; deinde copia 
ciborum subtilitas impeditur. Accedunt pessimae notae mancipia in magisterium 
recepta, homines inter oleum et uinum occupati, quibus ad uotum dies actus est 
si bene desudauerunt, si in locum eius quod effluxit multum potionis altius in 
ieiuno iturae regesserunt. (4) Bibere et sudare uita cardiaci est. Sunt 
exercitationes et faciles et breues, quae corpus et sine mora lassent et tempori 
parcant, cuius praecipua ratio habenda est: cursus et cum aliquo pondere manus 
motae et saltus uel ille qui corpus in altum leuat uel ille qui in longum mittit 
uel ille, ut ita dicam, saliaris aut, ut contumeliosius dicam, fullonius: 
quoslibet ex his elige  usum rude facile . (5) Quidquid facies, cito redi a 
corpore ad animum; illum noctibus ac diebus exerce. Labore modico alitur ille; 
hanc exercitationem non frigus, non aestus impediet, ne senectus quidem. Id 
bonum cura quod uetustate fit melius. (6) Neque ego te iubeo semper imminere 
libro aut pugillaribus: dandum est aliquod interuallum animo, ita tamen ut non 
resoluatur, sed remittatur. Gestatio et corpus concutit et studio non officit: 
possis legere, possis dictare, possis loqui, possis audire, quorum nihil ne 
ambulatio quidem uetat fieri. (7) Nec tu intentionem uocis contempseris, quam 
ueto te per gradus et certos modos extollere, deinde deprimere. Quid si uelis 
deinde quemadmodum ambules discere? Admitte istos quos noua artificia docuit 
fames: erit qui gradus tuos temperet et buccas edentis obseruet et in tantum 
procedat in quantum audaciam eius patientia et credulitate produxeris. Quid 
ergo? a clamore protinus et a summa contentione uox tua incipiet? usque eo 
naturale est paulatim incitari ut litigantes quoque a sermone incipiant, ad 
uociferationem transeant; nemo statim Quiritium fidem implorat. (8) Ergo 
utcumque tibi impetus animi suaserit, modo uehementius fac uitiis conuicium, 
modo lentius, prout uox te quoque hortabitur  in id latus ; modesta, cum 
recipies illam reuocarisque, descendat, non decidat;  mediatorisui habeat et 
hoc  indocto et rustico more desaeuiat. Non enim id agimus ut exerceatur uox, 
sed ut exerceat. 

(9) Detraxi tibi non pusillum negotii: una mercedula et  unum graecum  ad haec 
beneficia accedet. Ecce insigne praeceptum: 'stulta uita ingrata est, trepida; 
tota in futurum fertur'. 'Quis hoc' inquis 'dicit?' idem qui supra. Quam tu nunc 
uitam dici existimas stultam? Babae et Isionis? Non ita est: nostra dicitur, 
quos caeca cupiditas in nocitura, certe numquam satiatura praecipitat, quibus si 
quid satis esse posset, fuisset, qui non cogitamus quam iucundum sit nihil 
poscere, quam magnificum sit plenum esse nec ex fortuna pendere. 

(10) Subinde itaque, Lucili, quam multa sis consecutus recordare; cum aspexeris quot 
te antecedant, cogita quot sequantur. Si uis gratus esse aduersus deos et aduersus 
uitam tuam, cogita quam multos antecesseris. Quid tibi cum ceteris? te ipse 
antecessisti. (11) Finem constitue quem transire ne possis quidem si uelis; 
discedant aliquando ista insidiosa bona et sperantibus meliora quam assecutis. 
Si quid in illis esset solidi, aliquando et implerent: nunc haurientium sitim 
concitant. Mittantur speciosi apparatus; et quod futuri temporis incerta sors 
uoluit, quare potius a fortuna impetrem ut det, quam a me ne petam? Quare autem 
petam? oblitus fragilitatis humanae congeram? in quid laborem? Ecce hic dies 
ultimus est; ut non sit, prope ab ultimo est. Vale. 

[2,16] XVI. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM.
 
(1) Liquere hoc tibi, Lucili, scio, neminem posse beate uiuere, ne tolerabiliter 
quidem, sine sapientiae studio, et beatam uitam perfecta sapientia effici, 
ceterum tolerabilem etiam inchoata. Sed hoc quod liquet firmandum et altius 
cotidiana meditatione figendum est: plus operis est in eo ut proposita custodias 
quam ut honesta proponas. Perseuerandum est et assiduo studio robur addendum, 
donec bona mens sit quod bona uoluntas est. 

(2) Itaque - non opus est - tibi apud me pluribus uerbis aut affirmatione tam 
longa: intellego multum te profecisse. Quae scribis unde ueniant scio; non sunt 
ficta nec colorata. Dicam tamen quid sentiam: iam de te spem habeo, nondum 
fiduciam. Tu quoque idem facias uolo: non est quod tibi cito et facile credas. 
Excute te et uarie scrutare et obserua; illud ante omnia uide, utrum in 
philosophia an in ipsa uita profeceris. (3) Non est philosophia populare 
artificium nec ostentationi paratum; non in uerbis sed in rebus est. Nec in hoc 
adhibetur, ut cum aliqua oblectatione consumatur dies, ut dematur otio nausia: 
animum format et fabricat, uitam disponit, actiones regit, agenda et omittenda 
demonstrat, sedet ad gubernaculum et per ancipitia fluctuantium derigit cursum. 
Sine hac nemo intrepide potest uiuere, nemo secure; innumerabilia accidunt 
singulis horis quae consilium exigant, quod ab hac petendum est. (4) Dicet 
aliquis, 'quid mihi prodest philosophia, si fatum est? quid prodest, si deus 
rector est? quid prodest, si casus imperat? Nam et mutari certa non possunt et 
nihil praeparari potest aduersus incerta, sed aut consilium meum occupauit deus 
decreuitque quid facerem, aut consilio meo nihil fortuna permittit.' 

(5) Quidquid est ex his, Lucili, uel si omnia haec sunt, philosophandum est; siue 
nos inexorabili lege fata constringunt, siue arbiter deus uniuersi cuncta 
disposuit, siue casus res humanas sine ordine impellit et iactat, philosophia 
nos tueri debet. Haec adhortabitur ut deo libenter pareamus, ut fortunae 
contumaciter; haec docebit ut deum sequaris, feras casum. (6) Sed non est nunc 
in hanc disputationem transeundum, quid sit iuris nostri si prouidentia in 
imperio est, aut si fatorum series illigatos trahit, aut si repentina ac subita 
dominantur: illo nunc reuertor, ut te moneam et exhorter ne patiaris impetum 
animi tui delabi et refrigescere. Contine illum et constitue, ut habitus animi 
fiat quod est impetus. 

(7) Iam ab initio, si te bene noui, circumspicies quid haec epistula munusculi 
attulerit: excute illam, et inuenies. Non est quod mireris animum meum: adhuc de 
alieno liberalis sum. Quare autem alienum dixi ? quidquid bene dictum est ab 
ullo meum est. Istuc quoque ab Epicuro dictum est: 'si ad naturam uiues, numquam 
eris pauper; si ad opiniones, numquam eris diues'. (8) Exiguum natura desiderat, 
opinio immensum. Congeratur in te quidquid multi locupletes possederant; ultra 
priuatum pecuniae modum fortuna te prouehat, auro tegat, purpura uestiat, eo 
deliciarum opumque perducat ut terram marmoribus abscondas; non tantum habere 
tibi liceat sed calcare diuitias; accedant statuae et picturae et quidquid ars 
ulla luxuriae elaborauit: maiora cupere ab his disces. (9) Naturalia desideria 
finita sunt: ex falsa opinione nascentia ubi desinant non habent; nullus enim 
terminus falso est. Via eunti aliquid extremum est: error immensus est. Retrahe 
ergo te a uanis, et cum uoles scire quod petes, utrum naturalem habeat an caecam 
cupiditatem, considera num possit alicubi consistere: si longe progresso semper 
aliquid longius restat, scito id naturale non esse. Vale. 

[2,17] XVII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM.
 
(1) Proice omnia ista, si sapis, immo ut sapias, et ad bonam mentem magno cursu 
ac totis uiribus tende; si quid est quo teneris, aut expedi aut incide. 
'Moratur' inquis 'me res familiaris; sic illam disponere uolo ut sufficere nihil 
agenti possit, ne aut paupertas mihi oneri sit aut ego alicui.' (2) Cum hoc 
dicis, non uideris uim ac potentiam eius de quo cogitas boni nosse; et summam 
quidem rei peruides, quantum philosophia prosit, partes autem nondum satis 
subtiliter dispicis, necdum scis quantum ubique nos adiuuet, quemadmodum et in 
maximis, ut Ciceronis utar uerbo, 'opituletur' <et> in minima descendat. Mihi 
crede, aduoca illam in consilium: suadebit tibi ne ad calculos sedeas. 

(3) Nempe hoc quaeris et hoc ista dilatione uis consequi, ne tibi paupertas timenda sit: 
quid si appetenda est? Multis ad philosophandum obstitere diuitiae: paupertas 
expedita est, secura est. Cum classicum cecinit, scit non se peti; cum aqua 
conclamata est, quomodo exeat, non quid efferat, quaerit; (ut) si nauigandum 
est, non strepunt portus nec unius comitatu inquieta sunt litora; non circumstat 
illam turba seruorum, ad quos pascendos transmarinarum regionum est optanda 
fertilitas. (4) Facile est pascere paucos uentres et bene institutos et nihil 
aliud desiderantes quam impleri: paruo fames constat, magno fastidium. Paupertas 
contenta est desideriis instantibus satis facere: quid est ergo quare hanc 
recuses contubernalem cuius mores sanus diues imitatur? (5) Si uis uacare animo, 
aut pauper sis oportet aut pauperi similis. Non potest studium salutare fieri 
sine frugalitatis cura; frugalitas autem paupertas uoluntaria est. Tolle itaque 
istas excusationes: 'nondum habeo quantum sat est; si ad illam summam peruenero, 
tunc me totum philosophiae dabo'. Atqui nihil prius quam hoc parandum est quod 
tu differs et post cetera paras; ab hoc incipiendum est. 'Parare' inquis 'unde 
uiuam uolo.' Simul et parare <te> disce: si quid te uetat bene uiuere, bene mori 
non uetat. (6) Non est quod nos paupertas a philosophia reuocet, ne egestas 
quidem. Toleranda est enim ad hoc properantibus uel fames; quam tolerauere 
quidam in obsidionibus, et quod aliud erat illius patientiae praemium quam in 
arbitrium non cadere uictoris? Quanto hoc maius est quod promittitur: perpetua 
libertas, nullius nec hominis nec dei timor. Ecquid uel esurienti ad ista 
ueniendum est? (7) Perpessi sunt exercitus inopiam omnium rerum, uixerunt 
herbarum radicibus et dictu foedis tulerunt famem; haec omnia passi sunt pro 
regno, quo magis mireris, alieno: dubitabit aliquis ferre paupertatem ut animum 
furoribus liberet? Non est ergo prius acquirendum: licet ad philosophiam etiam 
sine uiatico peruenire. (8) Ita est? cum omnia habueris, tunc habere et 
sapientiam uoles? haec erit ultimum uitae instrumentum et, ut ita dicam, 
additamentum? Tu uero, siue aliquid habes, iam philosophare - unde enim scis an 
iam nimis habeas? -, siue nihil, hoc prius quaere quam quicquam. (9) 'At 
necessaria deerunt.' Primum deesse non poterunt, quia natura minimum petit, 
naturae autem se sapiens accommodat. Sed si necessitates ultimae inciderint, 
iamdudum exibit e uita et molestus sibi esse desinet. Si uero exiguum erit et 
angustum quo possit uita produci, id boni consulet nec ultra necessaria 
sollicitus aut anxius uentri et scapulis suum reddet et occupationes diuitum 
concursationesque ad diuitias euntium securus laetusque ridebit (10) ac dicet, 
'quid in longum ipse te differs? expectabisne fenoris quaestum aut ex merce 
compendium aut tabulas beati senis, cum fieri possis statim diues? Repraesentat 
opes sapientia, quas cuicumque fecit superuacuas dedit.' Haec ad alios 
pertinent: tu locupletibus propior es. Saeculum muta, nimis habes; idem est 
autem omni saeculo quod sat est. 

(11) Poteram hoc loco epistulam claudere, nisi te male instituissem. Reges 
Parthos non potest quisquam salutare sine munere; tibi ualedicere non licet 
gratis. Quid istic? ab Epicuro mutuum sumam: 'multis parasse diuitias non finis 
miseriarum fuit sed mutatio'. (12) Nec hoc miror; non est enim in rebus uitium 
sed in ipso animo. Illud quod paupertatem nobis grauem fecerat et diuitias 
graues fecit. Quemadmodum nihil refert utrum aegrum in ligneo lecto an in aureo 
colloces - quocumque illum transtuleris, morbum secum suum transferet -, sic 
nihil refert utrum aeger animus in diuitiis an in paupertate ponatur: malum 
illum suum sequitur. Vale. 

[2,18] XVIII. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM. 
 
(1) December est mensis: cum maxime ciuitas sudat. Ius luxuriae publice datum 
est; ingenti apparatu sonant omnia, tamquam quicquam inter Saturnalia intersit 
et dies rerum agendarum; adeo nihil interest ut <non> uideatur mihi errasse qui 
dixit olim mensem Decembrem fuisse, nunc annum. (2) Si te hic haberem, libenter 
tecum conferrem quid existimares esse faciendum, utrum nihil ex cotidiana 
consuetudine mouendum an, ne dissidere uideremur cum publicis moribus, et 
hilarius cenandum et exuendam togam. Nam quod fieri nisi in tumultu et tristi 
tempore ciuitatis non solebat, uoluptatis causa ac festorum dierum uestem 
mutauimus. (3) Si te bene noui, arbitri partibus functus nec per omnia nos 
similes esse pilleatae turbae uoluisses nec per omnia dissimiles; nisi forte his 
maxime diebus animo imperandum est, ut tunc uoluptatibus solus abstineat cum in 
illas omnis turba procubuit; certissimum enim argumentum firmitatis suae capit, 
si ad blanda et in luxuriam trahentia nec it nec abducitur. (4) Hoc multo 
fortius est, ebrio ac uomitante populo siccum ac sobrium esse, illud 
temperantius, non excerpere se nec insignire nec misceri omnibus et eadem sed 
non eodem modo facere; licet enim sine luxuria agere festum diem. 

(5) Ceterum adeo mihi placet temptare animi tui firmitatem ut e praecepto 
magnorum uirorum tibi quoque praecipiam: interponas aliquot dies quibus 
contentus minimo ac uilissimo cibo, dura atque horrida ueste, dicas tibi 'hoc 
est quod timebatur?' (6) In ipsa securitate animus ad difficilia se praeparet et 
contra iniurias fortunae inter beneficia firmetur. Miles in media pace decurrit, 
sine ullo hoste uallum iacit, et superuacuo labore lassatur ut sufficere 
necessario possit; quem in ipsa re trepidare nolueris, ante rem exerceas. Hoc 
secuti sunt qui omnibus mensibus paupertatem imitati prope ad inopiam 
accesserunt, ne umquam expauescerent quod saepe didicissent. (7) Non est nunc 
quod existimes me dicere Timoneas cenas et pauperum cellas et quidquid aliud est 
per quod luxuria diuitiarum taedio ludit: grabattus ille uerus sit et sagum et 
panis durus ac sordidus. Hoc triduo et quatriduo fer, interdum pluribus diebus, 
ut non lusus sit sed experimentum: tunc, mihi crede, Lucili, exultabis dipondio 
satur et intelleges ad securitatem non opus esse fortuna; hoc enim quod 
necessitati sat est dabit et irata. (8) Non est tamen quare tu multum tibi 
facere uidearis - facies enim quod multa milia seruorum, multa milia pauperum 
faciunt -: illo nomine te Cuspice, quod facies non coactus, quod tam facile erit 
tibi illud pati semper quam aliquando experiri. Exerceamur ad palum, et ne 
imparatos fortuna deprehendat, fiat nobis paupertas familiaris; securius diuites 
erimus si scierimus quam non sit graue pauperes esse. (9) Certos habebat dies 
ille magister uoluptatis Epicurus quibus maligne famem exstingueret, uisurus an 
aliquid deesset ex plena et consummata uoluptate, uel quantum deesset, et an 
dignum quod quis magno labore pensaret. Hoc certe in iis epistulis ait quas 
scripsit Charino magistratu ad Polyaenum; et quidem gloriatur non toto asse <se> 
pasci, Metrodorum, qui nondum tantum profecerit, toto. (10) In hoc tu uictu 
saturitatem putas esse? Et uoluptas est; uoluptas autem non illa leuis et fugax 
et subinde reficienda, sed stabilis et certa. Non enim iucunda res est aqua et 
polenta aut frustum hordeacii panis, sed summa uoluptas est posse capere etiam 
ex his uoluptatem et ad id se deduxisse quod eripere nulla fortunae iniquitas 
possit. (11) Liberaliora alimenta sunt carceris, sepositos ad capitale 
supplicium non tam anguste qui occisurus est pascit: quanta est animi magnitudo 
ad id sua sponte descendere quod ne ad extrema quidem decretis timendum sit! hoc 
est praeoccupare tela fortunae. (12) Incipe ergo, mi Lucili, sequi horum 
consuetudinem et aliquos dies destina quibus secedas a tuis rebus minimoque te 
facias familiarem; incipe cum paupertate habere commercium; 
aude, hospes, contemnere opes et te quoque dignum finge deo. 

(13) Nemo alius est deo dignus quam qui opes contempsit; quarum possessionem 
tibi non interdico, sed efficere uolo ut illas intrepide possideas; quod uno 
consequeris modo, si te etiam sine illis beate uicturum persuaseris tibi, si 
illas tamquam exituras semper aspexeris. 

(14) Sed iam incipiamus epistulam complicare. 'Prius' inquis 'redde quod debes.' 
Delegabo te ad Epicurum, ab illo fiet numeratio: 'immodica ira gignit insaniam'. 
Hoc quam uerum sit necesse est scias, cum habueris et seruum et inimicum. (15) 
In omnes personas hic exardescit affectus; tam ex amore nascitur quam ex odio, 
non minus inter seria quam inter lusus et iocos; nec interest ex quam magna 
causa nascatur sed in qualem perueniat animum. Sic ignis non refert quam magnus 
sed quo incidat; nam etiam maximum solida non receperunt, rursus arida et 
corripi facilia scintillam quoque fouent usque in incendium. Ita est, mi Lucili: 
ingentis irae exitus furor est, et ideo ira uitanda est non moderationis causa 
sed sanitatis. Vale. 

[2,19] XIX. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM.
 
(1) Exulto quotiens epistulas tuas accipio; implent enim me bona spe, et iam non 
promittunt de te sed spondent. Ita fac, oro atque obsecro - quid enim habeo 
melius quod amicum rogem quam quod pro ipso rogaturus sum? si potes, subducte 
istis occupationibus; si minus, eripe. Satis multum temporis sparsimus: 
incipiamus uasa in senectute colligere. (2) Numquid inuidiosum est? in freto 
uiximus, moriamur in portu. Neque ego suaserim tibi nomen ex otio petere, quod 
nec iactare debes nec abscondere; numquam enim usque eo te abigam generis humani 
furore damnato ut latebram tibi aliquam parari et obliuionem uelim: id age ut 
otium tuum non emineat sed appareat. (3) Deinde uidebunt de isto quibus integra 
sunt et prima consilia an uelint uitam per obscurum transmittere: tibi liberum 
non est. In medium te protulit ingenii uigor, scriptorum elegantia, clarae et 
nobiles amicitiae; iam notitia te inuasit; ut in extrema mergaris ac penitus 
recondaris, tamen priora monstrabunt. (4) Tenebras habere non potes; sequetur 
quocumque fugeris multum pristinae lucis: quietem potes uindicare sine ullius 
odio, sine desiderio aut morsu animi tui. Quid enim relinques quod inuitus 
relictum a te possis cogitare? Clientes? quorum nemo te ipsum sequitur, sed 
aliquid ex te; amicitia olim petebatur, nunc praeda; mutabunt testamenta 
destituti senes, migrabit ad aliud limen salutator. Non potest paruo res magna 
constare: aestima utrum te relinquere an aliquid ex tuis malis. (5) Utinam 
quidem tibi senescere contigisset intra natalium tuorum modum, nec te in altum 
fortuna misisset! Tulit te longe a conspectu uitae salubris rapida felicitas, 
prouincia et procuratio et quidquid ab istis promittitur; maiora deinde officia 
te excipient et ex aliis alia: quis exitus erit? (6) quid exspectas donec 
desinas habere quod cupias? numquam erit tempus. Qualem dicimus seriem esse 
causarum ex quibus nectitur fatum, talem et cupiditatum: altera ex fine 
alterius nascitur. In eam demissus es uitam quae numquam tibi terminum 
miseriarum ac seruitutis ipsa factura sit: subduc ceruicem iugo tritam; semel 
illam incidi quam semper premi satius est. (7) Si te ad priuata rettuleris, 
minora erunt omnia, sed affatim implebunt: at nunc plurima et undique ingesta 
non satiant. Utrum autem mauis ex inopia saturitatem an in copia famem? Et auida 
felicitas est et alienae auiditati exposita; quamdiu tibi satis nihil fuerit, 
ipse aliis non eris. (8) 'Quomodo' inquis 'exibo?' Utcumque. Cogita quam multa 
temere pro pecunia, quam multa laboriose pro honore temptaueris: aliquid et pro 
otio audendum est, aut in ista sollicitudine procurationum et deinde urbanorum 
officiorum senescendum, in tumultu ac semper nouis fluctibus quos effugere nulla 
modestia, nulla uitae quiete contingit. Quid enim ad rem pertinet an tu 
quiescere uelis? fortuna tua non uult. Quid si illi etiam nunc permiseris 
crescere? quantum ad successus accesserit accedet ad metus. (9) Volo tibi hoc 
loco referre dictum Maecenatis uera in ipso eculeo elocuti: 'ipsa enim altitudo 
attonat summa'. Si quaeris in quo libro dixerit, in eo qui Prometheus 
inscribitur. Hoc uoluit dicere, attonita habet summa. Est ergo tanti ulla 
potentia ut sit tibi tam ebrius sermo? Ingeniosus ille uir fuit, magnum exemplum 
Romanae eloquentiae daturus nisi illum eneruasset felicitas, immo castrasset. 
Hic te exitus manet nisi iam contrahes uela, nisi, quod ille sero uoluit, terram leges. 

(10) Poteram tecum hac Maecenatis sententia parem facere rationem, sed mouebis 
mihi controuersiam, si noui te, nec uoles quod debeo <nisi> in aspero et probo 
accipere. Ut se res habet, ab Epicuro uersura facienda est. 'Ante' inquit 
'circumspiciendum est cum quibus edas et bibas quam quid edas et bibas; nam sine 
amico uisceratio leonis ac lupi uita est.' (11) Hoc non continget tibi nisi 
secesseris: alioquin habebis conuiuas quos ex turba salutantium nomenclator 
digesserit; errat autem qui amicum in atrio quaerit, in conuiuio probat. Nullum 
habet maius malum occupatus homo et bonis suis obsessus quam quod amicos sibi 
putat quibus ipse non est, quod beneficia sua efficacia iudicat ad conciliandos 
animos, cum quidam quo plus debent magis oderint: leue aes alienum debitorem 
facit, graue inimicum. (12) 'Quid ergo? beneficia non parant amicitias?' Parant, 
si accepturos licuit eligere, si collocata, non sparsa sunt. Itaque dum incipis 
esse mentis tuae, interim hoc consilio sapientium utere, ut magis ad rem 
existimes pertinere quis quam quid acceperit. Vale. 

[2,20] XX. SENECA LUCILIO SUO SALUTEM.
 
(1) Si uales et te dignum putas qui aliquando fias tuus, gaudeo; mea enim gloria 
erit, si te istinc ubi sine spe exeundi fluctuaris extraxero. Illud autem te, mi 
Lucili, rogo atque hortor, ut philosophiam in praecordia ima demittas et 
experimentum profectus tui capias non oratione nec scripto, sed animi firmitate, 
cupiditatum deminutione: uerba rebus proba. (2) Aliud propositum est 
declamantibus et assensionem coronae captantibus, aliud his qui iuuenum et 
otiosorum aures disputatione uaria aut uolubili detinent: facere docet 
philosophia, non dicere, et hoc exigit, ut ad legem suam quisque uiuat, ne 
orationi uita dissentiat uel ipsa inter se uita; <ut> unus sit omnium 
actio(dissentio)num color (sit). Maximum hoc est et officium sapientiae et 
indicium, ut uerbis opera concordent, ut ipse ubique par sibi idemque sit. 'Quis 
hoc praestabit?' Pauci, aliqui tamen. Est enim difficile (hoc); nec hoc dico, 
sapientem uno semper iturum gradu, sed una uia. (3) Obserua te itaque, numquid 
uestis tua domusque dissentiant, numquid in te liberalis sis, in tuos sordidus, 
numquid cenes frugaliter, aedifices luxuriose; unam semel ad quam uiuas regulam 
prende et ad hanc omnem uitam tuam exaequa. Quidam se domi contrahunt, dilatant 
foris et extendunt: uitium est haec diuersitas et signum uacillantis animi ac 
nondum habentis tenorem suum. (4) Etiam nunc dicam unde sit ista inconstantia et 
dissimilitudo rerum consiliorumque: nemo proponit sibi quid uelit, nec si 
proposuit perseuerat in eo, sed transilit; nec tantum mutat sed redit et in ea 
quae deseruit ac damnauit reuoluitur. (5) Itaque ut relinquam definitiones 
sapientiae ueteres et totum complectar humanae uitae modum, hoc possum contentus 
esse: quid est sapientia? semper idem uelle atque idem nolle. Licet illam 
exceptiunculam non adicias, ut rectum sit quod uelis; non potest enim cuiquam 
idem semper placere nisi rectum. (6) Nesciunt ergo homines quid uelint nisi illo 
momento quo uolunt; in totum nulli uelle aut nolle decretum est; uariatur 
cotidie iudicium et in contrarium uertitur ac plerisque agitur uita per lusum. 
Preme ergo quod coepisti, et fortasse perduceris aut ad summum aut eo quod 
summum nondum esse solus intellegas. 

(7) 'Quid fiet' inquis 'huic turbae familiarium sine re familiari?' Turba ista 
cum a te pasci desierit, ipsa se pascet, aut quod tu beneficio tuo non potes 
scire, paupertatis scies: illa ueros certosque amicos retinebit, discedet 
quisquis non te se aliud sequebatur. Non est autem uel ob hoc unum amanda 
paupertas, quod a quibus ameris ostendet? O quando ille ueniet dies quo nemo in 
honorem tuum mentiatur! (8) Huc ergo cogitationes tuae tendant, hoc cura, hoc 
opta, omnia alia uota deo remissurus, ut contentus sis temet ipso et ex te 
nascentibus bonis. Quae potest esse felicitas propior? Redige te ad parua ex 
quibus cadere non possis, idque ut libentius facias, ad hoc pertinebit tributum 
huius epistulae, quod statim conferam. 

(9) Inuideas licet, etiam nunc libenter pro me dependet Epicurus. 
'Magnificentior, mihi crede, sermo tuus in grabatto uidebitur et in panno; non 
enim dicentur tantum illa sed probabuntur.' Ego certe aliter audio quae dicit 
Demetrius noster, cum illum uidi nudum, quanto minus quam (in) stramentis 
incubantem: non praeceptor ueri sed testis est. (10) 'Quid ergo? non licet 
diuitias in sinu positas contemnere?' Quidni liceat? Et ille ingentis animi est 
qui illas circumfusas sibi, multum diuque miratus quod ad se uenerint, ridet 
suasque audit magis esse quam sentit. Multum est non corrumpi diuitiarum 
contubernio; magnus ille qui in diuitīs pauper est. (11) 'Nescio' inquis 
'quomodo paupertatem iste laturus sit, si in illam inciderit.' Nec ego, Epicure, 
an  gulus  (si) iste pauper contempturus sit diuitias, si in illas inciderit; 
itaque in utroque mens aestimanda est inspiciendumque an ille paupertati 
indulgeat, an hic diuitiis non indulgeat. Alioquin leue argumentum est bonae 
uoluntatis grabattus aut pannus, nisi apparuit aliquem illa non necessitate pati 
sed malle. (12) Ceterum magnae indolis est ad ista non properare tamquam 
meliora, sed praeparari tamquam ad facilia. Et sunt, Lucili, facilia; cum uero 
multum ante meditatus accesseris, iucunda quoque; inest enim illis, sine qua 
nihil est iucundum, securitas. (13) Necessarium ergo iudico id quod tibi scripsi 
magnos uiros saepe fecisse, aliquos dies interponere quibus nos imaginaria 
paupertate exerceamus ad ueram; quod eo magis faciendum est quod deliciis 
permaduimus et omnia dura ac difficilia iudicamus. Potius excitandus e somno et 
uellicandus est animus admonendusque naturam nobis minimum constituisse. Nemo 
nascitur diues; quisquis exit in lucem iussus est lacte et panno esse contentus: 
ab his initiis nos regna non capiunt. Vale. 

[2,21] XXI SENECA LUCILIO SUO SALUTEM.
 
(1) Cum istis tibi esse negotium iudicas de quibus scripseras? Maximum negotium 
tecum habes, tu tibi molestus es. Quid uelis nescis, melius probas honesta quam 
sequeris, uides ubi sit posita felicitas sed ad illam peruenire non audes. Quid 
sit autem quod te impediat, quia parum ipse dispicis, dicam: magna esse haec 
existimas quae relicturus es, et cum proposuisti tibi illam securitatem ad quam 
transiturus es, retinet te huius uitae a qua recessurus es fulgor tamquam in 
sordida et obscura casurum. (2) Erras, Lucili: ex hac uita ad illam ascenditur. 
Quod interest inter splendorem et lucem, cum haec certam originem habeat ac 
suam, ille niteat alieno, hoc inter hanc uitam et illam: haec fulgore 
extrinsecus ueniente percussa est, crassam illi statim umbram faciet quisquis 
obstiterit: illa suo lumine illustris est. Studia te tua clarum et nobilem 
efficient. (3) Exemplum Epicuri referam. Cum Idomeneo scriberet et illum a uita 
speciosa ad fidelem stabilemque gloriam reuocaret, regiae tunc potentiae 
ministrum et magna tractantem, 'si gloria' inquit 'tangeris, notiorem te 
epistulae meae facient quam omnia ista quae colis et propter quae coleris'. 

(4) Numquid ergo mentitus est? quis Idomenea nosset nisi Epicurus illum litteris 
suis incidisset? Omnes illos megistanas et satrapas et regem ipsum ex quo 
Idomenei titulus petebatur obliuio alta suppressit. Nomen Attici perire 
Ciceronis epistulae non sinunt. Nihil illi profuisset gener Agrippa et Tiberius 
progener et Drusus Caesar pronepos; inter tam magna nomina taceretur nisi <sibi> 
Cicero illum applicuisset. (5) Profunda super nos altitudo temporis ueniet, 
pauca ingenia caput exserent et in idem quandoque silentium abitura obliuioni 
resistent ac se diu uindicabunt. Quod Epicurus amico suo potuit promittere, hoc 
tibi promitto, Lucili: habebo apud posteros gratiam, possum mecum duratura 
nomina educere. Vergilius noster duobus memoriam aeternam promisit et praestat: 
fortunati ambo! si quid mea carmina possunt,
nulla dies umquam memori uos eximet aeuo,
dum domus Aeneae Capitoli immobile saxum
accolet imperiumque pater Romanus habebit.

(6) Quoscumque in medium fortuna protulit, quicumque membra ac partes alienae 
potentiae fuerant, horum gratia uiguit, domus frequentata est, dum ipsi 
steterunt: post ipsos cito memoria defecit. Ingeniorum crescit dignatio nec 
ipsis tantum honor habetur, sed quidquid illorum memoriae adhaesit excipitur. 

(7) Ne gratis Idomeneus in epistulam meam uenerit, ipse eam de suo redimet. Ad 
hunc Epicurus illam nobilem sententiam scripsit qua hortatur ut Pythoclea 
locupletem non publica nec ancipiti uia faciat. 'Si uis' inquit 'Pythoclea 
diuitem facere, non pecuniae adiciendum sed cupiditati detrahendum est.' (8) Et 
apertior ista sententia est quam <ut> interpretanda sit, et disertior quam ut 
adiuuanda. Hoc unum te admoneo, ne istud tantum existimes de diuitīs dictum: 
quocumque transtuleris, idem poterit. Si uis Pythoclea honestum facere, non 
honoribus adiciendum est sed cupiditatibus detrahendum; si uis Pythoclea esse in 
perpetua uoluptate, non uoluptatibus adiciendum est sed cupiditatibus 
detrahendum; si uis Pythoclea senem facere et implere uitam, non annis 
adiciendum est sed cupiditatibus detrahendum. (9) Has uoces non est quod Epicuri 
esse iudices: publicae sunt. Quod fieri in senatu solet faciendum ego in 
philosophia quoque existimo: cum censuit aliquis quod ex parte mihi placeat, 
iubeo illum diuidere sententiam et sequor quod probo. 

Eo libentius Epicuri egregia dicta commemoro, ut istis qui ad illum confugiunt 
spe mala inducti, qui uelamentum ipsos uitiorum suorum habituros existimant, 
probent quocumque ierint honeste esse uiuendum. (10) Cum adieris eius hortulos 
 et inscriptum hortulis  'HOSPES HIC BENE MANEBIS, HIC SVMMVM BONVM VOLVPTAS 
EST' paratus erit istius domicilii custos hospitalis, humanus, et te polenta 
excipiet et aquam quoque large ministrabit et dicet, 'ecquid bene acceptus es?' 
'Non irritant' inquit 'hi hortuli famem sed exstinguunt, nec maiorem ipsis 
potionibus sitim faciunt, sed naturali et gratuito remedio sedant; in hac 
uoluptate consenui.' (11) De his tecum desideriis loquor quae consolationem non 
recipiunt, quibus dandum est aliquid ut desinant. Nam de illis extraordinariis 
quae licet differre, licet castigare et opprimere, hoc unum commonefaciam: ista 
uoluptas naturalis est, non necessaria. Huic nihil debes; si quid impendis, 
uoluntarium est. Venter praecepta non audit: poscit, appellat. Non est tamen 
molestus creditor: paruo dimittitur, si modo das illi quod debes, non quod potes. Vale.