[1,0] ADVERSUS AVARITIAM - LIBER PRIMUS.
 
[1,1] Timotheus minimus seruorum Dei, Ecclesiae catholicae toto orbe diffusae gratia tibi et pax a Deo Patre nostro et Christo Jesu Domino nostro cum Spiritu sancto. Amen.
Inter caeteros graues atque mortiferos exitialis pestilentiae morbos quos tibi antiquissimus ille ac fetidissimus serpens grauissima lethiferae aemulationis inuidia et teterrimo illo uirosi oris spiritu inhalat, nescio an ulla te acerbior animarum infidelium pestis et tetrior filiorum tuorum labes conficiat quam quod plerique ex tuis parum existimant si in hac uita rebus sibi ad opus sanctum a Deo traditis sine fructu misericordiae atque humanitatis incumbant, nisi auaritiam, id est, idolatriae seruitutem etiam in futura post mortem tempora extendant. Circumspicis fortasse et circumspectas qui isti ex tuis sint quos appellem. Non longa tibi inquisitione opus est ad inueniendum. Omnes, inquam, omnes pene hoc sunt quod loquor. Abiit quippe illa egregia ac supereminens dudum primitiuae plebis tuae beatitudo, qua omnes Christum agnoscentes, caducas rerum mundialium facultates in sempiternas coelestium possessionum opes conferebant, mutantes sensum praesentium in praeclaram spem futurorum, immortales diuitias praesenti paupertatis ambitu ementes. At nunc pro his omnibus auaritia, cupiditas, rapina, quaeque his sociae et quasi germana unitate coniunctae sunt, inuidiae, inimicitiae, crudelitates, luxuriae, impudicitiae, proditiones, quia superiora illa istorum usibus militant, successerunt: ac sic nescio quomodo pugnante contra temetipsam tua felicitate, quantum tibi auctum est populorum, tantum pene uitiorum; quantum tibi copiae accessit, tantum disciplinae recessit; et prosperitas uenit quaestuum cum magno fenore detrimentorum. Multiplicatis enim fidei populis, fides imminuta est; et crescentibus filiis suis, mater aegrotat; factaque es, Ecclesia, profectu tuae fecunditatis infirmior atque accessu relabens et quasi uiribus minus ualida. Diffudisti siquidem per omnem mundum religiosi nominis membra religionis uim non habentia: ac sic esse coepisti turbis opulens, fide pauper; quanto ditior multitudine, tanto egentior deuotione; largior corpore, angustior mente; eademque, ut ita dixerim, et in te maior et in te minor, nouo pene et inaudito genere processus et recessus crescens simul et decrescens. Ubi enim est illa nunc eximia forma tua et totius corporis pulchritudo? Ubi illud de uiuis uirtutibus tuis diuinorum apicum testimonium dicens: Multitudinis autem credentium erat cor unum et anima una, et nemo quisquam ex eo quod possidebat suum esse dicebat? cuius tu nunc, o dolor ac lamentatio, lectionem tantum habes, uirtutem non habes, cuique scientia tantum interes, conscientia abes. Maxima quippe nunc filiorum tuorum portio mortiferarum rerum negotiatrix est, propolisque et cauponibus similis terrenis, immo tartareis, perituris simul atque perdentibus studet nundinis. Lucro enim pecuniae damnum uitae ementes, ut acquirant quae non sunt sua, prodigunt quae sunt sua, mandantes terrae thesauros luctuosos, haeredibus breue gaudium, auctoribus longum moerorem allaturos, fraudantes usu rerum praesentium tam alios quam se ipsos, condentes profundis specubus infernas opes, simul pecuniam suam ac spem suam infodientes, secundum illud scilicet Domini nostri dictum quo ait: Ubi fuerit thesaurus tuus, ibi erit et cor tuum. Inuident itaque saluti suae, animasque proprias quae uocantur ad coelum, terrenis ponderibus in terram premunt. Mens enim thesaurizantis thesaurum suum sequitur, et quasi in naturam terrestris substantiae demutatur: nec solum nunc, sed etiam in futuro atque perpetuo. Nam cum, ut scriptum est, ante hominem uita pariter ac mors sint, et ad quod uult manum porrigat; necesse est ea unusquisque hominum in aeternitate possideat quae hic quasi manu sua ipse peruaserit, uoluntatique ac sententiae suae deditus, his in futuro adhaereat conditione quibus hic adhaesit affectu.

[1,2]
Sed uidelicet immunes se ab hoc piaculo quidam putant, qui fortasse aurum ac facultates suas in terra non habent, et tamen ubicumque abstrusas habent. Nemo se ridiculis opinionibus fallat. Quicumque augendis opibus terrena cupiditate famulantur, aurum terrae semper infodiunt. Hoc est enim illud quod Saluator in Euangelio docet dicens: Nolite thesaurizare uobis thesauros in terra. Et iterum: Thesaurizate autem uobis thesauros in coelo. Intelligi iuxta carnalem auditum ista non possunt. Nunquid enim aut omnes mali in terra corporales thesauros suos, aut omnes boni in coelo locant? Non utique. Et ideo effectus spiritalium rerum atque uirtutes uis sacrae locutionis expressit. Scilicet ut quia cupiditati et auaritiae terrena atque tartarea, misericordiae autem ac largitati coelestia ac sempiterna debentur; idcirco diuersitas terreni et coelestis thesauri posita est: ut qui cupiditati et auaritiae thesaurizarent, in inferno se opes locare cognoscerent; qui uero misericordiae et humanitati, coelestes se thesauros praeparare gauderent. Loca itaque thesaurorum de meritis thesaurizantium nominauit. Ibi enim dicuntur esse iam thesauri, ubi sunt thesaurizantes futuri.

[1,3]
Sed austera forsitan uideatur esse sententia cunctos aequaliter ad perfectionem uocans et una omnes lege compellans, cum utique non sit uniuersorum una conditio. Rectissime quidem dici ad ista poterat, quod cum omnes perpetuo uelint uiuere, omnes id agere deberent ut uitam participare possint: quia inconsultissimum ac stultissimum est id, quosdam agere ut quod affectu ac uoto uolunt, id ipsum re atque actu nolle uideantur. Sed tamen uideamus eam maxime Christianorum, id est, filiorum tuorum partem quae certis rerum impedimentis et inexpugnabilibus, ut putat, necessitudinum uinculis a perfectione reuocatur. Ac primum in hac parte, illi, opinor, sunt qui ad quaerendas pecunias et ampliandas latissime opes compelli se pignorum cura et quasi uiolento filiorum amore causantur. Quasi uero quicumque patres sunt, nequaquam aut possint aut debeant omnino esse nisi diuites, et amare filios suos sine opum multiplicatione non ualeant; aut uero uirtus ac medullae affectuum auaritia et cupiditates sint: quia scilicet, ut illi putant, sicut corpus sine medulla, sic amor sine cupiditate esse non possit. Quod si ita est, omnis absque dubio pietas, mali causa est; neque in ea sensus sunt bonorum affectuum, sed incentiua uitiorum. Et ubi illud erit sacrum diuinae auctoritatis oraculum: Pietas ad omnia utilis est? Hoc enim modo non solum non ad omnia utilis, sed pene in omnibus insalubris. Si enim generatrix cupiditatum est, plus in se multo malorum continet quam bonorum, secundum illud Scripturae sacrae: Radix omnium malorum est cupiditas. Itaque si radix malorum omnium est cupiditas, atque haec pietatis matrice gignitur et quasi uiroso eiusdem lacte nutritur, non tam cupiditas reprehendenda quae ex pietate parente nascitur, quam ipsa pietas ex qua talis filia procreatur. Quo fit ut si tam pestilens est pietas ac tam nocens, nec amare expediat nec amari: quia nec parentes amorem debent appetere sibi noxium, nec desiderare filii parentibus obfuturum. Quamuis ille non parentibus tantum, sed etiam filiis morbum ferat: quia et illis grauis est qui perniciosas pariunt haereditates, et illis qui inter improbissimum quaestum improbi educantur haeredes. Et hinc est quod pene omnes parentibus suis filii non magis in patrimonia quam in uitia succedunt, nec magis facultates paternas sumunt quam prauitates: ac sic transeuntes semper in mores patrum, ante eorum incipiunt nequitiam quam substantiam possidere. Bona enim parentum nonnisi mortuis eis possident; uiuentibus autem adhuc et ualentibus, mores: ac sic priusquam in dominio suo habere incipiant res paternas, habent in animis ipsos patres; et antequam habeant illa quae falso dicuntur bona, habent illa quae uere probantur mala.

[1,4]
Quid ergo? cum haec ita sint, interdicere forsan parentibus filiorum uideor affectum? Minime. Quid enim tam ferum, tam inhumanum, tam legi aemulum, quam si non amandos dicamus filios, qui amandos fatemur inimicos? aut si affectum quem natura praestat prohibeamus, qui etiam eum quem natura prohihet impendimus? aut si charitatem mentis extorqueamus quam habet, qui etiam illam ei conamur inserere quam non habet? Non ita est. Non solum enim amandos dicimus filios, sed praecipue ac super omnia amandos, nec quidquam his omnino anteponendum, nisi Deum solum. Nam et hoc est praecipue amare, illum filiis anteponere quem non expediat omnino postponere. Quid est ergo, aut quomodo amandos dicimus filios? Quo absque dubio, nisi quo Deus ipse constituit? Neque enim est ullus melior filiorum amor quam quem ille docuit qui ipsos filios dedit. Neque possunt pignora melius amari quam si in eo ipso a quo data sunt amentur. Quomodo igitur Deus amari filios iusserit, non dico ego. Dicat sermo ipse diuinus, qui ad patres omnes generaliter ita loquitur: Ut tradat mandata Dei filiis suis, ut ponant in Deo spem suam, et non obliuiscantur operum Dei sui, et mandata eius exquirant. Alibi quoque: Et uos, inquit, patres, nolite ad iracundiam prouocare filios uestros, sed educate illos in disciplina et correptione Domini. Videtis quas parari opes a parentibus filiis Deus iubeat, non pecuniarios thesauros nec graues metallo aureo saccos, habentes quidem multum ponderis, sed plus tamen iniquitatis; non superbas ac praeeminentes excelsis urbibus domos; non supra humanos uisus elata culmina, nec inserta nubibus aerio habitatore fastigia; non denique fundos interminabiles et notitiam sui possessoris excedentes, qui consortes pati indignum aestiment, et uicinitatem iniuriam putent. Non ergo haec Deus praecipit, nec in seruilia terrenae procurationis officia curam patriae pietatis extendit. Pauca sunt quae mandat, sed salutaria; expedita, sed sancta; praecepto parua, sed fructu grandia; scripto breuia, sed beatitudine sempiterna. Parentes enim, inquit, nolite ad indignationem prouocare filios uestros, sed educate illos in disciplina et correptione Domini ut ponant scilicet, sicut propheta dixit, ut ponant in Deo spem suam, et non obliuiscantur operum Dei sui, et mandata eius exquirant. En quales diuitias Deus diligit, en quas parari imperat facultates, fidem scilicet ac timorem Dei, modestiam, sanctimoniam, disciplinam, non caduca. Praeclara utique. Cum enim Deus uiuorum sit, non mortuorum, recte illa parari filiis iussit per quae in aeternum uiuerent, non per quae in aeternitate morerentur. Nemo enim dubitat omnibus ferme malis et infidelibus diuitias mundiales causam mortis magis esse quam uitae, secundum illud quod Deus dicit: Quam difficile hi qui pecunias habent introibunt in regna coelorum! Et iterum: Facilius est, inquit, camelum per foramen acus transire, quam diuitem intrare in regnum coelorum. Unde et illud est quod specialiter iubet dicens: Nolite thesaurizare uobis thesauros in terra; thesaurizate autem uobis thesauros in coelo. Superioribus ac sequentibus dictis duo thesaurorum genera monstrantur; unum scilicet quo filiis thesaurizent patres, aliud quo sibi. Filiis quomodo? Ut erudiant illos officio ac timore diuino. Sibi quomodo? Ut thesaurizent sibi thesauros in coelo, Mirifice scilicet: ut quia pecunia caduca est, disciplina immortalis, et omnes fere parentes plus amant filios quam seipsos, sibi conferant bona caduca, filiis sempiterna; ac sic et pietati suae consulant et saluti, cum duplici atque immortali bono et per ea quae aeterna sunt aeternos esse filios suos faciant, et ad conquirendam sibi beatitudinem ea quae naturaliter caduca sunt bonis operibus in aeterna conuertant. Quid ergo aestuas, paterna pietas? Quid ad conquirenda terrena et peritura distenderis? Nihil maius praestare filiis potes quam si hoc bonum per te habeant quod nunquam penitus amittant. Non necesse est ergo ut filio tuo terrenos thesauros recondas. Nulla re eum facies ditiorem quam si ipsum filium tuum thesaurum Dei feceris.

[1,5]
Quanquam haec licet se ita habeant et sint uera ac saluberrima, tamen non ita dicam quasi filios bonis et facultatibus paternis penitus excludam. Sed de hoc postea disputabimus. Interim quia reos se quidam futuros non putant, si substantias suas non ad Euangelii honorem, non ad salutem suam, non ad ullum officium Dei conferant, sed pro libidine et infidelitate quibuscumque haeredibus passim uel irreligiosis uel locupletibus impia et paganica sollicitudine transcribant; uideamus breuiter uel a quo sint datae facultates ipsae, uel ob quid datae; ut cum et auctorem et causam datae rei ostenderimus, facilius et ad quem referenda et in quem usum conferenda sit approbare possimus. Omnem substantiam mundialem diuino cunctis munere dari nullus homo, ut reor, ambigit, qui modo in hominum numerum referri potest. Nisi forte quis tantae sit insipientiae, ut cum humano generi mundus ipse a Deo datus sit, ea quae in mundo sunt non a Deo hominibus data arbitretur. Igitur si omnia omnibus Deus tribuit, nemini dubium est quod ea quae Dei dono accepimus, ad Dei cultum referre debeamus et in eius opere consumere quae eiusdem sumpsimus largitate. Hoc est enim agnoscere munus Dei et diuinis beneficiis bene uti, ut datis suis illum honores a quo data ipsa acceperis; quod quidem etiam humanarum rerum exempla docent. Si enim usus rerum aliquarum cuipiam homini alterius hominis beneficio ac largitate tribuatur, isque immemor illius a quo fructum rerum indeptus est, auertere ab eo ipso proprietatem praestitae rei atque alienare conetur; nonne ingratissimus omnium atque infidelissimus iudicetur, qui oblitus scilicet hominis benefici ac liberalissimi, spoliare illum iure dominii sui uelit qui eum ipsum usus possessione ditauerit? Et nos itaque usum tantum earum rerum accepimus quas tenemus: commodatis enim a Deo facultatibus utimur, et quasi precarii possessores sumus. Denique egredientes e mundo isto uelimus nolimus hic cuncta relinquimus. Cur ergo cum possessores tantum usufructuarii simus, quod nobiscum auferre non possumus, auertere a proprietate Domini atque alienare tentamus? Cur non bona fide datis a Deo resculis utimur? Tenuimus quoad licuit, tenuimus quoad permisit ille qui praestitit. Quid rectius, quid honestius, quam ut ubi res abeo discedit qui usum habuit, reuertatur ad eum possessio qui utendam concessit? Denique etiam ipsae hoc Dei uoces per linguas litterarum sacrarum iubent, dicentes quotidie ad unumquemque nostrum: Honora Dominum de tua substantia. Et alibi: Redde, inquit, debitum tuum.Quam pius est et indulgens Dominus Deus noster, inuitans nos ad erogandam terrenae substantiae facultatem! Honora, inquit, Dominum de tua substantia. Cum totum suum sit quod ab eo accepimus, nostrum esse dicit ut demus; ideo scilicet nostram appellans proprietatem possessionis, ut maior sit merces operantis: quia plus fructuum necesse est largitor habeat, ubi de suo uidetur esse largitio.

[1,6]
Sed tamen ne hoc ipso humana mens insolesceret quod substantiam hanc Dominus nostram esse dixisset, adiecit: Redde debitum tuum: hoc est, ut quem deuotio non inliceret ad largiendum, necessitas cogeret ad exsoluendum; et quem ad opus sanctum fides sua ipsa non retraheret, saltem necessitas coarctaret. Prius ergo ait: Honora Dominum de tua substantia. Deinde: Redde, inquit, debitum tuum. Hoc est dicere: Si deuotus es, da quasi tuum; si indeuotus, redde quasi non tuum. Bene itaque posuit et dandi uoluntatem et soluendi necessitatem. Hoc est utique dicere omni homini: Ad opus sanctum et hortatione inuitaris et exactione constringeris. Da, si uis; redde si non uis. Apostolus quoque id ipsum monens, diuitibus praecipit ne superbe sapiant, neque sperent in incerto diuitiarum, sed in Deo uiuo, qui praestat nobis, inquit, omnia ad fruendum in uoluntate operum bonorum. Uno dicto utrumque docuit, hoc est, et qui daret diuitias, et cur daret. Dicens enim sperandum a Deo qui praestat omnia, ostendit a Deo diuites fieri. Addens autem in uoluntate operum bonorum, docet id ipsum quod dixit a Deo tribui, propter bona tantum opera praestari. Praestat enim, inquit, omnia in uoluntate operum bonorum; hoc est, ad hoc facit homines substantia esse locupletes ut bona operatione sint diuites; id est, ut commutent diuitias quas acceperunt, et facultates ipsas in bonis operibus collocantes, Dei opes quas habent in hoc saeculo temporarias, bene utendo faciant sempiternas, ac sic agnoscentes munera Dei, duplici bono gaudeant; cum qui sunt diuites in hoc saeculo, esse quoque diuites mereantur in coelo.

[1,7]
Sic ergo habendae sunt diuitiae, sic petendae, sic tenendae, sic propagandae. Alioqui inaestimabile malum est bonis a Deo datis non bene uti. Auaro enim, inquit Scriptura sacra, nihil est scelestius: et pessimum ac feralissimum morbi genus, diuitiae conseruatae in malum domini sui. Verum est. Quid enim peius, aut quid miserius, quam si quis praesentia bona in mala futura conuertat, et quae ad hoc a Deo data sunt ut pararetur ex eis uitae beatitudo perpetua, per haec ipsa quaeratur mors ac damnatio sempiterna? In quo et illud considerandum est, quod si seruatae diuitiae ad malum hominis conseruantur, quanto utique ad maius malum coaceruantur? Quotus enim quisque nunc diuitum tantae est continentiae qui opes custodire contentus, accumulare iam nolit? O miseria temporis et ecclesiasticae plebis, ad quid redacta est! ubi cum scriptum sit quod seruare opes genus sit magni criminis, non augere iam genus putatur esse uirtutis. Ergo, ut supra diximus, quomodo se quidam reos omnino non putant, si nec in morte sibimet per dispensationem substantiae consuluerint, cum etiam ex hoc rei sint quod usque ad mortem cuncta seruauerint? Aut quomodo rei non erunt qui facultates suas ad quoscumque homines infidelissima uanitate transmiserint, cum etiam illi rei futuri sint qui non seipsos in uita ista aliqua ob honorem Dei rerum suarum parte priuauerint? ostendente id ipsum etiam per Apostolum suum Domino nostro atque dicente: Agite nunc, diuites, plorate in miseriis quae aduenient uobis. Diuitiae uestrae putrefactae sunt, et uestimenta uestra a tineis comesta sunt. Aurum et argentum uestrum aeruginauit, et aerugo eorum in testimonium uobis erit, et manducabit carnes uestras sicut ignis. Thesaurizatis in nouissimis diebus. Praeter illam quae in mysterio latens maior est multo ac terribilior diuinorum uerborum seueritatem, sufficere ad metum ac tremorem omnibus puto illa quae prompta sunt. Ad diuites enim peculiariter loquitur. Plangere eos praecipit, mala futura nuntiat, ignem perpetuum comminatur. Et hoc, quo minae ipsae magis timendae sint, non propter homicidia, non propter fornicationes, non ob sacrilegas impietates, aut alia postremo uitia lethali gladio animas et perenni occasione iugulantia, sed propter solas tantummodo opes, propter insanam cupiditatem, propter auri atque argenti famem; ut ostenderet scilicet sufficere haec homini ad aeternam damnationem, etiam si reatus alii non fuissent. Quid dici simplicius, quid euidentius potest? Non dicit diuiti: Torquendus es, quia homicida es; torquendus es, quia fornicator; sed torquendus tantummodo quia diues, hoc est, quia diuitiis male uteris, quia datas tibi ad opus sanctum diuitias non intelligis. Non enim ipsae diuitiae per se noxiae, sed mentes male utentium criminosae; nec ipsae opes homini poenae causa sunt, sed de opibus sibi poenas diuites faciunt: quia dum uti diuitiis bene nolunt, ipsas sibi diuitias in tormenta conuertunt. Thesaurizatis, inquit, in nouissimis diebus. Bene, cum dixisset thesaurizatis, addidit in nouissimis diebus; hoc est, ut maior thesaurizantium reatus esset, cum thesaurorum inuidiam etiam saeculi extrema cumularent. Thesaurizatis, inquit, in nouissimis diebus. Per thesauros cupiditas, per nouissimos dies infidelitas accusatur. Ac per hoc duplex et cupiditatis noxa est et infidelitatis: quia thesauros quos (iuxta id quod Deus dicit, Non concupisces) crimen utique fuit et alio tempore concupiscere, maius absque dubio per infidelitatem ipsam crimen est etiam in mundi fine cumulare

[1,8]
Durum fortasse aliquis sermonem meum hactenus iudicauit. Et uere durus est, si aliquid non ex testimoniorum sacrorum auctoritate commonuit. Durus existimetur, si aliquid tale habuit quale hic Apostolus praedicauit. Ut non addamus illud Domini nostri dictum, quo omnes penitus indignos se esse dixit qui non renuntiassent omnibus quae possederint. Quae cum ita sint, nonne, quaeso, indulgentissimum, modestissimum ac mollissimum existimari conuenit quod locuti sumus; scilicet qui hominibus quibus perfectam incolumitatem tribuere non possumus, opem saltem desperatae salutis inquirimus, et quorum uitam sanare non possumus, mortem leuare tentamus. Quid est enim perfecta sanitas? Quid, nisi in uita hac bene agere? Quid postrema curatio? Quid, nisi uel in extremis bonum uiaticum comparare? Quid est enim perfecta sanitas? Quid, nisi rebus a Deo traditis bene uti? Quod ultimum remedium? Quod, nisi saltem postea facere quod poeniteat te non ante fecisse? Dura fortasse aliquis putat esse quae dico. Dura, plane dura existimentur, nisi talia sint ut in comparatione apostolicae seueritatis mollia ac remissa uideantur. Apostolus enim ad planctum diuites uocat, nos ad remedium. Apostolus diuitias ignem nominat, nos facere ex diuitiis aquas cupimus ignem exstinguentes, secundum illud: Sicut aqua exstinguit ignem, sic eleemosyna exstinguit peccatum. Apostolus in diuitiis male conseruatis damnationem esse testatur; ego ex his quae dicit ille mortem aeternam omnibus facere, uitam opto perpetuam comparare.

[1,9]
Non quidem quod ulli uitiis carnalibus implicato, sufficere ad uitam aeternam putem si, cum usque ad mortem in flagitiis consenuerit, in obitu bene cuncta dispenset, nisi antea et peccatis renuntiauerit, et sordidam illam criminum tunicam lutulentamque proiecerit, et nouam conuersionis ac sanctimoniae uestem de manu Apostoli praedicantis acceperit. Alioqui peccare non desinit quem in extremis situm recedere a criminibus sola tantum facit impossibilitas, non uoluntas. Qui enim a malis actibus tantum morte discedit, non relinquit scelera, sed relinquitur a sceleribus, ac per hoc necessitate exclusus a uitiis; et tunc, puto, peccat quando cessauerit: quia quantum ad animum, necdum desiit qui adhuc uelit peccare si possit. Non bonis itaque spebus innititur qui ad hoc tantum peccat in uita ut peccatorum molem redimat in morte; et ideo se euasurum putat, non quia bonus, sed quia diues sit. Quasi uero Deus non uitam quaerat hominum, sed pecuniam, atque a cunctis malorum redimendorum spe male agentibus accipere solos pro criminibus nummos uelit, et corruptorum iudicum more argentum exigat ut peccata uendat. Non ita est. Prodesse enim largitionem plurimum certum est, sed non illis qui ultima futurae largitionis spe male uiuunt, qui fiducia redimendae immunitatis scelera committunt; sed illis qui decepti aut lubrico aetatis, aut nubilo erroris, aut uitio ignorantiae, aut postremo lapsu fragilitatis humanae, resipiscere tandem quasi post mortem grauissimae infirmitatis, aut quasi post luctum turbatae mentis incipiunt, et sicut ad sensum suum insani homines post furorem, sic isti redeunt post errorem; in uno tantummodo a se dispares, quod illi gaudent postquam euaserint aegritudinem, isti plangunt postquam acceperint sanitatem. Nec immerito. Illi enim tanto plus gratulantur, quanto plus incolumitatis indeptos esse se sentiunt; isti tanto plus confunduntur, quanto euidentius morbum sui erroris agnoscunt. Quo fiat necesse est ut illi exsultent et isti lugeant: quia illi quod aegrotarunt, imputant ualetudini; isti, quod errauerunt, sibi: ac illi laeti sunt de remedio, et isti anxii de reatu.

[1,10]
Unde admoneo cum omnes, tum praecipue eos quos grauium delictorum terror exagitat, et in quibus infelicior conscientia peccatorum poenalium recordatione suspirat, primum ut licet lapsi sint, non commorentur in lapsu, nec in uolutabris suis sordentium suum more uersentur; qui cum aestuantes aluos coeno immerserint, nequaquam sordidis uoluptatibus satisfaciunt nisi tota penitus luto membra conuoluant. Non ergo horum naturalem sequantur inluuiem, nec male blandis lapsibus acquiescant, aut in barathro libidinum commorantes, in ipsis se sepeliant ruinis suis; sed illico ubi concidere consurgant, et eleuationem protinus meditentur in lapsu; ac, si fieri ullo modo pernicitate poenitudinis potest, tam uelox sit remedium resurgentis, ut uix possit uestigium apparere conlapsi. Ergo in huiusmodi causis hoc primum medelae opus est, ut morbos suos languentes horreant, curare plagas festinent saucii, et illico e corporibus sagittas rapiant uulnerati. Optime enim malagma uel fibula calidis adhuc uulneribus... imponitur, et citius sibi plagarum caro sociatur quae non diu hiare permittitur. Ulcus quippe in corpore si computruerit, dilatatur; et si plagas cancroma sequitur, cancrum necesse est consequatur occasus. Fugienda itaque primum haec peccatoribus mala sunt; nec dandus diabolo locus, ut qui stantes impulit in ruinam, lapsos praecipitet in mortem. Quod si aut tanta uis morbi aut tanta aegrotorum fuerit incuria, ut ualetudinis labem usque ad dies ultimos trahat; quid dicam nescio, quid promittam penitus ignoro. Reuocare ab inquisitione ultimi remedii periclitantes, durum et impium; spondere autem aliquid in tam sera curatione, temerarium. Sed melius tamen est absque dubio quamuis diuturna paralysi aridas manus aliquo tandem nisu ad coelum erigi, quam lethali penitus desperatione dissolui. Melius est nihil inexpertum relinquere quam morientem nulla curare; maxime quia nescio an in extremis aliquid tentare medicina sit; certe nihil tentare, perditio. Et unum scio, quod quicumque in hanc miseriam longi languoris extrema perduxerit, ineffabile dictu est quantum lamentationis erroribus suis debeat, quia nunquam errata cognouit.

[1,11]
Et quid inter haec fiet? Quando lugebit qui dies lugendi perdidit? quando satisfaciet qui tempus satisfactionis amisit? Ad ieiunia uidelicet longa confugiet? Est quidem hoc aliquid, si eleemosynis misceatur, secundum illud: Bonum est ieiunium cum eleemosyna. Sed quomodo ei exomologesis diuturna opitulabitur in extremis sito? Sed cilicio carnes conteret ac fauilla et cinere sordidabit? ut mollitiem uidelicet praeteritae uoluptatis praesentium asperitatum dura compensent, et reatum longarum deliciarum officio patrocinantis soluat incuriae. Sed quando haec tam grandia faciet, uicino iam exitu etiam a mediocrium actione disclusus? Crucibus denique diuersarum aerumnarum reum in suo corpore hominem iudex fidei seueritas subiugabit, ut indulgentiam scilicet absolutionis aeternae praesentis poenae ambitione mereatur. Sed fatiscente iam corpore, ubi exercebit districtionis officium censor animus? Uti enim seueritatis arbitrio iudex non potest, quando reus iam non sustinet iudicari. Unum ergo est quod amissis omnibus adiumentis atque subsidiis nutanti ac destituto opitulari queat, ut confugiat scilicet ad illud beatissimi Danielis sacrum ac salubre consilium: qui Babylonio regi mederi uolens, ulceribus de offensione contractis malagma de miseratione composuit dicens: Propter quod, rex, consilium meum placeat tibi, et peccata tua in misericordiis redime, et iniustitias tuas in miserationes pauperum. Fortasse erit patiens Deus delictis tuis. Ita ergo et iste faciat ut ille dixit. Utatur medicamento alii oblato ad sua uulnera; uereatur contumaciae inobedientis exemplum; cogitet quid ipse sit passurus in morte, cum uideat quid rex Assyrius pertulerit in uita. Euidens est de superbia ac rebellione documentum. Consideret an ipse, si non audierit, mortuus euasurus sit; cum uideat quod rex ille qui non audiuit, seipsum uiuus amisit. Offerat ergo uel moriens ad liberandam de perennibus poenis animam suam, quia aliud iam non potest, saltem substantiam suam; sed offerat tamen cum compunctione, cum lacrymis; offerat cum dolore, cum luctu. Aliter quippe oblata non prosunt: quia non pretio, sed affectu, placent. Nec enim animus dantis datis, sed animo commendantur data; nec pecunia fidem insinuat, sed pecuniam fides. Ac per hoc qui prodesse sibi uult quae Deo offert, hoc modo offerat. Neque enim homo Deo praestat beneficium in his quae dederit, sed Deus in his homini quae acceperit: quia etiam quod homo habet, Dei ac Domini sui munus est. Ac per hoc in his quae offeruntur ab homine, homo non suum reddit, Dominus suum recipit. Itaque cum offert Deo quispiam facultates suas, non offerat quasi praesumptione donantis, sed quasi humilitate soluentis; nec absoluere se peccata sua credat, sed alleuare; nec offerat cum redemptionis fiducia, sed cum placationis officio; nec quasi totum debitum reddens, sed quasi uel paruum de magno reddere cupiens: quia etiam si tradat quod habet pro modo rerum, non reddit quod debet pro magnitudine peccatorum. Et ideo, licet offerat, oret Deum ut sua placeat oblatio, plangens id ipsum quod tarde offert, plangens ac poenitens quod non prius; sicque erit ut iuxta prophetam propitietur forsitan Deus delictis suis.

[1,12]
Sed dicit aliquis: Totum ergo Deo oblaturus est quod habet? Non offerat totum quod habet, si non putat se debere totum quod habet. Non quaero cuius sit quod offertur, uel a quo sit acceptum ante quod redditur. Hoc dico solum, non offerat totum pro debito, si debere se totum non putat pro reatu. Totum ergo, inquit aliquis, peccator oblaturus est? Immo nihil, si non cum fide; immo nihil, si non cum ambitu; immo nihil, si non cum prece; immo nihil, si non hoc animo ut hoc ipsum inter praecipua Dei beneficia reputet quod animum offerendi dedit, et plus sibi in his quae Deo relinquit praestari aestimet, quam in illis quae prius habuit. Quia hoc quod habetur ab homine, temporarium est; quod autem Deo relinquitur, sempiternum. Totum, inquit aliquis, oblaturus est? At ego dico esse hoc totum parum. Quid enim iam scit aliquis an peccatorum mensuram oblata compensent? iam scit aliquis an tantum sit in officio placationis quantum est in offensione discriminis? Si nouit quisquam hominum peccatorum quanto redimere delicta possit, utatur scientia ad redemptionem. Si uero nescit, cur non tantum offerat quantum potest? ut si compensare peccata non ualet pretii magnitudine, saltem mentis deuotione compenset. Perfectum enim conscientiae fructum exhibet, qui intra conscientiam nil relinquit. Dura nonnulli haec absque dubio et immensurata causantur; maxime quia propheta is de quo diximus, Babylonium regem hoc tantum admonuisse uideatur ut multa donaret, non ut uniuersa distraheret. Non profero interim testimonia Euangelii, nec confugio ad uocem loquentis Dei in sacris uoluminibus. Non dico aliud uetere, aliud noua lege praeceptum. Unde etiam Apostolus: Ecce, inquit, uetera transierunt: facta sunt omnia noua. Omnia autem ex Deo. Quibus utique dictis docet non uetera secundum litteram, sed noua secundum Deum esse facienda. Hoc solo interim contentus sum quod propheta dixit. Sermo enim ei cum rege erat, et quidem cum rege non unius urbis, sed ut tunc uidebatur totius orbis; qui utique non poterat populos quos regebat per testamentum egenis tradere, et nationes barbaras indigentibus quasi nummos dare, aut in pauperum stipes diffusa longe ac late regna conuertere: et ideo propheta, Peccata, inquit, tua in misericordiis redime. Hoc est: aurum da indigentibus, quia non potes regnum dare: facultatem distribue, quia potestatem non uales prorogare: ac per hoc uidetur iussisse ut totum daret, quem hoc solum non iussit distribuere quod non poterat erogare.

[1,13]
Exaggeramus forte rem uerbis, et alte nimis attollimus. Videamus ergo id ipsum quale sit. Peccata, inquit, tua in misericordiis redime. Quid est aliqua redimere? Opinor, pretium rerum quae redimuntur dare. Non quaero quae illius regis peccata fuerint. Ipse sciat quanti debuerit redimere quae fecit. Te alloquor cuius causa est; te appello cuius discrimen agitur. Hoc facito quod propheta dixit: Peccata tua in misericordiis redime. Noli tantum Deo relinquere quantum habes, si pro peccatis tuis necessarium non putas quantum habes. Aestima diligentissime culpas quas admisisti, aestima peccatorum diuersitates. Vide quid pro mendaciis debeas, quid pro maledictis atque periuriis, quid pro negligentiis cogitationum, quid pro impuritate sermonum, quid pro omni denique malae uoluntatis affectu. Adde postremo etiam si aliqua de his intra conscientiam tuam sunt de quibus Apostolus dicit, adulteria, fornicationes, impudicitiae, ebrietates, immunditia Deo exosa, auaritia idolatriae famula, et post haec aliqua forte crimina etiam de humani sanguinis effusione contracta. Cumque omnium supputaueris numerum, expende pretia singulorum. Et post haec non quaero ut pro peccatis tuis totum Deo tradas quod habes; hoc solum redde quod debes, si potes aestimare quod debeas. Addo autem post ista omnia, quod cum tractaueris delicta tua atque taxaueris, tanto plus pro malis tuis debebis quanto peccata tua uilius aestimaris. Quomodo? Quoniam qui se, inquit Apostolus, existimat esse aliquid cum nihil sit, seipsum seducit. Ut non dicam tibi quod regi illi uicturo adhuc, et forte iuueni, ut festinaret tamen peccata sua redimere praeceptum est. Tu autem tanto plus pro te debes, quod haec uel moriens facis uel iam iamque moriturus. Grandis enim munificentia ac deuotio futura est, quae possit id compensare, quod haec tum demum Domino tuo reddis quando habere ipse iam non potes; praesertim cum addatur ad ista omnia quod propheta ipse qui regem illum ad redemptionem criminum uocat, per haec ipsa quae dicit debere fieri, non tam ei ueniae securitatem quam uiam inquirendae salutis ostendit. Dicens enim: Peccata tua in misericordiis redime, et forsitan propitiabitur Deus delictis tuis; hoc ipsum quod dicit forsitan, spem indicat, non fiduciam pollicetur. Ex quo intelligi potest quam difficile iam in supremis positi peccatores qualibet munificentia ad perfectam indulgentiam peruenire possint, quando propheta ipse cui suadet propitiationem Dei inquirendam, promittere tamen non ausus est promerendam. Dat consilium de actu, et tamen dubitat de effectu. Hortatorem se agendi, non impetrandi auctorem facit. Quare ita? Quia omnes scilicet peccatores debent pro se uel in supremis cuncta tentare, etsi non possunt ulla praesumere. Si enim regi propheta ille per solam bonorum operum largitatem absolutam indulgentiam non promittit, intelligere peccator non acta errorum poenitentia potest, quanta ei et quam larga in supremis munificentia opus est qui uult obtinere a Domino per seram deuotionem quod non potest usurpare per legem.