[6] CAPUT VI.  De castro Maudunensi. 
Et nec minus celebrem Aurelianensi Ecclesiae suffragando tulit opem militarem, cum et Leonium uirum nobilem, Mauduni castri episcopi Aurelianensis hominem, maiorem eiusdem castri partem, et alterius dominium praefatae Ecclesiae auferentem, manu forti compescuit. In eodem castro eum cum multis inclusit, castroque recepto cum in proxima domui suae ecclesia erectis propugnaculis defensioni inniteretur, ut fortis fortiori subiicitur, armorum et flammarum ingestione intolerabiliter opprimitur. Nec solus diuturni anathematis mulctam soluit, cum et ipse et multi alii ferme sexaginta flamma praeualente de turre corruentes, lancearum erectarum et occurrentium sagittarum cuspide perfossi, extremum spiritum exhalantes, miseras animas cum dolore ad inferos transtulerunt. 

[7] CAPUT VII. De castro, qui dicitur Mons-Acutus. 
Castrum, quod dicitur Mons Acutus, ualidissimum in pago Laudunensi, occasione cuiusdam matrimonii contigit Thomam de Marna obtinuisse, hominem perditissimum, Deo et hominibus infestum, cuius intolerabilem uelut immanissimi lupi rabiem inexpugnabilis castri audacia concrescentem, cum omnes circumquaque compatriotae et formidarent et abhorrerent, ipse qui dicebatur pater eius Engeirrannus de Boua uir uenerabilis et honorificus egregie, et praeter alios, illum de castro eiicere ob eius fautiosam tyrannidem moliebatur. Communicatum est inter eos, ipsum uidelicet, Engeirrannum et Ebalum Ruciacensem, cum omnibus quos allicere sibi potuerunt, castrum et in castro eum obsidere, circumquaque eum et pallo et uimine circumcingere, cumque multa mora fame periclitantem ad deditionem cogere, castrumque si posset fieri subuertere, eumque perenni carcere condemnare. Quod uidens uir nequam, iam firmatis castellis, cum nec dum uallo ab alio ad aliud clausum esset, nocte furtim exsiliit, et festinans ad famosum iuuenem collaterales eius muneribus et promissis corrupit, et ut ei militari suffragaretur subsidio, citissime obtinuit. Flexilis quippe et aetate et moribus, collecto septingentorum militum exercitu, ad partes illas festinat accedere. Qui cum castello Acuti montis appropinquaret, uiri qui castrum circumcluserant, nuntios ad eum delegant tanquam designato domino, ne remouendo eos ab obsidione uituperium inferat, supplicant, opponentes ne pro perditissimo homine seruitium tantorum amittat, infaustum perniciosius sibi quam eis, si nequam tuto remaneat, ueraciter profitentes. At uero cum nec blanditiis, nec minis a proposito eum deuocare ualerent, ueriti sunt in designatum dominum committere, et proponentes cum ipse rediret ab obsidione recidiuo bello redire, cesserunt, et quidquid facere uellet inuiti sustinuerunt. Ipse uero in manu potenti disruptis et defossis circumquaque omnibus municipiis, Acutum montem emancipauit, et tam armis quam uictualibus eorum sophismata denodans copiosum reddidit. Eapropter optimates, qui amore et timore eius cesserant, quia in nullo pepercerat, succensentes dolent, nec ulterius se ei deferre iureiurando minantur. Cumque eum egredi conspiciunt, castra mouent, acies bellatorum componunt, ipsumque tanquam inituri cum eo prosequuntur. Hoc unum mutuae congressioni oberat, quod inter acies utriusque partis torrens tarde transitum porrigens conuenire prohibeat Sic utraque classica, et pila minantia pilis, prima et altera die se conspicantur, cum subito uenit ad Francos quidam ioculator probus miles ab opposita parte, nuntians irrefragabiliter primo quo inueniretur accessu eos committere, et illatam pro libertate iniuriam hastis et gladiis uindicare, seque ad naturalem dominum, ut pro eo et cum eo dimicet, eos dimisisse. Insonuit rumor per tentoria castrorum, et militum audacia tripudiat. Loricarum et galearum splendida pulchritudine se exornant, animositatem exagitant, et si forte transitus eis occurrat, torrentem transilire accelerant, dignum ducentes magis ut hostes aggrediantur quam quod se defendant. Quod uidentes nobilissimi uiri Engeirrannus de Boua, Ebalus de Ruciaco comes, Andreas de Rameru, Hugo Albus de Firmitate, Robertus de Capiaco, et alii sapientes et discreti, audaciam designati domini admirantes, consulte ei deferre elegerunt, et pacifice ad eum uenientes, pubertatem eius amplexati sunt, dextrasque amicitiae contradentes, se et suos eius seruitio spoponderunt. Nec multo post, ut diuinae ascribatur uoluntati impiorum subuersio, et castrum et matrimonium incestu consanguinitatis foedatum diuortio amisit. 

[8] CAPUT VIII. De Milone, quomodo intrauit castrum Montis-Leherii.  
His et aliis uirtutum prouectibus designatus dominus conscendens, regni administrationi, et reipublicae, sicut se rei opportunitas offerebat, sagaciter prouidere, recalcitrantes perdomare, castella infestantia quibuscunque modis aut occupare, aut incuruare strenue sategebat. Unde cum Guido Trucellus filius Milonis de Monte Leherii uiri tumultuosi et regni turbatoris, a uia sancti sepulcri domum repedasset, fractus longi itineris anxietate, et diuersarum poenarum molestia, et quia extraordinarie Antiochiam timore Corboranni per murum descendens, Deique exercitum intus obsessum relinquens, toto corpore destitutus defecit, timensque exhaeredari unicam quam habebat filiam (Elisabeth), domini regis Philippi et filii Ludouici uoluntate et persuasione, (ualde enim appetebant castrum) filio regis Philippo de superducta Andegauensi comitissa nuptui tradidit, et ut in amorem suum frater maior dominus Ludouicus firmissime confoederaret, castrum Meduntense prece patris matrimonio confirmauit. Qua occasione castro custodiae suae recepto, tanquam si oculo suo festucam eruissent, aut circumsepti repagula dirupissent, exhilarescunt. Testabatur quippe pater filio Ludouico nobis audientibus, eius defatigatione acerbissime grauatum. Age, inquiens, fili Ludouice, serua excubans turrim, cuius deuexatione pene consenui, cuius dolo et fraudulenta nequitia nunquam pacem bonam et quietem habere potui. Huius infidelitas fideles infideles, infideles infidelissimos procreabat, perfidos cominus eminusque concopulabat, nec in toto regno quidquam mali absque consensu eorum aut opere fiebat. Cumque a fluuio Sequanae Curbolio, medio uiae Monte Leherii, dextra a Castello forti pagus Parisiacus circumcingeretur, inter Parisienses et Aurelianenses tantum confusionis chaos firmatum erat, ut neque hi ad illos, neque illi ad istos absque perfidorum arbitrio, nisi in manu forti ualerent transmeare. Verum praefati causa matrimonii sepem rupit, accessum iucundum utriusque reparauit. 
Huc accessit quod Guido de Rupeforti, uir peritus et miles emeritus, praefati Guidonis Truselli patruus, cum ab itinere Hierosolymitano famose copioseque redisset, regi Philippo gratanter adhaesit. Et quia antiqua familiaritate iam et alia uice eius dapifer exstiterat, tam ipse quam filius eius dominus Ludouicus agendis reipublicae dapiferum praefecerunt, ut et castrum praenominatum Montis Leherii deinceps quiete possiderent, et de comitatu eorum collimitante, uidelicet Rupeforti et Castelloforti, et aliis proximis castellis, et pacem et seruitium (quod insolitum fuerat) uindicarent. Quorum mutua eo usque processit familiaritas, ut patris persuasione filius dominus Ludouicus filiam eiusdem Guidonis necdum nubilem matrimonio solemni reciperet (An. 1104). Sed quam sponsam recepit uxorem non babuit, cum ante thorum tibulus consanguinitatis oppositus matrimonium post aliquot annos dissoluerit. Sic eorum per triennium continuata est amicitia, ut pater et filius se ei supreme crederent, et ipse comes Guido filiusque eius, Hugo Creciacensis, regni defensioni et honori totis uiribus inniterentur. Verum quia : 
"Quo semel est imbuta recens seruabit odorem  Testa diu" 
uiri de Monte Leherii consuetae perfidiae aemuli dolose machinati sunt per Garlandenses fratres, qui tunc regis et filii incurrerant inimicitias, quo modo uicecomes Trecensis Milo minor frater Guidonis Truselli, cum matre uicecomitissa, et magna manu militum uenit, castroque ab omnibus uotiuo receptus periurio, beneficia patris saepius lacrymando replicat, generosam et naturalem eorum industriam repraesentat, fidem mirabilem praedicat, reuocationi suae gratiarum actiones reportat, et ut bene coepta bene perficiant, genibus eorum prouolutus suppliciter exorat. Tali et tam lugubri genuflexione flexi currunt ad arma, festinant ad turrim, committunt contra defensores turris gladiis, lanceis, igne, sudibus, et saxis acerrime, ut et antemurale turris pluribus in locis perfoderent, et multos turrim defendentium ad mortem uulnerarent. Erat siquidem in eadem turri uxor praefati Guidonis, et filia domino Ludouico desponsata. Quod cum auribus dapiferi Guidonis insonuisset, ut erat uir unanimis expedite exsiliit, et cum quanta manu militum potuit, castello audacter appropinquauit; sed et ut se undecunque sequantur uelociter, uelocissimos nuntios misit. Qui autem turrim impugnabant, a monte eum uidentes, quia nondum turrim uincere potuerant, aduentum subitum domini Luuouici tanquam iugulum formidantes retrocesserunt, et an starent, an fugam facerent, haerere coeperunt. Guido uero, ut erat strenuus et in arte prouidus, Garlandenses consulte a castro asciuit, pacem regis et domini Ludouici, et gratiam iureiurando firmauit, et eos, et eorum taliter ab incoepto remouit, eorumque defectu et ipse Milo defecit, et celerem fugam infecta fauctione flens et eiulans arripuit. 
Quo audito, dominus Ludouicus ad castrum celerrime accelerauit, compertaque ueritate, quia nihil perdiderat, gaudebat, et qui factiosos non inuenerat, ut eos patibulo affigeret, dolebat. Remanentibus uero, quia Guido iureiurando firmauerat, pacem dominus Ludouicus seruauit. Sed ne quid simile deinceps molirentur, totam castri munitionem praeter turrim deiecit 

[9] CAPUT. IX. De Buamundo principe Antiocheno.
Id circa temporis illustrem Antiochenum principem Boamundum, cui specialiter illa potenti obsidione ipsa eiusdem urbis ob sui strenuitatem reddita est munitio, contigit ad partes Gallorum descendisse (an. 1106), uirum inter orientales egregium et famosum, cuius quoddam generosum, et quod nunquam sine diua manu fieri posset, factum, etiam inter ipsos praedicabatur Sarracenos. Cum enim cum patre suo Roberto Guischardo forte transmarinum obsedisset castrum Durachium, neo Thessalonicenses gazae, nec thesauri Constantinopolitani, nec ipsa Graecia tota eos arcere ualeret, subito post eos transfretantes domini papae Alexandri legati, qui eos et charitate Dei et obligatione hominii adiurando submoneant assistunt, ut Ecclesiae Romanae et domino papae in turre Crescentiani incluso ab imperatore eripiant, deuotissime supplicant. Naufragari urbem et Ecclesiam, imo ipsum dominum papam, si non cito subuenerint, iureiurando pronuntiant. Haerent principes, et quid eligant, an expeditionem tantam et tam sumptuosam irrecuperabiliter omittant, an dominum papam, Urbem et Ecclesiam ancillari, imo naufragari sustineant. Cumque hac anxiarentur deliberatione, hoc excellentissimum eligunt istud facere, et illud non omittere deliberant. Relicto siquidem obsidioni Boamundo, pater in Apuliam transfretando regressus, undecunque potuit de Sicilia, Apulia, et Calabria, atque Campania, uiros et arma collegit et tam promptissime quam audacissime, Romam accelerauit. Unde diuina uoluntate, et quasi portentum mirabile contigit, ut cum iste Romam, et imperator Constantinopolitanus audita Roberti absentia, adunato Graecorum exercitu ad expugnandum Boamundum Durachium tam terra quam mari applicuisset, una et eadem die pater Guischardus Romae cum imperatore congrediens, ille cum Graecorum imperatore strenue confligens, uterque princeps de utroque imperatore, mirabile dictu! triumphauit. 
Praefati igitur Boamundi ad partes istas aduentus causa fuit, ut nobilissimam domini Ludouici designati sororem Constantiam, moribus facetam, persona elegantem, facie pulcherrimam, matrimonio sibi copulari quibuscunque modis quae ritaret. Tanta etenim et regni Francorum, et domini Ludouici praeconabatur strenuitas, ut ipsi etiam Sarraceni huius terrore copulae terrerentur. Vacabat domina, comitem Trecensem Hugonem procum aspernata, nec dedecentem sponsum iterata copula appetebat. Callebat princeps Antiochenus, et tam donis quam promissis copiosus, dominam illam celeberrime sibi copulari Carnoti, praesente rege et domino Ludouico, multis astantibus archiepiscopis, episcopis, et regni proceribus; deuote promeruit (an. 1106). Astitit etiam ibidem Romanae sedis apostolicae legatus dominus Bruno Signinus episcopus a domino Paschali papa ad inuitandam et confortandam sancti sepulcri uiam dominum Boamundum comitatus. Unde plenum et celebre Pictauis tenuit concilium, cui et nos interfuimus, quia recenter a studio redieramus. Ubi de diuersis synodalibus, et praecipue de Hierosolymitano itinere ne tepescat agens, tam ipse quam Boamundus multos ire animauit. Quorum freti comitatu multo multaque militia, tam ipse Boamundus quam domina Constantia, nec non et ipse legatus ad propria prospere et gloriose remearunt. Quae domina Constantia domino Boamundo duos genuit filios, Ioannem et Boamundum; sed Ioannes ante annos militiae in Apulia obiit. Boamundus uero decorus iuuenis, militiae aptus, princeps factus Antiochenus, cum Sarracenos instanter armis urgeret, nec eorum zelantes impetus aliquid duceret, minus caute eos insecutus, insidiis eorum interceptus, cum centum militibus aequo animosior infauste decapitatus, Antiachiam et cum Apulia uitam amisit. 
Sequenti itaque praefati Boamundi repatriationis anno (an. 1107), uenerandae memoriae uniuersalis et summus pontifex Paschalis ad partes occidentales accessit cum multis et sapientissimis uiris episcopis, et cardinalibus, et Romanorum nobilium comitatu, ut regem Francorum et filium regem designatum Ludouicum, et Ecclesiam Gallicanam consuleret super quibusdam molestiis, et nouis inuestiturae ecclesiasticae querelis, quibus eum et infestabat, et magis infestare minabatur Henricus imperator, uir affectus paterni, et totius humanitatis expers, qui et genitorem Henricum crudelissime persecutus exhaeredauit et, ut ferebatur, nequissima captione tenens, inimicorum uerberibus et iniuriis ut insignia regalia, uidelicet coronam, sceptrum, et lanceam sancti Mauritii redderet, nec aliquid in toto regno proprium retineret, impiissime coegit. Equidem deliberatum est Romae propter Romanorum conductitiam perfidiam de praefatis, imo de omnibus quaestionibus tutius regis, et regis filii, et Ecclesiae Gallicanae in Francia, quam in urbe disceptare suffragio. Venit itaque Cluniacum, a Cluniaco ad Charitatem, ubi celeberrimo archiepiscoporum, et episcoporum, et monastici ordinis conuentu eidem nobili monasterio sacram dedicationis imposuit. Adfuerunt et nobiliores regni proceres, inter quos et dapifer regis Franciae nobilis comes de Rupeforti domino papae missus occurrit, ut ei tanquam patri spirituali per totum regnum eius beneplacito deseruiret. Cui consecrationi et nos ipsi interfuimus, et contra dominum episcopum Parisiensem Galonem multis querimoniis Ecclesiam beati Dionysii agitantem in conspectu domini papae uiriliter stando aperta ratione et canonico iudicio satisfecimus. Cumque Turornis apud Sanctum Martinum, ut mos est Romanus, Frigium ferens, Laetare, Ierusalem celebrasset, ad uenerabilem beati Dionysii locum, tanquam ad propriam B. Petri sedem, beneuolus et deuotus deuenit. Qui gloriose et satis episcopaliter receptus, hoc unum memorabile, et Romanis insolitum, et posteris reliquit exemplum, quod nec aurum, nec argentum, nec pretiosas monasterii margaritas, quod multum timebatur, non tantum non affectabat, sed nec respicere dignabatur. Sanctorum pignoribus humillime prostratus, lacrymas compunctionis offerebat, holocaustum seipsum Domino et sanctis eius toto animo inferebat, et ut de uestimentis episcopalibus beati Dionysii sanguine madefactis ad patrocinandum aliqua ei daretur portiuncula suppliciter exorauit: « Ne displiceat, inquiens, si de uestimentis eius nobis uel parum reddideritis, qui eum uobis apostolatu Galliae insignitum absque murmure destinauimus. Occurrit itaque ei ibidem rex Philippus et dominus Ludouicus filius eius gratanter et uotiue (an. 1107), amore Dei maiestatem regiam pedibus eius incuruantes, quemadmodum consueuerunt ad sepulcrum piscatoris Petri reges submisso diademate inclinari. Quos dominus papa manu erigens, tanquam deuotissimos apostolorum filios ante se redire fecit Cum quibus de statu Ecclesiae ut sapiens sapienter agens familiariter contulit, eosque blande demulcens beato Petro sibique eius uicario supplicat opem ferre, Ecclesiam manu tenere, et sicut antecessorum regum Francorum Caroli Magni et aliorum mos inoleuit, tyrannis et Ecclesiae hostibus, et potissimum Henrico imperatori audacter resistere. Qui amicitiae, auxilii, et consilii dextras dederunt, regnum exposuerunt, et qui cum eo Catalaunum imperatoris legatis occurrere festinent archiepiscopos, et episcopos, et abbatem Sancti Dionysii Adam, cum quo et nos fuimus, coniunxerunt. Ubi cum dominus papa aliquantisper demoraretur, ex condicto imperatoris Henrici legati non humiles, sed rigidi et contumaces, cum apud Sanctum Memmium hospitia suscepissent, relicto inibi cancellario Alberto, cuius oris et cordis unanimitate ipse imperator agebat, caeteri ad curiam multo agmine, multo fastu, summe phalerati deuenerunt. Hi siquidem erant archiepiscopus Treuerensis, episcopus Aluertatensis, episcopus Monasteriensis comites quamplures, et cui gladius ubique praeferebatur dux Wolfo, uir corpulentus, et tota superficie longi et lati admirabilis et clamosus, qui tumultuantes magis ad terrendum quam ad ratiocinandum missi uiderentur. Singulariter et solus Treuirensis archiepiscopus, uir elegans et iocundus, eloquentiae et sapientiae copiosus, Gallicano cothurno exercitatus, facete perorauit, domino papae et curiae salutem et seruitium ex parte domini imperatoris deferens, saluo iure regni. Et prosequens de mandatis: Talis est, inquit, domini nostri imperatoris pro qua mittimur causa. Temporibus antecessorum nostrorum sanctorum et apostolicorum uirorum magni Gregorii et aliorum, hoc ad ius imperii pertinere dignoscitur, ut in omni electione hic ordo seruetur, antequam electio in palam proferatur ad aures domini imperatoris perferre, et si personam deceat assensum ab eo ante factam electionem assumere, deinde in conuentu secundum canones petitione populi, electione cleri, assensu honoratoris proferre, consecratum libere nec simoniace ad dominum imperatorem pro regalibus, ut annulo et uirga inuestiatur redire, fidelitatem et hominium facere. Nec mirum etenim ciuitates et castella, marchias, thelonea, et quaeque imperatoriae dignitatis nullo modo aliter, debere occupare. Si haec dominus papa sustineat, prospere et bona pace regnum et Ecclesiam ad honorem Dei inhaerere. Super his igitur dominus papa consulte oratoris episcopi Placentini uoce respondit: Ecclesiam  pretioso Iesu Christi sanguine redemptam et liberam constitutam, nullo modo iterato ancillari oportere. Si Ecclesia eo inconsulto praelatum eligere non possit, cassata Christi morte ei seruiliter subiacere, si uirga et annulo inuestiatur, cum ad altaria eiusmodi pertineant contra Deum ipsum usurpare, si sacratas Dominico corpori et sanguini manus laici manibus gladio sanguinolentis obligando supponant, ordini suo et sacrae unctioni derogare. Cumque haec et his similia ceruicosi audissent legati, Theutonico impetu frendentes tumultuabant, et si tuto auderent, conuicia eructuarent, iniurias inferrent.  Non hic, inquiunt, sed Romae gladiis determinabitur querela. Verum papa quamplures uiros approbatos et peritos ad cancellarium misit, qui eum super his composite et placide conuenirent, et audirentur et audirent, et ad pacem regni eum operam dare obnixe exorarent. Quibus recedentibus dominus papa Trecas uenit (an. 1107) diu submonitum uniuersale consilium honorifice celebrauit, et cum amore Francorum, quia multum seruierant, et timore et odio Teutonicorum ad Sancti Petri sedem prospere remeauit. 
Imperator uero secundo fere recessionis eius anno, collecto mirabili triginta millia militum hoste, nullas nisi sanguine fuso gaudet habere uias. Romam tendit, inire callens pacem simulat, querelam inuestiturarum deponit, multa et haec et alia bona pollicetur, et, ut urbem ingrediatur, quia aliter non poterat, blanditur, nec fallere summum pontificem et totam Ecclesiam, imo ipsum Regem regum ueretur. Unde quia audiebant tantam et tam perniciosam Ecclesiae Dei sopitam quaestionem, aequo aut plus aequo Romani quirites tripudiant, clerus supreme exsultat, et quomodo eum honorificentius et elegantissime recipiant exhilarati decertant (an. 1111). Cumque dominus papa episcoporum et cardinalium togata cum apertis albis operturis equis constipatus turma subsequente populo Romano, occurrere acceleraret, praemissis, qui tactis sacrosantis euangeliis ab eodem imperatore iuramentum pacis, inuestiturarum depositionem susciperent, in eo qui dicitur Monsgaudii loco, ubi primum aduentantibus limina apostolorum beatorum uisa occurrunt, idipsum iteratur. In porticu uero mirabili, et uniuersali Romanorum spectaculo manu propria imperatoris et optimatum triplicatur iuramentum, exinde infinite nobilius quam si Africana uictoria potito, arcus triumphalis arrideret, cum hymnis et laudum multiplici triumpho domini papae manu sacratissima diademate coronatur more Augustorum, ad sacratissimum apostolorum altare praecinentium clericorum odis et Alemannorum cantantium terribili clamore coelos penetrante, celeberrima et solemni deuotione deducitur. Cum igitur dominus papa missas gratiarum agens, corpus et sanguinem Iesu Christi confecisset, partitam eucharistiam in amoris impartibilis confoederatione et pacti conseruatione obsidem mirabilem Ecclesiae deuouens suscipiendo imperator communicauit. Nec dum dominus papa post missam episcopalia deposuerat indumenta, cum inopinata nequitia ficta litis occasione furor Theutonicus frendens debacchatur: exertis gladiis uelut pleni mania discurrentes Romanos tali in loco iure inermes aggrediuntur, clamant iureiurando ut clerus Romanus, omnes tam episcopi quam cardinales capiantur aut trucidentur, et quod ulla non potest attingere insania, in dominum papam manus impias iniicere non uerentur. Luctu inexplicabili, et dolore praecordiali tam nobilitas Romana quam ipse populus luget fauctionem. Licet sero animaduertunt, alii ad arma currunt, alii sicut stupidi fugiunt, nec inopinato hostium bello, nisi cum trabes de porticu deponentes eorum ruinam suam facerent defensionem. euadere potuerunt. Praefatus autem imperator pessimae conscientiae et facinorosi facti perterritus cruciatu, urbem quantocius exiuit, praedam a Christiano Christianis inauditam, dominum uidelicet papam, et cunctos quos potuit cardinales et episcopos adducens, ciuitate Castellana loco et natura et arte munitissimo se recepit. Cardinales ipsos turpiter exuens, inhoneste tractauit, et quod dictu nefas est, ipsum etiam dominum papam tam pluuiali quam mitra, cum quaecunque deferret insignia apostolatus, non ueritus in Christum Domini mittere manum, superbe spoliauit, multasque iniurias inferens, nec eum nec suos multo dedecore affligens dimisit, donec ad praefati pacti solutionem, et exinde facti priuilegii redditionem coegit. Aliud etiam de manu domini papae ut deinceps inuestiret subreptitium priuilegium extorsit, quod idem dominus papa in magno concilio trecentorum et eo amplius episcoporum iudicio Ecclesiae nobis audientibus conquassauit, et perenni anathemate irritum reduxit. Verum si quaerit quis quare dominus ita tepide fecerit, nouerit, quia Ecclesia, percusso pastore et collateralibus, languebat, et pene eam, tyrannus ancillans, quia non erat qui resisteret, tanquam propriam occupabat (an. 1112). Cui certum facto dedit experimentum, quod cum fratres Ecclesiae columnas ad tuitionem et Ecclesiae reparationem quomodocunque solui fecisset, pacemque Ecclesiae qualemcunque reformasset, ad eremum solitudinis confugit, moramque ibidem perpetuam fecisset, si uniuersalis Ecclesiae et Romanorum uiolentia coactum non reduxisset. Verum Dominus Iesus Christus redemptor et defensor Ecclesiae suae, nec eam diutius conculcari, nec imperatorem impune ferre sustinuit. Qui etenim nec tenti nec fide obligati fuerant, causam Ecclesiae fluctuantis suscipientes Domini designati Ludouici suffragio et consilio in Gallicana celebri concilio collecta Ecclesia imperatorem tyrannum anathemate innodantes mucrone beati Petri perfoderunt. Deinde regno Teutonico applicantes optimates, et partem regni maximam aduersus eum commouerunt fautores eius, et Bucardum Rufum Monasteriensem episcopum deposuerunt, nec ab infestatione aut haeredatione usque in condignam pessimae uitae et tyrannici principatus defauillationem supersederunt. Cuius malo merito transplantatum est, Deo ulciscente, imperium: cum eo exterminato dux Saxoniae Lotharius successit, uir bellicosus, reipublicae defensor inuictus. Qui cum recalcitrantem Italiam, Campaniam, Apuliam usque ad mare Adriaticum, praesente Siculo rege Rogerio, eo quod se regem creasset, depopulando, domino Innocentio papa comitatus perdomuisset, cum nobilissimo triumpho repatrians uictor sepulturae succubuit. Haec et alia huiuscemodi eorum scriptores depingant; nos quia proposuimus, gestis Francorum stylum replicemus.  

[10] CAPUT X. De captione castri Gornaci. 
Praefatus itaque comes Vuido de Rupeforti, quoniam aemulorum machinatione matrimonium, quod contrahebatur inter dominum designatum et filiam suam consanguinitate impetitum, diuortio solutum in praesentia domini papae fuerat : rancore animi concepto scintillam tenuem commotos pauit in ignes. Nec minus dominus designatus in eum zelabatur, cum subito Garlandenses se intermiscentes amicitiam soluunt, foedus defoederant, inimicitias exaggerant. Nactus itaque occasionem bellandi designatus dominus, eo quod Hugo de Pompona miles strenuus, castellanus de Gornaco castro super fluuium Matronae sito, mercatorum in regia strata equos ex insperato rapuit, et Gornacum adduxit. Eius contumelia praesumptionis pene extra se positus Ludouicus exercitum colligit, castrum subita obsidione, ut uictuali carerent opulentia, uelocissime cingit. Haeret castello insula grata amoenitate pabulorum, equis et pecoribus opima, quae se aliquantisper latam, sed plus longam producens, maximam oppidanis confert utilitatem; et spatiantibus decurrentium aquarum clarificam exhilarationem, et modo florentium, modo uirentium graminum obtutibus et formis exhilaratam offert clarificationem, amnis etiam circumclusione existentibus securitatem. Hanc igitur dominus Ludouicus classem praeparans, aggredi maturat, quosdam militum et multos peditum, ut expeditius ineant, et si cadere contingat, citius resiliant, denudat. Alios uero natando, alios licet periculose aquarum profundo, utcunque equitando ipsemet flumen ingrediens, audaciter insulam occupare imperat. Oppidani fortiter resistunt, et ripa ardua altiores, fluctibus et classe inferiores, saxis, lanceis, sed et sudibus dure repellunt. Verum repulsi animi motu, animositate resumpta, repellentes repellere insistunt, balistarios et sagittarios iacere compellunt, manualiter prout attingere possunt confligunt, loricati et galeati de classe piratarum more audacissime committunt, repellentes repellunt, et ut consueuit uirtus dedecoris impatiens, occupatam armis insulam recipiunt, eosque se in castro coercitos recipere compellunt. Quos cum aliquantisper arcto obsessos, ad deditionem cogere non ualeret, impatiens morarum, quadam die animositate rapitur, exercitum cogit, castrum munitissimum uallo arcto et rigido superius glande, inferius torrentis profunditate pene inexpugnabili aggreditur, per torrentem usque ad balteum fossatum conscendens, ad glandem contendit, pugnare pugnando imperat, grauissime, sed amarissime cum hoste decertat. Viri econtra defensores audaciam uitae praeferentis ocius defensioni insistunt, nec etiam domino parcunt, arma mouent, hostem reiiciunt superiorem, imo torrentis inferiorem praecipitando restituunt. Sic ea uia illi gloriam, isti repulsam, licet inuiti, sustinuerunt. Parantur deinceps castri euersioni bellica instrumenta, erigitur tristegas tres pugnantibus porrigens supereminens machina, quae castro superlatiua propugnatorii primi sagittariis et balistariis, ire aut per castellum apparere prohiberet. Unde, quia incessanter die ac nocte his coarctati defensionibus suis assistere non ualebant, terratis caueis defendentes seipsos prouide defensabant, suorumque ictibus sagittariorum insidiantes primi propugnaculi superiores mortis periculo anticipabant. Haerebat machinae eminenti pons ligneus, qui se excelsius porrigens, cum paulisper demitteretur super glandem, facilem descendentibus pararet ingressum. Quod contra uiri, super his callentes, lignea podia ex opposito separatim praeferebant, et ut pons et qui per pontem ingrederentur, utrique corruentes in subterraneas foueas acutis sudibus armatas, ne animaduerterentur ficte paleis opertas, uitae periculum et mortis multam sustinerent.
Interea praefatus Guido, ut callens uir et strenuus, parentes et amicos exagitat, dominos supplicando sollicitat, obsessis suffragia accelerat. Agens igitur cum comite Palatino Theobaldo elegantissimae iuuentutis, et militantis disciplinae industria exercitato uiro, quatenus die certa (deficiebant enim obsessis uictualia), praesidia ferret, castrum exobsessum manu forti deliberaret: ipse interim rapinis, incendio, ut obsidionem remoueret, insudabat. Designata igitur die qua praedictus comes Theobaldus et praesidia ferret et obsidionem manu militari remoueret, dominus designatus non eminus, sed cominus quem potuit collegit exercitum, et regiae memor excellentiae mactae uirtutis, relictis tentoriis et eorum defensoribus, laetabundus occurrit, et praemisso qui eos uenire, aut eos uelle dimicare renuntiet, ipse barones asciscit, acies ordinat, militarem et pedestrem, sagittarios et lancearios suo loco sequestrat. Ut ergo se conspicantur classica intonant, equitum et equorum animositas incitatur, citissime committitur. Verum Franci marte continuo exercitati Brienses longa pace solutos aggressi caedunt, lanceis et gladiis praecipitant, uictoriae insistunt, nec eos impugnare uiriliter tam militari quam pedestri manu desistunt, donec terga uertentes fugae praesidium arripuerunt. Ipse uero comes malens primus quam extremus in fuga, ne caperetur, reperiri, relicto exercitu repatriare contendit. Qua congressione quidam interfecti, multi uulnerati, plurimi capti, famosam ubique terrarum celeberrimam fecere uictoriam. Potitus itaque tanta et tam opportuna dominus Ludouicus uictoria, tentoria repetit, oppidanos uana spe frustratos eiicit, castellum sibi retinens Garlandensibus committit.