[0] ANNAEI SENECAE 
ORATORVM ET RHETORVM SENTENTIAE DIVISIONES COLORES SVASORIARVM.

[1] SVASORIA I : Deliberat Alexander, an Oceanum nauiget.
1 - - - desinunt : cuicumque rei magnitudinem natura dederat, dedit et modum; nihil infinitum est nisi Oceanus. — Aiunt fertiles in Oceano iacere terras ultraque Oceanum rursus alia litora, alium nasci orbem, nec usquam rerum naturam desinere, sed semper inde, ubi desisse uideatur, nouam exsurgere. Facile ista finguntur, quia Oceanus nauigari non potest. — Satis sit hactenus Alexandro uicisse, qua mundo lucere Soli satis est! Intra has terras caelum Hercules meruit. — Stat immotum mare, quasi deficientis in suo fine naturae pigra moles; nouae ac terribiles figurae, magna etiam Oceano portenta, quae profunda ista uastitas nutrit, circumfusa lux alta caligine et interceptus tenebris dies, ipsum uero graue et defixum mare et aut nulla aut ignota sidera. Haec est, Alexander, rerum natura : post omnia Oceanus, post Oceanum nihil.

2. Argentari. Resiste, orbis te tuus reuocat; uicimus, qua lucet. — Nihil tantum est, quod ego Alexandri periculo petam. 
Pompei Silonis. Venit ille dies, Alexander, exoptatus tuis, quo tibi opera deesset; idem sunt termini et regni tui et mundi.
Moschi Tempus est Alexandrum cum orbe et cum sole desinere. — Quod noueram, uici; nunc concupisco quod nescio. — Quae tam ferae gentes fuerunt, quae non Alexandrum posito genu adorarint? Qui tam horridi montes, quorum non iuga uictor miles calcauerit? Ultra Liberi patris trophaea constitimus. — Non quaerimus orbem, sed amittimus. Immensum et humanae intentatum experientiae pelagus, totius orbis uinculum terrarumque custodia, inagitata remigio uastitas, litora modo saeuiente fluctu inquieta, modo fugiente deserta; taetra caligo fluctus premit, et nescio qui, quod humanis natura subduxit oculis, aeterna nox obruit.
Musae. Foeda beluarum magnitudo et immobile profundum. — Testatum est, Alexander, nihil ultra esse, quod uincas; reuertere.

3. Albuci Sili. Terrae quoque suum finem habent, et ipsius mundi aliquis occasus est; nihil infinitum est; modum tu magnitudini facere debes, quoniam Fortuna non facit. — Magni pectoris est inter secunda moderatio. — Eumdem Fortuna uictoriae tuae, quem naturae, finem facit : imperium tuum cludit Oceanus. — O quantum magnitudo tua rerum quoque naturam supergressa est ! Alexander orbi magnus est, Alexandro orbis angustus est. — Aliquis e tiam magnitudini modus est; non procedit ultra spatia sua caelum, maria intra terminos suos agitantur. Quidquid ad summum peruenit, incremcnto non relinquit locum. — Non magis quicquam ultra Alexandrum nouimus quam ultra Oceanum.
Marulli. Maria sequimur; terras cui tradimus? Orbem, quem non noui, quaero, quem uici, relinquo.

4. Fabiani. Quid? Ista toto pelago infusa caligo nauigantem tibi uidetur admittere, quae prospicientem quoque excludit? Non haec India est nec ferarum terribilis ille gentium conuentus. Immanes propone beluas; adspice quibus procellis fluctibusque saeuiat, quas ad litora undas agat. Tantus uentorum concursus, tanta conuulsi funditus mari sinsania est; nulla praesens nauigantibus statio est, nihil salutare, nihil notum; rudis et imperfecta natura penitus recessit. Ista maria ne illi quidem petierunt, qui fugiebant Alexandrum. Sacrum quiddam erris natura circumfudit Oceanum. Illi etiam, qui iam siderum collegerunt meatus et annuas hiemis atque aestatis uices ad certam legem redegerunt, quibus nulla pars ignota mundi est, de Oceano tamen dubitant, utrumne terras uelut uinculum circumfluat an in suum colligatur orbem et in hos, per quos nauigatur, sinus quasi spiramenta quaedam magnitudinis suae exaestuet, ignem post se, cuius augmentum ipse sit, habeat an spiritum. Quid agilis, conmilitones ? Domitoremne generis humani, magnum Alexandrum, eo dimittitis, quod adhuc quid sit disputatur? — Memento, Alexander: matrem in orbe uicto adhuc magis quam pacato relinquis.

5. Diuisio. Aiebat Cestius hoc genus suasoriarum alibi aliter declamandum esse. Non eodem modo in libera ciuitate dicendam sententiam, quo apud reges, quibus etiam quae prosunt, ita tamen ut delectent, suadenda sunt. Et inter reges ipsos esse discrimen : quosdam minus, alios magis osos ueritatem; facile Alexandrum ex iis esse quos superbissimos et supra mortalis animi modum inflatos accepimus. Denique, ut alia dimittantur argumenta, ipsa suasoria insolentiam eius coarguit; orbis illum suus non capit. Itaque nihil dicendum aiebat nisi cum summa ueneratione regis, ne accideret idem quod censori eius, amitino Aristotelis praeceptoris, accidit, quem occidit propter intempestiue liberos sales; nam cum se deum uellet uideri et uulneratus esset, uiso sanguine eius philosophus mirari se dixerat, quod non esset « ἰχώρ, οἰός πέρ τε ῥέει μακάρεσσι θεοῖσιν {Il. 5, 340}. » Ille se ab hac urbanitate lancea uindicauit. Eleganter in C. Cassi epistula quadam ad M. Ciceronem missa positum : multum iocatur de stultitia Cn. Pompei adulescentis, qui in Hispania contraxit exercitum et ad Mundam acie uictus est: deinde ait : « Nos quidem illum deridemus: sed timeo ne ille nos gladio ἀντιμυκτηρίσῃ {at Fam. 15, 19, 4.} » In omnibus regibus haec urbanitas extimescenda est. 

6. Aiebat itaque apud Alexandrum esse sic dicendam sententiam, ut multa adulatione animus eius permulceretur, seruandum tamen aliquem modum, ne non ueneratio uideretur, sed adulatio, et accideret tale aliquid, quale accidit Atheniensibus, cum publicae eorum blanditiae non tantum deprehensae sed et castigatae sunt. Nam cum Antonius uellet se Liberum patrem dici et hoc nomen statuis suis subscribi iuberet, habitu quoque et comitatu Liberum imitaretur, occurrerunt uenienti ei Athenienses cum coniugibus et liberis et Διόνυσον salutauerunt. Belle illis cesserat, si nasus Atticus ibi substitisset; sed dixerunt despondere ipsos in matrimonium illi Mineruam suam et rogauerunt ut duceret; Antonius ait ducturum, sed dotis nomine imperare se illis mille talenta. Tum ex Graeculis quidam ait : « Κύριε, ὁ Zεὺς τὴν μητέρα σου Σεμέλην ἄπροικον εἶχεν. » Huic quidem impune fuit ausum, sed Atheniensium sponsalia mille talentis aestimata sunt. Quae cum exigerentur, complures contumeliosi libelli proponebantur, quidam etiam ipsi Antonio tradebantur : sicut ille, qui subscriptus statuae eius fuit, cum eodem tempore et Octauiam uxorem haberet et Cleopatram : « ‘Οκταουία καὶ ‘Αθηνᾶ ‘Αντωνίῳ res tuas tibi habe. » 

7. Bellissimam tamen rem Dellius dixit, quem Messala Coruinus desultorem bellorum ciuilium uocat, quia ab Dolabella ad Cassium transiturus salutem sibi pactus est, si Dolabellam occidisset, a Cassio deinde transiit ad Antonium, nouissime ab Antonio transfugit ad Caesarem; hicest Dellius, cuius epistulae ad Cleopatram lasciuae feruntur. Cum Athenienses tempus peterent ad pecuniam conferendam nec exorarent, Dellius ait : « At tamen dicito illos tibi annua, bienni, trienni die debere. » Longius me fabellarum dulcedo produxit; itaque ad propositum reuertar. 

8. Aiebat Cestius magnis cum laudibus Alexandri hanc suasoriam esse dicendam, quam sic diuisit, ut primum diceret, etiamsi nauigari posset Oceanus, nauigandum non esse; satis gloriae quaesitum : regenda esse et disponenda, quae in transitu uicisset; consulendum militi tot suis uictoriis lasso; de matre illi cogitandum; et alias causas complures subiecit. Deinde illam quaestionem subiecit, ne nauigari quidem Oceanum posse.

9. Fabianus philosophus primam fecit quaestionem eamdem : etiamsi nauigari posset Oceanus, nauigandum non esse. At rationem aliam primam fecit: modum imponendum esse rebus secundis. Hic dixit sententiam : illa demum est magna felicitas, quae arbitrio suo constitit. Dixit deinde locum de uarietate fortunae, et, cum descripsisset nihil esse stabile, omnia fluitare et incertis motibus modo attolli, modo deprimi, absorberi terras ,et maria siccari, montes subsidere, deinde exempla regum ex fastigio suo deuolutorum, adiecit : sine potius rerum naturam quam fortunam tuam deficere. 

10. Secundam quoque quaestionem aliter tractauit: diuisit enim illam sic, ut primum negaret ullas in Oceano aut trans Oceanum esse terras habitabiles. Deinde : si essent, perueniri tamen ad illas non posse; hic difficultatem nauigationis, ignoti maris naturam non patientem nauigationis. Nouissime : ut posset perueniri. tanti tamen non esse. Hic dixit incerta peti, certa deseri; descituras gentes, si Alexandrum rerum naturae terminos supergressum enoluisset; hic matrem, de qua dixit : quomodo illa trepulauit etiam quod Granicum transiturus esset.

11. Glyconis celebris sententia est : <texte grec>.
Hoc omnes imitari uoluerunt. Plution dixit: <texte grec>. Artemon dixit : <texte grec>. Apaturius dixit : <texte grec>
Cestius descripsit sic : fremit Oceanus, quasi indignetur quod terras relinquas.

12. Corruptissimam rem omnium, quae umquam dictae sunt, ex quo homines diserti insanire coeperunt, putabant Dorionis esse in metaphrasi dictam Homeri, cum excaecatus Cyclops saxum in mare reiecit : ... Haec quo modo ex corruptis eo perueniant, ut et magna et tamen sana sint, aient Maecenas apud Vergilium intellegi posse. Tumidum est : ὄρους ὄρος καὶ ἀποστἃται. Vergilius quid ait? Rapit
haud partem exiguam montis {Aen. 10, 128}.
Ita magnitudini studet, ut non imprudenter discedat a fide. Est inflatum : καὶ χειρία βάλλεται νῆσσος. Vergilius quod ait quidem de nauibus :
credas innare reuulsas Cycladas {Virgile, Énéide, 8, 691 sq.}, 
non dicit hoc Beri, sed uideri. Propitiis auribus accipitur, quamuis incredibile sit, quod excusatur, antequam dicitur.

13. Multo corruptiorem sententiam Menestrati cuiusdam. declamatoris non abiecti suis temporibus, nactus sum in hac ipsa suasoria, cum describeret beluarum in Oceano nascentium magnitudinem : ...
Efficit haec sententia, ut ignoscam Musae, qui dixit ipsis Charybdi et Scylla maius portentum : « Charybdis ipsius maris naufragium, » et, ne in una re semel insaniret : « Quid ibi potest esse salui, ubi ipsum mare perit ? »
Damas ethicos induxit matrem loquentera, cum describeret assidue prioribus periculis noua superuenisse : ...
Barbarus dixit, cum introduxisset excusantem se exercitum Macedonum, hunc sensum : - - -.

14. Fuscus Arellius dixit : testor ante orbem tibi tuum deesse quam militem.
Latro sequens hanc dixit; non excusauit militem, sed dixit : duc, sequar; quis mihi promittit hostem, quis terram, quis diem, quis aerem ? Da, ubi castra ponam, ubi signa inferam. — Reliqui parentes, reliqui liberos, commeatum peto; numquid immature ab Oceano ?

15. Latini declamatores in descriptione Oceani non nimis uiguerunt nam aut minus descripserunt aut nimis curiose. Nemo illorum potuit tanto spiritu dicere, quanto Pedo, qui in nauigante Germanico dicit :
Iampridem post terga diem solemque relictum 
iamque uident, notis extorres finibus orbis 
per non concessas audaces ire tenebras 
ad rerum metas extremaque litora mundi; 
5 nunc illum, pigris immania monstra sub undis 
qui ferat, Oceanum, qui saeuas undique pristis 
aequoreosque canes, ratibus consurgere prensis ; 
accumulat fragor ipse metus. Iam sidere limo 
nauigia et rapido desertam flamine classem
10 seque feris credunt per inertia fata marinis 
iam non felici laniandos sorte relinqui. 
Atque aliquis prora caecum sublimis ab alta, 
aera pugnaci Iuctatus rumpere uisu, 
ut nihil erepto ualuit dignoscere mundo,
13 obstructa in tales effundit pectora uoces :
« Quo ferimur ? Fugit ipse dies orbemque relictum 
ultima perpetuis claudit natura tenebris. 
Anne alio positas ultra sub cardine gentes 
atque alium flabris intactum quaerimus orbem ?
20 Di reuocant rerumque uetant cognoscere finem 
mortales oculos : aliena quid aequora remis
et sacras uiolamus aquas diuumque quietas 
turbamus sedes? »

16. Ex Graecis declamatoribus nulli melius haec suasoria processit quam Glyconi ; sed non minus multa corrupte dixit quam magnifice : utrorumque faciam uobis potestatem. Et uolebam uos experiri non adiiciendo iudicium meum nec separando a corruptis sana; potuisset enim fleri, ut uos magis illa laudaretis quae insaniunt et nihilominus poterit fieri, quamuis distinxerim. Illa belle dixit : ... ; sed fecit, quod solebat ut sententiam adiectione superuacua atque tumida perderet; adiecit enim : ... Illud quosdam dubios iudici sui habet; ego non dubito contra sententiam ferre : <texte grec>.

[2] SUASORIA II : Trecenti Lacones contra Xersen missi, cum treceni ex omni Graecia missi fugissent, deliberant an et ipsi fugiant.
1. Arelli Fusci patris. At puto, rudis lecta aetas et animus, qui frangeretur metu, insuelaque arma non passurae manus hebetataque senio aut uulneribus corpora. — Quid dicam? Potissimos Graeciae? An Lacedaemonios ? An electos? An repetam tot acies patrum totque excidia urbium, tot uictarum gentium spolia? Et nunc produntur condita his de manubiis templa ! Pudet consilii nostri; pudet, etiamsi non fugimus, dclibcrassc talia. At cum tot milibus Xerses uenit. O Lacedaemonii, ita aduersus barbaros! Non refero opera uestra, non auos, non patres, quorum uobis exemplo ab infantia surgit ingenium. Pudet Lacedaemonios sic adhortari : hoc loco tuti sumus. Licet totum classe Orientem trahat, licet intuentibus explicet inutilem nauium numerura : hoc mare, quod tantum patet, ex uasto urgetur in minimum, insidiosis excipitur angustiis uixque minimo aditus nauigio est, et huius quoque remigium arcet inquietum omne, quod circumfluit, mare, fallentia cursus uada altioribus internata, aspera scopulorum et cetera, quae nauigantiura uota decipiunt. Pudet, inquam, Lacedaemonios et armatos quaerere quemadmodum tuti sint. 

2. Non referam Persarum spolia? Certe super spolia nudus cadam. Sciet et alios habere nos trecentos, qui sic non fugiant et sic cadant. Hunc sumite animum : nescio an uincere possimus; uinci non possumus. Haec non utique perituris refero; sed, si cadendum est, erratis, si metuendam creditis mortem. Nulli natura in aeternum spiritum dedit statque nascentibus in finem uitae dies : ex imbecilla enim nos materia deus orsus est; quippe minimis succidunt corpora. Indenuntiata sorte rapimur; sub eodem pueritia fato est, eadem iuuentus causa cadit. Optamus quoque plerumque mortem, adeo in securam quietem recessus ex uita est. At gloriae millus finis est proximeque deos sic cadentes colunt; feminis quoque frequens hoc in mortem pro gloria iter est. Quid Lycurgum, quid interritos omni periculo, quos memoria sacrauit, uiros referam ? Ut unum Othryadem excitem, adnumerare trecentis exempla possum.

3. Triari. Non pudet Laconas ne pugna quidem hostium, sed fabula uinci ? — Magnum alimentum uirtutis est nasci Laconem. Ad certam uictoriam omnes remansissent; ad certam mortem tantum Lacones. — Ne sit Sparta lapidibus circumdata: ibi muros habet, ubi uiros. — Melius reuocabimus fugientes trecenos quam sequemur. — Sed montes perforat, maria contegit. Numquam solido stetit superba felicitas, et ingentium imperiorum magna fastigia obliuione fragilitatis humanae collapsa sunt. Scias licet ad finem bonum non peruenisse quae ad inuidiam perducta sunt. — Maria terrasque, rerum naturam statione mutauit sua : moriamur trecenti, ut hic primum inuenerit, quod mutare non posset. — Si tam demens placiturum consilium erat, cur non potius in turba fugimus?

4. Porci Latronis. In hoc scilicet morati sumus, ut agmen fugientium cogererans. Erimus inter fortes fugacissimi, inter fugaces tardissimi. — Rumori terga uertitis? Sciamus saltem, quam fortis sit iste, quem fugimus. — Vix uel uictoria dedecus elui potest; ut omnia fortiter fiant, feliciter cadant, multum tamen nomini nostro detractum est: iam Lacones, an fugeremus, deliberauimus. « Atenim moriemur ! » Quantum ad me quidem pertinet, posthanc deliberationem nihil aliud timeo, quam ne reuertar. — Arma nobis fabulae excutiunt ? Nunc, nunc pugnemus; latuisset uirtus inter trecenos : ceteri quidem fugerunt. — Si me quidem interrogatis, quid sentiam, et in nostrum et in Graeciae patrociniurn loquar : electi sumus, non relicti.

5. Gaui Sabini. Turpe est cuilibet uiro fugisse, Lacoai etiam deliberasse de fuga.
Marulli. In hoc restitimus, ne in turba fugientium lateremus. — Habent, quemadmodum se excusent, Graeciae treceni : « tutas Thermopylas putauimus, cum relinqueremus illic Laconas. »
Cesti Pii. Quam turpe esset fugere, iudicastis, Lacones, tam diu non fugiendo. — Omnibus sua decora sunt : Athenae eloquentia melytae sunt, Thebae sacris, Sparta armis. Ideo hanc Eurotas amnis circumfluit, qui pueritiam indurat ad futurae militiae patientiam; ideo enitimur in Taygeti nemoris difficilia nisi Laconibus iuga; ideo Hercule gloriamur deo operibus caelum merito ; ideo muri nostri arma sunt. — 
6. O graue maiorum uirtutis dedecus! Lacones se numerant, non aestimant. — Videamus, quanta turba sit, ut habeat certe Sparta etiumsi non fortes milites, at nuntios ueros. — Ita ne bello quidem, sed nuntio uincimur? Merito hercules omnia contempsit quem Lacones audire non sustinent. — Si uincere Xerses non licet, uidere liceat; uolo scire, quid fugiam. — Adhuc non sum ex ulla parte Atheniensium similis, non morihus nec educatione; nihil prius illorum imitabor quam fugam ?

7. Pompei Silonis. Xerses multos secum adducit, Thermopylae paucos recipiunt. — Nihil refert, quantas gentes in orbem nostrum Oriens effuderit, quantumque nationum secum Xerses trahat; tot ad nos pertinent, quot locus ceperit.
Corneli Hispani. Pro Sparta uenimus, pro Gracia stemus: uincamus hostes, socios iam uicimus; sciat iste insolens barbarus nihil esse difficilius quam Laconis armati latus fodere. — Ego uero quod treceni discesserunt, gaudeo; liberas nobis reliquere Thermopylas ; nil erit, quod uirtuti nostrae se apponat, quod se inserat; non lalebit in turba Laco; quocumque Xerses aspexerit, Spartanos uidebit.

8. Blandi. Referam praecepta matrum : « aut in his aut cum his? » Minus urpe est a bello inermem reuerti quam armatum fugere. Referam captiuorum uerba ? Captus Laco : « Occide, inquit, non seruio. » Potuit non capi, si fugere uoluisset. — Describite terrores Persicos; omnia ista, cum mitteremur, audiuimus. — Videal trecentos Xerses et sciat quanti bellum aestimatum sitt quanto aptus numero locus. — Reuertamur ne nuntii quidem nisi nouissimi. — Quis fugerit, nescio; hos mihi Sparta commilitones dedit. — Descriptio Thermopylarum. Nunc me delectat, quod fugerunt treceni; angustas mihi Thermopylas fecerant.

9. Contra. Corneli Hispani. At ego maximum uideo dedecus futurum rei publicae nostrae, si Xerses nihil prius in Graecia uicerit quam Laconas. Ne testem quidem uirtutis nostrae habere possumus ; id de nobis credetur, quod hostes narrauerint. — Habetis consilium meum ; id est autem meum, qued totius Graeciae. Si quis aliud suadet, non fortes uos uult esse, sed perditos.
Claudi Marcelli. Non uincent nos, sed obruent. Satis fecimus nomini, ultimi cessimus; ante nos rerum natura uicta est.

10. Diuisio. Huius suasoriae feci mentionem, non quia in ea subtilitatis erat aliquid, quod uos excitare posset, sed ut sciretis, quam nitide Fuscus dixisset uel quam licenter; ipse sententiam non feram; uestri arbitrii erit, utrum explicationes eius luxuriosas putetis an uegetas. Pollio Asinius aiebat hoc non esse suadere, sed ludere. Recolo nihil fuisse me iuuene tam notum quam has explicationes Fusci, quas nemo nostrum non alius alia inclinatione uocis uelut sua quisque modulatione cantabat. Et quia semel in mentionem incidi Fusci, ex omnibus suasoriis celebres descriptiunculas sub texam, etiamsi nihil occurrerit, quod quisquam alius nisi suasor dilexerit.

11. Diuisione autem in hac suasoria Fuscus est illa uulgari, ut diceret non esse honestum fugere, etiamsi lutum esset; deinde : aeque periculosum esse fugere et pugnare; nouissime: periculosius esse fugere: pugnantibus hostes timendos, fugientibus et hostes et suos. Cestius primam partem sic tractauit quasi nemo dubitaret, an turpe esset fugere; deinde illo transiit, an non esset necesse. Haec sunt, inquit, quae uos confundunt: hostium copia, uestrorum paucitas.
Non quidem in hac suasoria, sed in hac materia disertissima illa fertur sententia Dorionis, cum posuisset hoc dixisse trecentis Leonidam, quod puto etiam apud Herodotum esse : ἀριστοποιεῖσθε ὡς ἐν δειπνησόμενοι ... 

12. Sabinus Asilius, uenustissimus inter rhetoras scurra, cum hanc sententiam Leonidae reltulisset ait: ego illi ad prandium promisissem, ad cenam renuntiassem. Attalus Stoicus, qui solum uertit a Seiano circumscriplus, magnae uir eloquentiae, ex his philosophis, quos uestra. aetas uidit, longe et subtilissimus et facundissimus, cum tam magna et nobili sententia certauit et mihi dixisse uidetur animosius quam prior :... Occur it mihi gensus in eiusmodi materia a Seuero Cornelio dictus tamquam de Romanis nescio an parum fortiter. Edicta in posterum diem pugna epulautes milites inducit et ait:
Stratiqueper herbam: 
« Hic meus est, dixere, dies. »
Elegantissime quidem affectum animorum incerta sorte pendentium expressit, sed parum Romani animi seruata est magnitudo; cenant enim, tamquam crastinum desperent. Quantum illis Laconibus animi erat, qui poterant non dicere : « Hic dies est meus. » 

13. Illud Porcellus grammaticus arguebat in hoc uersu quasi soloecismum, quod, cum plures induxisset, diceret: « Hic meus est dies, » non : « Hic noster est, » et in sententia optima id accusabat, quod erat optimum. Muta enim, ut « noster » sit : peribit omnis uersus elegantia, in quo hoc est decentissimum, quod ex communi sermone trahitur; nam quasi prouerbii loco est: « Hic dies meus est; » et, cum ad sensura rettuleris, ne grammaticorum quidem calumnia ab omnibus magnis ingeniis summouenda habebit locum; dixerunt enim non omnes simul tamquam in choro manum ducente grammatico, sed singuli ex iis : « Hic meus est dies. »

14. Sed ut reuertar ad Leonidam et trecentos pulcherrima illa fertur Glyconis sententia: ...
In hac ipsa suasoria non sane refero memoria dignam ullam sententiam Graeci cuiusquam nisi Damae : ποῖ φεύξεσθε ὁπλίται τείχη ;
De positione loci eleganter dixit Haterius, cum angustias loci facundissime descripsisset : natus trecentis locus.
Cestius, cum descripsisset honores, quos habituri essent si pro patria cecidissent, adiecit: per sepulchra nostra iurabitur.
Nicetes longe disertius hanc phantasiam mouit et adiecit: ..... nitide, nisi antiquior Xerses fuisset quam ut illum Demosthenis ὅρκον hic dicere liceret. 
- - - hanc suam dixit sententiam aut certe non deprehensam, cum descripsisset opportunitatem loci et tuta undique pugnantium latera et angustias a tergo positas, sed aduersas hostibus....

15. Potamon magnus declamator fuit Mitylenis, qui eodem tempore uiguit, quo Lesbocles magni nominiset nomini respondentis ingenii; in quibus quanta fuerit animorum diuersitas in simili fortuna, puto uobis indicandum, multo magis quia ad uitam pertinet, quam si ad eloquentiam pertineret. Utrique filius eisdem diebus decessit : Lesbocles scholam soluit; nemo umquam postea declamantem audiuit; ampliore animo se gessit Potamon : a funere filii contulit se in scholam et declamauit. Utriusque tamen affectum temperandum puto : hic durius tulit fortunam quam patrem decebat, ille mollius quam uirum. 

16. Potamon, cum suasoriam de trecentis diceret, tractabat, quam turpiter fecissent Lacones hoc ipsum, quod deliberassent de fuga, et sic nouissime clausit: - - -
Insanierunt in hac suasoria multi circa Othryadem, ut Murredius, qui dixit : fugerunt Athenienses; non enim Othryadis nostri litteras didicerant.
Gargonius dixit : Othryades, qui periit ut falleret, reuixit ut uinceret.
Licinius Nepos : eius exemplo uobis etiam mortuis uincendum fuit.
Antonius Atticus inter has pueriles sententias uidetur palmam meruisse » dixit enim : Othryades paene a sepulchro uictor digitis uulnera pressit, ut trophaeo Laconum inscriberet. O dignum Spartano atramentum ! O uirum, cuius ne litterae quidem fuere sine sanguinc!
Catius Crispus, municipalis orator, cacozelos dixit post relatum exemplum Othryadis : aliud ceteros, aliud Laconas decet; nos sine deliciis educamur, sine muris uiuimus, sine uita uincimus.

17. Seneca fuit, cuius nomen ad uos potuit peruenisse, ingenii confusi ac turbulenti, qui cupiebat grandia dicere, adeo ut nouissime morbo huius rei et teneretur et rideretur; nam et seruos nolebat habere nisi grandes et argentea uasa non nisi grandia. Credatis mihi uelim non iocanti : eo peruenit insania eius, ut calceos quoque maiores sumeret, ficus non esset nisi mariscas, concubinam ingentis staturae haberet. Omnia grandia probanti impositum est cognomen uel, ut Messala ait, cognomentum, et uocari coepit Seneca Grandio. Aliquando iuuene me is in hac suasoria, cum posuisset contradictionem : « at omnes, qui missi erant a Graecia, fugerunt, » sublatis manibus, insistens summis digitis (sic enim solebat, quo grandior fieret) exclamat : Gaudeo, gaudeo. Mirantibus nobis, quod tantum illi bonum contigisset, adiecit : totus Xerses meus erit. Item dixit: iste, qui classibus suis maria surripuit, qui terras circumscripsit, dilatauit profundum, nouam rerum naturae faciem imperat, ponat sane contra caelum castra : commilitones habebo deos.

18. Senianus multo impotentius dixit : terras armis obsidet, caelum sagittis, maria uinculis; Lacones, nisi succurritis, mundus captus est.
Decentissimi generis stultam sententiam referam Victoris Statori, municipis mei, cuius fabulis memoria dignissimis aliquis delectetur. Is huius suasoriae occasione sumpsit contradictionem : « at, inquit, trecenti sumus; » et ita respondit : trecenti, sed uiri, sed armati, sed Lacones, sed ad Thermopylas; numquam uidi plures trecentos.

19. Latro in hac suasoria, cum tractasset omnia, quae materia capiebat, posse certe inuictos reuerti ait beneficio loci; tum illam sententiam : si nihil aliud, erimus certe belli mora. Postea memini auditorem Latronis Arbronium Silonem, patrem huius Silonis, qui pantomimis fabulas scripsit et ingenium grande non tantum deseruit sed polluit, recitare carmen in quo agnouimus sensum Latronis in his uersibus :
Ite agite, o Danai, magnum paeana canentes; ite triumphantes : belli mora concidit Hector.
Tam diligentes tunc auditores erant, ne dicam tam maligni, ut unum uerbum surripi non posset; at nunc cuilibet orationem in Verrem tuto licet dicere pro sua. 

20. Sed, ut sciatis sensum bene dictum dici tamen posse melius, notate prae ceteris, quanto decentius Vergilius dixerit hoc, quod ualde erat celebre, « belli mora concidit Hector » :
Quidquid ad aduersae cessatum est moenia Troiae, 
Hectoris Aeneaeque manu uictoria Graium 
haesit {Virgile, Énéide, II, 288 sqq.}
Messala aiebat hic Vergilium debuisse desinere : quod sequitur 
et in decimum uestigia rettulit annum {Virgile, Énéide, II, 290}
explementum esse; Maecenas hoc etiam priori comparabat, Sed ut ad Thermopylas reuertar, Diocles Carystius dixit: - - -

21. Apaturius dixit : - - -
Coruo rhetori testimonium stuporis reddendum est, qui dixit : quidni, si iam Xerses ad nos suo mari nauigat, fugiamus, antequam nobis terra surripiatur? Hic est Coruus, qui, cum temperaret scholam Romae, Sosio illi, qui Iudaeos subegerat, declamauit controuersiam de ea, quae apud matronas disserebat liberos non esse tollendos et ob hoc accusatur rei publicae laesae. In hac controuersia sententia eius haec ridebatur : inter pyxides et redolentis animae medicamina constitit mitrata contio.

22. Sed, si uultis, historicum quoque uobis fatuum dabo. Tuscus ille, qui Scaurum Mamercum, in quo Scaurorum familia exstincta est, maiestatis reum fecerat, homo quam improbi animi, tam infelicis ingenii, cum hanc suasoriam declamaret, dixit: exspectemus, si nihil aliud, hoc effecturi, ne insolens barbarus dicat: ueni, uidi, uici, cum hoc post multos annos Diuus Iulius uicto Pharnace dixerit.
Dorion dixit : ἄνδρες - - -. Aiebat Nicocrates Lacedaemonius insignem hanc sententiam futuram fuisse, si media intercideretur.

23. Sed ne uos diulius infatuem, quia dixeram me Fusci Arelli explicationes subiecturum, hic finem suasoriae faciam. Quarum nimius cultus et fracta compositio poterit uos offendere, cum ad meam aetatem ueneritis ; interim non dubito, quin nunc uos ipsa, quae offensura sunt, uitia delectent.

[3] SUASORIA III : Deliberat Agamemnon an Iphigeniam immolet, negante Calchante aliter nauigari fas esse.
1. Arelli Fusci patris. Non in aliam condiltonem deus fudit aequora, quam ne omnis ex uoto iret dies ; nec ea sors mari tantum est : caelum specta, non sub eadem conditione sidera sunt? Alias negatis imbribus exurunt solum et miseri cremata agricolae lugent semina, et haec interdum anno lex est; alias serena clauduntur, et omnis dies caelum nubilo grauat: subsidit solum, et creditum sibi terra non retinet; alias incertus sideribus cursus cst, et uariantur tempora, neque soles nimis urgent neque ultra debitum imbres cadunt : quidquid asperatum aestu est, quidquid nimio diffluxit imbre, inuicem temperatur altero; siue ista natura disposuit, siue, ut ferunt, luna cursu gerit, quae, siue plena lucis suae est splendensque pariter assurgit in cornua, imbres prohibet, siue occurrento nuhilo sordidiorem ostendit orbem suum, non ante finit quam lucem reddit, siue ne lunae quidem ista potentia est, sed flatus, qui caelum occupauere, annum tenent : quidquid horum est, ex ra iussum dei tulum fuit adultero mare. — At non potero uindicare adulteram : prior est salus pudicae. — Ne quid huius uirginitati timerem, persequebar adulterum. — Victa Troia uirginibus hostium parcam. — Nihil adhuc uirgo Priami timet.

2. Cesti Pii. Vos orgo, di immortales, inuoco : sic reclusuri estis maria? Obserate potius. — Ne Priami quidem liberos immolaturus es. — Describe nunc tempestatem : omnia ista patimur nec adhuc parricidium fecimus. Quod hoc sacrum est uirginis deae templo uirginem occidere ? Libentius hanc sacerdotum habebit quam uictimam.
Corneli Hispani. Infestae sunt, inquit, tempestates et saeuiunt maria, neque adhuc parricidium feci.— Isla maria, si numine suo deus regeret, adulteris clauderentur.
Marulli. Si non datur nobis aliter ad bellum iter, reuertamur ad liberos.
Argentari. Iterum in malum familiae nostrae fatale reuoluimur : propter adulteram fratris liberi pereunt. Ista mercede nolo illam reuerti. At Priamus bellum pro adultero filio gerit.

Diuisio. 3. Hanc suasoriam sic diuisit Fuscus ut diceret, etiamsi aliter nauigari non posset, non esse faciendum. Hoc sic tractauit, ut negaret faciendum, quia homicidium esset, quia parricidium, quia plus impenderetur quam peteretur : peti Helenam, impendi Iphigeniam; uindicari adulterium, committi parricidium. Deinde dixit, etiamsi non immolasset, nauigaturum; illam enim moram naturae, maris et uentorum, esse : deorum uoluntatem ab hominibus non intellegi. Hoc Cestius diligenter diuisit: dixit enim deos rebus humanis non interponere arbitrium suum ; ut interponant, uoluntatem eorum ab homine non intellegi; ut intellegatur, non posse fata reuocari. Si non sint fata, nesciri futura; si sint, non posse mutari. 

4. Silo Pompeius, etiamsi quod esset diuinandi genus certum, auguriis negauit credendum : quare ergo, si nescit Calchas, affirmat? Primum scire se putat; hic communem locum dixit in omnes, qui hanc affectarent scientiam; deinde irascitur tibi, inuitus militat, quaerit sibi tam magno testimonio apud omnes gentes fidem.
In ea descriptione, quam primam in hac suasoria posui, Fuscus Arellius Vergilii uersus uoluit imitari; ualde autem longe petiit et paene repugnante materia, certe non desiderante, inseruit. Ait enim de luna : « quae, siue plena lucis suae est splendensque pariter assurgit in cornua, imbres prohibet, siue occupata nubilo sordidiorem ostendit orbem suum, non ante finit quam lucem reddit. » 

5. Vergilius haec quanto et simplicius et beatius dixit :
Luna, reuertentes cum primum colligit ignes,
si nigrum obscuro comprenderit aera cornu,
maximus agricolis pelagoque parabitur imber {Virgile, Géorgiques,1, 427 sqq.}
et rursus :
sin ortu quarto, numque is certissimus auctor,
pura nec obtusis per caelum cornibus ibit {Virgile, Géorgiques,1, 432 sqq.}. 
Solebat aulem Fuscus ex Vergilio multa trahere, ut Maecenali imputaret : totiens enim pro beneficio narrabat in aliqua se Vergiliana descriptione placuisse ; sicut in hac ipsa suasoria dixit : « Cur iste uates et eius ministerium placuit ? Cur hoc os deus elegit ? Cur hoc sortitur potissimum pectus, quod tanto numine impleat ? » Aiebat se imitatum esse Vergilianum : « plena deo ». 

6. Solet autem Gallio noster hoc aptissime ponere. Memini una nos ab auditione Nicetis ad Messalam uenisse. Nicetes suo impetu ualde Graecis placutrat. Quaerebat a Gallione Messala, quid illi uisus esset Nicetes ? Gallio ait : « plena deo. » Quotiens audierat aliquem ex bis declamatoribus, quos scholastici caldos uocant, statim dicebat : « plena deo ». Ipse Messala nunquam aliter illum ab noui hominis auditione uenientem interrogauit, quam ut diceret : « numquid plena deo ? » Itaque hoc ipsi iam tam familiare erat, ut inuito quoque excideret. 

7. Apud Caesarem cum mentio esset de ingenio Hateri, consuetudine prelapsus dixit: « et ille erat plena deo. » Quaerenti deinde, quid hoc esse uellet, uersum Vergilii rettulit, et quomodo hoc semel sibi apud Messalam excidisset et numquam non postea potuisset excidere. Tiberius ipse Theodorcus offendebatur Nicetis ingenio ; itaque delectatus est fabula Gallionis. Hoc autem dicebat Gallio Nasoni suo ualde placuisse; itaque fecisse illum suum, quod in multis aliis uersibus Vergilii fecerat, non surripiendi causa, sed palam mutuandi, hoc animo, ut uellet agnosci ; esse autem in tragoedia eius :
Feror huc illuc, uae, plena deo 
Iam, ut uultis, ad Fuscum reuertar et descriptionibus eius uos affatim satiabo ac potissimum eis, quas in simili huic tractationi posuit, cum diceret omnino non concessam futurorum scientiam.

[4] SUASORIA IV : Deliberat Alexander Magnus, an Babylona intret, cum denuntiatum esset illi responso auguris periculum.
1. Arelli Fusci. Quis est, qui futurorum scientiam sibi uindicet ? Nouae oportet sortis is sit, qui iubente deo canat, non eodem contentus utero, quo imprudentes nascimur ; quamdam imaginem dei praeferat, qui iussa exhibeat dei. Sic est; tantum enim regem tantique rectorem orbis in metum cogit. Magnus iste et supra humanae sortis habitum sit, cui liceat terrere Alexandrum ; ponat iste suos inter sidera patres et originem caelo trahat, agnoscat suum uatem deus ; non eodem uitae fine, non aetate maligna extra omnem fatorum necessitatem caput sit, quod gentibus futura praecipiat. — Si uera sunt ista, quid ita non huic studio seruit omnis aetas ? Cur non ab infantia rerum naturam deosque qua licet uisimus, cum pateant nobis sidera et interesse numinibus liceat ? Quid ita in inutili desudamus facundia aut periculosis atteritur armis manus ? An melius alio pignore quam futuri scientia ingenia surrexerint ? 

2. Qui uero in media se, ut praedicant, fatorum misere pignora, natales inquirunt et primam aeui horam ueram omnium annorum habent nuntiam ; quo ierint motu sidera, in quas discucurrerint partes, contrane dirus steterit an placidus affulserit Sol ; plenam lucem an initia surgentis acceperit, an abdiderit in noctem obscurum caput Luna ; Saturnus nascentem ad cuitum agrorum, an ad bella Mars militem, an negotiosum in quaestus Mercurius exceperit, an blanda annuerit nascenti Venus, an ex humili in sublime Iuppiter tulerit, aestimant : tot circa unum caput tumultuantes deos ! 

3. Futura nuntiant : plerosque diu dixere uicturos, at nihil metuentes mox oppressit dies ; aliis dedere finem propinquum, at illi superfuere agentes inutiles animas; felices nascentibus annos spoponderunt, at Fortuna in omnem properauit iniuriam. Incertae enim sortis uiuimus : unicuique ista pro ingenio finguntur, non ex siderum scientia eruuntur. —Erit aliquisorbe toto locus, qui te uictorem non uiderit? Babylon ei cluditur, cui paluit Oceanus?

Diuisio. 4. In hac suasoria nihil aliud tractasse Fuscum scio quam easdem, quas supra rettuli, quaestiones ad scientiam futuri pertinentes. Illud, quod nos delectauit, praeterire non possum. Declamitarat Fuscus Arellius controuersiam de illa, quae, postquam ter mortuos pepererat, somniasse se dixit, ut in luco pareret. Valde in uos contumeliosus fuero, si totam controuersiam, quam ego intellego me dicere … Fuscus, cum declamaret et a parte aui non agnoscentis puerum tractaret locum contra somnia et deorum prouidentiam et male de magnitudine eorum dixisset mereri eum, qui illos circa puerperas mitteret, sumniis clamoribus illum dixit Vergili uersum :
Scilicet is Superis labor est, ea cura quietos 
sollicitat {Virgile, Énéide, IV, 370 sqq.}.

5. Auditor Fusci quidam, cuius pudori parco, cum hanc suasoriam de A!exandro ante Fuscum diceret, putauit aeque belle poni eumdem uersum et dixit :
Scilicet is Superis labor est, ea cura quietos 
sollicitat.
Fuscus illi ait : « Si hoc dixisses audiente Alexandro, scisses apud Vergilium et illum uersum esse :
capulo tenus abdidit ensem {Virgile, Énéide, II, 553}. »
Et quia solets mihi molesti esse de Fusco, quid fuerit, quare nemo uideretur dixisse cultius, ingeram uobis Fuccinas explicationes. Dicebat autem suasorias libentissime et frequentius Graecas quam Latinos.
Hybreas in hac suasoria dixit: ‘Οιον ἔσχηκε Βαβυλὼν μάντιν ὀκύρωμα !

[5] SUASORIA V : Deliberant Athenienses, an trophaea Persica tollant, 
Xerse minante rediturum se nisi tollerentur.
1. Arelli Fusci. Pudet me uictoriae uestrae, si sic fugatum creditis Xersem, ut reuerti possit. Tot caesa milia, nihil ex tanta acie relictum minanti, nisi quod uix fugientem sequi possit; totiens mersa classis ; quid Marathona, quid Salamina referam ? Pudet dicere : dubitamus adhuc, an uicerimus. Xerses ueniet ? Nescio quomodo languet circa memoriam iacturae animus et disturbata arma repetit. Prior enim metus futuri pignus est et amissa, ne audeat, amissurum monent. Ut interdum in gaudio surgit animus et spem ex praesenti metitur, ita aduersis frangitur. Omnis deficit animum fides, ubi ignominia spem premit, ubi nullam meminit aciem, nisi qua fugerit; haeret circa damna sua et quae male expertus est uota deponit. — Si uenturus esset, non minaretur : suis ira ardet ignibus et in pacta non soluitur. 

2. Non denuntiaret, si uenturus esset, neque armaret nos nuntio, nec instigaret uictricem Graeciam, nec sollicitaret arma felicia : magis superueniret improuidis ; nam et antea arma indenuntiata mouerat. — Quantumcumque Oriens ualuit, primo in Graeciam impetu effusum est: hoc ille numero ferox et in deos arma tulerat. Exstincta tot ante Xersem milia, tot sub ipso, iacent : nulli nisi qui fugerunt supersunt. Quid dicam Salamina ? Quid Cynaegiron referam, et te, Polyzele ? Et hoc agitur, an uicerimus ? Haec ego trophaea deposui, haec in totius conspectu Graeciae statui, ne quis timeret Xersem minantem. Me miserum ! Pugnante Xerse trophaea posui : fugiente tollam? Nunc Athenae uincimur : non tantum credetur redisse, sed uicisse Xerses. —

3. Non potest Xerses nisi per nos trophaea tollere. Credite mihi, difficile est attritas opes recolligere et spes iractas nouare et ex paenitenda acie in melioris euentus fiduciam surgere.
Cesti Pii. « Inferam, inquit, bellum. » Alia milii trophaea promittit. — Potest maior uenire quam cum uictus est"
Argentari. Non pudet uos ? Pluris trophaea uestra Xerses aestimat quam uos.

Diuisio. 4. Fuscus sic diuisit : etiamsi uenturus est Xerses, nisi tollimus, non sunt trophaea tollenda : confessio seruitutis est iussa facere. Si uenerit, uincemus : hoc non est diu colligendum ; de eo dico « uincemus », quem uicimus. Sed ne ueniet quidem : si uenturus esset, non denuntiaret; fractus est et uiribus et animo. Cestius et illud adiecit, quod in prima parte tractauit, non licere Atheniensibus trophaea tollere : commune in illis ius totius Graeciae esse; commune bellum fuisse, communem uictoriam. Deinde ne fas quidem esse : numquam factum, ut quisquam consecratis uirtutis suae operibus manus afferret. Ista trophaea non sunt Atheniensium, deorum sunt; illorum bellum fuit, illos Xerses uinculis, illos sagittis persequebatur. Hic omnia ad impiam et superbam Xersis militiam pertinentia. 

5. Quid ergo ? Bellum habebimus ? Habuimus et habebimus; si Xersem remoueris, inuenietur alius hostis : numquam magna imperia otiosa. Enumeratio bellorum prospere ab Atheniensibus gestorum. Deinde : non erit bellum ; Xerses enim non ueniet. Multo timidiores esse, cum superbissimi fuerint. Nouissime : ut ueniat, cum quibus ueniet? Reliquias uictoriae nostrae colliget; illos adducet, quos priore bello quasi inutiles reliquit domi et si qui ex fuga conseruati sunt. Nullum habet mililem nisi aut fastiditum aut uictum. 

6. Argentarius his duobus contentus fuit: aut non uenturum Xersem aut non esse metuendum, si uenerit. His solis institit et illud dixit, quod exceptum est: « tollite, inquit, trophaea ». Si uicisti, quid erubescis ? Si uictus es, quid imperas ? Locum mouit non inutiliter : iudicare quidem se neque Xersem neque iam quemquam Persarum ausurum in Graeciam effundi : sed eo magis trophaea ipsis tuenda, si quis umquam illinc uenturus hostis esset, ut conspectu trophaeorum animi militum accenderentur, hostium frangerentur» 

7. Blandus dixit : repleat ipse prius Atho et maria in antiquam faciem reducat. Apparere uult posteris, quemadmodum uenerit; appareat, quemadmodum redierit.
Triarius omni dimissa diuisione tantum exultauit, quod Xersem audiret uenire : adesse ipsis nouam uictoriam, noua trophaea. Silo Pompeius uenusto genere sententiae usus est : « nisi tollitis, inquit, trophaea, ego ueniam. » Hoc ait Xerses : nisi haec trophaea tollitis, alia ponetis.

8. Alteram partem solus Gallio declamauit et, hortatus ad tollenda trophaea, dixit gloriae nihil detrahi; mansuram enim memoriam uictoriae, quae perpetua esset; ipsa trophaea et tempestatibus et aetate consumi; bellum suscipiendum fuisse pro liberlate, pro coniugibus, pro liberis : pro re superuacua et nihil nocitura, si defieret, non esse suscipiendum. Hic dixit utique uenturum Xersem et descripsit aduersus ipsos deos tumentem; deinde habere illum magnas uires : neque omnes illum copias in Graeciam perduxisse nec omnes in Graecia perdidisse; timendam esse fortunae uarietatem; exhaustas esse Graeciae uires nec posse iam pati alterum bellum; illi esse immensam multitudinem hominum. Hoc loco disertissimam sententiam dixit, dignam quae uel in oratione uel in historia ponatur : diutius illi perire possunt quam nos uincere.

[6] SUASORIA VI : Deliberat Cicero, an Antonium deprecetur.
1. Q. Hateri. Sciant posteri potuisse Antonio seruire rem publicam, non potuisse Ciceronem. — Laudandus erit tibi Antonius; in hac causa etiam Ciceronem uerba deficient. — Crede mihi, cum diligenter te custodieris, faciet tamen Antonius, quod Cicero tacere non possit. — Si intellegis, Cicero, non dicit: « roga, ut uiuas », sed : « roga, ut seruias.» — Quemadmodum autem hunc senatum intrare poteris, exhaustum crudeliter, repletum turpiter? Intrare autem tu senatum uoles, in quo non Cn. Pompeium uisurus es, non M. Catonem, non Lucullos, non Hortensium, non Lentulum atque Marcellum, non tuos denique consules Hirtium ac Pansam? Cicero, quid in alieno saeculo tibi? Iam nostra peracta sunt.— 

2. M. Cato, solus maximum uiuendi moriendique exemplum, mori maluit quam rogare (nec erat Antonium rogaturus) et illas usque ad ultimum diem puras a ciuili sanguine manus in pectus sacerrimum armauit. Scipio cum gladium in pectus abdidisset, quaerentibus qui in nauem transieriant militibus imperatorem : « Imperator, inquit, bene se habet : » uictus uocem uictoris emisit. — « Vetat, inquis, me Milo rogare iudices; » i nunc et Antonium roga.

3. Porci Latronis. Ergo loquitur umquam Cicero, ut non timeat Antonius, loquitur umquam Antonius, ut Cicero timeat? — Ciuilis sanguinis Sullana sitis in ciuitatem redit,et ad triumuiralem hastam pro uectigalibus ciuium Romanorum mortes locantur; unius tabellae albo Pharsalica ac Mundensis Mutinensisque ruina uincitur; consularia capita auro rependuntur : tuis uerbis, Cicero, utendum est : o tempora, o mores !  — Videbis illos ardentes crudelitate simul ac superbia oculos; uidebis illum non hominis, sed belli ciuilis uultum; uidebis illas fauces, per quas bona Cn. Pompei transierunt, illa latera, illam totius corporis gladiatoriam firmitatem; uidebis illum pro tribunali locum, quem modo magister equitum, cui ructare turpe erat, uomitu foedauerat : supplex accadens genibus deprecaberis ? Eo ore, cui se debet salus publica, humilia in adulationem uerba summittes ? rudeat; Verres quoque proscriptus fortius periit.

4. Claudi Marcelli Aesernini. Occurrat tibi Cato tuus, cuius a te laudata mors est; quicquam ergo tanti putas, ut uitam Antonio debeas ?
Cesti Pii. Si ad desiderium populi respicis, Cicero, quandoque perieris, parum uixisti; si ad res gestas, satis uixisti; si ad iniurias Fortunae et praesentem rei publicae statum, nimium diu uixisti; si ad memoriam operum tuorum, semper uicturus es.
Pompei Silonis. Scias licet tibi non expedire uiuere, si Antonius permittit, ut uiuas. — Tacebis ergo proscribente Antonio et rem publicam laniante, et ne gemitus quidem tuus liber erit? Malo populus Romanus mortuum Ciceronem quam uiuum desideret.

5. Triari. « Quae Charybdis est tam uorax? Charybdim dixi, quae, si fuit, animal unum fuit; uix me dius fidius Oceanus tot res tamque diuersas uno tempore absorbere potuisset. » Huic tu saeuienti putas Ciceronem posse subduci ?
Arelli Fusci patris. Ab armis ad arma discurritur; foris uictores domi trucidamur; domi nostro sanguini intestinus hostis incubat; quis non hoc populi . Romani statu Ciceronem, ut uiuat, cogi putat? — Rogabis, Cicero, turpiter Antonium; rogabis frustra. — Non te ignobilis tumulus abscondet nec idem uirtutis tuae qui uitae finis est. Immortalis humanorum operum custos memoria, qua magnis uiris uita perpetua est, in omnia te saecula sacratum dabit. 

6. Nihil aliud intercidet quam corpus fragilitatis caducae, morbis obnoxium, casibus expositum, proscriptionibus obiectum; animus uero, diuina origine haustus, cui nec sunectus ulla nec mors, onerosi corporis uinculis exsolutus, ad sedes suas et cognata sidera recurret. Et tamen, si ad aetatem annorumque numquam obseruatum uiris fortibus numerum respicimus, sexaginta supergressus es nec potes non uideri nimis uixisse, qui moreris rei publicae superstes.— Vidimus furentia toto orbe ciuilia arma, et post Italicas Pharsaliasque acies Romanum sanguinem, hausit Aegyptus. Quid indignamur in Ciceronem Antonio licere quod in Pompeium Alexandrino licuit spadoni ? Sic occiduntur qui ad indignos confugiunt.

7. Corneli Hispani. Proscriptus est ille, qui tuam sententiam secutus est: . tota tabula tuae morti proluditur ; alter: fratrem proscribi, alter auunculum patitur : quid habes spei ? Ut Cicero periret, tot parricidia facta sunt. — Repete agedum tot patrocinia, tot clientelas et maximum beneficiorum tuorum, consulatum ipsum : iam intelleges Ciceronem in mortem cogi posse, in preces non posse.
Argentari. Explicantur triumuiralis regni delicata conuiuia, et popina tributo gentium instruitur; ipse uino et somno marcidus deficientes oculos ad capita proscriptorum leuat. Iam ad ista non satis est dicere : « hominem nequam! {Phil. 2, 31, 77} ».

Diuisio. 8. Latro sic hanc diuisit suasoriam ; etiamsi impetrare uitam ab Antonio potes, non est tanti rogare; deinde : impetrare non potes. In priore illa parte posuit turpe esse cuilibet Romano, nedum Ciceroni, uitam rogare; hoc loco hominum, qui ultro mortem apprendissent, exempla posuit. Deinde : uilis illi uita futura est et morte grauior detracta libertate. Hic omnem acerbitatem seruitutis futurae descripsit. Deinde: non futurum fidei imperatae beneficium. Hic cum dixisset: « semper aliquid erit, quod Antonium offendat, aut factum tuum aut dictum aut silentium aut uultus,» adiecit sententiam : « haud enim placiturus es. »

9. Albucius aliter diuisit; primam partem fecit: moriendum esse Ciceroni, etiamsi nemo proscriberet eum. Hic insectatio temporum fuit. Deinde : moriendum esse illi sua sponte, cum moriendum esset, etiamsi mori noluisset; graues odiorum causas esse; maximam causam proscriptionis ipsum esse Ciceronem, et solus ex declamatoribus tentauit dicere non unum illi esse Antonium infestum. Hoc loco dixit illam sententiam : « si cui ex triumuiris non es inuisus, grauis es, » et illam sententiam, quae ualde excepta est: « roga, Cicero, exora unum, ut tribus seruias. » 

10. Cestius sic diuisit: mori tibi utile est, honestum est, necesse est, ut liber et illibatae dignitatis consummes uitam. Hic illam sententiam dixit audacem : ut numereris cum Catone, qui seruire ne Antonii quidem domino potuit, nedum Antonio possit. Marcellus hunc sensum de Catoue melius: usque eo ne omnia cum fortuna populi Romani conuersa sunt, ut aliquis deliberet, utrum satius sit uiuere cum Antonio an mori cum Catone ? Sed ad diuisionem Cesti reuertamur. Dixit mori illi utile esse, ne etiam cruciatus corporis pateretur : non simplici illum modo periturum, si Antonii manibus incidisset. In hac parte, cum descripsisset contumelias insultantium Ciceroni et uerbera et tormenta, dixit illam multum laudatam sententiam : tu mehercules, Cicero, cum ueneris ad Antonium, mortem rogabis. 

11. Varius Geminus sic diuisit: hortarer te, si nunc alterutrum utique faciendum esset, aut moriendum aut rogandum, ut morereris potius quam rogares; et omnia complexus est, quae a celeris dicta erant; sed addidit et tertium; adhortatus est illum ad fugam; illic esse M. Brutum, illic C. Cassium, illic Sex. Pompeium, et adiecit illam sententiam, quam Cassius Seuerus unice mirabatur : quid deficimus ? et res publica suos triumuiros habet. Deinde etiam quas petere posset regiones, percucurrit : Siciliam dixit uindicatam esse ab illo, Ciliciam a proconsule egregie administratam, familiares studiis eius et Achaiam et Asiam, Deiotari regnum obligatum beneficiis, Aegyptum et habere beneficii memoriam et agere perfidiae paenitentiam. Sed maxime illum in Asiam et in Macedoniam hortatus est in Cassi et in Bruti castra. Itaque Cassius Seuerus aiebat alios declamasse, Varium Geminum unum consilium dedisse.

12. Alteram partem pauci declamauerunt. Nemo ausus est Ciceronem ad deprecandum Antonium hortari; bene de Ciceronis animo iudicauerunt. Geminius Varius declamauit alteram quoque partem et ait : spero me Ciceroni meo persuasurum, ut uelit uiuere. Quod grandia loquitur et dicit: «  mors nec immatura consulari nec misera sapienti , » non mouet me : idiotam gerit; ego belle mores hominis noui; faciet, rogabit. Nam quod ad seruitutem pertinet, non recusabit; iam collum tritum habet; et Pompeius illum et Caesar subegerunt; ueteranum mancipium uidelis, et complura alia dixit scurrilia, ut illi mos erat. 

13. Diuisit sic, ut diceret non turpiter rogaturum, non frustra rogaturum. In priore parte illud posuit, non esse turpe ciuem uictorem rogari a uicto. Hic, quam multi rogassent C. Caesarem, hic et Ligarium. Deinde : ne iniquum quidem esse Ciceronem salis facere, qui prior illum proscripsisset, qui hostem iudicasset : a reo semper nasci satisfactionem ac laesum rogari. Deinde : non pro uita illum, sed pro re publica rogaturum : satis illum sibi uixisse, rei publicae parum. In sequenti parte dixit exorari solere inimicos : ipsum exoratum Vatitinio Gabinioque reis adfuisse; facilius exorari Antonium posse, qui cum tertio esset, ne quis e tribus hanc tam speciosam clementiae occasionem praeriperet. Fortasse ei irasci Antonium, qui ne tanti quidem illum putasset, quem rogaret. 

14. Fuga quam periculosa esset cum descripsisset, adiecit, quocumque peruenisset, seruiendum illi esse : ferendam esse aut Cassii uiolentiam aut Bruti superbiam aut Pompei stultitiam.
Quoniam in hanc suasoriam incidimus, non alienum puto indicare, quomodo quisque se ex historicis aduersus memoriam Ciceronis gesserit. Nam, quin Cicero nec tam timidus fuerit, ut rogaret Antonium, nec tam stultus, ut exorari posse eum speraret, nemo dubitat excepto Asinio Pollione, qui infestissimus famae Ciceronis permansit. Et is etiam occasionem scholasticis alterius suasoriae dedit; solent enim scholastici declamitare : deliberat Cicero, an salutem promittente Antonio orationes suas comburat. 

15. Haec inepte ficta cuilibet uideri potest. Pollio uult illam ueram uideri; ita enim dixit in ea oratione, quam pro Lamia edidit. Asini Pollionis. « Itaque numquam per Ciceronem mora fuit, quin eiuraret suas, quas cupidissime effuderat, orationes in Antonium; multiplicesque numero et accuratius scriptas illis contrarias edere ac uel ipse palam pro contione recitare pollicebalur, » adieceratque his alia sordidiora multo, ut ibi facile liqueret hoc totum adeo falsum esse, ut ne ipse quidem Pollio in historiis suis ponere ausus sit. Huic certe actioni eius pro Lamia qui interfuerunt negant eum haec dixisse (nec enim mentiri sub triumuirorum conscientia sustinebat), sed postea composuisse. 

16. Nolo autem uos, iuuenes mei, contristari, quod a declamatoribus ad historicos transeo. Satis faciam uobis et fortasse efficiam, ut his sententiis lectis solidis et uerum habentibus a scholasticis recedatis; sed, quia hoc propositum recta uia consequi non potero, decipere uos cogar, uelut salutarem daturus pueris potionem. Sumite pocula.
T. Liuius adeo retractationis consilium habuisse Ciceronem non dicit, ut neget tempus habuisse; ita enim ait. 

17. T. Liui. « M. Cicero sub aduentum triumuirorum urbe cesserat, pro certo habens, id quod erat, non magis Antonio eripi se quam Caesari Cassium et Brutum posse; primo in Tusculanuni fugerat, inde transuersis itineribus in Formianum, ut ab Caieta nauem conscensurus, proficiscitur. Unde aliquotiens in altum prouectum cum modo uenti aduersi rettulissent, modo ipse iactationem nauis caeco uoluente fluctu pati non posset, taedium tandem eum et fugae et uitae cepit, regressusque ad superiorem uillam, quae paulo plus mille passibus a mari abest: « Moriar, inquit, in patria saepe seruata. » Satis constat seruos fortiter fideliterque paratos fuisse ad dimicandum ; ipsum deponi lecticam et quietos pati quod sors iniqua cogeret iussisse. Prominenti ex lectica praebentique immotam ceruicem caput praecisum est. Nec id satis stolidae crudelilati militum fuit : manus quoque scripsisse aliquid in Antonium exprobantes praeciderunt. Ita relatum caput ad Antonium iussuque eius inter duas manus in rostris positum, ubi ille consul, ubi saepe consularis, ubi eo ipso anno aduersus Antonium quanta nulla umquam humana uox cum admiratione eloquentiae auditus fuerat; uix attollentes lacrimis oculos humentes intueri truncala membra ciues poterant. »

18. Bassus Aufidius et ipse nihil de animo Ciceronis dubitauit, quin fortiter se morti non praebuerit tantum sed obtulerit. Aufidi Bassi. « Cicero paulum remoto uelo postquam armatos uidit: « Ego uero consisto, ait; accede, ueterane, et, si hoc saltem poles recte facere, incide ceruicem. » Trementi deinde dubitantique : « Quid, si ad me, inquit, primum uenissetis ? ».

19. Cremutius Cordus et ipse aiti Ciceronem secum cogitasse,utrum ne Brutum an Cassium an Sex. Pompeium peteret ; omnia illi displicuisse praeter mortem. Cremuti Cordi.« Quibus uisis laetus Antonius, cum peractam proscriptionem suam dixisset esse, quippe non satiatus modo caedendis ciuibus sed differtus quoque, super rostra exponit. Itaque, quo saepius ille ingenti circumfusus turba processerat, quae paulo ante aures praebuerat praeclaris orationibus, quibus multorum capita seruauerat, eo tum per artus sublatus aliter ac solitus erat a ciuibus suis conspectus est, praependenti capiti orique eius inspersa sanie, breui ante princeps senatus Romanique nominis titulus, tum pretium interfectoris sui. Praecipue tamen soluit pectora omnium in lacrimas gemitusque uisa ad caput eius deligata manus dextera, diuinae eloquentiae ministra ; ceterorumque caedes priuatos luctus excitauerunt, illa una communem. »

20. Bruttedi Nigri. « Elapsus interim altera parte uillae Cicero lectica per agros ferebatur ; sed, ut uidit appropinquare notum sibi militem, Popillium nomine, memor defensum a se, laetiore uultu aspexit. At ille uictoribus id ipsum imputaturus occupat facinus caputque decisum nihil in ultimo fine uitae facientis, quod alterutram in partem posset notari. Antonio portat, oblitus se paulo ante defensum ab illo. » Et hic uoluit positi in rostris capitis miserabilem faciera describere, sed magnitudine rei obrutus est. 

21. « Ut uero iussu Antonii inter duos manus positum in rostris caput conspectum est, quo totiens auditum erat loco, datae gemitu et fletu maximo uiro inferiae, nec, ut solet, uitam depositi in rostris corporis contio audiuit, sed ipsa narrauit. Nulla non pars fori aliquo actionis inclytae signata uestigio erat ; nemo non aliquod eius in se meritum fatebatur : hoc certe publicum beneficium palam erat, illam miserrimi temporis seruitutem a Catilina dilatam in Antonium. »
Quotiens magni alicuius uiri mors ab historicis narrata est, totiens fere consummatio totius uitae et quasi funebris laudatio redditur. Hoc, semel aut iterum a Thucydide factum, item in paucissimis personis usurpatum a Sallustio, T. Liuius benignus omnibus magnis uiris praestitit ; sequentes historici multo id effusius fecerunt. Ciceroni hoc, ut Graeco uerbo utar, ἐπιτάφιον Liuius reddit.

22. T. Liui (CXX). « Vixit tres et sexaginta annos, ut, si uis afuisset, ne immatura quidem mors uideri possit. Ingenium et operibus et praemiis operum felix, ipse fortunae diu prosperae ; sed, in longo tenore felicitatis, magnis interim ictus uulneribus, exilio, ruina partium pro quibus steterat, filiae morte, exitu tam tristi atque acerbo, omnium aduersorum nihil ut uiro dignum erat tulit praeter mortem, quae uere aestimanti minus indigna uideri potuit, quod a uictore inimico nihil crudelius passus erat quam quod eiusdem fortunae compos uicto fecisset. Si quis tamen uirtutibus uitia pensarit, uir magnus ac memorabilis fuit et in cuius laudes exsequendas Cicerone laudatore opus fuerit. » Ut est natura candidissimus omnium magnorum ingeniorum aestimator T. Liuius, plenissimum Ciceroni testimonium reddidit.

23. Cordi Cremuti non est operae pretium referre redditam Ciceroni laudationem ; nihil in ea Cicerone dignum est ac ne hoc quidem, quod per se maxime tolerabile est: « proprias enim simultates deponendas interdum nutabat, publicas numquam ui decernendas : ciuis non solum magitudine uirtutum sed multitudine quoque conspiciendus. »
Aufidi Bassi. « Sic M. Cicero decessit, uir natus ad rei publicae salutem, quae diu defensa et administrata in senectute demum e manibus eius elabitur, uno ipsius uitio iaesa, quod nihil in salutem eius aliud illi, quam si caruisset Antonio, placuit. Vixit sexaginta et tres annos ita, ut semper aut peteret alterum aut inuicem peteretur, nullamque rem rarius quam diem illum, quo nullius interesset ipsum mori, uidit. »

24. Pollio quoque Asinius, qui Verrem, Ciceronis reum, fortissime morientem tradidit, Ciceronis mortem solus ex omnibus maligne narrat, testimonium tamen quamuis inuitus plenum ei reddidit. Asini Pollionis. « Huius ergo uiri tot tantisque operibus mansuris in omne aeuum praedicare de ingenio atque industria superuacuum est. Natura autem atque Fortuna pariter obsecuta est ei, si quidem facies decora ad senectutem prosperaque permansit ualetudo ; tum pax diutina, cuius instructus erat artibus, contigit; namque ad priscam seueritatem iudiciis exactis maxima noxiorum multitudo prouenit, quos obstrictos patrocinio incolumes plerosque habebat; iam felicissima consulatus ei sors petendi et gerendi, magno munere deum, consilio industriaque. Utinam moderatius secundas res et fortius aduersas ferre potuisset! Namque utraeque cum euenerant ei, mutari eas non posse rebatur. Inde sunt inuidiae tempestates coortae graues in eum certiorque inimicis aggrediendi fiducia ; maiore enim simultates appelebat animo quam gerebat. Sed quando mortalium nulli uirtus perfecta contigit, qua maior pars uitae atque ingenii stetit, ea iudicandum de homine est. Atque ego ne miserandi quidem exitus eum fuisse iudicarem, nisi ipse tam miseram mortem putasset. »

25. Affirmare uobis possum nihil esse in historiis eius hoc, quem rettuli, loco disertius, ut mihi tunc non laudasse Ciceronem, sed certasse cum Cicerone uideatur. Nec hoc deterrendi causa dico, ne historias eius legere concupiscatis ; concupiscite et poenas Ciceroni dabitis. Nemo tamen ex tot disertissimis uiris melius Ciceronis mortem deplorauit quam Seuerus Cornelius.

26. Corneli Seueri. 
Oraque magnanimum spirantia paene uirorum 
in rostris iacuere suis ; sed enim abstulit omnes, 
tamquam sola foret, rapti Ciceronis imago. 
Tunc redeunt animis ingentia consulis acta 
5 iurataeque manus deprensaque foedera noxae 
patriciumque nefas exstinctum : poena Cethegi 
deiectusque redit uotis Catilina nefandis. 
Quid fauor aut coetus, pleni quid honoribus anni 
profuerant ? Sacris deuincta quid artibus aetas ?
10 Abstulit una dies aeui decus, ictaque luctu 
conticuit Latiae tristis facundia linguae.
Unica sollicitis quondam tutela salusque,
egregium semper patriae caput, ille senatus
uindex, ille fori, legum ritusque togaeque, 
15 publica uox saeuis aeternum obmutuit armis.
Informes uultus sparsamque cruore nefando
canitiem sacrasque manus operumque ministras
tantorum pedibus ciuis proiecta superbis
proculcauit ouans nec lubrica fata deosque 
20 respexit. Nullo luet hoc Antonius aeuo.
Hoc rec in Emathio mitis uictoria Perse
nec tibi, dire Syphax, nec fecit in hoste Philippo ;
inque triumphato ludibria cuncta Iugurtha
afuerunt, nostraque cadens ferus Annibal ira 
25 membra tamen Stygias tulit inuiolata sub umbras.

27. Non fraudabo municipem nostrum bono uersu, 
ex quo hic multo melior Seueri Cornelii processit:
conticuit Latiae tristis facundia linguae.
Sextilius Ena fuit homo ingeniosus magis quam eruditus, inaequalis poeta et plane quibusdam locis talis, quales esse Cicero Cordubenses poetas ait, « pingue quiddam sonantes atque peregrinum. {pro Arch. 10, 26}. » Is hanc ipsam proscriptionem recitaturus in domo Messalae Coruini Pollionem Asinium aduocauerat et in principio hunc uersum non sine assensu recitauit:
Deffendus Cicero est Latiaeque silentia linguae.
Pollio Asinius non aequo animo tulit et ait: « Messala, tu, quid tibi liberum sit in domo tua, uideris ; ego istum auditurus non sum, cui mutus uideor, » atque ita consurrexit. Enae interfuisse recitationi Seuerum quoque Cornelium scio, cui non aeque displicuisse hunc uersum quam Pollioni apparet, quod meliorem quidem, sed non dissimilem illi et ipse composuit. Si hic desiero scribere, scio futurum, ut uos illo loco desinatis legere, quo ego a scholasticis recessi ; ergo, ut librum uelitis usque ad umbilicum reuoluere, adiiciam suasoriam proximae similem.

[7] SUASORIA VII : Deliberat Cicero an scripta sua comburat, promittente Antonio incolumitatem, si fecisset.
1. Q. Hateri. Non feres Antonium ; intolerabilis in malo ingenio felicitas est nihilque nocere cupientes magis accendit quam prosperae turpitudinis conscientia. Illi continere se difficile est ; non feres, inquam, et iterum irritare inimicum in mortem tuam cupies. Quod ad me quidem pertinet, multum a Cicerone absum ; tamen non taedet tantum me uitae meae, sed pudet. Ne propter hoc quidem ingenium tuum amas, quod illud Antonius plus odit quam te ? Remittere ait se tibi, ut uiuas, commentus quemadmodum eripiat etiam quod uixeras. Crudelior est pactio Antonii quam proscriptio. Ingenium erat, in quod nihil iuris haberent triumuiralia arma; commentus est Antonius, quemadmodum, quod non polerat cum Cicerone proscribi, a Cicerone proscriberetur. Hortarer te, Cicero, ut uitam magni aestimares, si libertas suum haberet in ciuitate locum, si suum in libertate eloquentia, si non ciuili ense ciuibus luderetur ; nunc, ut scias nihil esse melius quam mori, uitam tibi Antonius promittit. Pendet nefariae proscriptionis tabula : tot praetorii, tot consulares, tot equestris ordinis uiri periere ; nemo relinquitur nisi qui seruire possit. Nescio anhoc tempore uiuere uelis, Cicero ; nemo est, cum quo uelis. Merito hercules illo tempore uixisti, quo Caesar ultro te rogauit ut uiueres, sine ulla pactione, quo tempore non quidem stabat res publica, sed in boni principis sinum ceciderat.

2. Cesti Pii. Numqutd opinio me fefellit ? Intellexit Antonius saluis eloquentiae monumentis non posse Ciceronem mori. Ad pactionem uocaris, qua pactione melior ante te pars tui petitur. Accommoda mihi paulisper eloquentiam tuam ; Ciceronem periturum rogo. — Si te audissent Caesar et Pompeius, neque inissent turpem societatem neque diremissent ; si uti umquam consilio tuo uoluissent, neque Pompeius Caesarem deseruisset neque: Pompeium Caesar. — Quid referara consulatum salutarem urbi, quid exilium consulatu honestius, quid prouocatam inter initia adulescentiae libertate tirocinii tui Sullanam potentiam, quid Antonium auulsum a Catilina, rei publicae redditum ? Ignosce, Cicero, si diu ista narrauero : forsitan hoc die nouissime audiuntur. — 

3. Si occidetur Cicero, iacebit inter Pompeium patrem filiumque et Afranium, Petreium, Q. Catulum, M. Antonium illum indignum hoc successore generis ; si seruabitur, uiuet inter Ventidios et Canilios et Saxas : ita dubium est, utrum satius sit cum iliis iacere an cum his uiuere? — Pro uno homine iactura publica pacisceris. — Scio omne pretium iniquum esse, quod ille constituit: non emo tanti Ciceronis uitam, quanti uendit Antonius. — Si hanc tibi pactionem ferret: « uiues, sed eruentur oculi tibi, uiues, sed debilitabuntur pedes, » etiamsi in alia damna corporis praestares patientiam, excepisses tamen linguam. Ubi est sacra illa uox tua : « mori enim naturae finis est, non poena ?» Hoc tibi uni non liquet ? At uideris Antonio persuasisse. —Assere te potius libertati et nouum crimen inimico adiice : fac moriendo Antoniura nocentiorem.

4. P. Asprenatis. Ut Antonius Ciceroni parcat, Cicero in eloquentiam suam ipse animaduertet ? Quid autem tibi sub ista pactione promittitur ? Ut Cn. Pompeius et M. Cato et ille antiquus restituatur rei publicae senatus, dignissimus apud quem Cicero loqueretur? — Multos care uicturos animi sui contemptus oppressit; multos perituros parati ad pereundum animi ipsa admiratio eripuit et causa illis uiuendi fuit fortiter mori uelle. — Permitte populo Romano contra Antonium polliceri. Scripta tua si combusseris, Antonius paucos annos tibi promittit ; at, si non combusseris, amor populi Romani omnes.

5. Pompei Silonis. Graue est, ut perdamus eloquentiam Ciceronis, fidem sequamur Antonii ? — Misericordiam tu istam uocas, supplicium sumptum de Ciceronis ingenio ? — Credamus Antonio, Cicero, si bene illi pecunias crediderunt feneratores, si bene pacem Brutus et Cassius. Hominem et uitio naturae et licentia temporum insanientem, inter scaenicos amores sanguine ciuili luxuriantem ; hominem qui creditoribus suis oppignerauit rem publicam, cuius gulae duorum principum bona, Caesaris ac Pompei, non potuerunt satis facere ! Tuis utar, Cicero, uerbis : « cara est cuiquam salus, quam aut dare aut eripere potest Antonius ? » Non est tanti seruari Ciceronem, ut seruatum Antonio debeam.

6. Triari. Compulsus aliquando populus Romanus in eam necessitatera est ut nihil haberet praeter Iouem obsessum et Camillum exulem ; nullum tamen fuit Camilli opus maius quam quod indignum putauit uiros Romanos salutem pactioni debere. — O grauem uitam, etiamsi sine pretio daretur ! Antonius hostis a re publica iudicatus nunc hostem rem publicam iudicat. Lepidus, ne quis illum putet male Antonio collegam placuisse, alienae semper dementiae accessio, utriusque collegae mancipium, noster dominus est.

7. Argenteri. Nihil Antonio credendum est. Mentior? Quid enim iste non potest, qui occidere Ciceronem potest, qui seruare nisi crudelius quam occidat non potest ? Ignoscere tu illum tibi putas qui ingenio tuo irascitur ? Ab hoc tu speras uitam, cui nondum uerba tua exciderunt ? Ut corpus, quod fragile et caducum est, seruetur, pereat ingenium, quod aeternum est ? Ego mirabar, si mors crudelior esset Antonii uenia. 

8. P. Scipionem a maioribus suis desciscentem generosa mors in numerum Scipionum reposuit. Mortem tibi remittit, ut id pereat, quod in te solum immortale est. Qualis est pactio ? Aufertur Ciceroni ingenium sine uita ! Promittuntur pro obliuione nominis tui pauci seruitutis anni ! Non ille te uiuere uult, sed facere te ingenii tui superstitem : uidelicet Cicero audiat Lepidum, Cicero audiat Antonium, nemo Ciceronem. Poteris perferre, ut, quod Cicero optimum habet, ante se efferat ? Sine durare post te ingenium tuum, perpetuam Antonii proscriptionem.
Arelli Fusci patris. Quoad humanum genus incolume manserit, quamdiu suus litteris honor, suum eloquentiae pretium erit, quamdiu rei publicae nostrae aut fortuna steterit aut memoria durauerit, admirabile posteris uigebit ingenium tuum, et uno proscriptus saeculo proscribos Antonium omnibus. Crede mihi, uilissima pars tui est quae tibi uel eripi uel donari potest ; ille uerus est Cicero, quem proscribi Antonius non putat nisi a Cicerone posse. 

9. Non ille tibi remittit proscriptionem, sed tolli desiderat suam. Si fidem deceperit Antonius, morieris; si praestiterit, seruies : quod ad me attinet, fallere eum malo. Per te, M. Tulli, per quattuor et sexaginta annos pulchre actos, per salutarem rei publicae consulatum, per aeternam, si pateris, ingenii tui memoriam, per rem publicam, quae, ne quid te putes carum illi relinquere, ante te periit, oro et obtestor, ne moriaris confessus, quam nolueris mori.

10. Huius suasoriae alteram partem neminem scio declamasse; omnes pro libris Ciceronis solliciti fuerunt, nemo pro ipso, cum adeo illa pars non sit mala, ut Cicero, si haec conditio lata ei fuisset, deliberaturus non fuerit. Itaque hanc suasoriam nemo declamauit efficacius quam Silo Pompeius ; non enim ad illa speciosa se contulit, ad quae Cestius, qui dixit hoc grauius esse supplicium quam mortem, et ideo hoc Antumum eligere ; breuem uitam esse homini, multo magis seni : itaque memoriae consulendum, quae magnis uiris aeternitatem promitteret, non qualibet mercede uitam redimendam esse. Hic conditiones intolerabiles : nihil tam intolerabile esse quam monumenta ingenii sui ipsum exurere. Iniuriam illum facturum populo Romano, cuius linguam in locum principem extulisset, ut insolentis Graeciae sludia tanto antecederet eloquentia, quanto fortuna ; iniuriam facturum generi humano. Paenitentiam illum acturum tam care spiritus empti, cum in seruitute senescendum fuisset et in hoc unum eloquentia utendum, ut laudaret Antonium. Male cum illo agi : dari uitam, eripi ingenium.

11. Silo Pompeius sic egit, ut diceret Antonium non pacisci, sed illudere : non esse illam conditionem, sed contumeliam; combustis enim libris nihilominus occisurum; non esse tam stultum Antonium, ut putaret ad rem pertinere libros a Cicerone comburi, cuius scripta per totum orbem terrarura celebrarentur, nec hoc petere eum, quod posset ipse facere, nisi forte non esset in scripta Ciceronis ei ius, cui esset in Ciceronem; quaeri nihil aliud, quam ut ille Cicero, multa fortiter de mortis contemptu locutus, ad turpes conditiones perductus occideretur. Antonium illi non uitam cum conditione promittere, sed mortem sub infamia quaerere. Itaque quod turpiter postea passurus esset, nunc illum deber fortiter pati.
Et haec suasoria... insignita est : dixit enim sententiam cacozeliae genere humillimo et sordidissimo, quod detractu aut adiectione syllabae facit sententiam: « Pro facinus indignum ! Peribit ergo quod Cicero scripsit, manebit quod Antonius proscripsit ? »

12. Apud Cestium Pium rhetorem declamabat hanc suasoriam Surdinus ingeniosus adulescens, a quo Graecae fabulae eleganter in sermonem Latinum conuersae sunt. Solebat dulces sententias dicere, frequentius tamen praedulces et infractas. In hac suasoria, cum iusiurandum bellis sensibus prioribus complexus esset, adiecit: « Ita te legam! » Cestius, homo nasutissimus, dissimuiauit exaudisse se, ut adulescentem ornatum, quasi impudens esset, obiurgaret : « Quid dixisti? Quid ? Ita te fruar?» Erat autem Cestius nullius quidem ingenii nisi sui amator, Ciceroni etiam infestus, quod illi non impune cessit. 

13. Nam cum M. Tullius, filius Ciceronis, Asiam obtineret, homo qui nihil ex paterno ingenio habuit praeter urbanitatem, cenabat apud eum Cestius. M. Tullio et natura memoriam ademerat, et ebrietas, si quid ex ea supererat, subducebat; subinde interrogabat, quid ille uocaretur, qui in imo recumberet, et cum saepe subiectum illi nomen Cestii excidisset, nouissime seruus, ut aliqua nota memoriam eius faceret certiorem, interroganti domino, quis ille esset, qui inimo recumberet, ait: « Hic est Cestius, qui patrem tuum negabat litteras scisse; » afferre ocius flagra iussit et Ciceroni, ut oportuit, de corio Cestii satis fecit. 

14. Erat autem etiam, ubi pietas non exigeret, scordalus. Hybreae, disertissimi uiri, filio male apud se causam agenti ait : <texte grec> {Homère, Iliade 4, 205}, » et, cum in quadam postulatione Hybreas patris sui totum locum ad litteram omnibus agnoscentibus diceret : « age, inquit, » non putas me didicisse patris mei: « quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? »
Gargonius, fatuorum amabilissimus, in hac suasoria dixit duas res, quibus stultiores ne ipse quidem umquam 'dixerat: unam in principio ; nam, cum coepisset scholasticorum frequentissimo iam more a iureiurando et dixisset multa, ait : « Itaque primum tantum Antonius timeat, quantum potest; ita aut totus uiuat Cicero aut totus moriatur, ut ego quae hodie pro Ciceronis ingenio dixero nulla pactione delebo. » Alteram rem dixit, cum exempla referret eorum, qui fortiter perierant : « Iuba et Petreius mutuis uulneribus concucurrerunt et mortes fenerauerunt. *