TEXTE d'étude : Coluccio SALUTATI (1331 - 1406) lance, en 1377, un appel aux Romains en faveur de leur ville et pour exalter le sentiment national.

Édition : Giuseppe RIGACCI, Lini Coluci Pieri Salutati EPISTOLAE. Pars prima. Florence, 1741. 

EPISTOLA LVII. ROMANIS.

Illustres et magnifici domini soli patres Italiae, uidetis dispositionem summi pontificis, qui totis conatibus omnique modo procurat desolationem Italiae ipsamque magis uult bellorum turbine conquassari quam pacis et concordiae desideratissimo munere reformare ; et pacem ore praedicans, solum bellicas uastationes animo meditatur.
In absentia nostrorum oratorum publice pacem obfert : quum aurem dignis condictionibus obfertur ; quum ab eodem omni cum humilitate et reuerentia postulatur, ipsam per moras distrahens, dum speratur conclusio, desperatur. 

O indigna et deflenda temporum nostrorum conditio ! O nefas nullis temporibus subticendum. Regis pacifici Vicarius, coeli clauiger, Petrique successor, cuius est cunctos fideles in pacis dulcedine continere, pacificare prouincias et diffidentes regum discordias ad unitatem pro augumento fidei reuocare, bellum ardentissime contra fideles et deuotos Ecclesiae gerit nec ueretur contra Iesu Christi instituta pacem toties petitam humiliter in duritia mirabili denegare.

Et ob id, quum maiestatis populi romani sit curam de conseruatione Italiae gerere principalem et eius libertatem modis omnibus procurare, uestram magnificentiam cordialiter deprecamur, quatenus ad accurrendum tantae ruinae, quam non sine nota negligentiae, si ad hoc manum non posueritis, permittetis, uos promptis animis disponatis.

Et ecce inter nos et magnificum fratrem nostrum dominum Bernabouem parata tenemus tria millia lancearum, quas ad omnia uestra beneplacita, quandocumque nos requirendos duxeritis, exponemus ; ut in ueterem status Romani gloriam uestra maiestas hoc nostro tempore reuertetur.

Mementote maiores uestros se infiniti sanguinis impensa Senonibus Brenno duce, saeuientibus Thessalis rege Pyrrho, pugnantibus Carthaginiensibus Annibale ductore, fulminantibus Theutonis, Tygurinis et Cimbris exitio Italiae triplici duce imminentibus occurrisse. Quarum rerum merito ne dum Italiae, sed omni terrarum orbi iustissime profuerunt.

Reuocate ueterem animorum uirtutem. Numquam habuit populus Romanus paratiorem occasionem ad gloriam, nunquam faciliorem aditum ad triumphum, numquam pleniora subsidia ad rem arduam ad grediendam ; ut omnium ignauiarum ignauissimum sit uel Italiae uestrae curam negligere, uel tantae gloriae praeparatam opportunitatem feruentibus animis et constanti proposito non amplecti.

Nos autem tamquam uerum Romanum genus et qui a tantis descendisse uiris merito gloriamur, parati sumus uestigia uestra sequi et numquam a uestris consultationibus deuiare sed originis nostrae memores per semitas uestrorum gressuum proficisci.

Quid facietis, o uiri clarissimi ? In societatem iam partae uictoriae uestra sublimitas euocatur, cuius rei gloriam quanto desiderio cupiamus titulis nostris accedere nec scribendo possemus nec etiam uerbo tenus explicare.

Datum Florentiae XXI Septembris XV indictione MCCCLXXVII.