;CAPUT IX. De luxa $eu luxuria Q. Hortensia, Pabii Gurgitis, Metelli Pii, ac Metelli pontificis maxima. Tum de porto trojano, de leporum ac cochlearum saginatione. Accipite et M. Varronis verba , de agricaltura libre ter- tio. Qui cum de pavonibus in villa riutriendis loqueretur, sic ait : , Primas bos Q. Hortensius augurali cama po- « suisse dicitur. quod potins factum tom luxuriose, quam severe. boni viri -laudabant. Quern cite secuti mulla, « extulerunt eorum pretia, ut ova eorum denariis veneant « quinis, ipsi facile quinquagenis. » Ecce res non admi- vanda solum, sed etiam pudenda, ut ova pavonum quinis denariis veneant, guae lrodie non dicam vilius, sed onmino non veneunt. ls Hortensius platanos suas vivo irrigare consuevit : adeo ut in actione quadam, quam habuit, cum Cicerone susceptam, precario a Tullio postulasset, ut locum dicendi permutaret secum : abire enim in villam necessario se vetle, ut. vinum platano, quarn in Tusculano posuerat, ipse suffunderet. Sed forte ad rrotam seculi sui non sufficit Hortensius, vir aliogaiu ex professo mollis, et in prfcinctu ponens ornnem decorem. Fuit enim vestitu ad munditiem curioso : et, ut bene amictus iret t'aciem in speculo quaerebat : ubi se intuens, togarn corpori sic ap- plicabat, ut rugas non forte, sed industria locatas artifex nodus constringeret, et sinus ex composito defluens no- dum lateris ambiret. Is quondam, cum incederet elabo- ratus ad speciem, collegae de injuriis diem dixit, quod sibi in angustiis obvius offensu fortuito structuranr togae destruxerat : et capital putavit, quod in humer-o sua lo- cum ruga mutasset. Ergo, troc prantermisso, ad virus ve- nio triomphales, quosvictores gentium luxuria vicit; et irt taceam Gurgitem, a devorato patrimonio cognomina- fum , quia insignibus virtutis secuta• vitia primoris corn- pensavit a;tatis : Aletellus Pins, in quam foveam luxus et superbla; successuum continu ationepervenit?et, ne ni ultis more-, ipsa de eo Sallustü verba subjeci : ~~ At Rtetellus in ulteriorem Hispaniam post annum regressus, magna <~ gloria, concurrentibus undique virile et muliebre secus, « per vias et tecta omnium visebatur. Cura quxstor C. « IIrbinus aliique cognita voluntate cour ad ca nam invi- tassent, ultra Romanorum ne mortalium etiarn morcm « curabant, exornatis zédibus per aura et insignia, sec- « nisque ad osientationenr histrionum fabricatis. Simul « croco sparsa humus, et alia in modum templi celeber- « rimi. Praeterea cum sedenfi in transenna demissurn Vi- « ctoriae simulacrum cum machinato strepitu tonitruum « coronam ci imponebat : turc venienti, turc quasi Dec, « supplicabatur. Togapiclahlerumqueamiculoerataccum- « benti. Epulm vero exquisitissimae- neque per omnem « modo provinciam, sed trans maria ex Mauritania volu- crum et ferarunr incognita antea plura genera. Quis « rebus aliquantam parlera gloriae demserat : maxime rt apud veteres et sanctus virus, superba illa, gravia, « indigna Romano imperio existimantes. » Haac Sallu- stius, gravissimus alienm luxuriae objurgator et censor. Accipite, et inter gravissimas personas non defuissé luxuriam. Refero enim vobis pontificis vetustissimam cœ= nam, quae scripta est in indice quarto 5letelli iihas pon- tifieis maximi in hwc verba : a Ante diem nonrun Nalen- « (las Septembris, quo die Lentulus (amen Rlartialis inau- « guratus est, domus ornata fuit. Triclinia lectis eburneis « strata tueront. Duobas tricliniis pontifices cubueruut, • Q. Catulus, t•I. 1Einilius Lepidus, 1). Silanns, C. Casar « rex sacrorum, P. Scœvola Sextus, Q. Cornelius, P. « Volumnius, P. Albinovanus, et L. Juhus Cmsar augur, •~ qui euiri inauguravit. In tertio triclinio Popilia, Perpen- r< nia, Licinia, Arruntia, virgines Vestales et ipsius axor « Publicia Ilaminica, et Sempronia socrus ejus. Cama hxc « fuit. Ante cmnam echinos, ostreas crudas, quantum •• viellent, peloridas, sphondylos, turdum, asparagos; « subtus gallinam altilem, patinam ostrearum, peloridum, « balanes nigros, balanos albos : iterum spliondylos, « glycomaridas, urticas, ficedulas, lumbos, capragines, « aprugnos, altilia ex farina involuta, ficedulas, murices « et purpuras. In ccena sumina, sinciput aprugnum, pa- « linam piscium, patinam suminis, anales, querquedulas « elixas, lepores, altilia assa, amylum, panes Picentes. » Ubi jam luxuria tant accusaretur, quando tot retins farta fuit ceena pontificum P Ipsa vero eduliutn genera, quam dicta turpia? Piam Ciucius in suasione legis Fannia; objecit seeulo sue: quod porcum trojanum mensis inîerant. Quem illi ideo sic vocabant, quasi aliis inclusis animali- bas gravidum; ut ille-trojanus equus gravidus armatis fuit. Exigebat hoc quoque illa gala, intemperantia, ut et lepores saginarentur, teste Varrone, (lui de Agricultura libro tertio, coin de leporibus loqueretur, sic ait : « Hoc « quoque, nuper institution, ut saginarentur, cunr exce- « pios e leporario cordant in caveis, et loto clauso faciant •• pingues. » Si coi hoc mirmn videtur, quod ait Varro, lepores zetate illa solitos sagioari; accipiat illud , quod majore admiratione sit dignum, coclileas saginatas, quod idem Varro in eodem libro refert. Verba ipsa qui volet legere, ubi quaorere debeat, indicavi. Reque ego miné antiquitali nos praeferendos, vel comparandos dito; sed respondi objurganti flore, asserens, uti res habet, ma- jorem illis seculis deliciarum curam fuisse, quam uostro, CAPUT X. Saltandi cantandique studium, atque adeo ne histrionicam quidem, apud vetustiores Romanos inter turpia nomina- tum fuisse. Subjecit Furius Albinus, antiquitatis non minus, quam Caecina peritus : Mirer, te, inquit, non retulisse , quanta illisaffluentia marinarum procurari solita fueritcopiai um; cujus relatu maximam conviviorum nos trorum sobrietateni doceres. Et Cmcina, Profer, inquit, in medium, quae de hac quoque parte lecta comperisti. Ultra omnes enim pelles memoria vetustatis. Et Furius sic ingressus est : Vetustas quidem nobis semper, si sapimus, adoranda est. Illa quippe secula sont , quie hoc imperium vel sanguine, vel sudore pepererunt,quodnon nisi virtutum faceret, ubertas. Sed, quod fatendum est, in illavirtutumabnndantia,vitiis quo- que zetas illa non caruit : e quibus nonnulla nostro seculo morum sobrietate coi-recta sunt. Et de luxu quidem illius temporis circa marinas copias dicereinstitueram : sed quia in assertionem nostrae emendationis alia ex aliis prof'erenda se suggerunt, de piscibus non omitto; sed dif'fero, dura de alia lascivia, qua nunc caremus, admoneo. Dic enim, Hure, qui antiquitatern nobis objicis, ante cujus triclinium modo saltatorcem, vel saltatorem te vidisse meministi? At inter illos saltatio certatim, vel ab lronestis appeteba- tur. Ecce enim, ut ab ilto ordiar lempore, quod fuit opti- mis moribus, inter duo bella Punica . ingenui,'quid dicam ingenui? filri senatorum in ludum saltatoriumi commea- haut, et illic crotala gestantes saltare discebant. Taceo, guod,matronae etiam saltationem non inhonestam putabant ; sed inter probas quoque earum erat saltandi cura, dum. modo non curiosa, usque adartis perfectionem. Quid enim ait Sallussius : « llsallcre, saltare elegantius, quam necesse est probae? » adeo et ipse Semproniam repreliendit, non quod saltare, sed quod optime scierit. Nobilium vero filios, et, quod dictu nefasest, filial quoque virgines inter stu- diosa numerasse saltandi meditationem, testis est Scipio Africanus.£milianus, qui in oratione contra legem judicia. riam Tib. Gracchi sic ait : « Docentur preestigias inhones- « tas : cura cinwdulis, et sambuca, psalterioque eunt in « ludum histrionum : discunt cantare : qua- majores nos- « tri ingenuis probro ducier voluerunt : eunt , inquam, in « ludunr saltatorium inter cina^dos virgines, puerique in- « genui. liaec cura mihi quisquanm raarrabat, non poteram « animum inducere , ea liberos suos homines nobiles do- « cere : sed, cura ductus soin in fudum saltatorimn, plus « merlins fidius in eo lido vidi pueris virginibusque quin- ,< gentil. In his cumin (quo me reipublicm maxime miser- « tum est) puerum bullatum, petitoris filium, non mine- « rem aimis drrodecim, cura crotalis saltare : quam salta- « tionem impudicus servulus honeste saltare non posset. Vides, quemadmodum ingemuerit Africanus, quod vidis. set coin crotalis saltantem filium petitoris, id est, candi- dati; quem ne tom quidem spes et ratio adipiscendi ma- gistratus, quo tempore se suosque ab omni probro debuit vindicare, potuerit coercere, quo minus faceret, quod scilicet turpe non habebatur. Ceterum superius plerum- que nobilitatem lhaec propudia celebrare conquestus est. Sic nimirum M. Calo senatorem non ignobilem Caecilium spatiatorem et Tescenninum vocal, eumque staticulos dare bis verbis ait : « Descendit de cantherio, inde stati- « cules dare, ridicularia fundere. » Et alibi in eundem « Praet.erea cantal, ubi collibuit, interdum Graecos ver- « sus agit, jocos dicit, votes demutat, staticulos dit. » 11œc Calo. Cui, ut videtis, etiam cantare non serii hominis videtur : quod apud alios adeo non inter turpia numera- tum est, ut L.Sulla, vir tanti nominis, optime captasse dicatur. Ceterum histriones non inter turpes habitos , Ci- cero testimonio est, quem nullus ignorat Roscio et tEsopo bistrionibus tam familiariter usum, ut res rationesque eorum sua sollertia tueretur. Quod cum aliis multis, tum ex epistolisquoque ejus declaratur. Nam illam oratio- nem quis est, qui non legerit, in qua populum Romanum objurgat, quod Roscio gestum agente tumultuaverit? et serte satis constat, contendere eunr cum ipso histrione se- litum, utrum ille saepius eundem sententiam variis gesti- bus efficeret, an ipse per eloquentiae copianr sermone di- verso pronuntiaret. Qum res ad banc artis suie fiduciam jloscium abstraxit, ut librum conscrfberet, quo eloquen- tiam cum histrionia compararet. Is est Roscius, qui etiam L. Sullœ carissimus fuit, et anulo aureo ab eodem die- tatore dû natus est. Tanta autem fuit gratia et gloria, ut mercedem diurnam de publfco mille denarios sine gregali- bus solus acceperit. A:sopum vero ex pari arte ducenties sestertium reliquisse filin constat. Sed quid loquor de bis- trionibus? Cum Appius Claudius virtrimnphalis, qui Sa- lins usque ad senectutem fuit, pro gloria obtinuerit, quod inter collegas optime saltitabat. Ac priusquam a sal- tatione discedo, illud adjiciam, une eodem tempore tri- bus nobilissimis civibus non modo studium saltandi, sed etiam, si Diis placet, peritiam, qua gloriarentur, fuisse, Gabinio consulari Cicerouis inimico, quod ci et Cicero non dissimulanter objecit, et M. Cxlio note in turbas vire, quem idem Cicero defendit, et Licinio Crasso, Crassi ejus, qui apud Parthos extinctus est, filio. CAPUT Xl. Quanto in pretio fuerint apud paulo vetustiores romanos pistes, et praesertim mureena. Sed de saltatione veterum ad prœdae marinae.transire lu- xum Liciniorum me nomen admormit : quos Muraenas eo- gnomiuatos, quod hoc piste effutissime delectati sunt, satis constat. Iluic opinioni M. Varro consentit, asserens, eodem modo Licinios appellatos Murienas, quo Sergius Oratacognominatas est, quod ci pistes, qui auratae vo- cantur, carissimi fuerint. Hic est Sergius Orata, qui pri- mas balneas pensiles lrabuit, primus ostrearia in Bajano locavit, primusoptimum saporem ostreis Lucrinis adjiz- dicavit. Fuit auteur aetate L. Crassi , illius diserti : qui quam gravis et serius habitus sit, etiam Cicero docet. Is tamen Crassus vii censorius, (nain cum Co. Domitio cen- sorfuit) cum supra ceteros disertes haberetur, essetque inter clarissimos cives princeps, tamen murienam in pis- cinadonrus suie moi tuam atratus tanquam filiam luxit. Nequcidobscurum fuit. QnippecollegaDmnitiusinserratu hoc ci, quasi deformecrimen, objecit. Neque id confiteri Crassusembuit;scd ultro etiam, si Diis placet, glorialus est censor, piam affectuosamque rem fecisse se jactitans. Piscinas autem quam refertas habuerint pretiosissimispis- cibus Romani illi nobilissimi principes , Lucilius, Pbilip- pus et Ilortensius, quos Cicero piscinarios appellat, etiam illud indicinm est, quod M. Varro in libro De agricultura refert, M. Catonem, qui post Uticw periit, cum heres testamento Lucilii eSset relictus, pistes (le piscina ejus quadraginta millibus vemlidisse. Arcesssebantur auteur mu- racnar, ad piscinas nostrar, urbis ab usque freto Siculo, quod Rhegium a Messana respicit. Illic enim optirn:x a produis esse creduntur, tain Hercules, quam anguilhc. Et rarie- que ex illo loto graece nawrac vocantur, latine tlutae quod in summo supernautes, sole torrefactx curvare se posse,et in aquam mergere desinunt, atque ita faciles capte front. Et, si enumerare velim, quam multi magni- que auctores murxnas e freto Siculo nobilitarint, longum fiel. Sed dicam, quid Varro in libro, qui inscribitur Gal- lus de admirandis, dixerit his verbis : « 1n Sicilia quo- « que, » inquit, « manu tapi mmMenas flutas, quod bm in « surnma aqua prie pinguedine (mitent. » H ec Varro. Sed quis neget, indomitarn apud illos, et, ut ait Caecilius, vallatam gulam fuisse, qui ex taro longinquo mari ins- trumenta luxuriie comparaient P Nec rares hic Romae pis- cis, ut peregre accitus erat. Auctor est Plinius, C. Caesa- rem dictatorem, cum triumphales cœnas populo daret, sexmillia murwnarum a C.Ilirrio ad pendus accepisse. Hujus Ilirrii villanr,- quanrvis non arnplam , aut latam , constat pi-opter vivaria, quae lrabuit, quadragies sestcr- lium venundatam. CAPUT XII. De acipensere, mullo , scaro, lupo. Nec acilrcnscr, quein maria prodigis nutriunt, illius seculi delicias evasit. Et, ut liqueat, secundo Punico bello cclebre nomen hujus piscis fuisse, accil>ite, ut meminerit ejus Plautus in fabula, quae inscribitur Baccharia, ex per- sona parasiti Quis est mortalis tanta fortuna affectus unquam, Quam ego nunc sum, cujus haec ventri portatur pompa? Vel nunc qui mihi in mari acipenser latuit antehac, Cujus ego talus in latebras reddam meis dentibus et mani- bus. Et, ne vilior sit testis poeta, accipite, assertore Cicerone, in quo honore fuerit hic piscis apud P. Scipionem Africa- num illum et Numantinum. Haec sont in dialogo de lâto verba Ciccronis : •, Nam cum esset apud se ad Lavernium « Scipio , rmaque Pontius; allatus est forte Scipioni aci- « penser, qui admodum Taro capitur, sed est piscis, ut « feront, inprimis nobilis. Cum auteur Scipio unum et al- « terum ex his, qui eum salutatirm venerant, invitasset, « pluresque etiam invitaturus videretur : in aurem Pon- « tius, Scipio, inquit, vide, quid agas, acipenser iste Pau- << corum hominum est. » Nec infitias ce, temporibus Tra- jani hune piscem in magne, pretio non fuisse, teste Piinio Seeundo, qui in Naturali historia, cum de hoc piste lo- queretur, sic ait : « Nullo nunc in honore est, quod quideni « mirer, cum sit ranis inventu. » Sed 11011 diu stetit liste parsimonia. Nam temporibus Severi principis, qui osten- tabat duritiam morum, Sammonicus Serenus, vir seculo sue doctus, cum ad principem suum scriberet, faceretque de hoc piste sermonem, verba Plinii, quie superius po- sui, praemisit, et ita subjecit : a Plinius, ut scitis, ados- « que Trajani imperatoris venit ftatem. Nec dubium est, « quod ait, nullo honore hune piscem temporibus suis « fuisse, verum ab eu dici. Apud antiques auteur in pretio « fuisse, ego testimoniis palam faciam, vel eo magis, « quod gratiam ejus video ad epulas quasi postliminio ce- « disse. Quippe qui dignatione vestra cum intersurn convi. +~ vie sacre, animadvertam hune piscem a coronatis mi- « nistris cum tibicine introferri. Sed quod ait Plinius de « acipenseris squamis, id verum esse, maximus rerum « naturalium indagatorNigidius I+igulus ostendit, in cujus « libro de Animalibus quarto ita positum est : Cur alii « pistes squama seconda, acipenser adversa sit. » Haec Sammonicus : qui turpitudinem convivii principis sui tau. dando notat, prodens verierationem , qua piscis habebatur, ut a coronatis inferretur cum tibicinis canto, quasi quwdam non deliciarum, sed numinis pompa. Sed ut minus mire- mur, acipenserem gravi pretio taxari soliturn; Asinius Celer vir consularis, ut idem Sammonicus refert, mullum unum septem millibus nummum mcrcatus est. In qua re luxuriam illius seculi eo magis licet aestimare, quod Pli- nfus Secundus temporibus suis negat facile mullum reper- tum, qui duas pondo libras excederet. At nunc et majoris ponderis passim videmus, et pretia haec insana nescimus. Nec contenta illa ingluvies fuit maris sui copiis. Nam Oc- tavius pratfectus classis, sciens, scarum adeo Italicis lito- ribus ignotum, ut nec nomen Latinum ejus piscis habea- unrs, incredibilem scarorum multitudinem, vivariis navi- bus hoc advectam, inter Ifostiam et Campaniae litus in mare sparsit; miroque ac novo exemplo pistes in mari, tanquam in terra fi-tiges aliquas, seminavit. Idemque, tanquam somma in hoc utilitatis publicae verteretrtr, quin- quennio dedit operam, ut, si quis inter alios pistes sca- rum forte cepisset, incolumem confestim et inviolatum mari redderet. Quid stupemus, captivant illius seculi gulam servisse mari, cum in magno, vel dicam maximo, apud prodigos honore fuerit etiam Tiberinas lupus, et omnino omnes ex hoc amne pistes? quod equidem cor ita illis vinum sit, ignoro. Fuisse autem etiam M. Varro ostendit; qui enu- merans, qua, in quibus Italiae partibus optima ad victum gignantur, pisci Tiberino palmam tribuit his verbis in li- bro Rerum lurrnanarum undecimo : « Ad victum optima « fert ager Campauus frumentum, Falernus vinum, Cassi- « nas oleum, Tusculanus ficam, nie] Tarentinus, piscem « Tiberis. » Haee Varro de omnibus scilicet hujus fluminis piscibus. Sed inter eos, ut supra dixi, preecipuum locum lupus tenuit, et quidem is, qui inter duos pontes captus est. Id ostendunt cum multi alii, tum etiam C. Titius, vit aetatis Lucilianœ, in oratione, qua legem Fanniam suasit. Cujus verba ideo pono, quia non solum de lupo inter duos pontes capto erunt testimonio, sed etiam mores, quibus plerique tune vivebant, facile publicabunt. Describens enim homines prodigos, in forum ad judicandum ebrios commeantes, quaeque soleant interse sermocinari, sic ait « Ludunt alea, studiose unguentis delibuti, scordis stipati. « Ubi borne decem sont, jubent puerum vocari, ut comi- « tium eat percontatum, quid in foro gestum sit, qui sua- « serint, qui dissuaserint, quottribus jusserint, quot ve- ,, tuerint.Inde ad comitium vadunt, ne litem suant faciant. « Dum eunt, nulla est in angiporto amplrora, quant non « impleant, quippe qui vesicam plenam viui habeant. Ve- « niunt in comitium tristes, jubent dicere. Quorum nego- « tium est, dicunt. Judex testes poscit. lpsus it mincl.um. « Ubi redit; ait se omnia audivisse, fabulas poscit; lite- « ras inspicit. Vix prae vino sustinet palpebras. Eunti in « consilium, ibi hxc oratio : Quid miiti negotii est cum « istis nugacibus? quam potins potamus mulsum mixtum ,, vino graeco, edimus turdum pinguem, bonumque pis- « cem, lupum germanum, qui inter duos pontes captas « fuit? » Heec Titius. Sed et Lucilius, acer et violentus poeta, ostendit scire se hune piscem egregii saporis, qui inter duospontes captas esset, eumque quasi ligurritorem, catillonem appellat : scilicet qui proxime ripas stercus insectaretur. Proprio auteur « catillones » dicebantur, qui ad pollactum Ilerculis ultimi cum venirent, catillos ligurri- bant. Lucilii versus là sont Fingere pra'terea afferri', quod quisque volebat. lllum suminaducebanl atque altilium lanx Hune pontes Tiberinos duo inter captas catillo., CAPÜT %III: De. legibus latis contra luxuriam veterum Romanorum. Longum fiat, si enumerare velim, quotinstrumenta gulae inter illos vol ingenio cogitata sint, vol studio confecta. Et hae nimirum causae fuerunt, propter quas tot immero loges de ceeuis et sumtibus ad populum ferebantur : et irnperari cu•lrit, ut patentibus januis pr,ansitaretur et ceenitaretur. Sic oculis civium testibus factis, lusurix; modus fieret. Prima autem omnium de tamis lex ad populum Orchia pervenit. Quam tulit C. Orchius tribunus plebis de sena. tus sententia, tertio anno, quam Cato censor fuerat. Cujus verba, quia prolixa sunt,.praetereo. Summa autem ejus praescribebat numerum convivarum. Et haec est tex Or- chia, de qua mox Calo in orationibus suis vociferabatur, quod plures, quam praescripto ejus cavebatur, ad ceenam vocarentur. Cumque auctoritatem Dovee logis aucta néces- sitas imploraret ; post annum vicesimum secundum logis Orchiae Fannia lex lata est, anno post Romam conditam, secundum Gellii opinionem., quingentesimo nonagesimo secundo. De hac loge Sammonicus Serenusita refert: « Lex « Fannia, sanctissimi augusti, ingenti,omniumordinum rt consensu pervenit ad populum. Neque eam praetores, aut n tribuni, ut plerasque alias, sed ex omni bonorum con. silio et sententia ipsi consoles pertulerunt, cum respu- « blica ex luxuria conviviorum majora, quarn credipotest, R detrimenta pateretur. Siquidem eo res redierat, ut gula « illecti plerique ingenui pueri pudicitiam et libertatem « suam venditarent : plerique ex plebe Romana vino madidi in comitium venirent; et ebrii de reipublicae salute con- n sulerent. » Haec Sammonicus. Fanniae autem logis seve- ritas in. eo superabat Orchiam legem, quod in superiore numerus tantummodo coenantinm cohibebatur, licebatque secundum eam unicuique bora sua inter paucos cousu- more. Fanniaautem et sumtibus modum fecitassibuscon- tum. Unde aLucilio preta festivitatis suce more« centussis » vocatur. Panniam legem post annos decem et octo lex Di- dia consecuta est : ejus ferendde duplex causa fuit : prima et potissima, ut universa ltalia, non sola urbs, lege sum- tuariateneretur, Italicis existimantibus, Panniam legem non in se, sed in solos urbanos cives esse conscription. Deinde, ut non soli, qui prandia ceenasve majore sumtu fecissent, sed etiam, qui ad eas vocitati essent, atque omnino interfuissent, poanis logis tenerentur. Post Didiam Licinia lex lata est a P. Licinio Crasso divite. Cujus ferundee probandmque tantum studium ab optimatibus impensum est ,'ut consulte senatus juberetur, ut ea tan- tummodo promulgata, priusquam trinundino confirmare- tur, ita ab omnibus observaretur, quasijam populi senten- tia comprobata. Lex vero baec paucis mutatis in plerisque cura Pannia congruit. In ea enim ferenda quaesita novae legis auctoritas, exolescente motu legis antiquioris, ita Hercules, ut de ipsis duodecim tabulis factum est : qua- rum ubi contemni autiquitas ceepit, eadem illa, quae illis legibus cavebantur, in alia latorum nomina transierunt. Sed logis Licinia summa, ut Kalendis, Nonis, nundinis Pomanis, cuique in dies singulos triginta dumtaxat asses edundi causa consumere liceret : ceteris vero diel3ns , qui excepti non essent, ne amplius apponeretur, quai, tamis aridae ponde tria, et salsatnentorum pondo libra, et quod ex terra, vite, arboreve sit natum. Video,quid remordeat. Ergo indicium sobrii seculi est, uhi tali pra•scripto legem coercetur expensa co=narurn. Non ita est. Nam loges sum- tuarix a singulis ferebantur, Tue totius civitatis vitia corrigeront : ut nisi pessimis effusissimisque moribus vive retur, profecto opus ferundis legibus non fuisset. Vetus verbum est : « Loges, » inquit, « boni, ex malis moribus « procreantur. » lias sequitur lex Cornelia, et ipsa sum- tuaria, quam tulit Cornelius Sulladictator: in qua non con- viviorurn magnificeutia prohibita est, nec gulae modus fa- ctus ; verum minora pretiarebusimposita: et quibus relais, DE boni ! quamque exquisitis et pagine incognitis generibus deliciarum 1 quos illic pistes, quasque offulas nominal! et tamen pretia illis minora constitait. Ausim dicere, ut viii. tas edulium animes hominum ad parandas opsonforam copias incitai-et; et gulae servire, etiam qui parvis essent» facultatibus, pussent. Dicam plane,quod sentio. Apprimo luxuriosus rnihi videtur et prodigus, cui Inec tanta in epulis vol gratuita ponantur. Itaque tanto bec seculum ad omnem continentiam promtins, ut pleraque earunr rerum, qui, Sullana lege , ut vulgo nota, comprelienduntta-, nemo nostrum vol fantlo compererit. Sulla mortuo, Lepidus con- sul legcmtalit et ipso cibauam Catoenim sumtuarias loges cibarias appellat. Dein paucis interjectis annis, alia tex per- venit ad populum , ferente Antio Restione. Quam legem , quamvis esset optima, obstinatio tamen luxurrin, et vi- tiorum tirma concordia, nullo abrogante, irritam fecit. illud tamen memorabile de Restione, latore ipsius legis, fertur : eum, quoad vixit, foris postea non canasse, ne testis tieret coutemtae legis , quam ipse bono publico per- tulisset. Ilis legibus annumerarem edictum de surntibus ab Antonio proposituni, qui postea triumvir fuit : ni in- dignum crederem, inter cohibentes sumtum Antonio locum facere : cujus expensa; inccnnam solitae conferri, sola unio- nis, a Cleopatra uxore consumti, aestimatione superatae sont. Nam.cum Antonius, quidquid mari, aut terra, aut etiam c(elo gigneretur, ad satiandam ingluvient suam na- tum existimans, faucibus ac dentibus suis subderet; caque re captus, de Romano imperio facere vellettEgyptium re- gnum : Cleopatra uxor, quie vinci a Romanis nec luxuria dignaretur, sponsione provocavit, insumere se posse in unam cmnam sestertium centies. Id mirum Antonio visum. Nec moratus, sponsione contendit dignus sculna Munacio Planco, qui taro lionesti certaminis arbiter electus est. Altera die Cleopatra, pertentans Antonium, pollucibilero sine c(rnam paravit, sed quam non miraretur Antonins quippe qui omnia, quee apponebantur, ex cotidianis opi- bus aguosceret. Troie arridens regina phialam poposcit, coi aceti nonnihil acris infudit, atque illuc unionem den:- tum ex amie altera festinabunda demisit; eumque mature dissolutum, titi natura est ejus lapidis, absorbuit. Et, quamvis eo facto sponsione vicisset, (quippe cum ipsa margarita centies sestertium sine contentione evaluisset) manum tamen et ad alterius unionis autem similiter admo. vit, nisi Munacius Plancus judex severissimussuperatum Antonium mature pronuntiasset. Ipse autem unio cujus fuerit magnitudinis, inde colligi poterit, quod qui super- fuit, postea victa regina, et capta £gypto, Romain dela- tus, desectusque est; et factx ex una margarita duw, im- positaeque simulacro Vencris, ut monstruosae magnitudi- nis, in temple, quod Pantheum dicitur. CAPUT XIV. De nucum generibus. Adhuc dicente Furio, secundae mensx illata bellaria novo sermoni principium dederunt. Symnmachus enim, attrectans manu noces, Vellem, inquit, ex te audire, Servi, tanta nucibus nomina quae causa vel origo variave- rit; aut onde tot mata, eum hic una appellatione vociten- tur, Liant tamen seorsum diversa taro vocabulo, quam sa- pore. Ac prias de nucibus absolvas volo, gnae tibi memo- ria crebr.;e lectionis occurrunt. Et Servius : Nux ista Ju- glans secundum nonnullornm opinionem a juvando, et a glande dicta existimatur. Gavius vero Bassus in libro de Significatione verborum hoc refert : « Juglans arbor proinde « dicta est, ac Jovis glans. Nam quia id arboris genus « noces habet, quae sunt suaviore sapore, quam glans « est : banc fructum antiqui illi, qui egregium glandique « similem, ipsantque arborera Deo dignam existimabant, « Jovis glandem appellaverunt; quee nunc literis interli- « sis, jnglans nominatur. » Cloatius auteur Verus in libro a Grxcis tractorum ita memorat : « Juglans, di praeter- « missum est, quasi dijuglans, id est, Otôç P&aavoç : » sicut Theophrastus ait : "Iata aÈ Twv dptvewv 2i iv To~ç 7zeafotç ov q>vETat, TepégtVAoç, vrptvoç, gt).Gpr„ âq&px~1, xnpta, $ xai ,àtbç (3&aavoç. Hanc Gtvioeci etiam basilicam votant. Nux bac Avellana, seu Praenestina, qule est eadem, ex arbore est, quae dicitur corylos. De qua Vergilius dictt Corylum sere. Est autem natio hominum justa agrum Prienestinum,qui Carsitani vocanturâ7cô Twv xacpùwv : cu- jus rei meminit Varro in Logistorico, qui inscribitur, Ma- rius de fortuna. Inde scilicet Praenestinm noces. Est et illud apud Nxvium in fabula Ariolo Quis heri apucl te? Prtenestini et Lanuvini hospites. Suopte utrosque decuit acceptos cibo, Alteris inanem bulbam madidam dari , Alteris noces in proclivi profundere. Hanc autem nucem Graeci Ponticam votant, dam una- quaeque natio indit Imic nuci nomen ex loto, in quo nas- citur copiosior. Nux castanea, de qua Vergilius, Casta. neasque puces, vocatur et heracleotica. Nain vir doctus Oppius in libro, quem fecit de silvestribus arboribus, sic ait : « Heracleotica haec nux, quam quidam castaneam « votant, itemque Pontica nux, atque etiam, quae dicun- « tur basilicee juglandes, germina atque flores agent simi- « liter iisdem temporibus, quibus graecœ puces. Nunc dicendum est, qua, sit grwea nux : ac simul bot dicens amygdalam de lance tulit et ostendit. Nux gratta baec est, quie et amygdale dicitur. Sed et Thasia eadem nux vocatur. Testis est Cloatius in ordinalormn Graecorum lib. iv, cura sic ait : « Nux graeca amygdale. » Atta vero in Supplicatione, « Nucem graecam, » ait, « favumque « acide, quantum libet. » Nucem molluscum, libet hiemis nobis tempos invideat, tamen quia de nucibus loquimur, indictarn non relinquarnus. Plautus in Calceolo sic ejus memiuit : « 1Iolluscam nucem super ejus dixit impendere « tegulas. » Ecce Plautus nominat quidam : sed quid sit nux mollusca, non exprimit. Est autan persicum , guoal vulgo vocatur : et mollusca nux dicitur, scilicet quod ce- teris omnibus nucibus mollior sit. Il ajus rei idmiens asser- tor est Suevius, vir longe doctissimus, in idyllio, quod inscribitur Moretum. Nam, cum loquitur de hortulano faciente moretum, inter cetera, quie eo mittit, et hoc po- muni mitti ait his verbis Admisce tu Acca basilicis h:nc nunc partir, Partim Persica : quod noaien sic denique fertur, Propterea.quod, qui quondam cum rege potenti„ Nomme Alexandro Magno, fera prrlia bello In Pcrsas retulere, suo post inde reventu Hoc genus arboris in prtelatis iinibus Grajis Disseruere, novos fructus mortalibus dantes. Mollusca hrec nux est, ne quis forte inscius erret. Nux Terentioa dicitur, qu?e ita mollis est, ut vix attre tata frangatur.+De qua in libro Favorini sic reperitur « Itemque quidam Tarentiuas oves, vel noces dicunt, quai « sunt Terentinai a tereno., quod est Sabinornar lingaa • molle.-Unde Terentios quoque dictos putat Varro ad « Libonem primo. » Quam in culparn etianrHoratius potest videri incidere, qui ait Et molle Tarerrtum. Nux pinea hos nobis, qui appositi saut, mrcleos dedit. Plautus in Cistellaria (lui e rtce riucleos esse vult, frangat nuccm CAPUT XV. De generibus malorum, et picorerai. Et, quia mala videmus admixta bellariis, post rinces de malorum generibus disserendum est. Surit de agricultura scriptores, qui rinces et mala sic dividruit, ut noces dicaut omne pomum, quod foris duro tegatur, et intus habeat, quod esui est; malum vero, quod foris habeat, quod esui, et durum intus includat. Secundurn liane definitionem Persicum , quod Suevius poeta superius inter rinces nu- merat, magis erit inter mala nuinerandum. Ilis praemissis, malorum enumeranda surit genera, quae Cloatius in Ordinatorum Graicorum libro quarto ita dili- genter enumerat : « Sunt autem genera malorum : Ame- « rinum, cotonium, citreum, coccymelum, conditivum, • ~:rcp.AMç, musteum, Mattianum, orbiculatum, ogratia- « nom, praecox,pannuceum, Panicum, Persicum,qui- « rianum, prosivum, rubrum, scandianum, silvestre, « struthium, Scantianum, Tibur, Verianum. » Vides Per. sicom a Cloatio inter mala numeratum, quod nomen ori- ginis sine tenuit, licet jam durum nostri soli germen sit. Quod auteur ait idem Cloatius, citreum, et ipsum Persi- cum malum est secundum Vergilium Felicis malis, qy;o non prrestantius ullum. et rebiqua. Et ut nemo dubitet, hxe de citreo dixisse Ver- ' gilium:; accipite, quae Oppius in libro de silvestribus ai, boribus dicat : « Citrea item malus et Persica : altera « generatur in Italia, et in Media altera. » Et paulo post de citreo loquens, ait : (, Est auteur odoratissimum : ex « que intcrjectum vestitineas necat : fertur etiam venenis « contrarium; quod tritum coin vivo purgatione virium « suarum bibentes servat. Generantur antecn in Perside « onmi lempore cnala citrea. Alia enim pra;carpuntur, alia « interim maturescunt. » Vides hic et citreum nominari, et omniasigna poni, qumde eo Vergilius dixit; licet nomen citrei ille non dixerit. Nain et Homerus, qui citreum OGov appelle, ostendit esse odoratum pomum OGov S' vnd ra).rv 8SwUt. et, quod ait Oppius inter vestem poni citreum, idem signircat Ilomerus, cum dixit E'ip.a,a S' âp.~téaaea 0•JwSzx atyaaôevta. j bine et Naevius poeta in bello Punie; ait citrosam ves- tem. l'ira lca~c, qum vidernus, varietas noncmum numerosa discernit. Nain idem Cloatius sic eorum vocabula descri- bit : « Anicianmn, cucurbitivum, cirritum, cervisca, ,, calculosum, crustuminum, decimanum, Gracculum, « Lollianum, Lanuvinum, laurcum, lateresianum, mu- « rapium,Milesium, murteum, Nmvianum, orbiculatum, « praecianum, rubile, Signiuunc, I+ullianum, Titianum, « Turrinianum, timosum, pra;cox,volemum, mespillum « serum, sementivum serum, Sextilianum serum, Taren- « tinrmi serum, Valerianum serum. CAPUT XVI. De licuum, olearum', uvarumque generibus. Admonent nos et fici aridx, ut enumeremus gercera licorum, eodem Cloatio nos de his, ut de aliis, instrueute. Sic enim diversas ficos diligentiœ suie more dinucnerat « Africa, albula, barundinea, asinastra, atra, palusca, « augusta, bifera, Carica, Chalcidica, alba nigra, Chia « alba nigra, Calpurniana alba nigra, cucurbitiva, duri- « coria, Ilerculanena, Liviana, Ludia, leptoludia, l1lar- « sica, Numidica, pulla Pmnpejana, praecox, Tellana « atra. » Sciendum, quod tiens alba ex felicibus sit arbo- ribus; contra nigra ex infelicibus. Docent nos utrumque ponü3ices. Ait enim Veranius de verbis pontifcalibus « helices arbores putautur esse, quercus, msculus, ilex, « suber, fagus, corylus, sorbus, ficus alha, pires, malus, ~< vins, prunus, cornus, lotus. » Tarquinius auteur Priscus in ostentario arborario sic ait : « Arbores, quar inferum « llcorum avertentiumque in tutela sunt , cas infelices no- « minant. Alternum sauggninern, filicem, ficuni atram, « qumque baccara nigram nigrosque fructus ferunt, item', que acrifolium, pirum silvaticurn, ruscum, ruburu, « sentesque, quibus portenta prodigiaque mala comburi « jubere oportet. » Quid? quod ficuni tanquam non pomma secerni a pomis apnd idoneos reperimus? Afranius in Sella « ponnrm, bolus, icurn, uvam. » Sed et Cicero (Econo- micon libro terlio : « Neque serit vitem, neque, qum sata « est, diligenter colit; oleum, ficos, poma, non habet. » ,Nec hoc ignorandum est, ficuni solam ex omnibus arbori- bus non fiorere. Lacte proprie ficorum. Grossi appellantur fici, qui non maturescunt : hos Graeci dicunt ô),vvOovç. Dlattius : « lnmillibus tot ficorum non videbitis grossum. » Et Paulo°post ait : « Sumas,ah alio lace diflluos grosses. » Et Postumins Albinus annali primo de Bruto : « Ea causa « sese stultum brutumque faciebat; grossulos ex nielle « edebat. » Olearunr genera hier. enumerantur : Africana, Albige. rus, Aquilia, Alexandrina, iEgyptia, culminca, couditiva, Liciniana, Orchas, oleaster, pausia, Paulia, radias, Sal- lentina, Sergiana, Termutia. Sicut uvarum ista sont go- nera : Aminea, scilicet a regione : nam Aminci fuerunt, ubi mine, Falernum est : asinusca, atrusca, albiverus, albena, apiana, apicia, bumamma,aut, ut Gra~ci dicunt, (3oGuacEos' duracina, labrusca, melampsitlria, maronia, mareotis, numentana, precia, prannia, psithia, pilleolata, Ehodia, stephanilis, venucula, variola, lagea. Inter Broc Pralextatus . Vellem Servium nostrum diutius audire. Sed bora nos quietis admonet, ut exorto jubare cloquio Symmacbi dorai sum fruamur. Atque ila facta discessio est.