[0] Marbode de Rennes. Liber lapidum.
PROLOGUS.
Euax rex Arabum legitur scripsisse Neroni, 
 Qui post Augustum regnauit in Urbe secundus, 
 Quot species lapidum, quae nomina, quiue colores, 
 Quaeue sit his regio, uel quanta potentia cuique. 
 Hoc opus excipiens dignum, componere duxi 
 Aptum gestanti forma breuiore libellum, 
 Qui mihi praecipue, paucisque pateret amicis; 
 Nam maiestatem minuit qui mystica uulgat, 
 Nec secreta manent, quorum fit conscia turba. 
 Hunc tribus, ut multum, dandum sancimus amicis. 
 Qui numerus sacer est , et nos sacra pandimus illis. 
 Qui secreta Dei seruando decenter honorant, 
 Quos grauitas morum, uitae commendat honestas. 
 Occultas etenim lapidum cognoscere uires, 
 Quarum causa latens effectus dat manifestos, 
 Egregium quoddam uolumus rarumque uideri; 
 Scilicet hinc solers medicorum cura iuuatur. 
 Auxilio lapidum morbos expellere docta: 
 Nec minus inde dari certarum commoda rerum 
 Auctores perhibent, quibus haec perspecta feruntur. 
 Nec dubium cuiquam debet falsumue uideri, 
 Quin sua sit gemmis diuinitus insita uirtus. 
 Ingens est herbis uirtus data, maxima gemmis. 

[1] I. DE ADAMANTE.
Ultima praecipuum genus India fert adamantis, 
 De crystallorum natum sumptumque metallis. 
 Hunc ita fulgentem crystallina reddit origo , 
 Ut ferruginei non desinat esse coloris: 
 Cuius durities solidissima cedere nescit, 
 Ferrum contemnens, nulloque domabilis igne. 
 Quae tamen hircino calefacta cruore fatiscit. 
 Incudis damno, percussorumque labore, 
 Huius fragmentis gemmae sculpuntur acutis. 
 Hic sed auellana maior nuce non reperitur. 
 Alterius generis producit Arabs adamantem, 
 Non sic inuictum: nam frangitur absque cruore. 
 Nec par huic nitor est, pretiique minoris habetur, 
 Pondere sit quamuis, et enormi corpore maior. 
 Tertius est adamas quem dat maris insula Cyprus. 
 Quartum producit ferraria uena Philippis. 
 Omnibus aequa tamen uis est adducere ferrum; 
 Quod facit et magnes absente potens adamante: 
 Nam praesens adamas magneti, quod rapit, aufert. 
 Ad magicas artes idem lapis aptus habetur, 
 Indomitumque facit mira uirtute gerentem; 
 Et noctis lemures, et somnia uana repellit. 
 Atra uenena fugat, rixas et iurgia mutat. 
 Insanos curat, durosque reuerberat hostes. 
 Clausus in argento lapis hic, auroue feratur, 
 Cingat et hinc laeuum fulgens armilla lacertum. 

[2] II. DE ACHATE.
Ut perhibent primum, lapis est inuentus achates 
In ripis fluuii, qui nomine dictus eodem. 
Hic pretio diues, Siculas perlabitur oras. 
Sic licet ipse niger , zonis tamen obsitus albis. 
Hic lapis ingenitas memoratur habere figuras; 
Cuius natiuis facies interlita uenis, 
Nunc regum formas, nunc dat simulacra deorum. 
Rex Pyrrhus digito gessisse refertur achatem, 
Cuius plana nouem signabat pagina musas. 
Et stans in medio citharam tangebat Apollo; 
Naturae, non artis opus, mirabile dictu. 
Hunc quoque corallo similem gerit insula Creta; 
Cuius planities criseis est illisa uenis. 
Iste nempe uirus fugat, et quod uipera fundit. 
Reddentem uarias facies dat et Indus achatem; 
Nunc nemorum frondes, nunc dantem signa ferarum. 
Hic sedare sitim, uisumque fouere putatur, 
Est et qui myrrhae succensus spirat odorem. 
Sanguineas maculas est qui perhibetur habere. 
Cerea cui facies, quia creber, uilis habetur. 
Portantem munit , uiresque ministrat achates, 
Facundumque facit, gratumque, bonique coloris, 
Et persuasorem, mundoque, Deoque placentem. 
Hoc Anchisiades comitante pericula uicit. 

[3] III. DE ALLECTORIO.
Ventriculo galli, qui testibus est uiduatus , 
Cum tribus, ut minimum, factus spado, uixerit annis, 
Nascitur ille lapis, cuius non ultima laus est, 
Et per bis binos capit incrementa sequentes, 
Mensuramque fabae crescens excedere nescit. 
Crystallo similis, uel aquae, cum limpida paret. 
Huic allectorio nomen posuere priores. 
Inuictum reddit lapis hic quemcunque gerentem, 
Exstinguitque sitim patientis in ore receptus. 
Nam Milo Crotonias pugiles hoc praeside uicit. 
Hoc etiam multi superarunt praelia reges. 
Hoc expulsorum promptus solet esse reductor, 
Acquiritque nouos, ueteresque reformat honores
Hic oratorem uerbis facit esse disertum, 
Constantem reddens, cunctisque per omnia gratum 
Hic circa Veneris facit incentiua uigentes. 
Commodus uxori quae uult fore grata marito. 
Ut bona tot praestet clausus portatur in ore.

[4] IV. DE IASPIDE.
Iaspidis esse decem species septemque feruntur. 
Hic et multorum cognoscitur esse colorum, 
Et multis nasci perhibetur partibus orbis. 
Optimus in uiridi translucentique colore, 
Et qui plus soleat uirtutis habere probatur. 
Caste gestatus fugat et febres, et hydropem , 
Appositusque iuuat mulierem parturientem, 
Et tutamentum portanti creditur esse; 
Nam consecratus gratum facit atque potentem, 
Et sicut perhibent, phantasmata noxia pellit. 
Huius in argento uis fortior esse putatur. 

[5] V. DE SAPPHIRO.
Sapphiri species digitis aptissima regum, 
Egregium fulgens, puroque simillima coelo, 
Vilior est nullo uirtutibus atque decore. 
Hic et syrlites lapis a plerisque uocatur, 
Quod circa syrtes Lybicis permistus arenis, 
Fluctibus expulsis, feruente freto reperitur. 
Ille sed optimus est, quem tellus medica gignit. 
Qui tantum asseritur nunquam transmittere uisum; 
Quem natura potens tanto ditauit honore, 
Ut sacer et merito gemmarum gemma uocetur: 
Nam corpus uegetat, conseruat et integra membra. 
Et qui portat eum, nequit ulla fraude noceri. 
Inuidiam superat, nullo terrore mouetur. 
Hic lapis, ut perhibent, educit carcere uinctos, 
Obstructasque fores, et uincula tacta resoluit, 
Placatumque Deum reddit, precibusque fauentem. 
Fertur et ad pacem bonus esse reconciliandam; 
Et plusquam reliquas amat hanc hydromantia gemmam, 
Ut diuina queat per eam responsa mereri 
Scilicet ardorem refrigerat interiorem, 
Sudorem stringit nimio torrente fluentem, 
Contritus lacti superillitus ulcera sanat, 
Tollit et ex oculis sordes, ex fronte dolorem. 
Et uitiis linguae simili ratione medetur. 
Sed qui gestat eum, castissimus esse iubetur. 

[6] VI. DE CHALCEDONIO.
Chalcedon lapis est hebeti pallore refulgens, 
Chalcedon lapis est hebeti pallore refulgens, 
Inter iacinthum medioximus atque beryllum; 
Qui si pertusus digito colloque geratur, 
Is qui portat eum perhibetur uincere causam. 
Haec species lapidis tantum tricolor reperitur. 

[7] VII. DE SMARAGDO.
Omne uirens superat forma uiridante smaragdus; 
Cuius bis quinae species, binaeque feruntur. 
Sunt etenim Scythici, Bactani , Niliacique. 
Sunt et qui uenis nasci perhibentur in aeris, 
Quos maculis uitiosa notat natura metalli. 
Sunt Chalcedonii, residos piget enumerare. 
Praecipuus Scythicis honor est et gratia maior. 
Grissibus eripiunt seruantibus hos Arimaspi. 
Quos uisus penetrat, famae potioris habentur; 
Quorum luce uirens uicinus tingitur aer; 
Quos neque sol mutat, nec clara lucerna, nec umbrae. 
Strata superficies quibus est, uel concaua forma, 
More iacentis aquae, uultum spectantis adumbrat. 
His usum speculis testatur fama Neronem, 
Cum gladiatorum pugnas spectare liberet. 
Optimus his situs est quorum sunt corpora plana. 
Commodus iste lapis scrutantibus abdita fertur 
Cum praescire uolunt ac diuinare futura. 
Auget opes lapis hic sese reuerenter habentis, 
Omnibus in causis dans persuasoria uerba, 
Tanquam facundi sit uis sermonis in illa. 
Collo suspensus durum fugat erutriceum , 
Et sanare potest ipsa ratione caducos. 
Emundat fessos uiridi mulcedine uisus, 
Et tempestates auertere posse putatur. 
Fertur lasciuos etiam compescere motus. 
Perficit in uiridem magis exactumque colorem , 
Ablutus uino uiridique perunctus oliuo. 

[8] VIII. DE SARDONICE.
Sardonicem faciunt duo nomina, sardus et onyx. 
Tres capit ex binis unus lapis iste colores. 
Albus in his nigro, rubeus supereminet albo. 
Ipsum distribuunt species in quinque magistri. 
Sed qui tres puros impermistosque colores 
Sic in se retinent, ut distent limite certo. 
His honor amplior est, et eorum forma probatur. 
Densior et clarus plus fertur habere decoris, 
Hic solus lapidum ceram conuellere nescit. 
Hic humilem castumque decet, uultuque pudentem. 
Cuius uirtutes alias reperire nequiui. 
Partibus hunc nostris Arabes, sed et India mittit. 

[9] IX. DE ONYCE.
At collo suspensus onyx, digitoue ligatus, 
In somno lemures et tristia cuncta figurat. 
Multiplicat lites, et commouet undique rixas. 
Dicitur et pueris nimias augere saliuas. 
Hunc quoque dant nobis Arabes, dat et India gemmam. 
Haec etiam quinas species perhibetur habere. 
Sanlius at praesens si sit tibi non nocet onyx. 
Nomen ab ungue trahens Graeci sermonis in usu. 
Nam quos nos ungues nostro sermone uocamus, 
Hos υχος patrio solet ille uocare. 
Sardius at praesens si sit tibi, non nocet Onyx. 

[10] X. DE SARDIO.
Sardius a Sardis est, a quibus ante repertus , 
Sortitus nomen. Rubei solet esse coloris. 
Hic inter gemmas utilissimus esse probatur, 
Praeter fulgorem cum nil ferat utilitatis; 
Excepto quod onyx nequit hoc praesente nocere. 
Huic quoque dat quinas species studiosa uetustas. 

[11] XI. DE CHRYSOLITHO.
Auro Chrysolithus micat, et scintillat ut ignis. 
Iste mari similis, quoddamque uiroris adumbrans. 
Esse philacterium fixus perhibetur in auro. 
Contra nocturnos fortis tutela timores. 
Pertusus setis si transiiciatur aselli, 
Daemones exterret, et eos agitare putatur. 
Traiectum laeuo decet hunc portare lacerto. 
Aethiopes legimus nobis hanc mittere gemmam. 

[12] XII. DE BERYLLO.
Conspicuos reddit sexangula forma beryllos. 
Qui nisi fiat hebes, his pallor inesse uidetur. 
Eximios oleo similes lymphaeue marinae 
Esse uolunt, et eos probat horum gnara uetustas. 
Hic lapis ad nostras partes descendit ab Indis. 
Hic est coniugii gestare refertur amorem, 
Et se portantem perhibetur magnificare. 
Dicitur et sese stringentis adurere dextram. 
Infirmis oculis in qua iacet unda medetur, 
Potaque ructatus simul et suspiria tollit. 
Hepatis et cunctos fertur curare dolores. 
Istius esse nouem species uoluere magistri. 

[13] XIII. DE TOPAZIO.
Nominis eiusdem topazion insula gignit, 
Qui quanto rarus , tanto magis est pretiosus. 
Hic species tantum binas perhibetur habere. 
Alterius puro color est uicinior auro. 
Clarior alterius tenuisque magis reperitur. 
Fertur emoroicis idem lapis auxiliari; 
Quodque magis mirum, lunam sentire putatur. 
Feruentes etiam compescere dicitur undas. 
Gignit et hunc Arabum gemmis ditissima tellus. 

[14] XIV. DE HYACINTHO.
Iacinti species docti tres esse loquuntur; 
Nam sunt granati, sunt citrini, uenetique. 
Confortatiuae cuncti uirtutis habentur, 
Tristitiamque fugant et uanas suspiciones. 
Granatos praefert gemmarum quisque peritus. 
His rufus color est, et rarius inueniuntur. 
Caeruleus Veneto, qui protinus aera sentit, 
Nubilus obscuro, rutilans clarusque sereno. 
Optimus huic tenor est, quem non aut densior equo 
Obscurat succus, aut rarus perspicuum dat. 
Sed flos purpureus mistum componit utroque. 
Hic et in os missus plus frigidus esse putatur. 
Duritie solida caedi sculpique recusat, 
Fragmentisque tamen superabilis est adamantis 
Pallida citrinos facies probat inferiores 
Sed quodcunque genus collo suspendere possis, 
Vel digito portes, terras securus adibis, 
Nec tibi pestiferae regionis causa nocebit. 
Sed magis hospitibus censebere dignus honore; 
Iustaque si qua petes, nullam patiere repulsam. 
Aethiopes nobis transmittunt hanc quoque gemmam, 
Cum multis aliis uitae communis in usum. 

[15] XV. DE CHRYSOPRASSO.
At chrysoprassum lapidum domus India mittit. 
Hic porri succum referens, mistusque colore, 
Aureolis guttis quasi purpura tincta renidet. 
Quas habeat uires potui cognoscere nondum; 
Sed tamen esse reor, nec fas est omnia nosse. 

[16] XVI. DE AMETHYSTO.
Purpureus color ac uiolaceus est amethysto, 
Vel quasi gutta meri solet aut rosa munda uideri. 
Quidam marcidior uelut euanescit in album, 
Ut corruptus aqua uini rubor inesse putetur. 
India mittit eum gemmarum maxima nutrix. 
Hic facilis sculpi, contrarius ebrietati 
Carus haberetur merito, si rarior esset, 
At nunc negligitur, quoniam communis habetur. 
Huic quoque dat species ueterum solertia quinque. 

[17] XVII. DE CHELIDONIO.
At Chelidonius lapis est quem gignit hirundo, 
Ventre gerens pretium quo digna sit ipsa necari. 
Nec de fulgentum numero lapis iste putetur. 
Paruus et informis, sed nulli uiribus impar, 
Praeclaros quosdam lapides praeit utilitate. 
Huius sunt binae species, geminique colores; 
Nam niger et rufus caeso de uentre trahuntur. 
Cedit gestato lunatica passio rufo. 
Curat et insanos, et languores diuturnos. 
Facundos facit et gratos, multisque placentes. 
Ex lino facto decet hunc inuoluere panno, 
Et sic in chela clausum portare sinistra. 
At niger in panno, pacto gestatus eodem, 
Ad finem dignum suscepta negotia ducit, 
Obsistique minis, et regum mitigat iras; 
Et dilutus aqua languentia lumina sanat, 
In panno croceo lini sub tegmine texto. 
Ipse lapis positus febres exstinguere fertur, 
Et simul humores compescere quosque nociuos. 

[18] XVIII. DE GAGATE.
Nascitur in Lycia lapis prope gemma gagates; 
Sed genus eximium longinqua Britannia nutrit. 
Lucidus et niger est leuis, et leuissimus idem. 
Vicinas paleas trahit attritu calefactus. 
Ardet aqua lotus, restinguitur unctus oliuo. 
Prodest gestatus tumidis intercute lympha, 
Et dilutus aqua dentes firmat labefactos. 
Per suffumigium mulieri menstrua reddit. 
Accensus prodit , fumi nidore caducos, 
Effugat immites simili ratione chelidros. 
Idem daemonibus contrarius esse putatur. 
Euersos uentres iuuat, et praecordia tensa. 
Vincit praestigia, et carmina dira resoluit, 
Et solet (ut perhibent) deprehendere uirginitatem. 
Praegnans potet aquam triduo qua mersus habetur, 
Quo uexabatur partum cito libera fundit. 

[19] XIX. DE MAGNETE.
Magnetes lapis est inuentus apud Troglodytas , 
Quem lapidum genitrix nihilominus India mittit. 
Hic ferruginei cognoscitur esse coloris. 
Et ui naturae uicinum tollere ferrum. 
Deendor magus hoc primum dicitur usus, 
Conscius in magica nihil esse potentius arte. 
Post illum fertur famosa uenefica Circe 
Hoc in praestigiis magicis specialiter usa. 
Hinc et apud Medos, cum res uenisset in usum 
Detexit lapidis magis experientia uires. 
Nam qui scire cupit sua num sit adultera coniux, 
Suppositum capiti lapidem stertentis adaptet; 
Mox quae casta manet petit amplexa maritum, 
Non tantum euigilans. Cadit omnis adultera lecto, 
Tanquam pulsa manu, subito fetore coacta. 
Quem lapis emittit celati criminis index. 
Si fur claustra domus spoliis gazisque refertae, 
Ingrediens, prunas ardentes per loca ponat, 
Et superaspergat magnetis fragmina prunis; 
Mox in ea quicunque domo mansere fugantur, 
Ut per tetragonum fumi uapor alta uaporet. 
Mentibus euersis, uelut impendente ruina, 
Diffugient omnes in ea quicunque manebant, 
Et fur securus rapiet quaecunque libebit. 
Conciliare potest uxoribus ipsa maritos, 
Et uice uersa nuptas reuocare maritis. 
Gratia praestatur simul, et sua dela per ipsum, 
Sermonisque decor, disceptandique facultas. 
Cum mulso datus, hydropem purganda resoluit, 
Et combusturas super aspersus medicatur. 

[20] XX. DE CORALLO.
Corallus lapis est, dum uiuit in aequore, uimen. 
Retibus auulsus, uel caesus acumine ferri, 
Aere conctactus fit durior et lapidescit; 
Cuique color uiridis fuerat, modo puniceus fit. 
Hic uelut arbusti ramusculus esse uidetur. 
Circa semipedem uix longior inueniendus: 
Ex quo finguntur gestamina commoda multis; 
Quippe salutaris gestantibus esse probatur. 
Ipsius est, ut ait Zoroastes, mira potestas; 
Et sicut scribit Metrodorus optimus auctor, 
Fulmina, typhonas, tempestatesque repellit 
A rate uel tecto, uel agro, quocunque feratur. 
Ast in uinetis aspersus, et inter oliuas, 
Aut a ruricolis cum semine iactus in agros , 
Grandinis auertit calamis contraria tela, 
Multiplicans fructus, ut fertilitate redundent. 
Umbras daemonicas, et Thessala monstra repellit. 
Introitus praestat faciles, finesque secundos 

[21] XXI. DE ALABANDINA.
Est Asiae regio, quae nomen habens Alabanda, 
Fert alabandinam, cuius lux aemula Sardi, 
Iudicis ambiguum de nomine fallit acumen. 

[22] XXII. DE CORNEOLO.
Sed neque corneolos lapides memorare pigebit, 
Qui licet obscurum uideantur habere colorem 
Non spernenda tamen his creditur insita uirtus: 
Nam lapis hic digito, colloue gerentis adhaerens, 
In disceptando surgentes mitigat iras. 
Quique lauaturae carnis par esse uidetur, 
Sanguinis ex membro sistit quocunque fluorem, 
Praecipue talem patitur si femina fluxum. 

[23] XXIII. DE CARBUNCULO.
Ardentes gemmas superat carbunculus omnes, 
Nam uelut ignitus radios iacit undique carbo, 
Nominis unde sui causam traxisse uidetur. 
Sed graeca lingua lapis idem dicitur anthrax 
Huius nec tenebrae possunt exstinguere lucem, 
Quin flammas uibrans, oculis micet aspicientum. 
Nascitur in Lybia Tragoditarum regione, 
Et species eius ter ternae, tresque feruntur. 

[24] XXIV. DE LIGURIO.
Vertitur in lapidem quod stillat ab inguine lyncis. 
Ligurium uocitant, et salculus est pretiosus , 
Nam credunt ipsas hoc persentiscere lynces, 
Quae mox egestum certant operire liquorem, 
Dum super accumulant congestae pondus arenae, 
Scilicet inuidia, ne nostros cedat in usus. 
Electro similem Theophrastus habere colorem 
Hunc ait, et simili paleas adducere pacto, 
Aestimans ipsum stomachi placare dolorem, 
Ictericis etiam priscum reparare colorem, 
Et perturbati compescere reumata uentris. 

[25] XXV. DE ETHITE.
Inter praecipuos lapides numeratur ethites , 
Quem petit extremis orbis Iouis ales ab oris, 
Custodem nidi defensoremque futurum, 
Quo ualeat pullis dubios auertere casus. 
Continet hic alium praegnantis more lapillum. 
Creditur ergo potens praegnantibus auxiliari, 
Ne uel abortiuum faciant, partuue laborent; 
Appensus laeuo solito de more lacerto. 
Confert praeterea gestanti sobrietatem. 
Auget diuitias, et amari cogit habentem, 
Victoremque facit, populique fauoribus ornat. 
Incolumes pueros dat uiuere, siue puellas, 
Atque caducorum fertur cohibere ruinas. 
Si quis suspectus tibi sit de fraude ueneni, 
Tuque probare uelis sua num sit iniqua uoluntas, 
Participem mensae, quem formidas, adhibeto; 
Pulmento posito, cui si submissus ethites, 
Si fraus corde subest, tentans glutire, nequibit; 
Sustuleris lapidem, cupide gustata uorabit. 
Puniceum lapis hic memoratur habere colorem, 
Oceanique latens in littoribus reperitur, 
Aut aquilae nidis, aut Persarum regione, 
Quem gemini Pollux Castorque tulisse feruntur.

[26] XXVI. DE SILENITE.
Nec silenitem fas est omnino taceri, 
Quae uelut herba uirens, et iaspidis aemula gemma, 
Lunares motus et menstrua tempora seruat: 
Crescit enim luna crescente, minorque minuta 
Efficitur, tanquam coelestibus anxia damnis. 
Idcirco sanctus lapis a plerisque uocatur. 
Dicitur esse potens ad amorem conciliandum. 
Languentes etiam tisicosque iuuare putatur. 
Toto gestatus crescentis tempore lunae, 
Nec minus et toto per detrimenta fluentis, 
Effectus miros, et commoda plurima praestat. 
Hanc autem gemmam memorant in Perside nasci. 


[27] XXVII. DE GAGATROMEO.
Ast diuersicolor, quem dicunt Gagatromaeum, 
Pelli capreoli similis lapis esse refertur. 
Quem qui gestarit dux pugnaturus in hostem, 
Hostem depulsum terra marique fugabit. 
Istius Alcides ope multa pericula uicit: 
Succubuit quoties lapidem non sustulit istum. 

[28] XXVIII. DE CERAUNIO.
Ventorum rabie cum turbidus aestuat aer, 
Cum tonat horrendum, cum fulgurat igneus aether, 
Nubibus illisis , coelo cadit iste lapillus, 
Cuius apud Graecos exstat de fulmine nomen. 
Illis quippe locis quos constat fulmine tactos, 
Iste lapis tantum reperiri posse putatur, 
Unde ceraunius est Graeco sermone uocatus: 
Nam quod nos fulmen, Graeci dixere ceraunon. 
Qui caste gerit hunc, a fulmine non ferietur, 
Nec domus, aut uillae, quibus assuerit lapis ille. 
Sed neque nauigio per flumen uel mare uectus, 
Turbine mergetur, uel fulmine percutietur. 
Ad causas etiam uincendaque praelia prodest, 
Et dulces somnos, et dulcia somnia praestat. 
Huic binae dantur species, totidemque colores. 
Crystallo similem Germania mittere fertur, 
Caeruleo tamen infectum, rutiloque colore. 
Mittit et Hispanus, regione manens Lusitana, 
Flammas spernentem, similemque colore pyropo. 

[29] XXIX. DE ELIOTROPIA.
Ex re nomen habens est eliotropia gemma, 
Quae solis radiis in aqua subiecta uacillo , 
Sanguineum reddit mutato lumine solem, 
Eclipsimque nouam terris effundere cogit. 
Denique post modicum uas ebullire uidebis, 
Aspergique foras subitae scaturiginis imbrem, 
Ut fit cum nimbis distillat turbidus aer. 
Imbres de coelo uocat, astringitque serenum: 
Se quoque gestanti dat plurima uaticinari, 
Atque futurarum quasdam cognoscere rerum. 
Hosque bonae famae, quibus est data, laudibus ornat, 
Seruat et incolumes, producens tempora uitae. 
Sanguinis adstringit fluxum, pellitque uenena: 
Nec falli poterit lapidem qui gesserit istum. 
Tot bona diuino data sunt huic munere gemmae, 
Cui tamen amplior hic esse potentia fertur, 
Nam si iungatur eiusdem nominis herba, 
Carmine legitimo, uerbo sacrata potenti, 
Subtrahit humanis oculis quemcunque gerentem. 
Hanc nunc Aethiopes, nunc Cyprus et Africa mittit 
Sanguinis aspersam guttis, similemque smaragdo. 

[30] XXX. DE GERACHITE.
At Gerachiten uetus experientia laudat. 
Iste colore niger superat uirtute colorem; 
Quem prius abluto si quis gustauerit ore, 
Dicere mox poterit quid de se cogitet alter : 
Cuius sic uirtus perhibetur posse probari. 
Muscis expositum corpus nudato gerentis, 
Lactis commisto mellisque liquore perunctum, 
Intactum cupido miraberis agmine linqui. 
Si lapidem tuleris, facto grege, spicula figent, 
Imbutamque cutem sugent per uulnera mille. 

[31] XXXI. DE EPISTITE.
Nascitur in bimari pretiosior aere Corintho 
Dictus epistites , rutilans lapis et rubicundus, 
Qui si feruenti fuerit coniectus aheno, 
Ignibus exsultans prius, illico sistitur unda, 
Frigida post modicum lapidis uirtute futura. 
Fructibus a terrae uolucres arcere locustas, 
Et nebulas steriles et grandinis improba fertur. 
Verbera, nec turbo (quos protegit iste) nocebit. 
Ad solem positus radios emittit ut ignem, 
Mirantes oculos perstringens luce corusca. 
Accensas idem compescit seditiones, 
Et tutum seruat dubia sub sorte gerentem: 
Pectore sed memori fixum teneamus oportet, 
Qua cor parte iacet lapides hos esse gerendos 

[32] XXXII. DE EMATHITE.
Sumpsit emathites Graecum de sanguine nomen, 
Naturae lapis humanae seruire creatus, 
Typica cui uirtus per multa probatur inesse; 
Nam palpebrarum superillitus asperitatem, 
Et uisus hebetes pulsa caligine sanat. 
Eius rasurae si glarea mista sit oui, 
Succo dilutus, quem punica mala remittunt, 
In medicinali uelut ad collyria cote, 
Vel resolutus aqua, iuuat hos qui sanguinis ore 
Spumas emittunt, et quae sunt ulcera curat. 
Potatus stringit patitur quem femina fluxum, 
Carnes crescentes in uulnere, pulueris huius 
Vis premit, et uentrem retinet sine mora fluentem, 
Vino dilutus ueteri bibitusque frequenter. 
Serpentis morsum, uel quod fit ab aspide uulnus 
Egregie curat , resolutus aquis et inunctus. 
Mistus melle potest oculos sanare dolentes. 
Vesicae lapidem bibitus dissoluere fertur. 
Hic ferrugineo rufoue colore notatur. 
Africa mittit eum, sed et Aethiopes, Arabesque. 

[33] XXXIII. DE ABESTO.
Arcadiae tellus lapidem producit abeston , 
Ferreus huic color est; naturae mira potestas: 
Nam semel accensus conceptos detinet ignes, 
Extinguique nequit, collucens perpete flamma. 
{Hinc et apud Graecos abeston dicitur inde, 
Quod semel accensum iam non exstinguere posses.} 

[34] XXXIV. DE PEANITA.
Gignitur in Machedum regione lapis peanitas 
Feminei sexus reserens imitando labores. 
Nam quibus ex causis dubium sed tempore certo 
Concipit et parit, et parientibus auxiliatur 
Ultima quos urget dubii discriminis hora. 

[35] XXXV. DE SADA.
Difficile gemmas super omnes sada repertur. 
Nunquam sciretur nisi se daret inueniendam, 
In medio siquidem natus lapis iste profundo, 
Naues ui quadam petit e regione meantes 
Et praelabentis tabulis haerendo carinae 
Ad portum uehitur merx ignaris data nautis. 
Est autem morsu tabulae sic fixa tenaci 
Quod nequit abrasa ligni sine parte reuelli. 
Praxinus huic color est ; regio Chaldaica tellus. 

[36] XXXVI. DE MEDO.
Ast in Medorum regione lapis reperitur 
Quem Medum uocitant, mortis dator atque salutis; 
Namque super cotem, mulieris lacte solutus 
Quae semel atque marem peperit, persanat inunctus 
Visu fraudatos, multo iam tempore caecos. 
Cos medicinalis uiridis solet esse coloris 
Lacte solutus ouis, semel atque marem parientis. 
Expellit ueterem simili ratione podagram, 
Et fessas reficit sub anhelo pectore fibras; 
Hoc et nephrelici sanescunt unguine renes. 
Debet in argento mistus uitroue reponi, 
Ieiunoque dari; sic utile fit medicamen. 
At resolutus aquis cotis sibi fragmine misto, 
Et porrectus ei tibi quem decreueris hostem 
Ut lauet inde suam quasi pro medicamine frontem, 
Obducet miseros, exstincto lumine, uultus. 
Si potum dederis, uomito pulmone peribit. 
Hic totus niger est, sed non et tota potestas. 
Candida dum prodest, dum laedit nigra uocetur. 

[37] XXXVII. DE GELACIA.
At quae candorem fert grandinis atque figuram 
Ictibus innumeris inuicta Gelacia gemma, 
Cuius naturae uis tanta probatur ut omni 
Tempore frigida sit, nulloque calescat ab igne. 

[38] XXXVIII. DE EXACONTALITO.
Exacontalites lapis ex re nomen adeptus, 
Qui sexaginta modico gerit orbe colores, 
Corporis exigui numero dispendia supplet, 
Dum tot gemmarum fert gemmula sola colores. 
In Lybia lapis hic reperitur apud Trogloditas. 

[39] XXXIX. DE CHELONITE.
Indica testudo lapidem mittit chelonitem 
Gratum purpureo, uarioque colore nitentem, 
Quem si sub lingua loto quis gesserit ore 
Posse magi credunt hunc diuinare futura, 
Orto mane die sextam duntaxat ad horam. 
Tempore quo lunae succrescere cernitur orbis, 
Sed luna prima lapidis praedicta potestas 
Totius fertur spatio durare diei, 
Quintae post decimam concordant tempora primae 
At detrimenti lunaris tempore toto 
Ante diem tantum lapidi manet illa potestas. 
Est etiam nulli lapis hic obnoxius igni. 

[40] XL. DE PRAXO.
Conspicuus praxus gemmis solet annumerari, 
Sed non est carus; contentus quippe decore, 
Utile nil affert, nisi quod uiret et decet aurum. 
Altera sanguineis species est illita guttis. 
Tertia candidulis tribus est inscripta figuris. 

[41] XLI. DE CRYSTALLO.
Crystallus glacies multos durata per annos, 
Ut placuit doctis, qui sic scripsere, quibusdam, 
Germinis antiqui frigus tenet atque colorem. 
Pars negat, et multis perhibent in partibus orbis 
Crystallum nasci quod non uis frigoris ulla, 
Nec glacialis hiems unquam uiolasse probatur; 
Sed certum cunctis, nec stat dubitabile cuiquam, 
Quod lapis hic soli subiectus concipit ignem, 
Admotosque sibi solet hinc accendere fungos; 
Hunc etiam quidam tritum cum melle propinant 
Matribus infantes quibus assignantur alendi, 
Quo potu credunt replerier ubera lacte. 

[42] XLII. DE GALACTIDA.
Nec minus et cineri similem galactida dicunt 
Cum mulso tritum lac multiplicare bibenti. 
Si tamen ante cibos fuerit post balnea sumptus 
Aut ouis ex grauidae lanis traducere filum 
Pertuso lapidi decet, et circumdare collo, 
Sic se portantis fecundet ut ubera lacte; 
Dat facilem partum simili ratione ligatus 
Ad femur illius quae parturiendo laborat. 
At si mundato circumspergatur ouili 
Cum sale mistus aquae solis redeuntis in ortu, 
Lacte replentur oues, scabies fugatur ab illis. 
Praeterea tantis ueteres hunc laudibus ornant, 
Ut bona cuncta putent solum praestare gerenti 
Quae simul a reliquis iuncta uirtute darentur. 
Sed turbat mentem si clausus in ore liquescat. 
Hunc mittit Nilus, producit et hunc Achelous. 
Lactis dat succum tritus, lactisque saporem. 

[43] XLIII. DE ORITE.
Lethiferos morsus niger atque rotundus orites 
Quos fera uel cornu, uel saeuo dente peregit, 
Cum roseo mistus perfecte curat oliuo. 
Per uastas eremos interque feras gradientes 
Illaesos feruat, morbos abigendo ferarum. 
Hic uiret, et maculas habet albas, alter orites. 
Casibus aduersis portatus ubique resistit. 
Tertius asseritur famae grauioris orites; 
Altera pars cuius crebris nimis aspera clauis, 
Altera laeuior est corpus quasi lamina ferri. 
Hic facit appensus ne fiat femina praegnans, 
Aut uel si praegnans fuerit, fundet abortum. 

[44] XLIV. DE HYAENA.
Tollitur ex oculis lapis extollendus Hyaene, 
Dictus Hyaena quam ueteres (si credere dignum) 
Fatidicum numen memorant inferre gerenti, 
Quo queat imbutus praedicere quaeque futura 
Sub lingua toto si contineatur in ore. 

[45] XLV. DE LIPAREA.
Partibus in Scythicis lapis est liparea uocatus 
Ad quem sponte sua properat genus omne ferarum 
Quas uenatorum sueuit labor exagitare. 
Non eget ergo canum cursu curaue sagaci 
Saltus perlustrans lapidem qui gesserit istum; 
Sternendae satis est uenabula tollere praedae. 

[46] XLVI. DE ENHYDRO.
Perpetui fletus lacrymis distillat enhydros 
Quae uelut e pleni fontis scaturigine manant, 
Cuius naturae graue sit deprehendere causam; 
Nam si decurrit lapidis substantia, quare 
Non minor efficitur, uel non omnino liquescit? 
Si ros exterior descendit ad interiora 
Ut semper refluat, cur se non impedit ipsum 
Scilicet ingrediens contrarius egredienti? 

[47] XLVII. DE IRI.
Irim dant Arabes, sed gignit eam mare Rubrum, 
Crystallo similem cuius sexangula forma 
Clara luce micans fert causam nominis huius. 
Nam si sub tecto radio sit subdita solis 
Proximus inficitur paries uarioque colore 
Arcus coelestis depingit utriusque figuram. 

[48] XLVIII. DE ANDRODRAGMA.
Androdragma lapis formae quasi tessera quadrae, 
Dicitur argenti repraesentare nitorem. 
Cuius durities quasi durities adamantis 
Ipse maris Rubri mistus reperitur arenis, 
Quem magus affirmat tantae uirtutis haberi 
Ut possit praesens amicos sedare calentes. 

[49] XLIX. DE OPTALLIO.
Auertens oculis morbos optallius omnes 
Asseritur furum tutissimus esse patronus; 
Nam se gestanti uisus conseruat acutos, 
At circumstantes obducta nube retundit 
Ut spoliare domos possint impune latrones. 

[50] L. DE MARGARITIS.
Tollitur a conchis species memoranda marinis 
Unio dictus ob hoc, quod ab una tollitur unus, 
Non duo uel plures unquam simul inueniuntur. 
Cuius ad ornatum laudatur candida forma 
Cum deceat uestes, deceat nihilominus aurum. 
Conchae, temporibus certis, referuntur hiantes 
In coelum, patulae rores haurire supernos 
Ex quibus orbiculi candentes concipiuntur. 
De matutino fit clarior unio rore, 
Ros uespertinus fetus solet edere fuscos; 
At iuuenes conchae dant baccas candidiores. 
Obscurat fetus concharum grandior aetas: 
Quanto rorantis fuerit plus aeris haustum, 
Tanto maiorem gignit roratio baccam. 
Ultra semuncem sed crescere nulla putatur. 
Quod si celsa miscent tonitru conuexa corusco, 
Conchae diffugiunt subita formidine clausae. 
Sic intercepto conceptio deperit hausta, 
Et fit abortiuum quod coeperat inde creari, 
Insignes baccas praedam maris India gignit, 
Gignit et insignes antiqua Brachmania baccas. 

[51] LI. DE PANTHERO.
Pantheron multos testantur habere colores; 
Tam niger et rubeus, uiridis pallensque uidetur 
Purpureus, roseusque simul, sparsimque colores 
Hos habet, et uario distinctos schemate uernat. 
Expedit hunc orto quam primum sole uideri 
Ut uictor possis omnes exire per actus, 
Ipso namque die poterit te uincere nemo. 
Pantheram patet esse feram diuersicolorem 
India quam gignit cuius pauefacta leonum 
Voce fugit rabies, quam bestia contremit omnis 
Huius ad exemplar, sic est lapis iste uocatus. 

[52] LII. DE ABSICTO.
Absictos nigri non ultima gemma coloris 
Ad gratam speciem rubeis interlita uenis 
Pondere maioris mensuram corporis aequat, 
Hanc simul admoto suscepit ab igne calorem, 
Testantur calidam septem durare diebus. 

[53] LIII. DE CHALCOFANO.
Chalcofanos pulsata refert tinnitibus aera, 
Quam si tractetur reuerenter corpore casto 
Vocis dulce melos aiunt conferre gerenti; 
Et ne raucescant liquidas defendere fauces 
Hic etiam nigrum perhibetur habere colorem. 

[54] LIV. DE MELOCHITA.
Infantum curas uirtute sua melochites 
Protegit, et casus abigit quoscunque sinistros, 
Ne teneros artus pars possit iniqua nocere. 
Dat lapidi pretium uirtus cumulata decore 
Praxum quippe uirens similis solet esse smaragdo. 
Hunc Arabum gentes prius inuenisse feruntur. 

[55] LV. DE GEGOLITO.
Gegolitus , nucleo similis perhibetur oliuae 
Aspectus uilis, naturae ui pretiosus; 
Namque solutus aquis, et ab his quibus expedit haustus 
Dicitur esse potens lapidosos soluere renes 
Vesicaeque simul purgare dolentis arenas. 

[56] LVI. DE PYRITE.
Cui fuluus color est cui nomen ab igne Pyrites 
Se uetat astringi, pertractarique recusat. 
Tangi uult leuiter, pauidaque manu retineri, 
Nam pressus nimium digitos stringentis adurit. 

[57] LVII. DE DIACODO.
Diadochos per aquam responsa petentibus aptus 
Daemonis effigies uarias ostendere fertur. 
Nec lapis est alius qui fortius euocet umbras; 
Sed si defuncto quis forsitan applicet illum 
Protinus asseritur solitas amittere uires. 
Namque sacer lapis est, et quem mors sternit abhorret. 
Hunc autem perhibent similem fulgore beryllo. 

[58] LVIII. DE DIONYSIA.
Nigra micat rubeis Dionysia consita guttis. 
Hanc in aqua tritam uinum flagrare loquuntur, 
Et tamen ebrietas ipsius odore fugatur; 
In quo naturae solito nil ordine currit 
Dum lapis e lympha uini producit odorem 
Quamque creare solet uinum, fugat ebrietatem. 

[59] LIX. DE CRISELECTRO.
Esse Criselectrus similis describitur auro 
Cuius ad electrum color inclinare uidetur. 
Hic matutinis uisu iucundior horis, 
Dissimilem speciem post aspicientibus offert; 
Cuius materies rapidissima dicitur ignis, 
Nam cito uicino correptus flagrat in igne. 

[60] LX. DE CRISOPACIO.
Aethiopum tellus lapidem Crisopacion edit, 
Quem tenebrae produnt , occultant tempora lucis, 
Noctibus igne micans, uanescit luce diurna, 
Absque nitore iacens auri pallore sepultus. 
Hic quoque naturae mutatus cernitur ordo, 
Nam quae nox celat solito lux more reuelat.

[61] DE ANNULO ET GEMMA.
Annulus ut gemmam digitis aptandus haberet 
Dicitur in primis fecisse Prometheus usum 
Caucaseae rupis quem fragmina lucida ferro 
Inclusisse ferunt, digitoque recepta tulisse. 
Aetas posterior uinxit pretiosa metalla, 
Et lapides caros adiecit et insuper artem 
Insuetamque manum triplici uestiuit honore 
Sed fraus intactum quia nil humana relinqui 
(Inuida naturam dum scilicet ars imitatur) 
Veras a falsis labor est discernere gemmas, 
Callida quas didicit uitro simulare doloso, 
Dum ueram speciem mentitur adultera forma. 
Inde fit ut uirtus gemmarum nulla putatur 
Ignaros quoties tentala probatio fallit, 
Si uerae species (fuerint si rite sacratae) 
Effectus miri procul ambiguo comitantur. 
 Gemmis a gummi nomen posuere priores 
Quod translucerent gummi splendentis ad instar, 
Quae non tranlucent caecas uoluere uocari. 
Nomine sed lapidis species signantur utraeque, 
Propter quod Lapidum titulo liber iste notatur. 
Haec ex innumeris excepta uocabula gemmis 
Sufficiat nostro collecta labore teneri 
Quae decies senis distincta patent capitellis.