[2,0] LIBER SECUNDUS. [2,1] CAPUT I. Occasio repetiti sermonis. itio ad Langii amoenum hortum, eiusque laudatio. Sequenti die, uisum Langio abducere me ad suos hortos. Quos impenso sane studio duplices colebat. alteros in colle, e regione aedium : alteros paullo longius sitos, in depressiore loco, ad ipsum Mosam "Quod per amoenam urbem leni fluit agmine flumen". itaque cum occupasset me satis mane in cubiculo, Ambulamusne, Lipsi? inquit an quies tibi magis cordi et sessio? Imo ambulatio, Langi, inquam, si tecum sed quo imus? Si placet, ad hortos meos, inquit Langius, qui ad flumen. Non longa ea uia est, corpus obiter exercueris : urbem uideris : denique grata ibi in hoc aestu et frigerans aura. Placet, inquam ego. nec te duce uia mihi ulla molesta, non ad extremos Indos. Et cum dicto pallia poposcimus, sumpsimus ; iuimus, iniuimus. Cumque in ipso aditu, oculos circumtulissem uago quodam et curioso adspectu : miratus ex animo elegantiam et cultum loci. Mi senex, quae haec amoenitas est? inquam, quis splendor ? Caelum hic habes Langi, non hortum. nec astrorum illi ignes profecto magis nitent in serena nocte, quam hi tui scintillantes micantesque uarie flores. Adonidis aut Alcinoi hortos loquuntur? nugae, ad istos comparati, et imagines muscarum. Et simul propius accedens, et flores quosdam naribus oculisque admouens, Quid primum uoueam ? inquam, oculus cum Argo fieri, an nasus cum Catullo? Ita utrumque sensum pariter permulcet mihi et titillat haec uoluptas. Ite, ite omnes Arabum odores, qui nausea mihi prae halitu hoc ingenuo et uere caelesti. Langius manum mihi blande premens, nec sine risu, Praefiscine, Lipsi, inquit. non ego, non haec rustica mea Flora agnoscimus tam scitam, tam urbanam laudem. Ego interum, Tamen, Langi, ueram. Blandiri me putas? serio hoc dico et ex intimo meo sensu, Campi Elysii Elysii non sunt, prae hoc tuo rure. Ecce enim, quae hic ubique nitela est ? quis ordo? quam apte omnia in areolas suas puluillosque disposita? ut non elegantius tesselae aliquae in pauimento. Iam quae florum herbarumque copia? quae raritas et nouitas ? ut uideatur in exiguum hunc locum Natura conclusisse, quidquid eximium habet noster aut alter orbis. [2,2] CAPUT II. Hortorum im genere Laudatio. Cultum eum antiquum esse, et a natura. Reges et uiros magnos usurpasse. Denique delectatio eorum ob oculos posita, et non improbum meum uotum. Et profecto egregium et laudabile hoc tuum studium, Langi, in re hortorum, studium ad quod, nisi fallor, optimus et modestissimus quisque trahitur a natura ipsa. Cui argumentum, quod non facile uoluptatem aliam dixeris, in quam ab omni aeuo taim cupide consenserint selecti inter gentes. Sacras litteras lustras ? uidebis una cum orbe nato natos hortos : quos Deus ipse primo homini domicilium attribuit, et uelut sedem beatae uitae. Profanas? ecce Adonidis, et Alcinoi, et Tantali, et Hesperidum hortos prouerbia et fabulae loquuntur : et in ueris certisque historiis, reperies Cyri regis manu plantaria instituta, et Semiramidis aerios pensilesque flores, et Masanissae, nouum et celebrem cultum, Africa mirante. Iam inter priscos Graecos Romanosque, quot illustria capita tibi proferam, qui positis aliis curis, soli in hac cura? In illis quidem ; uno uerbo, plerosque philosophos et sapientes, qui remoti ab insano foro et urbe, hortorum se spatiis sepibusque clauserunt. At in istis : Tarquinium regem uideo iam tum prisca illa Roma, in hortis molliter ambulantem, et papauerum capita resecantem : Catonem Censorium agnosco in re hortensi deditum, et de ea serio scribentem : Lucullum, post Asiaticas uictorias, in iisdem otiantem : Sullam, abiecta dictatura, suauiter hic senescentem : et Diocletianum Principem, olera sua et lactucas ad Salonam, purpurae et omnibus sceptris praeferentem. Nec abiuit ab hoc meliorum iudicio uulgus, in quo ipso, simplices omnes et, sine mala ambitione animas, scio fuisse in hoc cultu. Est enim profecto arcana quaedam et congenita nobis uis, cuius intimas caussas non facile reddo, quae ad hanc innoxiam et ingenuam delectationem trahit non nos tantum, qui propendemus sed illos ipsos serios et seueros, qui renituntur et irrident. Atque ut caelum et aeternos illos ignes nemini adspicere fas, sine occulto horrore quodam et religione : non item Terrae sacras opes, et hunc inferioris Mundi mundum, sine tacita quadam gaudii titillatione et sensu. Animum tuum mentemque percontare : capi se hoc adspectu dicet, imo pasci. Oculos sensumque : fatebuntur non alibi libentius se acquiescere, quam in his hortorum areis et puluillis. Circumsiste, quaeso te, paululum- haec agmina florum et augmenta. uide mihi illum e calyce, hunc e uagina, alium e gemma protuberantem ; uide hunc morientem subito, alium subnascentem ; denique inspice in uno aliquo genere cultum, formam, faciem, mille modis paria et diuersa. Quae illa tam rigida mens, quae inter haec non flectat se molli aliqua cogitatione, et liquescat? Iam ades curiose tu ocule : defigere paullum in nitores istos et pigmenta. inspice hanc natiuam purpuram, hunc sanguinem, hoc ebur, hanc niuem, hanc flammam, hoc aurum : et tot colores, quos artitici cuique penicillo aemulari fas, aemulari, sed non imitari. Denique quis exhalans ille odor? quis penetrans spiritus? et nescio quae pars aethereae aurae infusa ab alto ? Ut non uane poetarum nostra gens flores plerosque natos finxerit, e succo aut sanguine immortalium deorum. O gaudii et liquidae uoluptatis uere fons ? O Venerum et Gratiarum sedes! mihi in uestris umbraculis quies et uita sit : mihi fas remoto; extra ciuicos tumultus, inter has herbas, inter hos noti ignotique orbis flores, hilari et hiante oculo oberrare : et modo ad hunc occidentem, modo ad illum exorientem, manum uultumque circumferre : et cum uaga quadam allucinatione, curarum hic omnium falli et laborum. [2,3] CAPUT III. Contra curiosos quosdam dissertum, qui hortis ad uanitatem et ignauiam abutuntur. Quis uerus eorum usus : Sapientibus et Doctis idoneos esse : et Sapientiam ipsam altam in iis et educatam. C'um dixissem haec acrius, et uoce uultuque accenso : remisso ore ad me Langius, Amas certe, Lipsi, inquit, amas floridam hanc purpureamque Nympham : sed uereor, ut ames immodeste. Hortos enim laudas. sed ita, ut uana pleraque in iis mirere, aut externa : uera et legitima eorum gaudia omittas. Colores enim dumtaxat auide inspicis et in puluillis quiescis, et flores petis ab nto ignotoque orbe. Obsecro ut quid ? ut ne te quoque esse sciam in hac secta, quae exorta hodie, male curiosorum hominum, male, feriatorum? qui rem optimam simplicissimamque, instrumentum duorum uitiorumfecerunt, Vanitatis et Torporis. Hac enom fini habent hortos. Herbulas aliquot et flores exoticos ambitiose conquirunt : et quaesitos ita anxie fouent et tuentur, ut nulla mater suum gnatum. Hi sunt, quorum litterae in Thraciam, Graeciam, Indiam discurrunt : idque seminis exigui aut bulbuli causa. Hi, quibus aegrius sit florem aliquem nouum mori, quam ueterem amicum. Romanum illum riserit aliquis, qui piscem suum atratus luxit ? isti plantam. Iam si quis ex his Florae candidatis nouius aliquid aut rarius nactus est, ut ostentat ! ut alii competitores aemulantur. inuident ! quibus non nemo tristior domum discedit, quam olim in Praeturae petitione uictus Sulla aut Marcellus. Quid dicam ? nisi hilarem hanc quamdam insaniam esse : nec absimilem illi puerorum, pallentium et rixantium circa pupas suas et sigilla ? At eorumdem industriam in hortis etiam cognosce. Sedent, circumambulant, oscitant, dormiunt. nec aliud prorsus ut non otii sui secessum hunc habeant, sed desidiae sepulchrum. Profanum genus! et quos iure arceam ab orgiis ueri arcanique horti. quem modestae uoluptati natum scio, non uanitati : quieti, non torpori. An ego tam leuis, quem efferat aut deprimat herbula aliqua rarior, siue adepta siue amissa ? Imo aestimo res suis pretiis : et seposito lenocinio illo uocitatis, scio herbas esse, scio flores : id est, breuia quaedam et fugacia, de quibus; aptissime poeta princeps : g-Zephurieh g-pneiousa g-ta g-men g-phyei, g-alla g-di g-pessei. Itaque non sperno eas siue delicias siue elegantias (et exemplum uides) sed hoc a mollibus Hortensiis istis muto, quod sine cura haec talia conquiram : sine cura habeam : sine cura amittam. Nec idem ille ego tam marcidus, imo tam mortuus ut recondam et uelut sepeliam me in his hortorum umbris. Negotium etiam in illo otio reperio; et inuenit ibi animus, quod sine actione ulla agat, sine labore ullo elaboret. Numquam minus solum sum, aiebat ille, quam cum solus : numquam minus otiosus, quam cum otiosus. Vox egregia, et quam ausim dicere natam in hiss ipsis hortis. Scilicet menti parati illi, non corpori : ad eam recreandam, non ad hoc laxandum : et ad salubrem quemdam secessum a curis atque turbis. Homines tibi molesti ? hic apud te eris. Occupatio exhausit ? hic replebere; ubi animo quietis illud pabulum, et ab aura puriore uelut inspiratio nouae uitae. Itaque uides ueteres illos Sapientes? in hortis habitarunt : Eruditas hodie doctasque animas? hortis delectantur : et, in iis diuina illa pleraque scripta procusa, quae miramur, et quae nulla temporum series aut senectus abolebit.Viridi illi Lycaeo tot dissertationes de natura debemus, umbriferae Academiae, de moribus : et ex hortorum spatiis diffusi uberes illi Sapientiae riui quos bibimus, et qui fecunda diluuie orbem terrae inundarunt. Scilicet attollit se magis erigitque ad alta iste animus, cum liber et solutus uidet suum coelum : quam cum aedium aut urbium carceribus tenetur inclusus. Hic mihi uos poetae duraturum aliquod carmen pangite ; hic uos litterati meditamini et scribite ; hic uos Philosophi de tranquillitate, de constantia, de uita et morte disputate. En Lipsi, quae uera horturum usio et finis. otium inquam, secessio, meditatio, lectio, scriptio : et ea tamen omnia uelut per remissionem et per lusum. Ut pictores, longa intentione hebetatos oculos, ad specula quaedam et uirores colligunt : sic nos hic animum defessum, aut aberrantem. Et cur celem te meum institutum ? Pergulam illam topiario opere uides? Haec Musarum mihi domus est, haec Sapientiae meae gymnasium et palaestra. Illic aut seria arcanaque lectione pectus impleo : aut semente quadam obsero bonarum cogitationum. Et ut tela quaedam in armamentarium, sic ex iis praecepta in animum recondo : quae prompta mihi mox contra uim uarietatemque Fortunae. Intra eam quoties pedem penetraui emanere uiles omnes seruilesque curas iubeo : et erecto quantum licet capite, studia profanae plebis despicio, et magnum hoc in rebus hominum inane. Hominem imo ipsum exuere mihi uideor, et in altum rapi igneis sapientiae quadrigis. An illic angi me causes, quid Celtae, quid Celtiberi moliantur? quis sceptrum Belgicae teneat, aut amittat ? Asiae tyrannus classe nobis aut terra minetur? aut denique " ... quid sub arcto Rex gelidae meditetur orae ?" Nihil horum. munitus et clausus contra externa, intra me maneo : a curis omnibus securus praeter unam, ut fractum subactumque hunc animum rectae Rationi ac Deo subiiciam, et animo caeteras res humanas. Ut quandocumque fatalis ille et meus dies uenerit, fronte composita nec moestus eum excipiam : abeamque ex hac uita non ut eiectus, sed ut emissus. Haec muginatio mea in hortis, Lipsi, hi fructus. quos non permutem (quamdiu sana mihi mens) cura omni gaza Persarum aut Indorum. [2,4] CAPUT IV. Ad sapientiam igitur abhortatio. per eam ad Constantiam ueniri et serio monita iuuentus, ut serias Philosophiae litteras cum amoenioribus illis et liberalibus coniungat. Dixerat Langius. et postremo illo tam alto et constanti sermone, uere fateor, dederat me in stuporem. quem tamen abrupi, O te felicem, inquiens, otii pariter et curarum! et o uix humanam in homine uitam ! quam utinam parte aliqua imitari mihi fas : et per uestigia ista serpere, etsi longo interuallo. Langius uelut castigans, Imitari ? inquit, imo superare, nec sequi tibi solum hic ius, sed praerire. Parum enim, Lipsi, parum in hac Constantiae et Virtutis uia ipsi nos promouimus : nec fortibus bonisque pares adhuc sumus, sed proiecte mollibus aut malis paullo fortasse firmiores. At tu cuius uegeta et alta indoles accingere, et me duce, uiam hanc iniquae recta ad firmitudinem et Constantiam ducit : Via quam dico, Sapientia est ; cuius aequabilem et tranquillam orbitam, quaeso moneoque, ne ultra fugias calcare. I.itterae tibi hactenus cordi et nouem istae deae ? placet. scio enim amoeniore hac et externa doctrina excoli et praeparari prius animum debere, non ante idoneum cui diuina semina committantur sed illud non placet, si in his adhaerescis, eaque una tibi studiorum, quod dicitur, prora et puppis. Rudimenta enim haec nostra esse debent non opera : uia, non meta. In conuiuio aliquo si assedisses, non bellaria solum et placentas gustares, credo : sed stomacho fulcimentum aliquod dares cibi firmioris : in hoc publico doctrinarum epulo, cur non idem fit ? cur inquam ad illa oratorum et poetarum mella, non adiungis hanc firmiorem Philosophiae dapem ? Non enim deseri illas uolo (ne tacitus me calumniere) sed hanc adseri : et solutas per se fluentesque Nymphas temperari hoc seueriore, ut ita loquar, Baccho. Proci illi apud Homerum non iniuria ridentur, qui relicta Penelope conuertere se ad ancillas : caue idem tihi sit, ne spreta illa rerum domina, ardeas tantum in eius administris. Pulchra haec laudatio, O uirum doctum! sed illa melior, O uirum sapientem ! et ista optima, O uirum bonum! Has sectemur : et per tot labores non scire tantum uelimus, sed Sapere et Facere. g-Hohs g-ouden g-heh g-mathehsis, g-an g-meh g-nous g-pareh ! ait uetus et uerus uersus. Quam multi hodie in hoc nostro Musico coetu, qui et se dedecorant, et omne nomen litterarum? quidam, quia flagitiis et sceleribus cooperti : plerique, quia uani, leues g-meteohroi et nullius seriae curae. Linguas discunt ? sed linguas tantum. Graecos Latinosque scriptores intellegunt ? sed intellegunt tantum. et quod Anacharsis scite olim de Atheniensibus dixit, "Nummis eos uti duntaxat ad numerandum: sic isti scientia, ad sciendum. Vitae factorumque adeo nulla cura est : ut, me quoque iudice, non frustra litterae in uulgus male audiant, tanquam ad nequitiam magistrae. Atqui ad uirtutem eae sunt, si legitime utare, Sapientiam modo adiunge, cui praeparare ingenia nostra litterae debent, non detinere ea, aut sibi uindicare. Ut enim arbores quaedam fructum non ferunt, nisi aliis uelut maribus adsitae : non item tuae istae uirgines, nisi cum uirili Sapientiae robore coniunctae. Quid Tacitum mihi corrigis : si uita tua inemendata est ? Quid Tranquillum illustras : cum tu in errorum tenebris Pauto notas aut maculas studiose eluis : cum animum sordescere pateris et squalere ? Transi aliquando ad meliores curas : et doctrinam para, quae non in pompam tibi speciemque sit, sed in usum. Ad Sapientiam conuertere ; quae mores tibi corrigat, quae animum turbidum sordidumque tranquillet et illustret. Illa est, quae uirtutem imprimere, quae Constantiam suggerere potest : illa sola, quae templum tibi aperire Bonae Mentis. [2,5] CAPUT V. Sapientiam non conendo sed conando acquiri. Reditum in sermonem de Constantia. Cupidinem discendi, bonum esse in adolescentia signum. Ardorem mihi iniecit ea admonitio : quem non celaui et, animo sequor te, mi senex, inquam : quando factis? quis erit ille dies, qui me solutuui his curis in sapientiae uerae orbita sistat ? qui per eam ad Constantiam ducat ? Langius uelut increpans, Itane uoues potius, quam facis? inquit. uane prorsus et ex more uulgi. Non enim, ut Caeneus ille in fabulis e femina in uirum transiit, optando : sic tu uotis, e fatuo in sapieutem e leui in constantem. Addas istuc operam oportet, et Manum mouens, quod aiunt, una cum Minerua. Quaere, lege, disce. Ego excipiens, Scio, Langi, inquam : sed tu quoque. sodes, adde operam, et filum illud hesterni sermonis pertexe, quod inuitatio male abrupit. Ad Constantiam, inquam, redi : cuius intermissum sacrum sine piaculo non differs. Langius capite leuiter abnuens, Ut ne includar iterum in hunc ludum? inquit. non faciam Lipsi : non certe in hoc loco, quem otio meo scire debes, non negotio consecratum. Denique alias decurremus illum cursum. Imo nunc, inquam ego, et quis locus sapienti huic sermoni aptior, quam illa Sapientiae tuae domus? Pergulam hanc dico. quae mihi quidem uelut templum est; et mensula in ea, tanquam ara : ad quam sedentes, rite faciamus huic Diuae. Denique capto etiam ex ea omen. Quodnam illud? ait Langius. Istud, inquam. Ut ii qui in taberna aromatum aut unguentorum sederunt, in uestibus ipsis referunt secum odorem loci. : sic mihi spes ; ut halitus aliquis Sapientiae animo adhaerescat, ab infessa hac eius officina. Langius ridens; Vereor ut in tam leui omine pondus sit, inquit : tamen, Lipsi, eamus. Non enim dissimulo. me quoque excitat et cale iam facit tam ingenuus hic ardor. Atque ut aquileges, cum mane halitum quemdam erunpentem e terra uident, indicium id habent latentium aquarum : sic mihi de fecunda scaturigine uirtutum spes, ubi in adolescente praeit et elucet cupiditas haec discendi. Et cum iis uerbis duxit ad pergulam me, et induxit. Ille ad mensulam adsedit. Ego prius ad pueros conuersus, Heus uos, inquam, state, obseruate : ostium illud imprimis obserate. Atque, auditis ? Vita a uobis exit, si uiuus quisquam huc init ! Non uirum, non canem, non feminam admitti uolo : non, si uenerit, Bonam Fortunam ipsam. Et cum dicto adsedi. Sed Langius largiore risu. Sceptrumne tu usquam gessisti? inquit. ita basilicae prorsus et seuerae tuae edictiones. Nimirum, inquam ego, ab hesterno infortunio iure mihi caui. Tu perge, cum deo.