I Odi profanum uolgus et arceo. Fauete linguis: carmina non prius audita Musarum sacerdos uirginibus puerisque canto. 5 Regum timendorum in proprios greges, reges in ipsos imperium est Iouis, clari Giganteo triumpho, cuncta supercilio mouentis. Est ut uiro uir latius ordinet 10 arbusta sulcis, hic generosior descendat in campum petitor, moribus hic meliorque fama contendat, illi turba clientium sit maior: aequa lege Necessitas 15 sortitur insignis et imos, omne capax mouet urna nomen. Destrictus ensis cui super impia ceruice pendet, non Siculae dapes dulcem elaboratum saporem, 20 non auium citharaeque cantus Somnum reducent: somnus agrestium lenis uirorum non humilis domos fastidit umbrosamque ripam, non Zephyris agitata tempe. 25 Desiderantem quod satis est neque tumultuosum sollicitat mare, nec saeuus Arcturi cadentis impetus aut orientis Haedi, non uerberatae grandine uineae 30 fundusque mendax, arbore nunc aquas culpante, nunc torrentia agros sidera, nunc hiemes iniquas. Contracta pisces aequora sentiunt iactis in altum molibus: huc frequens 35 caementa demittit redemptor cum famulis dominusque terrae fastidiosus: sed Timor et Minae scandunt eodem quo dominus, neque decedit aerata triremi et 40 post equitem sedet atra Cura. Quod si dolentem nec Phrygius lapis nec purpurarum sidere clarior delenit usus nec Falerna uitis Achaemeniumque costum, 45 cur inuidendis postibus et nouo sublime ritu moliar atrium? Cur ualle permutem Sabina diuitias operosiores? II Angustam amice pauperiem pati robustus acri militia puer condiscat et Parthos ferocis uexet eques metuendus hasta 5 uitamque sub diuo et trepidis agat in rebus. Illum ex moenibus hosticis matrona bellantis tyranni prospiciens et adulta uirgo suspiret, eheu, ne rudis agminum 10 sponsus lacessat regius asperum tactu leonem, quem cruenta per medias rapit ira caedes. Dulce et decorum est pro patria mori: mors et fugacem persequitur uirum 15 nec parcit inbellis iuuentae poplitibus timidoue tergo. Virtus, repulsae nescia sordidae, intaminatis fulget honoribus nec sumit aut ponit securis 20 arbitrio popularis aurae. Virtus, recludens inmeritis mori caelum, negata temptat iter uia coetusque uolgaris et udam spernit humum fugiente pinna. 25 Est et fideli tuta silentio merces: uetabo, qui Cereris sacrum uolgarit arcanae, sub isdem sit trabibus fragilemque mecum soluat phaselon; saepe Diespiter 30 neglectus incesto addidit integrum, raro antecedentem scelestum deseruit pede Poena claudo. III Iustum et tenacem propositi uirum non ciuium ardor praua iubentium, non uoltus instantis tyranni mente quatit solida neque Auster, 5 dux inquieti turbidus Hadriae, nec fulminantis magna manus Iouis: si fractus inlabatur orbis, inpauidum ferient ruinae. Hac arte Pollux et uagus Hercules 10 ensius arces attigit igneas, quos inter Augustus recumbens purpureo bibet ore nectar; hac te merentem, Bacche pater, tuae uexere tigres indocili iugum 15 collo trahentes; hac Quirinus Martis equis Acheronta fugit, gratum elocuta consiliantibus Ionone diuis: 'Ilion, Ilion fatalis incestusque iudex 20 et mulier peregrina uertit in puluerem, ex quo destituit deos mercede pacta Laomedon, mihi castaeque damnatum Mineruae cum populo et duce fraudulento. 25 Iam nec Lacaenae splendet adulterae famosus hospes nec Priami domus periura pugnaces Achiuos Hectoreis opibus refringit nostrisque ductum seditionibus 30 bellum resedit. Protinus et grauis irae et inuisum nepotem, Troica quem peperit sacerdos, Marti redonabo; illum ego lucidas inire sedes, discere nectaris 35 sucos et adscribi quietis ordinibus patiar deorum. Dum longus inter saeuiat Ilion Romamque pontus, qualibet exules in parte regnato beati; 40 dum Priami Paridisque busto insultet armentum et catulos ferae celae inultae, stet Capitolium fulgens triumphatisque possit Roma ferox dare iura Medis. 45 Horrenda late nomen in ultimas extendat oras, qua medius liquor secernit Europen ab Afro, qua tumidus rigat arua Nilus; aurum inrepertum et sic melius situm, 50 cum terra celat, spernere fortior quam cogere humanos in usus omne sacrum rapiente dextra, quicumque mundo terminus obstitit, hunc tanget armis, uisere gestiens, 55 qua parte debacchentur ignes, qua nebulae pluuiique rores. Sed bellicosis fata Quiritibus hac lege dico, ne nimium pii rebusque fidentes auitae 60 tecta uelint reparare Troiae. Troiae renascens alite lugubri fortuna tristi clade iterabitur, ducente uictrices cateruas coniuge me Iouis et sorore. 65 Ter si resurgat murus aeneus auctore Phoebo, ter pereat meis excisus Argiuis, ter uxor capta uirum puerosque ploret.' Non hoc iocosae conueniet lyrae; 70 quo, Musa, tendis? Desine peruicax referre sermones deorum et magna modis tenuare paruis. IV Descende caelo et dic age tibia regina longum Calliope melos, seu uoce nunc mauis acuta seu fidibus citharaue Phoebi. 5 Auditis? An me ludit amabilis insania? Audire et uideor pios errare per lucos, amoenae quos et aquae subeunt et aurae. Me fabulosae Volture in Apulo 10 nutricis extra limina Pulliae ludo fatigatumque somno fronde noua puerum palumbes texere, mirum quod foret omnibus quicumque celsae nidum Aceruntiae 15 saltusque Bantinos et aruum pingue tenent humilis Forenti, ut tuto ab atris corpore uiperis dormirem et ursis, ut premerer sacra lauroque conlataque myrto, 20 non sine dis animosus infans. Vester, Camenae, uester in arduos tollor Sabinos, seu mihi frigidum Praeneste seu Tibur supinum seu liquidae placuere Baiae; 25 uestris amicum fontibus et choris non me Philippis uersa acies retro, deuota non extinxit arbor nec Sicula Palinurus unda. Vtcumque mecum uos eritis, libens 30 insanientem nauita Bosphorum temptabo et urentis harenas litoris Assyrii uiator, uisam Britannos hospitibus feros et laetum equino sanguine Concanum, 35 uisam pharetratos Gelonos et Scythicum inuiolatus amnem. Vos Caesarem altum, militia simul fessas cohortes abdidit oppidis, finire quaerentem labores 40 Pierio recreatis antro; uos lene consilium et datis et dato gaudetis, almae. Scimus ut impios Titanas imnanemque turbam fulmine sustulerit caduco, 45 qui terram inertem, qui mare temperat uentosum et urbes regnaque tristia diuosque mortalisque turmas imperio regit unus aequo. Magnum illa terrorem intulerat Ioui 50 fidens iuuentus horrida bracchiis fratresque tendentes opaco Pelion imposuisse Olympo. Sed quid Typhoeus et ualidus Mimas aut quid minaci Porphyrion statu, 55 quid Rhoetus euolsisque truncis Enceladus iaculator audax contra sonantem Palladis aegida possent ruentes? Hinc auidus stetit Volcanus, hinc matrona Iuno et 60 nunquam umeris positurus arcum, qui rore puro Castaliae lauit crinis solutos, qui Lyciae tenet dumeta natalemque siluam, Delius et Patareus Apollo. 65 Vis consili expers mole ruit sua; uim temperatam di quoque prouehunt in maius; idem odere uires omne nefas animo mouentis. Testis mearum centimanus gigas 70 sententiarum, notus et integrae temptator Orion Dianae, uirginea domitus sagitta. Iniecta monstris Terra dolet suis maeretque partus fulmine luridum 75 missos ad Orcum; nec peredit impositam celer ignis Aetnen, incontinentis nec Tityi iecur reliquit ales, nequitiae additus custos; amatorem trecentae 80 Pirithoum cohibent catenae. V Caelo tonantem credidimus Iouem regnare: praesens diuus habebitur Augustus adiectis Britannis imperio grauibusque Persis. 5 Milesne Crassi coniuge barbara turpis maritus uixit et hostium, pro curia inuersique mores! consenuit socerorum in armis sub rege Medo Marsus et Apulus 10 anciliorum et nominis et togae oblitus aeternaeque Vestae, incolumi Ioue et urbe Roma? Hoc cauerat mens prouida Reguli dissentientis condicionibus 15 foedis et exemplo trahenti perniciem ueniens in aeuum, si non periret inmiserabilis captius pubes: 'Signa ego Punicis adfixa delubris et arma 20 militibus sine caede' dixit 'derepta uidi; uidi ego ciuium retorta tergo bracchia libero portasque non clausas et arua Marte coli populata nostro. 25 Auro repensus scilicet acrior miles redibit. Flagitio additis damnum. Neque amissos colores lana refert medicata fuco, nec uera uirtus, cum semel excidit, 30 curat reponi deterioribus. Si pugnat extricata densis cerua plagis, erit ille fortis, qui perfidis se credidit hostibus, et Marte Poenos proteret altero, 35 qui lora restrictis lacertis sensit iners timuitque mortem. Hic, unde uitam sumeret inscius, pacem duello miscuit. O pudor! o magna Carthago, probrosis 40 altior Italiae ruinis!' Fertur pudicae coniugis osculum paruosque natos ut capitis minor ab se remouisse et uirilem toruus humi posuisse uoltum, 45 donec labantis consilio patres firmaret auctor nunquam alias dato interque maerentis amicos egregius properaret exul. Atqui sciebat quae sibi barbarus 50 tortor pararet; non aliter tamen dimouit obstantis propinquos et populum reditus morantem quam si clientum longa negotia diiudicata lite relinqueret, 55 tendens Venafranos in agros aut Lacedaemonium Tarentum. VI Delicta maiorum inmeritus lues, Romane, donec templa refeceris aedisque labentis deorum et foeda nigro simulacra fumo. 5 Dis te minorem quod geris, imperas: hinc omne principium, huc refer exitum. Di multa neglecti dederunt Hesperiae mala luctuosae. Iam bis Monaeses et Pacori manus 10 non auspicatos contudit impetus nostros et adiecisse praedam torquibus exiguis renidet. Paene occupatam seditionibus deleuit urbem Dacus et Aethiops, 15 hic classe formidatus, ille missilibus melior sagittis. Fecunda culpae saecula nuptias primum inquinauere et genus et domos: hoc fonte deriuata clades 20 in patriam populumque fluxit. Motus doceri gaudet Ionicos matura uirgo et fingitur artibus, iam nunc et incestos amores de tenero meditatur ungui. 25 Mox iuniores quaerit adulteros inter mariti uina, neque eligit cui donet inpermissa raptim gaudia luminibus remotis, sed iussa coram non sine conscio 30 surgit marito, seu uocat institor seu nauis Hispanae magister, dedecorum pretiosus emptor. Non his iuuentus orta parentibus infecit aequor sanguine Punico 35 Pyrrhumque et ingentem cecidit Antiochum Hannibalemque dirum; sed rusticorum mascula militum proles, Sabellis docta ligonibus uersare glaebas et seuerae 40 matris ad arbitrium recisos portare fustis, sol ubi montium mutaret umbras et iuga demeret bobus fatigatis, amicum tempus agens abeunte curru. 45 Damnosa quid non inminuit dies? aetas parentum, peior auis, tulit nos nequiores, mox daturos progeniem uitiosiorem. VII Quid fles, Asterie, quem tibi candidi primo restituent uere Fauonii Thyna merce beatum, constantis iuuenem fide 5 Gygen? Ille Notis actus ad Oricum post insana Caprae sidera frigidas noctes non sine multis insomnis lacrimis agit. Atqui sollicitae nuntius hospitae, 10 suspirare Chloen et miseram tuis dicens ignibus uri, temptat mille uafer modis. Vt Proetum mulier perfida credulum falsis inpulerit criminibus nimis 15 casto Bellerophontae maturare necem, refert; narrat paene datum Pelea Tartaro, Magnessam Hippolyten dum fugit abstinens, et peccare docentis 20 fallax historias monet. Frustra: nam scopulis surdior Icari uocis audit adhuc integer. At tibi ne uicinus Enipeus plus iusto placeat caue; 25 quamuis non alius flectere equum sciens aeque conspicitur gramine Martio, nec quisquam citus aeque Tusco denatat alueo, prima nocte domum claude neque in uias 30 sub cantu querulae despice tibiae et te saepe uocanti duram difficilis mane. VIII Martis caelebs quid agam Kalendis, quid uelint flores et acerra turis plena miratis positusque carbo in caepite uiuo, 5 docte sermones utriusque linguae. Voueram dulcis epulas et album Libero caprum prope funeratus arboris ictu. Hic dies anno redeunte festus 10 corticem adstrictum pice dimouebit amphorae fumum bibere institutae consule Tullo. Sume, Maecenas, cyathos amici sospitis centum et uigilis lucernas 15 perfer in lucem; procul omnis esto clamor et ira. Mitte ciuilis super urbe curas. Occidit Daci Cotisonis agmen, Medus infestus sibi luctuosis 20 dissidet armis, seruit Hispanae uetus hostis orae Cantaber sera domitus catena, iam Scythae laxo meditantur arcu cedere campis. 25 Neglegens ne qua populus laboret, parce priuatus nimium cauere et dona praesentis cape laetus horae, linque serera. IX 'Donec gratus eram tibi nec quisquam potior bracchia candidae ceruici iuuenis dabat, Persarum uigui rege beatior.' 5 'Donec non alia magis arsisti neque erat Lydia post Chloen, multi Lydia nominis, Romana uigui clarior Ilia.' 'Me nunc Thressa Chloe regit, 10 dulcis docta modos et citharae sciens, pro qua non metuam mori, si parcent animae fata superstiti.' 'Me torret face mutua Thurini Calais filius Ornyti, 15 pro quo bis patiar mori, si parcent puero fata superstiti.' 'Quid si prisca redit Venus diductosque iugo cogit aeneo, si flaua excutitur Chloe 20 reiectaeque patet ianua Lydiae?' 'Quamquam sidere pulchrior ille est, tu leuior cortice et inprobo iracundior Hadria, tecum uiuere amem, tecum obeam lubens.' X Extremum Tanain si biberes, Lyce, saeuo nupta uiro, me tamen asperas porrectum ante foris obicere incolis plorares Aquilonibus. 5 Audis quo strepitu ianua, quo nemus inter pulchra satum tecta remugiat uentis, et positas ut glaciet niues puro numine Iuppiter? Ingratam Veneri pone superbiam, 10 ne currente retro funis eat rota: non te Penelopen difficilem procis Tyrrhenus genuit parens. O quamuis neque te munera nec preces nec tinctus uiola pallor amantium 15 nec uir Pieria paelice saucius curuat, supplicibus tuis parcas, nec rigida mollior aesculo nec Mauris animum mitior anguibus: non hoc semper erit liminis aut aquae 20 caelestis patiens latus. XI Mercuri, nam te docilis magistro mouit Amphion lapides canendo, tuque testudo resonare septem callida neruis, 5 nec loquax olim neque grata, nunc et diuitum mensis et amica templis, dic modos, Lyde quibus obstinatas applicet auris, quae uelut latis equa trima campis 10 ludit exultim metuitque tangi, nuptiarum expers et adhuc proteruo cruda marito. Tu potes tigris comitesque siluas ducere et riuos celeres morari; 15 cessit inmanis tibi blandienti ianitor aulae Cerberus, quamuis furiale centum muniant angues caput eius atque spiritus taeter saniesque manet 20 ore trilingui. Quin et Ixion Tityosque uoltu risit inuito, stetit urna paulum sicca, dum grato Danai puellas carmine mulces. 25 Audiat Lyde scelus atque notas uirginum poenas et inane lymphae dolium fundo pereuntis imo seraque fata, quae manent culpas etiam sub Orco. 30 Impiae (nam quid potuere maius?) impiae sponsos potuere duro perdere ferro. Vna de multis face nuptiali digna periurum fuit in parentem 35 splendide mendax et in omne uirgo nobilis aeuom, 'Surge', quae dixit iuueni marito, 'surge, ne longus tibi somnus, unde non times, detur; socerum et scelestas 40 falle sorores, quae uelut nactae uitulos leaenae singulos eheu lacerant. Ego illis mollior nec te feriam neque intra claustra tenebo. 45 Me pater saeuis oneret catenis, quod uiro clemens misero peperci, me uel extremos Numidarum in agros classe releget. I, pedes quo te rapiunt et aurae, 50 dum fauet Nox et Venus, i secundo omine et nostri memorem sepulcro scalpe querellam.' XII Miserarum est neque amori dare ludum neque dulci mala uino lauere aut exanimari metuentis patruae uerbera linguae. Tibi qualum Cythereae puer ales, tibi telas 5 operosaeque Mineruae studium aufert, Neobule, Liparaei nitor Hebri, simul unctos Tiberinis umeros lauit in undis, eques ipso melior Bellerophonte, neque pugno neque segni pede uictus; 10 catus idem per apertum fugientis agitato grege ceruos iaculari et celer arto latitantem fruticeto excipere aprum. XIII O fons Bandusiae splendidior uitro, dulci digne mero non sine floribus, cras donaberis haedo, cui frons turgida cornibus 5 primis et uenerem et proelia destinat. Frustra: nam gelidos inficiet tibi rubro sanguine riuos lasciui suboles gregis. Te flagrantis atrox hora Caniculae 10 nescit tangere, tu frigus amabile fessis uomere tauris praebes et pecori uago. Fies nobilium tu quoque fontium me dicente cauis impositam ilicem 15 saxis, unde loquaces tymphae desiliunt tuae. XIV Herculis ritu modo dictus, o plebs, morte uenalem petiisse laurum, Caesar Hispana repetit penatis nictor ab ora. 5 Vnico gaudens mulier marito prodeat iustis operata sacris et soror clari ducis et decorae supplice uitta uirginum matres iuuenumque nuper 10 sospitum. Vos, o pueri et puellae ac iam uirum expertae, male + ominatis parcite uerbis. Hic dies uere mihi festus atras eximet curas; ego nec tumultum 15 nec mori per uim metuam tenente Caesare terras. I, pete unguentum, puer, et coronas et cadum Marsi memorem duelli, Spartacum si qua potuit uagantem 20 fallere testa. Dic et argutae properet Neaerae murreum nodo cohibere crinem; si per inuisum mora ianitorem fiet, abito. 25 Lenit albescens animos capillus litium et rixae cupidos proteruae; non ego hoc ferrem calidus iuuenta consule Planco. XV Vxor pauperis Ibyci, tandem nequitiae fige modum tuae famosisque laboribus; maturo propior desine funeri 5 inter ludere uirgines et stellis nebulam spargere candidis. Non, si quid Pholoen satis, et te, Chlori, decet. Filia rectius expugnat iuuenum domos, 10 pulso Thyias uti concita tympano. Illam cogit amor Nothi lasciua similem ludere capreae: te lanae prope nobilem tonsae Luceriam, non citharae decent 15 nec flos purpureus rosae nec poti uetulam faece tenus cadi. XVI Inclusam Danaen turris aenea robustaeque fores et uigilum canum tristes excubiae munierant satis nocturnis ab adulteris, 5 si non Acrisium, uirginis abditae custodem pauidum, Iuppiter et Venus risissent: fore enim tutum iter et patens conuerso in pretium deo. Aurum per medios ire satellites 10 et perrumpere amat saxa potentius ictu fulmineo; concidit auguris Argiui domus ob lucrum demersa exitio; diffidit urbium portas uir Macedo et subruit aemulos 15 reges muneribus; munera nauium saeuos inlaqueant duces. Crescentem sequitur cura pecuniam maiorumque fames. Iure perhorrui late conspicuum tollere uerticem, 20 Maecenas, equitum decus. Quanto quisque sibi plura negauerit, ab dis plura feret; nil cupientium nudus castra peto et transfuga diuitum partis linquere gestio, 25 contemptae dominus splendidior rei, quam si quicquid arat inpiger Apulus occultare meis dicerer horreis, magnas inter opes inops. Purae riuus aquae siluaque iugerum 30 paucorum et segetis certa fides meae fulgentem imperio fertilis Africae fallit sorte beatior. Quamquam nec Calabrae mella ferunt apes nec Laestrygonia Bacchus in amphora 35 languescit mihi nec pinguia Gallicis crescunt uellera pascuis, inportuna tamen pauperies abest, nec, si plura uelim, tu dare deneges. Contracto melius parua cupidine 40 uectigalia porrigam quam si Mygdoniis regnum Alyattei campis continuem. Multa petentibus desunt multa; bene est cui deus obtulit parca quod satis est manu. XVII Aeli uetusto nobilis ab Lamo quando et priores hinc Lamias ferunt denominatos et nepotum per memores genus omne fastos, 5 auctore ab illo ducis originem, qui Formiarum moenia dicitur princeps et innantem Maricae litoribus tenuisse Lirim, late tyrannus, cras foliis nemus 10 multis et alga litus inutili demissa tempestas ab Euro sternet, aquae nisi fallit augur annosa cornix. Dum potes, aridum conpone lignum; cras Genium mero 15 curabis et porco bimenstri cum famulis operum solutis. XVIII Faune, Nympharum fugientum amator, per meos finis et aprica rura lenis incedas abeasque paruis aequus alumnis, 5 si tener pleno cadit haedus anno larga nec desunt Veneris sodali uina craterae, uetus ara multo fumat odore. Ludit herboso pecus omne campo, 10 cum tibi Nonae redeunt Decembres, festus in pratis uacat otioso cum boue pagus; inter audacis lupus errat agnos, spargit agrestis tibi silua frondes, 15 gaudet inuisam pepulisse fossor ter pede terram. XIX Quantum distet ab Inacho Codrus, pro patria non timidus mori, narras, et genus Aeaci, et pugnata sacro bella sub Ilio. 5 Quo Chium pretio cadum mercemur, quis aquam temperet ignibus, quo praebente domum et quota Paelignis caream frigoribus, taces. Da lunae propere nouae, 10 da noctis mediae, da, puer, auguris Murenae. Tribus aut nouem miscentur cyathis pocula commodis? Qui Musas amat imparis, ternos ter cyathos attonitus petet 15 uates, tris prohibet supra rixarum metuens tangere Gratia nudis iuncat sororibus. Insanire iuuat... Cur Berecyntiae cessant flamina tibiae? 20 Cur pendet tacita fistula cum lyra? Parcentis ego dexteras odi: sparge rosas; audiat inuidus dementem strepitum Lycus, et uicina seni non habilis Lyco. 25 Spissa te nitidum coma, puro te similem, Telephe, Vespero tempestiua petit Rhode: me lentus Glycerae torret amor meae. XX Non uides quanto moueas periclo, Pyrrhe, Gaetulae catulos leaenae? Dura post paulo fugies inaudax proelia raptor, 5 cum per obstantis iuuenum cateruas ibit insignem repetens Nearchum: grande certamen tibi praeda cedat maior, an illi. Interim, dum tu celeris sagittas 10 promis, haec dentes acuit timendos, arbiter pugnae prosuisse nudo sub pede palmam fertur, et leni recreare uento sparsum odoratis umerum capillis, 15 qualis aut Nireus fuit aut aquosa raptus ab Ida. XXI O nata mecum consule Manlio, seu tu querellas siue geris iocos seu rixam et insanos amores seu facilem, pia testa, somnum, 5 quocumque lectum nomine Massicum seruas, moueri digna bono die, descende, Coruino iubente promere languidiora uina. Non ille, quamquam Socraticis madet 10 sermonibus, te negleget horridus: narratur et prisci Catonis saepe mero caluisse uirtus. Tu lene tormentum ingenio admoues plerumque duro; tu sapientium 15 curas et arcanum iocoso consilium retegis Lycaeo. Tu spem reducis mentibus anxiis uiresque et addis cornua pauperi, post te neque iratos trementi 20 regum apices neque militum arma. Te Liber et si laeta aderit Venus segnesque nodum soluere Gratiae uiuaeque procucent lucernae, dum rediens fugat astra Phoebus. XXII Montium custos nemorumque uirgo, quae laborantis utero puellas ter uocata audis adimisque leto, diua triformis, 5 inminens uillae tua pinus esto, quam per exactos ego laetus annos uerris obliquom meditantis ictum sanguine donem. XXIII Caelo supinas si tuleris manus nascente luna, rustica Phidyle, si ture placaris et horna fruge Lares auidaque porca 5 nec pestilentem sentiet Africum fecunda uitis nec sterilem seges robiginem aut dulces alumni pomifero graue tempus anno. Nam quae niuali pascitur Algido 10 deuota quercus inter et ilices aut crescit Albanis in herbis uictima, pontificum securis ceruice tinguet; te nihil attinet temptare multa caede bidentium 15 paruos coronantem marino rore deos fragilique myrto. Inmunis aram si tetigit manus, non sumptuosa blandior hostia molliuit auersos Penatis 20 farre pio et saliente mica. XXIV Intactis opulentior thesauris Arabum et diuitis Indiae caementis licet occupes terrenum omne tuis et mare publicum: 5 si figit adamantinos summis uerticibus dira Necessitas clauos, non animum metu, non mortis laqueis expedies caput. Campestres melius Scythae, 10 quorum plaustra uagas rite trahunt domos, uiuunt et rigidi Getae inmetata quibus iugera liberas fruges et Cererem ferunt nec cultura placet longior annua 15 defunctumque laboribus aequali recreat sorte uicarius. Illic matre carentibus priuignis mulier temperat innocens nec dotata regit uirum 20 coniunx nec nitido fidit adultero; dos est magna parentium uirtus et metuens alterius uiri certo foedere castitas, et peccare nefas aut pretium est mori. 25 O quisquis uolet impias caedis et rabiem tollere ciuicam, si quaeret Pater Vrbium suscribi statuis, indomitam audeat refrenare licentiam, 30 clarus postgenitis; quatenus, heu nefas! uirtutem incolumem odimus, sublatam ex oculis quaerimus inuidi. Quid tristes querimoniae si non supplicio culpa reciditur, 35 quid leges sine moribus uanae proficiunt, si neque feruidis pars inclusa caloribus mundi nec Boreae finitimum latus durataeque solo niues 40 mercatorem abigunt, horrida callidi uincunt aequora nauitae? Magnum pauperies obprobrium iubet quiduis et facere et pati uirtutisque uiam deserit arduae. 45 Vel non in Capitolium quo clamor uocat et turba fauentium uel non in mare proximum gemmas et lapides, aurum et inutile, summi materiem mali, 50 mittamus, scelerum si bene paenitet. Eradenda cupidinis praui sunt elementa et tenerae nimis mentes asperioribus formandae studiis. Nescit equo rudis 55 haerere ingenuus puer uenarique timet, ludere doctior seu Graeco iubeas trocho seu malis uetita legibus alea, cum periura patris fides 60 consortem socium fallat et hospites, indignoque pecuniam haredi properet. Scilicet inprobae crescunt diuitiae, tamen curtae nescio quid semper abest rei. XXV Quo me, Bacche, rapis tui plenum? Quae nemora aut quos agor in specus uelox mente noua? Quibus antrum egregii Caesaris audiar 5 aeternum meditans decus stellis inserere et consilio Iouis? Dicam insigne, recens, adhuc indictum ore alio. Non secus in iugis exsomnis stupet Euhias, 10 Hebrum prospiciens et niue candidam Thracen ac pede barbaro lustratam Rhodopen, ut mihi deuio ripas et uacuum nemus mirari libet. O Naiadum potens 15 Baccharumque ualentium proceras manibus uertere fraxinos, nil paruum aut humili modo, nil mortale loquar. Dulce periculum est, o Lenaee, sequi deum 20 cingentem uiridi tempora pampino. XXVI Vixi puellis nuper idoneus et militaui non sine gloria; nunc arma defunctumque bello barbiton hic paries habebit, 5 laeuom marinae qui Veneris latus custodit. Hic, hic ponite lucida funalia et uectis et arcus oppositis foribus minacis. O quae beatum diua tenes Cyprum et 10 Memphin carentem Sithonia niue regina, sublimi flagello tange Chloen semel arrogantem. XXVII Impios parrae recinentis omen ducat et praegnans canis aut ab agro raua decurrens lupa Lanuuino fetaque uolpes; 5 rumpat et serpens iter institutum, si per obliquom similis sagittae terruit mannos: ego cui timebo prouidus auspex, antequam stantis repetat paludes 10 imbrium diuina auis inminentum, oscinem coruum prece suscitabo solis ab ortu. Sis licet felix, ubicumque mauis, et memor nostri, Galatea, uiuas, 15 teque nec laeuus uetet ire picus nec uaga cornix. Sed uides quanto trepidet tumultu pronus Orion? Ego quid sit ater Hadriae noui sinus et quid albus 20 peccet Iapyx. Hostium uxores puerique caecos sentiant motus orientis Austri et aequoris nigri fremitum et trementis uerbere ripas. 25 Sic et Europe niueum doloso credidit tauro latus et scatentem beluis pontum mediasque fraudes palluit audax. Nuper in pratis studiosa florum et 30 debitae Nymphis opifex coronae nocte sublustri nihil astra praeter uidit et undas. Quae simul centum tetigit potentem oppidis Creten: 'Pater, o relictum 35 filiae nomen pietasque' dixit 'uicta furore! Vnde quo ueni? Leuis una mors est uirginum culpae. Vigilansne ploro turpe commissum an uitiis carentem 40 ludit imago uana quae porta fugiens eburna somnium ducit? Meliusne fluctus ire per longos fuit an recentis carpere flores? 45 Si quis infamen mihi nunc iuuencum dedat iratae, lacerare ferro et frangere enitar modo multum amati cornua monstri. Impudens liqui patrios Penates, 50 impudens Orcum moror. O deorum si quis haec audis, utinam inter errem nuda leones. Antequam turpis macies decentis occupet malas teneraeque sucus 55 defluat praedae, speciosa quaero pascere tigris. Vilis Europe, pater urget absens: quid mori cessas? Potes hac ab orno pendulum zona bene te secuta 60 laedere collum. Siue te rupes et acuta leto saxa delectant, age te procellae crede ueloci, nisi erile mauis carpere pensum 65 regius sanguis dominaeque tradi barbarae paelex.' Aderat querenti perfidum ridens Venus et remisso filius arcu. Mox, ubi lusit satis: 'Abstineto' 70 dixit 'irarum calidaeque rixae, cum tibi inuisus laceranda reddet cornua taurus. Vxor inuicti Iouis esse nescis. Mitte singultus, bene ferre magnam 75 disce fortunam; tua sectus orbis nomina ducet'. XXVIII Festo quid potius die Neptuni faciam? Prome reconditum, Lyde, strenua Caecubum munitaeque adhibe uim sapientiae. 5 Inclinare meridiem sentis ac, ueluti stet uolucris dies, parcis deripere horreo cessantem Bibuli consulis amphoram? Nos cantabimus inuicem 10 Neptunum et uiridis Nereidum comas, tu curua recines lyra Latonam et celeris spicula Cynthiae; summo carmine, quae Cnidon fulgentisque tenet Cycladas et Paphum 15 iunctis uisit oloribus; dicetur merita Nox quoque nenia. XXIX Tyrrhena regum progenies, tibi non ante uerso lene merum cado cum flore, Maecenas, rosarum et pressa tuis balanus capillis 5 iamdudum apud me est: eripe te morae nec semper udum Tibur et Aefulae decliue contempleris aruom et Telegoni iuga parricidae. Fastidiosam desere copiam et 10 molem propinquam nubibus arduis, omitte mirari beatae fumum et opes strepitumque Romae. Plerumque gratae diuitibus uices mundaeque paruo sub lare pauperum 15 cenae sine aulaeis et ostro sollicitam explicuere frontem. Iam clarus occultum Andromedae pater ostendit ignem, iam Procyon furit et stella uesani Leonis 20 sole dies referente siccos; iam pastor umbras cum grege languido riuomque fessus quaerit et horridi dumeta Siluani caretque ripa uagis taciturna uentis. 25 Tu ciuitatem quis deceat status curas et urbi sollicitus times quid Seres et regnata Cyro Bactra parent Tanaisque discors. Prudens futuri temporis exitum 30 caliginosa nocte premit deus ridetque, si mortalis ultra fas trepidat. Quod adest memento componere aequus; cetera fluminis ritu feruntur, nunc medio aequore 35 cum pace delabentis Etruscum in mare, nunc lapides adesos stirpisque raptas et pecus et domos uolentis una, non sine montium clamore uicinaeque siluae, 40 cum fera diluuies quietos inritat amnis. Ille potens sui laetusque deget cui licet in diem dixisse: 'Vixi': cras uel atra nube polum Pater occupato 45 uel sole puro; non tamen inritum, quodcumque retro est, efficiet neque diffinget infectumque reddet quod fugiens semel hora uexit. Fortuna saeuo laeta negotio et 50 ludum insolentem ludere pertinax transmutat incertos honores, nunc mihi, nunc alii benigna. Laudo manentem; si celeris quatit pinnas, resigno quae dedit et mea 55 uirtute me inuoluo probamque pauperiem sine dote quaero. Non est meum, si mugiat Africis malus procellis, ad miseras preces decurrere et uotis pacisci, 60 ne Cypriae Tyriaeque merces addant auaro diuitias mari; tunc me biremis praesidio scaphae tutum per Aegaeos tumultus aura feret geminusque Pollux. XXX Exegi monumentum aere perennius regalique situ pyramidum altius, quod non imber edax, non Aquilo inpotens possit diruere aut innumerabilis 5 annorum series et fuga temporum. Non omnis moriar multaque pars mei uitabit Libitinam; usque ego postera crescam laude recens, dum Capitolium scandet cum tacita uirgine pontifex. 10 Dicar, qua uiolens obstrepit Aufidus et qua pauper aquae Daunus agrestium regnauit populorum, ex humili potens princeps Aeolium carmen ad Italos deduxisse modos. Sume superbiam 15 quaesitam meritis et mihi Delphica lauro cinge uolens, Melpomene, comam.