
[25,0] ACTIONIS IN C- VERREM SECVNDAE - LIBER QVINTVS.

[25,1] I. (1) Nemini uideo dubium esse, iudices, quin apertissime C- Verres in Sicilia 
sacra profanaque omnia et priuatim et publice spoliarit, uersatusque sit sine 
ulla non modo religione uerum etiam dissimulatione in omni genere furandi atque 
praedandi. Sed quaedam mihi magnifica et praeclara eius defensio ostenditur; cui 
quem ad modum resistam multo mihi ante est, iudices, prouidendum. Ita enim causa 
constituitur, prouinciam Siciliam uirtute istius et uigilantia singulari dubiis 
formidolosisque temporibus a fugitiuis atque a belli periculis tutam esse 
seruatam. 
(2) Quid agam, iudices? quo accusationis meae rationem conferam? quo me uertam? 
ad omnis enim meos impetus quasi murus quidam boni nomen imperatoris opponitur. 
Noui locum; uideo ubi se iactaturus sit Hortensius. Belli pericula, tempora rei 
publicae, imperatorum penuriam commemorabit; tum deprecabitur a uobis, tum etiam 
pro suo iure contendet ne patiamini talem imperatorem populo Romano Siculorum 
testimoniis eripi, ne obteri laudem imperatoriam criminibus auaritiae uelitis. 
(3) Non possum dissimulare, iudices; timeo ne C- Verres propter hanc eximiam 
uirtutem in re militari omnia quae fecit impune fecerit. Venit enim mihi in 
mentem in iudicio M- Aquili quantum auctoritatis, quantum momenti oratio M- 
Antoni habuisse existimata sit; qui, ut erat in dicendo non solum sapiens sed 
etiam fortis, causa prope perorata ipse arripuit M- Aquilium constituitque in 
conspectu omnium tunicamque eius a pectore abscidit, ut cicatrices populus 
Romanus iudicesque aspicerent aduerso corpore exceptas; simul et de illo uulnere 
quod ille in capite ab hostium duce acceperat multa dixit, eoque adduxit eos qui 
erant iudicaturi uehementer ut uererentur ne, quem uirum fortuna ex hostium 
telis eripuisset, cum sibi ipse non pepercisset, hic non ad populi Romani laudem 
sed ad iudicum crudelitatem uideretur esse seruatus. 
(4) Eadem nunc ab illis defensionis ratio uiaque temptatur, idem quaeritur. Sit 
fur, sit sacrilegus, sit flagitiorum omnium uitiorumque princeps; at est bonus 
imperator, at felix et ad dubia rei publicae tempora reseruandus. 

[25,2] II. Non agam summo iure tecum, non dicam id quod debeam forsitan obtinere, cum 
iudicium certa lege sit, - non quid in re militari fortiter feceris, sed quem ad modum manus 
ab alienis pecuniis abstinueris abs te doceri oportere; non, inquam, sic agam, sed 
ita quaeram, quem ad modum te uelle intellego, quae tua opera et quanta fuerit 
in bello. 
(5) Quid dicis? an bello fugitiuorum Siciliam uirtute tua liberatam? Magna laus 
et honesta oratio; sed tamen quo bello? Nos enim, post illud bellum quod M- 
Aquilius confecit, sic accepimus, nullum in Sicilia fugitiuorum bellum fuisse. 
'At in Italia fuit.' Fateor, et magnum quidem ac uehemens. Num igitur ex eo 
bello partem aliquam laudis appetere conaris? num tibi illius uictoriae gloriam 
cum M- Crasso aut Cn- Pompeio communicatam putas? Non arbitror hoc etiam tuae 
deesse impudentiae, ut quicquam eius modi dicere audeas. Obstitisti uidelicet ne 
ex Italia transire in Siciliam fugitiuorum copiae possent. Vbi, quando, qua ex 
parte? cum aut ratibus aut nauibus conarentur accedere? Nos enim nihil umquam 
prorsus audiuimus, sed illud audiuimus, M- Crassi, fortissimi uiri, uirtute 
consilioque factum ne ratibus coniunctis freto fugitiui ad Messanam transire 
possent, a quo illi conatu non tanto opere prohibendi fuissent, si ulla in 
Sicilia praesidia ad illorum aduentum opposita putarentur. 


[25,3] III. (6) At cum esset in Italia bellum tam prope a Sicilia, tamen in Sicilia non 
fuit. Quid mirum? ne cum in Sicilia quidem fuit eodem interuallo, pars eius 
belli in Italiam ulla peruasit. Etenim propinquitas locorum ad utram partem hoc 
loco profertur? utrum aditum facilem hostibus an contagionem imitandi belli 
periculosam fuisse? Aditus omnis hominibus sine ulla facultate nauium non modo 
disiunctus sed etiam clausus est, ut illis quibus Siciliam propinquam fuisse 
dicis facilius fuerit ad Oceanum peruenire quam ad Peloridem accedere. 
(7) Contagio autem ista seruilis belli cur abs te potius quam ab iis omnibus qui 
ceteras prouincias obtinuerunt praedicatur? An quod in Sicilia iam antea bella 
fugitiuorum fuerunt? at ea ipsa causa est cur ista prouincia minimo in periculo 
sit et fuerit. Nam posteaquam illinc M- Aquilius decessit, omnium instituta 
atque edicta praetorum fuerunt eius modi ut ne quis cum telo seruus esset. Vetus 
est quod dicam, et propter seueritatem exempli nemini fortasse uestrum 
inauditum, L- Domitium praetorem in Sicilia, cum aper ingens ad eum adlatus 
esset, admiratum requisisse quis eum percussisset; cum audisset pastorem 
cuiusdam fuisse, eum uocari ad se iussisse; illum cupide ad praetorem quasi ad 
laudem atque ad praemium accucurrisse; quaesisse Domitium qui tantam bestiam 
percussisset; illum respondisse, uenabulo; statim deinde iussu praetoris in 
crucem esse sublatum. Durum hoc fortasse uideatur, neque ego ullam in partem 
disputo: tantum intellego, maluisse Domitium crudelem in animaduertendo quam in 
praetermittendo dissolutum uideri. 


[25,4] IV. (8) Ergo his institutis prouinciae iam tum, cum bello sociorum tota Italia 
arderet, homo non acerrimus nec fortissimus, C- Norbanus, in summo otio fuit: 
perfacile enim sese Sicilia iam tuebatur, ut ne quod ex ipsa bellum posset 
exsistere. Etenim cum nihil tam coniunctum sit quam negotiatores nostri cum 
Siculis usu, re, ratione, concordia, et cum ipsi Siculi res suas ita constitutas 
habeant ut iis pacem expediat esse, imperium autem populi Romani sic diligant ut 
id imminui aut commutari minime uelint, cumque haec a seruorum bello pericula et 
praetorum institutis et dominorum disciplina prouisa sint, nullum est malum 
domesticum quod ex ipsa prouincia nasci possit. 
(9) Quid igitur? nulline motus in Sicilia seruorum Verre praetore, nullaene 
consensiones factae esse dicuntur? Nihil sane quod ad senatum populumque Romanum 
peruenerit, nihil quod iste publice Romam scripserit; et tamen coeptum esse in 
Sicilia moueri aliquot locis seruitium suspicor. Id adeo non tam ex re quam ex 
istius factis decretisque cognosco. Ac uidete quam non inimico animo sim 
acturus: ego ipse haec quae ille quaerit, quae adhuc numquam audistis, 
commemorabo et proferam. 
(10) In Triocalino, quem locum fugitiui iam ante tenuerunt, Leonidae cuiusdam 
Siculi familia in suspicionem est uocata coniurationis. Res delata ad istum. 
Statim, ut par fuit, iussu eius homines qui fuerant nominati comprehensi sunt 
adductique Lilybaeum; domino denuntiatum est, causa dicta, damnati sunt. 

[25,5] V. Quid deinde? quid censetis? furtum fortasse aut praedam exspectatis aliquam. 
Nolite usque quaque idem quaerere. In metu belli furandi locus qui potest esse? etiam si qua 
fuit in hac re occasio praetermissa est. Tum potuit a Leonida nummorum aliquid 
auferre, cum denuntiauit ut adesset; fuit nundinatio aliqua, et isti non noua, 
ne causam dicerent; etiam alter locus, ut absoluerentur: damnatis quidem seruis 
quae praedandi potest esse ratio? produci ad supplicium necesse est. Testes enim 
sunt qui in consilio fuerunt, testes publicae tabulae, testis splendidissima 
ciuitas Lilybitana, testis honestissimus maximusque conuentus ciuium Romanorum: 
fieri nihil potest, producendi sunt. Itaque producuntur et ad palum alligantur. 
(11) Etiam nunc mihi exspectare uidemini, iudices, quid deinde factum sit, quod 
iste nihil umquam fecit sine aliquo quaestu atque praeda. Quid in eius modi re 
fieri potuit? Quod commodum est, exspectate facinus quam uultis improbum; uincam 
tamen exspectationem omnium. Homines sceleris coniurationisque damnati, ad 
supplicium traditi, ad palum alligati, repente multis milibus hominum 
inspectantibus soluti sunt et Triocalino illi domino redditi. Quid hoc loco 
potes dicere, homo amentissime, nisi id quod ego non quaero, quod denique in re 
tam nefaria, tametsi dubitari non potest, tamen ne si dubitetur quidem quaeri 
oporteat, quid aut quantum aut quo modo acceperis? Remitto tibi hoc totum atque 
ista te cura libero; neque enim metuo ne hoc cuiquam persuadeatur, ut, ad quod 
facinus nemo praeter te ulla pecunia adduci potuerit, id tu gratis suscipere 
conatus sis. Verum de ista furandi praedandique ratione nihil dico, de hac 
imperatoria iam tua laude disputo. 

[25,6] VI. (12) Quid ais, bone custos defensorque prouinciae? Tu quos seruos arma capere 
et bellum facere in Sicilia uoluisse cognoras et de consili sententia iudicaras, 
hos ad supplicium iam more maiorum traditos ex media morte eripere ac liberare 
ausus es, ut, quam damnatis crucem seruis fixeras, hanc indemnatis uidelicet 
ciuibus Romanis reseruares? Perditae ciuitates desperatis iam omnibus rebus hos 
solent exitus exitialis habere, ut damnati in integrum restituantur, uincti 
soluantur, exsules reducantur, res iudicatae rescindantur. Quae cum accidunt, 
nemo est quin intellegat ruere illam rem publicam haec ubi eueniant; nemo est 
qui ullam spem salutis reliquam esse arbitretur. 
(13) Atque haec sicubi <facta sunt>, ita facta sunt ut homines populares aut 
nobiles supplicio aut exsilio leuarentur, at non ab iis ipsis qui iudicassent, 
at non statim, at non eorum facinorum damnati quae ad uitam et ad fortunas 
omnium pertinerent. Hoc uero nouum et eius modi est ut magis propter reum quam 
propter rem ipsam credibile uideatur, ut homines seruos, ut ipse qui iudicarat, 
ut statim e medio supplicio dimiserit, ut eius facinoris damnatos seruos quod ad 
omnium liberorum caput et sanguinem pertineret. 
(14) O praeclarum imperatorem nec iam cum M- Aquilio, fortissimo uiro, sed uero 
cum Paulis, Scipionibus, Mariis conferendum! tantumne uidisse in metu 
periculoque prouinciae! Cum seruitiorum animos in Sicilia suspensos propter 
bellum Italiae fugitiuorum uideret, ne quis se commouere auderet, quantum 
terroris iniecit! Comprendi iussit; quis non pertimescat? causam dicere dominos; 
quid seruo tam formidolosum? Fecisse uideri pronuntiat; exortam uidetur flammam 
paucorum dolore ac morte restinxisse. Quid deinde sequitur? Verbera atque ignes 
et illa extrema ad supplicium damnatorum, metum ceterorum, cruciatus et crux. 
Hisce omnibus suppliciis sunt liberati. Quis dubitet quin seruorum animos summa 
formidine oppresserit, cum uiderent ea facilitate praetorem ut ab eo seruorum 
sceleris coniurationisque damnatorum uita uel ipso carnifice internuntio 
redimeretur? 
(15) Quid? hoc in Apolloniensi Aristodamo, quid? in Leonte Imacharensi non idem fecisti? 

[25,7] VII. Quid? iste motus seruitiorum bellique subita suspicio utrum tibi tandem 
diligentiam custodiendae prouinciae an nouam rationem improbissimi quaestus 
attulit? Halicyensis Eumenidae, nobilis hominis et honesti, magnae pecuniae 
uilicus cum impulsu tuo insimulatus esset, HS lx a domino accepisti, quod nuper 
ipse iuratus docuit quem ad modum gestum esset. Ab equite Romano C- Matrinio 
absente, cum is esset Romae, quod eius uilicos pastoresque tibi in suspicionem 
uenisse dixeras, HS dc abstulisti. Dixit hoc L- Flauius, qui tibi eam pecuniam 
numerauit, procurator C- Matrini, dixit ipse Matrinius, dicit uir clarissimus, 
Cn- Lentulus censor, qui Matrini honoris causa recenti negotio ad te litteras 
misit mittendasque curauit. 
(16) Quid? de Apollonio, Diocli filio, Panhormitano, cui Gemino cognomen est, 
praeteriri potest? Ecquid hoc tota Sicilia clarius, ecquid indignius, ecquid 
manifestius proferri potest? Quem, ut Panhormum uenit, ad se uocari et de 
tribunali citari iussit concursu magno frequentiaque conuentus. Homines statim 
loqui: 'Mirabar quod Apollonius, homo pecuniosus, tam diu ab isto maneret 
integer; excogitauit nescio quid, <nescio quid> attulit; profecto homo diues 
repente a Verre non sine causa citatur.' Exspectatio summa omnium quidnam id 
esset, cum exanimatus subito ipse accurrit cum adulescente filio; nam pater 
grandis natu iam diu lecto tenebatur. 
(17) Nominat iste seruum, quem magistrum pecoris esse diceret; eum dicit 
coniurasse et familias concitasse, - is omnino seruus in familia non erat, - eum 
statim exhiberi iubet. Apollonius adfirmare se omnino nomine illo seruum habere 
neminem: iste hominem abripi a tribunali et in carcerem conici iubet. Clamare 
ille, cum raperetur, nihil se miserum fecisse, nihil commisisse, pecuniam sibi 
esse in nominibus, numeratam in praesentia non habere. Haec cum maxime summa 
hominum frequentia testificaretur, ut quiuis intellegere posset eum, quod 
pecuniam non dedisset, idcirco illa tam acerba iniuria adfici - cum maxime, ut 
dico, hoc de pecunia clamaret, in uincla coniectus est. 

[25,8] VIII. (18) Videte constantiam praetoris, et eius praetoris qui in his rebus non ita 
defendatur ut mediocris praetor, sed ita laudetur ut optimus imperator. Cum 
seruorum bellum metueretur, quo supplicio dominos indemnatos adficiebat, hoc 
seruos damnatos liberabat: Apollonium, hominem locupletissimum, qui, si fugitiui 
bellum in Sicilia facerent, amplissimas fortunas amitteret, belli fugitiuorum 
nomine indicta causa in uincla coniecit: seruos, quos ipse de consili sententia 
belli faciendi causa consensisse iudicauit, eos sine consili sententia sua 
sponte omni supplicio liberauit. 
(19) Quid? si aliquid ab Apollonio commissum est quam ob rem in eum iure 
animaduerteretur, tamenne hanc rem sic agemus ut crimini aut inuidiae reo 
putemus esse oportere si quo de homine seuerius iudicauerit? Non agam tam 
acerbe, non utar ista accusatoria consuetudine, si quid est factum clementer, ut 
dissolute factum criminer, si quid uindicatum est seuere, ut ex eo crudelitatis 
inuidiam colligam. Non agam ista ratione; tua sequar iudicia, tuam defendam 
auctoritatem, quoad tu uoles; simul ac tute coeperis tua iudicia rescindere, 
mihi suscensere desinito; meo iure enim contendam eum qui suo iudicio damnatus 
sit iuratorum iudicum sententiis damnari oportere. 
(20) Non defendam Apolloni causam, amici atque hospitis mei, ne tuum iudicium 
uidear rescindere; nihil de hominis frugalitate, uirtute, diligentia dicam; 
praetermittam illud etiam de quo ante dixi, fortunas eius ita constitutas fuisse 
familia, pecore, uillis, pecuniis creditis ut nemini minus expediret ullum in 
Sicilia tumultum aut bellum commoueri; non dicam ne illud quidem, si maxime in 
culpa fuerit Apollonius, tamen in hominem honestissimae ciuitatis honestissimum 
tam grauiter animaduerti causa indicta non oportuisse. 
(21) Nullam in te inuidiam ne ex illis quidem rebus concitabo, cum esset talis 
uir in carcere, in tenebris, in squalore, in sordibus, tyrannicis interdictis 
tuis patri exacta aetate et adulescenti filio adeundi ad illum miserum 
potestatem numquam esse factam. Etiam illud praeteribo, quotienscumque Panhormum 
ueneris illo anno et sex mensibus -  nam tam diu fuit Apollonius in 
carcere - totiens te senatum Panhormitanum adisse supplicem, cum magistratibus 
sacerdotibusque publicis, orantem atque obsecrantem ut aliquando ille miser 
atque innocens calamitate illa liberaretur. Relinquo haec omnia; quae si uelim 
persequi, facile ostendam tua crudelitate in alios omnis tibi aditus 
misericordiae iudicum iam pridem esse praeclusos. 


[25,9] IX. (22) Omnia tibi ista concedam et remittam; prouideo enim quid sit defensurus 
Hortensius; fatebitur apud istum neque senectutem patris neque adulescentiam 
fili neque lacrimas utriusque plus ualuisse quam utilitatem salutemque 
prouinciae; dicet rem publicam administrari sine metu ac seueritate non posse; 
quaeret quam ob rem fasces praetoribus praeferantur, cur secures datae, cur 
carcer aedificatus, cur tot supplicia sint in improbos more maiorum constituta. 
Quae cum omnia grauiter seuereque dixerit, quaeram cur hunc eundem Apollonium 
Verres idem repente nulla re noua adlata, nulla defensione, sine causa de 
carcere emitti iusserit; tantumque in hoc crimine suspicionis esse adfirmabo ut 
iam ipsis iudicibus sine mea argumentatione coniecturam facere permittam quod 
hoc genus praedandi, quam improbum, quam indignum, quamque ad magnitudinem 
quaestus immensum infinitumque esse uideatur. 
(23) Nam quae iste in Apollonio fecit, ea primum breuiter cognoscite quot et 
quanta sint, deinde haec expendite atque aestimate pecunia: reperietis idcirco 
haec in uno homine pecunioso tot constituta ut ceteris formidines similium 
incommodorum atque exempla periculorum proponeret. Primum insimulatio est 
repentina capitalis atque inuidiosi criminis, - statuite quanti hoc putetis et 
quam multos redemisse; deinde crimen sine accusatore, sententia sine consilio, 
damnatio sine defensione, - aestimate harum omnium rerum pretia et cogitate in 
his iniquitatibus unum haesisse Apollonium, ceteros profecto multos ex his 
incommodis pecunia se liberasse; postremo tenebrae, uincla, carcer, inclusum 
supplicium atque a conspectu parentium ac liberum, denique a libero spiritu 
atque a communi luce seclusum, - haec uero, quae uel uita redimi recte possunt, 
aestimare pecunia non queo. 
(24) Haec omnia sero redemit Apollonius iam maerore ac miseriis perditus, sed 
tamen ceteros docuit ante istius auaritiae scelerique occurrere; nisi uero 
existimatis hominem pecuniosissimum sine causa quaestus electum ad tam 
incredibile crimen aut sine eadem causa repente e carcere emissum, aut hoc 
praedandi genus ab isto in illo uno adhibitum ac temptatum, et non per illum 
omnibus pecuniosissimis Siculis metum propositum et iniectum. 

[25,10] X. (25) Cupio mihi ab illo, iudices, subici, quoniam de militari eius gloria 
dico, si quid forte praetereo. Nam mihi uideor iam de omnibus rebus eius gestis 
dixisse, quae quidem ad belli fugitiuorum suspicionem pertinerent; certe nihil 
sciens praetermisi. Habetis hominis consilia, diligentiam, uigilantiam, 
custodiam defensionemque prouinciae. Summa illuc pertinet, ut sciatis, quoniam 
plura genera sunt imperatorum, ex quo genere iste sit, ne qui diutius in tanta 
penuria uirorum fortium talem imperatorem ignorare possit. Non ad Q- Maximi 
sapientiam neque ad illius superioris Africani in re gerunda celeritatem, neque 
ad huius qui postea fuit singulare consilium, neque ad Pauli rationem ac 
disciplinam, neque ad C- Mari uim atque uirtutem; sed aliud genus imperatoris 
sane diligenter retinendum et conseruandum, quaeso, cognoscite. 
(26) Itinerum primum laborem, qui uel maximus est in re militari, iudices, et in 
Sicilia maxime necessarius, accipite quam facilem sibi iste et iucundum ratione 
consilioque reddiderit. Primum temporibus hibernis ad magnitudinem frigorum et 
tempestatum uim ac fluminum praeclarum hoc sibi remedium compararat. Vrbem 
Syracusas elegerat, cuius hic situs atque haec natura esse loci caelique dicitur 
ut nullus umquam dies tam magna ac turbulenta tempestate fuerit quin aliquo 
tempore eius diei solem homines uiderint. Hic ita uiuebat iste bonus imperator 
hibernis mensibus ut eum non facile non modo extra tectum, sed ne extra lectum 
quidem quisquam uiderit; ita diei breuitas conuiuiis, noctis longitudo stupris 
et flagitiis continebatur. 
(27) Cum autem uer esse coeperat - cuius initium iste non a Fauonio neque ab 
aliquo astro notabat, sed cum rosam uiderat tum incipere uer arbitrabatur - dabat 
se labori atque itineribus; in quibus eo usque se praebebat patientem atque 
impigrum ut eum nemo umquam in equo sedentem uiderit. 

[25,11] XI. Nam, ut mos fuit Bithyniae regibus, lectica octaphoro ferebatur, in qua puluinus 
erat perlucidus Melitensis rosa fartus; ipse autem coronam habebat unam in capite, alteram 
in collo, reticulumque ad naris sibi admouebat tenuissimo lino, minutis maculis, plenum 
rosae. Sic confecto itinere cum ad aliquod oppidum uenerat, eadem lectica usque 
in cubiculum deferebatur. Eo ueniebant Siculorum magistratus, ueniebant equites 
Romani, id quod ex multis iuratis audistis; controuersiae secreto deferebantur, 
paulo post palam decreta auferebantur. Deinde ubi paulisper in cubiculo pretio 
non aequitate iura discripserat, Veneri iam et Libero reliquum tempus deberi 
arbitrabatur. 
(28) Quo loco non mihi praetermittenda uidetur praeclari imperatoris egregia ac 
singularis diligentia. Nam scitote oppidum esse in Sicilia nullum ex iis oppidis 
in quibus consistere praetores et conuentum agere soleant, quo in oppido non 
isti ex aliqua familia non ignobili delecta ad libidinem mulier esset. Itaque 
non nullae ex eo numero in conuiuium adhibebantur palam; si quae castiores 
erant, ad tempus ueniebant, lucem conuentumque uitabant. Erant autem conuiuia 
non illo silentio populi Romani praetorum atque imperatorum, neque eo pudore qui 
in magistratuum conuiuiis uersari soleat, sed cum maximo clamore atque conuicio; 
non numquam etiam res ad pugnam atque ad manus uocabatur. Iste enim praetor 
seuerus ac diligens, qui populi Romani legibus numquam paruisset, illis legibus 
quae in poculis ponebantur diligenter obtemperabat. Itaque erant exitus eius 
modi ut alius inter manus e conuiuio tamquam e proelio auferretur, alius tamquam 
occisus relinqueretur, plerique ut fusi sine mente ac sine ullo sensu 
iacerent, - ut quiuis, cum aspexisset, non se praetoris conuiuium, sed Cannensem 
pugnam nequitiae uidere arbitraretur. 

[25,12] XII. (29) Cum uero aestas summa esse coeperat, quod tempus omnes Siciliae 
semper praetores in itineribus consumere consuerunt, propterea quod tum putant obeundam 
esse maxime prouinciam, cum in areis frumenta sunt, quod et familiae 
congregantur et magnitudo seruiti perspicitur et labor operis maxime offendit, 
frumenti copia commonet, tempus anni non impedit: tum, inquam, cum concursant 
ceteri praetores, iste nouo quodam genere imperator pulcherrimo Syracusarum loco 
statiua sibi castra faciebat. 
(30) Nam in ipso aditu atque ore portus, ubi primum ex alto sinus ab litore ad 
urbem inflectitur, tabernacula carbaseis intenta uelis conlocabat. Huc ex illa 
domo praetoria, quae regis Hieronis fuit, sic emigrabat ut eum per illos dies 
nemo extra illum locum uidere posset. In eum autem ipsum locum aditus erat 
nemini, nisi qui aut socius aut minister libidinis esse posset. Huc omnes 
mulieres, quibuscum iste consuerat, conueniebant, quarum incredibile est quanta 
multitudo fuerit Syracusis; huc homines digni istius amicitia, digni uita illa 
conuiuiisque ueniebant. Inter eius modi uiros et mulieres adulta aetate filius 
uersabatur, ut eum, etiamsi natura a parentis similitudine abriperet, consuetudo 
tamen ac disciplina patris similem esse cogeret. 
(31) Huc Tertia illa perducta per dolum atque insidias ab Rhodio tibicine 
maximas in istius castris effecisse dicitur turbas, cum indigne pateretur uxor 
Cleomenis Syracusani, nobilis mulier, itemque uxor Aeschrionis, honesto loco 
nata, in conuentum suum mimi Isidori filiam uenisse. Iste autem Hannibal, qui in 
suis castris uirtute putaret oportere non genere certari, sic hanc Tertiam 
dilexit ut eam secum ex prouincia deportaret. 

[25,13] XIII. Ac per eos dies, cum iste cum pallio purpureo talarique tunica uersaretur 
in conuiuiis muliebribus, non offendebantur homines neque moleste ferebant abesse a foro 
magistratum, non ius dici, non iudicia fieri; locum illum litoris percrepare totum mulierum 
uocibus cantuque symphoniae, in foro silentium esse summum causarum atque iuris, non 
ferebant homines moleste; non enim ius abesse uidebatur a foro neque iudicia, 
sed uis et crudelitas et bonorum acerba et indigna direptio. 
(32) Hunc tu igitur imperatorem esse defendis, Hortensi? huius furta, rapinas, 
cupiditatem, crudelitatem, superbiam, scelus, audaciam rerum gestarum 
magnitudine atque imperatoriis laudibus tegere conaris? Hic scilicet est 
metuendum ne ad exitum defensionis tuae uetus illa Antoniana dicendi ratio atque 
auctoritas proferatur, ne excitetur Verres, ne denudetur a pectore, ne 
cicatrices populus Romanus aspiciat, ex mulierum morsu uestigia libidinis atque 
nequitiae. 
(33) Di faciant ut rei militaris, ut belli mentionem facere audeas! Cognoscentur 
enim omnia istius aera illa uetera, ut non solum in imperio uerum etiam in 
stipendiis qualis fuerit intellegatis. Renouabitur prima illa militia, cum iste 
e foro abduci, non, ut ipse praedicat, perduci solebat; aleatoris Placentini 
castra commemorabuntur, in quibus cum frequens fuisset tamen aere dirutus est; 
multa eius in stipendiis damna proferentur, quae ab isto aetatis fructu 
dissoluta et compensata sunt. 
(34) Iam uero, cum in eius modi patientia turpitudinis aliena non sua satietate 
obduruisset, qui uir fuerit, quot praesidia, quam munita pudoris et pudicitiae 
ui et audacia ceperit, quid me attinet dicere aut coniungere cum istius flagitio 
cuiusquam praeterea dedecus? Non faciam, iudices; omnia uetera praetermittam, 
duo sola recentia sine cuiusquam infamia ponam, ex quibus coniecturam facere de 
omnibus possitis, - unum illud, quod ita fuit inlustre notumque omnibus ut nemo 
tam rusticanus homo L- Lucullo (et) M- Cotta consulibus Romam ex ullo municipio 
uadimoni causa uenerit, quin sciret iura omnia praetoris urbani nutu atque 
arbitrio Chelidonis meretriculae gubernari, alterum quod, cum paludatus exisset 
uotaque pro imperio suo communique re publica nuncupasset, noctu stupri causa 
lectica in urbem introferri solitus est ad mulierem nuptam uni, propositam 
omnibus, contra fas, contra auspicia, contra omnis diuinas atque humanas 
religiones! 

[25,14] XIV. (35) O di immortales! quid interest inter mentes hominum et cogitationes! 
Ita mihi meam uoluntatem spemque reliquae uitae uestra populique Romani existimatio 
comprobet, ut ego, quos adhuc mihi magistratus populus Romanus mandauit, sic eos 
accepi ut me omnium officiorum obstringi religione arbitrarer! Ita quaestor sum 
factus ut mihi illum honorem tum non solum datum, sed etiam creditum et 
commissum putarem; sic obtinui quaesturam in Sicilia prouincia ut omnium oculos 
in me unum coniectos esse arbitrarer, ut me quaesturamque meam quasi in aliquo 
terrarum orbis theatro uersari existimarem, ut semper omnia quae iucunda 
uidentur esse, ea non modo his extraordinariis cupiditatibus, sed etiam ipsi 
naturae ac necessitati denegarem. 
(36) Nunc sum designatus aedilis; habeo rationem quid a populo Romano acceperim; 
mihi ludos sanctissimos maxima cum cura et caerimonia Cereri, Libero, Liberaeque 
faciundos, mihi Floram matrem populo plebique Romanae ludorum celebritate 
placandam, mihi ludos antiquissimos, qui primi Romani appellati sunt, cum 
dignitate maxima et religione Ioui, Iunoni, Mineruaeque esse faciundos, mihi 
sacrarum aedium procurationem, mihi totam urbem tuendam esse commissam; ob earum 
rerum laborem et sollicitudinem fructus illos datos, antiquiorem in senatu 
sententiae dicendae locum, togam praetextam, sellam curulem, ius imaginis ad 
memoriam posteritatemque prodendae. 
(37) Ex his ego omnibus rebus, iudices, - ita mihi omnis deos propitios uelim, -  
etiamsi mihi iucundissimus est honos populi, tamen nequaquam capio tantum 
uoluptatis quantum et sollicitudinis et laboris, ut haec ipsa aedilitas, non 
quia necesse fuerit, alicui candidato data, sed, quia sic oportuerit, recte 
conlocata et iudicio populi in loco esse posita uideatur. 

[25,15] XV. (38) Tu cum esses praetor renuntiatus quoquo modo, - mitto enim et praetereo 
quid tum sit actum, - sed cum esses renuntiatus, ut dixi, non ipsa praeconis uoce 
excitatus es, qui te totiens seniorum iuniorumque centuriis illo honore adfici 
pronuntiauit, ut hoc putares, aliquam rei publicae partem tibi creditam, annum 
tibi illum unum domo carendum esse meretricis? Cum tibi sorte obtigisset uti ius 
diceres, quantum negoti, quid oneris haberes, numquam cogitasti? neque illud 
rationis habuisti, si forte te expergefacere posses, eam prouinciam, quam tueri 
singulari sapientia atque integritate difficile esset, ad summam stultitiam 
nequitiamque uenisse? Itaque non modo a domo tua Chelidonem in praetura 
excludere noluisti, sed in Chelidonis domum praeturam totam detulisti. 
(39) Secuta prouincia est; in qua numquam tibi uenit in mentem non tibi idcirco 
fascis ac securis et tantam imperi uim tantamque ornamentorum omnium dignitatem 
datam ut earum rerum ui et auctoritate omnia repagula pudoris officique 
perfringeres, ut omnium bona praedam tuam duceres, ut nullius res tuta, nullius 
domus clausa, nullius uita saepta, nullius pudicitia munita contra tuam 
cupiditatem et audaciam posset esse; in qua tu te ita gessisti ut, omnibus cum 
teneare rebus, ad bellum fugitiuorum confugias; ex quo iam intellegis non modo 
nullam tibi defensionem, sed maximam uim criminum exortam. Nisi forte Italici 
fugitiuorum belli reliquias atque illud Tempsanum incommodum proferes, ad quod 
recens cum te peropportune fortuna attulisset, si quid in te uirtutis aut 
industriae habuisses, idem qui semper fueras inuentus es. 

[25,16] XVI. (40) Cum ad te Valentini uenissent et pro iis homo disertus ac nobilis, M- 
Marius, loqueretur, ut negotium susciperes, ut, cum penes te praetorium imperium 
ac nomen esset, ad illam paruam manum exstinguendam ducem te principemque 
praeberes, non modo id refugisti, sed eo ipso tempore, cum esses in litore, 
Tertia illa tua, quam tu tecum deportaras, erat in omnium conspectu; ipsis autem 
Valentinis ex tam inlustri nobilique municipio tantis de rebus responsum 
dedisti, cum esses cum tunica pulla et pallio. Quid hunc proficiscentem, quid in 
ipsa prouincia fecisse existimatis qui, cum iam ex prouincia non ad triumphum 
sed ad iudicium decederet, ne illam quidem infamiam fugerit quam sine ulla 
uoluptate capiebat? 
(41) O diuina senatus frequentis in aede Bellonae admurmuratio! Memoria tenetis, 
iudices, cum aduesperasceret et paulo ante esset de hoc Tempsano incommodo 
nuntiatum, cum inueniretur nemo qui in illa loca cum imperio mitteretur, 
dixisset<que> quidam Verrem esse non longe a Tempsa, quam ualde uniuersi 
admurmurauerint, quam palam principes dixerint contra. Et his tot criminibus 
testimoniisque conuictus in eorum tabella spem sibi aliquam proponit, quorum 
omnium palam causa incognita uoce damnatus est? 

[25,17] XVII. (42) Esto; nihil ex fugitiuorum bello aut suspicione belli laudis adeptus 
est, quod neque bellum eius modi neque belli periculum fuit in Sicilia, neque ab isto 
prouisum est ne quod esset; at uero contra bellum praedonum classem habuit 
ornatam diligentiamque in eo singularem, itaque ab isto praeclare defensa 
prouincia est. Sic de bello praedonum, sic de classe Siciliensi, iudices, dicam 
ut hoc iam ante confirmem, in hoc uno genere omnis inesse culpas istius maximas 
auaritiae, maiestatis, dementiae, libidinis, crudelitatis. Haec dum breuiter 
expono, quaeso, ut fecistis adhuc, diligenter attendite. 
(43) Rem naualem primum ita dico esse administratam, non uti prouincia 
defenderetur, sed uti classis nomine pecunia quaereretur. Superiorum praetorum 
consuetudo cum haec fuisset, ut naues ciuitatibus certusque numerus nautarum 
militumque imperaretur, maximae et locupletissimae ciuitati Mamertinae nihil 
horum imperauisti. Ob hanc rem quid tibi Mamertini clam pecuniae dederint, post, 
si uidebitur, ex ipsorum litteris testibusque quaeremus. 
(44) Nauem uero cybaeam maximam triremis instar, (pulcherrimam atque 
ornatissimam cybaeam,) palam aedificatam sumptu publico tuo nomine, publice, 
sciente tota Sicilia, per magistratum senatumque Mamertinum tibi datam 
donatamque esse dico. Haec nauis onusta praeda Siciliensi, cum ipsa quoque esset 
ex praeda, simul cum ipse decederet, adpulsa Veliam est cum plurimis rebus, et 
iis quas iste Romam mittere cum ceteris furtis noluit, quod erant clarissimae 
maximeque eum delectabant. Eam nauem nuper egomet uidi Veliae multique alii 
uiderunt, pulcherrimam atque ornatissimam, iudices: quae quidem omnibus qui eam 
aspexerant prospectare iam exsilium atque explorare fugam domini uidebatur. 

[25,18] XVIII. (45) Quid mihi hoc loco respondebis? nisi forte id quod, tametsi probari 
nullo modo potest, tamen dici quidem in iudicio de pecuniis repetundis necesse est, de 
tua pecunia aedificatam esse nauem. Aude hoc saltem dicere quod necesse est; 
noli metuere, Hortensi, ne quaeram qui licuerit aedificare nauem senatori; 
antiquae sunt istae leges et mortuae, quem ad modum tu soles dicere, quae 
uetant. Fuit ista res publica quondam, fuit ista seueritas in iudiciis, ut istam 
rem accusator in magnis criminibus obiciendam putaret. Quid enim tibi naui? qui 
si quo publice proficisceris, praesidi et uecturae causa sumptu publico nauigia 
praebentur; priuatim autem nec proficisci quoquam potes nec arcessere res 
transmarinas ex iis locis in quibus te habere nihil licet. 
(46) Deinde cur quicquam contra leges parasti? Valeret hoc crimen in illa uetere 
seueritate ac dignitate rei publicae; nunc non modo te hoc crimine non arguo, 
sed ne illa quidem communi uituperatione reprehendo: Tu tibi hoc numquam turpe, 
numquam criminosum, numquam inuidiosum fore putasti, celeberrimo loco palam tibi 
aedificari onerariam nauem in prouincia quam tu cum imperio obtinebas? Quid eos 
loqui qui uidebant, quid existimare eos qui audiebant arbitrabare? inanem te 
nauem esse illam in Italiam adducturum? nauiculariam, cum Romam uenisses, esse 
facturum? Ne illud quidem quisquam poterat suspicari, te in Italia maritimum 
habere fundum et ad fructus deportandos onerariam nauem comparare. Eius modi 
uoluisti de te sermonem esse omnium palam ut loquerentur te illam nauem parare 
quae praedam ex Sicilia deportaret, et ad ea furta quae reliquisses commearet. 
(47) Verum haec omnia, si doces nauem de tua pecunia aedificatam, remitto atque 
concedo. Sed hoc, homo amentissime, non intellegis priore actione ab ipsis istis 
Mamertinis, tuis laudatoribus, esse sublatum? Nam dixit Heius, princeps 
ciuitatis, princeps istius legationis quae ad tuam laudationem missa est, nauem 
tibi operis publicis Mamertinorum esse factam, eique faciendae senatorem 
Mamertinum publice praefuisse. Reliqua est materies. Hanc Reginis, ut ipsi 
dicunt -  tametsi tu negare non potes - publice, quod Mamertini materiem non 
habent, imperauisti. 

[25,19] XIX. Si et ex quo fit nauis, et qui faciunt, imperio tibi tuo 
non pretio praesto fuerunt, ubi tandem istud latet quod tu de tua pecunia dicis 
impensum? At Mamertini in tabulis nihil habent. 
(48) Primum uideo potuisse fieri ut ex aerario nihil darent; etenim uel 
Capitolium, sicut apud maiores nostros factum est, publice coactis fabris 
operisque imperatis gratiis exaedificari atque effici potuit; deinde - id quod 
perspicio et quod ostendam, cum ipsos produxero, ipsorum ex litteris - multas 
pecunias isti erogatas in operum locationes falsas atque inanis esse 
perscriptas. Iam illud minime mirum est, Mamertinos a quo summum beneficium 
acceperant, quem sibi amiciorem quam populo Romano esse cognouerant, eius capiti 
litteris suis pepercisse. Sed si argumento est Mamertinos tibi pecuniam non 
dedisse, quia scriptum non habent, sit argumento tibi gratiis stare nauem, quia, 
quid emeris aut quid locaris, scriptum proferre non potes. 
(49) At enim idcirco nauem Mamertinis non imperasti, quod sunt foederati. Di 
adprobent! Habemus hominem in fetialium manibus educatum, unum praeter ceteros 
in publicis religionibus foederum sanctum ac diligentem; omnes qui ante te 
fuerunt praetores dedantur Mamertinis, quod iis nauem contra pactionem foederis 
imperarint. Sed tamen tu, sancte homo ac religiose, cur Tauromenitanis item 
foederatis nauem imperasti? An hoc probabis, in aequa causa populorum sine 
pretio uarium ius et disparem condicionem fuisse? 
(50) Quid? si eius modi esse haec duo foedera duorum populorum, iudices, doceo, 
ut Tauromenitanis nominatim cautum et exceptum sit foedere ne nauem dare 
debeant, Mamertinis in ipso foedere sanctum atque praescriptum sit ut nauem dare 
necesse sit, istum autem contra foedus et Tauromenitanis imperasse et Mamertinis 
remisisse, num cui dubium poterit esse quin Verre praetore plus Mamertinis 
cybaea quam Tauromenitanis foedus opitulatum sit? Recitentur foedera. 

[25,20] XX. Isto igitur tuo, quem ad modum ipse praedicas, beneficio, ut res indicat, 
pretio atque mercede minuisti maiestatem rei publicae, minuisti auxilia populi Romani, 
minuisti copias maiorum uirtute ac sapientia comparatas, sustulisti ius imperi, 
condicionem sociorum, memoriam foederis: qui ex foedere ipso nauem uel usque ad 
Oceanum, si imperassemus, sumptu periculoque suo armatam atque ornatam mittere 
debuerunt, hi ne in freto ante sua tecta et domos nauigarent, ne sua moenia 
portusque defenderent, pretio abs te ius foederis et imperi condicionem 
redemerunt. 
(51) Quid censetis in hoc foedere faciendo uoluisse Mamertinos impendere 
laboris, operae, pecuniae ne haec biremis adscriberetur, si id ullo modo possent 
a nostris maioribus impetrare? Nam cum hoc munus imponebatur tam graue ciuitati, 
inerat nescio quo modo in illo foedere societatis quasi quaedam nota seruitutis. 
Quod tum, recentibus suis officiis, integra re, nullis populi Romani 
difficultatibus, a maioribus nostris foedere adsequi non potuerunt, id nunc, 
nullo nouo officio suo, tot annis post, - iure imperi nostri quotannis usurpatum 
ac semper retentum, - summa in difficultate nauium, a C- Verre pretio adsecuti 
sunt, ac non hoc solum adsecuti, ne nauem darent: ecquem nautam, ecquem militem, 
qui aut in classe aut in praesidio esset, te praetore per triennium Mamertini dederunt? 

[25,21] XXI. (52) Denique cum ex senatus consulto itemque ex lege Terentia et 
Cassia frumentum aequabiliter emi ab omnibus Siciliae ciuitatibus oporteret, id 
quoque munus leue atque commune Mamertinis remisisti. Dices frumentum Mamertinos 
non debere. Quo modo non debere? an ut ne uenderent? non enim erat hoc genus 
frumenti ex eo genere quod exigeretur, sed ex eo quod emeretur. Te igitur 
auctore et interprete ne foro quidem et commeatu Mamertini iuuare populum 
Romanum debuerunt. 
(53) Quae tandem ciuitas fuit quae deberet? Qui publicos agros arant, certum est 
quid e lege censoria debeant: cur his quicquam praeterea ex alio genere 
imperauisti? Quid? decumani num quid praeter singulas decumas ex lege Hieronica 
debent? cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti empti darent? 
Quid immunes? hi certe nihil debent. At eis non modo imperasti, uerum etiam, quo 
plus darent quam poterant, haec sexagena milia modium, quae Mamertinis 
remiseras, addidisti. Neque hoc dico, ceteris non recte imperatum, sed 
Mamertinis, qui erant in eadem causa, et quibus superiores omnes item ut ceteris 
imperarant pecuniamque ex senatus consulto et ex lege dissoluerant, his dico non 
recte remissum. Et ut hoc beneficium, quem ad modum dicitur, trabali clauo 
figeret, cum consilio causam Mamertinorum cognoscit et de consili sententia 
Mamertinis se frumentum non imperare pronuntiat. 
(54) Audite decretum mercennarii praetoris ex ipsius commentario, et cognoscite 
quanta in scribendo grauitas, quanta in constituendo iure sit auctoritas. 
Recita. Commentarius. De consili sententia libenter ait se facere itaque 
perscribit. Quid, si hoc uerbo non esses usus 'libenter'? nos uidelicet inuitum 
te quaestum facere putaremus. Ac 'de consili sententia'! Praeclarum recitari 
consilium, iudices, audistis; utrum uobis consilium tandem praetoris recitari 
uidebatur, cum audiebatis nomina, an praedonis improbissimi societas atque 
comitatus? 
(55) En foederum interpretes, societatis, pactionis, religionis auctores! 
Numquam in Sicilia frumentum publice est emptum quin Mamertinis pro portione 
imperaretur, antequam hoc delectum praeclarumque consilium iste dedit, ut ab his 
nummos acciperet ac sui similis esset. Itaque tantum ualuit istius decreti 
auctoritas quantum debuit eius hominis qui, a quibus frumentum emere debuisset, 
iis decretum uendidisset. Nam statim L- Metellus ut isti successit, ex C- 
Sacerdotis et ex Sex- Peducaei instituto ac litteris frumentum Mamertinis imperauit. 
(56) Tum illi intellexerunt se id quod a malo auctore emissent diutius obtinere 
non posse. 

[25,22] XXII. Age porro, tu, qui tam religiosum existimari te uoluisti interpretem 
foederum, cur Tauromenitanis frumentum, cur Netinis imperasti? quarum ciuitatum 
utraque foederata est. Ac Netini quidem sibi non defuerunt ac, simul 
pronuntiasti libenter te Mamertinis remittere, te adierunt et eandem suam causam 
foederis esse docuerunt. Tu aliter decernere eadem in causa non potuisti; 
pronuntias Netinos frumentum dare non debere et ab his tamen exigis. Cedo mihi 
eiusdem praetoris litteras et rerum decretarum et frumenti imperati. Litterae 
rerum decretarum. Quid potius in hac tanta et tam turpi inconstantia suspicari 
possumus, iudices, quam id quod necesse est, aut isti a Netinis pecuniam cum 
posceret non datam, aut id esse actum ut intellegerent Mamertini bene se apud 
istum tam multa pretia ac munera conlocasse, cum idem alii iuris ex eadem causa 
non obtinerent? 
(57) Hic mihi etiam audebit mentionem facere Mamertinae laudationis! in qua quam 
multa sint uulnera quis est uestrum, iudices, quin intellegat? Primum <enim> in 
iudiciis qui decem laudatores dare non potest, honestius est ei nullum dare quam 
illum quasi legitimum numerum consuetudinis non explere. Tot in Sicilia 
ciuitates sunt quibus tu per triennium praefuisti: arguunt ceterae, paucae et 
paruae <ui> et metu repressae silent, una laudat. Hoc quid est nisi intellegere 
quid habeat utilitatis uera laudatio, sed tamen ita prouinciae praefuisse ut hac 
utilitate necessario sit carendum? 
(58) Deinde, quod alio loco antea dixi, quae est ista tandem laudatio, cuius 
laudationis legati et principes et publice tibi nauem aedificatam et priuatim se 
ipsos abs te spoliatos expilatosque esse dixerunt? Postremo quid aliud isti 
faciunt, cum te soli ex Sicilia laudant, nisi testimonio nobis sunt omnia te 
sibi esse largitum quae tu de re publica nostra detraxeris? Quae colonia est in 
Italia tam bono iure, quod tam immune municipium, quod per hosce annos tam 
commoda uacatione omnium rerum sit usum quam Mamertina ciuitas? Per triennium 
soli ex foedere quod debuerunt non dederunt, soli isto praetore omnium rerum 
immunes fuerunt, soli in istius imperio ea condicione uixerunt ut populo Romano 
nihil darent, Verri nihil negarent. 


[25,23] XXIII. (59) Verum ut ad classem, quo ex loco sum digressus, reuertar, accepisti 
a Mamertinis nauem contra leges, remisisti contra foedera. Ita in una ciuitate bis 
improbus fuisti, cum et remisisti quod non oportebat, et accepisti quod non 
licebat. Exigere te oportuit nauem quae contra praedones, non quae cum praeda 
nauigaret, quae defenderet ne prouincia spoliaretur, non quae prouinciae spolia 
portaret. Mamertini tibi et urbem quo furta undique deportares, et nauem in qua 
exportares praebuerunt; illud tibi oppidum receptaculum praedae fuit, illi 
homines testes custodesque furtorum, illi tibi et locum furtis et furtorum 
uehiculum comparauerunt. Itaque ne tum quidem cum classem auaritia ac nequitia 
tua perdidisti Mamertinis nauem imperare ausus es; quo tempore in tanta inopia 
nauium tantaque calamitate prouinciae, etiamsi precario essent rogandi, tamen ab 
iis impetraretur. Reprimebat enim tibi et imperandi uim et rogandi conatum 
praeclara illa non populo Romano reddita biremis, sed praetori donata cybaea. Ea 
fuit merces imperi, auxili, iuris, consuetudinis, foederis. 
(60) Habetis unius ciuitatis firmum auxilium amissum ac uenditum pretio: 
cognoscite nunc nouam praedandi rationem ab hoc primum excogitatam. 

[25,24] XXIV. Sumptum omnem in classem frumento stipendio ceterisque rebus suo 
quaeque nauarcho ciuitas semper dare solebat. Is neque ut accusaretur a nautis committere 
audebat, et ciuibus suis rationes referre debebat, et in illo omni negotio non 
modo labore sed etiam periculo suo uersabatur. Erat hoc, ut dico, factitatum 
semper, nec solum in Sicilia sed in omnibus prouinciis, etiam in sociorum et 
Latinorum stipendio ac sumptu, tum cum illorum auxiliis uti solebamus: Verres 
post imperium constitutum primus imperauit ut ea pecunia omnis a ciuitatibus 
sibi adnumeraretur, ut is eam pecuniam tractaret quem ipse praefecisset. 
(61) Cui potest esse dubium quam ob rem et omnium consuetudinem ueterem primus 
immutaris, et tantam utilitatem per alios tractandae pecuniae neglexeris, et 
tantam difficultatem cum crimine, molestiam cum suspicione susceperis? Deinde 
alii quaestus instituuntur, ex uno genere nauali uidete quam multi! accipere a 
ciuitatibus pecuniam ne nautas darent, pretio certo missos facere nautas, 
missorum omne stipendium lucrari, reliquis quod deberet non dare, - haec omnia ex 
ciuitatum testimoniis cognoscite. 
(62) Recita. Testimonia ciuitatum. 

[25,25] XXV. Huncine hominem, hancine impudentiam, 
iudices, hanc audaciam! ciuitatibus pro numero militum pecuniarum summas 
discribere, certum pretium, sescenos nummos, nautarum missionis constituere! 
quos qui dederat commeatum totius aestatis abstulerat, iste, quod eius nautae 
nomine pro stipendio frumentoque acceperat, lucrabatur. Ita quaestus duplex 
unius missionis fiebat. Atque haec homo amentissimus in tanto praedonum impetu 
tantoque periculo prouinciae sic palam faciebat ut et ipsi praedones scirent et 
tota prouincia testis esset. 
(63) Cum propter istius hanc auaritiam nomine classis esset in Sicilia, re 
quidem uera naues inanes, quae praedam praetori non quae praedonibus metum 
adferrent, tamen, cum P- Caesetius et P- Tadius decem nauibus suis semiplenis 
nauigarent, nauem quandam piratarum praeda refertam non ceperunt, sed abduxerunt 
onere suo plane captam atque depressam. Erat ea nauis plena iuuentutis 
formosissimae, plena argenti facti atque signati, multa cum stragula ueste. Haec 
una nauis a classe nostra non capta est, sed inuenta ad Megaridem, qui locus est 
non longe a Syracusis. Quod ubi isti nuntiatum est, tametsi in acta cum 
mulierculis iacebat ebrius, erexit se tamen et statim quaestori legatoque suo 
custodes misit compluris, ut omnia sibi integra quam primum exhiberentur. 
(64) Adpellitur nauis Syracusas; exspectatur ab omnibus supplicium. Iste quasi 
praeda sibi aduecta, non praedonibus captis, si qui senes ac deformes erant, eos 
in hostium numero ducit; qui aliquid formae aetatis artificique habebant, 
abducit omnis, non nullos scribis filio cohortique distribuit, symphoniacos 
homines sex cuidam amico suo Romam muneri misit. Nox illa tota in exinaniunda 
naue consumitur. Archipiratam ipsum uidet nemo, de quo supplicium sumi oportuit. 
Hodie omnes sic habent  - quid eius sit uos coniectura adsequi debetis - istum 
clam a piratis ob hunc archipiratam pecuniam accepisse. 


[25,26] XXVI. (65) 'Coniectura bona est.' Iudex esse bonus nemo potest qui suspicione 
certa non mouetur. Hominem nostis, consuetudinem omnium tenetis, - qui ducem praedonum 
aut hostium ceperit, quam libenter eum palam ante oculos omnium esse patiatur. 
Hominem in tanto conuentu Syracusis uidi neminem, iudices, qui archipiratam 
captum sese uidisse diceret, cum omnes, ut mos est, ut solet fieri, 
concurrerent, quaererent, uidere cuperent. Quid accidit cur tanto opere iste 
homo occultaretur ut eum ne casu quidem quisquam aspicere posset? Homines 
maritimi Syracusis, qui saepe istius ducis nomen audissent, saepe timuissent, 
cum eius cruciatu atque supplicio pascere oculos animumque exsaturare uellent, 
potestas aspiciendi nemini facta est. (66) Vnus pluris praedonum duces uiuos 
cepit P- Seruilius quam omnes antea. Ecquando igitur isto fructu quisquam 
caruit, ut uidere piratam captum non liceret? At contra, quacumque iter fecit, 
hoc iucundissimum spectaculum omnibus uinctorum captorumque hostium praebebat; 
itaque ei concursus fiebat undique ut non modo ex iis oppidis qua ducebantur sed 
etiam ex finitimis uisendi causa conuenirent. Ipse autem triumphus quam ob rem 
omnium triumphorum gratissimus populo Romano fuit et iucundissimus? Quia nihil 
est uictoria dulcius, nullum est autem testimonium uictoriae certius quam, quos 
saepe metueris, eos te uinctos ad supplicium duci uidere. 
(67) Hoc tu quam ob rem non fecisti? quam ob rem ita pirata iste occultatus est 
quasi eum aspici nefas esset? quam ob rem supplicium non sumpsisti? quam ob 
causam hominem reseruasti? ecquem scis in Sicilia antea captum archipiratam qui 
non securi percussus sit? Vnum cedo auctorem tui facti, unius profer exemplum. 
Viuum tu archipiratam seruabas: quo? Per triumphum, credo, quem ante currum tuum 
duceres; neque enim quicquam erat reliquum nisi uti classe populi Romani 
pulcherrima amissa prouinciaque lacerata triumphus tibi naualis decerneretur. 


[25,27] XXVII. (68) Age porro, custodiri ducem praedonum nouo more quam securi feriri 
omnium exemplo magis placuit. Quae sunt istae custodiae? apud quos homines, quem ad 
modum est adseruatus? Lautumias Syracusanas omnes audistis, plerique nostis. 
Opus est ingens, magnificum, regum ac tyrannorum; totum est e saxo in mirandam 
altitudinem depresso et multorum operis penitus exciso; nihil tam clausum ad 
exitum, nihil tam saeptum undique, nihil tam tutum ad custodiam nec fieri nec 
cogitari potest. In has lautumias, si qui publice custodiendi sunt, etiam ex 
ceteris oppidis Siciliae deduci imperantur. 
(69) Eo quod multos captiuos ciuis Romanos coniecerat, quod eodem ceteros 
piratas condi imperarat, intellexit, si hunc subditiuum archipiratam in eandem 
custodiam dedisset, fore ut a multis in lautumiis uerus ille dux quaereretur. 
Itaque hominem huic optimae tutissimaeque custodiae non audet committere, 
denique Syracusas totas timet, amandat hominem - quo? Lilybaeum fortasse? Video; 
tamen homines maritimos non plane reformidat. Minime, iudices. Panhormum igitur? 
Audio; quamquam Syracusis, quoniam in Syracusano captus erat, maxime, si minus 
supplicio adfici, at custodiri oportebat. 
(70) Ne Panhormum quidem. Quo igitur? quo putatis? Ad homines a piratarum metu 
et suspicione alienissimos, a nauigando rebusque maritimis remotissimos, ad 
Centuripinos, homines maxime mediterraneos, summos aratores, qui nomen numquam 
timuissent maritimi praedonis, unum te praetore horruissent Apronium, terrestrem 
archipiratam. Et ut quiuis facile perspiceret id ab isto actum esse ut ille 
suppositus facile et libenter se illum qui non erat esse simularet, imperat 
Centuripinis ut is uictu ceterisque rebus quam liberalissime commodissimeque 
adhiberetur. 


[25,28] XXVIII. (71) Interea Syracusani, homines periti et humani, qui non modo ea 
quae perspicua essent uidere uerum etiam occulta suspicari possent, habebant rationem 
omnes cotidie piratarum qui securi ferirentur; quam multos esse oporteret, ex 
ipso nauigio quod erat captum et ex remorum numero coniciebant. Iste, quod omnis 
qui artifici aliquid habuerant aut formae remouerat atque abduxerat, reliquos 
si, ut consuetudo est, uniuersos ad palum alligasset, clamorem populi fore 
suspicabatur, cum tanto plures abducti essent quam relicti; propter hanc causam 
cum instituisset alios alio tempore producere, tamen in tanto conuentu nemo erat 
quin rationem numerumque haberet, et reliquos non desideraret solum sed etiam 
posceret et flagitaret. 
(72) Cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum quos 
domum suam de piratis abduxerat substituere et supponere coepit ciuis Romanos, 
quos in carcerem antea coniecerat; quorum alios Sertorianos milites fuisse 
insimulabat, et ex Hispania fugientis ad Siciliam adpulsos esse dicebat, alios, 
qui a praedonibus erant capti, cum mercaturas facerent aut aliquam ob causam 
nauigarent, sua uoluntate cum piratis fuisse arguebat. Itaque alii ciues Romani, 
ne cognoscerentur, capitibus obuolutis e carcere ad palum atque ad necem 
rapiebantur, alii, cum a multis ciuibus Romanis cognoscerentur, ab omnibus 
defenderentur, securi feriebantur. Quorum ego de acerbissima morte 
crudelissimoque cruciatu dicam cum eum locum tractare coepero, et ita dicam ut, 
si me in ea querimonia quam sum habiturus de istius crudelitate et de ciuium 
Romanorum indignissima morte non modo uires uerum etiam uita deficiat, id mihi 
praeclarum et iucundum putem. 
(73) Haec igitur est gesta res, haec uictoria praeclara: myoparone piratico 
capto dux liberatus, symphoniaci Romam missi, formosi homines et adulescentes et 
artifices domum abducti, in eorum locum et ad eorum numerum ciues Romani 
hostilem in modum cruciati et necati, omnis uestis ablata, omne aurum et 
argentum ablatum et auersum. 

[25,29] XXIX. At quem ad modum ipse se induit priore actione! Qui 
tot dies tacuisset, repente in M- Anni, hominis splendidissimi, testimonio, - 
cum is ciuem Romanum dixisset, archipiratam negasset securi esse 
percussum, - exsiluit conscientia sceleris et furore ex maleficiis concepto 
excitatus; dixit se, quod sciret sibi crimini datum iri pecuniam accepisse neque 
de uero archipirata sumpsisse supplicium, ideo se securi non percussisse; domi 
esse apud sese archipiratas dixit duos. 
(74) O clementiam populi Romani seu potius patientiam miram ac singularem! Ciuem 
Romanum securi esse percussum M- Annius, eques Romanus, dicit, taces: 
archipiratam negat, fateris. Fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti 
supplicio tuo continuit populus Romanus se et repressit et salutis suae rationem 
iudicum seueritati reseruauit. Quid? sciebas tibi crimini datum iri? quam ob rem 
sciebas, quam ob rem etiam suspicabare? Inimicum habebas neminem; si haberes, 
tamen non ita uixeras ut metum iudici propositum habere deberes. An te, id quod 
fieri solet, conscientia timidum suspiciosumque faciebat? Qui igitur, cum esses 
cum imperio, iam tum crimen et iudicium horrueris, cum tot testibus coarguare 
potes de damnatione dubitare? 
(75) Verum si crimen hoc metuebas, ne quis suppositum abs te esse diceret qui 
pro archipirata securi feriretur, utrum tandem tibi ad defensionem firmius fore 
putasti, in iudicio coactu atque efflagitatu meo producere ad ignotos tanto post 
eum quem archipiratam esse diceres, an recenti re, Syracusis, apud notos, 
inspectante Sicilia paene tota, securi ferire? Vide quid intersit utrum 
faciendum fuerit: in illo reprehensio nulla esset, hic defensio nulla est. 
Itaque illud semper omnes fecerunt, hoc quis ante te, quis praeter te, fecerit 
quaero. Piratam uiuum tenuisti. Quem ad finem? Dum cum imperio fuisti. Quam ob 
causam, quo exemplo, cur tam diu? cur, inquam, ciuibus Romanis quos piratae 
ceperant securi statim percussis, ipsis piratis lucis usuram tam diuturnam 
dedisti? 
(76) Verum esto, sit tibi illud liberum omne tempus quoad cum imperio fuisti: 
etiamne priuatus, etiamne reus, etiamne paene damnatus hostium duces priuata in 
domo retinuisti? Vnum, alterum mensem, prope annum denique domi tuae piratae a 
quo tempore capti sunt, quoad per me licitum est, fuerunt, hoc est quoad per M- 
Glabrionem licitum est, qui postulante me produci atque in carcerem condi imperauit. 

[25,30] XXX. Quod est huiusce rei ius, quae consuetudo, quod exemplum? Hostem 
acerrimum atque infestissimum populi Romani seu potius communem hostem gentium 
nationumque omnium quisquam omnium mortalium priuatus intra moenia domi suae 
retinere poterit? 
(77) Quid? si pridie quam a me tu coactus es confiteri ciuibus Romanis securi 
percussis praedonum ducem uiuere, habitare apud te, - si, inquam, pridie domo tua 
profugisset, si aliquam manum contra rem publicam facere potuisset, quid 
diceres? 'Apud me habitauit, mecum fuit; ego illum ad iudicium meum, quo 
facilius crimen inimicorum diluere possem, uiuum atque incolumem reseruaui.' 
Itane uero? tu tua pericula communi periculo defendes? tu supplicia quae 
debentur hostibus uictis ad tuum, non ad rei publicae tempus conferes? populi 
Romani hostis priuati hominis custodiis adseruabitur? At etiam qui triumphant 
eoque diutius uiuos hostium duces reseruant, ut his per triumphum ductis 
pulcherrimum spectaculum fructumque uictoriae populus Romanus percipere possit, 
tamen cum de foro in Capitolium currus flectere incipiunt illos duci in carcerem 
iubent, idemque dies et uictoribus imperi et uictis uitae finem facit. 
(78) Et nunc cuiquam credo esse dubium quin tu id commissurus non 
fueris, - praesertim cum statuisses, ut ais, tibi causam esse dicendam, - ut ille 
archipirata non potius securi feriretur quam, quod erat ante oculos positum, tuo 
periculo uiueret! Si enim esset mortuus, tu, qui crimen ais te metuisse, quaero, 
cui probares? Cum constaret istum Syracusis a nullo uisum esse archipiratam, ab 
omnibus desideratum, cum dubitaret nemo quin abs te pecunia liberatus esset, cum 
uulgo loquerentur suppositum in eius locum quem pro illo probare uelles, cum tu 
te fassus esses id crimen tanto ante metuisse: si eum diceres esse mortuum, quis 
te audiret? 
(79) Nunc cum uiuum nescio quem istum producis, tamen te derideri uides. Quid? 
si aufugisset, si uincla rupisset ita ut Nico, ille nobilissimus pirata, fecit, 
quem P- Seruilius qua felicitate ceperat eadem recuperauit, quid diceres? Verum 
hoc erat: si ille semel uerus pirata securi percussus esset, pecuniam illam non 
haberes; si hic falsus esset mortuus aut profugisset, non esset difficile alium 
in suppositi locum supponere. Plura dixi quam uolui de illo archipirata, et 
tamen ea quae certissima sunt huius criminis argumenta praetermisi. Volo enim 
esse totum mihi crimen hoc integrum: est certus locus, certa lex, certum 
tribunal quo hoc reseruetur. 

[25,31] XXXI. (80) Hac tanta praeda auctus, mancipiis argento ueste locupletatus, nihilo 
diligentior ad classem ornandam milites reuocandos alendosque esse coepit, cum 
ea res non solum prouinciae saluti uerum etiam ipsi praedae posset esse. Nam 
aestate summa, quo tempore ceteri praetores obire prouinciam et concursare 
consuerunt aut etiam in tanto praedonum metu et periculo ipsi nauigare, eo 
tempore ad luxuriem libidinesque suas domo sua regia - quae regis Hieronis fuit, 
qua praetores uti solent - contentus non fuit; tabernacula, quem ad modum 
consuerat temporibus aestiuis, quod antea demonstraui, carbaseis intenta uelis 
conlocari iussit in litore, quod est litus in Insula Syracusis post Arethusae 
fontem propter ipsum introitum atque ostium portus amoeno sane et ab arbitris 
remoto loco. 
(81) Hic dies aestiuos praetor populi Romani, custos defensorque prouinciae, sic 
uixit ut muliebria cotidie conuiuia essent, uir accumberet nemo praeter ipsum et 
praetextatum filium - etsi recte sine exceptione dixeram uirum, cum isti essent, 
neminem fuisse. Non numquam etiam libertus Timarchides adhibebatur, mulieres 
autem nuptae nobiles praeter unam mimi Isidori filiam, quam iste propter amorem 
ab Rhodio tibicine abduxerat. <Erat> Pipa quaedam, uxor Aeschrionis Syracusani, 
de qua muliere plurimi uersus qui in istius cupiditatem facti sunt tota Sicilia 
percelebrantur; erat Nice, facie eximia, ut praedicatur, uxor Cleomeni 
Syracusani. 
(82) Hanc uir amabat, uerum tamen huius libidini aduersari nec poterat nec 
audebat, et simul ab isto donis beneficiisque multis deuinciebatur. Illo autem 
tempore iste, tametsi ea est hominis impudentia quam nostis, ipse tamen cum uir 
esset Syracusis, uxorem eius parum poterat animo soluto ac libero tot in acta 
dies secum habere. Itaque excogitat rem singularem; nauis quibus legatus 
praefuerat Cleomeni tradit, classi populi Romani Cleomenem Syracusanum praeesse 
iubet atque imperare. Hoc eo facit ut ille non solum abesset a domo dum 
nauigaret, sed etiam libenter cum magno honore beneficioque abesset, ipse autem 
remoto atque ablegato uiro non liberius quam antea - quis enim umquam istius 
libidini obstitit? - sed paulo solutiore animo tamen secum illam haberet, si non 
tamquam uirum sed tamquam aemulum remouisset. 
(83) Accipit nauis sociorum atque amicorum Cleomenes Syracusanus. 

[25,32] XXXII. Quid primum aut accusem aut querar? Siculone homini legati, quaestoris, 
praetoris denique potestatem, honorem, auctoritatem dari? Si te impediebat ista conuiuiorum 
mulierumque occupatio, ubi quaestores, ubi legati, ubi ternis denariis 
aestimatum frumentum, ubi muli, ubi tabernacula, ubi tot tantaque ornamenta 
magistratibus et legatis a senatu populoque Romano permissa et data, denique ubi 
praefecti, ubi tribuni tui? Si ciuis Romanus dignus isto negotio nemo fuit, quid 
ciuitates quae in amicitia fideque populi Romani perpetuo manserant? ubi 
Segestana, ubi Centuripina ciuitas? quae cum officiis fide uetustate, tum etiam 
cognatione populi Romani nomen attingunt. 
(84) O di immortales! quid? si harum ipsarum ciuitatum militibus, nauibus, 
nauarchis Syracusanus Cleomenes iussus est imperare, non omnis honos ab isto 
dignitatis, aequitatis, officique sublatus est? Ecquod in Sicilia bellum 
gessimus quin Centuripinis sociis, Syracusanis hostibus uteremur? Atque haec ego 
ad memoriam uetustatis, non ad contumeliam ciuitatis referri uolo. Itaque ille 
uir clarissimus summusque imperator, M- Marcellus, cuius uirtute captae, 
misericordia conseruatae sunt Syracusae, habitare in ea parte urbis quae in 
Insula est Syracusanum neminem uoluit; hodie, inquam, Syracusanum in ea parte 
habitare non licet; est enim locus quem uel pauci possent defendere. Committere 
igitur eum non fidelissimis hominibus noluit, simul quod ab illa parte urbis 
nauibus aditus ex alto est; quam ob rem qui nostros exercitus saepe excluserant, 
iis claustra loci committenda non existimauit. 
(85) Vide quid intersit inter tuam libidinem maiorumque auctoritatem, inter 
amorem furoremque tuum et illorum consilium atque prudentiam. Illi aditum 
litoris Syracusanis ademerunt, tu imperium maritimum concessisti; illi habitare 
in eo loco Syracusanum, qua naues accedere possent, noluerunt, tu classi et 
nauibus Syracusanum praeesse uoluisti; quibus illi urbis suae partem ademerunt, 
iis tu nostri imperi partem dedisti, et quorum sociorum opera Syracusani nobis 
dicto audientes sunt, eos Syracusano dicto audientis esse iussisti. 


[25,33] XXXIII. (86) Egreditur in Centuripina quadriremi Cleomenes e portu; 
sequitur Segestana nauis, Tyndaritana, Herbitensis, Heracliensis, Apolloniensis, 
Haluntina, praeclara classis in speciem, sed inops et infirma propter dimissionem 
propugnatorum atque remigum. Tam diu in imperio suo classem iste praetor 
diligens uidit quam diu conuiuium eius flagitiosissimum praeteruecta est; ipse 
autem, qui uisus multis diebus non esset, tum se tamen in conspectum nautis 
paulisper dedit. Stetit soleatus praetor populi Romani cum pallio purpureo 
tunicaque talari muliercula nixus in litore. Iam hoc istum uestitu Siculi 
ciuesque Romani permulti saepe uiderant. 
(87) Posteaquam paulum prouecta classis est et Pachynum quinto die denique 
adpulsa, nautae coacti fame radices palmarum agrestium, quarum erat in illis 
locis, sicuti in magna parte Siciliae, multitudo, colligebant et iis miseri 
perditique alebantur; Cleomenes autem, qui alterum se Verrem cum luxurie ac 
nequitia tum etiam imperio putaret, similiter totos dies in litore tabernaculo 
posito perpotabat. 

[25,34] XXXIV. Ecce autem repente ebrio Cleomene esurientibus ceteris 
nuntiatur piratarum esse nauis in portu Odysseae; nam ita is locus nominatur; 
nostra autem classis erat in portu Pachyni. Cleomenes autem, quod erat terrestre 
praesidium non re sed nomine, sperauit iis militibus quos ex eo loco deduxisset 
explere se numerum nautarum et remigum posse. Reperta est eadem istius hominis 
auarissimi ratio in praesidiis quae in classibus; nam erant perpauci reliqui, 
ceteri dimissi. 
(88) Princeps Cleomenes in quadriremi Centuripina malum erigi, uela fieri, 
praecidi ancoras imperauit, et simul ut se ceteri sequerentur signum dari 
iussit. Haec Centuripina nauis erat incredibili celeritate uelis; nam scire isto 
praetore nemo poterat quid quaeque nauis remis facere posset; etsi in hac 
quadriremi propter honorem et gratiam Cleomenis minime multi remiges et milites 
deerant. Euolarat iam e conspectu fere fugiens quadriremis, cum etiam tum 
ceterae naues uno in loco moliebantur. 
(89) Erat animus in reliquis; quamquam erant pauci, quoquo modo res se habebat, 
pugnare tamen se uelle clamabant, et quod reliquum uitae uiriumque fames fecerat 
id ferro potissimum reddere uolebant. Quodsi Cleomenes non tanto ante fugisset, 
aliqua tamen ad resistendum ratio fuisset. Erat enim sola illa nauis constrata 
et ita magna ut propugnaculo ceteris posset esse, quae si in praedonum pugna 
uersaretur, urbis instar habere inter illos piraticos myoparones uideretur; sed 
tum inopes, relicti ab duce praefectoque classis, eundem necessario cursum 
tenere coeperunt. 
(90) Helorum uersus, ut ipse Cleomenes, ita ceteri nauigabant, neque ii tam 
praedonum impetum fugiebant quam imperatorem sequebantur. Tum ut quisque in fuga 
postremus, ita in periculo princeps erat; postremam enim quamque nauem piratae 
primam adoriebantur. Ita prima Haluntinorum nauis capitur, cui praeerat 
Haluntinus homo nobilis, Phylarchus, quem ab illis praedonibus Locrenses postea 
publice redemerunt; ex quo uos priore actione iurato rem omnem causamque 
cognostis. Deinde Apolloniensis nauis capitur, et eius praefectus Anthropinus 
occiditur. 

[25,35] XXXV. (91) Haec dum aguntur, interea Cleomenes iam ad Helori litus peruenerat; 
iam sese in terram e naui eiecerat quadrirememque fluctuantem in salo reliquerat. 
Reliqui praefecti nauium, cum in terram imperator exisset, cum ipsi neque 
repugnare neque mari effugere ullo modo possent, adpulsis ad Helorum nauibus 
Cleomenem persecuti sunt. Tum praedonum dux Heracleo, repente praeter spem non 
sua uirtute sed istius auaritia nequitiaque uictor, classem pulcherrimam populi 
Romani in litus expulsam et eiectam, cum primum inuesperasceret, inflammari 
incendique iussit. 
(92) O tempus miserum atque acerbum prouinciae Siciliae! o casum illum multis 
innocentibus calamitosum atque funestum! o istius nequitiam ac turpitudinem 
singularem! Vna atque eadem nox erat qua praetor amoris turpissimi flamma, 
classis populi Romani praedonum incendio conflagrabat. Adfertur nocte intempesta 
grauis huiusce mali nuntius Syracusas; curritur ad praetorium, quo istum ex illo 
praeclaro conuiuio reduxerant paulo ante mulieres cum cantu atque symphonia. 
Cleomenes, quamquam nox erat, tamen in publico esse non audet; includit se domi; 
neque aderat uxor, quae consolari hominem in malis posset. 
(93) Huius autem praeclari imperatoris ita erat seuera domi disciplina ut in re 
tanta et tam graui nuntio nemo admitteretur, nemo esset qui auderet aut 
dormientem excitare aut interpellare uigilantem. Iam uero re ab omnibus cognita 
concursabat urbe tota maxima multitudo. Non enim, sicut erat antea semper 
consuetudo, praedonum aduentum significabat ignis e specula sublatus aut tumulo, 
sed flamma ex ipso incendio nauium et calamitatem acceptam et periculum reliquum 
nuntiabat. 

[25,36] XXXVI. Cum praetor quaereretur et constaret neminem ei nuntiasse, fit ad 
domum eius cum clamore concursus atque impetus. 
(94) Tum iste excitatus audit rem omnem ex Timarchide, sagum sumit, - lucebat iam 
fere, -  procedit in medium uini somni stupri plenus. Excipitur ab omnibus eius 
modi clamore ut ei Lampsaceni periculi similitudo uersaretur ante oculos; hoc 
etiam maius hoc uidebatur, quod in odio simili multitudo hominum haec erat 
maxima. Tum istius acta commemorabatur, tum flagitiosa illa conuiuia, tum 
appellabantur a multitudine mulieres nominatim, tum quaerebant ex isto palam tot 
dies continuos per quos numquam uisus esset ubi fuisset, quid egisset, tum 
imperator ab isto praepositus Cleomenes flagitabatur, neque quicquam propius est 
factum quam ut illud Vticense exemplum de Hadriano transferretur Syracusas, ut 
duo sepulchra duorum praetorum improborum duabus in prouinciis constituerentur. 
Verum habita est a multitudine ratio temporis, habita tumultus, habita etiam 
dignitatis existimationisque communis, quod is est conuentus Syracusis ciuium 
Romanorum ut non modo illa prouincia, uerum etiam hac re publica dignissimus 
existimetur. 
(95) Confirmant ipsi se, cum hic etiam tum semisomnus stuperet, arma capiunt, 
totum forum atque Insulam, quae est urbis magna pars, complent. Vnam illam 
noctem solam praedones ad Helorum commorati, cum fumantis etiam nostras nauis 
reliquissent, accedere incipiunt Syracusas; qui uidelicet saepe audissent nihil 
esse pulchrius quam Syracusarum moenia ac portus, statuerant se, si ea Verre 
praetore non uidissent, numquam esse uisuros. 

[25,37] XXXVII. (96) Ac primo ad illa aestiua praetoris accedunt, ipsam illam ad partem 
litoris ubi iste per eos dies tabernaculis positis castra luxuriae conlocarat. Quem 
posteaquam inanem locum offenderunt et praetorem commosse ex eo loco castra 
senserunt, statim sine ullo metu in ipsum portum penetrare coeperunt. Cum in 
portum dico, iudices, -  explanandum est enim diligentius eorum causa qui locum 
ignorant, - in urbem dico atque in urbis intimam partem uenisse piratas; non enim 
portu illud oppidum clauditur, sed urbe portus ipse cingitur et continetur, ut 
non adluantur mari moenia extrema, sed ipse influat in urbis sinum portus. 
(97) Hic te praetore Heracleo pirata cum quattuor myoparonibus paruis ad 
arbitrium suum nauigauit. Pro di immortales! piraticus myoparo, cum imperi 
populi Romani nomen ac fasces essent Syracusis, usque ad forum Syracusanorum et 
ad omnis crepidines urbis accessit, quo neque Carthaginiensium gloriosissimae 
classes, cum mari plurimum poterant, multis bellis saepe conatae umquam aspirare 
potuerunt, neque populi Romani inuicta ante te praetorem gloria illa naualis 
umquam tot Punicis Siciliensibusque bellis penetrare potuit; qui locus eius modi 
est ut ante Syracusani in moenibus suis, in urbe, in foro hostem armatum ac 
uictorem quam in portu ullam hostium nauem uiderint. 
(98) Hic, te praetore, praedonum nauiculae peruagatae sunt quo Atheniensium 
classis sola post hominum memoriam trecentis nauibus ui ac multitudine inuasit; 
quae in eo ipso portu loci ipsius portusque natura uicta atque superata est. Hic 
primum opes illius ciuitatis comminutae depressaeque sunt: in hoc portu 
Atheniensium nobilitatis, imperi, gloriae naufragium factum existimatur. 

[25,38] XXXVIII. Eone pirata penetrauit quo simul atque adisset non modo a latere sed 
etiam a tergo magnam partem urbis relinqueret? Insulam totam praeteruectus est, quae est 
urbs Syracusis suo nomine ac moenibus, quo in loco maiores, ut ante dixi, Syracusanum 
habitare uetuerunt, quod, qui illam partem urbis tenerent, in eorum potestatem 
portum futurum intellegebant. 
(99) At quem ad modum est peruagatus! Radices palmarum agrestium, quas in 
nostris nauibus inuenerant, iactabant, ut omnes istius improbitatem et 
calamitatem Siciliae possent cognoscere. Siculosne milites, aratorumne liberos, 
quorum patres tantum labore suo frumenti exarabant ut populo Romano totique 
Italiae suppeditare possent, eosne in insula Cereris natos, ubi primum fruges 
inuentae esse dicuntur, eo cibo esse usos a quo maiores eorum ceteros quoque 
frugibus inuentis remouerunt! Te praetore Siculi milites palmarum stirpibus, 
piratae Siculo frumento alebantur! 
(100) O spectaculum miserum atque acerbum! ludibrio esse urbis gloriam, populi 
Romani nomen, <omnium> hominum conuentum atque multitudinem piratico myoparoni! 
in portu Syracusano de classe populi Romani triumphum agere piratam, cum 
praetoris inertissimi nequissimique oculos praedonum remi respergerent! 
Posteaquam e portu piratae non metu aliquo adfecti sed satietate exierunt, tum 
coeperunt quaerere homines causam illius tantae calamitatis. Dicere omnes et 
palam disputare minime esse mirandum si remigibus militibusque dimissis, 
reliquis egestate et fame perditis, praetore tot dies cum mulierculis 
perpotante, tanta ignominia et calamitas esset accepta. 
(101) Haec autem istius uituperatio atque infamia confirmabatur eorum sermone 
qui a suis ciuitatibus illis nauibus praepositi fuerant. Qui ex illo numero 
reliqui Syracusas classe amissa refugerant dicebant quot ex sua quisque naue 
missos sciret esse. Res erat clara, neque solum argumentis sed etiam certis 
testibus istius audacia tenebatur. 

[25,39] XXXIX. Homo certior fit agi nihil in foro et conuentu toto die nisi hoc, 
quaeri ex nauarchis quem ad modum classis sit amissa; 
illos respondere et docere unum quemque, missione remigum, fame 
reliquorum, Cleomenis timore et fuga. Quod posteaquam iste cognouit, hanc 
rationem habere coepit. Causam sibi dicendam esse statuerat iam antequam hoc usu 
uenit, ita ut ipsum priore actione dicere audistis. Videbat illis nauarchis 
testibus tantum hoc crimen sustinere se nullo modo posse. Consilium capit primo 
stultum, uerum tamen clemens. 
(102) Nauarchos ad se uocari iubet; ueniunt. Accusat eos quod eius modi de se 
sermones habuerint; rogat ut in sua quisque dicat naui se tantum habuisse 
nautarum quantum oportuerit, neque quemquam esse dimissum. Illi enim uero se 
ostendunt quod uellet esse facturos. Iste non procrastinat, aduocat amicos 
statim; quaerit ex iis singillatim quot quisque nautas habuerit. Respondet unus 
quisque ut erat praeceptum. Iste in tabulas refert; obsignat signis amicorum 
prouidens homo, ut contra hoc crimen, si quando opus esset, hac uidelicet 
testificatione uteretur. 
(103) Derisum esse credo hominem amentem a suis consiliariis et admonitum hasce 
ei tabulas nihil profuturas, etiam plus ex nimia praetoris diligentia 
suspicionis in eo crimine futurum. Iam iste erat hac stultitia multis in rebus 
usus ut publice quoque quae uellet in litteris ciuitatum tolli et referri 
iuberet; quae omnia nunc intellegit sibi nihil prodesse, posteaquam certis 
litteris testibus auctoritatibusque conuincitur. 

[25,40] XL. Vbi hoc uidet, illorum confessionem, testificationem suam, tabellas sibi 
nullo adiumento futuras, init consilium non improbi praetoris, - nam id quidem esset ferendum, 
- sed importuni atque amentis tyranni: statuit, si hoc crimen extenuari uellet, - nam omnino 
tolli posse non arbitrabatur, - nauarchos omnis, testis sui sceleris, uita esse priuandos. 
(104) Occurrebat illa ratio: 'Quid Cleomene fiet? poterone animum aduertere in 
eos quos dicto audientis esse iussi, missum facere eum cui potestatem 
imperiumque permisi? poterone eos adficere supplicio qui Cleomenen secuti sunt, 
ignoscere Cleomeni qui secum fugere et se consequi iussit? poterone esse in eos 
uehemens qui nauis non modo inanis habuerunt sed etiam apertas, in eum 
dissolutus qui solus habuerit constratam nauem et minus exinanitam? Pereat 
Cleomenes una!' Vbi fides, ubi exsecrationes, ubi dexterae complexusque, ubi 
illud contubernium muliebris militiae in illo delicatissimo litore? Fieri nullo 
modo poterat quin Cleomeni parceretur. 
(105) Vocat Cleomenen, dicit ei se statuisse animaduertere in omnis nauarchos; 
ita sui periculi rationes ferre ac postulare. 'Tibi uni parcam et potius istius 
culpae crimen uituperationemque inconstantiae suscipiam quam aut in te sim 
crudelis aut tot tam grauis testis uiuos incolumisque esse patiar.' Agit gratias 
Cleomenes, adprobat consilium, dicit ita fieri oportere, admonet tamen illud, 
quod istum fugerat, in Phalacrum, Centuripinum nauarchum, non posse animaduerti, 
propterea quod secum una fuisset in Centuripina quadriremi. Quid ergo? iste homo 
ex eius modi ciuitate, adulescens nobilissimus, testis relinquetur? 'In 
praesentia,' inquit Cleomenes, 'quoniam ita necesse est; sed post aliquid 
uidebimus ne iste nobis obstare possit.' 


[25,41] XLI. (106) Haec posteaquam acta et constituta sunt, procedit iste repente e 
praetorio inflammatus scelere furore crudelitate; in forum uenit, nauarchos uocari iubet. 
Qui nihil metuerent, nihil suspicarentur, statim accurrunt. Iste hominibus 
miseris innocentibus inici catenas imperat. Implorare illi fidem praetoris, et 
quare id faceret rogare. Tum iste hoc causae dicit, quod classem praedonibus 
prodidissent. Fit clamor et admiratio populi tantam esse in homine impudentiam 
atque audaciam ut aut aliis causam calamitatis attribueret quae omnis propter 
auaritiam ipsius accidisset, aut, cum ipse praedonum socius arbitraretur, aliis 
proditionis crimen inferret; deinde hoc quinto decimo die crimen esse natum 
postquam classis esset amissa. 
(107) Cum haec ita fierent, quaerebatur ubi esset Cleomenes, non quo illum 
ipsum, cuicuimodi est, quisquam supplicio propter illud incommodum dignum 
putaret; nam quid Cleomenes facere potuit? - non enim possum quemquam insimulare 
falso-quid, inquam, magno opere potuit Cleomenes facere istius auaritia nauibus 
exinanitis? Atque eum uident sedere ad latus praetoris et ad aurem familiariter, 
ut solitus erat, insusurrare. Tum uero omnibus indignissimum uisum est homines 
honestissimos, electos e suis ciuitatibus, in ferrum atque in uincla coniectos, 
Cleomenem propter flagitiorum ac turpitudinum societatem familiarissimum esse 
praetori. 
(108) Adponitur iis tamen accusator Naeuius Turpio quidam, qui C- Sacerdote 
praetore iniuriarum damnatus est, homo bene adpositus ad istius audaciam, quem 
iste in decumis, in rebus capitalibus, in omni calumnia praecursorem habere 
solebat et emissarium. 

[25,42] XLII. Veniunt Syracusas parentes propinquique miserorum 
adulescentium hoc repentino calamitatis suae commoti nuntio; uinctos aspiciunt 
catenis liberos suos, cum istius auaritiae poenam collo et ceruicibus suis 
sustinerent; adsunt, defendunt, proclamant, fidem tuam, quae nusquam erat neque 
umquam fuerat, implorant. Pater aderat Dexo Tyndaritanus, homo nobilissimus, 
hospes tuus. Cuius tu domi fueras, quem hospitem appellaras, eum cum illa 
auctoritate miseria uideres perditum, non te eius lacrimae, non senectus, non 
hospiti ius atque nomen a scelere aliquam ad partem humanitatis reuocare potuit? 

(109) Sed quid ego hospiti iura in hac immani belua commemoro? Qui Sthenium 
Thermitanum, hospitem suum, cuius domum per hospitium exhausit et exinaniuit, 
absentem in reos rettulerit, causa indicta capite damnarit, ab eo nunc 
hospitiorum iura atque officia quaeramus? Cum homine (enim) crudeli nobis res 
est an cum fera atque immani belua? Te patris lacrimae de innocentis fili 
periculo non mouebant; cum patrem domi reliquisses, filium tecum haberes, te 
neque praesens filius de liberum caritate neque absens pater de indulgentia 
patria commonebat? 
(110) Catenas habebat hospes tuus Aristeus, Dexonis filius. Quid ita? 
'Prodiderat classem.' Quod ob praemium? 'Deseruerat.' Quid Cleomenes? 'Ignauus 
fuerat.' At eum tu ob uirtutem corona ante donaras. 'Dimiserat nautas.' At ab 
omnibus tu mercedem missionis acceperas. Alter parens ex altera parte erat 
Herbitensis Eubulida, homo domi suae clarus et nobilis; qui quia Cleomenem in 
defendendo filio laeserat, nudus paene est destitutus. Quid erat autem quod 
quisquam diceret aut defenderet? 'Cleomenem nominare non licet.' At causa cogit. 
'Moriere, si appellaris'; numquam enim iste cuiquam est mediocriter minatus. At 
remiges non erant. 'Praetorem tu accuses? frange ceruices.' Si neque praetorem 
neque praetoris aemulum appellari licebit, cum in his duobus tota causa sit, 
quid futurum est? 


[25,43] XLIII. (111) Dicit etiam causam Heracleus Segestanus, homo domi suae nobilissimo 
loco natus. Audite, ut uestra humanitas postulat, iudices; audietis enim de magnis 
incommodis iniuriisque sociorum. Hunc scitote fuisse Heracleum in ea causa, qui 
propter grauem morbum oculorum tum non nauigarit, et iussu eius qui potestatem 
habuit in commeatu Syracusis remanserit! Is certe neque classem prodidit neque 
metu perterritus fugit neque exercitum deseruit; etenim tum esset hoc 
animaduertendum cum classis Syracusis proficiscebatur. Is tamen in eadem causa 
fuit, quasi esset in aliquo manifesto scelere deprehensus, in quem ne falsi 
quidem causa conferri criminis potuit. 
(112) Fuit in illis nauarchis Heracliensis quidam Furius, - nam habent illi non 
nulla huiusce modi Latina nomina, - homo, quam diu uixit, non domi suae solum, 
post mortem tota Sicilia clarus et nobilis. In quo homine tantum animi fuit non 
solum ut istum libere laederet, - nam id quidem, quoniam moriundum uidebat, sine 
periculo se facere intellegebat, - uerum morte proposita, cum lacrimans in 
carcere mater noctes diesque adsideret, defensionem causae suae scripsit; quam 
nunc nemo est in Sicilia quin habeat, quin legat, quin tui sceleris et 
crudelitatis ex illa oratione commonefiat. In qua docet quot a ciuitate sua 
nautas acceperit, quot et quanti quemque dimiserit, quot secum habuerit; item de 
ceteris nauibus dicit; quae cum apud te diceret, uirgis oculi uerberabantur. 
Ille morte proposita facile dolorem corporis patiebatur; clamabat, id quod 
scriptum reliquit, facinus esse indignum plus impudicissimae mulieris apud te de 
Cleomenis salute quam de sua uita lacrimas matris ualere. 
(113) Deinde etiam illud uideo esse dictum quod, si recte uos populus Romanus 
cognouit, non falso ille de uobis iam in morte ipsa praedicauit, non posse 
Verrem testis interficiendo <testimonium> exstinguere; grauiorem apud sapientis 
iudices se fore ab inferis testem quam si uiuus in iudicium produceretur; tum 
auaritiae solum, si uiueret, nunc, cum ita esset necatus, sceleris audaciae 
crudelitatis testem fore. Iam illa praeclara: non testium modo cateruas, cum tua 
res ageretur, sed ab dis manibus innocentium Poenas sceleratorumque Furias in 
tuum iudicium esse uenturas; sese ideo leuiorem suum casum fingere, quod iam 
ante aciem securium tuarum Sextique, tui carnificis, uultum et manum uidisset, 
cum in conuentu ciuium Romanorum iussu tuo securi ciues Romani ferirentur. 
(114) Ne multa, iudices, libertate quam uos sociis dedistis, hac ille in 
acerbissimo supplicio miserrimae seruitutis abusus est. 

[25,44] XLIV. Condemnat omnis de consili sententia; tamen neque iste in tanta re tot 
hominum T- Vettium ad se arcessit, quaestorem suum, cuius consilio uteretur, neque P- 
Ceruium, talem uirum, legatum, qui quia legatus isto praetore in Sicilia fuit primus ab 
isto iudex reiectus est, sed de latronum, hoc est de comitum suorum sententia 
condemnat omnis. 
(115) Hic cuncti Siculi, fidelissimi atque antiquissimi socii, plurimis adfecti 
beneficiis a maioribus nostris, grauiter commouentur et de suis periculis 
fortunisque omnibus pertimescunt: indigne ferunt illam clementiam 
mansuetudinemque nostri imperi in tantam crudelitatem inhumanitatemque esse 
conuersam, condemnari tot homines uno tempore nullo crimine, defensionem suorum 
furtorum praetorem improbum ex indignissima morte innocentium quaerere. Nihil 
addi iam uidetur, iudices, ad hanc improbitatem amentiam crudelitatemque posse, 
et recte nihil uidetur. 
(116) Nam si cum aliorum improbitate certet, longe omnis multumque superabit; 
sed secum <cum> ipse certat, id agit ut semper superius suum facinus nouo 
scelere uincat. Phalacrum Centuripinum dixeram exceptum esse a Cleomene, quod in 
eius quadriremi Cleomenes uectus esset; tamen, quia pertimuerat adulescens, quod 
eandem suam causam uidebat esse quam illorum qui innocentes peribant, accedit ad 
hominem Timarchides; a securi negat esse ei periculum, uirgis ne caederetur 
monet ut caueat. Ne multa, ipsum dicere adulescentem audistis se ob hunc metum 
pecuniam Timarchidi numerasse. 
(117) Leuia sunt haec in hoc reo. Metum uirgarum nauarchus, homo nobilissimus 
nobilissimae ciuitatis, pretio redemit: humanum est. Alius ne condemnaretur 
pecuniam dedit: usitatum est. Non uult populus Romanus obsoletis criminibus 
accusari Verrem, noua postulat, inaudita desiderat; non de praetore Siciliae, 
sed de nefario tyranno fieri iudicium arbitratur. 

[25,45] XLV. Includuntur in carcerem condemnati; supplicium constituitur in illos, sumitur 
de miseris parentibus nauarchorum; prohibentur adire ad filios, prohibentur liberis suis cibum 
uestitumque ferre. 
(118) Patres hi quos uidetis iacebant in limine, matresque miserae pernoctabant 
ad ostium carceris ab extremo conspectu liberum exclusae; quae nihil aliud 
orabant nisi ut filiorum suorum postremum spiritum ore excipere liceret. Aderat 
ianitor carceris, carnifex praetoris, mors terrorque sociorum et ciuium 
Romanorum, lictor Sextius, cui ex omni gemitu doloreque certa merces 
comparabatur. 'Vt adeas, tantum dabis, ut cibum tibi intro ferre liceat, 
tantum.' Nemo recusabat. 'Quid? ut uno ictu securis adferam mortem filio tuo, 
quid dabis? ne diu crucietur, ne saepius feriatur, ne cum sensu doloris aliquo 
spiritus auferatur?' Etiam ob hanc causam pecunia lictori dabatur. 
(119) O magnum atque intolerandum dolorem! o grauem acerbamque fortunam! Non 
uitam liberum, sed mortis celeritatem pretio redimere cogebantur parentes. Atque 
ipsi etiam adulescentes cum Sextio suo de plaga et de uno illo ictu loquebantur, 
idque postremum parentis suos liberi orabant, ut leuandi cruciatus sui causa 
lictori pecunia daretur. Multi et graues dolores inuenti parentibus et 
propinquis, multi; uerum tamen mors sit extremum. Non erit. Estne aliquid ultra 
quo crudelitas progredi possit? Reperietur; nam illorum, cum erunt securi 
percussi ac necati, corpora feris obicientur. Hoc si luctuosum est parentibus, 
redimant pretio sepeliendi potestatem. 
(120) Onasum Segestanum, hominem nobilem, dicere audistis se ob sepulturam 
Heraclei nauarchi pecuniam Timarchidi numerasse; ne hoc possis dicere, 'Patres 
enim ueniunt amissis filiis irati,' uir primarius, homo nobilissimus, dicit, 
neque de filio dicit. Iam hoc quis tum fuit Syracusis quin audierit, quin sciat, 
has Timarchidi pactiones sepulturae cum uiuis etiam illis esse factas? Non palam 
cum Timarchide loquebantur, non omnes omnium propinqui adhibebantur, non palam 
uiuorum funera locabantur? Quibus omnibus rebus actis atque decisis producuntur 
e carcere, deligantur. 

[25,46] XLVI. (121) Quis tam fuit illo tempore ferreus, quis tam inhumanus praeter unum 
te, qui non illorum aetate nobilitate miseria commoueretur? Ecquis fuit quin 
lacrimaret, quin ita calamitatem illam putaret illorum ut fortunam tamen non 
alienam, periculum autem commune arbitraretur? Feriuntur securi. Laetaris tu in 
omnium gemitu et triumphas; testis auaritiae tuae gaudes esse sublatos. Errabas, 
Verres, et uehementer errabas, cum te maculas furtorum et flagitiorum tuorum 
sociorum innocentium sanguine eluere arbitrabare; praeceps amentia ferebare, qui 
te existimares auaritiae uulnera crudelitatis remediis posse sanare. Etenim 
quamquam illi sunt mortui sceleris tui testes, tamen eorum propinqui neque tibi 
neque illis desunt, tamen ex ipso illo numero nauarchorum aliqui uiuunt et 
adsunt, quos, ut mihi uidetur, ad illorum innocentium poenas fortuna et ad hanc 
causam reseruauit. 
(122) Adest Phylarchus Haluntinus, qui quia cum Cleomene non fugit, oppressus a 
praedonibus et captus est; cui calamitas saluti fuit, qui nisi captus a piratis 
esset in hunc praedonem sociorum incidisset. Dicit is pro testimonio de missione 
nautarum, de fame, de Cleomenis fuga. Adest Centuripinus Phalacrus in amplissima 
ciuitate amplissimo loco natus; eadem dicit, nulla in re discrepat. 
(123) Per deos immortalis! quo tandem animo sedetis, iudices, aut haec quem ad 
modum auditis? Vtrum ego desipio et plus quam satis est doleo tanta calamitate 
miseriaque sociorum, an uos quoque hic acerbissimus innocentium cruciatus et 
maeror pari sensu doloris adficit? Ego enim cum Herbitensem, cum Heracliensem 
securi percussum esse dico, uersatur mihi ante oculos indignitas calamitatis. 

[25,47] XLVII. Eorumne populorum ciuis, eorum agrorum alumnos, ex quibus maxima 
uis frumenti quotannis plebi Romanae illorum operis ac laboribus quaeritur, qui a 
parentibus spe nostri imperi nostraeque aequitatis suscepti educatique sunt, ad C- Verris 
nefariam immanitatem et ad eius funestam securem esse seruatos? 
(124) Cum mihi Tyndaritani illius uenit in mentem, cum Segestani, tum iura simul 
ciuitatum atque officia considero. Quas urbis P- Africanus etiam ornandas esse 
spoliis hostium arbitratus est, eas C- Verres non solum illis ornamentis sed 
etiam uiris nobilissimis nefario scelere priuauit. En quod Tyndaritani libenter 
praedicent: 'Nos in septemdecim populis Siciliae numeramur, nos semper omnibus 
Punicis Siciliensibusque bellis amicitiam fidemque populi Romani secuti sumus, a 
nobis omnia populo Romano semper et belli adiumenta et pacis ornamenta 
ministrata sunt.' Multum uero haec iis iura profuerunt in istius imperio ac 
potestate! 
(125) Vestros quondam nautas contra Carthaginem Scipio duxit, at nunc nauem 
contra praedones paene inanem Cleomenes ducit; uobiscum Africanus hostium spolia 
et praemia laudis communicauit, at nunc, per <Verrem> spoliati, naue a 
praedonibus abducta, ipsi in hostium loco numeroque ducimini. Quid uero? illa 
Segestanorum non solum litteris tradita neque commemorata uerbis, sed multis 
officiis illorum usurpata et comprobata cognatio quos tandem fructus huiusce 
necessitudinis in istius imperio tulit? Nempe hoc iure fuit, iudices, ut ex sinu 
patriae nobilissimus adulescens istius carnifici Sextio dederetur. Cui ciuitati 
maiores nostri maximos agros atque optimos concesserunt, quam immunem esse 
uoluerunt, haec apud te cognationis fidelitatis uetustatis auctoritatis ne hoc 
quidem iuris obtinuit, ut unius honestissimi atque innocentissimi ciuis mortem 
ac sanguinem deprecaretur. 

[25,48] XLVIII. (126) Quo confugient socii? quem implorabunt? qua spe denique, ut 
uiuere uelint, tenebuntur, si uos eos deseretis? Ad senatumne uenient? Quid? ut de Verre 
supplicium sumat? Non est usitatum, non senatorium. Ad populum Romanum 
confugient? Facilis est populi causa; legem enim se sociorum causa iussisse et 
eius legis custodes ac uindices praeposuisse dicet. Hic locus igitur est unus 
quo perfugiant, hic portus, haec arx, haec ara sociorum; quo quidem nunc non ita 
confugiunt ut antea in suis repetundis rebus solebant. Non argentum, non aurum, 
non uestem, non mancipia repetunt, non ornamenta quae ex urbibus fanisque erepta 
sunt; metuunt homines imperiti ne iam haec populus Romanus concedat et ita uelit 
fieri. Patimur enim multos iam annos et silemus, cum uideamus ad paucos homines 
omnis omnium nationum pecunias peruenisse. Quod eo magis ferre animo aequo et 
concedere uidemur, quia nemo istorum dissimulat, nemo laborat ut obscura sua 
cupiditas esse uideatur. (127) In urbe nostra pulcherrima atque ornatissima quod 
signum, quae tabula picta est quae non ab hostibus uictis capta atque deportata 
sit? at istorum uillae sociorum fidelissimorum plurimis et pulcherrimis spoliis 
ornatae refertaeque sunt. Vbi pecunias exterarum nationum esse arbitramini, quae 
nunc omnes egent, cum Athenas, Pergamum, Cyzicum, Miletum, Chium, Samum, totam 
denique Asiam, Achaiam, Graeciam, Siciliam tam in paucis uillis inclusas esse 
uideatis? Sed haec, ut dico, omnia iam socii uestri relinquunt et neglegunt, 
iudices. Ne publice a populo Romano spoliarentur officiis ac fide prouiderunt; 
paucorum cupiditati tum, cum obsistere non poterant, tamen sufficere aliquo modo 
poterant; nunc uero iam adempta est non modo resistendi uerum etiam suppeditandi 
facultas. Itaque res suas neglegunt; pecunias, quo nomine iudicium hoc 
appellatur, non repetunt, relinquunt; hoc iam ornatu ad uos confugiunt. 
(128) Aspicite, aspicite, iudices, squalorem sordisque sociorum! 

[25,49] XLIX. Sthenius hic Thermitanus cum hoc capillo atque ueste, domo sua tota expilata, 
mentionem tuorum furtorum non facit; sese ipsum abs te repetit, nihil amplius; totum enim 
tua libidine et scelere ex sua patria, in qua multis uirtutibus ac beneficiis 
princeps fuit, sustulisti. Dexo hic, quem uidetis, non quae publice Tyndaride, 
non quae priuatim sibi eripuisti, sed unicum miser abs te filium optimum atque 
innocentissimum flagitat; non ex litibus aestimatis tuis pecuniam domum, sed ex 
tua calamitate cineri atque ossibus fili sui solacium uult aliquod reportare. 
Hic tam grandis natu Eubulida hoc tantum exacta aetate laboris itinerisque 
suscepit, non ut aliquid de suis bonis recuperaret, sed ut, quibus oculis 
cruentas ceruices fili sui uiderat, isdem te condemnatum uideret. 
(129) Si per L- Metellum licitum esset, iudices, matres illorum miserorum 
sororesque ueniebant; quarum una, cum ego ad Heracleam noctu accederem, cum 
omnibus matronis eius ciuitatis et cum multis facibus mihi obuiam uenit, et 
ita, - me suam salutem appellans, te suum carnificem nominans, fili nomen 
implorans, - mihi ad pedes misera iacuit quasi ego eius excitare ab inferis 
filium possem. Faciebant hoc itidem ceteris in ciuitatibus grandes natu matres 
et item parui liberi miserorum; quorum utrumque aetas laborem et industriam 
meam, fidem et misericordiam uestram requirebat. 
(130) Itaque ad me, iudices, hanc querimoniam praeter ceteras Sicilia detulit; 
lacrimis ego huc, non gloria inductus accessi, ne falsa damnatio, ne carcer, ne 
catenae, ne uerbera, ne secures, ne cruciatus sociorum, ne sanguis innocentium, 
ne denique etiam exsanguia corpora mortuorum, ne maeror parentum ac propinquorum 
magistratibus nostris quaestui posset esse. Hunc ego si metum Siciliae 
damnatione istius per uestram fidem et ueritatem deiecero, iudices, satis 
officio meo, satis illorum uoluntati qui a me hoc petiuerunt factum esse 
arbitrabor. 

[25,50] L. (131) Quapropter si quem forte inueneris qui hoc nauale crimen conetur 
defendere, is ita defendat <ut> illa communia quae ad causam nihil pertinent 
praetermittat, me culpae fortunam adsignare, calamitatem crimini dare, me 
amissionem classis obicere, cum multi uiri fortes in communi incertoque periculo 
belli et terra et mari saepe offenderint. Nullam tibi obicio fortunam, nihil est 
quod ceterorum res minus commode gestas proferas, nihil est quod multorum 
naufragia fortunae colligas. Ego nauis inanis fuisse dico, remiges nautasque 
dimissos, reliquos stirpibus uixisse palmarum; praefuisse classi populi Romani 
Siculum, perpetuo sociis atque amicis Syracusanum; te illo tempore ipso 
superioribusque diebus omnibus in litore cum mulierculis perpotasse dico; harum 
rerum omnium auctores testisque produco. 
(132) Num tibi insultare in calamitate, num intercludere perfugia fortunae, num 
casus bellicos exprobrare aut obicere uideor? Tametsi solent ii fortunam sibi 
obici nolle qui se fortunae commiserunt, qui in eius periculis sunt ac uarietate 
uersati. Istius quidem calamitatis tuae fortuna particeps non fuit. Homines enim 
in proeliis, non in conuiuiis belli fortunam periclitari solent; in illa autem 
calamitate non Martem fuisse communem, sed Venerem possumus dicere. Quodsi 
fortunam tibi obici non oportet, cur tu fortunae illorum innocentium ueniam ac 
locum non dedisti? 
(133) Etiam illud praecidas licet, te, quod supplicium more maiorum sumpseris 
securique percusseris, idcirco a me in crimen et in inuidiam uocari. Non in 
supplicio crimen meum uertitur; non ego nego securi quemquam feriri debere, non 
ego metum ex re militari, non seueritatem imperi, non poenam flagiti tolli dico 
oportere; fateor non modo in socios sed etiam in ciuis militesque nostros 
persaepe esse seuere ac uehementer uindicatum. Quare haec quoque praetermittas licet. 

[25,51] LI. Ego culpam non in nauarchis sed in te fuisse demonstro, te pretio remiges 
militesque dimisisse arguo. Hoc nauarchi reliqui dicunt, hoc Netinorum foederata 
ciuitas publice dicit, hoc Amestratini, hoc Herbitenses, hoc Hennenses, 
Agyrinenses, Tyndaritani publice dicunt, tuus denique testis, tuus imperator, 
tuus aemulus, tuus hospes Cleomenes hoc dicit, sese in terram esse egressum ut 
Pachyno e terrestri praesidio milites colligeret, quos in nauibus conlocaret; 
quod certe non fecisset si suum numerum naues haberent; ea est enim ratio 
instructarum ornatarumque nauium ut non modo plures sed ne singuli quidem 
possint accedere. 
(134) Dico praeterea illos ipsos reliquos nautas fame atque inopia rerum omnium 
confectos fuisse ac perditos; dico aut omnis extra culpam fuisse, aut, si uni 
attribuenda culpa sit, in eo maximam fuisse qui optimam nauem, plurimos nautas 
haberet, summum imperium obtineret, aut, si omnes in culpa fuerint, non 
oportuisse Cleomenen constitui spectatorem illorum mortis atque cruciatus; dico 
etiam in ipso supplicio mercedem lacrimarum, mercedem uulneris atque plagae, 
mercedem funeris ac sepulturae constitui nefas fuisse. 
(135) Quapropter si mihi respondere uoles haec dicito, classem instructam atque 
ornatam fuisse, nullum propugnatorem afuisse, nullum uacuum tractum esse remum, 
rem frumentariam esse suppeditatam; mentiri nauarchos, mentiri tot tam grauis 
ciuitates, mentiri etiam Siciliam totam; proditum esse te a Cleomene, qui se 
dixerit exisse in terram ut Pachyno deduceret milites; animum illis, non copias 
defuisse; Cleomenem acerrime pugnantem ab iis relictum esse atque desertum; 
nummum ob sepulturam datum nemini. Quae si dices, tenebere; sin alia dices, ea 
quae a me dicta sunt non refutabis. 

[25,52] LII. (136) Hic tu etiam dicere audebis, 'Est in iudicibus ille familiaris meus, 
est paternus amicus ille.' Non ut quisque maxime est quicum tibi aliquid sit, ita te 
in huiusce modi crimine maxime eius pudet? 'Paternus amicus est.' Ipse pater si 
iudicaret, per deos immortalis, quid facere posset? Cum tibi haec diceret, 'Tu 
in prouincia populi Romani praetor, cum tibi maritimum bellum esset 
administrandum, Mamertinis ex foedere quam deberent nauem per triennium 
remisisti, tibi apud eosdem priuata nauis oneraria maxima publice est 
aedificata, tu a ciuitatibus pecunias classis nomine coegisti, tu pretio remiges 
dimisisti, tu, nauis cum esset ab quaestore et ab legato capta praedonum, 
archipiratam ab oculis omnium remouisti, tu, qui ciues Romani esse dicerentur, 
qui a multis cognoscerentur, securi ferire potuisti, tu tuam domum piratas 
abducere, tu in iudicium archipiratam domo producere ausus es, tu in prouincia 
tam splendida, 
(137) tu apud socios fidelissimos, ciuis Romanos honestissimos, in metu 
periculoque prouinciae dies continuos compluris in litore conuiuiisque iacuisti, 
te per eos dies nemo tuae domi conuenire, nemo in foro uidere potuit, tu 
sociorum atque amicorum ad ea conuiuia matres familias adhibuisti, tu inter eius 
modi mulieres praetextatum tuum filium, nepotem meum, conlocauisti, ut aetati 
maxime lubricae atque incertae exempla nequitiae parentis uita praeberet, tu 
praetor in prouincia cum tunica pallioque purpureo uisus es, tu propter amorem 
libidinemque tuam imperium nauium legato populi Romani ademisti, Syracusano 
tradidisti, tui milites in prouincia Sicilia frugibus frumentoque caruerunt, tua 
luxurie atque auaritia classis populi Romani a praedonibus capta et incensa est; 

(138) post Syracusas conditas quem in portum numquam hostis accesserat, in eo te 
praetore primum piratae nauigauerunt; neque haec tot et tanta dedecora 
dissimulatione tua neque obliuione hominum ac taciturnitate tegere uoluisti, sed 
etiam nauium praefectos sine ulla causa de complexu parentum suorum, hospitum 
tuorum, ad mortem cruciatumque rapuisti, neque te in parentum luctu atque 
lacrimis mei nominis commemoratio mitigauit; tibi hominum innocentium sanguis 
non modo uoluptati sed etiam quaestui fuit!' - haec si tibi tuus parens diceret, 
posses ab eo ueniam petere, posses ut tibi ignosceret postulare? 

[25,53] LIII. (139) Satis est factum Siculis, satis officio ac necessitudini, satis promisso 
nostro ac recepto. Reliqua est ea causa, iudices, quae iam non recepta sed 
innata, neque delata ad me sed in animo sensuque meo penitus adfixa atque insita 
est; quae non ad sociorum salutem, sed ad ciuium Romanorum, hoc est ad unius 
cuiusque nostrum, uitam et sanguinem pertinet. In qua nolite a me, quasi dubium 
sit aliquid, argumenta, iudices, exspectare: omnia quae dicam sic erunt 
inlustria ut ad ea probanda totam Siciliam testem adhibere possem. Furor enim 
quidam, sceleris et audaciae comes, istius effrenatum animum importunamque 
naturam tanta oppressit amentia ut numquam dubitaret in conuentu palam 
supplicia, quae in conuictos malefici seruos constituta sunt, ea in ciuis 
Romanos expromere. 
(140) Virgis quam multos ceciderit quid ego commemorem? Tantum breuissime, 
iudices, dico: nullum fuit omnino ciuitatis isto praetore in hoc genere 
discrimen. Itaque iam consuetudine ad corpora ciuium Romanorum etiam sine istius 
nutu ferebatur manus ipsa lictoris. 

[25,54] LIV. Num potes hoc negare, Verres, in foro Lilybaei maximo conuentu C- Seruilium, 
ciuem Romanum e conuentu Panhormitano, 
ueterem negotiatorem, ad tribunal ante pedes tuos ad terram uirgis et uerberibus 
abiectum? Aude hoc primum negare, si potes; nemo Lilybaei fuit quin uiderit, 
nemo in Sicilia quin audiuerit. Plagis confectum dico a lictoribus tuis ciuem 
Romanum ante oculos tuos concidisse. 
(141) At quam ob causam, di immortales! tametsi iniuriam facio communi causae et 
iuri ciuitatis; quasi enim ulla possit esse causa cur hoc cuiquam ciui Romano 
iure accidat, ita quaero quae in Seruilio causa fuerit. Ignoscite in hoc uno, 
iudices; in ceteris enim non magnopere causas requiram. Locutus erat liberius de 
istius improbitate atque nequitia. Quod isti simul ac renuntiatum est, hominem 
iubet Lilybaeum uadimonium Venerio seruo promittere. Promittit; Lilybaeum 
uenitur. Cogere eum coepit, cum ageret nemo, nemo postularet, sponsionem mille 
nummum facere cum lictore suo, 'Ni furtis quaestum faceret.' Recuperatores se de 
cohorte sua dicebat daturum. Seruilius et recusare et deprecari ne iniquis 
iudicibus nullo aduersario iudicium capitis in se constitueretur. 
(142) Haec cum maxime loqueretur, sex lictores circumsistunt ualentissimi et ad 
pulsandos uerberandosque homines exercitatissimi, caedunt acerrime uirgis; 
denique proximus lictor, de quo iam saepe dixi, Sextius, conuerso baculo oculos 
misero tundere uehementissime coepit. Itaque ille, cum sanguis os oculosque 
complesset, concidit, cum illi nihilo minus iacenti latera tunderent, ut 
aliquando spondere se diceret. Sic ille adfectus illim tum pro mortuo sublatus 
perbreui postea est mortuus. Iste autem homo Venerius, adfluens omni lepore ac 
uenustate, de bonis illius in aede Veneris argenteum Cupidinem posuit. Sic etiam 
fortunis hominum abutebatur ad nocturna uota cupiditatum suarum. 


[25,55] LV. (143) Nam quid ego de ceteris ciuium Romanorum suppliciis singillatim 
potius quam generatim atque uniuerse loquar? Carcer ille qui est a crudelissimo tyranno 
Dionysio factus Syracusis, quae lautumiae uocantur, in istius imperio domicilium 
ciuium Romanorum fuit. Vt quisque istius animum aut oculos offenderat, in 
lautumias statim coniciebatur. Indignum hoc uideo uideri omnibus, iudices, et id 
iam priore actione, cum haec testes dicerent, intellexi. Retineri enim putatis 
oportere iura libertatis non modo hic ubi tribuni plebis sunt, ubi ceteri 
magistratus, ubi forum plenum iudiciorum, ubi senatus auctoritas, ubi 
existimatio populi Romani et frequentia, sed ubicumque terrarum et gentium 
uiolatum ius ciuium Romanorum sit, statuitis id pertinere ad communem causam 
libertatis et dignitatis. 
(144) In externorum hominum maleficorum sceleratorumque, in praedonum hostiumque 
custodias tu tantum numerum ciuium Romanorum includere ausus es? Numquamne tibi 
iudici, numquam contionis, numquam huius tantae frequentiae, quae nunc te animo 
iniquissimo infestissimoque intuetur, uenit in mentem? numquam tibi populi 
Romani absentis dignitas, numquam species ipsa huiusce multitudinis in oculis 
animoque uersata est? numquam te in horum conspectum rediturum, numquam in forum 
populi Romani uenturum, numquam sub legum et iudiciorum potestatem casurum esse 
duxisti? 


[25,56] LVI. (145) At quae erat ista libido crudelitatis exercendae, quae tot scelerum 
suscipiendorum causa? Nulla, iudices, praeter praedandi nouam singularemque 
rationem. Nam ut illi quos a poetis accepimus, qui sinus quosdam obsedisse 
maritimos aut aliqua promunturia aut praerupta saxa tenuisse dicuntur, ut eos 
qui essent adpulsi nauigiis interficere possent, sic iste in omnia maria 
infestus ex omnibus Siciliae partibus imminebat. Quaecumque nauis ex Asia, quae 
ex Syria, quae Tyro, quae Alexandria uenerat, statim certis indicibus et 
custodibus tenebatur; uectores omnes in lautumias coniciebantur, onera atque 
merces in praetoriam domum deferebantur. Versabatur in Sicilia longo interuallo 
alter non Dionysius ille nec Phalaris, - tulit enim illa quondam insula multos et 
crudelis tyrannos, - sed quoddam nouum monstrum ex uetere illa immanitate quae in 
isdem locis uersata esse dicitur. 
(146) Non enim Charybdim tam infestam neque Scyllam nautis quam istum in eodem 
freto fuisse arbitror; hoc etiam iste infestior, quod multo se pluribus et 
immanioribus canibus succinxerat, Cyclops alter multo importunior; hic enim 
totam insulam obsidebat, ille Aetnam solam et eam Siciliae partem tenuisse 
dicitur. At quae causa tum subiciebatur ab ipso, iudices, huius tam nefariae 
crudelitatis? Eadem quae nunc in defensione commemorabitur. Quicumque 
accesserant ad Siciliam paulo pleniores, eos Sertorianos milites esse atque a 
Dianio fugere dicebat. Illi ad deprecandum periculum proferebant alii purpuram 
Tyriam, tus alii atque odores uestemque linteam, gemmas alii et margaritas, uina 
non nulli Graeca uenalisque Asiaticos, ut intellegeretur ex mercibus quibus ex 
locis nauigarent. Non prouiderant eas ipsas sibi causas esse periculi, quibus 
argumentis se ad salutem uti arbitrabantur. Iste enim haec eos ex piratarum 
societate adeptos esse dicebat; ipsos in lautumias abduci imperabat, nauis eorum 
atque onera diligenter adseruanda curabat. 

[25,57] LVII. (147) His institutis cum completus iam mercatorum carcer esset, tum illa 
fiebant quae L- Suettium, equitem Romanum, lectissimum uirum, dicere audistis, et quae 
ceteros audietis. Ceruices in carcere frangebantur indignissime ciuium 
Romanorum, ut iam illa uox et imploratio, 'Ciuis Romanus sum,' quae saepe multis 
in ultimis terris opem inter barbaros et salutem tulit, ea mortem illis 
acerbiorem et supplicium maturius ferret. Quid est, Verres? quid ad haec cogitas 
respondere? num mentiri me, num fingere aliquid, num augere crimen? num quid 
horum dicere istis defensoribus tuis audes? Cedo mihi, quaeso, ex ipsius sinu 
litteras Syracusanorum, quas ipse ad arbitrium suum confectas esse arbitratur, 
cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur, quo quisque die datus in 
custodiam, quo mortuus, quo necatus sit. 
(148) Litterae Syracusanorum. Videtis ciuis Romanos gregatim coniectos in 
lautumias, uidetis indignissimo in loco coaceruatam multitudinem uestrorum 
ciuium. Quaerite nunc uestigia quibus exitus eorum ex illo loco compareant. 
Nulla sunt. Omnesne mortui? Si ita posset defendere, tamen fides huic defensioni 
non haberetur. Sed scriptum exstat in isdem litteris quod iste homo barbarus ac 
dissolutus neque attendere umquam neque intellegere potuit: �dikai=yhsan, 
inquit, hoc est, ut Siculi loquuntur, supplicio adfecti ac necati sunt. 


[25,58] LVIII. (149) Si qui rex, si qua ciuitas exterarum gentium, si qua natio fecisset 
aliquid in ciuis Romanos eius modi, nonne publice uindicaremus, nonne bello 
persequeremur? possemus hanc iniuriam ignominiamque nominis Romani inultam 
impunitamque dimittere? Quot bella maiores nostros et quanta suscepisse 
arbitramini, quod ciues Romani iniuria adfecti, quod nauicularii retenti, quod 
mercatores spoliati dicerentur? At ego iam retentos non queror, spoliatos 
ferendum puto; nauibus, mancipiis, mercibus ademptis in uincla mercatores esse 
coniectos et in uinclis ciuis Romanos necatos esse arguo. 
(150) Si haec apud Scythas dicerem, non hic in tanta multitudine ciuium 
Romanorum, non apud senatores, lectissimos ciuitatis, non in foro populi Romani 
de tot et tam acerbis suppliciis ciuium Romanorum, tamen animos etiam barbarorum 
hominum permouerem; tanta enim huius imperi amplitudo, tanta nominis Romani 
dignitas est apud omnis nationes ut ista in nostros homines crudelitas nemini 
concessa esse uideatur. Nunc tibi ego ullam salutem, ullum perfugium putem, cum 
te implicatum seueritate iudicum, circumretitum frequentia populi Romani esse 
uideam? 
(151) Si mehercule, id quod fieri non posse intellego, ex his te laqueis exueris 
ac te aliqua uia ac ratione explicaris, in illas tibi maiores plagas incidendum 
est in quibus te ab eodem me superiore ex loco confici et concidi necesse est. 
Cui si etiam id quod defendit uelim concedere, tamen ipsa illa falsa defensio 
non minus esse ei perniciosa quam mea uera accusatio debeat. Quid enim defendit? 
Ex Hispania fugientis se excepisse et supplicio adfecisse dicit. Quis tibi id 
permisit? quo iure fecisti? quis idem fecit? qui tibi id facere licuit? 
(152) Forum plenum et basilicas istorum hominum uidemus, et animo aequo uidemus; 
ciuilis enim dissensionis et seu amentiae seu fati seu calamitatis non est iste 
molestus exitus, in quo reliquos saltem ciuis incolumis licet conseruare. 
Verres, ille uetus proditor consulis, translator quaesturae, auersor pecuniae 
publicae, tantum sibi auctoritatis in re publica suscepit ut, quibus hominibus 
per senatum, per populum Romanum, per omnis magistratus, in foro, in suffragiis, 
in hac urbe, in re publica uersari liceret, iis omnibus mortem acerbam 
crudelemque proponeret si fortuna eos ad aliquam partem Siciliae detulisset. 
(153) Ad Cn- Pompeium, clarissimum uirum et fortissimum, permulti occiso 
Perperna ex illo Sertoriano numero militum confugerunt. Quem non ille summo cum 
studio saluum incolumemque seruauit? cui ciui supplicanti non illa dextera 
inuicta fidem porrexit et spem salutis ostendit? Itane uero? quibus fuit portus 
apud eum quem contra arma tulerant, iis apud te, cuius nullum in re publica 
momentum umquam fuit, mors et cruciatus erat constitutus? Vide quam commodam 
defensionem excogitaris! 

[25,59] LIX. Malo, malo mehercule id quod tu defendis his iudicibus 
populoque Romano quam id quod ego insimulo probari, malo, inquam, te isti generi 
hominum quam mercatoribus et nauiculariis inimicum atque infestum putari; meum 
enim crimen auaritiae te nimiae coarguit, tua defensio furoris cuiusdam et 
immanitatis et inauditae crudelitatis et paene nouae proscriptionis. 
(154) Sed non licet me isto tanto bono, iudices, uti, non licet. Adsunt enim 
Puteoli toti; frequentissimi uenerunt ad hoc iudicium mercatores, homines 
locupletes atque honesti, qui partim socios suos, partim libertos, partim 
conlibertos spoliatos in uincla coniectos, partim in uinclis necatos, partim 
securi percussos esse dicunt. Hic uide quam me sis usurus aequo. Cum ego P- 
Granium testem produxero qui suos libertos abs te securi percussos esse dicat, 
qui abs te nauem suam mercesque repetat, refellito, si poteris; meum testem 
deseram, tibi fauebo, te, inquam, adiuuabo; ostendito illos cum Sertorio fuisse, 
ab Dianio fugientis ad Siciliam esse delatos. Nihil est quod te mallem probare; 
nullum enim facinus quod maiore supplicio dignum sit reperiri neque proferri potest. 
(155) Reducam iterum equitem Romanum, L- Flauium, si uoles, quoniam priore 
actione, - ut patroni tui dictitant, noua quadam sapientia, ut omnes intellegunt, 
conscientia tua atque auctoritate meorum testium, - testem nullum interrogasti. 
Interrogetur Flauius, si uoles, quinam fuerit T- Herennius, is quem ille 
argentariam Lepti fecisse dicit; qui cum amplius centum ciuis Romanos haberet ex 
conuentu Syracusano qui eum non solum cognoscerent sed etiam lacrimantes ac te 
implorantes defenderent, tamen inspectantibus omnibus Syracusis securi percussus 
est. Hunc quoque testem meum refelli et illum Herennium Sertorianum fuisse abs 
te demonstrari et probari uolo. 

[25,60] LX. (156) Quid de illa multitudine dicemus eorum qui capitibus inuolutis in 
piratarum captiuorum numero producebantur, ut securi ferirentur? Quae ista noua 
diligentia, quam ob causam abs te excogitata? an te L- Flaui ceterorumque de T. 
Herennio uociferatio commouebat? an M- Anni, grauissimi atque honestissimi uiri, 
summa auctoritas paulo diligentiorem timidioremque fecerat? qui nuper pro 
testimonio non aduenam nescio quem nec alienum, sed eum ciuem Romanum qui 
omnibus in illo conuentu notus, qui Syracusis natus esset, abs te securi 
percussum esse dixit. 
(157) Post hanc illorum uociferationem, post hanc communem famam atque 
querimoniam non mitior in supplicio, sed diligentior esse coepit; capitibus 
inuolutis ciuis Romanos ad necem producere instituit; quos tamen idcirco necabat 
palam quod homines in conuentu, id quod antea dixi, nimium diligenter praedonum 
numerum requirebant. Haecine plebi Romanae te praetore est constituta condicio, 
haec negoti gerendi spes, hoc capitis uitaeque discrimen? Parumne multa 
mercatoribus sunt necessario pericula subeunda fortunae, nisi etiam hae 
formidines ab nostris magistratibus atque in nostris prouinciis impendebunt? Ad 
eamne rem fuit haec suburbana ac fidelis prouincia, plena optimorum sociorum 
honestissimorumque ciuium, quae ciuis Romanos omnis suis ipsa sedibus 
libentissime semper accepit, ut, qui usque ex ultima Syria atque Aegypto 
nauigarent, qui apud barbaros propter togae nomen in honore aliquo fuissent, qui 
ex praedonum insidiis, qui ex tempestatum periculis profugissent, in Sicilia 
securi ferirentur, cum se iam domum uenisse arbitrarentur? 

[25,61] LXI. (158) Nam quid ego de P- Gauio, Consano municipe, dicam, iudices, aut 
qua ui uocis, qua grauitate uerborum, quo dolore animi dicam? tametsi dolor me non 
deficit; ut cetera mihi in dicendo digna re, digna dolore meo, suppetant magis 
laborandum est. Quod crimen eius modi est ut, cum primum ad me delatum est, 
usurum me illo non putarem; tametsi enim uerissimum esse intellegebam, tamen 
credibile fore non arbitrabar. Coactus lacrimis omnium ciuium Romanorum qui in 
Sicilia negotiantur, adductus Valentinorum, hominum honestissimorum, omniumque 
Reginorum testimoniis multorumque equitum Romanorum qui casu tum Messanae 
fuerunt, dedi tantum priore actione testium res ut nemini dubia esse possit. 
(159) Quid nunc agam? Cum iam tot horas de uno genere ac de istius nefaria 
crudelitate dicam, cum prope omnem uim uerborum eius modi, quae scelere istius 
digna sint, aliis in rebus consumpserim, neque hoc prouiderim, ut uarietate 
criminum uos attentos tenerem, quem ad modum de tanta re dicam? Opinor, unus 
modus atque una ratio est; rem in medio ponam; quae tantum habet ipsa grauitatis 
ut neque mea, quae nulla est, neque cuiusquam ad inflammandos uestros animos 
eloquentia requiratur. 
(160) Gauius hic quem dico, Consanus, cum in illo numero ciuium Romanorum ab 
isto in uincla coniectus esset et nescio qua ratione clam e lautumiis 
profugisset Messanamque uenisset, qui tam prope iam Italiam et moenia Reginorum, 
ciuium Romanorum, uideret et ex illo metu mortis ac tenebris quasi luce 
libertatis et odore aliquo legum recreatus reuixisset, loqui Messanae et queri 
coepit se ciuem Romanum in uincla coniectum, sibi recta iter esse Romam, Verri 
se praesto aduenienti futurum. 

[25,62] LXII. Non intellegebat miser nihil interesse utrum haec 
Messanae an apud istum in praetorio loqueretur; nam, ut antea uos docui, hanc 
sibi iste urbem delegerat quam haberet adiutricem scelerum, furtorum 
receptricem, flagitiorum omnium consciam. Itaque ad magistratum Mamertinum 
statim deducitur Gauius, eoque ipso die casu Messanam Verres uenit. Res ad eum 
defertur, esse ciuem Romanum qui se Syracusis in lautumiis fuisse quereretur; 
quem iam ingredientem in nauem et Verri nimis atrociter minitantem ab se 
retractum esse et adseruatum, ut ipse in eum statueret quod uideretur. 
(161) Agit hominibus gratias et eorum beniuolentiam erga se diligentiamque 
conlaudat. Ipse inflammatus scelere et furore in forum uenit; ardebant oculi, 
toto ex ore crudelitas eminebat. Exspectabant omnes quo tandem progressurus aut 
quidnam acturus esset, cum repente hominem proripi atque in foro medio nudari ac 
deligari et uirgas expediri iubet. Clamabat ille miser se ciuem esse Romanum, 
municipem Consanum; meruisse cum L- Raecio, splendidissimo equite Romano, qui 
Panhormi negotiaretur, ex quo haec Verres scire posset. Tum iste, se comperisse 
eum speculandi causa in Siciliam a ducibus fugitiuorum esse missum; cuius rei 
neque index neque uestigium aliquod neque suspicio cuiquam esset ulla; deinde 
iubet undique hominem uehementissime uerberari. 
(162) Caedebatur uirgis in medio foro Messanae ciuis Romanus, iudices, cum 
interea nullus gemitus, nulla uox alia illius miseri inter dolorem crepitumque 
plagarum audiebatur nisi haec, 'Ciuis Romanus sum.' Hac se commemoratione 
ciuitatis omnia uerbera depulsurum cruciatumque a corpore deiecturum 
arbitrabatur; is non modo hoc non perfecit, ut uirgarum uim deprecaretur, sed 
cum imploraret saepius usurparetque nomen ciuitatis, crux, - crux, 
inquam, - infelici et aerumnoso, qui numquam istam pestem uiderat, comparabatur. 

[25,63] LXIII. (163) O nomen dulce libertatis! o ius eximium nostrae ciuitatis! o lex 
Porcia legesque Semproniae! o grauiter desiderata et aliquando reddita plebi Romanae 
tribunicia potestas! Hucine tandem haec omnia reciderunt ut ciuis Romanus in 
prouincia populi Romani, in oppido foederatorum, ab eo qui beneficio populi 
Romani fascis et securis haberet deligatus in foro uirgis caederetur? Quid? cum 
ignes ardentesque laminae ceterique cruciatus admouebantur, si te illius acerba 
imploratio et uox miserabilis non inhibebat, ne ciuium quidem Romanorum qui tum 
aderant fletu et gemitu maximo commouebare? In crucem tu agere ausus es quemquam 
qui se ciuem Romanum esse diceret? Nolui tam uehementer agere hoc prima actione, 
iudices, nolui; uidistis enim ut animi multitudinis in istum dolore et odio et 
communis periculi metu concitarentur. Statui egomet mihi tum modum et orationi 
meae et C- Numitorio, equiti Romano, primo homini, testi meo; et Glabrionem id 
quod sapientissime fecit facere laetatus sum, ut repente consilium in medio 
testimonio dimitteret. Etenim uerebatur ne populus Romanus ab isto eas poenas ui 
repetisse uideretur, quas ueritus esset ne iste legibus ac uestro iudicio non 
esset persoluturus. 
(164) Nunc quoniam iam exploratum est omnibus quo loco causa tua sit et quid de 
te futurum sit, sic tecum agam. Gauium istum, quem repentinum speculatorem 
fuisse dicis, ostendam in lautumias Syracusis a te esse coniectum, neque id 
solum ex litteris ostendam Syracusanorum, ne possis dicere me, quia sit aliqui 
in litteris Gauius, hoc fingere et eligere nomen, ut hunc illum esse possim 
dicere, sed ad arbitrium tuum testis dabo qui istum ipsum Syracusis abs te in 
lautumias coniectum esse dicant. Producam etiam Consanos municipes illius ac 
necessarios, qui te nunc sero doceant, iudices non sero, illum P- Gauium quem tu 
in crucem egisti ciuem Romanum et municipem Consanum, non speculatorem 
fugitiuorum fuisse. 

[25,64] LXIV. (165) Cum haec omnia quae polliceor cumulate tuis proximis plana fecero, 
tum istuc ipsum tenebo quod abs te mihi datur; eo contentum esse me dicam. Quid enim 
nuper tu ipse, cum populi Romani clamore atque impetu perturbatus exsiluisti, 
quid, inquam, elocutus es? Illum, quod moram supplicio quaereret, ideo 
clamitasse se esse ciuem Romanum, sed speculatorem fuisse. Iam mei testes ueri 
sunt. Quid enim dicit aliud C- Numitorius, quid M- et P- Cottii, nobilissimi 
homines ex agro Tauromenitano, quid Q- Lucceius, qui argentariam Regi maximam 
fecit, quid ceteri? Adhuc enim testes ex eo genere a me sunt dati, non qui 
nouisse Gauium, sed se uidisse dicerent, cum is, qui se ciuem Romanum esse 
clamaret, in crucem ageretur. Hoc tu, Verres, idem dicis, hoc tu confiteris, 
illum clamitasse se ciuem esse Romanum; apud te nomen ciuitatis ne tantum quidem 
ualuisse ut dubitationem aliquam (crucis), ut crudelissimi taeterrimique 
supplici aliquam paruam moram saltem posset adferre. 
(166) Hoc teneo, hic haereo, iudices, hoc sum contentus uno, omitto ac neglego 
cetera; sua confessione induatur ac iuguletur necesse est. Qui esset ignorabas, 
speculatorem esse suspicabare; non quaero qua suspicione, tua te accuso 
oratione: ciuem Romanum se esse dicebat. Si tu apud Persas aut in extrema India 
deprensus, Verres, ad supplicium ducerere, quid aliud clamitares nisi te ciuem 
esse Romanum? et si tibi ignoto apud ignotos, apud barbaros, apud homines in 
extremis atque ultimis gentibus positos, nobile et inlustre apud omnis nomen 
ciuitatis tuae profuisset, ille, quisquis erat, quem tu in crucem rapiebas, qui 
tibi esset ignotus, cum ciuem se Romanum esse diceret, apud te praetorem si non 
effugium ne moram quidem mortis mentione atque usurpatione ciuitatis adsequi 
potuit? 


[25,65] LXV. (167) Homines tenues, obscuro loco nati, nauigant, adeunt ad ea loca 
quae numquam antea uiderunt, ubi neque noti esse iis quo uenerunt, neque semper cum 
cognitoribus esse possunt. Hac una tamen fiducia ciuitatis non modo apud nostros 
magistratus, qui et legum et existimationis periculo continentur, neque apud 
ciuis solum Romanos, qui et sermonis et iuris et multarum rerum societate iuncti 
sunt, fore se tutos arbitrantur, sed, quocumque uenerint, hanc sibi rem 
praesidio sperant futuram. 
(168) Tolle hanc spem, tolle hoc praesidium ciuibus Romanis, constitue nihil 
esse opis in hac uoce, 'Ciuis Romanus sum,' posse impune praetorem aut alium 
quempiam supplicium quod uelit in eum constituere qui se ciuem Romanum esse 
dicat, quod qui sit ignoret: iam omnis prouincias, iam omnia regna, iam omnis 
liberas ciuitates, iam omnem orbem terrarum, qui semper nostris hominibus maxime 
patuit, ciuibus Romanis ista defensione praecluseris. Quid? si L- Raecium, 
equitem Romanum, qui tum erat in Sicilia, nominabat, etiamne id magnum fuit, 
Panhormum litteras mittere? Adseruasses hominem custodiis Mamertinorum tuorum, 
uinctum clausum habuisses, dum Panhormo Raecius ueniret; cognosceret hominem, 
aliquid de summo supplicio remitteres; si ignoraret, tum, si ita tibi uideretur, 
hoc iuris in omnis constitueres, ut, qui neque tibi notus esset neque cognitorem 
locupletem daret, quamuis ciuis Romanus esset, in crucem tolleretur. 

[25,66] LXVI. (169) Sed quid ego plura de Gauio? quasi tu Gauio tum fueris infestus ac 
non nomini generi iuri ciuium hostis. Non illi, inquam, homini sed causae communi 
libertatis inimicus fuisti. Quid enim attinuit, cum Mamertini more atque 
instituto suo crucem fixissent post urbem in uia Pompeia, te iubere in ea parte 
figere quae ad fretum spectaret, et hoc addere, - quod negare nullo modo potes, 
quod omnibus audientibus dixisti palam, - te idcirco illum locum deligere, ut 
ille, quoniam se ciuem Romanum esse diceret, ex cruce Italiam cernere ac domum 
suam prospicere posset? Itaque illa crux sola, iudices, post conditam Messanam 
illo in loco fixa est. Italiae conspectus ad eam rem ab isto delectus est, ut 
ille in dolore cruciatuque moriens perangusto fretu diuisa seruitutis ac 
libertatis iura cognosceret, Italia autem alumnum suum seruitutis extremo 
summoque supplicio adfixum uideret. 
(170) Facinus est uincire ciuem Romanum, scelus uerberare, prope parricidium 
necare: quid dicam in crucem tollere? Verbo satis digno tam nefaria res 
appellari nullo modo potest. Non fuit his omnibus iste contentus; 'spectet,' 
inquit, 'patriam; in conspectu legum libertatisque moriatur.' Non tu hoc loco 
Gauium, non unum hominem nescio quem, sed communem libertatis et ciuitatis 
causam in illum cruciatum et crucem egisti. Iam uero uidete hominis audaciam! 
Nonne eum grauiter tulisse arbitramini quod illam ciuibus Romanis crucem non 
posset in foro, non in comitio, non in rostris defigere? Quod enim his locis in 
prouincia sua celebritate simillimum, regione proximum potuit, elegit; 
monumentum sceleris audaciaeque suae uoluit esse in conspectu Italiae, uestibulo 
Siciliae, praeteruectione omnium qui ultro citroque nauigarent. 

[25,67] LXVII. (171) Si haec non ad ciuis Romanos, non ad aliquos amicos nostrae 
ciuitatis, non ad eos qui populi Romani nomen audissent, denique si non ad homines 
uerum ad bestias, aut etiam, ut longius progrediar, si in aliqua desertissima solitudine 
ad saxa et ad scopulos haec conqueri ac deplorare uellem, tamen omnia muta atque 
inanima tanta et tam indigna rerum acerbitate commouerentur. Nunc uero cum 
loquar apud senatores populi Romani, legum et iudiciorum et iuris auctores, 
timere non debeo ne non unus iste ciuis Romanus illa cruce dignus, ceteri omnes 
simili periculo indignissimi iudicentur. 
(172) Paulo ante, iudices, lacrimas in morte misera atque indigna nauarchorum 
non tenebamus, et recte ac merito sociorum innocentium miseria commouebamur: 
quid nunc in nostro sanguine tandem facere debemus? Nam ciuium Romanorum omnium 
sanguis coniunctus existimandus est, quoniam et salutis omnium ratio et ueritas 
postulat. Omnes hoc loco ciues Romani, et qui adsunt et qui ubique sunt, uestram 
seueritatem desiderant, uestram fidem implorant, uestrum auxilium requirunt; 
omnia sua iura commoda auxilia, totam denique libertatem in uestris sententiis 
uersari arbitrantur. 
(173) A me tametsi satis habent, tamen, si res aliter acciderit, plus habebunt 
fortasse quam postulant. Nam si qua uis istum de uestra seueritate eripuerit, id 
quod neque metuo, iudices, neque ullo modo fieri posse uideo, - sed si in hoc me 
ratio fefellerit, Siculi causam suam perisse querentur et mecum pariter moleste 
ferent, populus quidem Romanus breui, quoniam mihi potestatem apud se agendi 
dedit, ius suum me agente suis suffragiis ante Kalendas Februarias recuperabit. 
Ac si de mea gloria atque amplitudine quaeritis, iudices, non est alienum meis 
rationibus istum mihi ex hoc iudicio ereptum ad illud populi Romani iudicium 
reseruari. Splendida est illa causa, probabilis mihi et facilis, populo grata 
atque iucunda; denique si uideor hic, id quod ego non quaesiui, de uno isto 
uoluisse crescere, isto absoluto, quod sine multorum scelere fieri non potest, 
de multis mihi crescere licebit. 

[25,68] LXVIII. Sed mehercule uestra reique publicae causa, iudices, 
nolo in hoc delecto consilio tantum flagiti esse commissum, nolo eos 
iudices quos ego probarim atque delegerim sic in hac urbe notatos isto absoluto 
ambulare ut non cera sed caeno obliti esse uideantur. 
(174) Quam ob rem te quoque, Hortensi, si qui monendi locus ex hoc loco est, 
moneo uideas etiam atque etiam et consideres quid agas, quo progrediare, quem 
hominem et qua ratione defendas. Neque de illo tibi quicquam praefinio quo minus 
ingenio mecum atque omni dicendi facultate contendas; cetera si qua putas te 
occultius extra iudicium quae ad iudicium pertineant facere posse, si quid 
artificio consilio potentia gratia, copiis istius moliri cogitas, magno opere 
censeo desistas, et illa quae temptata iam et coepta sunt ab isto, a me autem 
peruestigata et cognita, moneo ut exstinguas et longius progredi ne sinas. Magno 
tuo periculo peccabitur in hoc iudicio, maiore quam putas. 
(175) Quod enim te liberatum iam existimationis metu, defunctum honoribus 
designatum consulem cogites, mihi crede, ornamenta ista et beneficia populi 
Romani non minore negotio retinentur quam comparantur. Tulit haec ciuitas quoad 
potuit, quoad necesse fuit, regiam istam uestram dominationem in iudiciis et in 
omni re publica, tulit; sed quo die populo Romano tribuni plebi restituti sunt, 
omnia ista uobis, si forte nondum intellegitis, adempta atque erepta sunt. 
Omnium nunc oculi coniecti sunt hoc ipso tempore in unum quemque nostrum, qua 
fide ego accusem, qua religione hi iudicent, qua tu ratione defendas. 
(176) De omnibus nobis, si qui tantulum de recta regione deflexerit, non illa 
tacita existimatio quam antea contemnere solebatis, sed uehemens ac liberum 
populi Romani iudicium consequetur. Nulla tibi, Quinte, cum isto cognatio, nulla 
necessitudo; quibus excusationibus antea nimium in aliquo iudicio studium tuum 
defendere solebas, earum habere in hoc homine nullam potes. Quae iste in 
prouincia palam dictitabat, cum ea quae faciebat tua se fiducia facere dicebat, 
ea ne uera putentur tibi maxime est prouidendum. 


[25,69] LXIX. (177) Ego mei rationem iam offici confido esse omnibus iniquissimis 
meis persolutam; nam istum paucis horis primae actionis omnium mortalium sententiis 
condemnaui. Reliquum iudicium iam non de mea fide, quae perspecta est, nec de 
istius uita, quae damnata est, sed de iudicibus et, uere ut dicam, de te futurum 
est. At quo tempore futurum est? - nam id maxime prouidendum est; etenim cum 
omnibus in rebus, tum in re publica permagni momenti est ratio atque inclinatio 
temporum. Nempe eo, cum populus Romanus aliud genus hominum atque alium ordinem 
ad res iudicandas requirit, nempe lege de iudiciis iudicibusque nouis 
promulgata; quam non is promulgauit quo nomine proscriptam uidetis, sed hic 
reus, - hic, inquam, sua spe atque opinione quam de uobis habet legem illam 
scribendam promulgandamque curauit. 
(178) Itaque cum primo agere coepimus, lex non erat promulgata; cum iste uestra 
seueritate permotus multa signa dederat quam ob rem responsurus non uideretur, 
mentio de lege nulla fiebat; posteaquam iste recreari et confirmari uisus est, 
lex statim promulgata est. Cui legi cum uestra dignitas uehementer aduersetur, 
istius spes falsa et insignis impudentia maxime suffragatur. Hic si quid erit 
commissum a quoquam uestrum quod reprendatur, aut populus Romanus iudicabit de 
eo homine quem iam ante iudiciis indignum putarit, aut ei qui propter 
offensionem iudiciorum de ueteribus iudicibus lege noua noui iudices erunt 
constituti. 

[25,70] LXX. (179) Mihi porro, ut ego non dicam, quis omnium mortalium non intellegit 
quam longe progredi sit necesse? Potero silere, Hortensi, potero dissimulare, cum 
tantum res publica uulnus acceperit ut expilatae prouinciae, uexati socii, di 
immortales spoliati, ciues Romani cruciati et necati impune me actore esse 
uideantur? potero ego hoc onus tantum aut in hoc iudicio deponere aut tacitus 
sustinere? Non agitanda res erit, non in medium proferenda, non populi Romani 
fides imploranda, non omnes qui tanto se scelere obstrinxerunt ut aut fidem suam 
corrumpi paterentur aut iudicium corrumperent in discrimen aut iudicium uocandi? 

(180) Quaeret aliquis fortasse, 'Tantumne igitur laborem, tantas inimicitias tot 
hominum suscepturus es?' Non studio quidem hercule ullo neque uoluntate; sed non 
idem licet mihi quod iis qui nobili genere nati sunt, quibus omnia populi Romani 
beneficia dormientibus deferuntur; longe alia mihi lege in hac ciuitate et 
condicione uiuendum est. Venit mihi in mentem M- Catonis, hominis sapientissimi 
et uigilantissimi; qui cum se uirtute non genere populo Romano commendari 
putaret, cum ipse sui generis initium ac nominis ab se gigni et propagari 
uellet, hominum potentissimorum suscepit inimicitias, et maximis laboribus suis 
usque ad summam senectutem summa cum gloria uixit. 
(181) Postea Q- Pompeius, humili atque obscuro loco natus, nonne plurimis 
inimicitiis maximisque suis periculis ac laboribus amplissimos honores est 
adeptus? Modo C- Fimbriam, C- Marium, C- Caelium uidimus non mediocribus 
inimicitiis ac laboribus contendere ut ad istos honores peruenirent ad quos uos 
per ludum et per neglegentiam peruenistis. Haec eadem est nostrae rationis regio 
et uia, horum nos hominum sectam atque instituta persequimur. 

[25,71] LXXI. Videmus quanta sit in inuidia quantoque in odio apud quosdam nobilis 
homines nouorum hominum uirtus et industria; si tantulum oculos deiecerimus, praesto 
esse insidias; si ullum locum aperuerimus suspicioni aut crimini, accipiendum statim uulnus 
esse; semper nobis uigilandum, semper laborandum uidemus. 
(182) Inimicitiae sunt, subeantur; labor, suscipiatur; etenim tacitae magis et 
occultae inimicitiae timendae sunt quam indictae atque apertae. Hominum nobilium 
non fere quisquam nostrae industriae fauet; nullis nostris officiis 
beniuolentiam illorum adlicere possumus; quasi natura et genere diiuncti sint, 
ita dissident a nobis animo ac uoluntate. Quare quid habent eorum inimicitiae 
periculi, quorum animos iam ante habueris inimicos et inuidos quam ullas 
inimicitias susceperis? 
(183) Quam ob rem mihi, iudices, optatum illud est, in hoc reo finem accusandi 
facere, cum et populo Romano satis factum et receptum officium Siculis, 
necessariis meis, erit persolutum; deliberatum autem est, si res opinionem meam 
quam de uobis habeo fefellerit, non modo eos persequi ad quos maxime culpa 
corrupti iudici, sed etiam illos ad quos conscientiae contagio pertinebit. 
Proinde si qui sunt qui in hoc reo aut potentes aut audaces aut artifices ad 
corrumpendum iudicium uelint esse, ita sint parati ut disceptante populo Romano 
mecum sibi rem uideant futuram; et si me in hoc reo, quem mihi inimicum Siculi 
dederunt, satis uehementem, satis perseuerantem, satis uigilantem esse 
cognorunt, existiment in iis hominibus quorum ego inimicitias populi Romani 
salutis causa suscepero multo grauiorem atque acriorem futurum. 

[25,72] LXXII. (184) Nunc te, Iuppiter Optime Maxime, cuius iste donum regale, dignum 
tuo pulcherrimo templo, dignum Capitolio atque ista arce omnium nationum, dignum 
regio munere, tibi factum ab regibus, tibi dicatum atque promissum, per nefarium 
scelus de manibus regiis extorsit, cuiusque sanctissimum et pulcherrimum 
simulacrum Syracusis sustulit; teque, Iuno Regina, cuius duo fana duabus in 
insulis posita sociorum, Melitae et Sami, sanctissima et antiquissima, simili 
scelere idem iste omnibus donis ornamentisque nudauit; teque, Minerua, quam item 
duobus in clarissimis et religiosissimis templis expilauit, Athenis, cum auri 
grande pondus, Syracusis, cum omnia praeter tectum et parietes abstulit; 
(185) teque, Latona et Apollo et Diana, quorum iste Deli non fanum, sed, ut 
hominum opinio et religio fert, sedem antiquam diuinumque domicilium nocturno 
latrocinio atque impetu compilauit; etiam te, Apollo, quem iste Chio sustulit; 
teque etiam atque etiam, Diana, quam Pergae spoliauit, cuius simulacrum 
sanctissimum Segestae, bis apud Segestanos consecratum, semel ipsorum religione, 
iterum P- Africani uictoria, tollendum asportandumque curauit; teque, Mercuri, 
quem Verres in domo et in priuata aliqua palaestra posuit, P- Africanus in urbe 
sociorum et in gymnasio Tyndaritanorum iuuentutis illorum custodem ac praesidem 
uoluit esse; 
(186) teque, Hercules, quem iste Agrigenti nocte intempesta seruorum instructa 
et comparata manu conuellere suis sedibus atque auferre conatus est; teque, 
sanctissima mater Idaea, quam apud Enguinos augustissimo et religiosissimo in 
templo sic spoliatam reliquit ut nunc nomen modo Africani et uestigia uiolatae 
religionis maneant, monumenta uictoriae fanique ornamenta non exstent; uosque, 
omnium rerum forensium, consiliorum maximorum, legum iudiciorumque arbitri et 
testes celeberrimo in loco populi Romani locati, Castor et Pollux, quorum e 
templo quaestum iste sibi et praedam improbissimam comparauit; omnesque di qui 
uehiculis tensarum sollemnis coetus ludorum inuisitis, quorum iter iste ad suum 
quaestum, non ad religionum dignitatem faciundum exigendumque curauit; 
(187) teque, Ceres et Libera, quarum sacra, sicut opiniones hominum ac 
religiones ferunt, longe maximis atque occultissimis caerimoniis continentur, a 
quibus initia uitae atque uictus, morum, legum, mansuetudinis, humanitatis 
hominibus et ciuitatibus data ac dispertita esse dicuntur, quarum sacra populus 
Romanus a Graecis adscita et accepta tanta religione et publice et priuatim 
tuetur, non ut ab illis huc adlata, sed ut ceteris hinc tradita esse uideantur, 
quae ab isto uno sic polluta ac uiolata sunt ut simulacrum Cereris unum, quod a 
uiro non modo tangi sed ne aspici quidem fas fuit, e sacrario Catina 
conuellendum auferendumque curarit, alterum autem Henna ex sua sede ac domo 
sustulerit, quod erat tale ut homines, cum uiderent, aut ipsam uidere se Cererem 
aut effigiem Cereris non humana manu factam, sed de caelo lapsam arbitrarentur, 
(188)  - uos etiam atque etiam imploro et appello, sanctissimae deae, quae illos 
Hennensis lacus lucosque incolitis, cunctaeque Siciliae, quae mihi defendenda 
tradita est, praesidetis, a quibus inuentis frugibus et in orbem terrarum 
distributis omnes gentes ac nationes uestri religione numinis continentur; 
ceteros item deos deasque omnis imploro et obtestor, quorum templis et 
religionibus iste nefario quodam furore et audacia instinctus bellum sacrilegum 
semper impiumque habuit indictum, ut, si in hoc reo atque in hac causa omnia mea 
consilia ad salutem sociorum, dignitatem rei publicae, fidem meam spectauerunt, 
si nullam ad rem nisi ad officium et uirtutem omnes meae curae uigiliae 
cogitationesque elaborarunt, quae mea mens in suscipienda causa fuit, fides in 
agenda, eadem uestra sit in iudicanda; 
(189) deinde uti C- Verrem, si eius omnia sunt inaudita et singularia facinora 
sceleris, audaciae, perfidiae, libidinis, auaritiae, crudelitatis, dignus exitus 
eius modi uita atque factis uestro iudicio consequatur, utique res publica 
meaque fides una hac accusatione mea contenta sit, mihique posthac bonos potius 
defendere liceat quam improbos accusare necesse sit.