[4,0] Liber quartus.
  
[4,1] Caput I : De humani corporis interioribus sedibus.
(1) Hactenus reperiuntur ea genera morborum, quae in totis corporibus ita sunt, ut is certae sedes adsignari non possint: nunc de is dicam, quae sunt IN PARTIBUS. Facilius autem omnium interiorum morbi curationesque in notitiam uenient, si prius eorum sedes breuiter ostendero.
(2) Caput igitur, eaque, quae in ore sunt, non lingua tantummodo palatoque <terminantur,> sed etiam quatenus oculis nostris exposita sunt. In dextra sinistraque circa guttur uenae grandes, quae g-sphagitides nominantur, itemque arteriae, quas g-karohtidas uocant, sursum procedentes ultra aures feruntur. At in ipsis ceruicibus glandulae positae sunt, quae interdum cum dolore intumescunt.
(3) Deinde duo itinera incipiunt: alterum asperam arteriam nominant, alterum stomachum. Arteria exterior ad pulmonem, stomachus interior ad uentriculum fertur; illa spiritum, hic cibum recipit. Quibus cum diuersae uiae sint, qua coeunt exigua in arteria sub ipsis faucibus lingua est; quae, cum spiramus, attollitur, cum cibum potionemque adsumimus, arteriam claudit. Ipsa autem arteria, dura et cartilaginosa, in gutture adsurgit, ceteris partibus residit. Constat ex circulis quibusdam, compositis ad imaginem earum uertebrarum, quae in spina sunt, ita tamen ut ex parte exteriore aspera, ex interiore stomachi modo leuis sit; eaque descendens ad praecordia cum pulmone committitur.
(4) Is spongiosus, ideoque spiritus capax, et a tergo spinae ipsi iunctus, in duas fibras ungulae bubulae modo diuiditur. Huic cor adnexum est, natura musculosum, in pectore sub sinistriore mamma situm; duosque quasi uentriculos habet. At sub corde atque pulmone trauersum ex ualida membrana saeptum est, quod praecordiis uterum diducit; idque neruosum, multis etiam uenis per id discurrentibus; a superiore parte non solum intestina, sed iecur quoque lienemque discernit. Haec uiscera proxuma sed infra tamen posita dextra sinistraque sunt.
(5) Iecur a dextra parte sub praecordiis ab ipso saepto orsum, intrinsecus cauum, extrinsecus gibbum; quod prominens leuiter uentriculo insidet, et in quattuor fibras diuiditur. Ex inferiore uero parte <ei fel> inhaeret: at lienis sinistra non eidem saepto sed intestino innexus est; natura mollis et rarus, longitudinis crassitudinisque modicae; isque paulum costarum regione in uterum excedens ex maxima parte sub his conditur. Atque haec quidem iuncta sunt. Renes uero diuersi; qui lumbis summis coxis inhaerent, a parte earum resimi, ab altera rotundi; qui et uenosi sunt, et uentriculos habent, et tunicis super conteguntur.
(6) Ac uiscerum quidem hae sedes sunt. Stomachus uero, qui intestinorum principium est, neruosus: a septima spinae uertebra incipit, circa praecordia cum uentriculo committitur. Ventriculus autem, qui receptaculum cibi est, constat ex duobus tergoribus; isque inter lienem et iecur positus est, utroque ex his paulum super eum ingrediente. Suntque etiam membranulae tenues, per quas inter se tria ista conectuntur, iungunturque ei saepto, quod transuersum esse supra posui.
(7) Inde ima uentriculi pars paulum in dexteriorem partem conuersa, in summum intestinum coartatur. Hanc iuncturam g-pylohron Graeci uocant, quoniam portae modo in inferiores partes ea, quae excreturi sumus, emittit.
Ab ea ieiunum intestinum incipit, non ita inplicitum; cui tale uocabulum est, quia numquam quod accepit, continet, sed protinus in inferiores partes transmittit.
(8) Inde tenuius intestinum est, in sinus uehementer inplicitum: orbes uero eius per membranulas singuli cum in<t>erioribus conectuntur; qui in dexteriorem partem conuersi et e regione dexterioris coxae finiti, superiores tamen partes magis complent.
Deinde id intestinum cum crassiore altero transuerso committitur; quod a dextra parte incipiens, in sinisteriorem peruium et longum est, in dexteriorem non est, ideoque caecum nominatur.
(9) At id, quod peruium est, late fusum atque sinuatum, minusque quam superiora intestina neruosum, ab utraque parte huc atque illuc uolutum, magis tamen <in> sinisteriores inferioresque partes, contingit iecur atque uentriculum; deinde cum quibusdam membranulis a sinistro rene uenientibus iungitur, atque hinc dextra recuruatum in imo derigitur, qua excernit; ideoque id ibi rectum intestinum nominatur.
(10) Contegit uero uniuersa haec omentum, ex in<f>eriore parte leue et strictum, ex superiore mollius; cui adeps quoque innascitur, quae sensu, sicut cerebrum quoque et medulla, caret.
At a renibus singulae uenae, colore albae, ad uesicam feruntur: g-Ourehtehras Graeci uocant, quod per eas inde descendentem urinam in uesicam destillare concipiunt.
(11) Vesica autem in ipso sinu neruosa et duplex, ceruice plena atque carnosa, iungitur per uenas cum intestino eoque osse, quod pubi subest. Ipsa soluta atque liberior est, aliter in uiris atque in feminis posita: nam in uiris iuxta rectum intestinum est, potius in sinistram partem inclinata: in feminis super genitale earum sita est, supraque elapsa ab ipsa uulua sustinetur.
(12) Tum in masculis iter urinae spatiosius et conpressius a ceruice huius descendit ad colem: in feminis breuius et plenius super uuluae ceruicem se ostendit. Volua autem in uirginibus quidem admodum exigua est; in mulieribus uero, nisi ubi grauidae sunt, non multo maior, quam ut manu conprehendatur. Ea, recta tenuataque ceruice, quem canalem uocant, contra mediam aluum orsa, inde paulum ad dexteriorem coxam conuertitur; deinde super rectum intestinum progressa, iliis feminae latera sua innectit. (13) Ipsa autem ilia inter coxas et pubem imo uentre posita sunt. A quibus ac pube abdomen susum uersus ad praecordia peruenit: ab exteriore parte euidenti cute, ab interiore leui membrana inclusum, quae omento iungitur; g-peritonaios autem a Graecis nominatur.
 
[4,2] Caput II : De curationibus morborum, qui nascuntur a capite.
(1) His uelut in conspectum quendam, quatenus scire curanti necessarium est, adductis, remedia singularum laborantium partium exsequar, orsus a capite; sub quo nomine nunc significo eam partem, quae capillis tegitur: nam oculorum, aurium, dentium dolor, et si qui similis est, alias erit explicandus.
(2) In capite autem interdum acutus et pestifer morbus est, quem g-kephalaian Graeci uocant; cuius notae sunt horror calidus, neruorum resolutio, oculorum caligo, mentis alienatio, uomitus, sic ut uox supprimatur, uel sanguinis ex naribus cursus, sic ut corpus frigescat, anima deficiat. Praeter haec dolor intolerabilis, maxime circa tempora uel occipitium. (3) Interdum autem in capite longa inbecillitas, sed neque grauis neque periculosa, per hominis aetatem est: interdum grauior dolor sed breuis, neque tamen mortiferus, qui uel uino uel cruditate uel frigore uel igne aut sole contrahitur. Hique omnes dolores modo in febre, modo sine hac sunt; modo in toto capite, modo in parte, interdum sic ut oris quoque proximam partem excrucient. (4) Praeter haec etiam<num> inuenitur genus, quod potest longum esse; ubi umor cutem inflat, eaque intumescit et prementi digito cedit: g-hydrokephalon Graeci appellant. Ex his id, quod secundo loco positum est, dum leue est, qua si<t> ratione curandum, dixi, cum persequerer ea, quae sani homines <in> inbecillitate partis alicuius facere deberent. Quae uero auxilia sunt capitis, ubi cum febre dolor est, eo loco explicitum est, quo febrium curatio exposita est. Nunc de ceteris dicendum est.
(5) Ex quibus id, quod acutum est, idque, quod supra consuetudinem intenditur, idque, quod ex subita causa etsi non pestiferum tamen uehemens est, primam curationem habet, qua sanguis mittatur. Sed id, nisi intolerabilis dolor est, superuacuum est, satiusque est abstinere a cibo; si fieri potest, etiam potione; si non potest, aquam bibere. Si postero die dolor remanet, aluum ducere, sternumenta euocare, nihil adsumere nisi aquam. Saepe enim dies unus aut alter totum dolorem hac ratione discutit, utique si ex uino uel cruditate origo est. (6) Si uero in his auxilii parum est, tonderi oportet ad cutem; dein considerandum est, quae causa dolorem excitarit. Si calor, aqua frigida multa perfundere caput expedit, spongiam concauam inponere subinde in aqua frigida expressam; unguere rosa et aceto, uel potius his tinctam lanam sucidam imponere aliaue refrigerantia cataplasmata. (7) At si frigus nocuit, caput oportet perfundere aqua calida marina uel certe salsa, aut in qua laurus decocta sit; tum caput uehementer perfricare; deinde calido oleo implere, ueste uelare. Quidam id etiam deuinciunt; alii ceruicalibus uestimentisque onerant, et sic leuantur; alios calida cataplasmata adiuuant. Ergo etiam ubi causa incognita est, uidere oportet, refrigerantia magis an calfacientia leniant, et is uti, quae experimentum adprobarit. (8) At si parum causa discernitur, perfundere caput, primum calida aqua, sicut supra praeceptum est, uel salsa, uel ex lauro decocta, tum frigida posca. Illa in omni uetusto capitis dolore communia sunt: sternumenta excitare, inferiores partes uehementer perfricare; gargarizare iis, quae saliuam mouent; cucurbitulas temporibus et occipitio admouere; sanguinem ex naribus extrahere; resina subinde tempora reuellere, et imposito sinapi exulcerare ea, quae male habent ante linteolo subiecto, ne uehementer adrodat; candentibus ferramentis, ubi dolor est, ulcera excitare; cibum permodicum cum aqua sumere; ubi leuatus est dolor, in balineum ire, ibi multa aqua, prius calida, deinde frigida per caput perfundi: si discussus ex toto dolor est, etiam ad uinum reuerti, sed postea semper antequam quicquam aliud aquam bibere.
(9) Dissimile est id genus, quod umorem in caput contrahit. In hoc tonderi ad cutem necessarium est; deinde inponere sinapi sic ut exulceret; si id parum profuit, scalpello utendum est. Illa cum hydropicis communia sunt: exerceatur, insudet, uehementer perfricetur, cibis potionibusque utatur urinam praecipue mouentibus.
 
[4,3] Caput III : De morbo, qui circa faciem nascitur.
(1) Circa faciem uero morbus innascitur, quem Graeci g-kynikon g-spasmon nominant. Isque cum acuta fere febre oritur; os cum motu quodam peruertitur (ideoque nihil aliud est quam distentio oris). Accedit crebra coloris in facie totoque in corpore mutatio; somnus in promptu est. - (2) In hoc sanguinem mittere optimum est: si finitum eo malum non est, ducere aluum: si ne sic quidem discussum est, albo ueratro uomitum mouere. Praeter haec necessarium est uitare solem, lassitudinem, uinum. Si discussum his non est, utendum est cursu, frictione in eo, quod laesum est, leni et multa; in reliquis partibus breuiore sed uehementi. (3) Prodest etiam mouere sternumenta; caput radere, idque perfundere aqua calida uel marina uel certe salsa, sic ut ei sulpur quoque adiciatur; post perfusionem iterum perfricare; sinapi manducare, eodemque tempore adfectis oris partibus ceratum, integris idem sinapi, donec adrodat, imponere. Cibus aptissimus ex media materia est.
 
[4,4] Caput IV : De resolutione linguae.
At si lingua resoluta est, quod interdum per se, interdum ex morbo aliquo fit, sic ut sermo hominis non explicetur, oportet gargarizare ex aqua, in qua uel thymum uel hysopum uel nepeta decocta sit; aquam bibere; caput et os et ea, quae sub mento sunt, et ceruicem uehementer perfricare; lasere linguam ipsam lin<e>re; manducare quae sunt acerrima, id est in sinapi alium, cepam; magna ui luctari, ut uerba exprimantur; exerceri retento spiritu; caput saepe aqua frigida perfundere; nonnumquam multam esse radiculam, deinde uomere.
 
[4,5] Caput V : De destillatione ac grauedine.
(1) Destillat autem de capite interdum in nares, quod leue est; interdum in fauces, quod peius est; interdum etiam in pulmonem, quod pessimum est. Si in nares destillauit, tenuis per has pituita profluit; caput leuiter dolet, grauitas eius sentitur, frequentia sternumenta sunt; si in fauces, has exasperat, tussiculam mouet; si in pulmonem, praeter sternumenta et tussim est etiam capitis grauitas, lassitudo, sitis, aestus, biliosa urina.
(2) Aliud autem quamuis non multum distans malum grauedo est. Haec nares claudit, uocem obtundit, tussim siccam mouet; sub eadem salsa est saliua, sonant aures, uenae mouentur in capite, turbida urina est. Haec omnia g-koryzas Hippocrates nominat: nunc uideo apud Graecos in grauedine hoc nomen seruari, destillationem 
g-katastagmon appellari. Haec autem et breuia et, si neglecta sunt, longa esse consuerunt. Nihil pestiferum est, nisi quod pulmonem exulcerauit.
(3) Ubi aliquid eiusmodi sensimus, protinus abstinere a sole, balneo, uino, uenere debemus; inter quae unctione et adsueto cibo nihilo minus uti licet. Ambulatione tantum acri sed tecta utendum est; post eam caput atque os supra quinquagiens perfricandum. Raroque fit ut, si biduo uel certe triduo nobis temperauimus, id uitium non leuetur. (4) Quo leuato, <si> in destillatione crassa facta pituita est, uel in grauedine nares magis patent, balneo utendum est, multaque aqua prius calida, post egelida fouendum os caputque; deinde cum cibo pleniore uinum bibendum. At si aeque tenuis quarto die pituita est, uel nares aeque clausae uidentur, adsumendum est uinum Aminaeum austerum, dein rursus biduo aqua; post quae ad balneum et ad consuetudinem reuertendum est. (5) Neque tamen illis ipsis diebus, quibus aliqua omittenda sunt, expedit tamquam aegros agere, sed cetera omnia quasi sani<s> facienda sunt, praeterquam si diutius aliquid et uehementius ista sollicitare consuerunt: huic enim quaedam curiosior obseruatio necessaria est.
(6) Igitur huic, si in nares uel in fauces destillauit, praeter ea, quae supra rettuli, protinus primis diebus multum ambulandum est; perfricandae uehementer inferiores partes, leuior frictio adhibenda thoraci ori capiti; demenda adsueto cibo pars dimidia; sumenda oua, amylum similiaque, quae pituitam faciunt crassiorem: siti quanta maxime sustineri potest, pugnandum. Ubi per haec idoneus aliquis balneo factus eoque usus est, adiciendus est cibo pisciculus aut caro, sic tamen ne protinus iustus modus cibi sumatur; uino meraco copiosius utendum est.
(7) At si in pulmonem quoque destillat, multo magis et ambulatione et fricatione opus est eademque adhibita ratione in cibis, si non satis illi proficiunt, acrioribus utendum est; magis somno indulgendum, abstinendumque a negotiis omnibus; aliquando sed serius balineum temptandum.
(8) In grauedine autem primo die quiescere, neque esse neque bibere, caput uelare, fauces lana circumdare; postero die surgere, abstinere a potione, aut si res coegerit, non ultra heminam aquae adsumere; tertio die panis non tam multum ex parte interiore cum pisciculo uel leui carne sumere; aquam bibere. (9) Si quis sibi temperare non potuerit quominus pleniore uictu utatur, uomere; ubi in balneum uentum est, multa calida aqua caput et os fouere usque ad sudorem; tum ad uinum redire. Post quae uix fieri potest, ut idem incommodum maneat; sed si manserit, utendum erit cibis frigidis, aridis, leuibus, umore quam minimo, seruatis frictionibus exercitationibusque, quae in omni tali genere ualetudinis necessariae sunt.
 
[4,6] Caput VI : De ceruicis morbis.
(1) A capite transitus ad ceruicem est, quae grauibus admodum morbis obnoxia est. Neque tamen alius inportunior acutiorque morbus est, quam is, qui quodam rigore neruorum modo caput scapulis, modo mentum pectori adnectit, modo rectam et inmobilem ceruicem intendit. Primum Graeci g-opisthotonon, <in>sequentem g-emprosthodonon, ultimum g-tetanon appellant, quamuis minus subtiliter quidam indiscretis his nominibus utuntur. Ea saepe intra quartum diem tollunt: si hunc euaserunt, sine periculo sunt. - (2) Eadem omnia ratione curantur idque conuenit - - -. Sed Asclepiades utique emittendum sanguinem credidit; <quod> quidam utique uitandum esse dixerunt, eo quod maxime tum corpus calore egeret, isque esset in sanguine. Verum hoc quidem falsum est: neque enim natura sanguinis est, <ut> utique caleat, sed ex is, quae in homine sunt, hic celerrime uel calescit uel refrigescit. Mitti uero necne debeat, ex is intellegi potest, quae de sanguinis missione praecepta sunt. (3) Utique autem recte datur castoreum, et cum hoc piper uel laser; deinde opus est fomento umido et calido. Itaque plerique aqua calida multa ceruices subinde perfundunt. Id in praesentia leuat, sed oportuniores neruos frigori reddit, quod utique uitandum est. Utilius igitur est cerato primum liquido ceruicem perunguere; deinde admouere uesicas bubulas uel utriculos oleo calido repletos, uel ex farina calidum cataplasma, uel piper rotundum cum ficu contusum. (4) Utilissimum tamen est umido sale fouere; quod quomodo fieret iam ostendi. Ubi eo aliquid factum est, admouere ad ignem; uel si aestas est, in sole<m> aegrum oportet; maximeque oleo ueteri, si id non est, Syriaco; si ne id quidem est, adipe quam uetustissima ceruicem et scapulas et spinam perfricare. Frictio cum omnibus in homine uertebris utilis sit, tum is praecipue, quae in collo sunt. Ergo die nocteque, interpositis tamen quibusdam temporibus, hoc remedio utendum est. Dum intermittitur, imponendum malagma aliquod ex calfacientibus. (5) Cauendum uero praecipue frigus; ideoque in eo conclaui, quo cubabit aeger, ignis continuus esse debebit, maximusque tempore antelucano, quo praecipue frigus intenditur. Neque inutile erit caput adtonsum habere idque irino uel cyprino calido madefacere et superinposito pilleo uelare; nonnumquam etiam <in> calidum oleum totum descendere, uel in aquam calidam, in qua faenum Graecum decoctum sit et adiecta olei pars tertia. Aluus quoque ducta saepe superiores partes resoluit. Si uero etiam uehementius dolor creuit, admouendae ceruicibus cucurbitulae sunt, sic ut cutis incidatur; eadem aut ferramentis aut sinapi adurenda. (6) Ubi leuatus est dolor mouerique ceruix coepit, scire licet cedere remediis morbum. Sed diu uitandus cibus, quisquis mandendus est: sorbitionibus utendum itemque ouis sorbilibus aut apalis (mollibus); ius aliquod adsumendum. At si bene processerit iamque ex toto recte se habere ceruices uidebuntur, incipiendum erit a pulticula uel intrita bene madida. Celerius tamen etiam panis mandendus quam uinum gustandum, siquidem huius usus praecipue periculosus ideoque in longius tempus differendus est.
 
[4,7] Caput VII : De faucium morbis.
(1) Ut hoc autem morbi genus circa totam ceruicem, sic alterum aeque pestiferum acutumque in faucibus esse consueuit. Nostri anginam uocant: apud Graecos nomen, prout species est. Interdum enim neque rubor neque tumor ullus apparet, sed corpus aridum est, uix spiritus trahitur, membra soluuntur: id g-synagchehn uocant. Interdum lingua faucesque cum rubore intumescunt, uox nihil significat, oculi uertuntur, facies pallet, singultus est: id 
g-kynagchehn uocant. Illa communia sunt: aeger non cibum deuorare, non potionem potest, spiritus eius in<ter>cluditur. (2) Leuius est, ubi tumor tantummodo ruborque est, cetera non secuntur: id g-parasynagchehn appellant. - Quicquid est, si uires patiuntur, sanguis mittendus est; si non abundat, secundum est ducere aluum. Cucurbitula quoque recte sub mento et circa fauces admouetur, ut id, quod strangulat, euocet. Opus est deinde fomentis umidis: nam sicca spiritum elidunt. Ergo admouere spongias oportet, quae melius in calidum oleum quam in calidam aquam subinde <d>emittuntur; efficacissimumque est hic quoque salis calidus sucus. (3) Tum commodum est hysopum uel nepetam uel thumum uel apsinthium uel etiam furfures aut ficus aridas aut mulsam aquam decoquere, eaque gargarizare; post haec palatum unguere uel felle taurino uel eo medicamento, quod ex moris est. Polline etiam +si piperis id recte respergitur. Si per haec parum proficitur, ultimum est incidere satis altis plagis sub ipsis maxillis supra collum, uel in palato citra uuam, uel eas uenas, quae sub lingua sunt, ut per ea uulnera morbus erumpat. Quibus si non fuerit aeger adiutus, scire licet malo uictum esse. (4) Si uero his morbus leuatus est, iamque fauces et cibum et spiritum capiunt, facilis ad bonam ualetudinem recursus est. Atque interdum natura quoque adiuuat, si ex angustiore sede uitium transit in latiorem; itaque rubore et tumore in praecordiis orto scire licet fauces liberari. Quicquid autem eas leuauit, incipiendum est ab umidis, maximeque aqua mulsa decocta: deinde adsumendi molles et non acres cibi sunt, donec fauces ad pristinum habitum reuertantur. (5) Vulgo audio, si quis pullum hirundininum ederit, angina toto anno non periclitari; seruatumque eum ex sale, cum is morbus urget, comburi, carbonemque eius contritum in aquam mulsam, quae potui datur, infriari et prodesse. Id cum idoneos auctores ex populo habeat, neque habere quicquam periculi possit, quamuis in monumentis medicorum non legerim, tamen inserendum huic operi meo credidi.
 
[4,8] Caput VIII : De difficultate spirandi.
(1) Est etiam circa fauces malum, quod apud Graecos aliud aliudque nomen habet, prout se intendit. Omne in difficultate spirandi consistit; sed haec dum modica est neque ex toto strangulat. g-dyspnoia appellatur; cum uehementior est, ut spirare aeger sine sono et anhelatione non possit, g-asthma: <at> cum accessit id quoque, <quod aegre> nisi recta ceruice spiritus trahitur, g-orthopnoia. (2) Ex quibus id, quod primum est, potest diu trahi: duo insequentia acuta esse consuerunt. His communia sunt, quod propter angustias, per quas spiritus euadit, sibilum exit; dolor in pectore praecordiisque est, interdum etiam scapulis, isque modo <decedit, modo> reuertitur; ad haec tussicula accedit. - Auxilium est, nisi aliquid prohibet, in sanguinis detractione. Neque id satis est, sed lacte uenter quoque soluendus est, liquanda aluus, interdum etiam ducenda; quibus extenuatum corpus incipit spiritum trahere commodius. (3) Caput autem etiam in lecto sublime habendum est; thorax fomentis cataplasmatisque calidis aut siccis aut etiam umidis adiuuandus est, et postea uel malagma superimponendum, uel certe ceratum ex cyprino uel irino unguento. Sumenda deinde ieiuno potui mulsa aqua, <cum qua> uel hysopus cocta uel contrita capparis radix sit. Deli<n>gitur etiam utiliter aut nitrum aut nasturcium album frictum, deinde contritum et cum melle mixtum; simulque coquntur mel, galbanum, resina terebenthina, et ubi coierunt, ex his quod fabae magnitudinem habet cotidie sub lingua liquatur: aut sulpuris ignem non experti  <h>abrotoni  in uini cyatho teruntur, idque tepefactum sorbetur. (4) Est etiam non uana opinio uulpinum iecur, ubi siccum est et aridum factum, contundi oportere polentamque ex eo potioni aspergi; uel eiusdem pulmonem quam recentissimum assum, sed sine ferro coctum, edendum esse. Praeter haec sorbitionibus et lenibus cibis utendum est, interdum uino tenui, austero, nonnumquam uomitu. Prosunt etiam quaecumque urinam augent, sed nihil magis quam ambulatio lenta paene usque ad lassitudinem; frictio multa praecipue inferiorum partium, uel in sole uel ad ignem, et per se ipsum et per alios usque ad sudorem.
 
[4,9] Caput IX : De faucium exulceratione.
(1) In interiore uero faucium parte interdum exulceratio esse consueuit. In hac plerique extrinsecus cataplasmatis calidis fomentisque umidis utuntur: uolunt etiam uaporem calidum ore recipi. Per quae molliores alii partes eas fieri dicunt oportunioresque uitio iam haerenti. Sed si bene uitari frigus potest, tuta illa praesidia; si metus eius est, superuacua sunt. Utique autem perfricare fauces periculosum est: exulcerat enim. (2) Neque utilia sunt quae urinae mouendae sunt, quia possunt, dum transeunt, ibi quoque pituitam extenuare (quam supprimi melius est). Asclepiades multarum rerum, quas ipsi quoque secuti sumus, auctor bonus, acetum ait quam acerrimum esse sorbendum: hoc enim sine ulla noxa comprimi ulcera. Sed id supprimere sanguinem, ulcera ipsa sanare non potest. Melius huic rei Lycium est, quod idem quoque <aeque> probat, uel porri uel marrubii sucus, uel nuces Graecae cum tracanto contritae <et cum passo mixtae>, uel lini semen contritum et cum dulci uino mixtum. (3) Exercitatio quoque ambulandi currendique necessaria est, frictio a pectore uehemens toti inferiori parti adhibenda. Cibi uero esse debent neque nimium acres neque asperi, mel, lenticula, tragum, lac, tisana, pinguis caro, praecipueque porrum et quicquid cum hoc mixtum est. Potionis quam minimum esse conuenit; aqua dari potest uel pura, uel in qua malum Cotoneum palmulaeue decoctae sint. Gargarizationes quoque lenes, sin hae parum proficiunt, reprimentes, utiles sunt. Hoc genus neque acutum est et potest esse non longum: curationem tamen maturam, <ne> uehementer et diu laedat, desiderat.
 
[4,10] Caput X : De tussi.
(1) Tussis uero fere propter faucium exulcerationem est. Quae multis modis contrahitur: itaque illis restitutis ipsa finitur. Solet tamen interdum per se quoque male habere, et uix, cum uetus facta est, eliditur. Et modo arida est, modo pituitam citat. - Oportet hysopum altero quoque die bibere; spiritu retento currere, sed minime in puluere; ac lectione uti uehementi, quae primo impedita tussi, post eam uincit; tum ambulare; deinde per manus quoque exerceri, et pectus diu perfricari; post haec quam pinguissimae ficus uncias tres super prunam incoctas esse. (2) Praeter haec, si umida est, prosunt frictiones ualidae cum quibusdam calfacientibus, sic ut caput quoque siccum uehementer perfricetur; item cucurbitulae pectori admotae; sinapi ex parte exteriore faucibus inpositum, donec leuiter exulceret; potio ex menta nucibusque Graecis et amylo; primoque adsumptus panis aridus, deinde aliquis cibus lenis. (3) At si sicca tussis est, cum uehementissime urget, adiuuat uini austeri cyathus adsumptus, dum ne amplius id interposito tempore aliquo quam ter aut quater fiat; item laseris quam optimi paulum deuorare opus est; porri uel marrubii sucum adsumere; scillam delingere, acetum ex ea uel certe acre sorbere; aut cum spica alii contriti duos uini cyathos. (4) Utilis etiam in omni tussi est peregrinatio, nauigatio longa, loca maritima, natationes; cibus interdum mollis, ut malua, ut urtica, interdum acer; lac cum alio coctum; sorbitiones, quibus laser sit adiectum, aut in quibus porrum incoctum tabuerit; ouum sorbile sulpure adiecto; potui primum aqua calida, deinde in uicem aliis diebus haec, aliis uinum.
 
[4,11] Caput XI : De sanguinis sputo.
(1) Magis terreri potest aliquis, cum sanguinem expuit: sed id modo minus, modo plus periculi habet. Exit modo ex gingiuis, modo ex ore et quidem ex hoc interdum etiam copiose, sed sine tussi, sine ulcere, sine gingiuarum ullo uitio, ita ut nihil excreetur. Verum ut ex naribus aliquando, sic ex ore prorumpit. Atque interdum sanguis profluit, interdum simile aquae quiddam, in qua caro recens lota est. (2) Nonnumquam autem is a summis faucibus fertur, modo exulcerata ea parte, modo non exulcerata, sed aut ore uenae alicuius adaperto, aut tuberculis quibusdam natis, exq<ue> his sanguine erumpente. Quod ubi incidit, neque laedit potio aut cibus neque quicquam ut ex ulcere excreatur. Aliquando uero gutture et arteriis exulceratis frequens tussis sanguinem quoque extundit: interdum etiam fieri solet, ut aut ex pulmone aut ex pectore aut ex latere aut ex iocinere feratur. Saepe feminae, quibus sanguis per menstrua non respondit, hunc expuunt.
(3) Auctoresque medici sunt uel exe<s>a parte aliqua sanguinem exire, uel rupta, uel ore alicuius uenae patefacto: primam g-diabrohsin, secundam g-rehxin(spasmon), tertiam g-anastomohsin appellant. Ultima minime nocet, prima grauissime. Ac saepe quidem euenit, uti sanguinem pus sequatur. Interdum autem qui sanguinem ipsum suppressit, satis ad ualetudinem profuit: sed si secuta ulcera sunt, si pus, si tussis est, prout sedes ipsa est, ita uaria et periculosa genera morborum sunt. Si uero sanguis tantum fluit, expeditius et remedium et finis est. (4) Neque ignorari oportet eis, quibus fluere sanguis solet aut quibus dolet spina coxaeue aut post cursum uehementem uel ambulationem, dum febris absit, non esse inutile sanguinis mediocre profluuium, idque per urinam redditum quoque ipsam lassitudinem soluere; ac ne in eo quidem terribile esse, qui ex superiore loco decidit, si tamen in eius urina nihil nouauit; neque uomitum huius adferre periculum, etiam cum repetit, si ante confirmare et implere corpus licuit et ex toto nullum nocere, qui in corpore robusto neque nimius est neque tussim aut calorem mouet.
(5) Haec pertinent ad uniuersum: nunc ad ea loca, quae praeposui, ueniam. Si ex gingiuis exit, portulacam manducasse satis est; si ex ore, continuisse eo merum uinum; si parum id proficit, acetum. Si inter haec quoque grauiter erumpit, quia consumere hominem potest, commodissimum est impetum eius admota occipitio cucurbitula, sic ut cutis quoque incidatur, auertere: si id mulieri, cui menstrua non feruntur, euenit, eandem cucurbitulam incisis inguinibus eius admouere. (6) At si ex faucibus interioribusue partibus processit, et metus maior est et cura maior adhibenda. Sanguis mittendus est, et si nihilo minus ex ore processit, iterum tertioque, et cotidie paulum aliquid. Protinus autem debet sorbere uel acetum uel cum ture plantaginis aut porri sucum, imponendaque extrinsecus supra id, quod dolet, lana sucida ex aceto est, et id spongia subinde refrigerandum. Erasistratus horum crura quoque et femora brachiaque pluribus locis deligabat. Id Asclepiades adeo non prodesse, etiam inimicum esse proposuit. (7) Sed id saepe commode respondere experimenta testantur. Neque tamen pluribus locis deligari necesse est, sed satis est infra inguina et super talos, summosque umeros, etiam brachia. Tum si febris urget, danda est sorbitio, et potui aqua, in qua aliquid ex is, quae aluum adstringunt, decoctum sit. At si abest febris, uel elota halica uel panis ex aqua frigida et molle quoque ouum dari potest, potui uel idem, quod supra scriptum est, uel uinum dulce uel aqua frigida: sed sic bibendum erit, ut sciamus huic morbo sitim prodesse. (8) Praeter haec necessaria sunt quies, securitas, silentium. Caput huius quoque cubantis sublime esse debet, recteque tondetur; facies saepe aqua frigida fouenda est. At inimica sunt uinum, balneum, uenus, in cibo oleum, acria omnia, item calida fomenta, conclaue calidum et inclusum, multa uestimenta corpori iniecta. Etiam frictiones - - - ubi bene etiam sanguis conquieuit. Tum uero incipiendum est a brachiis cruribusque, a thorace abstinendum. In hoc casu per hiemem locis maritumis, per aestatem - - - mediterraneis opus est.
 
[4,12] Caput XII : De stomachi morbis.
(1) Faucibus subest stomachus; in quo plura longa uitia incidere consuerunt. Nam modo ingens calor, modo inflatio hunc, modo inflammatio, modo exulceratio adficit: interdum <pituita, interdum> bilis oritur; frequentissimumque eius malum est, quo resoluitur, neque ulla re magis aut adficitur aut corpus adficit. Diuersa autem ut uitia eius, sic etiam remedia sunt.
Ubi exaestuat, aceto cum rosa extrinsecus subinde fouendus inponendusque puluis cum oleo et ea cataplasmata, quae simul et reprimunt et emolliunt. Potui, nisi quid obstat, egelida aqua praestanda.
(2) Si inflatio est, prosunt admotae cucurbitulae neque incidere cutem necesse est: prosunt sicca et calida fomenta, sed non uehementissima. Interponenda abstinentia est; utilis in ieiunio potio est apsinthi uel hysopi uel rutae. Exercitatio primo leuis, deinde maior adhibenda est, maximeque quae superiores partes moueat; quod genus in omnibus stomachi uitiis aptissimum est. (3) Post exercitationem opus est unctione, frictione; balneo quoque nonnumquam, sed rarius; interdum alui ductione; cibis deinde calidis neque inflantibus, eodemque modo calidis potionibus, primo aquae, post, ubi resedit inflatio, uini austeri. Illud quoque in omnibus stomachi uitiis praecipiendum est, (ut) quo modo se quisque aeger refecerit, eo ut sanus utatur: nam redit huic inbecillitas sua, nisi eisdem defenditur bona ualetudo, quibus reddita est.
(4) At si inflammatio aliqua est, quam fere tumor et dolor sequitur, prima sunt quies, abstinentia, lana sulpurata circumdata, in ieiuno absinth<i>um. Si ardor stomachum urget, aceto cum rosa subinde fouendus est: deinde cibis quidem utendum modicis; inponenda uero extrinsecus quae simul et reprimunt et emolliunt: <post>ea deinde his detractis utendum calidis ex farina cataplasmatis, quae reliquias digerant; interdum aluus ducenda, adhibenda exercitatio et cibus plenior.
(5) At si ulcera stomachum infestant, eadem fere facienda sunt, quae in faucibus exulceratis praecepta sunt. Exercitatio, frictio inferiorum partium adhibenda; adhibendi lenes et glutinosi cibi, sed citra satietatem: omnia acria atque acida remouenda. Vino, si febris non est, dulci, aut si id infla<t>, certe leni utendum: sed neque praefrigido neque nimis calido.
Si uero pituita stomachus impletur, necessarius modo in ieiuno, modo post cibum uomitus est: utilis exercitatio, gestatio, nauigatio, frictio. Nihil edendum bibendumque nisi calidum uitatis tantum is, quae pituitam contrahere consuerunt.
(6) Molestius est, si stomachus bile uitiosus est. Solent autem i, qui sic temptantur, interpositis quibusdam diebus hanc, et quidem, quod pessimum est, atram uomere. - His recte aluus ducitur, potiones <ex> absinthio dantur: necessaria gestatio, nauigatio est; si fieri potest, ex nausia uomitus - - -, uitanda cruditas, sumendi cibi faciles et stomacho non alieni, uinum austerum.
(7) Vulgatissimum uero pessimumque stomachi uitium est (resolutio est), cum cibi non tenax est, soletque desinere ali corpus ac sic tabe consumi. - Huic generi inutilissimum balineum est: lectiones exercitationesque superioris partis necessariae, item unctiones frictionesque; his perfundi frigida atque in eadem natare, canalibus eiusdem subicere et stomachum ipsum et magis etiam a scapulis id, quod contra stomachum est, consistere in frigidis medi<cat>isque fontibus, quales Cutiliarum Sumbruinarumque sunt, salutare est. Cibi quoque adsumendi sunt frigidi, qui potius difficulter coquntur, quam facile uitiantur. Ergo plerique, qui nihil aliud concoquere possunt, bubulam coqunt. Ex quo colligi potest neque auem neque uenationem neque piscem dari debere nisi generis durioris. (8) Potui quidem aptissimum est uinum frigidum, uel certe bene calidum meracum, potissimum Raeticum uel Allobrogicum aliudue, quod et austerum et resina conditum est: si id non est, quam asperrimum maximeque Signinum. Si cibus non continetur, danda aqua et eliciendus plenior uomitus est, iterumque dandus cibus; et tum admouendae duobus in<f>ra stomachum digitis cucurbitulae ibique duabus aut tribus horis continendae sunt. (9) Si simul et uomitus et dolor est, imponenda supra stomachum est lana sucida uel spongia ex aceto uel cataplasma, quod refrigeret. Perfricanda uero non diu sed uehementer brachia et crura et calfacienda. Si plus doloris est, in<fra> praecordia quattuor digitis cucurbitula utendum est, et protinus dandus panis ex posca frigida: si non continuit, post uomitum lene aliquid ex is, quae non aliena stomacho sint: si ne id quidem tenuit, singuli cyathi uini singulis interpositis horis, donec stomachus consistat. (10) Valens etiam medicamentum est radiculae sucus, ualentius acidi Punici mali c<u>m pari modo suci, qui ex dulci Punico malo est, adiecto etiam intubi suco et mentae, sed huius minima parte; quibus tantundem, quantum in his omnibus est, aquae frigidae quam optime miscetur: id enim plus quam uinum ad conprimendum stomachum potest. (11) Supprimendus autem uomitus est, qui per se uenit. S<ed> si nausia est aut si coacuit intus cibus aut computruit, quorum utrumlibet ructus ostendit, eiciendus est; protinusque, cibis adsumptis isdem, quos proxime posui, stomachus restituendus. Ubi sublatus est praesens metus, ad ea redeundum est, quae supra praecepta sunt.
 
[4,13] Caput XIII : De laterum doloribus.
(1) Stomachus lateribus cingitur, atque in his quoque uehementes dolores esse consuerunt. Et initium uel ex frigore uel ex ictu uel ex nimio cursu uel ex morbo est. Sed interdum <om>ne malum intra dolorem est isque modo tarde, modo celeriter soluitur: interdum ad perniciem quoque procedit oriturque acutus morbus, qui g-pleur<i>tikos a Graecis nominatur. Huic dolori lateris febris et tussis accedit; et per hanc excreatur, si tolerabilis morbus est, pituita; si grauis, sanguis. (2) Interdum etiam sicca tussis est, quae nihil emo<l>itur, idque primo uitio grauius, secundo tolerabilius est. - Remedium uero est magni et recentis doloris sanguis missus: at siue leuior siue uetustior casus est, uel superuacuum uel serum id auxili est; confugiendumque ad cucurbitas est, ante summa cute incisa. Recte etiam sinapi ex aceto super pectus inponitur, donec ulcera pusulasque excitet, et tum medicamentum, quod umorem illuc citet. (3) Praeter haec circumdare primum oportet latus abso lanae sulpuratae; deinde, cum paululum inflammatio se remisit, siccis et calidis fomentis uti. Ab his transitus ad malagmata est. Si uetustior dolor remanet, nouissime resina inposita discutitur. Utendum cibis potionibusque calidis, uitandum frigus. Inter haec tamen non alienum e<s>t extremas partes oleo et sulpure perfricare; si leuata tussis est, leni lectione uti, iamque et acres cibos et uinum meracius adsumere. Quae ita a medicis praecipiuntur, ut tamen sine his rusticos nostros epota ex aqua herba trixa<g>o satis adiuuet. (4) Haec in omni lateris dolore communia sunt: plus negotii est, si acutus quoque morbus is factus est. In hoc praeter ea, quae supra posita sunt, haec animaduertenda sunt; ut cibus sit quam maxime tenuis et lenis, praecipueque sorbitio eaque ex tisana potissimum, aut ius, in quo porrus cum pullo gallinaceo coctus sit, idque non nisi tertio quoque die detur, si tamen per uires licebit: potui uero aqua mulsa, in qua hysopum aut ruta decocta sit. (5) Quae quibus temporibus danda sint, ex ratione uel adiectae uel leuatae febris apparebit, sic ut in remissione quam maxima dentur, cum eo tamen, ut sciamus non esse eius generis tussi aridas fauces committendas: nam saepe, ubi nihil est, quod excreetur, continuatur et strangulat. Ob quam causam dixi etiam peius id genus esse tussis, quod nihil quam quod pituitam moueret. Sed hic uinum sorbere, ut supra praecepimus, morbus ipse non patitur: in uicem eius cremor tisanae sumendus est. (6) Ut his autem in ipso morbi feruore sustinendus aeger est, sic, ubi paululum is se remisit, alimenta pleniora et uini quoque aliquid dari potest, dum nihil detur, quod aut refrigeret corpus aut fauces asperet. Si in refectione quoque manserit tussis, intermittere oportebit uno die, posteroque cum cibo uini paulo plus adsumere. Atque incipiente quoque tussi, tum non erit alienum, ut supra quoque positum est, uini cyathos sorbere, sed id in hoc genere ualetudinis dulce uel certe lene commodius est. Si malum inueterauit, athletico uictu corpus firmandum est.
 
[4,14] Caput XIV : De uiscerum morbis, et primum de pulmone.
(1) A compagine corporis ad VISCERA transeundum est, et inprimis ad pulmonem ueniendum; ex quo uehemens et acutus morbus oritur, quem g-peripleumonik<o>n Graeci uocant. Eius haec condicio est: pulmo totus adficitur; hunc casum eius subsequitur tussis bilem uel pus trahens, praecordiorum totiusque pectoris grauitas, spiritus difficultas, magnae febres, continua uigilia, cibi fastidium, tabes. Id genus morbi plus periculi quam doloris habet. - Oportet, si satis ualidae uires sunt, sanguinem mittere; si minores, cucurbitulas sine ferro praecordiis admouere. (2) Tum si satis ualet, gestando aegrum digerere; si parum, intra domum tamen dimouere: potionem autem hysopi - - - cum quo ficus arida sit incocta, aut aquam mulsam, in qua uel hysopum uel ruta decocta sit: frictione uti diutissime in scapulis, proxime ab his in brachiis et pedibus et cruribus, leuiter contra pulmonem, idque bis cottidie facere. Quod ad cibum uero pertinet, huic nec salsis opus est neque acribus neque amaris neque aluum adstringentibus, sed paullo lenioribus. (3) Ergo primis diebus danda est sorbitio tisanae uel halicae uel oryzae, cum qua recens adeps cocta sit: cum hac sorbile ouum, nuclei pinei ex melle, panis uel elota halica ex aqua mulsa; potui deinde non solum pura aqua sed etiam mulsa egelida, aut si aestas est, etiam frigida, nisi quid obstat. Haec autem altero quoque die increscente morbo dare satis est. Ubi increment<um> constitit, quantum res patitur, ab omnibus abstinendum est, praeterquam aqua egelida. Si uires desunt, adiuuandae sunt aqua mulsa. Prosuntque aduersus dolores imposita calida fomenta uel ea, quae simul et reprimunt et emolliunt. (4) Prodest impositus super pectus sal bene contritus cum cerato mixtus, quia leuiter cutem erodit, eoque impetum materiae, quo pulmo uexatur, euocat. Utile etiam aliquod malagma est ex is, quae materiam trahunt. Neque alienum est, dum premit morbus, clausis fenestris aegrum continere: ubi paullum leuatus est, ter aut quater die fenestris aliquis apertis paruum aerem recipere. Deinde in refectione pluribus diebus a uino abstinere; gestatione, frictione uti, sorbitionibus; et prioribus cibis adicere ex holeribus porrum, ex carne ungulas et summa trunculorum, atque pisciculos, sic ut diu nihil <nisi> molle et lene sumatur.
 
[4,15] Caput XV : De hepaticis.
(1) Alterius quoque uisceris morbus, iocineris, aeque modo longus, modo acutus esse consueuit: g-hehpatikon Graeci uocant. Dextra parte sub praecordiis uehemens dolor est, idemque ad latus dextrum et ad iugulum umerumque partis eiusdem peruenit: nonnumquam manus quoque dextra torquetur, horror calidus est. Ubi male est, bilis euomitur; interdum singultus prope strangulat. Et haec quidem acuti morbi sunt: longioris uero, ubi suppuratio in iocinere est, dolorque modo finitur, modo intenditur, dextra parte praecordia dura sunt et tument; post cibum maior spiritus difficultas est; accedit maxillarum quaedam resolutio. (2) Ubi inueterauit malum, uenter et crura pedesque intumescunt, pectus atque umeri circaque iugulum utrumque extenuatur. - Initio sanguinem mittere optimum est: tum uenter soluendus est, si non potest aliter, per nigrum ueratrum. Inponenda extrinsecus cataplasmata, primum quae reprimant, deinde calida quae diducant, quibus recte iris uel apsinthium adicitur; post haec malagma. (3) Dandae uero sorbitiones sunt, omnesque cibi et calidi et qui non multum alant, ei fere qui pulmonis quoque dolori conueniunt, praeterque eos, qui urinam mouent, potionesque ad id efficaces. Utilia in hoc morbo sunt thymum, satureia, hysopum, nepeta, amulum, sesamum, lauri bacae, pini flos, herba sanguinalis, menta, ex malo Cotoneo medium, columbae iecur recens et crudum. Ex quibus quaedam per se esse, quaedam adicere uel sorbitioni uel potioni licet, sic tamen, ut parce adsumantur. Neque alienum est absinthium contritum ex melle et pipere, eiusque catapotium cotidie deuorare. Abstinendum utique est ab omnibus frigidis: neque enim res ulla magis iecur laedit. (4) Frictionibus utendum in extremis partibus: uitandus omnis labor, omnis uehementior motus; ne spiritus quidem diutius continendus est. Ira, trepidatio, pondus, ictus, cursus inimica sunt. Perfusio corporis multa prodest ex aqua, si hiemps est, calida, si aestas, tepida; item liberalis unctio et in balneo sudor. Si uero iecur uomica laborat, eadem facienda sunt, quae in ceteris interioribus suppurationibus. Quidam etiam contra id scalpello aperiunt et ipsam uomicam adurunt.
 
[4,16] Caput XVI : De lienosis.
(1) At lienis, ubi adfectus est, intumescit, simulque cum eo pars sinistra; eaque dura est et prementi renititur: uenter intentus est; aliquis etiam cruribus tumor est. Ulcera aut omnino non sanescunt, aut certe cicatricem uix recipiunt: in intenta ambulatione cursuque dolor et quaedam difficultas est. - Hoc uitium quies auget: itaque exercitatione et labore opus est, habita tamen ratione, ne febrem i<s>ta, si nimium processeri<n>t, excitent. Unctiones frictionesque et sudores necessarii sunt. Dulcia omnia inimica sunt, item lac et caseus: acida autem maxime conueniunt. (2) Ergo acetum acre per se sorbere, et magis etiam quod scilla conditum est, expedit. Edenda sunt salsamenta uel oleae ex muria dura, tinctae in aceto lactucae, intubique ex eodem, betae ex sinapi, asparagus, armoracia, pastinaca, ungulae, rostra, aues macrae, eiusdem generis uenatio. Potui uero ieiuno dari debet apsinthium incoctum: at post cibum aqua a ferrario fabro, in qua candens ferrum subinde tinctum sit: haec enim uel praecipue lienem coercet. Quod animaduersum est in is animalibus, quae aput hos fabros educata exiguos lienes habent. (3) Potest etiam dari uinum tenue, austerum; omniaque in cibis et potionibus, quae urina<e> mouendae sunt. Praecipueque ad id ualet uel trifolii semen uel cuminum uel apium uel serpullum uel cytisus uel portulaca uel nepeta uel thymum uel hysopum uel satureia: haec enim inde commodissime uidentur umorem deducere. Lienis quoque bubulus utiliter esui datur; praecipueque eruca et nasturcium lienem extenuant. (4) Inponenda quoque extrinsecus sunt quae leuent. (Fit ex unguento et palmulis, quod g-myrobalanon Graeci uocant; fit ex lini et nasturci semine, quo uinum et oleum adicitur; fit ex cupresso uiridi et arida ficu; fit ex sinapi, cui sebi hirquini a renibus quarta pars ponderis adicitur, teriturque in s<o>le et protinus imponitur.) Multisque modis huic rei cappari aptum est: nam et ipsum cum cibo adsumere et muriam eius cum aceto sorbere commodum est. Quin etiam extrinsecus radicem contritam uel corticem eius cum furfuribus aut ipsum cappari cum melle contritum imponere expedit. Malagmata quoque huic rei aptantur.
 
[4,17] Caput XVII : De renum morbis.
(1) At renes ubi adfecti sunt, diu male habent. Peius est, si frequens biliosus uomitus accedit. - Oportet conquiescere, cubare molliter, soluere aluum, si aliter non respondet, etiam ducere; saepe desidere in aqua calida; neque cibum neque potionem frigidam adsumere; abstinere ab omnibus salsis, acidis, acribus, pomis; bibere liberaliter; <a>dicere modo cibo modo potioni piper, porrum, ferulam, album papauer; quae maxime inde urinam mouere consuerunt. (2) Auxilio quoque his exulceratis sunt, si adhuc ulcera purganda sunt, cucumeris semina detractis corticibus sexaginta, nuclei ex pinu siluestri XII, anesi quod tribus digitis sumi possit, croci paulum, contrita et in duas mulsi potiones diuisa: si uero dolor tantum leuandus est, eiusdem cucumeris semina XXX, idem nuclei XX, nuces Graecae V, croci paululum, contrita e<t> cum lacte potui data. A<c> super quoque recte quaedam malagmata iniciuntur, maximeque ea, quae umori extrahendo sunt.
 
[4,18] Caput XVIII : De intestinorum morbis, et primum de cholera.
(1) A uisceribus ad INTESTINA ueniendum est, quae sunt et acutis et longis morbis obnoxia. Primo<que> facienda mentio est choler<ae>, quia commune id stomachi atque intestinorum uitium uideri potest: nam simul et deiectio et uomitus est, praeterque haec inflatio est. Intestina torquentur, bilis supra infraque erumpit, primum aquae similis, deinde ut in ea recens caro lota esse uideatur, interdum alba, nonnumquam nigra uel uaria. Ergo eo nomine morbum hunc g-choleran Graeci nominarunt. (2) Praeter ea uero, quae supra conprehensa sunt, saepe etiam crura manusque contrahuntur, urget sitis, anima deficit; quibus concurrentibus non mirum est, si subito quis moritur: neque tamen ulli morbo minor<e> momento succurritur. - Protinus ergo, ubi ista coeperunt, aquae tepidae quam plurimum bibere oportet et uomere. Vix umquam fi<t> ne uomitus sequatur: sed etiamsi incidit, miscuisse tamen nouam materiam corruptae prodest; parsque sanitatis est uomitum esse subpressum. (3) Si id incidit, protinus ab omni potione abstinendum est: si uero tormina sunt, oportet frigidis et umidis fomentis stomachum fouere, uel si uenter dolet, isdem egelidis, sic ut uenter ipse mediocriter calentibus iuuetur. Quod si uehementer et uomitus et deiectio et sitis uexant, et adhuc subcruda sunt, quae uomuntur, nondum uino maturum tempus est: aqua, neque ea ipsa frigida, sed potius egelida danda est; admouendumque naribus est puleium ex aceto, uel polenta uino adsparsa, uel menta *** secundum naturam est. (4) <A>t cum discussa cruditas est, tum magis uerendum est, ne anima deficiat. Ergo tum confugiendum est ad uinum. Id esse oportet tenue, odoratum, cum aqua frigida mixtum, uel polenta adiecta uel infracto pane, quem ipsum quoque adsumere expedit quotiensque aliquid aut stomachus aut uenter effudit, totiens per haec uires restituere. Erasistratus primo tribus uini guttis aut quinis aspergendam potionem esse dixit, deinde paulatim merum adiciendum. Is si et ab initio uinum dedit et metum cruditatis secutus est, non sine causa fecit: si uehementem infirmitatem adiuuari posse tribus guttis putauit, errauit. (5) At si inanis est homo, et crura eius contrahuntur, interponenda potio apsinthi est. Si extremae partes corporis frigent, unguendae sunt calido oleo, cui cerae paulum sit adiectum, calidisque fomentis nutriendae. Si ne sub his quidem quies facta est, extrinsecus contra uentriculum ipsum cucurbitula admouenda est, aut sinapi superinponendum. Ubi is constitit, dormire oportet; postero die utique a potione abstinere, die tertio in balneum ire; paulatim se cibo reficere. Somno quisquis facile adquiescit *** itemque lassitudine et frigore. Si post suppressam choleram febricula manet, aluum duci necessarium est, tum cibis uinoque utendum est.
 
[4,19] Caput XIX : De coeliaco, uentriculi morbo.
(1) Sed hic quidem morbus et acutus est, et inter intestina stomachumque uersatur sic, ut cuius potissimum partis sit, non facile dici possit. In ipsius uero uentriculi porta consistit is, qui - - - et longus esse consueuit: g-koiliakos a Graecis nominatur. Sub hoc uenter indurescit, dolorque eius est; aluus nihil reddit, ac ne spiritum quidem transmittit; extremae partes frigescunt; difficulter spiritus redditur. - (2) Commodissimum est inter initia calida - - - et cataplasmata toto uentri imponere, ut dolorem leniant, post cibum uomere, atque ita uentrem exinanire; proxumis deinde diebus cucurbitulas sine ferro uentri et coxis admouere; uentrem ipsum liquare, dato lacte et uino salso frigido; si tempus anni patitur, etiam uiridibus ficis, sic tamen, ne quis aut cibus aut umor uniuersus detur sed paulatim. (3) Ergo per interualla temporis sat est cyathos binos ternosue sumere, et cibum pro portione huius; commodeque facit cyatho lactis cyathus aquae mixtus et sic datus; cibique inflantes et acres utiliores sunt, adeo ut lacti quoque recte contritum alium adiciatur. Procedente uero tempore opus est gestari, maximeque nauigare; perfricari ter aut quater die, sic ut nitrum oleo adiciatur; perfundi aqua calida post cibum; deinde sinapi imponere per omnia membra, excepto capite, donec adrodatur et rubeat maximeque si corpus durum et uirile est. (4) Paulatim deinde faciendus est transitus ad ea, quae uentrem conprimunt. Assa caro danda ualens, et quae non facile corrumpatur: potui uero pluuialis aqua decocta, sed quae per binos ternosue cyathos bibatur. Si uetus uitium est, oportet laser quam optimum ad piperis magnitudinem deuorare, altero quoque die uinum uel aquam bibere, interdum interposito cibo singulos uini cyathos sorbere: ex inferiore parte infundere pluuia(ti)lem egelidam aquam, maximeque si dolor in imis partibus remanet.
 
[4,20] Caput XX : De tenuioris intestini morbo.
(1) Int<ra> ipsa uero intestina consistunt duo morbi, quorum alter in tenuiore, alter in pleniore est. Prior acutus est, insequens esse longus potest. Diocles Carystius tenuioris intestini morbum g-chordapson, plenioris g-eileon nominauit: a plerisque uideo nunc illum priorem g-eileon, hunc g-kolikon nominari. Sed prior <modo supra umbilicum>, modo sub umbilico dolorem mouet. Fit alterutro <loco> inflammatio; nec aluus nec spiritus infra transmittitur. <Si> superior pars adfecta est, cibus, si inferior, stercus per os redditur, si utrumlibet, uetus est. (2) Adicit periculo uomitus biliosus, mali odoris, aut uarius aut niger. - Remedium est sanguinem mittere aut cucurbitulas pluribus locis admouere, non ubique cute incisa: id enim duobus aut tribus locis satis est: ex ceteris spiritum euocare abunde est. Tum animaduertere oportet quo loco malum sit: solet enim contra id tumere. Et si supra umbilicum est, alui ductio utilis non est: si infra est, aluum ducere, ut Erasistrato placuit, optimum est, et saepe id auxilii satis est. Ducitur autem percolato tisanae cremore cum oleo et melle, sic ut praeterea nihil adiciatur. (3) <Si nihil> tumet, duas manus imponere oportet supra summum uentrem, paulatimque deducere: inuenietur enim mali locus, qui necesse est renitatur; et ex eo d<e>liberari poterit, ducenda necne aluus sit. Illa communia sunt; calida cataplasmata admouere, eaque imponere a mammis usque ad inguina et spinam ac saepe mutare; brachia cruraque perfricare, demittere totum hominem in calido oleo: si dolor non quiescit, etiam in aluum ex parte inferiore tres aut quattuor cyathos calidi olei dare. Ubi per haec consecuti sumus, ut iam ex inferiore parte spiritus transmittatur, offerre potui mulsum tepidum non multum: nam ante magna cura uitandum est, ne quid bibat. Si id commode cessit, adicere sorbitionem. (4) Ubi dolor et febricula quierunt, tum demum uti cibo pleniore, sed neque inflante neque duro neque ualido, ne intestina adhuc imbecilla laedantur: potui uero nihil - - - praeterquam puram aquam. Nam siue quid uinulentum siue acidum est, id huic morbo alienum est. Ac postea quoque uitare oportet balneum, ambulationem, gestationem, ceterosque corporis motus: nam facile id malum redire consueuit, et, siue cum frigus subit siue aliqua iactatio, nisi bene iam confirmatis intestinis reuertitur.
 
[4,21] Caput XXI : De morbo intestini plenioris.
(1) Is autem morbus, qui <in> intestino pleniore est, in ea maxime parte est, quam <caec>am esse proposui. Vehemens fit inflatio, uehementes dolores, dextra magis parte; intestinum, quod uerti uidetur - - - prope spiritum elidit. In plerisque post frigora cruditatesque oritur, deinde quiescit, et per aetatem saepe repetens sic cruciat, ut uitae spatio nihil demat. - (2) Ubi is dolor coepit, admouere sicca et calida fomenta oportet, sed primo len<i>a, deinde ualidiora, simulque friction<e> ad extremas partes (id est crura brachiaque) materiam reuocare: si discussu<s> non est, qua dolet, cucurbitulas sine ferro defigere. Est etiam medicamentum eius rei causa comparatum, quod g-kolikon nominatur: id se repperisse Cassius gloriabatur. Magis prodest potui datum, sed impositum quoque extrinsecus digerendo spiritum dolorem leuat. Nisi finito uero tormento recte neque cibus neque potio adsumitur. Quo uictu sit utendum, qui hoc genere temptantur, iam mihi dictum est. (Confectio medicamenti, quod g-kolikon nominatur: ex his constat: costi, anesi, castorei, singul<orum> P. III, petroselini P. den. III, piperis longi et rotundi, singul<orum> P. II, papaueris lacrimae, iunci rotundi, myrrae, nardi, singul<orum> P. VI; quae melle excipiuntur. Id autem et deuorari potest et ex aqua calida sumi.)
 
[4,22] Caput XXII : De torminibus.
(1) Proxima his inter intestinorum mala tormina esse consueuerunt: g-dysenteria Graece uocatur. Intus intestina exulcerantur; ex his cruor manat isque modo cum stercore aliquo semper liquido, modo cum quibusdam quasi muccosis excernitur, interdum simul quaedam carnosa descendunt; frequens deiciendi cupiditas dolorque in ano est. Cum eodem dolore exiguum aliquid emittitur atque eo quoque tormentum intenditur; idque post tempus aliquod leuatur exiguaque requies est; somnus interpellatur; febricula oritur; longoque tempore id malum cum inueterau(er)it, aut tollit hominem, aut, etiamsi finitur, excruciat. - (2) Oportet inprimis conquiescere, siquidem omnis agitatio exulcerat; deinde ieiunum sorbere uini cyathum, cui contrita radix quinquefolii sit adiecta; imponere cataplasmata super uentrem, quae reprimunt, quod in superioribus uentris morbis non expedit; quotiensque desidit, subluere aqua calida, in qua decoctae uerbenae sint; port<u>lacam uel coctam uel ex dura muria <e>sse; cibos potionesque eas, quae adstringunt aluum - - - (3) Si uetustior morbus est, ex inferioribus partibus tepidum infundere uel tisanae cremorem uel lac uel adipem liquatam uel medullam ceruinam uel oleum uel cum rosa butyrum uel cum eadem album crudum ex ouis uel aquam, in qua lini semen decoctum sit, uel si somnus non accedit, uitellos cum aqua, in qua rosae floris folia cocta sint: leuant enim dolorem haec et mitiora ulcera efficiunt, maximeque utilia sunt, si cibi quoque secutum fastidium est. (4) Themison muria dura quam asperrima <h>ic utendum memoriae prodidit. Cibi uero esse debent, qui leniter uentrem <ad>stringant. <A>t ea, quae urinam mouent, si ea consecuta sunt, in aliam partem umorem auertendo prosunt: si non sunt consecuta, noxam augent; itaque nisi in quibus prompte id facere consuerunt, non sunt adhibenda. Potui, si febricula est, aqua pura calida uel ea, quae ipsa quoque adstringat, dari debet: si non est, uinum leue, austerum. Si pluribus diebus nihil remedia alia iuuerunt uetusque iam uitium est, aquae bene frigidae potio adsumpta ulcera adstringit et initium secundae ualetudinis facit. (5) Sed ubi uenter suppressus est, protinus ad calidam potionem reuertendum est. Solet autem interdum etiam putris sanies pessimique odoris descendere, solet purus sanguis profluere. Si superius uitium est, aluus aqua mulsa duci debet, tunc deinde eadem infundi, quae supra comprehensa sunt. (Valensque est etiam aduersus cancerem intestinorum minii gleba cum salis hemina contrita, si mixta his aqua in aluum datur.) A<t> si sanguis profluit, cibi potionesque esse debent, quae adstringant.
 
[4,23] Caput XXIII : De laeuitate intestinorum.
(1) Ex torminibus interdum intestinorum leuitas oritur, quae - - - continere nihil possunt, et, quicquid adsumptum est, imperfectum protinus reddunt. Id interdum aegros trahit, interdum praecipitat. - In hoc utique adhibere oportet comprimentia, quo facilius tenendi aliquid intestinis uis sit. Ergo et super pectus ponetur sinapi, exulcerataque cute malagma, quod umorem euocet; et ex uerbenis decoct<a in> aqua desidat; et cibos potionesque adsumat, quae aluum adstringunt; et frigidis utetur perfusionibus. (2) Oport<et> tamen prospicere, ne simul his omnibus admotis uitium contrarium per immodicas inflationes oriatur. Paulatim ergo firmari intestina debebunt aliquibus <c>otidie adiectis. Et cum in omni fluore uentris, tum in hoc praecipue necessarium est, non quotiens libet desidere, sed quotiens necesse est, ut haec ipsa mora in consuetudinem ferendi oneris intestina deducat. Alterum quoque, quod aeque ad omnes similes adfectus pertinet, in hoc maxime seruandum est, ut, cum pleraque utilia insuauia sint, qualis est plantago et rubi et quicquid malicorio mixtum est, ea potissimum ex his dentur, quae maxime aeger uolet. (3) Deinde, si omnia ista fastid<i>t, ad excitandam cibi cupiditatem interponatur aliquid minus utile, sed magis gratum. Exercitationes, frictiones huic quoque morbo necessariae sunt, et cum his sol, ig<n>is, balneum; uomitus, ut Hippocrati uisum est, etiam albo ueratro, si cetera parum proficient, euocatus.
 
[4,24] Caput XXIV : De lumbricis aluum occupantibus.
(1) Nonnumquam autem lumbrici quoque occupant aluum, hique modo ex inferioribus partibus, modo foedius ore redduntur; atque interdum latos eos, qui peiores sunt, interdum teretes uidemus. - Si lati sunt, aqua potui dari debet, in qua lupinum aut cortex mori decoctus sit, aut cui adiectum sit contritum uel hysopum uel piperis acetabulum uel scamoniae paulum. Vel etiam pridie, cum multum a<l>ium <ed>erit, uomat, posteroque die mali Punici tenues radiculas colligat, quantum manu comprehendet; eas contusas in aquae tribus sextariis decoquat, donec tertia pars supersit; huc adiciat nitri paulum, et ieiunus bibat. (2) Interpositis deinde tribus horis duas potiones sumat; at aquae - - - uel muriae durae sit adiecta; tum desidat subiecta calida aqua in pelue. Si uero teretes sunt, qui pueros maxime exercent, et eadem dari possunt et quaedam leuiora, ut contritum semen urticae aut brassicae aut cumini cum aqua, uel menta cum eadem uel absinthium decoctum uel hysopum ex aqua mulsa uel nasturcii semen cum aceto contritum. Edisse etiam et lupinum et a<l>ium prodest, uel <in> aluum oleum subter dedisse.
 
[4,25] Caput XXV : De tenesmo.
(1) Est autem aliud leuius omnibus proximis, de quibus supra dictum est, quod g-teinesmon Graeci uocant. Id neque acutis neque longis morbis adnumerari debet, cum et facile tollatur neque umquam per se iugulet. In hoc aeque atque in torminibus frequens desidendi cupiditas est, aeque dolor, ubi aliquid excernitur. Descendunt autem pituitae muccisque similia, interdum etiam le<u>iter subcruenta: sed his interponuntur nonnumquam ex cibo quoque recte coacta. - (2) Desidere oportet in aqua calida saepiusque ipsum <a>nu<m> nutrire. Cui plura medicamenta idonea sunt: butyrum cum rosa; a<c>acia ex aceto liquata; e<m>plastrum id, quod g-tetrapharmakon Graeci uocant, rosa liquatum; alumen lana circumdatum et ita adpositum, eademque ex inferiore parte indita, quae torminum auxilia sunt; eadem *** uerbenae decoctae, ut inferiores partes foueantur. Alternis uero diebus aqua, alternis leue et austerum uinum bibendum est. Potio esse debet egelida et frigida<e> pro<p>ior; ratio uictus talis, qualem in tormin<ibus> supra praecepimus.
 
[4,26] Caput XXVI : De uentris fluxu.
(1) Leuior etiam, dum recens, deiectio est, ubi et liquida aluus et saepius quam ex consuetudine fertur; atque interdum tolerabilis dolor est, interdum grauissimus, idque peius est. Sed uno die fluere aluum saepe pro ualetudine est, atque etiam pluribus, dum febris absit et intra septimum diem id conquiescat. Purgatur enim corpus, et quod intus laesurum erat, utiliter effunditur. Verum spatium periculosum est: interdum enim tormina ac febriculas excitat uiresque consumit. - (2) Primo die quiescere satis est, neque impetum uentris prohibere. Si per se desiit, balneo uti, paulum cibi capere; si mansit, abstinere non solum a cibo sed etiam a potione. Postero die si nihilo minus liquida aluus est, aeque conquiescere, paulum astringentis cibi sumere. Tertio die in balneum ire; uehementer omnia praeter uentrem perfricare, ad ignem lumbos scapulasque admouere; cibis uti, sed uentrem contrahentibus, uino non multo mera<c>o. (3) Si postero quoque die fluet, plus e(di)sse, sed uomere et, ex toto donec conquiescat, contra siti, fame, uomitu niti: uix enim fieri potest, ut post hanc animaduersionem aluus non contrahatur. Alia uia est, ubi uelis subprimere, cenare, deinde uomere; postero die in lecto conquiescere, uespere ungi, sed leniter; deinde panis circa selibram ex uino Aminaeo mero sumere; tum assum aliquid, maximeque auem, et postea uinum idem bibere aqua pluuiali mixtum, idque usque quintum diem facere, iterumque uomere. (4) Frigidam autem adsidue potionem esse debere contra priores auctores Asclepiades affirmauit, et quidem quam frigidissimam. E<go> experimentis quemque in se credere debere existimo, calida potius an frigida utatur. Interdum autem euenit, ut id pluribus diebus neglectum curari difficilius possit. A uomitu oportet incipere; deinde postero die uespere tepido loco ungi; cibum modicum adsumere, uinum mera<c>um quam asperrimum; impositam super uentrem habere cum cerato rutam. (5) In hoc autem affectu corporis neque ambulatione neque frictione opus est: uehiculo sedisse uel magis etiam equo prodest: neque enim ulla res magis intestina confirmat. Si uero etiam medicamentis utendum, aptissimum est id, quod ex pomis fit. Vindemiae tempore in grande uas coicienda sunt pira atque mala siluestria: si ea non sunt, pira Tarentina uiridia uel Signina, mala Scaudiana uel Amerina, myrapia; (6) hisque adicienda sunt Cotonea, et cum ipsis corticibus suis Punica, sorba, et, quibus magis utimur, (et) torminalia, sic ut haec tertiam ollae partem teneant; tum deinde ea musto implenda est, coquendumque id, donec omnia, quae indita sunt, liquata <in> unitatem quandam coeant. Id gust<u> non insuaue est, et, quandocumque opus est, adsumptum, leniter sine ulla stomachi noxa uentrem tenet. Duo aut tria coclearia uno die sumpsisse sat<is> est. Alterum ualentius genus est: murtae bacas legere, ex his uinum exprimere, id decoquere, ut decima pars remaneat, eiusque cyathum sorbere. (7) Tertium, quod quandocumque fieri potest: malum Punicum excauare, exemptisque omnibus seminibus, membranas, quae inter ea fuerunt, iterum - - - coicere; tum infundere cruda oua, <r>udiculaque miscere; dein malum ipsum super prunam imponere, quod, dum umor intus est, non aduritur: ubi siccum esse coepit, remouere oportet, extractumque cocleari quod intus est e<ss>e. Aliquibus - - - adiectis maius momentum habet; itaque etiam in piperatum coicitur misceturque cum sale et pipere +Est quid ex his edendum est. (8) Pulticula etiam, cum qua paulum ex fauo uetere cocti sit, et lenticula cum malicorio cocta, rubique cacumina in aqua decocta, et ex oleo atque aceto adsumpta, efficacia sunt, atque ea aqua, in qua uel palmulae uel malum Cotoneum uel arida sorba uel rubi decocti sunt, potata. Quod genus significo, quotiens potionem dandam esse dico, quae astringat. (9) Tritici quoque hemina in uino Aminaeo austero decoquitur, idque triticum ieiuno ac sitienti datur, superque id uinum id sorbetur; quod iure ualentissimis medicamentis adnumerari potest. Atque etiam potui datur uinum Signinum uel resinatum austerum uel quodlibet austerum. Contunditurque cum corticibus seminibusque suis Punicum malum uinoque tali miscetur; idque uel merum sorbet aliquis uel bibit mixtum. Sed medicamentis uti nisi in uehementibus malis superuacuum est.
 
[4,27] Caput XXVII : De uuluae morbo.
(1a) Ex uulua quoque feminis uehemens malum nascitur proximeque a(b) stomacho uel adficitur haec uel corpus adficit. Interdum etiam sic exanimat, ut tamquam comitiali morbo prosternat. Distat tamen hic casus eo, quod neque oculi uertuntur nec spumae profluunt nec nerui distenduntur: sopor tantum est. Idque quibusdam feminis crebro reuertens perpetuum est. - Ubi incidit, si satis uirium est, sanguis missus adiuuat; si parum est, cucurbitulae tamen defigendae sunt in inguinibus. (1b) Si diutius aut iacet aut alioqui iacere consueuit, admouere oportet naribus extinctum ex lucerna li<n>amentum, uel aliud ex is, quae foedioris odoris esse rettuli, quod mulierem excitet. Idemque aquae quoque frigidae perfusio efficit. Adiuuatque ruta contrita cum melle, uel ex cyprino ceratum, uel quodlibet calidum et umidum cataplasma naturalibus pube tenus impositum. Inter haec etiam perfricare coxas et poplites oportet. Deinde ubi ad se redit, circumcidendum uinum est in totum annum, etiamsi casus idem non reuertitur. (1c) Frictione cottidie utendum totius quidem corporis, praecipue uero uentris et poplitum. Cibus ex media materia dandus; sinap<i> super imum uentrem tertio quoque aut quarto die imponendum, donec corpus rubeat. Si durities manet, mollire commode uidetur solanum in lac demissum, deinde contritum, et cera alba atque medulla ceruina cum irino, aut sebum taurinum uel caprinum cum rosa mixtum. Dandum etiam potui uel castoreum est uel git uel anetum. (1d) Si parum pura est, purgatur iunco quadrato. Si uero uulua exulcerata est, ceratum ex rosa fiet, e<i> recens suilla adeps et ex ouis album misceatur, idque adponatur; uel album ex ouo cum rosa mixtum, adiecto, quo facilius consistat, contritae rosae puluere. Dolens uero ea sulpure suffumigari debet. At si purgatio nimia mulieri nocet, remedio sunt cucurbitulae cute incisa inguinibus uel etiam sub mammis admotae. Si maligna purgatio est, subicienda sunt medicamenta quae euocent, ut costus, pule<i>um, albae uiolae flos, nepeta, sat(i)ureia, hysopum: ex quibus, quae cibo apta sunt, etiam cum illo assumpta proficiunt et praetuta porrum, ruta, omne acre <h>olus. Si sanguis, qui infra erumpere debuit, per nares erumpit, incisis inguinibus admouendae cucurbitulae sunt idque per tres aut quattuor menses tricesimo quoque die repetitum huic quoque uitio medetur. Si nusquam sanguis se ostendit, ideoque graues capitis dolores urgent, e<x> brachio ille mittendus est. - - -.
Caput XXVIIa : De uesica.
Vesica autem uariis et interdum acutis, interdum longis morbis obnoxia est. Communis omnium est urinae difficultas. Discrimina tamen in hac ipsa non sunt mediocria. Unum genus est quo subinde urinae desiderium est, <sed> paulum eius emittitur. Totius tamen diei noctisque spatio plus quam sat est redditur. Id cum inueterauerit, tabe quadam hominem consumit. Huic accedit ipsius naturalis dolor maximeque urina et incipiente desinente. Nonnumquam uero idem dolor etiam uentrem imum coxasque etiam latera complectitur. Solent enim uesicae uitiis affici renes sicut illorum magis haec quoque afficitur.
Alius morbus est tormento crudelior, ubi urina uix et non nisi magna ui exprimitur. Sed hoc ipso cruciat quod <urina> continetur. Accedit calor quidam ruborque et circa pubem cum dolore tumor atque durities; nonnumquam uomitus. Interdum etia<m> tenuis urina in ipsa crura destillat. Saepe quod descendit purulentum est. Quae omnia quibusdam ulceribus natis oriri uidentur. Interdum autem aeque ulceribus ceterisque isdem obstantibus, urina tenuis est et aut nigra aut pallida aut cruenta simulque quaedam concreta prorumpunt.
Ac si scabies uesicam occupauit, multa et mali odoris urina est, eaque bullat et quaedam muccis furfuribusue similia ostendit. Subestque ut in prioribus, iunctarum quoque partium dolor simulque naturalis ipsius maxime dum urina descendit.
Caput XXVIIb : De calculis in uesica.
Praeter haec, calculi quoque in uesica nascuntur, urinae difficultate et magno dolore aeque accedentibus. Rursus ubi etiam sine dolore praeter modum urina descendit, contrario modo tabes hominem consumit. Atque ex ea quoque modo tenuis profluit, modo turbida et crassa. Et haec quidem fere in hac parte incidere consuerunt.
Commune uero ad urinae difficultatem remedium est his cibis uti: qui boni suci sunt, acria salsa, uinum uetus austerum uitare, leni ambulatione uti. Item leni frictione citra sudorem.
Rursus alia diuersorum malorum diuersa remedia sunt. Ergo quibus et multa et nimis crebra inter dolores urina destillat, eos oportet in balneum ire. Ibi multa aqua calida fouere inguina, calida omnia adsumere, deinde uomere. Postero die ratio est lauari eadem, deinde dimidio minus quam consuetudine cibi capere atque inuicem altero die hoc, altero, illo modo se curare. Si longius malum factum est, fouere inferiores cotidie partes aqua calida in qua lini semen decoctum sit, in eadem residere umbilico tenus. Ceratum ex oleo uetere facere eoque pubem proximasque partes circumdare. Abstinere ab omnibus quibus urinae mouendae sunt, potionem quoque qua<m> parcissime adsumere, cibos capere ex media materia uel etiam imbellicissima, saepe sorbitiones quoque, at nihil frigidi neque edere neque bibere. Vomitus interponere, aluum, si<aliter> non respondet, uel ducere uel aliquo medicamento mouere. Si uero ulcera uel scabies uesicam occupauit, lacte uenter soluendus est. Demittendus homo in aquam calidam oleo mixtam, potui danda aqua quae comprimat. Mel quoque et dulcia omnia uidentur utilia. Imponendum super ceratum est ex irino uel cyprino factum.
Longe pericul<os>issima in calculis res est. Calculi modo integra, modo scabra uesica nascuntur. Integra nati aut semper in ea mouentur - quos ab innatando g-plohtous Graeci uocant - , aut in ipsa uesicae ceruice orti ubi primo, conquiescunt. Postea, magnitudine adsumpta, pondere in uesicam prolabuntur. Hi uero qui ulceribus innati sunt, primum his quasi crestae inhaerent; deinde, quia i<n>natuerunt, non continentur; inde quoque pondere decidunt. Utrique ex immobilibus mobiles fiunt. Solutique calculi qui prius ulceri inhaeserat, signum est contra morem sanguis profusus et eo plus quo is asperior est. Carunculaeque tenues subalbidae cartilagini similes secutae in quibusdam etiam plenior. Omnis autem calculus qui uel a principio uagus natus uel postea factus est modo uesicae ceruicem urget, modo ab ea recedit. Initium est eo delapsi, dolor auctus et urina difficilior. Ac nisi inde retro redit et tortus exstet, febriculas excitat.
Igitur ubi prima esse nota calculi coepit, experienda sunt remedia quae nonnumquam citra scalpelli curationem, <si> maxime coneris, is uitium discutiunt ieiunoque cotidie paulum quod deuoret resinae terebinthinae dandum est. Id enim et calculos discutit et quaedam arenosa - - -
(1e) - - - coeuntia. Idem faciunt etiam albae oliuae, et nigrum papauer cum melle adsumptum, et cummis cum contrito semine apii liquatum et cum cyatho passi datum. Praeter haec in omnibus uesicae doloribus idoneae potiones sunt, quae ex odoribus fiunt, id est spica nardi, croco, cinnamo, casia, similibusque. Idemque etiam decocta lentiscus praestat. Si tamen intolerabilis dolor est et sanguis profluit, etiam sanguinis detractio apta est, aut certe coxis admotae cucurbitulae cute incisa.
(2) At cum urina super potionum modum etiam sine dolore profluens maciem et periculum - - - facit, si tenuis est, opus est exercitatione et frictione, maximeque in sole uel ad ignem. Balneum rarum esse debet, neque longa in eo mora, cibus conprimens, uinum austerum meracum, per aestatem frigidum, per hiemem egelidum, sed tantum, quantum minimum siti<m> fini<at>. Aluus quoque uel ducenda uel lacte purganda est. Si crassa urina est, uehementior esse debet et exercitatio et frictio, longior i<n> balneo mora; cibis opus est teneri<ori>bus, uin<o> eodem. In utroque morbo uitanda omnia sunt, quae urinam mouere consuerunt.
 
[4,28] Caput XXVIII : De seminis nimia ex naturalibus profusione.
(1) Est etiam circa naturalia uitium, nimia profusio seminis; quod sine uenere, sine nocturnis imaginibus sic fertur, ut interposito spatio tabe hominem consumat. - In hoc adfectu salutares sunt uehementes frictiones, perfusiones natationesque quam frigidissimae, neque cibi nec potio nisi frigida adsumpta. (2) Vitare autem oportet cruditates, omnia infla<ntia>; nihil ex is adsumere, quae contrahere semen uidentur, qualia sunt siligo, simila, oua, halica, <a>mylum, omnis caro glutinosa, piper, eruca, bulbi, nuclei pinei. Neque alienum est fouere inferiores partes aqua decocta ex uerbenis comprimentibus, ex isdem aliqua cataplasmata imo uentri inguinibusque circumdare, praecipueque ex aceto rutam; uitare et<iam>, ne supinus obdormiat.
 
[4,29] Caput XXIX : De coxarum morbis.
(1) Superest ut ad extremas partes corporis ueniam, quae articulis inter se conseruntur. Initium a coxis faciam. Harum ingens dolor esse consueuit, isque hominem saepe debilitat et quosdam non dimittit; eoque id genus difficillime curatur, quod fere post longos morbos uis pestifera huc se inclinat; quae ut illas partes liberat, sic hanc, iam ipsam quoque adfectam, prehendit. - (2) Fouendum primum aqua calida est, deinde utendum calidis cataplasmati(bu)s. Maxime prodesse uidetur aut cum hordeacea farina aut cum ficu ex aqua decocta mixtus capparis cortex concisus, uel lolii farina ex uino diluto cocta et mixta cum acida faece; quae qu<i>a refrigescunt, imponere noctu malagmata commodius est. I<n>ul<ae> quoque radix contusa et ex uino austero postea cocta et late super coxam imposita inter ualentissima auxilia est. Si ista non soluerunt, sale calido et umido utendum est. Si ne sic quidem finitus dolor est, aut tumor ei accedit, incisa cute admouendae sunt cucurbitulae; mouenda urina; aluos, si compressa est, ducenda. Ultimum est et in ueteribus quoque morbis efficacissimum tribus aut quattuor locis super coxam cutem candentibus ferramentis exulcerare. (3) Sed frictione quoque utendum est maxime in sole et eodem die saepius, quo facilius ea, quae coeundo nocuerunt, di<ger>antur; eaque, <si> nulla exulceratio est, etiam ipsis coxis; si est, ceteris partibus adhibenda est. Cum uero saepe aliquid exulcerandum candenti ferramento sit, ut e<o> materia inutilis euocetur, illud perpetuum est, non, ut primum fieri potest, huius generis ulcera sanare, sed ea trahere, donec id uitium, cui per haec opitulamur, conquiescat.
 
[4,30] Caput XXX : De genuum dolore.
Coxis proxima genua sunt; in quibus ipsis <non>numquam dolor esse consueuit. - In isdem autem cataplasmatis cucurbitulisque praesidium est, sicut etiam cum in umeris aliisue commissuris dolor aliquis exortus est. Equitare ei, cui genua dolent, inimicissimum omnium est. Omnes autem eiusmodi dolores, ubi inueterauerunt, uix citra ustionem finiuntur.
 
[4,31] Caput XXXI : De manuum et pedum articulorumque uitiis.
(1) In manibus pedibusque articulorum uitia frequentiora longioraque sunt, quae in podagris cheragrisue esse consuerunt. Ea raro uel castratos uel pueros ante feminae coitum uel mulieres, nisi quibus menstrua suppressa sunt, tempta<n>t. - Ubi sentire coeperunt, sanguis mittendus est: id enim inter initia statim factum saepe annu<a>m, nonnumquam perpetuam ualetudinem <tutam> praestat. (2) Quidam etiam, cum asinino lacte poto sese eluissent, in perpetuum hoc malum euaserunt: quidam, cum toto anno a uino, mulso, uenere sibi temperassent, securitatem totius uitae consecuti sunt; idque utique post primum dolorem seruandum est, etiamsi quieuit. Quod si iam consuetudo eius facta est, potest quidem aliquis esse securior is temporibus, quibus dolor se remisit: maiorem uero curam adhibere debet <is>, quibus id reuertitur; quod fere uere autumnoue fieri solet. (3) Cum uero dolor urget, mane gestari debet; deinde ferri in ambulationem; ibi se dimouere, et, si podagra est, interpositis temporibus exiguis inuicem modo sedere, modo ingredi; tum, antequam cibum capiat, sine balneo loco calido leuiter perfricari, sudare, perfundi aqua egelida: deinde cibum sumere ex media materia, interpositis rebus urinam mouentibus, quotiensque plenior est, uomere. Ubi dolor uehemens urget, interest sine tumore is sit, an tumor cum calore, an tumores iam etiam obcal<l>uerint. (4) Nam si tumor nullus est, calidis fomentis opus est. Aquam marinam uel muriam duram feruefacere oportet, deinde in peluem coicere, et, cum iam homo pati potest, pedes demittere, superque pallam dare, et uestimento tegere; paulatim deinde iuxta labrum ipsum ex eadem aqua leuiter infundere, ne calor intus destituat; ac deinde noctu cataplasmata calfacientia imponere, maximeque ibisci radicem ex uino coctam. (5) Si uero tumor calorque est, utiliora sunt refrigerantia, recteque in aqua quam frigidissima articuli continentur, sed neque cotidie neque diu, ne nerui indurescant. Inponendum uero est cataplasma, quod refrigeret, neque tamen in hoc ipso diu permanendum, sed ad ea transeundum, quae sic reprimunt, ut emolliant. Si maior est dolor, papaueris cortices in uino coquendi miscendique cum cerato sunt, quod ex rosa factum sit; uel cerae et adipis suillae tantundem una liquandum, deinde his uinum miscendum; atque ubi quod ex eo impositum est incaluit, detrahendum, et subinde aliud inponendum est. (6) Si uero tumores etiam obcal<l>uerunt et dolent, leuat spongia inposita, quae subinde ex oleo et aceto uel aqua frigida exprimitur, aut pari portione inter se mixta pix, cera, alumen. Sunt etiam plura idonea manibus pedibusque malagmata. Quod si nihil superinponi dolor patitur, id, quod sine tumore est, fouere oportet spongia, quae in aquam calidam demittatur, in qua uel papaueris cortices uel cucumeris siluestris radix decocta sit; tum inducere articulis crocum cum suco papaueris et ouillo lacte. (7) At si tumor est, foueri quidem debet aqua egelida, in qua lentiscus aliaue uerbena ex reprimentibus decocta sit, induci uero medicamentum ex nucibus amaris cum aceto tritis, aut cerussa, cui contritae herbae muralis sucus sit adiectus. Lapis etiam, (qui carnem edit,) quem g-sarkophagon Graeci uocant, excisus sic ut pedes capiat, demissos eos, cum dolent, retentosque ibi leuare consueuit. Ex quo in Asia lapidi As<s>io gratia est. (8) Ubi dolor et inflammatio se remiserunt, quod intra dies quadraginta fit, nisi uitium hominis accessit, modicis exercitationibus, <abstinentia, unctionibus> lenibus utendum est, sic ut etiam <t>um acopo uel liquido cerato cyprino articuli perfricentur. Equitare podagricis quoque alienum est. (9) Quibus uero articulorum dolor certis temporibus reuertitur, hos ante et curioso uictu cauere oportet, ne inutilis materia corpori supersit, et crebriore uomitu; et si quis ex corpore metus, uel alui ductione uti uel lacte purgari. Quod Erasistratus in podagricis expulit, ne in inferiores partes factus cursus pedes repleret, cum euidens sit omni purgatione non superiora tantummodo sed etiam inferiora exinaniri.
 
[4,32] Caput XXXII : De refectione conualescentium a morbo.
(1) Ex quocumque autem morbo quis inualescit, si tarde confirmatur, uigilare prima luce debet; nihilo minus in lecto conquiescere; circa tertiam horam leuiter unctis manibus corpus permulcere. Deinde delectationis causa, quantum iuuat, ambulare, circumcisa omni negotiosa actione; tum gestari diu, multa frictione uti, loca, caelum, cibos saepe mutare. (2) Ubi triduo quadriduoue uinum bibit, uno aut etiam altero die interponere aquam. Per haec enim fiet, ne in uitia tabem inferentia incidat et ut mature uires suas recipiat. Cum ex toto uero conualuerit, periculose uitae genus subito mutabit et inordinate aget. Paulatim ergo debebit omissis his legibus eo transire, ut arbitrio suo uiuat.