[46] XLVI. DE CLIENTIBUS, FAMULIS, ET AMICIS. 

Clientes sumptuosi minime admittendi, ne dum quis caudae pennas adauget alarum pennas praescindat. Eos autem sumptuosos intelligo non solum qui impensis grauant, sed etiam qui petitionibus molesti et importuni sunt. Clientes communes conditiones alias expectare non debent extra fauorem, commendationem, si opus sit, et ab iniuria protectionem. Clientes autem et amici factiosi adhuc magis uitandi qui alicui se applicant non tam ex amore ipsius cui famulantur quam ex odio uersus alium concepto, unde saepenumero sequitur animorum illa abalienatio quam uidere est inter potentiores. Similiter, clientes illi gloriosi qui in hoc incumbunt ut loco buccinarum sint ad laudes eorum resonandas quibus famulantur haud parum nocent. Etenim negotia futilitate sua corrumpunt. Tum uero honorem domini sui (si quis uere rem reputet) exportant et mercem inuidiae inuehunt. Est et aliud genus clientum prorus periculosum, qui nil aliud quam speculatores sunt, et secreta familiae rimantur ac rursus aliorum auribus insusurrant. Attamen huiusmodi homines apud dominos suos saepenumero in summo pretio habentur, siquidem officiosi sunt et susurros fere commutant. Clientelae hominum ordinis cuiuspiam, si eiusdem cum patrono ordinis sint, ueluti militum uersus illum qui praefecturam in bellis gessit et huiusmodi, semper pro re decora habitum est et in bonam partem acceptum, etiam in monarchiis, modo absit pompia nimia et popularitis. Verum clientela omnium maxime honorifica ea est, ut quis patronum se profiteatur eorum qui uirtute et meritis clarent, cuiuscunque ordinis sint uel conditionis. Attamen ubi nulla insignis cernitur in meritis dissimilitudo, praestat mediocribus patrocinari quam eminentioribus. Atque insuper, si uerum omnino dicendum sit, in seculis aliquanto corruptioribus homines industrii et satagentes usui magis sunt quam uera uirtute praediti. Certe in imperando optimum sit eiusdem gradus subditos pari comitate tractare. Paucos enim immensa gratia prosequi ipsos magis insolentes, reliquos maleuolos efficiet. Qundoquidem ordinis paritas aequas gratiae conditiones tanquam ex debito poscit. Verum e contra in iis quae fauoris meri sunt, prodest cum delectu afficere. Nam eos qui benignius tractantur impense grates reddet, caeteros imprimis officiosos. Neque de hoc merito conqueratur quispiam cum omnia ex gratia, non ex debito prodeant. Recte cauetur ne sub initiis immoderatius aliquem fauore prosequaris. Nam quae tractu temporis sequentur uix istis initiis respondere possunt. Fingi (quod aiunt) et regi ab amico aliquo tutum non est. Etenim mollitiem quandam animi prodit, tum uero conuitiis et scandalo occasionem praebet. Plurimi enim qui nos ipsos immediate non perstrinxissent amicum illum nostrum contumelii afficere non uerebuntur, atque eo modo honorem nostrum uulnerabunt. Attamen plurium potestati subiici, et ueluti in partes distrahi, adhuc peius. Hoc enim nos reddet postremae (ut nunc loquuntur) editionis et plenos inconstantiae. Deliberare cum amicis aliquot paucis honorabile est et utile. Spectatores enim saepenumero plus uident quam lusores. Atque (ut adagio dicitur) uallis optime collem monstrat. Amicitia uera in orbe rara admodum, et minime omnium ea quae inter aequales, quod genus apud ueteres celebrari solebat. Si qua est, ea reperietur inter superiorem et inferiorem, fortunae quorum altera alteram comprehendere possint.