[1,0] NOVUM ORGANUM. LIBER PRIMUS. APHORISMI DE INTERPRETATIONE NATURAE ET REGNO HOMINIS. [1,1] I. HOMO, naturae minister et interpres, tantum facit et intelligit quantum de naturae ordine re uel mente obseruauerit: nec amplius scit, aut potest. [1,2] II. Nec manus nuda, nec intellectus sibi permissus, multum ualet; instrumentis et auxiliis res perficitur; quibus opus est, non minus ad intellectum, quam ad manum. Atque ut instrumenta manus motum aut cient aut regunt; ita et instrumenta mentis intellectui aut suggerunt aut cauent. [1,3] III. Scientia et potentia humana in idem coincidunt, quia ignoratio causae destituit effectum. Natura enim non nisi parendo uincitur: et quod in contemplatione instar causae est, id in operatione instar regulae est. [1,4] IV. Ad opera nil aliud potest homo, quam ut corpora naturalia admoueat et amoueat: reliqua natura intus transigit. [1,5] V. Solent se immiscere naturae (quoad opera) mechanicus, mathematicus, medicus, alchemista, et magus; sed omnes (ut nunc sunt res) conatu leui, successu tenui. [1,6] VI. Insanum quiddam esset, et in se contrarium, existimare ea, quae adhuc nunquam facta sunt, fieri posse, nisi per modos adhuc nunquam tentatos. [1,7] VII. Generationes mentis et manus numerosae admodum uidentur in libris et opificiis. Sed omnis ista uarietas sita est in subtilitate eximia, et deriuationibus paucarum rerum, quae innotuerunt; non in numero axiomatum. [1,8] VIII. Etiam opera, quae iam inuenta sunt, casui debentur et experientiae, magis quam scientiis: scientiae enim, quas nunc habemus, nihil aliud sunt quam quaedam concinnationes rerum antea inuentarum; non modi inueniendi, aut designationes nouorum operum. [1,9] IX. Causa uero et radix fere omnium malorum in scientiis ea una est; quod dum mentis humanae uires falso miramur et extollimus, uera eius auxilia non quaeramus. [1,10] X. Subtilitas naturae subtilitatem sensus et intellectus multis partibus superat; ut pulchrae illae meditationes et speculationes humanae et causationes res malesana sint, nisi quod non adsit qui aduertat. [1,11] XI. Sicut scientiae, quae nunc habentur, inutiles sunt ad inuentionem operum; ita et logica, quae nunc habetur, inutilis est ad inuentionem scientiarum. [1,12] XII. Logica, quae in usu est, ad errores (qui in notionibus uulgaribus fundantur) stabiliendos et figendos ualet, potius quam ad inquisitionem ueritatis; ut magis damnosa sit, quam utilis. [1,13] XIII. Syllogismus ad principia scientiarum non adhibetur, ad media axiomata frustra adhibetur, cum sit subtilitati naturae longe impar. Assensum itaque constringit, non res. [1,14] XIV. Syllogismus ex propositionibus constat, propositiones ex uerbis, uerba notionum tesserae sunt. Itaque si notiones ipsae (id quod basis rei est) confusae sint, et temere a rebus abstractae; nihil in iis, quae superstruuntur, est firmitudinis. Itaque spes est una in inductione uera. [1,15] XV. In notionibus nil sani est, nec in logicis, nec in physicis: non substantia, non qualitas, agere, pati, ipsum esse, bonae notiones sunt; multo minus graue, leue, densum, tenue, humidum, siccum , generatio, corruptio, attrahere, fugare, elementum, materia, forma, et id genus; sed omnes phantasticae et male terminatae. [1,16] XVI. Notiones infimarum specierum, hominis, canis, columbae, et prehensionum immediatarum sensus, calidi, frigidi, albi, nigri, non fallunt magnopere; quae tamen ipsae a fluxu materiae et commissione rerum quandoque confunduntur; reliquae omnes (quibus homines hactenus usi sunt) aberrationes sunt, nec debitis modis a rebus abstractae et excitatae. [1,17] XVII. Nec minor est libido et aberratio in constituendis axiomatibus, quam in notionibus abstrahendis; idque in ipsis principiis, quae ab inductione uulgari pendent. At multo maior est in axiomatibus, et propositionibus inferioribus, quae educit syllogismus. [1,18] XVIII. Quae adhuc inuenta sunt in scientiis, ea huiusmodi sunt, ut notionibus uulgaribus fere subiaceant: ut uero ad interiora et remotiora naturae penetretur, necesse est ut tam notiones quam axiomata magis certa et munita uia a rebus abstrahantur, atque omnino melior et certior intellectus adoperatio in usum ueniat. [1,19] XIX. Duae uiae sunt, atque esse possunt, ad inquirendam et inueniendam ueritatem. Altera a sensu et particularibus aduolat ad axiomata maxime generalia, atque ex iis principiis eorumque immota ueritate iudicat et inuenit axiomata media; atque haec uia in usu est. Altera a sensu et particularibus excitat axiomata, ascendendo continenter et gradatim, ut ultimo loco perueniatur ad maxime generalia; quae uia uera est, sed intentata. [1,20] XX. Eandem ingreditur uiam (priorem scilicet) intellectus sibi permissus, quam facit ex ordine dialecticae. Gestit enim mens exsilire ad magis generalia, ut acquiescat; et post paruam moram fastidit experientiam: sed haec mala demum aucta sunt a dialectica ob pompas disputationum. [1,21] XXI. Intellectus sibi permissus, in ingenio sobrio et patiente et graui (praesertim si a doctrinis receptis non impediatur), tentat nonnihil illam alteram uiam, quae recta est, send exiguo profectu; cum intellectus, nisi regatur et iuuetur, res inaequalis sit, et omnino inhabilis ad superandam rerum obscuritatem. [1,22] XXII. Utraque uia orditur a sensu et particularibus, et acquiescit in maxime generalibus: sed immensum quiddam discrepant; cum altera perstringat tantum experientiam et particularia cursim; altera in iis rite et ordine uersetur; altera rursus iam a principio constituat generalia quaedam abstracta et inutilia; altera gradatim exsurgat ad ea quae reuera naturae sunt notiora. [1,23] XXIII. Non leue quiddam interest inter humanae mentis idola, et diuinae mentis ideas; hoc est, inter placita quaedam inania, et ueras signaturas atque impressiones factas in creaturis, prout inueniuntur. [1,24] XXIV. Nullo modo fieri potest, ut axiomata per argumentationem constituta ad inuentionem nouorum operum ualeant; quia subtilitas naturae subtilitatem argumentandi multis partibus superat. Sed axiomata, a particularibus rite et ordine abstrata, noua particularia rursus facile indicant et designant; itaque scientias reddunt actiuas. [1,25] XXV. Axiomata, quae in usu sunt, ex tenui et manipulari experientia, et paucis particularibus, quae ut plurimum occurrunt, fluxere; et sunt fere ad mensuram eorum facta et extensa: ut nil mirum sit, si ad noua particularia non ducant. Quod si forte instantia aliqua, non prius animaduersa aut cognita, se offerat, axioma distinctione aliqua friuola saluatur, ubi emendari ipsum uerius foret. [1,26] XXVI. Rationem humanam, qua utimur ad naturam, anticipationes naturae (quia res temeraria est et praematura), at illam rationem quae debitis modis elicitur a rebus, interpretationem naturae, docendi gratia, uocare consueuimus. [1,27] XXVII. Anticipationes satis firmae sunt ad consensum; quandoquidem, si homines etiam insanirent ad unum modum et conformiter, illi satis bene inter se congruere possent. [1,28] XXVIII. Quin longe ualidiores sunt ad subeundum assensum anticipationes, quam interpretationes; quia ex paucis collectae, iisque maxime quae familiariter occurrunt, intellectum statim perstringunt, et phantasiam implent; ubi contra, interpretationes, ex rebus admodum uariis et multum distantibus sparsim collectae, intellectum subito percutere non possunt; ut necesse sit eas, quoad opiniones, duras et absonas, fere instar mysteriorum fidei uideri. [1,29] XXIX. In scientiis, quae in opinionibus et placitis fundatae sunt, bonus est usus anticipationum et dialecticae; quando opus est assensum subiugare, non res. [1,30] XXX. Non, si omnia omnium aetatum ingenia coierint, et labores contulerint et transmiserint, progressus magnus fieri poterit in scientiis per anticipationes: quia errores radicales, et in prima digestione mentis, ab excellentia functionum et remediorum sequentium non curantur. [1,31] XXXI. Frustra magnum expectatur augmentum in scientiis ex superinductione et insitione nouorum super uetera; sed instauratio facienda est ab imis fundamentis, nisi libeat perpetuo circumuolui in orbem, cum exili et quasi contemnendo progressu. [1,32] XXXII. Antiquis auctoribus suus constat honos, atque adeo omnibus; quia non ingeniorum aut facultatum inducitur comparatio, sed uiae; nosque non iudicis, sed indicis personam sustinemus. [1,33] XXXIII. Nullum (dicendum enim est aperte) recte fieri potest iudicium nec de uia nostra, nec de iis quae secundum eam inuenta sunt, per anticipationes (rationem scilicet quae in usu est), quia non postulandum est ut eius rei iudicio stetur, quae ipsa in iudicium uocatur. [1,34] XXXIV. Neque etiam tradendi aut explicandi ea, quae adducimus, facilis est ratio; quia, quae in se noua sunt, intelligentur tamen ex analogia ueterum. [1,35] XXXV. Dixit Borgia de expeditione Gallorum in Italiam, eos uenisse cum creta in manibus, ut diuersoria notarent, non cum armis, ut perrumperent. Itidem et nostra ratio est, ut doctrina nostra animos idoneos et capaces subintret; confutationum enim nullus est usus, ubi de principiis et ipsis notionibus, atque etiam de formis demonstrationum dissentimus. [1,36] XXXVI. Restat uero nobis modus tradendi unus et simplex, ut homines ad ipsa particularia et eorum series et ordines adducamus; et ut illi rursus imperent sibi ad tempus abnegationem notionum, et cum rebus ipsis consuescere incipiant. [1,37] XXXVII. Ratio eorum, qui acatalepsiam tenuerunt, et uia nostra initiis suis quodammodo consentiunt; exitu immensum disiunguntur et opponuntur. Illi enim nihil sciri posse simpliciter asserunt; nos, non multum sciri posse in natura, ea, quae nunc in usu est, uia: uerum illi exinde authoritatem sensus et intellectus destruunt; nos auxilia iisdem excogitamus et subministramus. [1,38] XXXVIII. Idola et notiones falsae, quae intellectum humanum iam occuparunt atque in eo alte haerent, non solum mentes hominum ita obsident, ut ueritati aditus difficilis pateat; sed etiam dato et concesso aditu, illa rursus in ipsa instauratione scientiarum occurrent et molesta erunt; nisi homines praemoniti aduersus ea se, quantum fieri potest, muniant. [1,39] XXXIX. Quatuor sunt genera idolorum, quae mentes humanas obsident. Iis (docendi gratia) nomina imposuimus; ut primum genus, idola tribus; secundum, idola specus; tertium, idola fori; quartum, idola theatri, uocentur. [1,40] XL. Excitatio notionum et axiomatum per inductionem ueram est certe proprium remedium ad idola arcenda et summouenda; sed tamen indicatio idolorum magni est usus. Doctrina enim de idolis similiter se habet ad interpretationem naturae, sicut doctrina de sophisticis elenchis ad dialecticam uulgarem. [1,41] XLI. Idola tribus sunt fundata in ipsa natura humana, atque in ipsa tribu seu gente hominum. Falso enim asseritur, sensum humanum esse mensuram rerum; quin contra, omnes perceptiones, tam sensus quam mentis, sunt ex analogia hominis, non ex analogia uniuersi. Estque intellectus humanus instar speculi inaequalis ad radios rerum, qui suam naturam naturae rerum immiscet, eamque distorquet et inficit. [1,42] XLII. Idola specus sunt idola hominis indiuidui. Habet enim unusquisque (praeter aberrationes naturae humanae in genere) specum siue cauernam quandam indiuiduam, quae lumen naturae frangit et corrumpit: uel propter naturam cuiusque propriam et singularem; uel propter educationem et conuersationem cum aliis; uel propter lectionem librorum, et authoritates eorum quos quisque colit et miratur; uel propter differentias impressionum, prout occurrunt in animo praeoccupato et praedisposito, aut in animo aequo et sedato, uel eiusmodi: ut plane spiritus humanus (prout disponitur in hominibus singulis) sit res uaria, et omnino perturbata, et quasi fortuita. Unde bene Heraclitus, homines scientias quaerere in minoribus mundis, et non in maiore siue communi. [1,43] XLIII. Sunt etiam idola tanquam ex contractu et societate humani generis ad inuicem, quae idola fori, propter hominum commercium et consortium, appellamus. Homines enim per sermones sociantur; at uerba ex captu uulgi imponuntur. Itaque mala et inepta uerborum impositio miris modis intellectum obsidet. Neque definitiones aut explicationes, quibus homines docti se munire et uindicare in nonnullis consueuerunt, rem ullo modo restituunt. Sed uerba plane uim faciunt intellectui, et omnia turbant; et homines ad inanes et innumeras controuersias et commenta deducunt. [1,44] XLIV. Sunt denique idola, quae immigrarunt in animos hominum ex diuersis dogmatibus philosophiarum, ac etiam ex peruersis legibus demonstrationum; quae idola theatri nominamus; quia quot philosophiae receptae aut inuentae sunt, tot fabulas productas et actas censemus, quae mundos effecerunt fictitios et scenicos. Neque de his quae iam habentur, aut etiam de ueteribus philosophiis et sectis tantum loquimur, cum complures aliae eiusmodi fabulae componi et concinnari possint; quandoquidem errorum prorsus diuersorum causae sint nihilominus fere communes. Neque rursus de philosophiis uniuersalibus tantum hoc intelligimus, sed etiam de principiis et axiomatibus compluribus scientiarum, quae ex traditione et fide et neglectu inualuerunt. Verum de singulis istis generibus idolorum, fusius et distinctius dicendum est, ut intellectui humano cautum sit. [1,45] XLV. Intellectus humanus ex proprietate sua facile supponit maiorem ordinem et aequalitatem in rebus, quam inuenit: et cum multa sint in natura monodica, et plena imparitatis, tamen affingit parallela, et correspondentia, et relatiua, quae non sunt. Hinc commenta illa, in coelestibus omnia moueri per circulos perfectos, lineis spiralibus et draconibus (nisi nomine tenus) prorsus reiectis. Hinc elementum ignis cum orbe suo introductum est ad constituendum quaternionem cum reliquis tribus, quae subiiciuntur sensui. Etiam elementis (quae uocant) imponitur ad placitum decupla proportio excessus in raritate ad inuicem; et huiusmodi somnia. Neque uanitas ista tantum ualet in dogmatibus, uerum etiam in notionibus simplicibus. [1,46] XLVI. Intellectus humanus in iis quae semel placuerunt (aut quia recepta sunt et credita, aut quia delectant), alia etiam omnia trahit ad suffragationem et consensum cum illis: et licet maior sit instantiarum uis et copia, quae occurrunt in contrarium; tamen eas aut non obseruat, aut contemnit, aut distinguendo summouet et reiicit, non sine magno et pernicioso praeiudicio, quo prioribus illis syllepsibus authoritas maneat inuiolata. Itaque recte respondit ille, qui, cum suspensa tabula in templo ei monstraretur eorum qui uota soluerant, quod naufragii periculo elapsi sint, atque interrogando premeretur, anne tum quidem Deorum numen agnosceret, quaesiuit denuo, At ubi sunt illi depicti qui post uota nuncupata perierint? Eadem ratio est fere omnis superstitionis, ut in astrologicis, in somniis, ominibus, nemesibus, et huiusmodi; in quibus homines delectati huiusmodi uanitatibus aduertunt euentus, ubi emplentur; ast ubi fallunt, licet multo frequentius, tamen negligunt et praetereunt. At longe subtilius serpit hoc malum in philosophiis et scientiis; in quibus quod semel placuit, reliqua (licet multo firmiora et potiora) inficit, et in ordinem redigit. Quinetiam licet abfuerit ea, quam diximus, delectatio et uanitas, is tamen humano intellectui error est proprius et perpetuus, ut magis moueatur et excitetur affirmatiuis, quam negatiuis; cum rite et ordine aequum se utrique praebere debeat; quin contra, in omni axiomate uero constituendo, maior est uis instantiae negatiuae. [1,47] XLVII. Intellectus humanus illis, quae simul et subito mentem ferire et subire possunt, maxime mouetur; a quibus phantasia impleri et inflari consueuit: reliqua uero modo quodam, licet imperceptibili, ita se habere fingit et supponit, quomodo se habent pauca illa quibus mens obsidetur; ad illum uero transcursum ad instantias remotas et heterogeneas, per quas axiomata tanquam igne probantur, tardus omnino intellectus est, et inhabilis, nisi hoc illi per duras leges et uiolentum imperium imponatur. [1,48] XLVIII. Gliscit intellectus humanus, neque consistere aut acquiescere potis est, sed ulterius petit; at frustra. Itaque incogitabile est ut sit aliquid extremum aut extimum mundi, sed semper quasi necessario occurrit ut sit aliquid ulterius. Neque rursus cogitari potest quomodo aeternitas defluxerit ad hunc diem; cum distinctio illa, quae recipi consueuit, quod sit infinitum a parte ante, et a parte post, nullo modo constare possit; quia inde sequeretur, quod sit unum infinitum alio infinito maius, atque ut consumatur infinitum, et uergat ad finitum. Similis est subtilitas de lineis semper diuisibilibus, ex impotentia cogitationis. At maiore cum pernicie interuenit haec impotentia mentis in inuentione causarum: nam cum maxime uniuersalia in natura positiua esse debeant, quemadmodum inueniuntur, neque sunt reuera causabilia; tamen intellectus humanus, nescius acquiescere, adhuc appetit notiora. Tum uero, ad ulteriora tendens, ad proximiora recidit, uidelicet ad causas finales, quae sunt plane ex natura hominis, potius quam uniuersi: atque ex hoc fonte philosophiam miris modis corruperunt. Est autem aeque imperiti et leuiter philosophantis, in maxime uniuersalibus causam requirere, ac in subordinatis et subalternis causam non desiderare. [1,49] XLIX. Intellectus humanus luminis sicci non est; sed recipit infusionem a uoluntate et affectibus, id quod generat ad quod uult scientias: quod enim mauult homo uerum esse, id potius credit. Reiicit itaque difficilia, ob inquirendi impatientiam; sobria, quia coarctant spem; altiora naturae, propter superstitionem; lumen experientiae, propter arrogantiam et fastum, ne uideatur mens uersari in uilibus et fluxis; paradoxa, propter opinionem uulgi; denique innumeris modis, iisque interdum imperceptibilibus, affectus intellectum imbuit et inficit. [1,50] L. At longe maximum impedimentum et aberratio intellectus humani prouenit a stupore et incompetentia et fallaciis sensuum; ut ea, quae sensum feriunt, illis, quae sensum immediate non feriunt, licet potioribus, praeponderent. Itaque contemplatio fere desinit cum aspectu; adeo ut rerum inuisibilium exigua aut nulla sit obseruatio. Itaque omnis operatio spirituum in corporibus tangibilibus inclusorum latet, et homines fugit. Omnis etiam subtilior meta schematismus in partibus rerum crassiorum (quem uulgo alterationem uocant, cum sit reuera latio per minima) latet similiter: et tamen nisi duo ista, quae diximus, explorata fuerint et in lucem producta, nihil magni fieri potest in natura quoad opera. Rursus ipsa natura aeris communis et corporum omnium, quae aerem tenuitate superant (quae plurima sunt), fere incognita est. Sensus enim per se res infirma est, et aberrans: neque organa ad amplificandos sensus aut acuendos multum ualent; sed omnis uerior interpretatio naturae conficitur per instantias, et experimenta idonea et apposita; ubi sensus de experimento tantum, experimentum de natura et re ipsa iudicat. [1,51] LI. Intellectus humanus fertur ad abstracta propter naturam propriam; atque ea, quae fluxa sunt, fingit esse constantia. Melius autem est naturam secare, quam abstrahere; id quod Democriti schola fecit, quae magis penetrauit in naturam, quam reliquae. Materia potius considerari debet, et eius schematismi, et meta-schematismi, atque actus purus, et lex actus siue motus; formae enim commenta animi humani sunt, nisi libeat leges illas actus formas appellare. [1,52] LII. Huiusmodi itaque sunt idola, quae uocamus idola tribus; quae ortum habent aut ex aequalitate substantiae spiritus humani; aut ex praeoccupatione eius; aut ab angustiis eius; aut ab inquieto motu eius; aut ab infusione affectuum; aut ab incompetentia sensuum; aut ab impressionis modo. [1,53] LIII. Idola specus ortum habent ex propria cuiusque natura et animi et corporis; atque etiam ex educatione, et consuetudine, et fortuitis. Quod genus, licet sit uarium et mulitplex, tamen ea proponemus, in quibus maxima cautio est, quaeque plurimum ualent ad polluendum intellectum, ne sit purus. [1,54] LIV. Adamant homines scientias et contemplationes particulares; aut quia authores et inuentores se earum credunt; aut quia plurimum in illis operae posuerunt, iisque maxime assueuerunt. Huiusmodi uero homines, si ad philosophiam et contemplationes uniuersales se contulerint, illas ex prioribus phantasiis detorquent, et corrumpunt; id quod maxime conspicuum cernitur in Aristotele, qui naturalem suam philosophiam logicae suae prorsus mancipauit, ut eam fere inutilem et contentiosam reddiderit. Chemicorum autem genus, ex paucis experimentis fornacis, philosophiam constituerunt phantasticam, et ad pauca spectantem: quinetiam Gilbertus, postquam in contemplationibus magnetis se laboriosissime exercuisset, confinxit statim philosophiam consentaneam rei apud ipsum praepollenti. [1,55] LV. Maximum et uelut radicale discrimen ingeniorum, quoad philosophiam et scientias, illud est; quod alia ingenia sint fortiora et aptiora ad notandas rerum differentias; alia, ad notandas rerum similitudines. Ingenia enim constantia et acuta figere contemplationes, et morari, et haerere in omni subtilitate differentiarum possunt: ingenia autem sublimia et discursiua etiam tenuissimas et catholicas rerum similitudines et agnoscunt et componunt: utrumque autem ingenium facile labitur in excessum, prensando aut gradus rerum, aut umbras. [1,56] LVI. Reperiuntur ingenia alia in admirationem antiquitatis, alia in amorem et amplexum nouitatis effusa; pauca uero eius temperamenti sunt, ut modum tenere possint, quin aut quae recte posita sunt ab antiquis conuellant, aut ea contemnant quae recte afferuntur a nouis. Hoc uero magno scientiarum et philosophiae detrimento fit, quum studia potius sint antiquitatis et nouitatis, quam iudicia: ueritas autem non a felicitate temporis alicuius, quae res uaria est; sed a lumine naturae et experientiae, quod aeternum est, petenda est. Itaque abneganda sunt ista studia; et uidendum, ne intellectus ab illis ad consensum abripiatur. [1,57] LVII. Contemplationes naturae et corporum in simplicitate sua intellectum frangunt et comminuunt; contemplationes uero naturae et corporum in compositione et configuratione sua intellectum stupefaciunt et soluunt. Id optime cernitur in schola Leucippi et Democriti, collata cum reliquis philosophiis. Illa enim ita uersatur in particulis rerum, ut fabricas fere negligat; reliquae autem ita fabricas intuentur attonitae, ut ad simplicitatem naturae non penetrent: itaque alternandae sunt contemplationes istae, et uicissim sumendae; ut intellectus reddatur simul penetrans et capax; et euitentur ea, quae diximus, incommoda, atque idola ex iis prouenientia. [1,58] LVIII. Talis itaque esto prudentia contemplatiua in arcendis et summouendis idolis specus; quae aut ex praedominantia, aut ex excessu compositionis et diuisionis, aut ex studiis erga tempora, aut ex obiectis largis et minutis, maxime ortum habent. Generaliter autem pro suspecto habendum unicuique rerum naturam contemplanti quicquid intellectum suum potissimum capit et detinet; tantoque maior adhibenda in huiusmodi placitis est cautio, ut intellectus seruetur aequus et purus. [1,59] LIX. At idola fori omnium molestissima sunt; quae ex foedere uerborum et nominum se insinuarunt in intellectum. Credunt enim homines, rationem suam uerbis imperare. Sed fit etiam ut uerba uim suam super intellectum retorqueant et reflectant; quod philosophiam et scientias reddidit sophisticas et inactiuas. Verba autem plerunque ex captu uulgi induntur, atque per lineas uulgari intellectui maxime conspicuas res secant. Quum autem intellectus acutior, aut obseruatio diligentior, eas lineas transferre uelit, ut illae sint magis secundum naturam; uerba obstrepunt. Unde fit, ut magnae et solennes disputationes hominum doctorum saepe in controuersias circa uerba et nomina desinant; a quibus (ex more et prudentia mathematicorum) incipere consultius foret, easque per definitiones in ordinem redigere. Quae tamen definitiones, in naturalibus et materiatis, huic malo mederi non possunt; quoniam et ipsae definitiones ex uerbis constant, et uerba gignunt uerba: adeo ut necesse sit ad instantias particulares, earumque series et ordines recurrere; ut mox dicemus, quum ad modum et rationem constituendi notiones et axiomata deuentum fuerit. [1,60] LX. Idola, quae per uerba intellectui imponuntur, duorum generum sunt; aut enim sunt rerum nomina, quae non sunt (quemadmodum enim sunt res, quae nomine carent per inobseruationem; ita sunt et nomina, quae carent rebus, per suppositionem phantasticam), aut sunt nomina rerum, quae sunt, sed confusa et male terminata, et temere et inaequaliter a rebus abstracta. Prioris generis sunt, fortuna, primum mobile, planetarum orbes, elementum ignis, et huiusmodi commenta, quae a uanis et falsis theoriis ortum habent. Atque hoc genus idolorum facilius eiicitur, quia per constantem abnegationem et antiquationem theoriarum exterminari possunt. At alterum genus perplexum est, et alte haerens; quod ex mala et imperita abstractione excitatur. Exempli gratia, accipiatur aliquod uerbum (humidum, si placet), et uideamus quomodo sibi constent quae per hoc uerbum significantur: et inuenietur uerbum istud, humidum, nihil aliud quam nota confusa diuersarum actionum, quae nullam constantiam aut reductionem patiuntur. Significat enim et quod circa aliud corpus facile se circumfundit; et quod in se est indeterminabile, nec consistere potest; et quod facile cedit undique; et quod facile se diuidit et dispergit; et quod facile se unit et colligit; et quod facile fluit et in motu ponitur; et quod alteri corpori facile adhaeret, idque madefacit; et quod facile reducitur in liquidum, siue colliquatur, cum antea consisteret. Itaque quum ad huius nominis praedicationem et impositionem uentum sit; si alia accipias, flamma humida est; si alia accipias, aer humidus non est; si alia, puluis minutus humidus est; si alia, uitrum humidum est: ut facile appareat istam notionem ex aqua tantum et communibus et uulgaribus liquoribus, absque ulla debita uerificatione, temere abstractam esse. In uerbis autem gradus sunt quidam prauitatis et erroris. Minus uitiosum genus est nominum substantiae alicuius, praesertim specierum infirmarum, et bene deductarum (nam notio cretae, luti, bona; terrae, mala): uitiosius genus est actionum, ut generare, corrumpere, alterare: uitiosissimum qualitatum (exceptis obiectis sensus immediatis), ut grauis, leuis, tenuis, densi, etc.; et tamen in omnibus istis fieri non potest, quin sint aliae notiones aliis paulo meliores, prout in sensum humanum incidit rerum copia. [1,61] LXI. At idola theatri innata non sunt, nec occulto insinuata in intellectum; sed ex fabulis theoriarum, et peruersis legibus demonstrationum, plane indita et recepta. In his autem confutationes tentare et suscipere consentaneum prorsus non est illis, quae a nobis dicta sunt. Quum enim nec de principiis consentiamus, nec de demonstrationibus, tollitur omnis argumentatio. Id uero bono fit fato, ut antiquis suus constet honos. Nihil enim illis detrahitur, quum de uia omnino quaestio sit. Claudus enim (ut dicitur) in uia anteuertit cursorem extra uiam. Etiam illud manifesto liquet, currenti extra uiam, quo habilior sit et uelocior, eo maiorem contingere aberrationem. Nostra uero inueniendi scientias ea est ratio, ut non multum ingeniorum acumini et robori relinquatur; sed quae ingenia et intellectus fere exaequet. Quemadmodum enim ad hoc ut linea recta fiat, aut circulus perfectus describatur, multum est in constantia et exercitatione manus, si fiat ex ui manus propria, sin autem adhibeatur regula, aut circinus, parum aut nihil; omnino similis est nostra ratio. Licet autem confutationum particularium nullus sit usus; de sectis tamen et generibus huiusmodi theoriarum nonnihil dicendum est; atque etiam paulo post de signis exterioribus, quod se male habeant; et postremo de causis tantae infelicitatis et tam diuturni et generalis in errore consensus; ut ad uera minus difficilis sit aditus, et intellectus humanus uolentius expurgetur et idola dimittat. [1,62] LXII. Idola theatri, siue theoriarum, multa sunt, et multo plura esse possunt, et aliquando fortasse erunt. Nisi enim per multa iam saecula hominum ingenia circa religionem et theologiam occupata fuissent; atque etiam politiae ciuiles (praesertim monarchiae) ab istiusmodi nouitatibus, etiam in contemplationibus, essent auersae; ut cum periculo et detrimento fortunarum suarum in illas homines incumbant, non solum praemio destituti, sed etiam contemptui et inuidiae expositi; complures aliae proculdubio philosophiarum et theoriarum sectae, similes illis, quae magna uarietate olim apud Graecos floruerunt introductae fuissent. Quemadmodum enim super phaenomena aetheris plura themata coeli confingi possunt; similiter, et multo magis, super phaenomena philosophiae fundari possunt et constitui uaria dogmata. Atque huiusmodi theatri fabulae habent etiam illud, quod in theatro poetarum usu uenit; ut narrationes fictae ad scenam narrationibus ex historia ueris concinniores sint et elegantiores, et quales quis magis uellet. In genere autem, in materiam philosophiae sumitur aut multum ex paucis, aut parum ex multis; ut utrinque philosophia super experientiae et naturalis historiae nimis angustam basin fundata sit, atque ex paucioribus, quam par est, pronunciet. Rationale enim genus philosophantium ex experientia arripiunt uaria et uulgaria, eaque neque certo comperta, nec diligenter examinata et pensitata; reliqua in meditatione atque ingenii agitatione ponunt. Est et aliud genus philosophantium, qui in paucis experimentis sedulo et accurate elaborarunt, atque inde philosophias educere et confingere ausi sunt; reliqua miris modis ad ea detorquentes. Est et tertium genus eorum, qui theologiam et traditiones ex fide et ueneratione immiscent; inter quos uanitas nonnullorum ad petendas et deriuandas scientias a spiritibus scilicet et geniis deflexit; ita ut stirps errorum et philosophia falsa genere triplex sit: sophistica, empirica, et superstitiosa. [1,63] LXIII. Primi generis exemplum in Aristotele maxime conspicuum est, qui philosophiam naturalem dialectica sua corrupit: quum mundum ex categoriis effecerit; animae humanae, nobilissimae substantiae, genus ex uocibus secundae intentionis tribuerit; negotium densi et rari, per quod corpora subeunt maiores et minores dimensiones siue spatia, per frigidam distinctionem actus et potentiae transegerit; motum singulis corporibus unicum et proprium, et, si participent ex alio motu, id aliunde moueri, asseruerit: et innumera alia, pro arbitrio suo, naturae rerum imposuerit: magis ubique sollicitus quomodo quis respondendo se explicet, et aliquid reddatur in uerbis positiuum, quam de interna rerum ueritate; quod etiam optime se ostendit in comparatione philosophiae eius ad alias philosophias quae apud Graecos celebrabantur. Habent enim homoiomera Anaxagorae, atomi Leucippi et Democriti, coelum et terra Parmenidis, lis et amicitia Empedoclis, resolutio corporum in adiaphoram naturam ignis et replicatio eorundem ad densum Heracliti, aliquid ex philosopho naturali; et rerum naturam, et experientiam, et corpora sapiunt; ubi Aristotelis physica nihil aliud quam dialecticae uoces plerunque sonet: quam etiam in metaphysicis sub solenniore nomine, et ut magis scilicet realis, non nominalis, retractauit. Neque illud quenquam moueat, quod in libris eius De animalibus, et in Problematibus, et in aliis suis tractatibus, uersatio frequens sit in experimentis. Ille enim prius decreuerat, neque experientiam ad constituenda decreta et axiomata rite consuluit; sed postquam pro arbitrio suo decreuisset, experientiam ad sua placita tortam circumducit et captiuam; ut hoc etiam nomine magis accusandus sit, quam sectatores eius moderni (scholasticorum philosophorum genus) qui experientiam omnino deseruerunt. [1,64] LXIV. At philosophiae genus empiricum placita magis deformia et monstrosa educit, quam sophisticum aut rationale genus; quia non in luce notionum uulgarium (quae licet tenuis sit et superficialis, tamen est quodammodo uniuersalis, et ad multa pertinens) sed in paucorum experimentorum angustiis et obscuritate fundatum est. Itaque talis philosophia illis, qui in huiusmodi experimentis quotidie uersantur atque ex ipsis phantasiam contaminarunt, probabilis uidetur et quasi certa; caeteris, incredibilis et uana. Cuius exemplum notabile est in chemicis, eorumque dogmatibus; alibi autem uix hoc tempore inuenitur, nisi forte in philosophia Gilberti. Sed tamen circa huiusmodi philosophias cautio nullo modo praetermittenda erat; quia mente iam praeuidemus et auguramur, si quando homines, nostris monitis excitati, ad experientiam se serio contulerint (ualere iussis doctrinis sophisticis), tum demum, propter praematuram et praeproperam intellectus festinationem, et saltum siue uolatum ad generalia et rerum principia, fore ut magnum ab huiusmodi philosophiis periculum immineat; cui malo etiam nunc obuiam ire debemus. [1,65] LXV. At corruptio philosophiae ex superstitione, et theologia admista, latius omnino patet, et plurimum mali infert, aut in philosophias integras, aut in earum partes. Humanus enim intellectus non minus impressionibus phantasiae est obnoxius, quam impressionibus uulgarium notionum. Pugnax enim genus philosophiae et sophisticum illaqueat intellectum: at illud alterum phantasticum, et tumidum, et quasi poeticum, magis blanditur intellectui. Inest enim homini quaedam intellectus ambitio, non minor quam uoluntatis; praesertim in ingeniis altis et eleuatis. Huius autem generis exemplum inter Graecos illucescit, praecipue in Pythagora, sed cum superstitione magis crassa et onerosa coniunctum; at periculosius et subtilius in Platone atque eius schola. Inuenitur etiam hoc genus mali in partibus philosophiarum reliquarum, introducendo formas abstractas, et causas finales, et causas primas; omittendo saepissime medias, et huiusmodi. Huic autem rei summa adhibenda est cautio. Pessima enim res est errorum apotheosis, et pro peste intellectus habenda est, si uanis accedat ueneratio. Huic autem uanitati nonnulli ex modernis summa leuitate ita indulserunt, ut in primo capitulo Geneseos, et in libro Iob, et aliis Scripturis sacris, philosophiam naturalem fundare conati sint; inter uiua quaerentes mortua. Tantoque magis haec uanitas inhibenda uenit, et coercenda, quia ex diuinorum et humanorum malesana admistione non solum educitur philosophia phantasica, sed etiam religio haeretica. Itaque salutare admodum est, si mente sobria fidei tantum dentur quae fidei sunt. [1,66] LXVI. Et de malis authoritatibus philosophiarum, quae aut in uulgaribus notionibus, aut in paucis experimentis, aut in superstitione fundatae sunt, iam dictum est. Dicendum porro est et de uitiosa materia contemplationum, praesertim in philosophia naturali. Inficitur autem intellectus humanus ex intuitu eorum quae in artibus mechanicis fiunt, in quibus corpora per compositiones aut separationes ut plurimum alterantur; ut cogitet simile quiddam etiam in natura rerum uniuersali fieri. Unde fluxit commentum illud elementorum, atque illorum concursu, ad constituenda corpora naturalia Rursus, quum homo naturae libertatem contemplatur, incidit in species rerum, animalium, plantarum, mineralium; unde facile in eam labitur cogitationem, ut existimet esse in natura quasdam formas rerum primarias, quas natura educere molitur: atque reliquam uarietatem ex impedimentis et aberrationibus naturae in opere suo conficiendo, aut ex diuersarum specierum conflictu, et transplantatione alterius in alteram, prouenire. Atque prima cogitatio qualitates primas elementares, secunda proprietates occultas et uirtutes specificas nobis peperit; quarum utraque pertinet ad inania contemplationum compendia, in quibus acquiescit animus et a solidioribus auertitur. At medici in secundis rerum qualitatibus et operationibus, attrahendi, repellendi, attenuandi, inspissandi, dilatandi, astringendi, discutiendi, maturandi, et huiusmodi, operam praestant meliorem; atque, nixi ex illis duobus (quae dixi) compendiis (qualitatibus scilicet elementaribus, et uirtutibus specificis) illa altera (quae recte notata sunt) corrumperent, reducendo illa ad primas qualitates earumque mixturas subtiles et incommensurabiles, aut ea non producendo cum maiore et diligentiore obseruatione ad qualitates tertias et quartas, sed contemplationem intempestiue abrumpendo, illi multo melius profecissent. Neque huiusmodi uirtutes (non dico eaedem, sed similes) in humani corporis medicinis tantum exquirendae sunt; sed etiam in caeterorum corporum naturalium mutationibus. Sed multo adhuc maiore cum malo fit, quod quiescentia rerum principia, ex quibus; et non mouentia, per quae res fiunt, contemplentur et inquirant. Illa enim ad sermones, ista ad opera spectant. Neque enim uulgars illae differentiae motus, quae in naturali philosophia recepta notantur, generationis, corruptionis, augmentationis, diminutionis, alterationis, et lationis, ullius sunt pretii. Quippe hoc sibi uolunt; si corpus, alias non mutatum, loco tamen moueatur, hoc lationem esse; si, manente et loco et specie, qualitate mutetur, hoc alterationem esse; si uero ex illa mutatione moles ipsa et quantitas corporis non eadem maneat, hoc augmentationis et diminutionis motum esse; si eatenus mutentur, ut speciem ipsam et substantiam mutent, et in alia migrent, hoc generationem et corruptionem esse. At ista mere popularia sunt, et nullo modo in naturam penetrant; suntque mensurae et periodi tantum, non species motus. Innuunt enim illud, hucusque, et non quomodo, uel ex quo fonte. Neque enim de corporum appetitu, aut de partium eorum processu, aliquid significant; sed tantum quum motus ille rem aliter ac prius, crasso modo, sensui exhibeat, inde diuisionem suam auspicantur. Etiam quum de causis motuum aliquid significare uolunt, atque diuisionem ex illis instituere, differentiam motus naturalis et uiolenti, maxima cum socordia, introducunt; quae et ipsa omnino ex notione uulgari est; cum omnis motus uiolentus etiam naturalis reuera sit, scilicet cum externum efficiens naturam alio modo in opere ponet quam quo prius. At hisce omissis; si quis (exempli gratia) obseruauerit, inesse corporibus appetitum contactus ad inuicem, ut non patiantur unitatem naturae prorsus dirimi aut abscindi, ut uacuum detur: aut si quis dicat, inesse corporibus appetitum se recipiendi in naturalem suam dimensionem uel tensuram, ut, si ultra eam aut citra eam comprimantur aut distrahantur, statim in ueterem sphaeram et exporrectionem suam se recuperare et remittere moliantur: aut si quis dicat, inesse corporibus appetitum congregationis ad massas connaturalium suorum, densorum uidelicet uersus orbem terrae, tenuiorum et rariorum uersus ambitum coeli: haec et huiusmodi uere physica sunt genera motuum. At illa altera plane logica sunt et scholastica, ut ex hac collatione eorum manifesto liquet. Neque minus etiam malum est, quod in philosophiis et contemplationibus suis, in principiis rerum atque ultimatibus naturae inuestigandis et tractandis, opera insumatur; cum omnis utilitas et facultas operandi in mediis consistat. Hinc fit, ut abstrahere naturam homines non desinant, donec ad materiam potentialem et informem uentum fuerit; nec rursus secare naturam desinant, donec peruentum fuerit ad atomum; quae, etiamsi uera essent, tamen ad iuuandas hominum fortunas parum possunt. [1,67] LXVII. Danda est etiam cautio intellectui de intemperantiis philosophiarum, quoad assensum praebendum aut cohibendum; quia huiusmodi intemperantiae uidentur idola figere, et quodammodo perpetuare, ne detur aditus ad ea summouenda. Duplex autem est excessus: alter eorum, qui facile pronunciant, et scientias reddunt positiuas et magistrales; alter eorum, qui acatalepsiam introduxerunt, et inquisitionem uagam sine termino; quorum primus intellectum deprimit, alter eneruat. Nam Aristotelis philosophia, postquam caeteras philosophias (more Ottomanorum erga fratres suos) pugnacibus confutationibus contrucidasset, de singulis pronunciauit; et ipse rursus quaestiones ex arbitrio suo subornat, deinde conficit; ut omnia certa sint et decreta: quod etiam apud successiones suas ualet et in usu est. At Platonis schola acatalepsiam introduxit, primo tanquam per iocum et ironiam, in odium ueterum sophistarum, Protagorae, Hippiae, et reliquorum, qui nihil tam uerebantur, quam ne dubitare de re aliqua uiderentur. At noua academia acatalepsiam dogmatizauit, et ex professo tenuit: quae licet honestior ratio sit, quam pronunciandi licentia, quum ipsi pro se dicant se minime confundere inquisitionem, ut Pyrrho fecit et Ephectici, sed habere quod sequantur ut probabile, licet non habeant quod teneant ut uerum; tamen postquam animus humanus de ueritate inuenienda semel desperauerit, omnino omnia fiunt languidiora: ex quo fit, ut deflectant homines potius ad amoenas disputationes et discursus, et rerum quasdam peragrationes, quam in seueritate inquisitionis se sustineant. Verum, quod a principio diximus et perpetuo agimus, sensui et intellectui humano eorumque infirmitati authoritas non est deroganda, sed auxilia praebenda. [1,68] LXVIII. Atque de idolorum singulis generibus, eorumque apparatu iam diximus; quae onmia constanti et solenni decreto sunt abneganda et renuncianda, et intellectus ab iis omnino liberandus est et expurgandus; ut non alius fere sit aditus ad regnum hominis, quod fundatur in scientiis, quam ad regnum coelorum, in quod, nisi sub persona infantis, intrare non datur. [1,69] LXIX. At prauae demonstrationes, idolorum ueluti munitiones quaedam sunt et praesidia; eaeque, quas in dialecticis habemus, id fere agunt, ut mundum plane cogitationibus humanis, cogitationes autem uerbis addicant et mancipent. Demonstrationes uero potentia quadam philosophiae ipsae sunt et scientiae. Quales enim eae sunt, ac prout rite aut male institutae, tales sequuntur philosophiae et contemplationes. Fallunt autem et incompetentes sunt eae quibus utimur in uniuerso illo processu, qui a sensu et rebus ducit ad axiomata et conclusiones. Qui quidem processus quadruplex est, et uitia eius totidem. Primo, impressiones sensus ipsius uitiosae sunt; sensus enim et destituit et fallit. At destitutionibus substitutiones, fallaciis rectificationes debentur. Secundo, notiones ab impressionibus sensuum male abstrahuntur, et interminatae et confusae sunt, quas terminatas et bene finitas esse oportuit. Tertio, inductio mala est, quae per enumerationem simplicem principia concludit scientiarum, non adhibitis exclusionibus et solutionibus, siue separationibus naturae debitis. Postremo, modus ille inueniendi et probandi, ut primo principia maxime generalia constituantur, deinde media axiomata ad ea applicentur et probentur, errorum mater est, et scientiarum omnium calamitas. Verum de istis, quae iam obiter perstringimus, fusius dicemus, quum ueram interpretandae naturae uiam, absolutis istis expiationibus et expurgationibus mentis, proponemus. [1,70] LXX. Sed demonstratio longe optima est experientia; modo haereat in ipso experimento. Nam si traducatur ad alia quae similia existimantur, nisi rite et ordine fiat illa traductio, res fallax est. At modus experiendi, quo homines nunc utuntur, caecus est et stupidus. Itaque cum errant et uagantur nulla uia certa, sed ex occursu rerum tantum consilium capiunt, circumferuntur ad multa, sed parum promouent; et quandoque gestiunt, quandoque distrahuntur; et semper inueniunt quod ulterius quaerant. Fere autem ita fit, ut homines leuiter et tanquam per ludum experiantur, uariando paululum experimenta iam cognita; et, si res non succedat, fastidiendo et conatum deserendo. Quod si magis serio et constanter ac laboriose ad experimenta se accingant, tamen in uno aliquo experimento eruendo operam collocant; quemadmodum Gilbertus in magnete, Chymici in auro. Hoc autem faciunt homines instituto non minus imperito quam tenui. Nemo enim alicuius rei naturam in ipsa re feliciter perscrutatur; sed amplianda est inquisitio ad magis communia. Quod si etiam scientiam quandam et dogmata ex experimentis moliantur; tamen semper fere studio praepropero et intempestiuo deflectunt ad praxin: non tantum propter usum et fructum eiusmodi praxeos, sed ut in opere aliquo nouo ueluti pignus sibi arripiant, se non inutiliter in reliquis uersaturos: atque etiam aliis se uenditent, ad existimationem meliorem comparandam de iis in quibus occupati sunt. Ita fit ut, more Atalantae, de uia decedant ad tollendum aureum pomum; interim uero cursum interrumpant, et uictoriam emittant e manibus. Verum in experientiae uero curriculo eoque ad noua opera producendo, Diuina Sapientia omnino et ordo pro exemplari sumenda sunt. Deus autem primo die creationis lucem tantum creauit, eique operi diem integrum attribuit; nec aliquid materiati operis eo die creauit. Similiter et ex omnimoda experientia, primum inuentio causarum et axiomatum uerorum elicienda est: et lucifera experimenta, non fructifera quaerenda. Axiomata autem recte inuenta et constituta praxin non strictim sed confertim instruunt; et operum agmina ac turmas post se trahunt. Verum de experiendi uiis, quae non minus quam uiae iudicandi obsessae sunt et interclusae, postea dicemus; impraesentiarum de experientia uulgari, tanquam de mala demonstratione, tantum loquuti. Iam uero postulat ordo rerum, ut de iis quorum paulo ante mentionem fecimus, signis, quod philosophiae et contemplationes in usu male se habeant, et de causis rei primo intuitu tam mirabilis et incredibilis, quaedam subiungamus. Signorum enim notio praeparat assensum: causarum uero explicatio tollit miraculum. Quae duo ad extirpationem idolorum ex intellectu faciliorem et clementiorem multum iuuant. [1,71] LXXI. Scientiae, quas habemus, fere a Graecis fluxerunt. Quae enim scriptores Romani, aut Arabes, aut recentiores addiderunt, non multa aut magni momenti sunt: et qualiacunque sint, fundata sunt super basin eorum quae inuenta sunt a Graecis. Erat autem sapientia Graecorum professoria, et in disputationes effusa: quod genus inquisitioni ueritatis aduersissimum est. Itaque nomen illud sophistarum, quod per contemptum ab iis, qui se philosophos haberi uoluerunt, in antiquos rhetores reiectum et traductum est, Gorgiam, Protagoram, Hippiam, Polum, etiam uniuerso generi competit, Platoni, Aristoteli, Zenoni, Epicuro, Theophrasto, et eorum successoribus, Chrysippo, Carneadi, reliquis. Hoc tantum intererat: quod prius genus uagum fuerit et mercenarium, ciuitates circumcursando, et sapientiam suam ostentando, et mercedem exigendo; alterum uero solennius et generosius, quippe eorum qui sedes fixas habuerunt, et scholas aperuerunt, et gratis philosophati sunt. Sed tamen utrumque genus (licet caetera dispar) professorium erat, et ad disputationes rem deducebat, et sectas quasdam atque haereses philosophiae instituebat et propugnabat: ut essent fere doctrinae eorum (quod non male cauillatus est Dionysius in Platonem) "Verba otiosorum senum ad imperitos iuuenes". At antiquiores illi ex Graecis, Empedocles, Anaxagoras, Leucippus, Democritus, Parmenides, Heraclitus, Xenophanes, Philolaus, reliqui (nam Pythagoram, ut superstitiosum, omittimus), scholas (quod nouimus) non aperuerunt: sed maiore silentio, et seuerius, et simplicius, id est, minore cum affectatione et ostentatione, ad inquisitionem ueritatis se contulerunt. Itaque et melius, ut arbitramur, se gesserunt; nisi quod opera eorum a leuioribus istis, qui uulgari captui et affectui magis respondent ac placent, tractu temporis extincta sint: tempore (ut fluuio) leuiora et magis inflata ad nos deuehente, grauiora et solida mergente. Neque tamen isti a nationis uitio prorsus immunes erant: sed in ambitionem et uanitatem sectae condendae et aurae popularis captandae nimium propendebant. Pro desperata autem habenda est ueritatis inquisitio, cum ad huiusmodi inania deflectat. Etiam non omittendum uidetur iudicium illud, siue uaticinium potius, sacerdotis Aegyptii de Graecis: "Quod semper pueri essent; neque haberent antiquitatem scientiae, aut scientiam antiquitatis". Et certe habent id quod puerorum est; ut ad garriendum prompti sint, generare autem non possint: nam uerbosa uidetur sapientia eorum, et operum sterilis. Itaque ex ortu et gente philosophiae quae in usu est, quae capiuntur signa bona non sunt. [1,72] LXXII. Neque multo meliora sunt signa quae ex natura temporis et aetatis capi possunt, quam quae ex natura loci et nationis. Angusta enim erat et tenuis notitia per illam aetatem uel temporis uel orbis: quod longe pessimum est, praesertim iis qui mnia in experientia ponunt. Neque enim mille annorum historiam, quae digna erat nomine historiae, habebant; sed fabulas et rumores antiquitatis. Regionum uero tractuumque mundi exiguam partem nouerant: cum omnes hyperboreos, Scythas, omnes occidentales, Celtas indistincte appellarent; nil in Africa ultra citimam Aethiopiae partem, nil in Asia ultra Gangem, multo minus noui orbis prouincias, ne per auditum sane aut famam aliquam certam et constantem, nossent; imo et plurima climata et zonae, in quibus populi infiniti spirant et degunt, tanquam inhabitabiles ab illis pronuntiata sint; quinetiam peregrinationes Democriti, Platonis, Pythagorae, non longinquae profecto, sed potius suburbanae, ut magnum aliquid celebrarentur. Nostris autem temporibus, et noui orbis partes complures et ueteris orbis extrema undique innotescunt; et in infinitum experimentorum cumulus excreuit. Quare si ex natiuitatis aut geniturae tempore (astrologorum more) signa capienda sint, nil magni de istis philosophiis significari uidetur. [1,73] LXXIII. Inter signa, nullum magis certum aut nobile est, quam quod ex fructibus. Fructus enim et opera inuenta pro ueritate philosophiarum uelut sponsores et fideiussores sunt. Atque ex philosophiis istis Graecorum, et deriuationibus earum per particulares scientias, iam per tot annorum spatia, uix unum experimentum adduci potest, quod ad hominum statum leuandum et iuuandum spectet, et philosophiae speculationibus ac dogmatibus uere acceptum referri possit. Idque Celsus ingenue ac prudenter fatetur; nimirum, experimenta medicinae primo inuenta fuisse, ac postea homines circa ea philosophatos esse et causas indagasse et assignasse; non ordine inuerso euenisse, ut ex philosophia et causarum cognitione ipsa experimenta inuenta aut deprompta essent. Itaque mirum non erat, apud Aegyptios (qui rerum inuentoribus diuinitatem et consecrationem attribuerunt) plures fuisse brutorum animalium imagines quam hominum: quia bruta animalia, per instinctus naturales, multa inuenta perpererunt; ubi homines, ex sermonibus et conclusionibus rationalibus, pauca aut nulla exhibuerint. At Chymicorum industria nonnulla peperit; sed tanquam fortuito et obiter, aut per experimentorum quandam uariationem (ut mechanici solent), non ex arte aut theoria aliqua; nam ea, quam confinxerunt, experimenta magis perturbat, quam iuuat. Eorum etiam, qui in magia (quam uocant) naturali uersati sunt, pauca reperiuntur inuenta; eaque leuia, et imposturae propiora. Quocirca, quemadmodum in religione cauetur, ut fides ex operibus monstretur; idem etiam ad philosophiam optime traducitur, ut ex fructibus iudicetur et uana habeatur quae sterilis sit: atque eo magis si, loco fructuum uuae et oliuae, producat disputationum et contentionum carduos et spinas. [1,74] LXXIV. Capienda etiam sunt signa ex incrementis et progressibus philosophiarum et scientiarum. Quae enim in natura fundata sunt, crescunt et augentur: quae autem in opinione, uariantur, non augentur. Itaque si istae doctrinae plane instar plantae a stirpibus suis reuulsae non essent, sed utero naturae adhaererent atque ab eadem alerentur, id minime euenturum fuisset, quod per annos bis mille iam fieri uidemus: nempe, ut scientiae suis haereant uestigiis, et in eodem fere statu maneant, neque augmentum aliquod memorabile sumpserint; quin potius in primo authore maxime floruerint, et deinceps declinauerint. In artibus autem mechanicis, quae in natura et experientiae luce fundatae sunt, contra euenire uidemus: quae (quamdiu placent) ueluti spiritu quodam repletae continuo uegetant et crescunt; primo rudes, deinde commodae, postea excultae, et perpetuo auctae. [1,75] LXXV. Etiam aliud signum capiendum est (si modo signi appellatio huic competat; cum potius testimonium sit, atque adeo testimoniorum omnium ualidissimum); hoc est, propria confessio authorum, quos homines nunc sequuntur. Nam et illi qui tanta fiducia de rebus pronuntiant, tamen per interualla cum ad se redeunt, ad querimonias de naturae subtilitate, rerum obscuritate, humani ingenii infirmitate, se conuertunt. Hoc uero si simpliciter fieret, alios fortasse, qui sunt timidiores, ab ulteriori inquisitione deterrere, alios uero, qui sunt ingenio alacriori et magis fidenti, ad ulteriorem progressum acuere et incitare possit. Verum non satis illis est de se confiteri, sed quicquid sibi ipsis aut magistris suis incognitum aut intactum fuerit id extra terminos possibilis ponunt, et tanquam ex arte cognitu aut factu impossiblile pronuntiant: summa superbia et inuidia suorum inuentorum infirmitatem in naturae ipsius calumniam et aliorum omnium desperationem uertentes. Hinc schola Academiae nouae, quae acatalepsiam ex professo tenuit, et homines ad sempiternas tenebras damnauit. Hinc opinio, quod formae siue uerae rerum differentiae (quae reuera sunt leges actus puri) inuentu impossibiles sint, et ultra hominem. Hinc opiniones illae in actiua et operatiua parte: calorem solis et ignis toto genere differre; ne scilicet homines putent se per opera ignis aliquid simile iis quae in natura fiunt educere et formare posse. Hinc illud: compositionem tantum opus hominis, mistionem uero opus solius naturae esse; ne scilicet homines sperent aliquam ex arte corporum naturalium generationem aut transformationem. Itaque ex hoc signo homines sibi persuaderi facile patientur, ne cum dogmatibus non solum desperatis, sed etiam desperationi deuotis, fortunas suas et labores misceant. [1,76] LXXVI. Neque illud signum praetermittendum est, quod tanta fuerit inter philosophos olim dissensio et scholarum ipsarum uarietas: quod satis ostendit, uiam a sensu ad intellectum non bene munitam fuisse, cum eadem materia philosophiae (natura scilicet rerum) in tam uagos et multiplices errores abrepta fuerit et distracta. Atque licet hisce temporibus dissensiones et dogmatum diuersitates circa principia ipsa, et philosophias integras, ut plurimum extinctae sint; tamen circa partes philosophiae innumerae manent quaestiones et controuersiae; ut plane appareat, neque in philosophiis ipsis, neque in modis demonstrationum aliquid certi aut sani esse. [1,77] LXXVII. Quod uero putant homines, in philosophia Aristotelis magnum utique consensum esse; cum post illam editam antiquorum philosophiae cessauerint et exoleuerint; ast apud tempora, quae sequuta sunt, nil melius inuentum fuerit; adeo ut illa tam bene posita et fundata uideatur, ut utrumque tempus ad se traxerit: primo, quod de cessatione antiquarum philosophiarum post Aristotelis opera edita homines cogitant, id falsum est; diu enim postea, usque ad tempora Ciceronis et secula sequentia, manserunt opera ueterum philosophorum. Sed temporibus insequentibus, ex inundatione Barbarorum in imperium Romanum, postquam doctrina humana uelut naufragium perpessa esset; tum demum philosophiae Aristotelis et Platonis, tanquam tabulae ex materia leuiore et minus solida, per fluctus temporum seruatae sunt. Illud etiam de consensu fallit homines, si acutius rem introspiciant. Verus enim consensus is est, qui ex libertate iudicii (re prius explorata) in idem conueniete consistit. At numerus longe maximus eorum, qui in Aristotelis philosophiam consenserunt, ex praeiudicio et authoritate aliorum se illi mancipauit: ut sequacitas sit potius et coitio, quam consensus. Quod si fuisset ille uerus consensus et late patens, tantum abest ut consensus pro uera et solida authoritate haberi debeat, ut etiam uiolentam praesumptionem inducat in contrarium. Pessimum enim omnium est augurium, quod ex consensu capitur in rebus intellectualibus: exceptis diuinis et politicis, in quibus suffragiorum ius est. Nihil enim multis placet, nisi imaginationem feriat, aut intellectum uulgarium notionum nodis astringat, ut supra dictum est. Itaque optime traducitur illud Phocionis a moribus ad intellectualia: Ut statim se examinare debeant homines, quid errauerint aut peccauerint, si multitudo consentiat et complaudat. Hoc signum igitur ex auersissimis est. Itaque quod signa ueritatis et sanitatis philosophiarum et scientiarum, quae in usu sunt, male se habeant; siue capiantur ex originibus ipsarum, siue ex fructibus, siue ex progressibus, siue ex confessionibus authorum, siue ex consensu; iam dictum est. [1,78] LXXVIII. Iam uero ueniendum ad causas errorum, et tam diuturnae in illis per tot secula morae; quae plurimae sunt et potentissimae: ut tollatur omnis admiratio, haec quae adducimus homines hucusque latuisse et fugisse; et maneat tantum admiratio, illa nunc tandem alicui mortalium in mentem uenire potuisse, aut cogitationem cuiuspiam subiisse: quod etiam (ut nos existimamus) foelicitatis magis est cuiusdam, quam excellentis alicuius facultatis; ut potius pro temporis partu haberi debeat, quam pro partu ingenii. Primo autem tot seculorum numerus, uere rem reputanti, ad magnas angustias recidit. Nam ex uiginti quinque annorum centuriis, in quibus memoria et doctrina hominum fere uersatur, uix sex centuriae seponi et excerpi possunt, quae scientiarum feraces earumue prouentui utiles fuerunt. Sunt enim non minus temporum quam regionum eremi et uastitates. Tres enim tantum doctrinarum reuolutiones et periodi recte numerari possunt: una, apud Graecos; altera, apud Romanos; ultima, apud nos, occidentales scilicet Europae nationes: quibus singulis uix duae centuriae annorum merito attribui possunt. Media mundi tempora, quoad scientiarum segetem uberem aut laetam, infelicia fuerunt. Neque enim causa est ut uel Arabum uel scholasticorum mentio fiat: qui per intermedia tempora scientias potius contriuerunt numerosis tractatibus, quam pondus earum auxerunt. Itaque prima causa tam pusilli in scientiis profectus ad angustias temporis erga illas propitii rite et ordine refertur. [1,79] LXXIX. At secundo loco se offert causa illa magni certe per omnia momenti: ea uidelicet, quod per illas ipsas aetates, quibus hominum ingenia et literae maxime uel etiam mediocriter floruerint, naturalis philosophia minimam partem humanae operae sortita sit. Atque haec ipsa nihilominus pro magna scientiarum matre haberi debet. Omnes enim artes et scientiae, ab hac stirpe reuulsae, poliuntur fortasse et in usum effinguntur; sed nil admodum crescunt. At manifestum est, postquam Christiana fides recepta fuisset et adoleuisset, longe maximam ingeniorum praestantissimorum praestantissimorum partem ad theologiam se contulisse; atque huic rei et amplissima praemia proposita, et omnis generis adiumenta copiosissime subministrata fuisse: atque hoc theologiae studium praecipue occupasse tertiam illam partem siue periodum temporis apud nos Europaeos occidentales; eo magis, quod sub idem fere tempus et literae florere, et controuersiae circa religionem pullulare coeperint. At aeuo superiori, durante periodo illa secunda apud Romanos, potissimae philosophorum meditationes et industriae in morali philosophia (quae ethnicis uice theologiae erat) occupatae et consumptae fuerunt: etiam summa ingenia illis temporibus ut plurimum ad res ciuiles se applicuerunt, propter magnitudinem imperii Romani, quod plurimorum hominum opera indigebat. At illa aetas, qua naturalis philosophia apud Graecos maxime florere uisa est, particula fuit temporis minime diuturna; cum et antiquioribus temporibus septem illi, qui sapientes nominabantur, omnes (praeter Thaletem) ad moralem philosophiam et ciuilia se applicuerint; et posterioribus temporibus postquam Socrates philosophiam de coelo in terras deduxisset, adhuc magis inualuerit moralis philosophia, et ingenia hominum a naturali auerterit. At ipsissima illa periodus temporis, in qua inquisitiones de natura uiguerunt, contradictionibus et nouorum placitorum ambitione corrupta est, et inutilis reddita. Itaque quandoquidem per tres istas periodos naturalis philosophia maiorem in modum neglecta aut impedita fuerit, nil mirum si homines parum in ea re profecerint, cum omnino aliud egerint. [1,80] LXXX. Accedit et illud, quod naturalis philosophia in iis ipsis uiris, qui ei incubuerint, uacantem et integrum hominem, praesertim his recentioribus temporibus, uix nacta sit; nisi forte quis monachi alicuius in cellula, aut nobilis in uillula lucubrantis, exemplum adduxerit: sed facta est demum naturalis philosophia instar transitus cuiusdam et pontisternii ad alia. Atque magna ista scientiarum mater mira indignitate ad officia ancillae detrusa est; quae medicinae aut mathematices operibus ministret, et rursus quae adolescentium immatura ingenia lauet et imbuat uelut tinctura quadam prima, ut aliam postea foelicius et commodius excipiant. Interim nemo expectet magnum progressum in scientiis (praesertim in parte earum operatiua), nisi philosophia naturalis ad scientias particulares producta fuerit, et scientiae particulares rursus ad naturalem philosophiam reductae. Hinc enim fit, ut astronomia, optica, musica, plurimae artes mechanicae, atque ipsa medicina, atque (quod quis magis miretur) philosophia moralis et ciuilis, et scientiae logicae, nil fere habeant altitudinis in profundo: sed per superficiem et uarietatem rerum tantum labantur: quia, postquam particulares istae scientiae dispertitae et constitutae fuerint, a philosophia naturali non amplius aluntur; quae ex fontibus et ueris contemplationibus motuum, radiorum, sonorum, texturae, et schematismi corporum, affectuum, et prehensionum intellectualium, nouas uires et augmenta illis impertiri potuerit. Itaque minime mirum est si scientiae non crescant, cum a radicibus suis sint separatae. [1,81] NOVUM ORGANUM. LIBER PRIMUS. APHORISMI DE INTERPRETATIONE NATURAE ET REGNO HOMINIS. LXXXI. Rursus se ostendit alia causa potens et magna, cur scientiae parum promouerint. Ea uero haec est; quod fieri non possit, ut recte procedatur in curriculo, ubi ipsa meta non recte posita sit et defixa. Meta autem scientiarum uera et legitima non alia est quam ut dotetur uita humana nouis inuentis et copiis. At turba longe maxima nihil ex hoc sapit, sed meritoria plane est et professoria; nisi forte quandoque eueniat, ut artifex aliquis acrioris ingenii, et gloriae cupidus, nouo alicui inuento det operam; quod fere fit cum facultatum dispendio. At apud plerosque tantum abest ut homines id sibi proponant, ut scientiarum et artium massa augmentum obtineat, ut ex ea, quae praesto est, massa nil amplius sumant aut quaerant, quam quantum ad usum professorium aut lucrum aut existimationem aut huiusmodi compendia conuertere possint. Quod si quis ex tanta multitudine scientiam affectu ingenuo et propter se expetat; inuenietur tamen ille ipse potius contemplationum et doctrinarum uarietatem, quam ueritatis seueram et rigidam inquisitionem sequi. Rursus, si alius quispiam fortasse ueritatis inquisitor sit seuerior; tamen et ille ipse talem sibi proponet ueritatis conditionem, quae menti et intellectui satisfaciat in redditione causarum rerum quae iampridem sunt cognitae; non eam, quae noua operum pignora, et nouam axiomatum lucem assequatur. Itaque, si finis scientiarum a nemine adhuc bene positus sit, non mirum est si in iis, quae sunt subordinata ad finem, sequatur aberatio. [1,82] LXXXII. Quemadmodum autem finis et meta scientiarum male posita sunt apud homines; ita rursus etiamsi illa recte posita fuissent, uiam tamen sibi delegerunt omnino erroneam et imperuiam. Quod stupore quodam animum rite rem reputanti perculserit; non ulli mortalium curae aut cordi fuisse, ut intellectui humano ab ipso sensu et experientia ordinata et bene condita uia aperiretur et muniretur; sed omnia uel traditionum caligini, uel argumentorum uertigini et turbini, uel casus et experientiae uagae et inconditae undis et ambagibus permissa esse. Atque cogitet quis sobrie et diligenter, qualis sit ea uia, quam in inquisitione et inuentione alicuius rei homines adhibere consueuerunt. Et primo notabit proculdubio inueniendi modum simplicem et inartificiosum, qui hominibus maxime est familiaris. Hic autem non alius est, quam ut is, qui se ad inueniendum aliquid comparat et accingit, primo quae ab aliis circa illa dicta sint inquirat et euoluat; deinde propriam meditationem addat, atque per mentis multam agitationem spiritum suum proprium sollicitet, et quasi inuocet, ut sibi oracula pandat: quae res omnino sine fundamento est, et in opinionibus tantum uoluitur. At alius quispiam dialecticam ad inueniendum aduocet, quae nomine tenus tantum ad id quod agitur pertinet. Inuentio enim dialecticae non est principiorum et axiomatum praecipuorum, ex quibus artes constant, sed eorum tantum quae illis consentanea uidentur. Dialectica enim magis curiosos et importunos, et sibi negotium facessentes, eamque interpellantes de probationibus et inuentionibus principiorum, siue axiomatum primorum, ad fidem, et ueluti sacramentum cuilibet arti praestandum, notissimo responso reiicit. Restat experientia mera: quae, si occurrat, casus; si quaesita sit, experimentum nominatur. Hoc autem experientiae genus nihil aliud est, quam (quod aiunt) scopae dissolutae, et mera palpatio, quali homines noctu utuntur, omnia pertentando, si forte in rectam uiam incidere detur; quibus multo satius et consultius foret diem praestolari, aut lumen accendere, et deinceps uiam inire. At contra, uerus experientiae ordo primo lumen accendit, deinde per lumen iter demonstrat, incipiendo ab experientia ordinata et digesta, et minime praepostera aut erratica, atque ex ea educendo axiomata, atque ex axiomatibus constitutis rursus experimenta noua; quum nec uerbum diuinum in rerum massam absque ordine operatum sit. Itaque desinant homines mirari si spatium scientiarum non confectum sit, cum a uia omnino aberrauerint; relicta prorsus et deserta experientia, aut in ipsa (tanquam in labyrintho) se intricando, et circumcursando; cum rite institutus ordo per experientiae syluas ad aperta axiomatum tramite constanti ducat. [1,83] LXXXIII. Excreuit autem mirum in modum istud malum ex opinione quadam, siue aestimatione inueterata, uerum tumida et damnosa; minui nempe mentis humanae maiestatem, si experimentis, et rebus particularibus sensui subiectis et in materia detriminatis, diu ac multum uersetur: praesertim quum huiusmodi res ad inquirendum laboriosae, ad meditandum ignobiles, ad dicendum asperae, ad practicam illiberales, numero infinitae, et subtilitate tenues esse soleant. Itaque iam tandem huc res rediit, ut uia uera non tantum deserta, sed etiam interclusa et obstructa sit; fastidita experientia, nedum relicta, aut male administrata. [1,84] LXXXIV. Rursus uero homines a progressu in scientiis detinuit et fere incantauit reuerentia antiquitatis, et uirorum, qui in philosophia magni habiti sunt, authoritas, atque deinde consensus. Atque de consensu superius dictum est. De antiquitate autem opinio, quam homines de ipsa fouent, negligens omnino est, etuix uerbo ipsi congrua. Mundi enim senium et gradaeuitas pro antiquitate uere habenda sunt; quae temporibus nostris tribui debent, non iuniori aetati mundi, qualis apud antiquos fuit. Illa enim aetas, respectu nostri, antiqua et maior; respectu mundi ipsius, noua et minor fuit. Atque reuera quemadmodum maiorem rerum humanarum notitiam et maturius iudicium ab homine sene expectamus quam a iuuene, propter experientiam et rerum, quas uidit, et audiuit, et cogitauit, uarietatem et copiam; eodem modo et a nostra aetate (si uires suas nosset, et experiri et intendere uellet) maiora multo quam a priscis temporibus expectari par est; utpote aetate mundi grandiore, et infinitis experimentis et obseruationibus aucta et cumulata. Neque pro nihilo aestimandum, quod per longinquas nauigationes et peregrinationes (quae seculis nostris increbuerunt) plurima in natura patuerint, et reperta sint, quae nouam philosophiae lucem immittere possint. Quin et turpe hominibus foret, si globi materialis tractus, terrarum uidelicet, marium, astrorum, nostris temporibus immensum aperti et illustrati sint; globi autem intellectualis finis inter ueterum inuenta et angustias cohibeantur. Authores uero quod attinet, summae pusillanimitatis est authoribus infinita tribuere, authori autem authorum, atque adeo omnis authoritatis, Tempori, ius suum denegare. Recte enim Veritas Temporis filia dicitur, non Authoritatis. Itaque mirum non est, si fascina ista antiquitatis et authorum et consensus, hominum uirtutem ita ligauerint, ut cum rebus ipsis consuescere (tanquam maleficiati) non potuerint. [1,85] LXXXV. Neque solum admiratio antiquitatis, authoritatis, et consensus, hominum industriam in iis, quae iam inuenta sunt, acquiescere compulit; uerum etiam operum ipsorum admiratio, quorum copia iampridem facta est humano generi. Etenim quum quis rerum uarietatem, et pulcherrimum apparatum qui per artes mechanicas ad cultum humanum congestus et introductus est, oculis subiecerit, eo certe inclinabit, ut potius ad opulentiae humanae admirationem, quam ad inopiae sensum accedat; minime aduertens primitiuas hominis obseruationes atque naturae operationes (quae ad omnem illam uarietatem instar animae sunt, et primi motus) nec multas, nec alte petitas esse; caetera ad patientiam hominum tantum, et subtilem et ordinatum manus uel intrumentorum motum, pertinere. Res enim (exempli gratia) subtilis est certe et accurata confectio horologiorum, talis scilicet, quae coelestia in rotis, pulsum animalium in motu successiuo et ordinato, uideatur imitari; quae tamen res ex uno aut altero naturae axiomate pendet. Quod si quis rursus subtilitatem illam intueatur quae ad artes liberales pertinet; aut etiam eam quae ad corporum naturalium praeparationem per artes mechanicas spectat, et huiusmodi res suspiciat; ueluti inuentionem motuum coelestium in astronomia, concentuum in musica, literarum alphabeti (quae etiam adhuc in regno Sinarum in usu non sunt) in grammatica; aut rursus in mechanicis, factorum Bacchi et Cereris, hoc est, praeparationum uini et ceruisiae, panificiorum, aut etiam mensae delitiarum, et distillationum, et similium: ille quoque, si secum cogitet, et animum aduertat, per quantos temporum circuitus (cum haec omnia, praeter distillationes, antiqua fuerint) haec ad eam, quam nunc habemus, culturam perducta sint, et (ut iam de horologiis dictum est) quam parum habeant ex obseruationibus et axiomatibus naturae, atque quam facile, et tanquam per occasiones obuias et contemplationes incurrentes, ista inueniri potuerint: ille (inquam) ab omni admiratione se facile liberabit, et potius humanae conditionis miserebitur, quod per tot secula tanta fuerit rerum et inuentorum penuria et sterilitas. Atque haec ipsa tamen, quorum nunc mentionem fecimus, inuenta, philosophia et artibus intellectus antiquiora fuerunt: adeo ut(si uerum dicendum sit) cum huiusmodi scientiae rationales et dogmaticae inceperint, inuentio operum utilium desierit. Quod si quis ab officinis ad bibliothecas se conuerterit, et immensam, quam uidemus, librorum uarietatem in admiratione habuerit, is, examinatis et diligentius introspectis ipsorum librorum materiis et contentis, obstupescet certe in contrarium; et postquam nullum dari finem repetitionibus obseruauerit, quamque homines eadem agant et loquantur, ab admiratione uarietatis transibit ad miraculum indigentiae et paucitatis earum rerum quae hominum mentes adhuc tenuerunt et occuparunt. Quod si quis ad intuendum ea, quae magis curiosa habentur quam sana, animum submiserit, et alchymistarum aut magorum opera penitius introspexerit, is dubitabit forsitan utrum risu an lachrymis potius illa digna sint. Alchymista enim spem alit aeternam, atque ubi res non succedit errores proprios reos substituit; secum accusatorie reputando, se aut artis aut authorum uocabula non satis intellexisse, unde ad traditiones et auriculares susurros animum applicat; aut in practicae suae scrupulis et momentis aliquid titubatum esse, unde experimenta in infinitum repetit: ac interim quum inter experimentorum sortes in quaedam incidit aut ipsa facie noua aut utilitate non contemnenda; huiusmodi pignoribus animum pascit, eaque in maius ostentat et celebrat: reliqua spe sustentat. Neque tamen negandum est, alchymistas non pauca inuenisse, et inuentis utilibus homines donasse. Verum fabula illa non male in illos quadrat de sene, qui filiis aurum in uinea defossum (sed locum se nescire simulans) legauerit; unde illi uineae fodiendae diligenter incubuerunt, et aurum quidem nullum repertum, sed uindemia ex ea cultura facta est uberior. At naturalis magiae cultores, qui per rerum sympathias et antipathias omnia expediunt, ex coniecturis otiosis et supinissimis, rebus uirtutes et operationes admirabiles affinxerunt; atque si quando opera exhibuerint, ea illius sunt generis, ut ad admirationem et nouitatem, non ad fructum et utilitatem, accommodata sint. In superstitiosa autem magia (si et de hac dicendum sit) illud inprimis animaduertendum est, esse tantummodo certi cuiusdam et definiti generis subiecta, in quibus artes curiosae et superstitiosae, per omnes nationes atque aetates atque etiam religiones, aliquid potuerint aut luserint. Itaque ista missa faciamus. Interim nil mirum est, si opinio copiae causam inopiae dederit. [1,86] LXXXVI. Atque hominum admirationi, quoad doctrinas et artes, per se satis simplici et prope puerili, incrementum accessit ab eorum astu et artificio qui scientias tractauerunt et tradiderunt. Illi enim ea ambitione et affectatione eas proponunt, atque in eum modum efformatas ac ueluti personatas in hominum conspectum producunt, ac si illae omni ex parte perfectae essent et ad exitum perductae. Si enim methodum aspicias et partitiones, illae prorsus omnia complecti et concludere uidentur, quae in illud subiectum cadere possunt. Atque licet membra illa male impleta et ueluti capsulae inanes sint; tamen apud intellectum uulgarem scientiae formam et rationem integrae prae se ferunt. At primi et antiquissimi ueritatis inquisitores, meliore fide et fato, cognitionem illam, quam ex rerum contemplatione decerpere, et in usum recondere statuebant, in aphorismos, siue breues easdemque sparsas nec methodo reuinctas sententias, coniicere solebant; neque se artem uniuersam complecti simulabant aut profitebantur. At eo quo nunc res agitur modo, minime mirum est, si homines in iis ulteriora non quaerant, quae pro perfectis et numeris suis iampridem absolutis traduntur. [1,87] LXXXVII. Etaim antiqua magnum existimationis et fidei incrementum acceperunt ex eorum uanitate et leuitate, qui noua proposuerunt; praesertim in philosophiae naturalis parte actiua et operatiua. Neque enim defuerunt homines uaniloqui et phantastici, qui partim ex credulitate, partim ex impostura, genus humanum promissis onerarunt: uitae prolongationem, senectutis retardationem, dolorum leuationem, naturalium defectuum reparationem, sensuum deceptiones, affectuum ligationes et incitationes, intellectualium facultatum illuminationes et exaltationes, substantiarum transmutationes, et motuum ad libitum roborationes et multiplicationes, aeris impressiones et alterationes, coelestium influentiarum deductiones et procurationes, rerum futurarum diuinationes, remotarum repraesentationes, occultarum reuelationes, et alia complura pollicitando et ostentando. Verum de istis largitoribus non multum aberrauerit, qui istiusmodi iudicium fecerit, tantum nimirum in doctrinis philosophiae inter horum uanitates et ueras artes interesse, quantum inter res gestas Iulii Caesaris, aut Alexandri Magni, et res gestas Amadicii ex Gallia, aut Arthuri ex Britannia, in historiae narrationibus intersit. Inueniuntur enim clarissimi illi imperatores reuera maiora gessisse, quam umbratiles isti heroes etiam fecisse fingantur; sed modis et uiis scilicet actionum minime fabulosis et prodigiosis. Neque propterea aequum est uerae memoriae fidem derogari, quod a fabulis illa quandoque laesa sit et uiolata. Sed interim minime mirum est, si propositionibus nouis (praesertim cum mentione operum) magnum sit factum praeiudicium per istos impostores, qui similia tentauerunt; cum uanitatis excessus et fastidium etiam nunc omnem in eiusmodi conatibus magnanimitatem destruxerit. [1,88] LXXXVIII. At longe maiora a pusillanimitate, et pensorum, quae humana industria sibi proposuit, paruitate et tenuitate, detrimenta in scientias inuecta sunt. Et tamen (quod pessimum est) pusillanimitas ista non sine arrogantia et fastidio se offert. Primum enim, omnium artium illa reperitur cautela iam facta familiaris, ut in qualibet arte authores artis suae infirmitatem in naturae calumniam uertant; et quod ars ipsorum non assequitur, id ex eadem arte impossibile in natura pronunciant. Neque certe damnari potest ars, si ipsa iudicet. Etiam philosophia, quae nunc in manibus est, in sinu suo posita quaedam fouet, aut placita, quibus (si diligentius inquiratur) hoc hominibus omnino persuaderi uolunt; nil ab arte, uel hominis opere, arduum, aut in naturam imperiosum et ualidum, expectari debere; ut de heterogenia caloris astri et ignis, et mistione, superius dictum est. Quae si notentur accuratius, omnino pertinent ad humanae potestatis circumscriptionem malitiosam, et ad quaesitam et artificiosam desperationem, quae non solum spei auguria turbet, sed etiam omnes industriae stimulos et neruos incidat, atque ipsius experientiae aleas abiiciat; dum de hoc tantum solliciti sint, ut ars eorum perfecta censeatur; gloriae uanissimae et perditissimae dantes operam, scilicet ut quicquid adhuc inuentum et comprehensum non sit, id omnino nec inueniri, nec comprehendi posse in futurum credatur. At si quis rebus addere se et nouum aliquid reperire conetur, ille tamen omnino sibi proponet et destinabit unum aliquod inuentum (nec ultra) perscrutari et eruere; ut magnetis naturam, maris fluxum et refluxum, thema coeli, et huiusmodi, quae secreti aliquid habere uidentur, et hactenus parum feliciter tractata sint: quum summae sit imperitiae, rei alicuius naturam in se ipsa perscrutari; quandoquidem eadem natura, quae in aliis uidetur latens et occulta, in aliis manifesta sit et quasi palpabilis, atque in illis admirationem, in his ne attentionem quidem moueat; ut fit in natura consistentiae, quae in ligno uel lapide non notatur, sed solidi appellatione transmittitur, neque amplius de fuga separationis aut solutionis continuitatis inquiritur; at in aquarum bullis eadem res uidetur subtilis et ingeniosa; quae bullae se coniiciunt in pelliculas quasdam, in hemisphaerii formam curiose effictas, ut ad momentum temporis euitetur solutio continuitatis. Atque prorsus illa ipsa, quae habentur pro secretis, in aliis habent naturam manifestam et communem; quae nunquam se dabit conspiciendam, si hominum experimenta aut contemplationes in illis ipsis tantum uersentur. Generaliter autem et uulgo, in operibus mechanicis habentur pro nouis inuentis, si quis iampridem inuenta subtilius poliat, uel ornet elegantius, uel simul uniat et componat, uel cum usu commodius copulet, aut opus maiore, aut etiam minore, quam fieri consueuit, mole uel uolumine exhibeat, et similia. Itaque minime mirum est, si nobila et genere humano digna inuenta in lucem extracta non sint, quum homines huiusmodi exiguis pensis et puerilibus contenti et delectati fuerint; quinetiam in iisdem se magnum aliquod sequutos, aut assequutos putauerint. [1,89] LXXXIX. Neque illud praetermittendum est, quod nacta sit philosophia naturalis per omnes aetates aduersarium molestum et difficilem; superstitionem nimirum, et zelum religionis caecum et immoderatum. Etenim uidere est apud Graecos, eos, qui primum causas naturales fulminis et tempestatum insuetis adhuc hominum auribus proposuerunt, impietatis in deos eo nomine damnatos: nec multo melius a nonnullis antiquorum patrum religionis Christianae exceptos fuisse eos, qui ex certissimis demonstrationibus (quibus nemo hodie sanus contradixerit) terram rotundam esse posuerunt, atque ex consequenti antipodas esse asseruerunt. Quinetiam, ut nunc sunt res, conditio sermonum de natura facta est durior et magis cum periculo, propter theologorum scholasticorum summas et methodos; qui cum theologiam (satis pro potestate) in ordinem redegerint, et in artis formam effinxerint, hoc insuper effecerunt, ut pugnax et spinosa Aristotelis philosophia corpori religionis, plus quam par erat, immisceretur. Eodem etiam spectant (licet diuerso modo) eorum commentationes, qui ueritatem Christianae religionis ex principiis ex authoritatibus philosophorum deducere et confirmare haud ueriti sunt; fidei et sensus coniugium tanquam legitimum multa pompa et solennitate celebrates, et grata rerum uarietate animos hominum permulcentes; sed interim diuina humanis, impari conditione, permiscentes. At in huiusmodi misturis theologiae cum philosophia, ea tantum, quae nunc in philosophia recepta sunt, comprehenduntur; sed noua, licet in melius mutata, tantum non summouentur et exterminantur. Denique inuenias, ex quorundam theologorum imperitia, aditum alicui philosophiae, quamuis emendatae, pene interclusum esse. Alii siquidem simplicius subuerentur, ne forte altior in naturam inquisitio ultra concessum sobrietatis terminum penetret; traducentes et perperam torquentes ea, quae de diuinis mysteriis in Scripturis sacris aduersus rimantes secreta diuina dicuntur, ad occulta naturae, quae nullo interdicto prohibentur. Alii callidus coniiciunt et animo uersant, si media ignorentur, singula ad manum et uirgulam diuinam (quod religionis, ut putant, maxime intersit) facilius posse referri: quod nihil aliud est, quam Deo per mendacium gratificari uelle. Alii ab exemplo metuunt, ne motus et mutationes circa philosophiam in religionem incurrant ac desinant. Alii denique solliciti uidentur, ne in naturae inquisitione aliquid inueniri possit, quod religionem (praesertim apud indoctos) subuertat, aut saltem labefactet. At isti duo posteriores metus nobis uidentur omnino sapientiam animalem sapere; ac si homines, in mentis suae recessibus et secretis cogitationibus de firmitudine religionis, et fidei in sensum imperio diffiderent ac dubitarent; et propterea ab inquisitione ueritatis in naturalibus periculum illis impendere metuerent. At uere rem reputanti, philosophia naturalis, post uerbum Dei, certissima superstitionis medicina est; eademque probatissimum fidei alimentum. Itaque merito religioni donatur tanquam fidissima ancilla: cum altera uoluntatem Dei, altera potestatem manifestet. Neque enim errauit Ille, quit dixit; erratis, nescientes Scripturas et potestatem Dei: informationem de uoluntate et meditationem de potestate nexu indiuiduo commiscens et copulans. Interim minus mirum est, si naturalis philosophiae incrementa cohibita sint; cum religio, quae plurimum apud animos hominum pollet, per quorundam imperitiam et zelum incautum in partem contrariam transierit et abrepta fuerit. [1,90] XC. Rursus in moribus et institutis scholarum, academiarum, collegiorum, et similium conuentuum, quae doctorum hominum sedibus et eruditionis culturae destinata sunt, omnia progressui scientiarum aduersa inueniuntur. Lectiones enim et exercitia ita sunt disposita, ut aliud a consuetis haud facile cuiquam in mentem ueniat cogitare aut contemplari. Si uero unus aut alter fortasse iudicii libertate uti sustinuerit, is sibi soli hanc operam imponere possit; ab aliorum autem consortio nihil capiet utilitatis. Sin et hoc tolerauerit, tamen in capessenda fortuna industriam hanc et magnanimitatem sibi non leui impedimento fore experietur. Studia enim hominum in eiusmodi locis in quorundam authorum scripta, ueluti in carceres, conclusa sunt; a quibus si quis dissentiat, continuo ut homo turbidus et rerum nouarum cupidus corripitur. At magnum certe discrimen inter res ciuiles et artes: non enim idem periculum a nouo motu et a noua luce. Verum in rebus ciuilibus mutatio etiam in melius suspecta est ob perturbationem; cum ciuilia authoritate, consensu, fama, et opinione, non demonstratione, nitantur. In artibus autem et scientiis, tanquam in metalli fodinis, omnia nouis operibus et ulterioribus progressibus circumstrepere debent. Atque secundum rectam rationem res ita se habet, sed interim non ita utitur: sed ista, quam diximus, doctrinarum administratio et politia scientiarum augmenta durius premere consueuit. [1,91] XCI. Atque insuper licet ista inuidia cessauerit; tamen satis est ad cohibendum augmentum scientiarum, quod huiusmodi conatus et industriae praemiis careant. Non enim penes eosdem est cultura scientiarum et praemium. Scientiarum enim augmenta a magnis utique ingeniis proueniunt; at pretia et praemia scientiarum sunt penes uulgus aut principes uiros, qui (nisi raro admodum) uix mediocriter docti sunt. Quinetiam huiusmodi progressus non solum praemiis et beneficentia hominum, uerum etiam ipsa populari laude destituti sunt. Sunt enim illi supra captum maximae partis hominum, et ab opinionum uulgarium uentis facile obruuntur et extinguuntur. Itaque nil mirum, si res illa non foeliciter successerit, quae in honore non fuit. [1,92] XCII. Sed longe maximum progressibus scientiarum, et nouis pensis ac prouinciis in iisdem suscipiendis, obstaculum deprehenditur in desperatione hominum, et suppositione impossibilis. Solent enim uiri prudentes et seueri in huiusmodi rebus plane diffidere: naturae obscuritatem, uitae breuitatem, sensuum fallacias, iudicii infirmitatem, experimentorum difficultates, et similia secum reputantes. Itaque existimant, esse quosdam scientiarum, per temporum et aetatum mundi reuolutiones, fluxus et refluxus; cum aliis temporibus crescant et floreant, aliis declinent et iaceant: ita tamen, ut cum ad certum quendam gradum et statum peruenerint, nil ulterius possint. Itaque si quis maiora credat aut spondeat, id putant esse cuiusdam impotentis et immaturi animi; atque huiusmodi conatus initia scilicet laeta, media ardua, extrema confusa habere. Atque cum huiusmodi cogitationes eae sint, quae in uiros graues et iudicio praestantes facile cadant, currandum reuera est, ne rei optimae et pulcherrimae amore capti seueritatem iudicii relaxemus, aut minuamus; et sedulo uidendum, quid spei affulgeat, et ex qua parte se ostendat; atque auris leuioribus spei reiectis, eae, quae plus firmitudinis habere uidentur, omnino discutiendae sunt et pensitandae. Quinetiam prudentia ciuilis ad consilium uocanda est et adhibenda, quae ex praescripto diffidit, et de rebus humanis in deterius coniicit. Itaque iam et de spe dicendum est; praesertim cum nos promissores non simus, nec uim aut insidias hominum iudiciis faciamus aut struamus, sed homines manu et sponte ducamus. Atque licet longe potentissimum futurum sit remedium ad spem imprimendam, quando homines ad particularia, praesertim in tabulis nostris inueniendi digesta et disposita (quae partim ad secundam, sed multo magis ad quartam Instaurationis nostrae partem pertinent), adducemus; cum hoc ipsum sit non spes tantum, sed tanquam res ipsa: tamen ut omnia clementius fiant, pergendum est in instituto nostro de praeparandis hominum mentibus; cuius praeparationis ista ostensio spei pars est non exigua. Nam absque ea, reliqua faciunt magis ad contristationem hominum (scilicet, ut deteriorem et uiliorem habeant de iis, quae iam in usu sunt, opinionem, quam nunc habent, et suae conditionis infortunium plus sentiant et pernoscant), quam ad alacritatem aliquam inducendam, aut industriam experiendi acuendam. Itaque coniecturae nostrae, quae spem in hac re faciunt probabilem, aperiendae sunt et proponendae: sicut Columbus fecit, ante nauigationem illam suam mirabilem maris Atlantici: cum rationes adduxerit, cur ipse nouas terras et continentes praeter eas, quae ante cognitae fuerunt, inueniri posse confideret: quae rationes, licet primo reiectae, postea tamen experimento probatae sunt, et rerum maximarum causae et initia fuerunt. [1,93] XCIII. Principium autem sumendum a Deo: hoc nimirum quod agitur, propter excellentem in ipso boni naturam, manifeste a Deo esse, qui author boni, et pater luminum est. In operationibus autem diuinis, initia quaeque tenuissima exitum certo trahunt. Atque quod de spiritualibus dictum est, Regnum Dei non uenit cum obseruatione, id etiam in omni maiore opere Prouidentiae euenire reperitur; ut omnia sine strepitu et sonitu placide labantur, atque res plane agatur priusquam homines eam agi putent aut aduertant. Neque omittenda est prophetia Danielis de ultimis mundi temporibus; Multi pertransibunt, et multiplex erit scientia: manifeste innuens et significans, esse in fatis, id est, in Prouidentia, ut pertransitus mundi (qui per tot longinquas nauigationes impletus plane aut iam in opere esse uidetur) et augmenta scientiarum in eandem aetatem incidant. [1,94] XCIV. Sequitur ratio omnium maxima ad faciendam spem; nempe ex erroribus temporis praeteriti et uiarum adhuc tentatarum. Optima enim est ea reprehensio, quam de statu ciuili haud prudenter administrato quispiam his uerbis complexus est: Quod ad praeterita pessimum est, id ad futura optimum uideri debet. Si enim uos omnia, quae ad officium uestrum spectant, praestitissetis, neque tamen res uestrae in meliore loco essent; ne spes quidem ulla reliqua foret, eas in melius prouehi posse. Sed cum rerum uestrarum status, non a ui ipsa rerum, sed ab erroribus uestris male se habeat; sperandum est, illis erroribus missis aut correctis, magnam rerum in melius mutationem fieri posse. Simili modo, si homines per tanta annorum spatia uiam ueram inueniendi et colendi scientias tenuissent, nec tamen ulterius progredi potuissent; audax proculdubio et temeraria foret opinio, posse rem in ulterius prouehi. Quod si in uia ipsa erratum sit, atque hominum opera in iis consumpta, in quibus minime oportebat; sequitur ex eo, non in rebus ipsis difficultatem oriri, quae potestatis nostrae non sunt, sed in intellectu humano eiusque usu et applicatione; quae res remedium et medicinam suscipit. Itaque optimum fuerit illos ipsos errores proponere: quot enim fuerint errorum impedimenta in praeterito, tot sunt spei argumenta in futurum. Ea uero licet in his, quae superius dicta sunt, non intacta omnino fuerint; tamen ea etiam nunc breuiter, uerbis nudis ac simplicibus, repraesentare uisum est. [1,95] XCV. Qui tractauerunt scientias aut empirici aut dogmatici fuerunt. Empirici, formicae more, congerunt tantum, et utuntur: rationales, aranearum more, telas ex se conficiunt: apis uero ratio media est, quae materiam ex floribus horti et agri elicit; sed tamen eam propria facultate uertit et digerit. Neque absimile philosophiae uerum opificium est; quod nec mentis uiribus tantum aut praecipue nititur, neque ex historia naturali et mechanicis experimentis praebitam materiam, in memoria integram, sed in intellectu mutatam et subactam, reponit. Itaque ex harum facultatum (experimentalis scilicet et rationalis) arctiore et sanctiore foedere (quod adhuc factum non est) bene sperandum est. [1,96] XCVI. Naturalis philosophia adhuc sincera non inuenitur, sed infecta et corrupta: in Aristotelis schola, per logicam, in Platonis schola, per theologiam naturalem; in secunda schola Platonis, Procli, et aliorum, per mathematicam; quae philosophiam naturalem terminare, non generare aut procreare debet. At ex philosophia naturali pura et impermista meliora speranda sunt. [1,97] XCVII. Nemo adhuc tanta mentis constantia et rigore inuentus est, ut decreuerit et sibi imposuerit theorias et notiones communes penitus abolere, et intellectum abrasum et aequum ad particularia de integro applicare. Itaque ratio illa humana, quam habemus, ex multa fide, et multo etiam casu, nec non ex puerilibus, quas primo hausimus, notionibus, farrago quaedam est et congeries. Quod si quis aetate matura, et sensibus integris, et mente repurgata, se ad experientiam et ad particularia de integro applicet, de eo melius sperandum est. Atque hac in parte nobis spondemus fortunam Alexandri Magni: neque quis nos uanitatis arguat, antequam exitum rei audiat, quae ad exuendam omnem uanitatem spectat. Etenim de Alexandro et eius rebus gestis Aeschines ita loquutus est: Nos certe uitam mortalem non uiuimus; sed in hoc nati sumus, ut posteritas de nobis portenta narret et praedicet: perinde ac si Alexandri res gestas pro miraculo habuisset. At aeuis sequentibus Titus Liuius melius rem aduertit et introspexit, atque de Alexandro huiusmodi quippiam dixit: Eum non aliud quam bene ausum uana contemnere. Atque simile etiam de nobis iudicium futuris temporibus factum iri existimamus: Nos nil magni fecisse; sed tantum ea, quae pro magnis habentur, minoris fecisse. Sed interim (quod iam diximus) non est spes nisi in regeneratione scientiarum; ut eae scilicet ab experientia certo ordine excitentur et rursus condantur: quod adhuc factum esse aut cogitatum nemo (ut arbitramur) affirmauerit. [1,98] XCVIII. Atque experientiae fundamenta (quando ad hanc omnino deueniendum est) aut nulla, aut admodum infirma adhuc fuerunt; nec particularium sylua et materies, uel numero, uel genere, uel certitudine, informando intellectui competens, aut ullo modo sufficiens, adhuc quaesita est et congesta. Sed contra homines docti (supini sane et faciles) rumores quosdam experientiae, et quasi famas et auras eius, ad philosophiam suam uel constituendam uel confirmandam exceperunt, atque illis nihilominus pondus legitimi testimonii attribuerunt. Ac ueluti si regnum aliquod aut status non ex literis et relationibus a legatis et nuntiis fide dignis missis, sed ex urbanorum sermunculis et ex triuiis consilia sua et negotia gubernaret; omnino talis in philosphiam administratio, quatenus ad experientiam, introducta est. Nil debitis modis exquisitum, nil uerificatum, nil numeratum, nil appensum, nil dimensum in naturali historia reperitur. At quod in obseruatione indefinitum et uagum, id in informatione fallax et infidum est. Quod si cui haec mira dictu uideantur, et querelae minus iustae propiora, cum Aristoteles tantus ipse uir, et tanti regis opibus subnixus, tam accuratam de animalibus historiam confecerit, atque alii nonnulli maiore diligentia (licet strepitu minore) multe adiecerint, et rursus alii de plantis, de metallis, et fossilibus, historias et narrationes copiosas conscripserint; is sane non satis attendere et perspicere uidetur, quid agatur in praesentia. Alia enim est ratio naturalis historiae, quae propter se confecta est; alia eius, quae collecta est ad informandum intellectum in ordine ad condendam philosophiam. Atque hae duae historiae tum aliis rebus, tum praecipue in hoc differunt; quod prima ex illis specierum naturalium uarietatem, non artium mechanicarum experimenta contineat. Quemadmodum enim in ciuilibus ingenium cuiusque, et occultus animi affectuumque sensus, melius elicitur, cum quis in perturbatione ponitur, quam alias: simili modo, et occulta naturae magis se produnt per uexationes artium, quam cum cursu suo meant. Itaque tum demum bene sperandum est de naturali philosophia, postquam historia naturalis (quae eius basis est et fundamentum) melius instructa fuerit; antea uero minime. [1,99] XCIX. Atque rursus in ipsa experimentorum mechanicorum copia, summa eorum, quae ad intellectus informationem maxime faciunt et iuuant, detegitur inopia. Mechanicus enim, de ueritatis inquisitione nullo modo sollicitus, non ad alia quam quae operi suo subseruiunt aut animum erigit aut manum porrigit. Tum uero de scientiarum ulteriore progressu spes bene fundabitur, quum in Historiam Naturalem recipientur et aggregabuntur complura experimenta, quae in se nullius sunt usus, se ad inuentionem causarum et axiomatum tantum faciunt; quae nos lucifera experimenta, ad differentiam fructiferorum, appellare consueuimus. Illa autem miram habent in se uirtutem et conditionem; hanc uidelicet, quod nunquam fallant aut frustrentur. Cum enim ad hoc adhibeantur, non ut opus aliquod efficiant sed ut causam naturalem in aliquo reuelent, quaquauersum cadunt, intentioni aeque satisfaciunt; cum quaestionem terminent. [1,100] C. At non solum copia maior experimentorum quaerenda est et procuranda, atque etiam alterius generis, quam adhuc factum est; sed etiam methodus plane alia et ordo et processus continuande et prouehendae Experientiae introducenda. Vaga enim Experientia et se tantum sequens (ut superius dictum est) mera palpatio est, et homines potius stupefacit quam informat. At cum Experientia lege certa procedet, seriatim et continenter, de scientiis aliquid melius sperari poterit. [1,101] NOVUM ORGANUM. LIBER PRIMUS. APHORISMI DE INTERPRETATIONE NATURAE ET REGNO HOMINIS. CI. Postquam uero copia et materies Historiae Naturalis et Experientiae, talis qualis ad opus intellectus siue ad opus philosophicum requiritur, praesto iam sit et parata; tamen nullo modo sufficit intellectus, ut in illam materiem agat sponte et memoriter; non magis, quam si quis computationem alicuius ephemeridis memoriter se tenere et superare posse speret. Atque hactenus tamen potiores meditationis partes quam scriptionis in inueniendo fuerunt; neque adhuc Experientia literata facta est: atqui nulla nisi de scripto inuentio probanda est. Illa uero in usum inueniente, ab Experientia facta demum literata melius sperandum. [1,102] CII. Atque insuper cum tantus sit particularium numerus et quasi exercitus, isque ita sparsus et diffusus, ut intellectum disgreget et confundat, de uelitationibus et leuibus motibus et transcursibus intellectus non bene sperandum est; nisi fiat instructio et coordinatio, per tabulas inueniendi idoneas et bene dispositas et tanquam uiuas, eorum quae pertinent ad subiectum in quo uersatur inquisitio, atque ad harum tabularum auxilia praeparata et digesta mens applicetur. [1,103] CIII. Verum post copiam particularium rite et ordine ueluti sub oculos positorum, non statim transeundum est ad inquisitionem et inuentionem nouorum particularium aut operum; aut saltem, si hoc fiat, in eo non acquiescendum. Neque enim negamus, postquam omnia omnium artium experimenta collecta et digesta fuerint atque ad unius hominis notitam et iudicium peruenerint, quin ex ipsa traductione experimentorum unius artis in alias multa noua inueniri possint ad humanam uitam et statum utilia, per istam Experientiam quam uocamus Literatam: sed tamen minora de ea speranda sunt; maiora uero a noua luce Axiomatum ex particularibus illis certa uia et regula eductorum, quae rursus noua particularia indicent et designent. Neque enim in plano uia sita est, sed ascendendo et descendendo; ascendendo primo ad Axiomata, descendendo ad Opera. [1,104] CIV. Neque tamen permittendum est, ut intellectus a particularibus ad axiomata remota et quasi generalissima (qualia sunt principia, quae uocant, artium et rerum) saliat et uolet; et ad eorum immotam ueritatem axiomata media probet et expediat: quod adhuc factum est, prono ad hoc impetu naturali intellectus, atque etiam ad hoc ipsum, per demonstrationes quae fiunt per syllogismum, iampridem edocto et assuefacto. Sed de scientiis tum demum bene sperandum est, quando per scalam ueram, et per gradus continuos et non intermissos aut hiulcos, a particularibus ascendetur ad axiomata minora, et deinde ad media, alia aliis superiora, et postremo demum ad generalissima. Etenim axiomata infirma non multum ab experientia nuda discrepant. Suprema uero illa et generalissima (quae habentur) notionalia sunt et abstracta, et nil habent solidi. At media sunt axiomata illa uera et solida et uiua, in quibus humanae res et fortunae sitae sunt; et supra haec quoque, tandem ipsa illa generalissima; talia scilicet quae non abstracta sint, sed per haec media uere limitantur. Itaque hominum intellectui non plumae addendae, sed plumbum potius et pondera; ut cohibeant omnem saltum et uolatum. Atque hoc adhuc factum non est; quum uero factum fuerit, melius de scientiis sperare licebit. [1,105] CV. In constituendo autem axiomate, forma inductionis alia quam adhuc in usu fuit excogitanda est; eaque non ad principia tantum (quae uocant) probanda et inuenienda, sed etiam ad axiomata minora et media, denique omnia. Inductio enim quae procedit per enumerationem simplicem res puerilis est, et precario concludit, et periculo exponitur ab instantia contradictoria, et plerumque secundum pauciora quam par est, et ex his tantummodo quae praesto sunt, pronunciat. At inductio, quae ad inuentionem et demonstrationem scientiarum et artium erit utilis, naturam separare debet, per reiectiones et exclusiones debitas; ac deinde, post negatiuas tot quot sufficiunt, super affirmatiuas concludere; quod adhuc factum non est, nec tentatum certe, nisi tantummodo a Platone, qui ad excutiendas definitiones et ideas hac certe forma inductionis aliquatenus utitur. Verum ad huius inductionis, siue demonstrationis, instructionem bonam et legitimam quamplurima adhibenda sunt, quae adhuc nullius mortalium cogitationem subiere; adeo ut in ea maior sit consumenda opera, quam adhuc consumpta est in syllogismo. Atque huius inductionis auxilio, non solum ad axiomata inuenienda, uerum etiam ad notiones terminandas, utendum est. Atque in hac certe inductione spes maxima sita est. [1,106] CVI. At in axiomatibus constituendis per hanc inductionem, examinatio et probatio etiam facienda est, utrum quod constituitur axioma aptatum sit tantum et ad mensuram factum eorum particularium ex quibus extrahitur; an uero sit amplius et latius. Quod si sit amplius aut latius, uidendum an eam suam amplitudinem et latitudinem per nouorum particularium designationem, quasi fide-iussione quadam, firmet; ne uel in iam notis tantum haereamus, uel laxiore fortasse complexu umbras et formas abstractas, non solida et determinata in materia, prensemus. Haec uero cum in usum uenerint, solida tum demum spes merito affulserit. [1,107] CVII. Atque hic etiam resumendum est, quod superius dictum est de Naturali Philosophia producta et scientiis particularibus ad eam reductis, ut non fiat scissio et truncatio scientiarum; nam etiam absque hoc minus de progressu sperandum est. [1,108] CVIII. Atque de desperatione tollenda et spe facienda, ex praeteriti temporis erroribus ualere iussis aut rectificatis, iam dictum est. Videndum autem et si quae alia sint quae spem faciant. Illud uero occurrit; si hominibus non quaerentibus, et aliud agentibus, multa utilia, tanquam casu quodam aut per occasionem, inuenta sint; nemini dubium esse posse, quin iisdem quaerentibus et hoc agentibus, idque uia et ordine, non impetu et desultorie, longe plura detegi necesse sit. Licet enim semel aut iterum accidere possit, ut quispiam in id forte fortuna incidat, quod magno conatu et de industria scrutantem antea fugit; tamen in summa rerum proculdubio contrarium inuenitur. Itaque longe plura et meliora, atque per minora interualla, a ratione et industria et directione et intentione hominum speranda sunt, quam a casu et instinctu animalium et huiusmodi, quae hactenus principium inuentis dederunt. [1,109] CIX. Etiam illud ad spem trahi possit, quod nonnulla ex his quae iam inuenta sunt eius sint generis ut antequam inuenirentur haud facile cuiquam in mentem uenisset de iis aliquid suspicari; sed plane quis illa ut impossibilia contempsisset. Solent enim homines de rebus nouis ad exemplum ueterum, et secundum phantasiam ex iis praeceptam et inquinatam, hariolari; quod genus opinandi fallacissimum est, quandoquidem multa ex his quae ex fontibus rerum petuntur per riuulos consuetos non fluant. Veluti si quis, ante tormentorum igneorum inuentionem, rem per effectus descripsisset, atque in hunc modum dixisset: inuentum quoddam detectum esse, per quod muri et munitiones quaeque maximae ex longo interuallo concuti et deiici possint; homines sane de uiribus tormentorum et machinarum per pondera et rotas et huiusmodi arietationes et impulsus multiplicandis, multa et uaria secum cogitaturi fuissent; de uento autem igneo, tam subito et uiolenter se expandente et exsufflante, uix unquam aliquid alicuius imaginationi aut phantasiae occursurum fuisset; utpote cuius exemplum in proximo non uidisset, nisi forte in terrae motu aut fulmine, quae, ut magnalia naturae et non imitabilia ab homine, homines statim reiecturi fuissent. Eodem modo si, ante fili bombycini inuentionem, quispiam huiusmodi sermonem iniecisset: esse quoddam fili genus inuentum ad uestium et supellectilis usum, quod filum linteum aut laneum tenuitate, et nihilominus tenacitate, ac etiam splendore et mollitie, longe superaret; homines statim aut de serico aliquo uegetabili, aut de animalis alicuius pilis delicatioribus, aut de auium plumis et lanugine, aliquid opinaturi fuissent; uerum de uermis pusilli textura, eaque tam copiosa et se renouante et anniuersaria, nil fuissent certe commenturi. Quod si quis etiam de uermi uerbum aliquod iniecisset, ludibrio certe futurus fuisset, ut qui nouas aranearum operas somniaret. Similiter, si ante inuentionem acus nauticae quispiam huiusmodi sermonem intulisset: inuentum esse quoddam instrumentum, per quod cardines et puncta coeli exacte capi et dignosci possint; homines statim de magis exquisita fabricatione instrumentorum astronomicorum ad multa et uaria, per agitationem phantasiae, discursuri fuissent; quod uero aliquid inueniri possit, cuius motus cum coelestibus tam bene conueniret, atque ipsum tamen ex coelestibus non esset, sed tantum substantia lapidea aut metallica, omnino incredibile uisum fuisset. Atque haec tamen et similia per tot mundi aetates homines latuerunt, nec per philosophiam aut artes rationales inuenta sunt, sed casu et per occasionem; suntque illius (ut diximus) generis, ut ab iis quae antea cognita fuerunt plane heterogenea et remotissima sint, ut praenotio aliqua nihil prorsus ad illa conducere potuisset. Itaque sperandum omnino est, esse adhuc in naturae sinu multa excellentis usus recondita, quae nullam cum iam inuentis cognationem habent aut parallelismum, sed omnino sita sunt extra uias phantasiae; quae tamen adhuc inuenta non sunt; quae proculdubio per multos saeculorum circuitus et ambages et ipsa quandoque prodibunt, sicut illa superiora prodierunt; sed per uiam, quam nunc tractamus, propere et subito et simul repraesentari et anticipari possunt. [1,110] CX. Attamen conspiciuntur et alia inuenta eius generis, quae fidem faciant, posse genus humanum nobilia inuenta, etiam ante pedes posita, praeterire et transilire. Utcunque enim pulueris tormentarii uel fili bombycini uel acus nauticae uel sacchari uel papyri uel similium inuenta quibusdam rerum et naturae proprietatibus niti uideantur, at certe imprimendi artificium nil habet quod non sit apertum et fere obuium. Et nihilominus homines, non aduertentes literarum modulos difficilius scilicet collocari quam literae per motum manus scribantur, sed hoc interesse, quod literarum moduli semel collocati infinitis impressionibus, literae autem per manum exaratae unicae tantum scriptioni, sufficiant; aut fortasse iterum non aduertentes atramentum ita inspissari posse, ut tingat, non fluat; praesertim literis resupinatis et impressione facta desuper; hoc pulcherrimo inuento (quod ad doctrinarum propagationem tantum facit) per tot saecula caruerunt. Solet autem mens humana, in hoc inuentionis curriculo, tam laeua saepenumero et male composita esse, ut primo diffidat, et paulo post se contemnat; atque primo incredibile ei uideatur aliquid tale inueniri posse, postquam autem inuentum sit, incredibile rursus uideatur id homines tamdiu fugere potuisse. Atque hoc ipsum ad spem rite trahitur; superesse nimirum adhuc magnum inuentorum cumulum, qui non solum ex operationibus incognitis eruendis, sed et ex iam cognitis transferendis et componendis et applicandis, per eam quam diximus Experientiam Literatam, deduci possit. [1,111] CXI. Neque illud omittendum ad faciendam spem: reputent (si placet) homines infinitas ingenii, temporis, facultatum expensas, quas homines in rebus et studiis longe minoris usus et pretii collocant; quorum pars quota si ad sana et solida uerteretur, nulla non difficultas superari possit. Quod idcirco adiungere uisum est, quia plane fatemur Historiae Naturalis et Experimentalis collectionem, qualem animo metimur et qualis esse debet, opus esse magnum, et quasi regium, et multae operae atque impensae. [1,112] CXII. Interim particularium multitudinem nemo reformidet, quin potius hoc ipsum ad spem reuocet. Sunt enim artium et naturae particularia Phaenomena manipuli instar ad ingenii commenta, postquam ab euidentia rerum disiuncta et abstracta fuerint. Atque huius uiae exitus in aperto est, et fere in propinquo; alterius exitus nullus, sed implicatio infinita. Homines enim adhuc paruam in Experientia moram fecerunt, et eam leuiter perstrinxerunt, sed in meditationibus et commentationibus ingenii infinitum tempus contriuerunt. Apud nos uero si esset praesto quispiam qui de facto naturae ad interrogata responderet, paucorum annorum esset inuentio causarum et scientiarum omnium. [1,113] CXIII. Etiam nonnihil hominibus spei fieri posse putamus ab exemplo nostro proprio; neque iactantiae causa hoc dicimus sed quod utile dictu sit. Si qui diffidant, me uideant, hominem inter homines aetatis meae ciuilibus negotiis occupatissimum, nec firma admodum ualetudine (quod magnum habet temporis dispendium), atque in hac re plane protopirum, et uestigia nullius sequutum, neque haec ipsa cum ullo mortalium communicantem, et tamen ueram uiam constanter ingressum et ingenium rebus submittentem, haec ipsa aliquatenus (ut existimamus) prouexisse: et deinceps uideant, quid ab hominibus otio abundantibus, atque a laboribus consociatis, atque a temporum successione, post haec indicia nostra expectandum sit; praesertim in uia quae non singulis solummodo peruia est (ut fit in uia illa rationali), sed ubi hominum labores et operae (praesertim quantum ad experientiae collectam) optime distribui et deinde componi possint. Tum enim homines uires suas nosse incipient, cum non eadem infiniti, sed alia alii praestabunt. [1,114] CXIV. Postremo, etiamsi multo infirmior et obscurior aura spei ab ista Noua Continente spirauerit, tamen omnino experiendum esse (nisi uelimus animi esse plane abiecti) statuimus. Non enim res pari periculo non tentatur, et non succedit; cum in illo ingentis boni, in hoc exiguae humanae operae, iactura uertatur. Verum ex dictis, atque etiam ex non dictis, uisum est nobis spei abunde subesse, non tantum homini strenuo ad experiendum, sed etiam prudenti et sobrio ad credendum. [1,115] CXV. Atque de desperatione tollenda, quae inter causas potentissimas ad progressum scientiarum remorandum et inhibendum fuit, iam dictum est. Atque simul sermo de signis et causis errorum, et inertiae et ignorantiae quae inualuit, absolutus est; praesertim cum subtiliores causae, et quae in iudicium populare aut obseruationem non incurrunt, ad ea quae de Idolis animi humani dicta sunt referri debeant. Atque hic simul pars destruens Instaurationis nostrae claudi debet, quae perficitur tribus redargutionibus: redargutione nimirum Humanae Rationis Natiuae et sibi permissae; redargutione Demonstrationum; et redargutione Theoriarum, siue philosophiarum et doctrinarum quae receptae sunt. Redargutio uero earum talis fuit qualis esse potuit; uidelicet per signa, et euidentiam causarum; cum confutatio alia nulla a nobis (qui et de principiis et de demonstrationibus ab aliis dissentimus) adhiberi potuerit. Quocirca tempus est, ut ad ipsam artem et normam Interpretandi Naturam ueniamus; et tamen nonnihil restat quod praeuertendum est. Quum enim in hoc primo Aphorismorum libro illud nobis propositum sit, ut tam ad intelligendum quam ad recipiendum ea quae sequuntur mentes hominum praeparentur; expurgata iam et abrasa et aequata mentis area, sequitur ut mens sistatur in positione bona, et tanquam aspectu beneuolo, ad ea quae proponemus. Valet enim in re noua ad praeiudicium, non solum praeoccupatio fortis opinionis ueteris, sed et praeceptio siue praefiguratio falsa rei quae affertur. Itaque conabimur efficere ut habeantur bonae et uerae de iis quae adducimus opiniones, licet ad tempus tantummodo, et tanquam usurariae, donec res ipsa pernoscatur. [1,116] CXVI. Primo itaque postulandum uidetur, ne existiment homines nos, more antiquorum Graecorum, aut quorundam nouorum hominum, Telesii, Patricii, Seuerini, sectam aliquam in philosophia condere uelle. Neque enim hoc agimus; neque etiam multum interesse putamus ad hominum fortunas quales quis opiniones abstractas de natura et rerum principiis habeat; neque dubium est, quin multa huiusmodi et uetera reuocari et noua introduci possint; quemadmodum et complura themata coeli supponi possunt, quae cum phaenomenis sat bene conueniunt, inter se tamen dissentiunt. At nos de huiusmodi rebus opinabilibus, et simul inutilibus, non laboramus. At contra nobis constitutum est experiri, an reuera potentiae et amplitudinis humanae firmiora fundamenta iacere ac fines in latius proferre possimus. Atque licet sparsim, et in aliquibus subiectis specialibus, longe ueriora habeamus et certiora (ut arbitramur) atque etiam magis fructuosa quam quibus homines adhuc utuntur (quae in quintam Instaurationis nostrae partem congessimus), tamen theoriam nullam uniuersalem aut integram proponimus. Neque enim huic rei tempus adhuc adesse uidetur. Quin nec spem habemus uitae producendae ad sextam. Instaurationis partem (quae philosophiae per legitimam Naturae Interpretationem inuentae destinata est) absoluendam; sed satis habemus si in mediis sobrie et utiliter nos geramus, atque interim semina ueritatis sincerioris in poteros spargamus, atque initiis rerum magnarum non desimus. [1,117] CXVII. Atque quemadmodum sectae conditores non sumus, ita nec operum particularium largitores aut promissores. Attamen possit aliquis hoc modo occurrere; quod nos, qui tam saepe operum mentionem faciamus et omnia eo trahamus, etiam operum, etiam operum aliquorum pignora exhibeamus. Verum uia nostra et ratio (ut saepe perspicue diximus et adhuc dicere iuuat) ea est; ut non opera ex operibus siue experimenta ex experimentis (ut empirici), sed ex operibus et experimentis causas et axiomata, atque ex causis et axiomatibus rursus noua opera et experimenta (ut legitimi Naturae Interpretes), extrahamus. Atque licet in tabulis nostris inueniendi (ex quibus quarta pars Instaurationis consistit), atque etiam exemplis particularium (quae in secunda parte adduximus), atque insuper in obseruationibus nostris super historiam (quae in tertia parte operis descripta est), quiuis uel mediocris perspicaciae et solertiae complurium operum nobilium indicationes et designationes ubique notabit; ingenue tamen fatemur, historiam naturalem quam adhuc habemus, aut ex libris aut ex inquisitione propria, non tam copiosam esse et uerificatam, ut legitimae Interpretationi satisfacere aut ministrare possit. Itaque si quis ad mechanica sit magis aptus et paratus, atque sagax ad uenanda opera ex conuersatione sola cum experimentis, ei permittimus et relinquimus illam industriam, ut ex historia nostra et tabulis multa tanquam in uia decerpat et applicet ad opera, ac ueluti foenus recipiat ad tempus, donec sors haberi possit. Nos uero, cum ad maiora contendamus, moram omnem praeproperam et praematuram in istiusmodi rebus tanquam Atalantae pilas (ut saepius solemus dicere) damnamus. Neque enim aurea poma pueriliter affectamus, sed omnia in uictoria cursus artis super naturam ponimus; neque muscum aut segetem herbidam demetere festinamus, sed messem tempestiuam expectamus. [1,118] CXVIII. Occurret etiam alicui proculdubio, postquam ipsam historiam nostram et inuentionis tabulas perlegerit, aliquid in ipsis experimentis minus certum, uel omnino falsum; atque propterea secum fortasse reputabit, fundamentis et principiis falsis et dubiis inuenta nostra niti. Verum hoc nihil est; necesse enim est talia sub initiis euenire. Simile enim est ac si in scriptione aut impressione una forte litera aut altera perperam posita aut collocata sit; id enim legentem non multum impedire solet, quandoquidem errata ab ipso sensu facile corriguntur. Ita etiam cogitent homines, multa in historia naturali experimenta falso credi et recipi posse, quae paulo post a causis et axiomatibus inuentis facile expunguntur et reiiciuntur. Sed tamen uerum est, si in historia naturali et experimentis magna et crebra et continua fuerint errata, illa nulla ingenii aut artis foelicitate corrigi aut emendari posse. Itaque si in historia nostra naturali, quae tanta diligentia et seueritate et fere religione probata et collecta est, aliquid in particularibus quandoque subsit falsitatis aut erroris, quid tandem de naturali historia uulgari, quae prae nostra tam negligens est et facilis, dicendum erit? aut de philosophia et scientiis super huiusmodi arenas (uel syrtes potius) aedificatis? Itaque hoc quod diximus neminem moueat. [1,119] CXIX. Occurrent etiam in historia nostra et experimentis plurimae res, primo leues et uulgatae, deinde uiles et illiberales, postremo nimis subtiles ac mere speculatiuae, et quasi nullius usus: quod genus rerum hominum studia auertere et alienare possit. Atque de istis rebus, quae uidentur uulgatae, illud homines cogitent; solere sane eos adhuc nihil aliud agere, quam ut eorum quae rara sunt causas ad ea quae frequenter fiunt referant et accommodent, at ipsorum quae frequenter eueniunt nullas causas inquirant, sed ea ipsa recipiant tanquam concessa et admissa. Itaque non ponderis, non rotationis coelestium, non caloris, non frigoris, non luminis, non duri, non mollis, non tenuis, non densi, non liquidi, non consistentis, non animati, non inanimati, non similaris, non dissimilaris, nec demum organici, causas quaerunt; sed illis, tanquam pro euidentibus et manifestis, receptis, de ceteris rebus, quae non tam frequenter et familiariter occurrunt, disputant et iudicant. Nos uero, qui satis scimus nullum de rebus raris aut notabilibus iudicium fieri posse, multo minus res nouas in lucem protrahi, absque uulgarium rerum causis et causarum causis rite examinatis et repertis, necessario ad res uulgarissimas in historiam nostram recipiendas compellimur. Quinetiam nil magis philosophiae offecisse deprehendimus quam quod res, quae familiares sunt et frequenter occurrunt, contemplationem hominum non morentur et detineant, sed recipiantur obiter, neque earum causae quaeri soleant: ut non saepius requiratur informatio de rebus ignotis, quam attentio in notis. [1,120] CXX. Quod uero ad rerum uilitatem attinet, uel etiam turpitudinem, quibus (ut ait Plinius) honos praefandus est; eae res, non minus quam lautissimae et pretiosissimae, in historiam naturalem recipiendae sunt. Neque propterea polluitur naturalis historia: sol enim aeque palatia et cloacas ingreditur, neque tamen polluitur. Nos autem non Capitolium aliquod aut Pyramidem hominum superbiae dedicamus aut condimus, sed templum sanctum ad exemplar mundi in intellectu humano fundamus. Itaque exemplar sequimur. Nam quicquid essentia dignum est, id etiam scientia dignum, quae est essentiae imago. At uilia aeque subsistunt ac lauta. Quinetiam, ut e quibusdam putridis materiis, ueluti musco et zibetho, aliquando optimi odores generantur; ita et ab instantiis uilibus et sordidis quandoque eximia lux et informatio emanat. Verum de hoc nimis multa; cum hoc genus fastidii sit plane puerile et effoeminatum. [1,121] CXXI. At de illo omnino magis accurate dispiciendum; quod plurima in historia nostra captui uulgari, aut etiam cuiuis intellectui (rebus praesentibus assuefacto), uidebuntur curiosae cuiusdam et inutilis subtilitatis. Itaque de hoc ante omnia et dictum et dicendum est: hoc scilicet; nos iam sub initiis et ad tempus, tantum lucifera experimenta, non fructifera quaerere; ad exemplum creationis diuinae, quod saepius diximus, quae primo die lucem tantum produxit, eique soli unum integrum diem attribuit, neque illo die quicquam materiati operis immiscuit. Itaque si quis istiusmodi res nullius esse usus putet, idem cogitat ac si nullum etiam lucis esse usum censeat, quia res scilicet solida aut materiata non sit. Atque reuera dicendum est, simplicum naturarum cognitionem bene examinatam et definitam instar lucis esse; quae ad uniuersa operum penetralia aditum praebet, atque tota agmina operum et turmas, et axiomatum nobilissimorum fontes, potestate quadam complectitur et post se trahit; in se tamen non ita magni usus est. Quin et literarum elementa per se et separatim nihil significant nec alicuius usus sunt, sed tamen ad omnis sermonis compositionem et apparatum instar materiae primae sunt. Etiam semina rerum potestate ualida, usu (nisi in processu suo) nihili sunt. Atque lucis ipsius radii dispersi, nisi coeant, beneficium suum non impertiuntur. Quod si quis subtilitatibus speculatiuis offendatur, quid de scholasticis uiris dicendum erit, qui subtilitatibus immensum indulserunt? quae tamen subtilitates in uerbis, aut saltem uulgaribus notionibus (quod tantundem ualet), non in rebus aut natura consumptae fuerunt, atque utilitatis expertes erant, non tantum in origine, sed etiam in consequentiis; tales autem non fuerunt, ut haberent in praesens utilitatem nullam, sed per consequens infinitam; quales sunt eae de quibus loquimur. Hoc uero sciant homines pro certo, omnem subtilitatem disputationum et discursuum mentis, si adhibeatur tantum post axiomata inuenta, seram esse et praeposteram; et subtilitatis tempus uerum ac proprium, aut saltem praecipuum, uersari in pensitanda experientia et inde constituendis axiomatibus: nam illa altera subtilitas naturam prensat et captat, sed nunquam apprehendit aut capit. Et uerissimum certe est quod de occasione siue fortuna dici solet, si transferatur ad naturam: uidelicet, eam a fronte comatam, ab occipitio caluam esse. Denique de contemptu in naturali historia rerum aut uulgarium, aut uilium, aut nimis subtilium et in originibus suis inutilium, illa uox mulierculae ad tumidum principem, qui petitionem eius ut rem indignam et maiestate sua inferiorem abiecisset, pro oraculo sit; Disne ergo rex esse: quia certissimum est, imperium in naturam, si quis huiusmodi rebus ut nimis exilibus et minutis uacare nolit, nec obtineri nec geri posse. [1,122] CXXII. Occurrit etiam et illud; mirabile quiddam esse et durum, quod nos omnes scientias atque omnes authores simul ac ueluti uno ictu et impetu summoueamus: idque non assumpto aliquo ex antiquis in auxilium et praesidium nostrum, sed quasi uiribus propriis. Nos autem scimus, si minus sincera fide agere uoluissemus, non difficile fuisse nobis, ista quae afferuntur uel ad antiqua saecula ante Graecorum tempora (cum scientiae de natura magis fortasse sed tamen maiore cum silentio floruerint, neque in Graecorum tubas et fistulas adhuc incidissent), uel etiam (per partes certe) ad aliquos ex Graecis ipsis referre, atque astipulationem et honorem inde petere: more nouorum hominum, qui nobilitatem sibi ex antiqua aliqua prosapia, per genealogiarum fauores, astruunt et affingunt. Nos uero rerum euidentia freti, omnem commenti et imposturae conditionem reiicimus; neque ad id quod agitur plus interesse putamus, utrum quae iam inuenientur antiquis olim cognita, et per rerum uicissitudines et saecula occidentia et orientia sint, quam hominibus curae esse debere, utrum Nouus Orbis fuerit insula illa Atlantis et ueteri mundo cognita, an nunc primum reperta. Rerum enim inuentio a naturae luce petenda, non ab antiquitatis tenebris repetenda est. Quod uero ad uniuersalem istam reprehensionem attinet, certissimum est uere rem reputanti, eam et magis probabilem esse et magis modestam, quam si facta fuisset ex parte. Si enim in primis notionibus errores radicati non fuissent, fieri non potuisset quin nonnulla recte inuenta alia perperam inuenta correxissent. Sed cum errores fundamentales fuerint, atque eiusmodi, ut homines potius res neglexerint ac praeterierint, quam de illis prauum aut falsum iudicium fecerint; minime mirum est, si homines id non obtinuerint quod non egerint, nec ad metam peruenerint quam non posuerint aut collocarint, neque uiam emensi sint quam non ingressi sint aut tenuerint. Atque insolentiam rei quod attinet; certe si quis manus constantia atque oculi uigore lineam magis rectam aut circulum magis perfectum se describere posse quam alium quempiam sibi assumat, inducitur scilicet facultatis comparatio: quod si quis asserat se adhibita regula aut circumducto circino lineam magis rectam aut circulum magis perfectum posse describere, quam aliquem alium ui sola oculi et manus, is certe non admodum iactator fuerit. Quin hoc, quod dicimus, non solum in hoc nostro conatu primo et incoeptiuo locum habet; sed etiam pertinet ad eos qui huic rei posthac incumbent. Nostra enim uia inueniendi scientias exaequat fere ingenia, et non multum excellentiae eorum relinquit: cum omnia per certissimas regulas et demonstrationes transigat. Itaque haec nostra (ut saepe diximus) foelicitatis cuiusdam sunt potius quam facultatis, et potius temporis partus quam ingenii. Est enim certe casus aliquis non minus in cogitationibus humanis, quam in operibus et factis. [1,123] CXXIII. Itaque dicendum de nobis ipsis quod ille per iocum dixit, praesertim cum tam bene rem secet: fieri non potest ut idem sentiant, qui aquam et qui uinum bibant. At caeteri homines, tam ueteres quam noui, liquorem biberunt crudum in scientiis, tanquam aquam uel sponte ex intellectu manantem, uel per dialecticam, tanquam per rotas ex puteo, haustam. At nos liquorem bibimus et propinamus ex infinitis confectam uuis, iisque maturis et tempestiuis, et per racemos quosdam collectis ac decerptis, et subinde in torculari pressis, ac postremo in uase repurgatis et clarificatis. Itaque nil mirum si nobis cum aliis non conueniat. [1,124] CXXIV. Occurret proculdubio et illud: nec metam aut scopum scientiarum a nobis ipsis (id quod in aliis reprehendimus) uerum et optimum praefixum esse. Esse enim contemplationem ueritatis omni operum utilitate et magnitudine digniorem et celsiorem: longam uero istam et sollicitam moram in experientia et materia et rerum particularium fluctibus mentem ueluti humo affigere, uel potius in Tartarum quoddam confusionis et perturbationis deiicere; atque ab abstractae sapientiae serenitate et tranquillitate (tanquam a statu multo diuiniore) arcere et summouere. Nos uero huic rationi libenter assentimur; et hoc ipsum, quod innuunt ac praeoptant, praecipue atque ante omnia agimus. Etenim uerum exemplar mundi in intellectu humano fundamus; quale inuenitur, non quale cuipiam sua propria ratio dictauerit. Hoc autem perfici non potest, nisi facta mundi dissectione atque anatomia diligentissima. Modulos uero ineptos mundorum et tanquam simiolas, quas in philosophiis phantasiae hominum extruxerunt, omnino dissipandas edicimus. Sciant itaque homines (id quod superius diximus) quantum intersit inter humanae mentis idola et diuinae mentis ideas. Illa enim nihil aliud sunt quam abstractiones ad placitum: hae autem sunt uera signacula Creatoris super creaturas, prout in materia per lineas ueras et exquisitas imprimuntur et terminantur. Itaque ipsissimae res sunt (in hoc genere) ueritas et utilitas: atque opera ipsa pluris facienda sunt, quatenus sunt ueritatis pignora, quam propter uitae commoda. [1,125] CXXV. Occurret fortasse et illud: nos tanquam actum agere, atque antiquos ipsos eandem quam nos uiam tenuisse. Itaque uerisimile putabit quispiam etiam nos, post tantum motum et molitionem, deuenturos tandem ad aliquam ex illis philosophiis quae apud antiquos ualuerunt. Nam et illos in meditationum suarum principiis uim et copiam magnam exemplorum et particularium parauisse, atque in commentarios per locos et titulos digessisse, atque inde philosophias suas et artes confecisse, et postea, re comperta, pronuntiasse, et exempla ad fidem et docendi lumen sparsim addidisse; sed particularium notas et codicillos ac commentarios suos in lucem edere superuacuum et molestum putasse: ideoque fecisse quod in aedificando fieri solet, nempe post aedificii structuram machinas et scalas a conspectu amouisse. Neque aliter factum esse credere certe oportet. Verum nisi quis omnino oblitus fuerit eorum quae superius dicta sunt, huic obiectioni (aut scrupulo potius) facile respondebit. Formam enim inquirendi et inueniendi apud antiquos et ipsi profitemur, et scripta eorum prae se ferunt. Ea autem non alia fuit, quam ut ab exemplis quibusdam et particularibus (additis notionibus communibus, et fortasse portione nonnulla ex opinionibus receptis, quae maxime placuerunt) ad conclusiones maxime generales siue principia scientiarum aduolarent, ad quorum ueritatem immotam et fixam conclusiones inferiores per media educerent ac probarent; ex quibus artem constituebant. Tum demum si noua particularia et exempla mota essent et adducta quae placitis suis refragarentur, illa aut per distinctiones aut per regularum suarum explanationes in ordinem subtiliter redigebant, aut demum per exceptiones grosso modo summouebant: at rerum particularium non refragantium causas ad illa principia sua laboriose et pertinaciter accommodabant. Verum nec historia naturalis et experientia illa erat, quam fuisse oportebat (longe certe abest), et ista aduolatio ad generalissima omnia perdidit. [1,126] CXXVI. Occurret et illud: nos, propter inhibitionem quandam pronuntiandi et principia certa ponendi donec per medios gradus ad generalissima rite peruentum sit, suspensionem quandam iudicii tueri, atque ad Acatalepsiam rem deducere. Nos uero non Acatalepsiam, sed Eucatalepsiam meditamur et proponimus: sensui enim non derogamus, sed ministramus; et intellectum non contemnimus, sed regimus. Atque melius est scire quantum opus sit, et tamen nos non penitus scire putare, quam penitus scire nos putare, et tamen nil eorum quae opus est scire. [1,127] CXXVII. Etiam dubitabit quispiam potius quam obiiciet, utrum nos de Naturali tantum Philosophia, an etiam de scientiis reliquis, Logicis, Ethicis, Politicis, secundum uiam nostram perficiendis loquamur. At nos certe de uniuersis haec quae dicta sunt intelligimus: atque quemadmodum uulgaris logica, quae regit res per syllogismum, non tantum ad naturales, sed ad omnes scientias pertinet; ita et nostra, quae procedit per inductionem, omnia complectitur. Tam enim historiam et tabulas inueniendi conficimus de ira, metu, et uerecundia, et similibus; ac etiam de exemplis rerum ciuilium: nec minus de motibus mentalibus memoriae, compositionis et diuisionis, iudicii, et reliquorum, quam de calido et frigido, aut luce, aut uegetatione, aut similibus. Sed tamen cum nostra ratio interpretandi, post historiam praeparatam et ordinatam, non mentis tantum motus et discursus (ut logica uulgaris), sed et rerum naturam intueatur; ita mentem regimus, ut ad rerum naturam se, aptis per omnia modis, applicare possit. Atque propterea multa et diuersa in doctrina interpretationis praecipimus, quae ad subiecti, de quo inquirimus, qualitatem et conditionem, modum inueniendi nonnulla ex parte applicent. [1,128] CXXVIII. At illud de nobis ne dubitare quidem fas sit; utrum nos philosophiam et artes et scientias quibus utimur destruere et demoliri cupiamus: contra enim, earum et usum et cultum et honores libenter amplectimur. Neque enim ullo modo officimus, quin istae, quae inualuerunt, et disputationes alant, et sermones ornent, et ad professoria munera ac uitae ciuilis compendia adhibeantur et ualeant; denique, tanquam numismata quaedam, consensu inter homines recipiantur. Quinetiam significamus aperte, ea quae nos adducimus ad istas res non multum idonea futura; cum ad uulgi captum deduci omnino non possint, nisi per effecta et opera tantum. At hoc ipsum, quod de affectu nostro et bona uoluntate erga scientias receptas dicimus, quam uere profiteamur, scripta nostra in publicum edita (praesertim libri De Progressu Scientiarum) fidem faciant. Itaque id uerbis amplius uincere non conabimur. Illud interim constanter et diserte monemus; his modis, qui in usu sunt, nec magnos in scientiarum doctrinis et contemplatione progressus fieri, nec illas ad amplitudinem operum deduci posse. [1,129] CXXIX. Superest ut de Finis excellentia pauca dicamus. Ea si prius dicta fuissent, uotis similia uideri potuissent: sed spe iam facta, et iniquis praeiudiciis sublatis, plus fortasse ponderis habebunt. Quod si nos omnia perfecissemus et plane absoluissemus, nec alios in partem et consortium laborum subinde uocaremus, etiam ab huiusmodi uerbis abstinuissemus, ne acciperentur in praedicationem meriti nostri. Cum uero aliorum industria acuenda sit et animi excitandi atque accendendi, consentaneum est ut quaedam hominibus in mentem redigamus. Primo itaque, uidetur inuentorum nobilium introductio inter actiones humanas longe primas partes tenere: id quod antiqua saecula iudicauerunt. Ea enim rerum inuentoribus diuinos honores tribuerunt; iis autem qui in rebus ciuilibus merebantur (quales erant urbium et imperiorum conditores, legislatores, patriarum a diuturnis malis liberatores, tyrannidum debellatores, et his similes), heroum tantum honores decreuerunt. Atque certe si quis ea recte conferat, iustum hoc prisci saeculi iudicium reperiet. Etenim inuentorum beneficia ad uniuersum genus humanum pertinere possunt, ciuilia ad certas tantummodo hominum sedes: haec etiam non ultra paucas aetates durant, illa quasi perpetuis temporibus. Atque status emendatio in ciuilibus non sine ui et perturbatione plerumque procedit: at inuenta beant, et beneficium deferunt absque alicuius iniuria aut tristitia. Etiam inuenta quasi nouae creationes sunt, et diuinorum operum imitamenta; ut bene cecinit ille: 'Primum frugiferos foetus mortalibus aegris Dididerant quondam praestanti nomine Athenae; Et RECREAVERUNT uitam, legesque rogarunt.' Atque uidetur notatu dignum in Solomone; quod cum imperio, auro, magnificentia operum, satellitio, famulitio, classe insuper, et nominis claritate, ac summa hominum admiratione floreret, tamen nihil horum delegerit sibi ad gloriam sed ita pronuntiauerit: Gloriam Dei esse, celare rem; gloriam regis, inuestigare rem. Rursus (si placet) reputet quipiam, quantum intersit inter hominum uitam in excultissima quapiam Europae prouincia, et in regione aliqua Nouae Indiae maxime fera et barbara: ea tantum differre existimabit, ut merito hominem homini Deum esse, non solum propter auxilium et beneficium, sed etiam per status comparationem, recte dici possit. Atque hoc non solum, non coelum, non corpora, sed artes praestant. Rursus, uim et uirtutem et consequentias rerum inuentarum notare iuuat; quae non in aliis manifestius occurrunt, quam in illis tribus quae antiquis incognitae, et quarum primordia, licet recentia, obscura et ingloria sunt: Artis nimirum Imprimendi, Pulueris Tormentarii, et Acus Nauticae. Haec enim tria rerum faciem et statum in orbe terrarum mutauerunt: primum, in re literaria; secundum, in re bellica; tertium, in nauigationibus: unde innumerae rerum mutationes sequutae sunt; ut non imperium aliquod, non secta, non stella, maiorem efficaciam et quasi influxum super res humanas exercuisse uideatur, quam ista mechanica exercuerunt. Praeterea non abs re fuerit, tria hominum ambitionis genera et quasi gradus distinguere. Primum eorum, qui propriam potentiam in patria sua amplificare cupiunt; quod genus uulgare est et degener. Secundum eorum, qui patriae potentiam et imperium inter humanum genus amplificare nituntur; illud plus certe habet dignitatis, cupiditatis haud minus. Quod si quis humani generis ipsius potentiam et imperium in rerum uniuersitatem instaurare et amplificare conetur, ea proculdubio ambitio (si modo ita uocanda sit) reliquis et sanior est et augustior. Hominis autem imperium in res, in solis artibus et scientiis ponitur. Naturae enim non imperatur, nisi parendo. Praeterea, si unius alicuius particularis inuenti utilitas ita homines affecerit, ut eum qui genus humanum uniuersum beneficio aliquo deuincire potuerit homine maiorem putauerint; quanto celsius uidebitur tale aliquid inuenire, per quod alia omnia expedite inueniri possint? Et tamen (ut uerum omnino dicamus) quemadmodum luci magnam habemus gratiam, quod per eam uias inire, artes exercere, legere, nos inuicem dignoscere possimus; et nihilominus ipsa uisio lucis res praestantior est et pulchrior, quam multiplex eius usus: ita certe ipsa contemplatio rerum prout sunt, sine superstitione aut impostura, errore aut confusione, in seipsa magis digna est, quam uniuersus inuentorum fructus. Postremo, siquis deprauationem scientiarum et artium ad malitiam et luxuriam et similia obiecerit; id neminem moueat. Illud enim de omnibus mundanis bonis dici potest, ingenio, fortitudine, uiribus, forma, diuitiis, luce ipsa, et reliquis. Recuperet modo genus humanum ius suum in naturam quod ei ex dotatione diuina competit, et detur ei copia: usum uero recta ratio et sana religio gubernabit. [1,130] CXXX. Iam uero tempus est ut artem ipsam Interpretandi Naturam proponamus: in qua licet nos utilissima et uerissima praecepisse arbitremur, tamen necessitatem ei absolutam (ac si absque ea nil agi possit) aut etiam perfectionem non attribuimus. Etenim in ea opinione sumus: si iustam Naturae et Experientiae Historiam praesto haberent homines, atque in ea sedulo uersarentur, sibique duas res imperare possent; unam, ut receptas opiniones et notiones deponerent; alteram, ut mentem a generalissimis et proximis ab illis ad tempus cohiberent; fore ut etiam ui propria et genuina mentis, absque alia arte, in formam nostram Interpretandi incidere possent. Est enim Interpretatio uerum et naturale opus mentis, demptis iis quae obstant: sed tamen omnia certe per nostra praecepta erunt magis in procinctu, et multo firmiora. Neque tamen illis nihil addi posse affirmamus: sed contra, nos, qui mentem respicimus non tantum in facultate propria, sed quatenus copulatur cum rebus, Artem inueniendi cum Inuentis adolescere posse, statuere debemus.