[3] III. De negligentia ueterum in inquisitione de Motu et
Mouentibus rerum Principiis.
INQUISITIONEM de Natura in Motu contemplando 
et examinando maxime collocare, eius est qui opera 
spectet. Quieta autem rerum principia contemplari 
aut comminisci, eorum est qui sermones serere et 
disputationes alere uelint. Quieta autem uoco principia, 
quae docent ex quibus res conflentur et consistant, non 
autem qua ui et uia coalescant. Neque eniin ad agendum 
et potestatem siue operationem humanam amplificandam 
sufficit, aut magnopere attinet, nosse ex quibus
res constent, si modos et uias mutationum et transformationum 
ignores. Nam sumpto exemplo a mechanicis
(a quarum phantasia celebres illae de principiis rerum 
inquisitiones fluxisse uidentur), an forte qui simplicia 
theriacam ingredientia nouit, is pro certo theriacam 
componere potest ? Aut qui sacchari, uitri, panni, 
materialia recte descripta apud se habet, num propterea 
artem quae ad eorum praeparationem et effectionem 
pertinet tenere uidetur ? Atque in huiusmodi tamen 
principiis mortuis inuestigandis et èxaminandis hominum 
speculationes praecipue occupatae sunt ; ac si quis 
cadaueris naturae anatomiam inspicere, non naturae uiuae
facultates et uirtutes inquirere, sibi proponat et destinet. 
De mouentibus autem rerum principiis sermofere in 
transitu habetur ; ut omnem adrnirationem superet, si 
intueamur quam negligenter et dissolute res omnium 
maxima et utilissima inquiratur et tractetur. Etenim 
si cogitationem de iis quae dicuntur paulisper suscipiamus ; 
num stimulus materiae per priuationem ? num 
efformatio materiae ad ideam? num aggregatio particularum 
similium ? num agitatio fortuita atomorum in 
uacuo? num lis et amicitia? num coeli et terrae impressiones 
reciprocae? num elementorum commercium per 
qualitates symbolizantes?  num influxus coelestium ? 
num sympathiae et antipathiae rerum ? num occultae et 
specificae uirtutes et proprietates ? num fatum, fortuna, 
necessitas? num, inquam, huiusmodi generalia, quae nil 
aliud sunt quam spectra et simulachra in superficie rerum,
ueluti in aquis, natantia et ludentia, humanum genus 
beabunt aut opes humanas efficient auctiores ? Ista enim 
phantasiam implent, uel inflant potius ; sed nil prorsus 
ad operum effectionem, corporum mutationem, aut motum 
regimen faciunt. Atque rursus, de motu naturali 
et uiolento, de motu ex seipso et aliunde, de terminis 
motuum, argutari et subtilitates captare ; et haec quoque 
nil admodum de corpore naturae stringunt ; sed potius 
in cortice describuntur. Itaque his missis, uel ad populares 
sermones damnatis et relegatis, illi demum rerum 
appetitus et inclinationes inuestigando sunt, a quibus 
ista, quam uidemus, tanta eflectuum et mutationum 
uarietas in operibus et naturae et artis conflatur et 
emergit. Atque tentandum ut naturae, ueluti Proteo, 
uincula iniiciamus. Sunt enim genera motuum recte 
inuenta et discreta, uera Protei uincula. Nam prout 
motuum, id est, incitationum et cohibitionum, stimuli 
et nodi adhibentur, ad illud sequitur materiae ipsius 
conuersio et transformatio.