[15,0] XV. MOSELLA. Transieram celerem nebuloso flumine Nauam addita miratus ueteri noua moenia Vingo, aequauit Latias ubi quondam Gallia Cannas, infletaeque iacent inopes super arua cateruae. unde iter ingrediens nemorosa per auia solum et nulli humani spectans uestigia cultus praetereo arentem sitientibus undique terris Dumnissum riguasque perenni fonte Tabernas aruaque Sauromatum nuper metata colonis, 10 et tandem primis Belgarum conspicor oris Noiomagum, diui castra inclita Constantini. purior hic campis aer Phoebusque sereno lumine purpureum reserat iam sudus Olympum, nec iam consertis per mutua uincula ramis quaeritur exclusum uiridi caligine caelum, sed liquidum iubar et rutilam uisentibus aethram libera perspicui non inuidet aura diei. in speciem tum me patriae cultumque nitentis Burdigalae blando pepulerunt omni uisu: 20 culmina uillarum pendentibus edita ripis et uirides baccho colles et amoena fluenta subterlabentis tacito rumore Mosellae. Salue amnis laudate agris, laudate colonis, dignata imperio debent cui moenia Belgae, amnis odorifero iuga uitea consite baccho, consite gramineas amnis uiridissime ripas! nauiger ut pelagus, deuexas pronus in undas ut fluuius, uitreoque lacus imitate profundo, et riuos trepido potis aequiperare meatu, 30 et liquido gelidos fontes praecellere potu: omnia solus habes, quae fons, quae riuus et amnis et lacus et biuio refluus manamine pontus. tu placidis praelapsus aquis nec murmura uenti ulla nec occulti pateris luctamina saxi: non spirante uado rapidos properare meatus cogeris, extantes medio non aequore terras interceptus habes, iusti ne demat honorem nominis, exclusum si diuidat insula flumen. tu duplices sortite uias et cum amne secundo 40 defluis, ut celeres feriant uada concita remi, et cum per ripas nusquam cessante remulco intendunt collo mulorum uincula nautae, ipse tuos quotiens miraris in amne recursus legitimosque putas prope segnius ire meatus! tu neque limigenis ripam praetexeris uluis nec piger inmundo perfundis litora caeno: sicca in primores pergunt uestigia lymphas. I nunc et Phrygiis sola leuia consere crustis tendens marmoreum laqueata per atria campum: [15,50] ast ego despectis quae census opesque dederunt naturae mirabor opus non cura nepotum laetaque iacturis ubi luxuriatur egestas. hic solidae sternunt umentia litora harenae, nec retinent memores uestigia pressa figuras. spectaris uitreo per leuia terga profundo, secreti nihil amnis habens: utque almus aperto panditur intuitu liquidis optentibus aer nec placidi prohibent oculos per inania uenti, sic demersa procul durante per intima uisu 60 cernimus arcanique patet penetrale profundi, cum uada lene meant liquidarum et lapsus aquarum prodit caerulea dispersas luce figuras: quod sulcata leui crispatur harena meatu, inclinata tremunt uiridi quod gramina fundo, usque sub ingenuis agitatae fontibus herbae uibrantes patiuntur aquas lucetque latetque calculus et uiridem distinguit glarea muscum. tota Caledoniis talis pictura Britannis, cum uirides algas et rubra corallia nudat 70 aestus et albentes, concharum germina, bacas, delicias hominum, locupletibus atque sub undis adsimulant nostros imitata monilia cultus. haud aliter placidae subter uada laeta Mosellae detegit admixtos non concolor herba lapillos. Intentos tamen usque oculos errore fatigant interludentes, examina lubrica, pisces sed neque tot species obliquatosque natatus, quaeque per aduersum succedunt agmina flumen, nominaque et cunctos numerosae stirpis alumnos 80 edere fas : haud ille sinit, cui cura secundae sortis et aequorei cessit tutela tridentis. tu mihi flumineis habitatrix Nais in oris squamigeri gregis ede choros liquidoque sub alueo dissere caeruleo fluitantes amne cateruas. Squameus herbosas capito inter lucet harenas uiscere praetenero, fartim congestus aristis, nec duraturus post bina trihoria mensis: purpureisque salar stellatus tergora guttis, et nullo spinae nociturus acumine rhedo, 90 effugiensque oculos celeri leuis umbra natatu. tuque per obliqui fauces uexate Saraui, qua bis terna fremunt scopulosis ostia pilis, cum defluxisti famae maioris in amnem, liberior laxos exerces, barbe, natatus: tu melior peiore aeuo, tibi contigit omni spirantum ex numero non inlaudata senectus. nec te puniceo rutilantem uiscere, salmo, transierim, latae cuius uaga uerbera caudae gurgite de medio summas referuntur in undas, [15,100] occultus placido cum proditur aequore pulsus. tu loricato squamosus pectore, frontem lubricus et dubiae facturus ferculus cenae, tempora longarum fers incorrupte morarum, praesignis maculis capitis, cui prodiga nutat aluus opimatoque fluens abdomine uenter. quaeque per Illyricum, per stagna binominis Histri spumarum indiciis caperis, mustela, natantum, in nostrum subuecta fretum, ne lata Mosellae flumina tam celebri defrudarentur alumno. 110 quis te naturae pinxit color! atra superne puncta notant tergum, qua lutea circuit iris, lubrica caeruleus perducit tergora fucus: corporis ad medium fartim pinguescis, at illinc usque sub extremam squalet cutis arida caudam. nec te, delicias mensarum, perca, silebo, amnigenos inter pisces dignande marinis, solus puniceis facilis contendere mullis: nam neque gustus iners, solidoque in corpore partes segmentis coeunt, sed dissociantur aristis. 120 hic etiam Latio risus praenomine cultor stagnorum, querulis uis infestissima ranis, lucius, obscuras ulua caenoque lacunas obsidet. hic nullos mensarum lectus ad usus feruet fumosis olido nidore popinis. quis non et uirides, uolgi solacia, tineas norit et alburnos, praedam puerilibus hamis, stridentesque focis, opsonia plebis, alausas, teque inter species geminas neutrumque et utrumque, qui nec dum salmo nec iam salar, ambiguusque 130 amborum medio sario intercepte sub aeuo? tu quoque flumineas inter memorande cohortes, gobio, non geminis maior sine pollice palmis, praepinguis, teres, ouipara congestior aluo, propexique iubas imitatus, gobio, barbi. nunc, pecus aequoreum, celebrabere, magne silure, quem uelut Actaeo perductum tergora oliuo amnicolam delphina reor: sic per freta magnum laberis et longi uix corporis agmina soluis aut breuibus deprensa uadis aut fluminis uluis. 140 at cum tranquillos moliris in amne meatus, te uirides ripae, te caerula turba natantum, te liquidae mirantur aquae: diffunditur alueo aestus et extremi procurrunt margine fluctus. talis Atlantiaco quondam balaena profundo cum uento motuue suo telluris ad oras pellitur, exclusum fundit mare, magnaque surgunt aequora uicinique timent decrescere montes. hic tamen, hic nostrae mitis balaena Mosellae exitio procul est magnusque honor additus amni. [15,150] Iam liquidas spectasse uias et lubrica pisces agmina multiplicesque satis numerasse cateruas. inducant aliam spectacula uitea pompam sollicitentque uagos baccheia munera uisus, qua sublimis apex longo super ardua tractu et rupes et aprica iugi flexusque sinusque uitibus adsurgunt naturalique theatro. Gauranum sic alma iugum uindemia uestit et Rhodopen proprioque nitent Pangaea Lyaeo: sic uiret Ismarius super aequora Thracia collis, 160 sic mea flauentem pingunt uineta Garumnam. summis quippe iugis tendentis in ultima cliui conseritur uiridi fluuialis margo Lyaeo. laeta operum plebes festinantesque coloni uertice nunc summo properant, nunc deiuge dorso, certantes stolidis clamoribus. inde uiator riparum subiecta terens, hinc nauita labens probra canunt seris cultoribus: adstrepit ollis et rupes et silua tremens et concauus amnis. Nec solos homines delectat scaena locorum: 170 hic ego et agrestes Satyros et glauca tuentes Naidas extremis credam concurrere ripis, capripedes agitat cum laeta proteruia Panas insultantque uadis trepidasque sub amne sorores terrent, indocii pulsantes uerbere fluctum. saepe etiam mediis furata e collibus uuas inter Oreiadas Panope fluuialis amicas fugit lasciuos, paganica numina, Faunos. dicitur et medio cum sol stetit aureus orbe, ad commune fretum Satyros uitreasque sorores 180 consortes celebrare choros, cum praebuit horas secretas hominum coetu flagrantior aestus: tunc insultantes sua per freta ludere Nymphas et Satyros mersare uadis rudibusque natandi per medias exire manus, dum lubrica falsi membra petunt liquidosque fouent pro corpore fluctus. Sed non haec spectata ulli nec cognita uisu fas mihi sit pro parte loqui: secreta tegatur et commissa suis lateat reuerentia riuis. illa fruenda palam species cum glaucus opaco 190 respondet colli fluuius, frondere uidentur fluminei latices et palmite consitus amnis. quis color ille uadis, seras cum propulit umbras Hesperus et uiridi perfudit monte Mosellam! tota natant crispis iuga motibus et tremit absens pampinus et uitreis uindemia turget in undis. adnumerat uirides derisus nauita uites, nauita caudiceo fluitans super aequora lembo, per medium, qua sese amni confundit imago collis et umbrarum confinia conserit amnis. [15,200] Haec quoque quam dulces celebrant spectacula pompas, remipedes medio certant cum flumine lembi et uarios ineunt flexus uiridesque per oras stringunt attonsis pubentia germina pratis! puppibus et proris alacres gestire magistros impubemque manum super amnica terga uagantem dum spectat, transire dies, sua seria ludo posthabet: excludit ueteres noua gratia curas. tales Cumano despectat in aequore ludos Liber, sulphurei dum per iuga consita Gauri 210 perque uaporiferi graditur uineta Veseui, cum Venus Actiacis Augusti laeta triumphis ludere lasciuos fera proelia iussit Amores, qualia Niliacae classes Latiaeque triremes subter Apollineae gesserunt Leucados arces, aut Pompeiani Mylanesa pericula belli Euboicae referunt per Auerna sonantia cumbae: innocuos ratium pulsus pugnasque iocantes naumachiae Siculo quales spectante Peloro caeruleus uiridi reparat sub imagine pontus, 220 non aliam speciem petulantibus addit ephebis pubertasque amnisque et picti rostra phaseli. hos Hyperionio cum sol perfuderit aestu, reddit nautales uitreo sub gurgite formas et redigit pandas inuersi corporis umbras. utque agiles motus dextra laeuaque frequentant, et commutatis alternant pondera remis, unda refert alios, simulacra umentia, nautas. ipsa suo gaudet simulamine nautica pubes, fallaces fluuio mirata redire figuras. 230 sic ubi compositos ostentatura capillos candentem late speculi explorantis honorem cum primum carae nutrix admouit alumnae, laeta ignorato fruitur uirguncula ludo germanaeque putat formam spectare puellae: oscula fulgenti dat non referenda metallo aut fixas praetemptat acus aut frontis ad oram uibratos captat digitis extendere crines: talis ad umbrarum ludibria nautica pubes ambiguis fruitur ueri falsique figuris. 240 Iam uero accessus faciles qua ripa ministrat scrutatur toto populatrix turba profundo heu male defensos penetrali flumine pisces. hic medio procul amne trahens umentia lina nodosis decepta plagis examina uerrit: ast hic, tranquillo qua labitur agmine flumen, ducit corticeis fluitantia retia signis: ille autem scopulis deiectas pronus in undas, inclinat lentae conuexa cacumina uirgae, inductos escis iaciens letalibus hamos. [15,250] quos ignara doli postquam uaga turba natantum rictibus inuasit patulaeque per intima fauces sera occultati senserunt uulnera ferri, dum trepidant, subit indicium crispoque tremori uibrantis saetae nutans consentit harundo: nec mora et excussam stridenti uerbere praedam dexter in obliquum raptat puer: excipit ictum spiritus, ut tractis quondam per inane flagellis aura crepat motoque adsibilat aere uentus. exultant udae super arida saxa rapinae 260 Luciferique pauent letalia tela diei. cuique sub amne suo mansit uigor, aere nostro segnis anhelatis uitam consumit in auris. iam piger inualido uibratur corpore plausus, torpida supremos patitur iam cauda tremores, nec coeunt rictus, haustas sed hiatibus auras reddit mortiferos expirans branchia flatus. sic, ubi fabriles exercet spiritus ignes, accipit alterno cohibetque foramine uentos lanea fagineis alludens parma cauernis. 270 uidi egomet quosdam leti sub fine trementes collegisse animas mox in sublime citatos cernua subiectum praeceps dare corpora in amnem, desperatarum potientes rursus aquarum. quos impos damni puer inconsultus ab alto impetit et stolido captat prensare natatu. sic Anthedonius Boeotia per freta Glaucus gramina gustatu postquam exitialia Circes expertus carptas moribundis piscibus herbas sumpsit, Carpathium subiit nouus accola pontum. 280 ille hamis et rete potens, scrutator operti Nereos, aequoream solitus conuerrere Tethyn, inter captiuas fluitauit praedo cateruas. talia despectant longo per caerula tractu pendentes saxis instanti culmine uillae, quas medius dirimit sinuosis flexibus errans amnis et alternas comunt praetoria ripas. Quis modo Sestiacum pelagus, Nepheleidos Helles aequor, Abydeni freta quis miretur ephebi? quis Chalcedonio constratum ab litore pontum, 290 regis opus magni, mediis euripus ubi undis Europaeque Asiaeque uetat concurrere terras? non hic dira freti rabies, non saeua furentum proelia caurorum: licet hic commercia linguae iungere et alterno sermonem texere pulsu. blanda salutiferas permiscent litora uoces, et uoces et paene manus: resonantia utrimque uerba refert mediis concurrens fluctibus echo. Quis potis innumeros cultusque habitusque retexens pandere tectonicas per singula praedia formas? [15,300] non hoc spernat opus Gortynius aliger, aedis conditor Euboicae, casus quem fingere in auro conantem Icarios patrii pepulere dolores: non Philo Cecropius, non qui laudatas ab hoste clara Syracosii traxit certamina belli. forsan et insignes hominumque operumque labores hic habuit decimo celebrata uolumine Marcei hebdomas, hic clari uiguere Menecratis artes atque Ephesi spectata manus uel in arce Mineruae Ictinus, magico cui noctua perlita fuco 310 allicit omne genus uolucres perimitque tuendo. conditor hic forsan fuerit Ptolomaidos aulae Dinochares, quadro cuii in fastigia cono surgit et ipsa suas consumit pyramis umbras, iussus ob incesti qui quondam foedus amoris Arsinoen Pharii suspendit in aere templi. spirat enim tecti testudine corus achates afflatamque trahit ferrato crine puellam. hos ergo aut horum similes est credere dignum Belgarum in terris scaenas posuisse domorum, 320 molitos celsas, fluuii decoramina, uillas. haec est natiui sublimis in aggere saxi, haec procurrentis fundata crepidine ripae, haec refugit captumque sinu sibi uindicat amnem. illa tenens collem, qui plurimus imminet amni, usurpat faciles per culta, per aspera uisus utque suis fruitur felix speculatio terris. quin etiam riguis humili pede condita pratis conpensat celsi bona naturalia montis sublimique minans irrumpit in aethera tecto, 330 ostentans altam Pharos ut Memphitica turrim. huic proprium est clausos consaepto gurgite pisces apricas scopulorum inter captare nouales, haec summis innixa iugis labentia subter flumina despectu iam caligante tuetur. atria quid memorem uiridantibus adsita pratis innumerisque super nitentia tecta columnis? quid quae fluminea substructa crepidine fumant balnea, feruenti cum Mulciber haustus operto uoluit anhelatas tectoria per caua flammas, 340 inclusum glomerans aestu expirante uaporem? uidi ego defessos multo sudore lauacri fastidisse lacus et frigora piscinarum, ut uiuis fruerentur aquis, mox amne refotos plaudenti gelidum flumen pepulisse natatu. quod si Cumanis huc afforet hospes ab oris, crederet Euboicas simulacra exilia Baias his donasse locis: tantum cultusque nitorque allicit et nullum parit oblectatio luxum. Sed mihi qui tandem finis tua glauca fluenta [15,350] dicere dignandumque mari memorare Mosellam, innumeri quod te diuersa per ostia late incurrunt amnes? quamquam differre meatus possent, sed celerant in te consumere nomen. namque et Promeae Nemesaeque adiuta meatu Sura tuas properat non degener ire sub undas, Sura interceptis tibi gratificata fluentis: nobilius permixta tuo sub nomine, quam si ignoranda patri confunderet ostia Ponto. te rapidus Celbis, te marmore clarus Erubris 360 festinant famulis quam primum adlambere lymphis: nobilibus Celbis celebratur piscibus, ille praecipiti torquens cerealia saxa rotatu stridentesque trahens per leuia marmora serras audit perpetuos ripa ex utraque tumultus. praetereo exilem Lesuram tenuemque Drahonum, nec fastiditos Salmonae usurpo fluores. nauiger undisona dudum me mole Sarauus tota ueste uocat, longum qui distulit amnem, fessa sub Augustis ut uolueret ostia muris. 370 nec minor hoc tacitum qui per sola pinguia labens stringit frugiferas felix Alisontia ripas. mille alii, prout quemque suus magis impetus urget, esse tui cupiunt: tantus properantibus undis ambitus aut mores. quod si tibi, dia Mosella, Smyrna suum uatem uel Mantua clara dedisset, cederet Iliacis Simois memoratus in oris nec praeferre suos auderet Thybris honores. da ueniam, da, Roma potens! pulsa, oro, facessat inuidia et Latiae Nemesis non cognita linguae 380 imperii sedem Romae tenuere parentes. Salue, magne parens frugumque uirumque, Mosella: te clari proceres, te bello exercita pubes, aemula te Latiae decorat facundia linguae. quin etiam mores et laetum fronte serena ingenium natura tuis concessit alumnis. nec sola antiquos ostentat Roma Catones, aut unus tantum iusti spectator et aequi pollet Aristides ueteresque illustrat Athenas. Verum ego quid laxis nimium spatiatus habenis 390 uictus amore tui praeconia detero? conde, Musa, chelyn, pulsis extremo carmine netis. tempus erit, cum me studiis ignobilis oti mulcentem curas seniique aprica fouentem materiae commendet honos: cum facta uiritim Belgarum patriosque canam, decora inclita, mores, mollia subtili nebunt mihi carmina filo Pierides tenuique aptas subtemine telas percurrent: dabitur nostris quoque purpura fusis. quis mihi tum non dictus erit? memorabo quietos [15,400] agricolas, legumque catos fandique potentes, praesidium sublime reis: quos curia summos municipum uidit proceres propriumque senatum: quos praetextati celebris facundia ludi contulit ad ueteris praeconia Quintiliani: quique suas rexere urbes purumque tribunal sanguine et innocuas illustrauere secures: aut Italum populos aquilonigenasque Britannos praefecturarum titulo tenuere secundo: quique caput rerum Romam, populumque patresque, 410 tantum non primo rexit sub nomine, quamuis par fuerit primis - festinet soluere tandem errorem Fortuna suum libataque supplens praemia iam ueri fastigia reddat honoris nobilibus repetenda nepotibus. at modo coeptum detexatur opus dilata et laude uirorum, dicamus laeto per rura uirentia tractu felicem fluuium Rhenique sacremus in undas. Caeruleos nunc, Rhene, sinus hyaloque uirentem pande peplum spatiumque noui metare fluenti, 420 fraternis cumulandus aquis: nec praemia in undis sola, sed Augustae ueniens quod moenibus urbis spectauit iunctos natique patrisque triumphos, hostibus exactis Nicrum super et Lupodunum et fontem Latiis ignotum annalibus Histri. haec profligati uenit modo laurea belli: hinc alias aliasque feret. uos pergite iuncti et mare purpureum gemino propellite tractu. neu uereare minor, pulcherrime Rhene, uideri: inuidiae nihil hospes habet: potiere perenni 430 nomine: tu fratrem famae securus adopta. diues aquis, diues Nymphis, largitor utrique alueus extendet geminis diuortia ripis communesque uias diuersa per ostia fundet. accedent uires, quas Francia quasque Chamaues Germanique tremant: tunc uerus habebere limes. accedet tanto geminum tibi nomen ab amni, cumque unus de fonte fluas, dicere bicornis. Haec ego, Viuisca ducens ab origine gentem, Belgarum hospitiis non per noua foedera notus, 440 Ausonius, nomen Latium, patriaque domoque Gallorum extremos inter celsamque Pyrenen, temperat ingenuos qua laeta Aquitanica mores, audax exigua fide concino. fas mihi sacrum perstrinxisse amnem tenui libamine Musae. nec laudem affecto, ueniam peto: sunt tibi multi, alme amnis, sacros qui sollicitare fluores Aonidum totamque solent haurire Aganippen. ast ego, quanta mei dederit se uena liquoris, Burdigalam cum me in patriam nidumque senectae [15,450] Augusti, pater et natus, mea maxima cura, fascibus Ausoniis decoratum et honore curuli mittent, emeritae post munera disciplinae, latius arctoi praeconia persequar amnis. addam urbes, tactio quas subterlaberis alueo, moeniaque antiquis te prospectantia muris: addam praesidiis dubiarum condita rerum, sed modo securis non castram, sed horrea Belgis: addm felices ripa ex utraque colonos teque inter medios hominumque boumque labores 460 stringentem ripas et pinguia culta secantem. non tibi se Liger anteferet, non Axona praeceps, Matrona non, Gallis Belgisque intersita finis, Santonico refluus non ipse Carantonus aestu. concedet gelido Durani de monte uolutus amnis et auriferum postponet Gallia Tarnen insanumque ruens per saxa rotantia late in mare purpureum, dominae tamen ante Mosellae numine adorato, Tarbellicus ibit Aturrus. Corniger externas celebrande Mosella per oras, 470 nec solis celebrande locis, ubi fonte supremo exeris auratum taurinae frontis honorem, quaue trahis placidos sinuosa per arua meatus uel qua Germanis sub portibus ostia soluis: si quis honos tenui uolet aspirare camenae, perdere si quis in his dignabitur otia musis, ibis in ora hominum laetoque fouebere cantu. te fontes uiuique lacus, te caerula noscent flumina, te ueteres, pagorum gloria, luci: te Druna, te sparsis incerta Druentia ripis 480 Alpinique colent fluuii, duplicemque per urbem qui meat et Dextrae Rhodanus dat nomina ripae: te stagnis ego caeruleis magnumque sonoris 483 amnibus, aequoreae te commendabo Garumnae.