[1,0] EPISTOLA PRIMA - QUAE EST HISTORIA CALAMITATUM ABAELARDI 
AD AMICUM SCRIPTA.
Sepe humanos affectus aut prouocant aut mittigant amplius exempla quam
uerba. Unde post nonnullam sermonis ad presentem habiti consolationem, de
ipsis calamitatum mearum experimentis consolatoriam ad absentem scribere
decreui, ut in comparatione mearum tuas aut nullas aut modicas temptationes
recognoscas et tolerabilius feras.

[1,1] DE LOCO NATIVITATIS EIUS.
Ego igitur, oppido quodam oriundus quod in ingressu minoris Britannie
constructum, ab urbe Namnetica uersus orientem octo credo miliariis
remotum, proprio uocabulo Palatium appellatur, sicut natura terre mee uel
generis animo leuis, ita et ingenio extiti et ad litteratoriam disciplinam
facilis. Patrem autem habebam litteris aliquantulum imbutum antequam
militari cingulo insigniretur; unde postmodum tanto litteras amore
complexus est, ut quoscumque filios haberet, litteris antequam armis
instrui disponeret. Sicque profecto actum est. Me itaque primogenitum suum
quanto cariorem habebat tanto diligentius erudiri curauit. Ego uero quanto
amplius et facilius in studio  litterarum profeci tanto ardentius
eis inhesi, et in tanto earum amore illectus sum ut militaris glorie pompam
cum hereditate et prerogatiua primogenitorum meorum fratribus derelinquens,
Martis curie penitus abdicarem ut Minerue gremio educarer; et quoniam
dialecticarum rationum armaturam omnibus philosophie documentis pretuli,
his armis alia commutaui et tropheis bellorum conflictus pretuli
disputationum. Proinde diuersas disputando perambulans prouincias,
ubicunque huius artis uigere studium audieram, peripateticorum emulator
factus sum.

[1,2] DE PERSECUTIONE MAGISTRI SUI GUILLHELMI IN EUM.
Perueni tandem Parisius, ubi iam maxime disciplina hec florere consueuerat,
ad Guillhelmum scilicet Campellensem preceptorem meum in hoc tunc
magisterio re et fama precipuum; cum quo aliquantulum moratus, primo ei
aceptus, postmodum grauissimus extiti, cum nonnullas scilicet eius
sententias refellere conarer et ratiocinari contra eum sepius aggrederer et
nonnumquam superior in disputanto uiderer. Quod quidem et ipsi qui
inter conscolares nostros precipui habebantur tanto maiori sustinebant
indignatione quanto posterior habebar etatis et studii tempore. Hinc
calamitatum mearum, que nunc usque perseuerant, ceperunt exordia, et quo
amplius fama extendebatur nostra, aliena in me succensa est inuidia.
Factum tandem est ut, supra uires etatis de ingenio meo presumens, ad
scolarum regimen adolescentulus aspirarem, et locum in quo id agerem
prouiderem, insigne uidelicet tunc temporis Meliduni castrum et sedem
regiam. Presensit hoc predictus magister meus, et quo longius posset scolas
nostras a se remouere conatus, quibus potuit modis latenter machinatus est
ut priusquam a suis recederem scolis, nostrarum preparationem scolarum
prepediret et prouisum mihi locum auferret. Sed quoniam de potentibus terre
nonnullos ibidem habebat emulos, fretus eorum auxilio uoti mei compos
extiti, et plurimorum mihi assensum ipsius inuidia manifesta conquisiuit.
Ab hoc autem scolarum nostrarum tirocinio ita in arte dialetica nomen meum
dilatari cepit, ut non solum condiscipulorum meorum, uerum etiam ipsius
magistri fama contracta paulatim extingueretur. Hinc factum est ut de
me amplius ipse presumens ad castrum Corbolii, quod Parisiace urbi
uicinius est, quamtotius scolas nostras transferrem, ut inde uidelicet
crebriores disputationis assultus nostra daret importunitas. Non multo
autem interiecto tempore, ex immoderata studii afflictione correptus
infirmitate coactus sum repatriare, et per annos aliquot a Francia remotus,
querebar ardentius ab his quos dialetica sollicitabat doctrina.
Elapsis autem paucis annis, cum ex infirmitate iam dudum conualuissem,
preceptor meus ille Guillhelmus Parisiacensis archidiaconus, habitu
pristino commutato, ad regularium clericorum ordinem se conuertit; ea ut
referebant intentione ut quo religiosior crederetur ad maioris prelationis
gradum promoueretur, sicut in proximo contigit, eo Catalaunensi episcopo
facto. Nec tamen hic sue conuersionis habitus aut ab urbe Parisius aut a
consueto philosophie studio reuocauit, sed in ipso quoque monasterio ad
quod se causa religionis contulerat statim more solito publicas exercuit
scolas. Tum ego ad eum reuersus ut ab ipso rethoricam audirem, inter cetera
disputationum nostrarum conamina antiquam eius de uniuersalibus
sententiam patentissimis argumentorum rationibus ipsum commutare, immo
destruere compuli. Erat autem in ea sententia de communitate uniuersalium,
ut eamdem essentialiter rem totam simul singulis suis inesse astrueret
indiuiduis, quorum quidem nulla esset in essentia diuersitas sed sola
multitudine accidentium uarietas. Sic autem istam tunc suam correxit
sententiam, ut deinceps rem eamdem non essentialiter sed indifferenter
diceret. Et quoniam de uniuersalibus in hoc ipso precipua semper est apud
dialeticos questio ac tanta ut eam Porphirius quoque in Ysogogis suis cum
de uniuersalibus scriberet definire non presumeret dicens "Altissimum enim
est huiusmodi negotium", cum hanc ille correxerit immo coactus dimiserit
sententiam, in tantam lectio eius deuoluta est negligentiam, ut iam ad
cetera dialectice uix admitteretur quasi in hac scilicet de uniuersalibus
sententia tota huius artis consisteret summa.
Hinc tantum roboris et auctoritatis nostra suscepit disciplina, ut hii qui
antea uehementius magistro illi nostro adherebant et maxime nostram
infestabant doctrinam, ad nostras conuolarent scolas, et ipse qui in scolis
Parisiace sedis magistro successerat nostro locum mihi suum offerret, ut
ibidem cum ceteris nostro se traderet magisterio ubi antea suus
ille et noster magister floruerat. Paucis itaque diebus ibi me dialectice
studium regente, quanta inuidia tabescere, quanto dolore estuare ceperit
magister noster non est facile exprimere; nec concepte miserie estum diu
sustinens, callide aggressus est me tunc etiam remouere. Et quia in me quid
aperte ageret non habebat, ei scolas auferre molitus est, pessimis obiectis
criminibus, qui mihi suum concesserat magisterium, alio quodam emulo meo ad
officium eius substituto.
Tunc ego Melidunum reuersus scolas ibi nostras sicut antea constitui; et
quanto manifestius eius me persequebatur inuidia tanto mihi auctoritatis
amplius conferebat iuxta illud poeticum, "Summa petit liuor, perflant
altissima uenti."
Non multo autem post, cum ille intelligeret omnes fere discretos de
religione eius plurimum hesitare et de conuersione ipsius uehementer
susurrare, quod uidelicet minime a ciuitate recessisset, transtulit se et
conuenticulum fratrum cum scolis suis ad uillam quandam ab urbe remotam.
Statimque ego Meliduno Parisius redii, pacem ab illo ulterius sperans. Sed
quia ut diximus locum nostrum ab emulo nostro fecerat occupari, 
extra ciuitatem in monte Sancte Genouefe scolarum nostrarum castra posui,
quasi eum obsessurus qui locum occupauerat nostrum. Quo audito magister
noster statim ad urbem impudenter rediens scolas quas tunc habere poterat
et conuenticulum fratrum ad pristinum reduxit monasterium, quasi militem
suum quem dimiserat ab obsidione nostra liberaturus. Verum cum illi
prodesse intenderet maxime nocuit. Ille quippe antea aliquos habebat
qualescunque discipulos, maxime propter lectionem Prisciani in qua plurimum
ualere credebatur. Postquam autem magister aduenit, omnes penitus amisit;
et sic a regimine scolarum cessare compulsus est. Nec post multum tempus,
quasi iam ulterius de mundana desperans gloria, ipse quoque ad monasticam
comuersus est uitam. Post reditum uero magistri nostri ad urbem, quos
conflictus disputationum scolares nostri tam cum ipso quam cum discipulis
eius habuerint, et quos fortuna euentus in his bellis dederit nostris, immo
mihi ipsi in eis, te quoque res ipsa dudum edocuit. Illud uero Aiacis, ut
temperantius loquar, audacter proferam, "Si queritis huius Fortunam pugne,
non sum superatus ab illo." Quod si ego taceam, res ipsa cla I mat et
ipsius rei finis indicat.

[1,3] Dum uero hec agerentur, karissima mihi mater mea Lucia repatriare me
compulit; que uidelicet post conuersionem Berengarii patris mei ad
professionem monasticam, idem facere disponebat. Quo completo reuersus sum
in Franciam, maxime ut de diuinitate addiscerem, quando iam sepefatus
magister noster Guillhelmus in episcopatu Catalaunensi pollebat. In hac
autem lectione magister eius Anselmus Laudunensis maximam ex antiquitate
auctoritatem tunc tenebat.
QUANDO LAUDUNUM VENIT AD MAGISTRUM ANSELMUM.
Accessi igitur ad hunc senem, cui magis longeuus usus quam ingenium uel
memoria nomen comparauerat. Ad quem si quis de aliqua questione pulsandum
accederet incertus, redibat incertior. Mirabilis quidem in oculis erat
auscultantium, sed nullus in conspectu questionantium. Verborum usum
habebat mirabilem, sed sensum contemtibilem et ratione uacuum. Cum ignem
accenderet, domum suam fumo implebat, non luce illustrabat. Arbor eius tota
in foliis aspicientibus a longe conspicua uidebatur, sed propinquantibus et
diligentius intuentibus infructuosa reperiebatur. Ad hanc itaque
cum accessissem ut fructum inde colligerem, deprehendi illam esse ficulneam
cui maledixit Dominus, seu illam ueterem quercum cui Pompeium Lucanus
comparat dicens, "Stat, magni nominis umbra, Qualis frugifero quercus
sublimis in agro," etc.
Hoc igitur comperto non multis diebus in umbra eius ociosus iacui; paulatim
uero me iam rarius et rarius ad lectiones eius accedente, quidam tunc inter
discipulos eius eminentes grauiter id ferebant, quasi tanti magistri
contemptor fierem. Proinde illum quoque aduersum me latenter commouentes,
prauis suggestionibus ei me inuidiosum fecerunt. Accidit autem quadam die
ut post aliquas sententiarum collationes nos scolares inuicem iocaremur.
Ubi cum me quidam animo intemptantis interrogasset quid mihi de diuinorum
lectione librorum uideretur, qui nondum nisi in philosophicis studueram,
respondi: saluberrimum quidem huius lectionis esse studium ubi salus anime
cognoscitur, sed me uehementer mirari quod his qui litterari sunt ad
expositiones sanctorum intelligendas ipsa eorum scripta uel glose non
sufficiunt, ut alio scilicet non egeant magisterio. Irridentes 
plurimi qui aderant an hoc ego possem et aggredi presumerem requisierunt.
Respondi me id si uellent experiri paratum esse. Tunc inclamantes et
amplius irridentes: "Certe, inquiunt, et nos assentimus. Queratur itaque et
tradatur uobis expositor alicuius inusitate scripture, et probemus quod uos
promittitis." Et consenserunt omnes in obscurissima Hiezechielis prophetia.
Assumpto itaque expositore statim in crastino eos ad lectionem inuitaui.
Qui inuito mihi consilium dantes, dicebant ad rem tantam non esse
properandum, sed diutius in expositione rimanda et firmanda mihi hanc
inexperto uigilandum. Indignatus autem respondi non esse mee consuetudinis
per usum proficere sed per ingenium; atque adieci uel me penitus desiturum
esse, uel eos pro arbitrio meo ad lectionem accedere non differre. Et prime
quidem lectioni nostre pauci tunc interfuere, quod ridiculum omnibus
uideretur me adhuc quasi penitus sacre lectionis expertem id tam propere
aggredi. Omnibus tamen qui affuerunt in tantum lectio illa grata extitit ut
eam singulari preconio extollerent, et me secundum hunc nostre lectionis
tenorem ad glosandum compellerent. Quo quidem audito, hii qui non
interfuerant ceperunt ad secundam et terciam lectionem certatim concurrere
et omnes pariter de transcribendis glosis quas prima die inceperam in ipso
earum initio plurimum solliciti esse.

[1,4] DE PERSECUTIONE EIUS QUOQUE IN EUM.
Hinc itaque predictus senex uehementi commotus inuidia et quorumdam
persuasionibus iam aduersum me, ut supra memini, et tunc stimulatus, non
minus in sacra lectione me persequi cepit quam antea Guillhelmus noster in
philosophia. Erant autem tunc in scolis huius senis duo qui ceteris
preminere uidebantur, Albericus scilicet Remensis et Lotulfus Lumbardus;
qui quanto de se maiora presumebant, amplius aduersum me accendebantur.
Horum itaque maxime suggestionibus, sicut postmodum deprehensum est, senex
ille perturbatus impudenter mihi interdixit inceptum glosandi opus in loco
magisterii sui amplius exercere, hanc uidelicet causam pretendens, ne si
forte in illo opere aliquid per errorem ibi scriberem, utpote rudis adhuc
in hoc studio, ei deputaretur. Quod cum ad aures scolarium peruenisset,
maxima commoti sunt indignatione super tam manifesta liuoris calumpnia, que
nemini umquam ulterius acciderat. Que quanto manifestior tanto mihi 
honorabilior extitit et persequendo gloriosiorem effecit.

[1,5] QUANDO NOVISSIME PARISIUS FLORUIT.
Post paucos itaque dies, Parisius reuersus, scolas mihi iamdudum destinatas
atque oblatas unde primo fueram expulsus, annis aliquibus quiete possedi;
atque ibi in ipso statim scolarum initio glosas illas Hiezechielis quas
Lauduni inceperam consummare studui. Que quidem adeo legentibus
acceptabiles fuerunt, ut me non minorem gratiam in sacra lectione adeptum
iam crederent quam in philosophica uiderant. Unde utriusque lectionis
studio scole nostre uehementer multiplicate, quanta mihi de pecunia lucra,
quantam gloriam compararent ex fama te quoque latere non potuit.
Sed quoniam prosperitas stultos semper inflat et mundana tranquillitas
uigorem eneruat animi et per carnales illecebras facile resoluit, cum iam
me solum in mundo superesse philosophum estimarem nec ullam ulterius
inquietationem formidarem, frena libidini cepi laxare, qui antea uixeram
continentissime. Et quo amplius in philosophia uel sacra lectione
profeceram, amplius a philosophis et diuinis immunditia uite recedebam.
Constat quippe philosophos necdum diuinos, id est sacre lectionis 
exhortationibus intentos, continentie decore maxime polluisse. Cum igitur
totus in superbia atque luxuria laborarem, utriusque morbi remedium diuina
mihi gratia licet nolenti contulit. Ac primo luxurie, deinde superbie;
luxurie quidem his me priuando quibus hanc exercebam; superbie uero que
mihi ex litterarum maxime scientia nascebatur, iuxta illud Apostoli
"Scientia inflat", illius libri quo maxime gloriabar combustione me humiliando. 

[1,6] Cuius nunc rei utramque historiam uerius ex ipsa re quam ex
auditu cognoscere te uolo, ordine quidem quo processerunt.
Quia igitur scortorum immunditiam semper abhorrebam et ab accessu et
frequentatione nobilium feminarum studii scolaris assiduitate reuocabar nec
laicarum conuersationem multum noueram, praua mihi, ut dicitur, fortuna
blandiens commodiorem nacta est occasionem, qua me facilius de sublimitatis
huius fastigio prosterneret, imo superbissimum nec accepte gratie memorem
diuina pietas humiliatum sibi uendicaret.
QUOMODO IN AMOREM HELOYSE LAPSUS VULNUS INDE TAM MENTIS 
QUAM CORPORIS TRAXIT.
Erat quippe in ipsa ciuitate Parisius adolescentula quedam nomine Heloysa,
neptis canonici cuiusdam qui Fulbertus uocabatur, qui eam quanto
amplius diligebat tanto diligentius in omnem qua poterat scientiam
litterarum promoueri studuerat. Que cum per faciem non esset infima, per
habundantiam litterarum erat suprema. Nam quo bonum hoc litteratorie
scilicet scientie in mulieribus est rarius, eo amplius puellam commendabat
et in toto regno nominatissimam fecerat. Hanc igitur, omnibus circunspectis
que amantes allicere solent, commodiorem censui in amorem mihi copulare, et
me id facillime credidi posse. Tanti quippe tunc nominis eram et iuuentutis
et forme gratia preminebam, ut quamcunque feminarum nostro dignarer amore
nullam uererer repulsam. Tanto autem facilius hanc mihi puellam consensuram
credidi, quanto amplius eam litterarum scientiam et habere et diligere
noueram; nosque etiam absentes scriptis internuntiis inuicem liceret
presentare et pleraque audacius scribere quam colloqui, et sic semper
iocundis interesse colloquiis.
In huius itaque adolescentule amorem totus inflamatus, occasionem quesiui
qua eam mihi domestica et cotidiana conuersatione familiarem efficerem et
facilius ad consensum traherem. Quod quidem ut fieret, egi cum predicto
puelle auunculo, quibusdam ipsius amicis interuenientibus,
quatinus me in domum suam, que scolis nostris proxima erat, sub quocumque
procurationis precio susciperet, hanc uidelicet occasionem pretendens, quod
studium nostrum domestica nostre familie cura plurimum prepediret, et
impensa nimia nimium me grauaret. Erat autem cupidus ille ualde atque erga
neptim suam, ut amplius semper in doctrinam proficeret litteratoriam,
plurimum studiosus. Quibus quidem duobus facile eius assensum assecutus sum
et quod obtabam obtinui, cum ille uidelicet et ad pecuniam totus inhiaret
et neptim suam ex doctrina nostra aliquid percepturam crederet. Super quo
uehementer me deprecatus, supra quam sperare presumerem uotis meis
accessit, et amori consuluit, eam uidelicet totam nostro magisterio
committens, ut quotiens mihi a scolis reuerso uaccaret, tam in die quam in
nocte ei docende operam darem, et eam si neglegentem sentirem uehementer
constringerem. In qua re quidem, quanta eius simplicitas esset uehementer
ammiratus, non minus apud me obstupui quam si agnam teneram famelico lupo
committeret. Qui cum eam mihi non solum docendam, uerum etiam uehementer
constringendam traderet, quid aliud agebat quam ut uotis meis
licentiam penitus daret, et occasionem, etiam si nollemus, offerret, ut
quam uidelicet blanditiis non possem, minis et uerberibus facilius
flecterem. Sed duo erant que eum maxime a turpi suspicione reuocabant, amor
uidelicet neptis, et continentie mee fama preterita.
Quid plura? Primum domo una coniungimur, postmodum animo. Sub occasione
itaque discipline, amori penitus uaccabamus, et secretos recessus, quos
amor optabat, studium lectionis offerebat. Apertis itaque libris, plura de
amore quam de lectione uerba se ingerebant, plura erant oscula quam
sententie; sepius ad sinus quam ad libros reducebantur manus, crebrius
oculos amor in se reflectebat quam lectio in scripturam dirigebat. Quoque
minus suspicionis haberemus, uerbera quandoque dabat amor, non furor,
gratia, non ira, que omnium ungentorum suauitatem transcenderent. Quid
denique? Nullus a cupidis intermissus est gradus amoris, et si quid
insolitum amor excogitare potuit, est additum; et quo minus ista fueramus
experti gaudia, ardentius illis insistebamus, et minus in fastidium
uertebantur.
Et quo me amplius hec uoluptas occupauerat, minus philosophie 
uaccare poteram et scolis operam dare. Tediosum mihi uehementer erat ad
scolas procedere uel in eis morari; pariter et laboriosum, cum nocturnas
amori uigilias et diurnas studio conseruarem. Quem etiam ita negligentem et
tepidum lectio tunc habebat, ut iam nichil ex ingenio sed ex usu cuncta
proferrem, nec iam nisi recitator pristinorum essem inuentorum, et si qua
inuenire liceret, carmina essent amatoria, non philosophie secreta; quorum
etiam carminum pleraque adhuc in multis, sicut et ipse nosti, frequentantur
et decantantur regionibus, ab his maxime quos uita similis oblectat.
Quantam autem mestitiam, quos gemitus, que lamenta nostri super hoc
scolares assumerent, ubi uidelicet hanc animi mei occupationem immo
perturbationem presenserunt, non est facile uel cogitare.
Paucos enim iam res tam manifesta decipere poterat, ac neminem, credo,
preter eum ad cuius ignominiam maxime id spectabat, ipsum uidelicet puelle
auunculum. Cui quidem hoc cum a nonnullis nonnumquam suggestum fuisset,
credere non poterat, tum, ut supra memini, propter immoderatam sue neptis
amicitiam, tum etiam propter ante acte uite mee continentiam cognitam. Non
enim  facile de his quos plurimum diligimus turpitudinem suspicamur,
nec in uehementi dilectione turpis suspitionis labes potest inesse. Unde et
illud est beati Iheronimi in epistola ad Castricianum: "Solemus mala domus
nostre scire nouissimi ac liberorum ac coniugum uitia, uicinis canentibus,
ignorare." Sed quod nouissime scitur, utique sciri quandoque contingit, et
quod omnes deprehendunt, non est facile unum latere; sic itaque pluribus
euolutis mensibus et de nobis accidit.
O quantus in hoc cognoscendo dolor auunculi! quantus in separatione
amantium dolor ipsorum! quanta sum erubescentia confusus! quanta
contritione super afflictione puelle sum aflictus! quantos meroris ipsa de
uerecundia mea sustinuit estus! Neuter quod sibi, sed quod alteri
contigerat querebatur; neuter sua, sed alterius plangebat incommoda.
Separatio autem hec corporum maxima erat copulatio animorum, et negata sui
copia amplius amorem accendebat, et uerecundie transacta iam passio
inuerecundiores reddebat; tantoque uerecundie minor extiterat passio quanto
conuenientior uidebatur actio. Actum itaque in nobis est quod in Marte et
Venere deprehensis poetica narrat fabula. Non multo autem post, puella se
concepisse comperit, et cum summa exultatione mihi super hoc ilico
scripsit, consulens quid de hoc ipse faciendum deliberarem.
Quadam itaque nocte, auunculo eius absente, sicut nos condixeramus, eam de
domo auunculi furtim sustuli et in patriam meam sine mora transmisi; ubi
apud sororem meam tam diu conuersata est donec pareret masculum quem
Astralabium nominauit.
Auunculus autem eius post ipsius recessum quasi in insaniam conuersus,
quanto estuaret dolore, quanto afficeretur pudore, nemo nisi experiendo
cognosceret. Quid autem in me ageret, quas mihi tenderet insidias,
ignorabat. Si me interficeret seu in aliquo corpus meum debilitaret, id
potissimum metuebat ne dilectissima neptis hoc in patria mea plecteretur.
Capere me et inuitum alicubi coercere nullatenus ualebat, maxime cum ego
mihi super hoc plurimum prouiderem, quod eum, si ualeret uel auderet,
citius agredi non dubitarem.
Tandem ego eius immoderate anxietati admodum compatiens, et de dolo quem
fecerat amor tanquam de summa proditione me ipsum uehementer accusans,
conueni hominem supplicando et promittendo quamcunque super hoc
emendationem ipse constitueret, nec ulli mirabile id uideri asserens,
quicumque uim amoris expertus fuisset, et qui quanta  ruina summos
quoque uiros ab ipso statim humani generis exordio mulieres deiecerint
memoria retineret. Atque ut amplius eum mittigarem supra quam sperare
poterat, obtuli me ei satisfacere, eam scilicet quam corruperam mihi
matrimonio copulando, dummodo id secreto fieret, ne fame detrimentum
incurrerem. Assensit ille, et tam sua quam suorum fide et osculis eam quam
requisiui concordiam mecum iniit, quo me facilius proderet.

  
[1,7] DEHORTATIO SUPRADICTE PUELLE A NUPTIIS.
Ilico ego ad patriam meam reuersus amicam reduxi ut uxorem facerem, illa
tamen hoc minime approbante, immo penitus duabus de causis dissuadente, tam
scilicet pro periculo quam pro dedecore meo. Iurabat illum nulla unquam
satisfactione super hoc placari posse, sicut postmodum cognitum est.
Querebat etiam quam de me gloriam habitura esset, cum me ingloriosum
efficeret, et se et me pariter humiliaret. Quantas ab ea mundus penas
exigere deberet, si tantam ei lucernam auferret; quante maledictiones,
quanta dampna ecclesie, quante philosophorum lacrime hoc matrimonium essent
sequuture. Quam indecens, quam lamentabile esset, ut quem omnibus natura
creauerat, uni me femine dicarem et turpitudini tante subicerem.
Detestabatur uehementer hoc matrimonium, quod mihi per omnia probrosum
esset atque honerosum. Pretendebat infamiam mei pariter et difficultates
matrimonii, ad quas quidem uitandas nos exortans Apostolus ait: "Solutus es
ab uxore? noli querere uxorem. Si autem acceperis uxorem, non peccasti; et
si nupserit uirgo, non peccabit. Tribulationem tamen carnis habebunt
huiusmodi. Ego autem parco uobis, etc..." Item: "Volo autem uos sine
sollicitudine esse, etc..." Quod si nec Apostoli consilium nec sanctorum
exhortationes de tanto matrimonii iugo susciperem saltem, inquit,
philosophos consulerem, et que super hoc ab eis uel de eis scripta sunt
attenderem; quod plerumque etiam sancti ad increpationem nostram diligenter
faciunt. Quale illud est beati Iheronimi, in primo Contra Iouinianum, ubi
scilicet commemorat Theophrastum, intolerabilibus nuptiarum molestiis
assiduisque inquietudinibus ex magna parte diligenter expositis, uxorem
sapienti non esse ducendam euidentissimis rationibus abstruxisse, ubi et
ipse illas exhortationis philosophice rationes tali fine concludens: "Hoc,
inquit, et huiusmodi Theophrastus disserens, quem non suffundat
Christianorum? etc." Idem in eodem : "Cicero, inquit, rogatus ab
Hyrtio ut post repudium Therentie sororem eius duceret omnino facere
supersedit, dicens non posse se et uxori et philosophie operam pariter
dare." Non ait: "operam dare" sed adiunxit "pariter", nolens quicquam agere
quod studio equaretur philosophie."
Ut autem hoc philosophici studii nunc omittam impedimentum, ipsum consule
honeste conuersationis statum. Que enim conuentio scolarium ad pedissequas,
scriptoriorum ad cunabula, librorum siue tabularum ad colos, stilorum siue
calamorum ad fusos? Quis denique sacris uel philosophicis meditationibus
intentus, pueriles uagitus, nutricum que hos mittigant nenias, tumultuosam
familie tam in uiris quam in feminis turbam sustinere poterit? Que etiam
inhonestas illas paruulorum sordes assiduas tolerare ualebit? Id, inquies,
diuites possunt, quorum palatia uel domus ample diuersoria habent, quorum
opulentia non sentit expensas nec cotidianis sollicitudinibus cruciatur.
Sed non est, inquam, hec conditio philosophorum que diuitum, nec qui opibus
student uel secularibus implicantur curis diuinis seu philosophicis
uacabunt officiis.
Unde et insignes olim philosophi mundum maxime contempnentes, nec
tam relinquentes seculum quam fugientes, omnes sibi uoluptates
interdixerunt ut in unius philosophie requiescerent amplexibus. Quorum unus
et maximus Seneca, Lucilium instruens ait: "Non cum uaccaueris
philosophandum est... Omnia negligenda sunt ut huic assideamus, cui nullum
tempus satis magnum est... Non multum refert utrum omittas philosophiam an
intermittas; non enim, ubi interrupta est, manet.. Resistendum est
occupationibus, nec explicande sunt sed submouende." Quod nunc igitur apud
nos amore Dei sustinent qui uere monachi dicuntur, hoc desiderio
philosophie qui nobiles in gentibus extiterunt philosophi. In omni namgue
populo, tam gentili scilicet quam iudaico siue christiano, aliqui semper
extiterunt fide seu morum honestate ceteris preminentes, et se a populo
aliqua continentie uel abstinentie singularitate segregantes. Apud Iudeos
quidem antiquitus Nazarei, qui se Domino secundum legem consecrabant, siue
filii prophetarum Helye uel Helysei sectatores, quos beato attestante
Iheronimo monachos legimus in ueteri Testamento; nouissime autem tres ille
philosophie secte, quas Iosephus in libro Antiquitatum
distinguens, alios Phariseos, alios Saduceos, alios nominat Esseos. Apud
nos uero monachi, qui uidelicet aut communem apostolorum uitam, aut priorem
illam et solitariam Iohannis imittantur. Apud gentiles autem, ut dictum
est, philosephi; non enim sapientie uel philosophie nomen tam ad scientie
perceptionem quam ad uite religionem referebant, sicut ab ipso etiam huius
nominis ortu didicimus, ipsorum quoque testimonio sanctorum. Unde et illud
est beati Augustini, VIII de Ciuitate Dei libro, genera quidem
philosophorum distinguentis: "Italicum genus actorem habuit Phitagoram
Samium, a quo et fertur ipsum philosophie nomen exortum; nam cum antea
sapientes appellarentur qui modo quodam laudabilis uite aliis prestare
uidebantur, iste interrogatus quid profiteretur, philosophum se esse
respondit, id est studiosum uel amatorem sapientie, quoniam sapientem
profiteri arrogantissimum uidebatur." Hoc itaque loco cum dicitur: "qui
modo quodam laudabilis uite aliis prestare uidebantur, etc.", aperte
monstratur sapientes gentium, id est philosophos, ex laude uite potius quam
scientie sic esse nominatos. Quam sobrie autem atque continenter
ipsi uixerint, non est nostrum modo ex exemplis colligere, ne Mineruam
ipsam uidear docere. Si autem sic laici gentilesque uixerint nulla scilicet
professione religionis astricti, quid te clericum atque canonicum facere
oportet, ne diuinis officiis turpes preferas uoluptates, ne te precipitem
hec Caribdis absorbeat, ne obcenitatibus istis te impudenter atque
irreuocabiliter immergas? Qui si clerici prerogatiuam non curas, philosophi
saltem defende dignitatem. Si reuerentia Dei contempnitur, amor saltem
honestatis impudentiam temperet. Memento Socratem uxoratum fuisse, et quam
fedo casu hanc philosophie labem ipse primo luerit, ut deinceps ceteri
exemplo eius cautiores efficerentur. Quod nec ipse preterit Iheronimus, ita
in primo Contra Iouinianum de ipso scribens Socrate: "Quodam autem tempore,
cum infinita conuitia ex superiori loco ingerenti Xanthippe restitisset,
aqua profusus immunda, nichil respondit amplius quam, capite deterso:
Sciebam, inquit, futurum ut ista tonitrua ymber sequeretur." Addebat
denique ipsa et quam periculosum mihi esset eam reducere, et quam sibi
carius existeret mihique honestius amicam dici quam uxorem ut me ei
sola gratia conseruaret, non uis aliqua uinculi nuptialis constringeret.
Tantoque nos ipsos ad tempus separatos gratiora de conuentu nostro
percepere gaudia, quanto rariora. Hec et similia persuadens seu dissuadens,
cum meam deflectere non posset stultitiam nec me sustineret offendere,
suspirans uehementer et lacrimans perorationem suam tali fine terminauit:
"Unum, inquid, ad ultimum restat ut in perditione duorum, minor non
succedat dolor quam precessit amor." Nec in hoc ei, sicut uniuersus agnouit
mundus, prophecie defuit spiritus.
Nato itaque paruulo nostro, sorori mee commendato, Parisius occulte
reuertimur; et, post paucos dies, nocte secretis orationum uigiliis in
quadam ecclesia celebratis, ibidem, summo mane, auunculo eius atque
quibusdam nostris uel ipsius amicis assistentibus, nuptiali benedictione
confederamur; moxque occulte diuisim abscessimus, nec nos ulterius nisi
raro latenterque uidimus, dissimulantes plurimum quod egeramus. Auunculus
autem ipsius atque domestici eius, ignominie sue solatium querentes, initum
matrimonium diuulgare et fidem mihi super hoc datam uiolare ceperunt; illa
autem e contra anathematizare et iurare quia falsissimum esset.
Unde uehementer ille commotus crebris eam contumeliis afficiebat.
Quod cum ego cognouissem, transmisi eam ad abbatiam quandam sanctimonialium
prope Parisius, que Argenteolum appellatur, ubi ipsa olim puellula educata
fuerat atque erudita, uestesque ei religionis que conuersationi monastice
conuenirent, excepto uelo, aptari feci et his eam indui. Quo audito,
auunculus et consanguinei seu affines eius opinati sunt me nunc sibi
plurimum illusisse, et ab ea moniali facta me sic facile uelle expedire.
Unde uehementer indignati et aduersum me coniurati, nocte quadam
quiescentem me atque dormientem in secreta hospicii mei camera, quodam mihi
seruiente per pecuniam corrupto, crudelissima et pudentissima ultione
punierunt, et quam summa ammiratione mundus excepit, eis uidelicet corporis
mei partibus amputatis quibus id quod plangebant commiseram. Quibus mox in
fugam conuersis, duo qui comprehendi potuerunt oculis et genitalibus
priuati sunt, quorum alter ille fuit supradictus seruiens qui, cum in
obsequio meo mecum maneret, cupiditate ad proditionem ductus est.

[1,8] DE PLAGA ILLA CORPORIS.
Mane autem facto, tota ad me ciuitas congregata, quanta stuperet
ammiratione, quanta se affligeret lamentatione, quanto me clamore uexarent,
quanto planctu perturbarent, difficile, immo impossibile est
exprimi. Maxime uero clerici ac precipue scolares nostri intolerabilibus me
lamentis et eiulatibus cruciabant, ut multo amplius ex eorum compassione
quam ex uulneris lederer passione, et plus erubescentiam quam plagam
sentirem, et pudore magis quam dolore affligerer. Occurrebat animo quanta
modo gloria pollebam, quam facili et turpi casu hec humiliata, immo penitus
esset extincta, quam iusto Dei iudicio in illa corporis mei portione
plecterer in qua deliqueram; quam iusta proditione is quem antea prodideram
uicem mihi retulisset; quanta laude mei emuli tam manifestam equitatem
efferrent; quantam perpetui doloris contritionem plaga hec parentibus meis
et amicis esset collatura; quanta dilatatione hec singularis infamia
uniuersum mundum esset occupatura. Qua mihi ulterius uia pateret! qua
fronte in publicum prodirem, omnium digitis demonstrandus, omnium linguis
corrodendus, omnibus monstruosum spectaculum futurus. Nec me etiam parum
confundebat, quod secundum occidentem legis litteram tanta sit apud Deum
eunuchorum abhominatio, ut homines amputatis uel attritis testiculis
eunuchizati intrare ecclesiam tanquam olentes et immundi
prohibeantur, et in sacrificio quoque talia penitus animalia respuantur.
Lib. Numeri, cap. LXXIIII: "Omne animal, quod est contritis, uel tonsis,
uel sectis ablatisque testiculis, non offeretis Domino;" Deuteronomii, cap.
XXI: "Non intrabit eunuchus, atritis uel amputatis testiculis, et absciso
ueretro ecclesiam Dei."
In tam misera me contritione positum, confusio fateor, pudoris potius quam
deuotio conuersionis ad monastichorum latibula claustrorum compulit. Illa
tamen, prius ad imperium nostrum sponte uelata, et monasterium ingressa.
Ambo itaque simul sacrum habitum suscepimus, ego quidem in abbatia sancti
Dyonisii, illa in monasterio Argenteoli supradicto. Que quidem, memini, cum
eius adolescentiam a iugo monastice regule tanquam intolerabili pena
plurimi frustra deterrerent ei compacientes, in illam Cornelie querimoniam
inter lacrimas et singultus prout poterat prorumpens ait: "O maxime coniux!
O thalamis indigne meis, hoc iuris habebat In tantum fortuna capud? Cur
impia nupsi, Si miserum factura fui? Nunc accipe penas Sed quas sponte
luam." Atque in his uerbis ad altare mox properat, et confestim ab episcopo
benedictum uelum ab altari tulit, et se monastice professioni coram omnibus
alligauit.

[1,9] Vix autem de uulnere adhuc conualueram, cum ad me confluentes
clerici tam ab abbate nostro quam a me ipso continuis supplicationibus
efflagitabant, quatinus quod hucusque pecunie uel laudis cupiditate egeram,
nunc amore Dei operam studio darem, attendens quod mihi fuerat a Domino
talentum commissum, ab ipso esse cum usuris exigendum, et qui diuitibus
maxime hucusque intenderam, pauperibus erudiendis amodo studerem; et ob hoc
maxime dominica manu me nunc tactum esse cognoscerem, quo liberius a
carnalibus illecebris et tumultuosa uita seculi abstractus studio
litterarum uaccarem, nec tam mundi quam Dei uere philosophus fierem. Erat
autem abbatia illa nostra ad quam me contuleram secularis admodum uite
atque turpissime, cuius abbas ipse quo ceteris prelatione maior tanto uita
deterior atque infamia notior erat. Quorum quidem intolerabiles spurcitias
ego frequenter atque uehementer modo priuatim modo publice redarguens,
omnibus me supra modum onerosum atque odiosum effeci. Qui ad cotidianam
discipulorum nostrorum instantiam maxime gauisi occasionem nacti sunt, qua
me a se remouerent.
Diu itaque illis instantibus atque importune pulsantibus, abbate quoque
nostro et fratribus interuenientibus, ad cellam quandam recessi, scolis
more solito uaccaturus. Ad quas quidem tanta scolarium multitudo
confluxit, ut nec locus ospitiis nec terra sufficeret alimentis. Ubi, quod
professioni mee conuenientius erat, sacre plurimum lectioni studium
intendens, secularium artium disciplinam quibus amplius assuetus fueram et
quas a me plurimum requirebant non penitus abieci, sed de his quasi hamum
quendam fabricaui, quo illos philosophico sapore inescatos ad uere
philosophie lectionem attraherem, sicut et summum Christianorum
philosophorum Origenem consueuisse Hystoria meminit ecclesiastica. Cum
autem in diuina scriptura non minorem mihi gratiam quam in seculari Dominus
contulisse uideretur, ceperunt admodum ex utraque lectione scole nostre
multiplicari et cetere omnes uehementer attenuari. Unde maxime magistrorum
inuidiam atque odium aduersum me concitaui, qui in omnibus que poterant
mihi derogantes, duo precipue absenti mihi semper obiciebant: quod scilicet
proposito monachi ualde sit contrarium secularium librorum studio detineri,
et quod sine magistro ad magisterium diuine lectionis accedere
presumpsissem; ut sic uidelicet omne mihi doctrine scolaris exercitium
interdiceretur; ad quod incessanter  episcopos, archiepiscopos,
abbates, et quascunque poterant religiosi nominis personas incitabant.
DE LIBRO THEOLOGIE SUE ET PERSECUTIONE QUAM INDE 
SUSTINUIT A CONDISCIPULIS.
Accidit autem mihi ut ad ipsum fidei nostre fundamentum humane rationis
similitudinibus disserendum primo me applicarem, et quendam theologie
tractatum De Unitate et Trinitate diuina scolaribus nostris componerem, qui
humanas et philosophicas rationes requirebant, et plus que intelligi quam
que dici possent efflagitabant: dicentes quidem uerborum superfluam esse
prolationem quam intelligentia non sequeretur, nec credi posse aliquid nisi
primitus intellectum, et ridiculosum esse aliquem aliis predicare quod nec
ipse nec illi quos doceret intellectu capere possent, Domino ipso arguente
quod ceci essent duces cecorum.
Quem quidem tractatum cum uidissent et legissent plurimi, cepit in commune
omnibus plurimum placere, quod in eo pariter omnibus satisfieri super hoc
questionibus uidebatur. Et quoniam questiones iste pre omnibus difficiles
uidebantur, quanto earum maior extiterat grauitas, tanto solutionis earum
censebatur maior subtilitas. Unde emuli mei uehementer accensi concilium
contra me congregauerunt, maxime duo illi antiqui insidiatores, Albericus
scilicet et Lotulfus, qui iam defunctis magistris eorum et
nostris, Guillhelmo scilicet atque Anselmo, post eos quasi regnare se solos
appetebant, atque etiam ipsis tanquam heredes succedere.
Cum autem utrique Remis scolas regerent, crebris suggestionibus
archiepiscopum suum Radulfum aduersum me commouerunt, ut ascito Conano
Prenestino episcopo, qui tunc legatione fungebatur in Gallia, conuenticulum
quoddam sub nomine concilii in Suesionensi ciuitate celebrarent, meque
inuitarent quatenus illud opusculum quod de Trinitate composueram mecum
afferrem; et factum est ita. Antequam autem illuc peruenirem, duo illi
predicti emuli nostri ita me in clero et populo diffamauerunt, ut pene me
populus paucosque qui aduenerant ex discipulis nostris prima die nostri
aduentus; lapidarent, dicentes me tres deos predicare et scripsisse, sicut
ipsis persuasum fuerat. Accessi autem, mox ut ad ciuitatem ueni, ad
legatum, eique libellum nostrum inspiciendum et diiudicandum tradidi; et
me, si aliquid scripsissem aut dixissem quod a catholica fide dissentiret,
paratum esse ad correctionem uel satisfactionem obtuli. Ille autem statim
mihi precepit libellum ipsum archiepiscopo illisque emulis meis defferre,
quatinus ipsi inde iudicarent qui me super hoc accusabant: ut illud
in me etiam compleretur: "Et inimici nostri sunt iudices".
Sepius autem illi inspicientes atque reuoluentes libellum, nec quid in
audientia proferre aduersum me auderent inuenientes, distulerunt usque in
finem concilii libri ad quam anhelabant dampnationem. Ego autem singulis
diebus, antequam sederet concilium, in publico omnibus secundum quam
scripseram fidem catholicam disserebam, et cum magna ammiratione omnes qui
audiebant tam uerborum apertionem quam sensum nostrum commendabant. Quod
cum populus et clerus inspiceret, ceperunt ad inuicem dicere: "Ecce nunc
palam loquitur, et nemo in eum aliquid dicit; et concilium ad finem
festinat, maxime in eum, ut audiuimus, congregatum. Numquid iudices
cognouerunt quia ipsi potius quam ille errant?" Ex quo emuli nostri cotidie
magis ac magis inflamabantur.
Quadam autem die, Albericus ad me animo intemptantis cum quibusdam
discipulis suis accedens, post quedam blanda colloquia, dixit se mirari
quoddam quod in libro illo notauerat; quod scilicet, cum Deus Deum
genuerit, nec nisi unus Deus sit, negarem tamen Deum se ipsum genuisse. Cui
statim respondi: "Super hoc, si uultis, rationem proferam." - "Non 
curamus, inquit ille, rationem humanam aut sensum uestrum in talibus,
sed auctoritatis uerba solummodo." Cui ego: "Vertite, inquam, folium libri,
et inuenietis auctoritatem;" et erat presto liber quem secum ipse
detulerat. Reuolui ad locum quem noueram, quem ipse minime compererat aut
qui non nisi nocitura mihi querebat; et uoluntas Dei fuit, ut cito
occurreret mihi quod uolebam. Erat autem sentencia intitulata Augustinus De
Trinitate libro I: "Qui putat eius potentie Deum ut se ipsum ipse genuerit,
eo plus errat, quod non solum Deus ita non est sed nec spiritualis
creatura, nec corporalis. Nulla enim omnino res est que se ipsam gignat."
Quod cum discipuli eius qui aderant audissent, obstupefacti erubescebant.
Ipse autem, ut se quoquomodo protegeret: "Bene, inquit, est intelligendum."
Ego autem subieci hoc non esse nouellam sed ad presens nichil attinere, cum
ipse uerba tantum, non sensum, requisisset; si autem sensum et rationem
attendere uellet, paratum me dixi ei ostendere secundum eius sententiam
quod in eam lapsus esset heresim secundum quam is qui pater est sui ipsius
filius sit. Quo ille audito, statim quasi furibundus effectus ad minas
conuersus est, asserens nec rationes meas nec auctoritates mihi in hac
causa suffragaturas esse. Atque ita recessit.
Extrema uero die concilii, priusquam residerent diu legatus ille
atque archiepiscopus cum emulis meis et quibusdam personis deliberare
ceperunt quid de me ipso et libro nostro statueretur, pro quo maxime
conuocati fuerant. Et quoniam ex uerbis meis aut scripto quod erat in
presenti non habebant quid in me pretenderent, omnibus aliquantulum
conticentibus aut iam mihi minus aperte detrahentibus, Gaudrifus,
Carnotensis episcopus, qui ceteris episcopis et religionis nomine et sedis
dignitate precellebat, ita exorsus est: "Nostis, Domini omnes qui adestis,
hominis huius doctrinam, qualiscunque sit, eiusque ingenium in quibuscunque
studuerit multos assentatores et sequaces habuisse, et magistrorum tam
suorum quam nostrorum famam maxime compressisse, et quasi eius uineam a
mari usque ad mare palmites suos extendisse. Si hunc preiuditio, quod non
arbitror, grauaueritis, etiamsi recte, multos uos offensuros sciatis et non
deesse plurimos qui eum defendere uelint, presertim cum in presenti scripto
nulla uideamus que aliquid obtineant aperte calumpnie; et quia iuxta illud
Iheronimi: "Semper in propatulo fortitudo emulos habet, "Feriuntque summos
Fulgura montes," uidete ne plus ei nominis conferatis uiolenter agendo, et
plus nobis criminis ex inuidia quam ei ex iusticia conquiramus. "Falsus
enim rumor, ut predictus doctor meminit, cito opprimitur et uita 
posterior iudicat de priore." Si autem canonice agere in eum disponitis,
dogma eius uel scriptum in medium proferatur, et interrogato libere
respondere liceat, ut conuictus uel confessus penitus obmutescat, iuxta
illam saltem beati Nichodemi sententiam qua Dominum ipsum liberare cupiens
aiebat: "Numquid lex nostra iudicat hominem, nisi audierit ab ipso prius,
et cognouerit quid faciat?" Quo audito, statim emuli mei obstrepentes
exclamauerunt: "O sapientis consilium, ut contra eius uerbositatem
contendamus cuius argumentis uel sophismatibus uniuersus obsistere mundus
non posset!" Sed, certe, multo difficilius erat cum ipso contendere
Christo, ad quem tamen audiendum Nichodemus iuxta legis sanctionem
inuitabat.
Cum autem episcopus ad id quod proposuerat eorum animos inducere non
posset, alia uia eorum inuidiam refrenare attemptat, dicens ad discussionem
tante rei paucos qui aderant non posse sufficere, maiorisque examinis
causam hanc indigere. In hocque ulterius tantum suum esse consilium, ut ad
abbatiam meam, hoc est monasterium sancti Dyonisii, abbas meus, qui aderat,
me reduceret; ibique pluribus ac doctioribus personis conuocatis,
diligentiori examine quid super hoc faciendum esset statueretur. Assensit
legatus huic nouissimo consilio, et ceteri omnes. Inde mox
legatus assurrexit, ut missam celebraret antequam concilium intraret, et
mihi per episcopum illum licentiam constitutam mandauit, reuertendi
scilicet ad monasterium nostrum, ibi expectaturo quod condictum fuerat.
Tunc emuli mei, nichil se egisse cogitantes si extra diocesim suam hoc
negotium ageretur, ubi uidelicet uim minime exercere ualerent, qui scilicet
de iusticia minus confidebant, archiepiscopo persuaserunt hoc sibi ualde
ignominiosum esse si ad aliam audientiam causa hec transferretur, et
periculosum fieri si sic euaderem. Et statim ad legatum concurrentes, eius
immutauerunt sententiam, et ad hoc inuitum pertraxerunt, ut librum sine
ulla inquisitione dampnaret atque in conspectu omnium statim combureret, et
me in alieno monasterio perhenni clausura cohiberet. Dicebant enim ad
dampnationem libelli satis hoc esse debere quod nec romani pontificis nec
Ecelesie auctoritate eum commendatum legere publice presumpseram, atque ad
transeribendum iam pluribus eum ipse prestitissem; et hoc perutile futurum
fidei christiane, si exemplo mei multorum similis presumptio preueniretur.
Quia autem legatus ille minus quam necesse esset litteratus fuerat,
plurimum archiepiscopi consilio nitebatur, sicut et archiepiscopus
illorum. Quod cum Carnotensis presensisset episcopus, statim machinamenta
hec ad me retulit, et me uehementer hortatus est ut hoc tanto leuius
tolerarem quanto uiolentius agere eos omnibus patebat; atque hanc tam
manifeste inuidie uiolentiam eis plurimum obfuturam, et mihi profuturam non
dubitarem; nec de clausura monasterii ullatenus perturbarer, sciens
profecto legatum ipsum, qui coactus hoc faciebat, post paucos dies cum hinc
recesserit me penitus liberaturum. Et sic me, ut potuit, flentem flens et
ipse consolatus est.

[1,10] DE COMBUSTIONE IPSIUS LIBRI.
Vocatus itaque statim ad concilium adfui, et sine ullo discussionis examine
meipsum compulerunt propria manu librum memoratum meum in ignem proicere;
et sic combustus est. Ut tamen non nichil dicere uiderentur, quidam de
aduersariis meis id submurmurauit quod in libro scriptum deprenderat solum
patrem Deum omnipotentem esse. Quod cum legatus subintellexisset, ualde
admirans ei respondit hoc nec de puerulo aliquo credi debere quod adeo
erraret, cum communis, inquid, fides et teneat et profiteatur tres
omnipotentes esse. Quo audito Terricus quidam, scolaris magister, irridendo
subintulit illud Athanasii "Et tamen non tres omnipotentes, sed
unus omnipotens". Quem cum episcopus suus increpare cepisset et reprimere
quasi reum, qui in maiestatem loqueretur, audacter ille restitit, et quasi
Danielis uerba commemorans, ait: "Sic fatui, filii Israel non iudicantes,
neque quod uerum est cognoscentes, condempnastis filium Israel. Reuertimini
ad iudicium, et de ipso iudice iudicate, qui talem iudicem quasi ad
instructionem fidei et correctionem erroris instituistis; qui cum iudicare
deberet, ore se proprio condemnauit, diuina hodie misericordia innocentem
patenter, sicut olim Susannam a falsis accusatoribus, liberante."
Tunc archiepiscopus assurgens, uerbis prout oportebat commutatis,
sententiam legati confirmauit, dicens: "Reuera, domine, inquit, omnipotens
Pater, omnipotens Filius, omnipotens Spiritus sanctus; et qui ab hoc
dissentit, aperte deuius est, nec est audiendus. Et modo, si placet, bonum
est ut frater ille fidem suam coram omnibus exponat, ut ipsa, prout
oportet, uel approbetur uel improbetur atque corrigatur." Cum autem ego ad
profitendam et exponendam fidem meam assurgerem, ut quod sentiebam uerbis
propriis exprimerem, aduersarii dixerunt non aliud mihi necessarium esse
nisi ut symbolum Athanasii recitarem, quod quisuis puer eque facere posset.
Ac ne ex ignorantia pretenderem excusationem, quasi qui uerba
illa in usu non haberem, scripturam ad legendum afferri fecerunt. Legi
inter suspiria, singultus et lacrimas, prout potui. Inde, quasi reus et
conuictus abbati sancti Medardi, qui aderat, traditus, ad claustrum eius
tanquam ad carcerem trahor; statimque concilium soluitur.
Abbas autem et monachi illius monasterii me sibi remansurum ulterius
arbitrantes, summa exultatione susceperunt, et cum omni diligentia
tractantes, consolari frustra nitebantur. Deus, qui iudicas equitatem,
quanto tunc animi felle, quanta mentis amaritudine te ipsum insanus
arguebam, te furibundus accusabam, sepius repetens illam beati Anthonii
conquestionem: "Ihesu bone, ubi eras?" Quanto autem dolore estuarem, quanta
erubescentia confunderer, quanta desperatione perturbarer, sentire tunc
potui, proferre non possum. Conferebam cum his que in corpore passus olim
fueram quanta nunc sustinerem; et omnium hominum me estimabam miserrimum.
Paruam illam ducebam proditionem in comparatione huius iniurie, et longe
amplius fame quam corporis detrimentum plangebam, cum ad illam ex aliqua
culpa deuenerim, ad hanc me tam patentem uiolentiam sincera intentio
amorque fidei nostre induxissent, que me ad scribendum 
compulerant.
Cum autem hoc tam crudeliter et inconsiderate factum omnes ad quos fama
delatum est uehementer arguerent, singuli qui interfuerant a se culpam
repellentes in alios transfundebant, adeo ut ipsi quoque emuli nostri id
consilio suo factum esse denegarent, et legatus coram omnibus inuidiam
Francorum super hoc maxime detestaretur. Qui statim penitentia ductus, post
aliquos dies, cum ad tempus coactus satisfecisset illorum inuidie, me de
alieno eductum monasterio ad proprium remisit, ubi fere quotquot erant olim
iam, ut supra memini, infestos habebam, cum eorum uite turpitudo et
impudens conuersatio me suspectum penitus haberet, quem arguentem grauiter
sustineret.
Paucis autem elapsis mensibus, occasionem eis fortuna obtulit qua me
perdere molirentur. Fortuitu namque mihi quadam die legenti occurrit quedam
Bede sententia qua in expositione Actuum Apostolorum asserit Dyonisium
Ariopagitam Corinthiorum potiusquam Atheniensium fuisse episcopum. Quod
ualde eis contrarium uidebatur, qui suum Dyonisium esse illum Ariopagitam
iactitant, quem ipsum Atheniensem episcopum gesta eius fuisse profitentur.
Quod cum reperissem, quibusdam circonstantium fratrum quasi iocando
monstraui testimonium scilicet illud Bede quod nobis obiciebatur.
Illi uero, ualde indignati, dixerunt Bedam mendacissimum scriptorem, et se
Huldoinum abbatem suum ueriorem habere testem, qui pro hoc inuestigando
Greciam diu perlustrauit et rei ueritate agnita, in gestis illius que
conscripsit, hanc penitus dubitationem remouit. Unde cum unus eorum me
importuna interrogatione pulsaret quid mihi super hac controuersia, Bede
uidelicet atque Huldoini, uideretur, respondi Bede auctoritatem, cuius
scripta uniuerse Latinorum frequentant Ecclesie, gratiorem mihi uideri.

[1,11] DE PERSECUTIONE ABBATIS SUI ET FRATRUM IN EUM.
Ex quo illi uehementer accensi clamare ceperunt nunc me patenter ostendisse
quod semper monasterium illud nostrum infestauerim, et quod nunc maxime
toti regno derogauerim, ei uidelicet honorem illum auferens quo
singulariter gloriaretur, cum eorum patronum Ariopagitam fuisse denegarem.
Ego autem respondi nec me hoc denegasse nec multum curandum esse utrum ipse
Ariopagita an aliunde fuerit, dummodo tantam apud Deum adeptus sit coronam.
Illi uero ad abbatem statim concurrentes quod mihi imposuerant
nuntiauerunt; qui libenter hoc audiuit, gaudens se occasionem aliquam
adipisci qua me opprimeret, utpote qui quanto ceteris turpius uiuebat,
magis me uerebatur. Tunc consilio suo congregato et fratribus congregatis,
grauiter mihi comminatus est, et se ad regem cum festinatione
missurum dixit, ut de me uindictam sumeret, tanquam regni sui gloriam et
coronam ei auferente. Et me interim bene obseruari precepit donec me regi
traderet; ego autem ad regularem disciplinam, si quid deliquissem, frustra
me offerebam.
Tunc ego nequitiam corum uehementer exhorrens, utpote qui iam diu tam
aduersam habuissem fortunam, penitus desperatus, quasi aduersum me
uniuersus coniurasset mundus, quorumdam consensu fratrum mei miserantium et
quorumdam discipulorum nostrorum suffragio, nocte latenter aufugi atque ad
terram comitis Theobaldi proximam, ubi antea in cella moratus fueram,
abscessi. Ipse quippe et mihi aliquantulum notus erat, et oppressionibus
meis quas audierat admodum compaciebatur. Ibi autem in castro Pruuigni
morari cepi, in cella uidelicet quadam Trecensium monachorum, quorum prior
antea mihi familiaris extiterat et ualde dilexerat; qui ualde in aduentu
meo gauisus, cum omni diligentia me procurabat.
Accidit autem quadam die ut ad ipsum castrum abbas noster ad predictum
comitem pro quibusdam suis negotiis ueniret; quo cognito, accessi ad
comitem cum priore illo, rogans eum quatinus pro me ipse intercederet ad
abbatem nostrum, ut me absolueret et licentiam daret uiuendi
monastice ubicunque mihi competens locus occurreret. Ipse autem et qui cum
eo erant in consilio rem posuerunt, responsuri comiti super hoc in ipsa die
antequam recederent. Inito autem consilio, uisum est eis me ad aliam
abbatiam uelle transire, et hoc sue dedecus inmensum fore. Maxime namque
glorie sibi imputabant quod ad eos in conuersione mea diuertissem, quasi
ceteris omnibus abbatiis contemptis, et nunc maximum sibi imminere dicebant
opprobrium si, eis abiectis, ad alios transmearem. Unde nullatenus uel me
uel comitem super hoc audierunt, immo mihi statim comminati sunt quod, nisi
festinus redirem, me excommunicarent, et priori illi ad quem refugeram
modis omnibus interdixerunt ne me deinceps retineret, nisi
excommunicationis particeps esse sustineret. Quo audito, tam prior ipse
quam ego ualde anxiati fuimus.
Abbas autem in hac obstinatione recedens, post paucos dies defunctus est.
Cui cum alius successisset, conueni eum cum episcopo Meldensi, ut mihi hoc
quod a predecessore eius petieram indulgeret. Cui rei cum nec ille primo
acquiesceret, postea interuenientibus amicis quibusdam nostris regem et
consilium eius super hoc compellaui; et sic quod uolebam impetraui.
Stephanus quippe regis tunc dapifer, uocato in partem abbate et
familiaribus eius, quesiuit ab eis cur me inuitum retinere uellent, ex quo
 incurrere facile scandalum possent et nullam utilitatem habere,
cum nullatenus uita mea et ipsorum conuenire possent. Sciebam autem in hoc
regii consilii sententiam esse ut quo minus regularis abbatia illa esset,
magis regi esset subiecta atque utilis, quantum uidelicet ad lucra
temporalia; unde me facile regis et suorum assensum assequi credideram;
sicque actum est. Sed ne gloriationem suam quam de me habebat monasterium
nostrum amitteret, concesserunt mihi ad quam uellem solitudinem transire,
dummodo nulli me abbatie subiugarem, hocque in presentia regis et suorum
utrimque assensum est et confirmatum.
Ego itaque ad solitudinem quandam in Trecensi pago mihi antea cognitam me
contuli ibique, a quibusdam terra mihi donata, assensu episcopi terre
oratorium quoddam in nomine sancte Trinitatis ex callis et culmo primum
construxi; ubi cum quodam clerico nostro latitans, illud uere Domino
poteram decantare: "Ecce elongaui fugiens et mansi in solitudine." 
Quod cum cognouissent scolares, ceperunt undique concurrere, et relictis ciuitatibus
et castellis solitudinem inhabitare, et pro amplis domibus parua
tabernacula sibi construere, et pro delicatis cibis herbis aggrestibus et
pane cibario uictitare, et pro mollibus stratis culmum sibi et stramen
comparare, et pro mensis glebas erigere, ut uere eos priores
philosophos imitari crederes, de quibus et Iheronimus in secundo Contra
Iouinianum his commemorat uerbis: "Per quinque sensus, quasi per quasdam
fenestras, uitiorum ad animam introitus est. Non potest metropolis et arx
mentis capi, nisi per portas irruerit hostilis exercitus... Si circensibus
quispiam delectatur, si athletarum certamine, si mobilitate histrionum, si
formis mulierum, si splendore gemmarum, uestium et ceteris huiusmodi per
oculorum fenestras anime capta libertas est, et impletur illud propheticum:
Mors intrauit per fenestras nostras... Igitur cum per has portas quasi
quidam perturbationum cunei ad arcem nostre mentis intrauerint, ubi erit
libertas? ubi fortitudo eius? ubi de Deo cogitatio? Maxime cum tactus
depinguat sibi etiam preteritas uoluptates, et recordatione uitiorum cogat
animam compati et quodam modo exercere quod non agit. His igitur rationibus
inuitati, multi philosophorum reliquerunt frequentias urbium et ortulos
suburbanos, ubi ager irriguus et arborum come et susurrus auium, fontis
speculum, riuus murmurans, et multe oculorum auriumque illecebre, ne per
luxum et habundantiam copiarum anime fortitudo mollesceret et eius
pudicitia stupraretur. Inutile quippe est crebro uidere per que aliquando
captus sis, et eorum te experimento committere quibus difficulter
careas. Nam et Pytagorei huiuscemodi frequentiam declinantes, in solitudine
et desertis locis habitare consueuerant... Sed et ipse Plato, cum diues
esset et thorum eius Diogenes lutatis pedibus conculcaret, ut posset uacare
philosophie elegit Academiam uillam, ab urbe procul, non solum desertam,
sed et pestilentem: ut cura et assiduitate morborum libidinis impetus
frangerentur, discipulique sui nullam aliam sentirent uoluptatem nisi earum
rerum quas discerent." Talem et filii prophetarum, Helyseo adherentes,
uitam referuntur duxisse, de quibus ipse quoque Iheronimus, quasi de
monachis illius temporis, ad Rusticum monachum, inter cetera ita scribit:
"Filii prophetarum, quos monachos in ueteri legimus Testamento,
edifficabant sibi casulas prope fluenta Iordanis, et turbis et urbibus
derelictis, polenta et herbis aggrestibus uictitabant." Tales discipuli
nostri ibi super Arduzonem fluuium casulas suas edificantes, heremite magis
quam scolares uidebantur.
Quanto autem illuc maior scolarium erat confluentia et quanto duriorem in
doctrina nostra uitam sustinebant, tanto amplius mihi emuli estimabant
gloriosum et sibi ignominiosum. Qui cum cuncta que poterant in me
egissent, omnia cooperari mihi in bonum dolebant; atque ita iuxta illud
Iheronimi, "Me procul ab urbibus, foro, litibus, turbis remotum, sic quoque
ut Quintilianus ait: latentem inuenit inuidia". Quia apud semetipsos tacite
conquerentes et ingemiscentes, dicebant: "Ecce mundus totus post eum
abiit", nichil persequendo profecimus, sed magis eum gloriosum effecimus.
Extinguere nomen eius studuimus, sed magis accendimus. Ecce in ciuitatibus
omnia necessaria scolares ad manum habent, et ciuiles delicias
contempnentes, ad solitudinis inopiam confluunt et sponte miseri fiunt."
Tunc autem precipue ad scolarum regimen intolerabilis me compulit
paupertas, cum "fodere non ualerem et mendicare erubescerem". Ad artem
itaque quam noueram recurrens, pro labore manuum ad officium lingue
compulsus sum. Scolares autem ultro mihi quelibet necessaria preparabant,
tam in uictu scilicet quam in uestitu uel cultura agrorum seu in expensis
edificiorum, ut nulla me scilicet a studio cura domestica retardaret. Cum
autem oratorium nostrum modicam eorum portionem capere non posset,
necessario ipsum dilatauerunt, et de lapidibus et lignis construentes
meliorauerunt.
Quod cum in honore sancte Trinitatis esset fundatum ac postea dedicatum,
quia tamen ibi profugus ac iam desperatus diuine gratia
consolationis aliquantulum respirassem, in memoria huius beneficii ipsum
Paraclitum nominaui. Quod multi audientes non sine magna admiratione
susceperunt, et nonnulli hoc uehementer calumpniati sunt, dicentes non
licere Spiritui sancto specialiter magis quam Deo patri ecclesiam aliquam
assignari; sed uel soli Filio, uel toti simul Trinitati, secundum
consuetudinem antiquam.
Ad quam nimirum calumpniam hic eos error plurimum induxit, quod inter
Paraclitum et Spiritum Paraclitum nichil referre crederent, cum ipsa quoque
Trinitas et quelibet in Trinitate persona, sicut Deus uel adiutor dicitur,
ita et Paraclitus, id est consolator, recte noncupetur, iuxta illud
Apostoli: "Benedictus Deus et pater domini nostri Ihesu Christi, pater
misericordiarum, et Deus totius consolationis, qui consolatur nos in omni
tribulatione nostra," et secundum quod Veritas ait: "Et alium Paraclitum
dabit uobis." Quid etiam impedit, cum omnis Ecclesia in nomine Patris et
Filii et Spiritus sancti pariter consecretur, nec sit eorum in aliquo
possessio diuersa, quod domus Domini non ita Patri uel Spiritui sancto
ascribatur, sicut Filio? Quis titulum eius cuius est ipsa domus de fronte
uestibuli radere presumat? Aut cum se Filius in sacrifitium Patri
obtulerit, et secundum hoc in celebrationibus missarum specialiter 
ad Patrem orationes dirigantur et hostie fiat immolatio, cur eius precipue
altare esse non uideatur cui maxime supplicatio et sacrifitium agitur?
Numquid rectius eius qui immolatur quam illius cui immolatur altare
dicendum est? An melius Dominice crucis aut sepulchri uel beati Michaelis
seu Iohannis aut Petri uel alicuius sancti, qui nec ibi immolantur nec eis
immolatur aut obsecrationes eis fiunt, altare quis esse profitebitur?
Nimirum nec inter idolatras altaria uel templa aliquorum dicebantur, nisi
quibus ipsi sacrificium atque obsequium impendere intendebant.
Sed fortasse dicat aliquis, ideo Patri non esse uel ecclesias uel altaria
dedicanda, quod eius aliquod factum non existit quod specialem ei
sollempnitatem tribuat. Sed hec profecto ratio ipsi hoc Trinitati aufert,
et Spiritui sancto non aufert, cum ipse quoque Spiritus ex aduentu suo
propriam habeat Pentecostes sollempnitatem, sicut Filius ex suo natalis sui
festiuitatem; sicut enim Filius missus in mundum, ita et Spiritus sanctus
in discipulos propriam sibi uendicat sollempnitatem.
Cui etiam probabilius quam alicui aliarum personarum templum ascribendum
uidetur, si diligentius apostolicam attendamus auctoritatem atque ipsius
Spiritus operationem. Nulli enim trium personarum speciale templum
specialiter ascribit Apostolus, nisi Spiritui sancto; non enim  ita
templum Patris, uel templum Filii dicit, sicut templum Spiritus sancti, in
prima ad Corinthios, ita scribens: "Qui adheret Domino, unus Spiritus est."
Item: "An nescitis quia corpora uestra templum sunt Spiritus sancti, qui in
uobis est, quem habetis a Deo, et non estis uestri ?" Quis etiam diuinorum
sacramenta beneficiorum que in Ecclesia fiunt operationi diuine gratie, que
Spiritus sanctus intelligitur, nesciat specialiter ascribi? Ex aqua quippe
et Spiritu sancto in baptismo renascimur et tunc primo quasi speciale
templum Deo constituimur. In confirmatione quoque septiformis Spiritus
gratia traditur, quibus ipsum Dei templum adornatur atque dedicatur. Quid
ergo mirum si ei persone cui specialiter spirituale templum Apostolus
tribuit, nos corporale assignemus? Aut cuius persone rectius ecclesia esse
dicitur, quam eius cuius operationi cuncta que in ecclesia ministrantur
beneficia specialiter assignantur? Non tamen hoc ita conicimus, ut cum
Paraclitum primo nostrum uocauerimus oratorium uni ipsum persone nos
dicasse fateamur, sed propter eam quam supra reddidimus causam, in memoria
scilicet nostre consolationis, quamquam si illo quoquo, quo creditur, modo
id fecissemus, non esset rationi aduersum, licet consuetudini incognitum.

[1,12] DE PERSECUTIONE QUORUMDAM QUASI NOVORUM 
APOSTOLORUM IN EUM.
Hoc autem loco me corpore latitante, sed fama tunc maxime uniuersum mundum
perambulante et illius poetici figmenti quod Equo dicitur instar
penitus retinente, quod uidelicet plurimum uocis habet sed nichil
substantie, priores emuli, cum per se iam minus ualerent, quosdam aduersum
me nouos apostolos, quibus mundus plurimum credebat, excitauerunt; quorum
alter regularium canonicorum uitam, alter monachorum se resuscitasse
gloriabatur. Hii predicando per mundum discurrentes et me impudenter
quantum poterant corrodentes, non modice tam ecclesiasticis quibusdam quam
secularibus potestatibus contemptibilem ad tempus effecerunt, et de mea tam
fide quam uita adeo sinistra disseminauerunt, ut ipsos quoque amicorum
nostrorum precipuos a me auerterent, et si qui adhuc pristini amoris erga
me aliquid retinerent, hoc ipsi modis omnibus metu illorum dissimularent.
Deus ipse mihi testis est, quotiens aliquem ecclesiasticarum personarum
conuentum adunari noueram, hoc in dampnationem meam agi credebam.
Stupefactus ilico quasi superuenientis ictum fulguris, expectabam ut quasi
hereticus aut prophanus in conciliis traherer aut sinagogis. Atque ut de
pulice ad leonem, de formica ad elefantem comparatio ducatur, non me
mitiori animo persequebantur emuli mei quam beatum olim Athana 
sium heretici. Sepe autem, Deus scit, in tantam lapsus sum desperationem,
ut Christianorum finibus excessis ad gentes transire disponerem, atque ibi
quiete sub quacunque tributi pactione inter inimicos Christi christiane
uiuere. Quos tanto magis propitios me habiturum credebam quanto me minus
christianum ex imposito mihi crimine suspicarentur, et ob hoc facilius ad
sectam suam inclinari posse crederent.

[1,13]
DE ABBATIA AD QUAM ASSUMPTUS EST, ET PERSECUTIONE TAM FILIORUM, 
ID EST MONACHORUM, QUAM TYRANNI IN EUM.
Cum autem tantis perturbationibus incessanter affligerer atque hoc extremum
mihi superesset consilium ut apud inimicos Christi ad Christum confugerem,
occasionem quandam adeptus qua insidias istas paululum declinare me
credidi, incidi in Christianos atque monachos gentibus longe seuiores atque
peiores. Erat quippe in Britannia minore, in episcopatu Venecensi, abbatia
quedam sancti Gildasii Ruiensis, pastore defuncto desolata. Ad quam me
concors fratrum electio cum assensu principis terre uocauit, atque hoc ab
abbate nostro et fratribus facile impetrauit; sicque me Francorum inuidia
ad Occidentem sicut Iheronimum Romanorum expulit ad Orientem. Numquam enim
huic rei, sciat Deus, acquieuissem, nisi ut quocunque modo has quas
incessanter sustinebam oppressiones, ut dixi, declinarem. Terra
quippe barbara et terre lingua mihi incognita erat, et turpis atque
indomabilis illorum monachorum uita omnibus fere notissima, et gens terre
illius inhumana atque incomposita. Sicut ergo ille, qui imminente sibi
gladio perterritus in precipitium se collidit et ut puncto temporis mortem
unam differat aliam incurrit, sic ego ab uno periculo in aliud scienter me
contuli; ibique ad horrisoni undas Occeani, cum fugam mihi ulterius terre
postremitas non preberet, sepe in orationibus meis illud reuoluebam: "A
finibus terre ad te clamaui, dum anxiaretur cor meum."
Quanta enim anxietate illa etiam quam regendam susceperam indisciplinata
fratrum congregatio cor meum die ac nocte cruciaret, cum tam anime mee quam
corporis pericula pensarem, neminem iam latere arbitror. Certum quippe
habebam quod si eos ad regularem uitam quam professi fuerant compellere
temptarem, me uiuere non posse; et si hoc in quantum possem non agerem, me
dampnandum esse. Ipsam etiam abbatiam tirannus quidam in terra illa
potentissimus ita iam diu sibi subiugauerat, ex inordinatione scilicet
ipsius monasterii nactus occasionem, ut omnia loca monasterio adiacentia in
usus proprios redegisset, ac grauioribus exactionibus monachos ipsos quam
tributarios iudeos exagitaret. Urgebant me monachi pro
necessitudinibus cotidianis, cum nichil in commune haberent quod eis
ministrarem, sed unusquisque de propriis olim marsupiis se et concubinas
suas cum filiis uel filiabus sustentaret. Gaudebant me super hoc anxiari,
et ipsi quoque furabantur et asportabant que poterant, ut cum in
administratione ista deficerem, compellerer aut a disciplina cessare aut
omnino recedere. Cum autem tota terre illius barbaries pariter exlex et
indisciplinata esset, nulli erant hominum ad quorum confugere possem
adiutorium, cum a moribus omnium pariter dissiderem. Foris me tyrannus ille
et satellites sui assidue opprimebant; intus mihi fratres incessanter
insidiabantur ut illud Apostoli in me specialiter dictum res ipsa
indicaret: "Foris pugne. Intus timores".
Considerabam et plangebam quam inutilem et miseram uitam ducerem, et quam
infructuose tam mihi quam aliis uiuerem, et quantum antea clericis
profecissem et quod nunc, eis propter monachos dimissis, nec in ipsis nec
in monachis aliquem fructum haberem, et quam inefficax in omnibus inceptis
atque conatibus meis redderer; ut iam mihi de omnibus illud improperari
rectissime deberet: "Hic homo cepit edificare, et non potuit 
consummare." Desperabam penitus, cum recordarer que fugerem et considerarem
que incurrerem; et priores molestias quasi iam nullas reputans, crebro apud
me ingemiscens dicebam: "Merito hec patior, qui Paraclitum, id est
consolatorem, deserens, in desolationem certam me intrusi, et minas euitare
cupiens, ad certa confugi pericula." Illud autem plurimum me cruciabat,
quod oratorio nostro dimisso, de diuini celebratione officii ita ut
opporteret prouidere non poteram, quoniam loci nimia paupertas uix unius
hominis neccessitudini sufficeret. Sed ipse quoque uerus Paraclitus michi
maxime super hoc desolato ueram attulit consolationem, et proprio prout
debebat prouidit oratorio.
Accidit namque ut abbas noster sancti scilicet Dyonisii predictam illam
Argenteoli abbatiam, in qua religionis habitum nostra illa iam in Christo
soror potius quam uxor Heloysa susceperat, tanquam ad ius monasterii sui
antiquitus pertinentem quocunque modo acquireret, et conuentum inde
sanctimonialium, ubi illa comes nostra prioratum habebat, uiolenter
expelleret. Que cum diuersis locis exules dispergerentur, oblatam mihi a
Domino intellexi occasionem qua nostro consulerem oratorio. Illuc itaque
reuersus, eam cum quibusdam aliis de eadem congregatione ipsi adherentibus
ad predictum oratorium inuitaui; eoque illis adductis, ipsum 
oratorium cum omnibus ei pertinentibus concessi et donaui; ipsamque postmodum
donationem nostram, assensu atque interuentu episcopi terre, papa
Innocentius secundus ipsis et earum sequacibus per priuilegium in perpetuum
coroborauit.
Quas ibi quidem primo inopem sustinentes uitam et ad tempus plurimum
desolatas, diuine misericordie respectus, cui deuote seruiebant, in breui
consolatus est et se eis quoque uerum exhibuit Paraclitum et
circumadiacentes populos misericordes eis atque propitios effecit. Et plus,
sciat Deus, ut arbitror, uno anno in terrenis commodis sunt multiplicate
quam ego per centum si ibi permansissem; quippe quo feminarum sexus est
infirmior, tanto earum inopia miserabilior facile humanos commouet
affectus, et earum uirtus tam Deo quam ho minibus est gratior. Tantam autem
gratiam in oculis omnium illi sorori nostre, que ceteris preerat, Dominus
annuit, ut eam episcopi quasi filiam, abbates quasi sororem, laici quasi
matrem diligerent; et omnes pariter eius religionem, prudentiam, et in
omnibus incomparabilem patiencie mansuetudinem ammirabantur. Que quanto
rarius se uideri permittebat, ut scilicet clauso cubiculo sacris
meditationibus atque orationibus purius uaccaret, tanto ardentius eius
presentiam atque spiritalis colloquii monita hii qui foris sunt
efflagitabant.

[1,14] DE INFAMATIONE TURPITUDINIS.
Cum autem omnes earum uicini uehementer me culparent quod earum
inopie minus quam possem et deberem consulerem, et facile id nostra saltem
predicatione ualerem, cepi sepius ad eas reuerti, ut eis quoquomodo
subuenirem. In quo nec inuidie mihi murmur defuit, et quod me facere
sincera karitas compellebat, solita derogantium prauitas impudentissime
accusabat, dicens me adhuc quadam carnalis concupiscentiae oblectatione
teneri, qua pristine dilecte sustinere absentiam uix aut numquam paterer.
Qui frequenter illam beati Iheronimi querimoniam mecum uoluens qua ad
Asellam de fictis amicis scribens, ait: "Nichil mihi obicitur nisi sexus
meus, et hoc nunquam obiceretur nisi cum Iherosolimam Paula
profisciscitur." Et iterum: "Antequam, inquit, domum sancte Paule nossem,
totius in me urbis studia consonabant, omnium pene iuditio dignus summo
sacerdotio decernebar; sed scio per bonam et malam famam peruenire ad regna
celorum." Cum hanc, inquam, in tantum uirum detractionis iniuriam ad mentem
reducerem, non modicam hinc consolationem carpebam, inquiens: "O si tantam
suspitionis causam emuli mei in me reperirent, quanta me detractione
opprimerent! Nunc uero mihi diuina misericordia ab hac suspitione
liberato, quomodo, huius perpetrande turpitudinis facultate ablata,
suspitio remanet? Que est tam impudens hec criminatio nouissima?" Adeo
namque res ista omnem huius turpitudinis suspitionem apud omnes remouet, ut
quicunque mulieres obseruare diligentius student, eis eunuchos adhibeant,
sicut de Hester et ceteris regis Assueri puellis sacra narrat hystoria.
Legimus et potentem illum regine Candacis eunuchum uniuersis eius gazis
preesse; ad quem conuertendum et baptizandum Philippus apostolus ab angelo
directus est. Tales quippe semper apud uerecundas et honestas feminas tanto
amplius dignitatis et familiaritatis adepti sunt quanto longius ab hac
absistebant suspitione. Ad quam quidem penitus remouendam maximum illum
Christianorum philosophum Origenem, cum mulierum quoque sancte doctrine
intenderet, sibi ipsi manus intulisse Ecclesiastice historie lib. VI
continet.
Putabam tamen in hoc mihi magis quam illi diuinam misericordiam propitiam
fuisse, ut quod ille minus prouide creditur egisse atque inde non modicum
crimen incurrisse, id aliena culpa in me ageret, ut ad simile opus me
liberum prepararet, ac tanto minore pena quanto breuiore ac subita, ut
oppressus sompno cum mihi manus inicerent nichil pene fere
sentirem; sed quod tunc forte minus pertuli ex uulnere, nunc ex detractione
diutius plector, et plus ex detrimento fame quam ex corporis crucior
diminutione, sicut enim scriptum est: "Melius est nomen bonum quam diuitie
multe." Et ut beatus meminit Augustinus in sermone quodam de Vita et
moribus clericorum: "Qui, fidens conscientie sue, negligit famam suam,
crudelis est." Idem supra: "Prouidemus, inquit, bona, ut ait Apostolus, non
solum coram Deo sed etiam coram hominibus. Propter nos, consciencia nostra
sufficit nobis; propter uos, fama nostra non pollui, sed pollere debet in
uobis... Due res sunt conscientia et fama. Conscientia tibi, fama proximo
tuo." Quid autem horum inuidia ipsi Christo uel eius membris, tam prophetis
scilicet quam apostolis seu aliis patribus sanctis obiceret, si in eorum
temporibus existeret, cum eos uidelicet corpore integros tam familiari
conuersatione feminis precipue uiderent sociatos? Unde et beatus Augustinus
in libro de Opere monachorum ipsas etiam mulieres domino Ihesu Christo
atque apostolis ita inseparabiles comites adhesisse demonstrat, ut et cum
eis etiam ad predicationem procederent. "Ad hoc enim, inquit, et fideles
mulieres habentes terrenam substantiam ibant cum eis et ministrabant eis de
sua substantia, ut nullius indigerent horum que ad substantiam uite huius
pertinent... Quod quisquis non putat ab apostolis fieri ut cum eis sancte
conuersationis mulieres circuirent quocunque euuangelium
predicabant, euuangelium audiant, et cognoscant quemadmodum hoc ipsius
Domini exemplo faciebant... In euuangelio enim scriptum est: Deinceps et
ipse iter faciebat per ciuitates et castella, euuangelizans regnum Dei, et
duodecim cum illo et mulieres alique, que erant curate a spiritibus
immundis et infirmitatibus: Maria, que uocatur Magdalene, et Iohanna, uxor
Cuze, procuratoris Herodis, et Susanna, et alie multe que ministrabant ei
de facultatibus suis." Et Leo nonus, contra epistolam Parmeniani de Studii
monasterio: "Omnino, inquit, profitemur non licere episcopo, presbytero,
diacono, subdiacono propriam uxorem causa religionis abicere cura sua, ut
non ei uictum et uestitum largiatur, sed non ut cum illa carnaliter iaceat.
Sic et sanctos apostolos legimus egisse beato Paulo dicente: Numquid non
habemus potestatem sororem mulierem circumducendi, sicut fratres Domini et
Cephas? Vide insipiens quia non dixit: Numquid non habemus potestatem
sororem mulierem amplectendi, sed: circumducendi; scilicet ut mercede
predicationis sustentarentur ab eis, nec tamen deinceps foret inter eos
carnale coniugium." Ipse certe Phariseus, qui intra se de Domino ait: "Hic,
si esset propheta, sciret utique que et qualis esset mulier que tangit eum,
quia peccatrix est", multo commodiorem, quantum ad humanum
iudicium spectat, turpitudinis coniecturam de Domino concipere poterat quam
de nobis isti; aut qui matrem eius iuueni commendatam, uel prophetas cum
uiduis maxime hospitari atque conuersari uidebant, multo probabiliorem inde
suspitionem contrahere.
Quid etiam dixissent isti detractatores nostri, si Malchum illum captiuum
monachum, de quo beatus scribit Iheronimus, eodem contubernio cum uxore
uictitantem conspicerent? Quanto id crimini conscriberent, quod egregius
ille doctor cum uidisset maxime commendans ait: "Erat illic senex quidam
nomine Malchus... eiusdem loci indigena, anus quoque in eius contubernio...
studiosi ambo religionis, et sic ecclesie limen terentes, ut Zachariam et
Elysabeth de euuangelio crederes, nisi quod Iohannes in medio non erat."
Cur denique a detractione sanctorum patrum se continent, quos frequenter
legimus uel etiam uidimus monasteria quoque feminarum constituere atque eis
ministrare; exemplo quidem septem diaconorum, quos pro se apostoli mensis
et procurationi mulierum prefecerunt? Adeo namque sexus infirmior fortioris
indiget auxilio, ut semper uirum mulieri quasi capud preesse Apostolus
statuat; in cuius etiam rei signo ipsam semper uelatum habere capud
precipit.
Unde non mediocriter miror consuetudines has in monasteriis dudum
inoleuisse, quod quemadmodum uiris abbates, ita et feminis
abbatisse preponantur, et eiusdem regule professione tam femine quam uiri
se astringant, in qua tamen pleraque continentur que a feminis tam prelatis
quam subiectis nullatenus possunt adimpleri. In plerisque etiam locis,
ordine perturbato naturali, ipsas abbatissas atque moniales clericis quoque
ipsis, quibus subest populus, dominari conspicimus, et tanto facilius eos
ad praua desideria inducere posse quanto eis amplius habent preesse, et
iugum illud in eos grauissimum exercere; quod satiricus ille considerans
ait, "Intolerabilius nichil est quam femina diues."

[1,15]
Hoc ego sepe apud me pertractando, quantum mihi liceret sororibus illis
prouidere et earum curam agere disposueram, et quo me amplius reuererentur,
corporali quoque presentia eis inuigilare et sic etiam earum magis
necessitudinibus subuenire. Et cum me nunc frequentior ac maior persecutio
filiorum quam olim fratrum afligeret, ad eas de estu huius tempestatis
quasi ad quendam tranquillitatis portum recurrerem atque ibi aliquantulum
respirarem, et qui in monachis nullum, aliquem saltem in illis assequerer
fructum; ac tanto id mihi fieret magis saluberrimum quanto id earum
infirmitati magis esset neccessarium.
Nunc autem ita me Sathanas impediuit, ut ubi quiescere possim aut etiam
uiuere non inueniam, sed uagus et profugus, ad instar maledicti
Caym ubique circumferar; quem, ut supra memini, "foris pugne, intus
timores" incessanter cruciant, immo tam foris quam intus pugne pariter et
timores; et multo periculosior et crebrior persecutio filiorum aduersum me
seuit quam hostium. Istos quippe semper presentes habeo, et eorum insidias
iugiter sustineo. Hostium uiolentiam in corporis mei periculum uideo, si a
claustro procedam; in claustro autem filiorum, id est monachorum, mihi
tanquam abbati, hoc est patri, commissorum, tam uiolenta quam dolosa
incessanter sustineo machinamenta. O quotiens ueneno me perdere
temptauerunt, sicut et in beato factum est Benedicto, ac si hec ipsa causa,
qua ille peruersos deseruit filios, ad hoc ipsum me patenter tanti patris
adhortaretur exemplo, ne me certo uidelicet opponens periculo, temerarius
Dei temptator potius quam amator, immo mei ipsius peremptor inuenirer. A
talibus autem cotidianis eorum insidiis cum mihi in administratione cibi
uel potus quantum possem prouiderem, in ipso altaris sacrificio toxicare me
moliti sunt, ueneno scilicet calici immisso. Qui etiam quadam die, cum
Namneti ad comitem in egritudine sua uisitandum uenissem, hospitatum me ibi
in domo cuiusdam fratris mei carnalis per ipsum qui in comitatu
nostro erat famulum ueneno interficere machinati sunt, ubi uidelicet me
minus a tali machinatione prouidere crediderunt. Diuina autem dispositione
tunc actum est, ut dum cibum mihi apparatum non curarem, frater quidam ex
monachis quem mecum adduxeram hoc cibo per ignorantiam usus ibidem mortuus
occumberet, et famulus ille qui hoc presumpserat tam conscientie sue quam
testimonio ipsius rei perterritus aufugeret.
Ex tunc itaque manifesta omnibus eorum nequitia, patenter iam cepi eorum,
prout poteram, insidias declinare, et iam a conuentu abbatie me subtrahere
et in cellulis cum paucis habitare. Qui si me transiturum aliquo
presensissent, corruptos per pecuniam latrones in uiis aut semitis ut me
interficerent opponebant. Dum autem in istis laborarem periculis, forte me
die quadam de nostra lapsum equitatura manus Domini uehementer collisit,
colli uidelicet mei canalem confringens. Et multo me amplius hec fractura
afflixit et debilitauit quam prior plaga.
Quandoque horum indomitam rebellionem per excommunicationem cohercens,
quosdam eorum, quos magis formidabam, ad hoc compuli ut fide sua seu
sacramento publice mihi promitterent se ulterius ab abbatia penitus
recessuros, nec me amplius in aliquo inquietaturos. Qui publice et
impudentissime tam fidem datam quam sacramenta facta uiolantes,
tandem per auctoritatem romani pontificis Innocentii, legato proprio ad hoc
destinato, in presentia comitis et episcoporum hoc ipsum iurare compulsi
sunt et pleraque alia; nec sic adhuc quieuerunt. Nuper autem cum, illis
quos predixi eiectis, ad conuentum abbatie redissem et reliquis fratribus,
quos minus suspicabar, me committerem, multo hos peiores quam illos reperi,
quos iam quidem non de ueneno sed de gladio in iugulum meum tractantes
cuiusdam proceris terre conductu uix euasi. In quo adhuc etiam laboro
periculo, et cotidie quasi ceruici mee gladium imminentem suspitio, ut
inter epulas uix respirem, sicut de illo legitur qui cum Dyonisii tiranni
potentiam atque opes conquisitas maxime imputaret beatitudini, filo
latenter apensum super se gladium suspitiens que terrenam potentiam
felicitas consequatur edoctus est. Quod nunc quoque ipse de paupere monacho
in abbatem promotus incessanter experior, tanto scilicet miserior quanto
ditior effectus; ut nostro etiam exemplo eorum qui id sponte appetunt
ambitio refrenetur.
Hec, dilectissime frater in Christo et ex diuina conuersatione
familiarissime comes, de calamitatum mearum hystoria, in quibus quasi a
cunabulis iugiter laboro, tue me desolationi atque iniurie illate
scripsisse suffilciat:  ut, sicut in exordio prefatus sum epistole,
oppressionem tuam in comparatione mearum aut nullam aut modicam esse
iudices, et tanto eam patientius feras quanto minorem consideras; illud
semper in consolationem assumens, quod membris suis de membris diaboli
Dominus predixit: "Si me persecuti sunt, et uos persequentur. Si mundus uos
odit, scitote quoniam me priorem uobis odio habuit. Si de mundo fuissetis,
mundus quod suum erat diligeret." Et: "Omnes, inquit Apostolus, qui uolunt
pie uiuere in Christo, persequutionem patientur." Et alibi: "Aut quero
hominibus placere. Si adhuc hominibus placerem, Christi seruus non essem."
Et Psalmista: "Confusi sunt, inquit, qui hominibus placent, quoniam Deus
spreuit eos." Que diligenter beatus attendens Iheronimus, cuius me precipue
in contumeliis detractionum heredem conspicio, ad Nepotianum scribens ait:
"Si adhuc, inquit Apostolus, hominibus placerem, Christi seruus non essem.
Desinit placere hominibus, et seruus factus est Christi." Idem ad Asellam
de fictis amicis: "Gratias ago Deo meo quod dignus sim quem mundus oderit,"
et ad Heliodorum monachum: "Erras, frater, erras si putas umquam
Christianum persequutionem non pati. Aduersarius noster, tanquam leo
rugiens, deuorare querens circuit, et tu pacem putas? Sedet in insidiis,
cum diuitibus, etc." His itaque documentis atque exemplis animati, tanto
securius ista toleremus quanto  iniuriosius accidunt. Que si non ad
meritum nobis, saltem ad purgationem aliquam proficere non dubitemus; et
quoniam omnia diuina dispositione geruntur, in hoc se saltem quisque
fidelium in omni pressura consoletur, quod nichil inordinate fieri umquam
summa Dei bonitas permittit, et quod quecumque peruerse fiunt optimo fine
ipse terminat; unde et ei de omnibus recte dicitur: "Fiat uoluntas tua".
Quanta denique diligentium Deum illa est ex auctoritate apostolica
consolatio, qua dicit: "Scimus quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur
in bonum, etc...!" Quod diligenter ille sapientium sapientissimus
attendebat, cum in Prouerbiis diceret: "Non contristabit iustum quicquid ei
acciderit." Ex quo manifeste a iusticia eos recedere demonstrat quicunque
pro aliquo sui grauamine his irascuntur que erga se diuina dispensatione
geri non dubitant, et se proprie uoluntati magis quam diuine subiciunt, et
ei quod in uerbis sonat: "Fiat uoluntas tua" desideriis occultis repugnant,
diuine uoluntati propriam anteponentes. Vale.