Breuissima conficiendarum epistolarum formulaErasmus Epistolarum formula D- Erasmus Roterodamus Petro Paludano. Vicisti me tandem humanissime Petre. Habes toties efflagitatam a nobis scribendarum epistolarum rationem. Sed uide interim dum tuae mores gero uoluntati, quantis me calumniis ipse obiecerim. Quid tandem Critici dicent? Imo quid non dicent, ubi uiderint me ausum tractare rem a multis tam diligenter ac scite tractatam? Vis tu, inquient, Penelopes telam retexere post tantos auctores? Aut eadem dicas necesse est, aut deteriora, quorum alterum superuacaneum est, alterum etiam perniciosum. Ego uero quamquam multa alia habeo quae respondere possum, unus hoc tamen dico, nullius qui de hac re aliquid conscripserit, me uestigiis inhaesurum. Accipe itaque breuissimam, maximeque compendiariam conficiendarum epistolarum formulam, tibique hoc unum persuade, non uerbis tantum illas, sed arte etiam indigere. Vale, saluta amicos communes. Epistolae definitio Epistola uarie a scriptoribus latinis definitur, sed eodem paene sensu. Libanius sophista graecus epistolam finit hoc modo, Epistola est absentis ad absentem colloquium. Porro colloquium sermonem familiarem interpretamur, ut intelligamus epistolam nihil fere a communi sermoni quotidianarum collocutionum differre, nimisque errare eos, qui tragica quadam grandiloquentia in componendis epistolis utuntur atque ibi omnes ingenii uires effundunt, atque splendorem quaerunt copiaeque et ostentationis gloriam, ubi minime opus est. Esse enim epistolicus stilus simplex debet, ac ueluti negligentiusculus nam est etiam quaedam negligentia diligens. Exemplo sunt Plinii Cecilii epistolae, acutae, elegantes expressae, in quibus nihil nisi domesticum, quotidianum, sed omnia tamen latina, casta, ornataque leguntur. Cumque sit stilus ille multa arte atque ingenio cultuque subactus atque elaboratus, illaboratus tamen ac paene subitus atque extemporarius uidetur. Obseruandum uero illud in primis est, fugienda esse uerba accersita, antiqua, nimius affectata, repetitaque Aborigenum saeculis, quibus hodie plerique corrupti et cacozeli utuntur, uerba noua atque inusitata anxie quaerentes, ut doctiores uideantur, Neque existimantes rerum gratia uerba esse inuenta, scribente ita Horatio in arte poetica Rem tibi socraticae poterunt ostendere chartae. Verbaque praeuisam rem non inuita sequentur. Superuacaneum quidem paene fuerat post M. Tullium Ciceronem ac Fabium Quintilianum idem toties repetere, nisi quidam hodie reperirentur uerborum aucupes, atque anxii captatores, qui unius uerbi causa tantum epistolam condere parati sunt. Cumque uoculam unam, longo labore quaesitam, epistolae inseruerint, putant se palmarum fructum reperisse. At tunc maxime suam barbariem ac balbutiem indicant. Caput I: De exercitatione et stilo Caput igitur illud primum sit, rem totam acute, ingeniose, prudenter disposuisse, quando in tanta latinae linguae opulentia, uerba propria, apta, atque ad rem ipsam significandam nata, deesse non possint. Exercitatione itaque opus est, et stilo non mediocri. Scribendum uero quam primum et quam diligentissime. Quoniam stilus optimus effector est, et magister dicendi, ut apte apud Ciceronem Crassus ait. Et ut terra altius effossa, generandis alendisque seminibus, fecundior est, sic profecto non a summo petitus stilus, studiorum fructus effundit uberius et fidelius continet. Primum itaque summa sollicitudine ac stili diligentia utendum. Sed nec sine frequenti assiduaque scribendi exercitatione, extemporalis facultas amplissimus certissimusque studiorum fructus, nec solida dicendi fiducia parari potest. Stilus itaque frequens, et opulentiam nobis parit copiamque sermonis, et mirabilem adfert dicendi scribendique promptitudinem. Porro tardus primum stilus esse debet et diligens, cum uaria multiplicique auctorum lectione habendus est, et pondera examinanda. Neque occurrentibus primum uerbis, ac statim sese offerentibus incaute utendum est, ut quidam faciunt, captantes prima quaeque atque auide arripientes. Suspecta est enim facilitas illa, qua plerique imprudenter exultant et gloriantur. Quare Sallustium constat, Quintiliano referente, in scribenda historia fuisse tardissimum, et Vergilium paucissimos in dies uersus componere solitum. Nunquam profecto feliciter inueniet, neque apte collocabit, neque ornate scribet ac polite, qui primum et stilo et iudicio lento usus non fuerit. Mora enim melius solidiusque iudicius paratur, refrigescitque inuentionis amor. Quare falluntur, qui multa stilo primum, quam uelocissimo scribere conantur. Diligentia enim in primis opus est, quamquam mox et feliciter sequitur stilus et uberior, ac promptior. Celeritatem enim dabit consuetudo (ut Fabius ait), paulatim res sese facilius ostendent, uerba respondebunt, compositio sequetur, cuncta denique ut in familia bene instituta, in officio erunt. Ceterum fugienda est eorum morosa nimium diligentia, quibus nullus est se ipsos calumniandi finis, et quibus nihil unquam satis placuit. Neque enim promptum est dicere, uter eorum peccet ualidius, is ne, cui omnia sua placent, aut cui nihil satis facit. Relinquenda est infinita illa cura, et curandum, ut quam optime scribamus. Sed scribendum tamen pro facultate, adsit ergo ipsi diligentiae quidam modus. Caput II: De imitatione Quoniam uero artis pars magna imitatione continetur, ab auctoribus lectione dignis, uerborum sumenda est copia, et uarietas figurarum, ut cum ponendi ratio, tum ad exemplum uirtutum omnium mens dirigenda est. Stultissimum uero est ut Plinius in epistolis ait non optima quaeque sibi imitandum praeponere. Circa imitationem exactissimo iudicio opus est Quapropter exactissimo iudicio circa hanc partem studiorum opus est. Examinanda sunt omnia, primumque uidendum est quos imitemur. Imitandi uero sine controuersia sunt, quos multorum saeculorum consensus probauit, atque in epistolis Cicero, quamquam latinae eloquentiae princeps, plus naturae dicitur habere, quam artis. Plinius uero plus artis ac diligentiae. Uterque tamen optimus. Sed nec hi soli legendi, legendi enim sunt et alii, qui sese ad ueterum imitationem compararunt. Quibus Politianum iure adnumerandum censeo, propter incredibilem rerum nitorem exactamque diligentiam, qua in quibusdam epistolis est usus. Senecam uero doctis tantum legendum putant, quod quamquam eximia uir doctrina fuerit, stilo tamen usus sit sterili et circumciso, cum fecundioribus scriptoribus alenda sint adolescentum ingenia. Alioqui magnas uirtutes in eo, non quantum ad mores modo pertinet, sed etiam ad litteras ac elocutionem, non difficile deprehendent hi, qui in uaria lectione uersati fuerint. Nec legendae modo epistolae eorum, quos imitari uelimus, sed scripta alia quaecumque ad phrasim perfectamque eloquentiam faciunt. Etenim sicuti non unius generis sunt epistulae, sic nec eiusdem generis, scriptores nobis eligendi. Quare qui ex omni albo operum Marci T. Ciceronis epistolas tantum eligunt aut officia, Ciceronis sese discipulos profiteri non debent. Legendus est enim totus, quippe qui uarius sibique dissimilis, ut in uario dissimilique genere materiae. Caput III: De iudicio Imitationi itaque subest iudicium, nisi enim iudicio apprehendatur, non modo nihil prodest, sed obest etiam perniciosissime. Videndum igitur, qui nobis imitandi sint, [ne] corruptissimos pro optimis ac probatissimis deligamus. Porro qui Ciceronem sibi ducem atque antesignanum proposuerit, neque eloquentiae, neque acuminis, neque dispositionis paenitebit unquam. Falluntur tamen qui existimant imitationem per se sufficere. Verum est enim illud Quintiliani, pigri ingenii est, contentum esse iis, quae sunt ab aliis inuenta. Quid enim (inquit ille) futurum erat temporibus illis quae sine exemplo fuerunt, si homines nihil nisi quod iam cognouissent faciendum sibi aut cogitandum putassent? Nempe nihil fuisset inuentum. Quare recte exclamat Horatius in imitatores, O imitatores, seruom pecus, ut mihi saepe / bilem, saepe iocum uestri mouere tumultus! Et profecto nemo potest eum aequare, cuius uestigiis sibi utique instituendum putat. Necesse est, eodem Fabio auctore, ut semper sit posterior qui sequitur. Et sunt quaedam in oratione maxima, quae imitabilia non sunt, ingenium, inuentionis facilitas, arte igitur opus est et praeceptis, deinde imitatione et iudicio. Postremo frequenti stilo ac exercitatione. Ceterum oritur quaestio, an scribendarum epistolarum ars aliqua dici possit. Quidam enim naturali ratione et quotidiano latinoque sermone contenti, artem esse aliquam scribendi negant. Et nostram hanc rident diligentiam, exemplo magni nominis professorum, quorum aliquis interrogatus quid esset schema et nema, nescire si quidem, sed si opus esset, esse in sua declamatione respondit. Alter percontanti Theodoreusne an Apollodoreus esset, "Ego," inquit, "parmularius sum." Sed quis est adeo non ab eruditione modo, sed communi sensu remotus, ut fabricandi, texendi, et e luto uasa ducendi, artem aliquam esse putet, sermonem autem, quo nihil est secundum rationem praestantius, arte ac praeceptis nihil egere? Non dissimulandum tamen quosdam contra sentire, quotidianis scilicet familiarissimisque epistolis nullum adhibendum artificium rhetoricum esse, sed constare illas naturali quodam sensu, et communi oratione, Frustraque ad artem confugere eum qui epistolam ad amicum de re inopinata ex tempore scribere noluerit, oblato scilicet argumento, non quaesito, praesenti enim consilio utendum esse, quo nihil est in stilo magis praecipuum, quia uarie et ad rerum momenta uertitur. Expedit enim interdum mutare ex constituto et tradito ordine aliqua, et nonnumquam decet, ut in statuis ac picturis uidemus uariari habitus, uultus, status, pro re nata idcirco utilitas quibuscunque praeceptis et magistrorum auctoritatibus praeferenda est, sed ita tamen ut artis ipsius ratio, et frequentior sit et potior. Quo magis ridiculi sunt, qui omnes epistolas in salutationem, exordium, narrationem et conclusionem partiuntur, inque iis putant totam artem consistere. Neque iis simul omnibus semper, sed nec frequenter admodum opus est, atque ut in orationibus pleraque mutantur, causis, temporibus, necessitate, occasione. Itaque in epistolis maxime, quae et uario constant argumento, [et] ad diuersi cum generis, tum ordinis, tum ingenii, homines scribuntur, nec uno tempore nec loco. Prudentia quidem opus est, artis ipsius uel socia uel parente. Qui enim ex uno praescripto, loqui omnia uel scribere conantur, uirium parum habeant necesse est. Qui uero nunquam praerepta sequuntur, et quo se cumque rapit impetus, sequuntur, percurruntque uelut effusis habenis, soluti et fluentes, multa licenter effunditant, scilicet sine delectu. Quare utrique rei adhibendus est modus. Quamquam uero confitendum illud, doctrinam detrahere aliquid stilo ut limam rudibus, et cotes hebetibus, et uino uetustatem, uitia tamen detrahit, atque eo solo minus est quod litterae perpolierunt, quo melius est, ut Fabius inquit[11]. Nec audiendi illi qui maiorem uim habere credunt ea, quae non habent artem, ut effringere quam aperire, rumpere quam soluere, trahere quam ducere, puta[n]t esse robust[i]us, ut Quintilianus scribit, uidentur quidem indocti copiam habere maiorem, quod dicunt omnia et nulla lege cohibentur, sed soluti et exleges impetum sequuntur, cum doctis electio sit et modus[12]. Non ergo illa est uis sed uiolentia, nempe eorum, qui sine labore, sine ratione, sine disciplina disertos sese uideri uolunt. De tribus generibus Cum ergo tria sint causarum genera, quibus orator utitur, demonstratiuum deliberatiuum, iudiciale, ut Ciceroni et Quintiliano placet[13], ad haec tria, epistolarum species omnes esse reducendas, facile is intelliget, qui latentem in ueterum epistolis artem excutere aliquando tentauerit, quique fastidito triuiali isto scribendi ac loquendi genere, legem sequi certamque rationem maluerit, quam passim ac sine delectu tumultuari, quod infra latius explicabitur. Demonstratiuum genus causarum Demonstratiuum genus constat laude et uituperatione, quod quidem primum ad ostentationem fuit compositum, mox etiam a Romanis negotiis ciuilibus adhibitum. Funebres enim orationes ex publico pendent interdum officio, atque ex senatus consulto saepe magistratibus mandantur. Hominis uero laus, ex animo et corpore et extra positis peti debet, ut et Aristoteli et Quintiliano placuit. Ad hoc quidem genus referendae sunt epistolae, quae uel laudant aliquem, uel uituperant, ea ratione quae supra posita est. Eius generis est epistola Plinii cuius principium est Si quando urbs nostra et c. Primo Euphratem philosophum Plinius ab animi bonis eximiisque uirtutibus, ut humanitate et eloquentia, deinde a bonis corporis et a corporis proceritate, decora facie, demisso capillo, ingenti et cana barba. Postremo ab externis, quamquam leuiter et obiter, ut cum eum dicit Iuliani Pompeii clarissimi iurisconsulti et consulis generum fuisse. Eius generis est epistola apud eundem Petis ut fratris tui filiae et c. Laudat enim Munitium ab honestate morum, clara patria clarisque parentibus, et ab ea maxima uerecundia, qua magistratus plurimos gesserat. Deinde a facie liberali et ingenua, a totius corporis pulchritudine et quodam senatorio decore. Denique ab amplis facultatibus et maximo censu maiorum. Inueniuntur aliae et apud alios et et apud ipsum epistolae simili artificio compositae, ex quibus unicuique promptum est suae epistolae artem et rationem desumere. Totidem uero modis uituperatur quis, quibus laudatur. Quare superuacaneum uidetur hoc adicere. Ad hoc genus pertinent non modo hominum, sed urbium, uillarum, montium, et locorum descriptiones, quae plerumque et orationibus et epistolis necessario incidunt. Cuiusmodi est apud Ciceronem Siciliae descriptio. In iis autem postremis speciem intuemur et utilitatem. Speciem in maritimis, planis amoenis: utilitatem in salubribus, fertilibus. Addendum illud, nullum esse genus, cui plus ornamenti liceat adhiberi, aut in quo indulgere sibi plus possit orator. Nam et poetice euagatur nonnumquam, et sese uelut extra praescriptas cancellas agit, ut in panegyricis fieri uidemus. Sed epistolae suus est modus. In descriptionibus eiusmodi utendum uerbis quam maxime propriis et ornatis, et interdum laetius agendum, nec historice modo, sed poetice etiam. Poetice quidem, ut cum amoenissimam uillam describentes, eandem musarum nympharumque contubernium esse dicimus. Quale est Vergilianum illud in descriptione portus Carthaginiensis, cum inquit, Intus aquae dulces, uiuoque sedilia saxo / Nympharum domus. Etenim si id in oratione non negatur, cur etiam in epistola non liceat, quae et familiaris est et plerumque ab otiosis scribitur, non exspectato etiam argumento? Etenim ut sit ars epistolis adhibenda, solutius tamen est et liberius totum hoc scriptionis genus. Orationum enim (ut inquit Fabius libro nono) quaedam iuncta est atque contexta seu perpetua, soluta alia, qualis est in sermone et epistolis, nisi cum aliquid supra naturam suam tractat, ut de philosophia, Repubblica et similibus rebus arduis. Porro ut quisque optime rem aliquam descripsit, ita nobis studiose imitandus. In locorum quidem descriptionibus Liuius, interdum et Sallustius, sicuti in aliis Plinius, praesertim ubi uel regionis uel beluae alicuius ac ferae, piscis, arboris, herbae, floris, folii, radicis, formam depingit, ac ueluti penicillo deformat. Plurimum enim in hoc genere ualuit Plinius, nec satis est unum eius auctoris exemplum inspexisse. Legenda enim omnia, quoad eius fieri potest, ac deligenda sunt optima quaeque, ut non modo copiosi, sed etiam uarii ac multiplices fiamus. Deliberatiuum genus Nunc ad deliberatiuum genus transeundum, quod multas species complectitur epistolarum, nam et suasoriae sunt epistolae et dissuasoriae, hortatoriae et dehortatoriae, petitoriae, monitoriae, amatoriae, de quibus postea suo ordine dicetur. In primis uero notandum, deliberatiuum genus, quod suasorium dici potest, utilitate ac honestate definiri. Quamquam cum utile dicimus, honestum etiam uolumus intelligi, quando nihil utile dici potest, quod idem honestum non sit. Quare in hoc genere spectanda maxime ea est utilitas, quae honestati coniuncta sit, neque suadere, persuadere, dissuadere, hortari, dehortari, petere, monere possumus, nisi ad supradictum scopum omnes (ut ita dixerim) stili sagittas collineauerimus. Huius tamen potius generis partes sunt, honestum, utile, dunatÒn, quod nostri possibile nominant: quae ut dura uideatur appellatio, tamen sola est, ut Quintilianus ait. Quas partes non omnes in omnem cadere quaestionem, manifestius est, quam ut docendum sit. Etsi plerique numerum augent, a quibus ponuntur ut partes, quae species sunt partium. Nam fas, iustum, aequum, pium, mansuetum, et si qua adhuc adicere quis eiusdem generis uelit, subici possunt honestati, auctore eodem Fabio. Iucundum uero quod usque adeo etiam ad persuadendum ualet, ut in quibusdam causis de sola iucunditate sit deliberatio. Sed tum demum maxime id ualet cum honestatis speciem prae se fert aliquam, aut potius cum honestum etiam est ac laudabile. Nemo est enim adeo luxu solutus, ut nihil in causa suadenda sequatur praeter uoluptatem, quare ut honestum iucundo condiendum, ita iucundum honesto muniendum et adiuuandum. Saepe etiam utilitatem despiciendam esse dicimus, ut honesta faciamus, ut Opiterginis damus consilium, ne se hostibus dedant, quamquam perituri sint, nisi fecerint. Et utilia honestis praeferimus ut cum suademus, ut bello punico serui armentur, cum serui tamen poena capitali arcerentur, auctore Marciano iurisconsulto. Sed tamen nec hic plane concedendum est esse id inhonestum, liberos enim (ut Fabius ait) natura omnes homines et eisdem constare elementis, et fortasse etiam antiquis nobilibus ortos dici potest, et quamquam serui, homines tamen, ut Seneca inquit. Commendaticia epistola, a quibusdam sub deliberatiuo genere comprehenditur, nam, commendantes aliquem alicui, factum nostrum probare nitimur honestum, facile atque utile esse. Nam laudantes eum quem commendamus, honestam commendationem nostram ostendimus. Ac primum quidem in hoc genere utimur principio aliquo, uelut captantes beniuolentiam a modestia nostra, ut cum dicimus nos timide ad id officium descendisse, nec nisi precibus aliorum coactos, ac etiam quos commendamus. Deinde describendo eorum studia et mores, dignos uel amicitia et familiaritate, uel beneficio aliquo ac munere eius ad quem scribimus, laudamusque interdum eos a generis claritate aut a patria, sed multo efficacius ab ingenii doctrinaeque dotibus, ut a modestia, fide, diligentia, dicendi facultate, aut alia quaquam insigni eruditione. Efficacissima tamen illa ratio est commendandi, cum gratos illos, et memores beneficiorum esse dicimus, cum ingratis hominibus quicquid confertur, perire quodammodo existimemur. De facilitate autem necesse est ostendere, posse ab illo ad quem scribimus hunc nostrum iuuari aut ornari, quod etiam interdum per alios fieri potest, nempe amicos eius ad quem scribimus. Huius generis exempla multa sunt apud Ciceronem et Plinium, sed una epistola Pliniana sufficere potest, cuius in secundo libro principium est: Et tu occasiones obligandi me et c., et Horatiana illa breuis ad Claudium Neronem. Nam et hoc uersu fieri potest, qua illi Septim{i}um amicum suum magnopere commendat. Utique illud spectandum in primis, ne quos commendemus indignos. Nam eiusmodi commendationis fere comes est paenitentia, quod et recte in epistolis praecepit Horatius ita scribens: Qualem commendas etiam atque etiam aspice, / Ne mox incutiant aliena tibi peccata pudorem. Monitoriae quoque epistolae, hortatoriae et (quando contrariorum eadem disciplina est) dehortatoriae eadem prope modum ars et ratio est. Sed ubique praesenti utendum est consilio, quod artis maximam partem continet, atque adeo ualet, ut praecepta omnia ab eo sumpsisse originem uideantur. Petendi quoque ratio eisdem fere locis constat, sed huic generi adhibenda est remunerationis species aliqua. Quale illud est Vergilianum in Iunonis ad Aeolum oratione petitoria, quae et ipsa incredibili constat artificio: Sunt mihi bis septem praestanti corpore numphae, / Quarum et c. Quare ut res tota breui pomerio circumscribatur, honestum, utile, facile, seu possibile, ad deliberatiui generis substantiam in uniuersum pertine{n}t. Iudiciale genus Nunc ad iudiciale ueniendum est. Iudiciale genus quod multiplex est et uarium, officiis potissimum constat duobus, intentionis ac depulsionis. Intentionem nunc dicimus accusationem cum crimen reo intenditur. Depulsionem, cum reus obiectum crimen defendit, et a sese procul amolitur. Itaque accusatoriam epistolam, obiurgatoriam seu criminatoriam, inuectiuam seu uituperatiuam, in hoc genere reponimus, quamquam et hoc ut sint mixta inter se tria illa genera, sub demonstratiuo comprehendi possunt. Excusatoriam uero seu culpae deprecatoriam, praedictis annumeramus, in quibus omnibus argumentis pugnacissimis, ac rationibus utendum est. Adiecerunt quidem mutuam accusationem, quae graecis ¢ntikathgor --- a latinis recriminatio dici potest, cuius duo genera Fabius facit: alterum quo ligationes, hoc est idem crimen inuicem intentant, alterum quo aliud et aliud. Difficile est autem in tanta causarum et argumentorum uarietate, huius generis in uniuersum praecepta colligere. Primum illud sine controuersia aduertendum, augere per amplificationem quae accusamus in alio, sicuti quae obiecta sunt, elidere aut repellere aut minuere, qua in re ita inardescit nonnumquam oratio, ut totos affectus effundat. Nam interdum in hoc genere optamus, abominamur, rogamus, ac sollicitudinem quandam uel accusationis nostrae uel defensionis ostendimus: utinam reuiuiscat pater tuus, et item dii prohibete mala, et te nunc o Iupiter optime maximeque rogo et c., et infinita alia quae quamquam orationi magis conueniunt quam epistolae, tamen quae omnes affectus recipit. In his igitur frequenter utendum breui exordio, quo ad causam totam arte atque astu irrepimus, ut cum uel accusantes aliquem, uel culpam deprecantes, infirmos nos esse dicimus, et impares contra agentes, ne nimia elati confidentia, minimam iustitiae ac probitatis nostrae fidem faciamus. Cuiusmodi proemiis usum Messallam, auctor est Fabius. Aperta enim sunt eiusmodi exordia et fauorem emerentia, quando natura his libenter fauemus, quos laborantes uidemus et anxios, nec sibi plus nimio fidentes, inde illa ueterum circa occultandam eloquentiam simulatio, et procul ab omni fastu posita, simplexque ac submissa. Vitandum etiam ne contumeliosi, maligni, superbi, maledici in quemquam hominem ordinemur esse uideamur, cuius generis exemplum hoc esse potest: Non sum nescius quam difficile sit suam innocentiam tueri, aduersum te tam receptae auctoritatis uirum, cuiusque tanta dicendi uis, ut nihil non persuadere possit, tam fauorabili apud omnes ordines nomine, ut uel tacens ipse communi omnium consensu, ab eo absolui crimine possit, quod mihi nuper abs te obiectum, iustissime in te torqueatur. Sentio quam duras partes sustineam, quamque difficile munus, sed necessarium tamen subierim respondendi tibi, tam exigua, tam nulla eloquentia nostra, cui etiam si quid erat antehac uigoris, totum id excusationis huius anxietas ademerit. Illud notandum aetatem multum in hac parte iuuari proemio, ut cum iuuenes nos dicimus aduersarios ueteranos ac emeritos, qui uel solo rerum usu quantam libet, uel doctrinam, uel in[n]ocentiam nostram euincere possint. Aut contra cum senectam nostram, quam quietam ac placidam esse oportuerat, ab his turbari dicimus, qui aetatis nostrae reuerentia, timidiores esse debuerant ac uerecundiores.