[38,0] XXXVIII. PVERPERA.
EVTRAPELVS, FABVLLA.

[38,1] (EVTRAPELVS) Salua sit optima Fabulla.
[38,2] (FABVLLA) Salue multum, Eutrapele. Sed quid tandem nouae rei accidit, quod 
nunc salutator insolens adueneris, quem hoc trienno toto nemo nostrum uidit? 
[38,3] (EVTRAPELVS) Dicam: forte praeteriens has aedes, uidi cornicem obuinctam 
candido linteo. Demirabar quid esset causae.
[38,4] (FABVLLA) Adeone hospes es in hac regione, ut ignores hoc esse symbolum 
puerperii in aedibus?
[38,5] (EVTRAPELVS) Eho, an non prodigium est uidere cornicem albam? Sed extra 
iocum; sciebam maxime, uerum suspicari non potui te puellam uix dura egressam 
decimum sextum annum tam mature didicisse difficillimam artem gignendi 
liberos, quam aegre discunt quaedam ante annos triginta.
[38,6] (FABVLLA) Vt tu semper es quod diceris, Eutrapele.
[38,7] (EVTRAPELVS) Vt nunquam deest Fabullae fabula. Demiranti igitur commodum 
occurrit Polygamus.
[38,8] (FABVLLA) Is qui nuper extulit uxorem decimam?
[38,9] (EVTRAPELVS) Is ipse, sed quod te fugit, opinor, rursum tam ambitiose procum 
agit, quasi hactenus uixerit coelebs. Hic percontanti quid accidisset nouae rei: 
Muliebre corpus, inquit, in his aedibus per medium sectum est in duo. - Ob 
quod, inquam, facinus? - Si uerum est, inquit, quod rumore populari iactatur, 
hic materfamilias sustinuit deglubere maritum suum; simulque cura risu subduxit sese.
[38,10] (FABVLLA) Homo crasse facetus.
[38,11] (EVTRAPELVS) Ego me protinus intro coniicio, tibi felicem partum gratulaturus. 
[38,12] (FABVLLA) Salutem mihi gratulare, si uoles, Eutrapele; felicem partum tum 
gratulaberis, quum quod enixa sum uideris de se praebere specimen boni uiri. 
[38,13] (EVTRAPELVS) Pie tu quidem et uere, mea Fabulla.
[38,14] (FABVLLA) Nullius Fabulla sum nisi Petronii.
[38,15] (EVTRAPELVS) Vni quidem Petronio paris, at non uni uiuis, opinor. Caeterum 
hoc quoque gratulor, quod puerum enixa es.
[38,16] (FABVLLA) Sed quas ob causas felicius iudicas peperisse masculum quam foeminam?
[38,17] (EVTRAPELVS) Quin tu potius, Fabulla Petronii [38,] (iam enim uereor mea dicere), 
illud mihi expedis, quas ob causas uos magis gaudetis peperisse masculos quam 
foeminas ?
[38,18] (FABVLLA) Quid aliae sentiant nescio, ego nunc me gaudeo peperisse masculum, 
quia sic uisum est Deo. Si maluisset ille puellam, maluissem et ipsa. 
[38,19] (EVTRAPELVS) An putas Deo tantum esse ocii, ut etiam parturientibus obstetricetur?
[38,20] (FABVLLA) Quid agat ille potius, Eutrapele, quam ut propagatione seruet, quod 
condidit?
[38,21] (EVTRAPELVS) Quid agat, o bona? Imo ni Deus esset, non arbitror suffecturum 
tot negociis. Exulat Christiernus, Danorum rex, pius Euangelii fautor; Franciscus, 
Galliarum rex, hospes est Hispaniarum, nescio quam ex ipsius animi sententia, 
uir certe dignus meliore fortuna. Carolus molitur nouam totius orbis monarchiam, 
Ferdinandus rerum suarum satagit in Germania, bulimia pecuniarum 
urget aulas omnes, periculosos motus concitant agricolae nec tot stragibus ab 
instituto deterrentur, populus meditatur anarchiam, periculosis factionibus 
collabitur Ecclesiae domus, hinc atque hinc distrahitur illa Iesu tunica inconsutilis. 
Vinea Domini non ab uno iam apro uastatur, simulque periclitatur sacerdotum 
cum decimis autoritas, theologorum dignitas, monachorum maiestas; 
nutat confessio, uacillant uota, labascunt leges pontificiae, uocatur in discrimen 
eucharistia, expectatur Antichristus, totus orbis parturit nescio quid magni 
mali. Interim superant et imminent Turcae, nihil non populaturi si successerit
quod agunt, et tu rogas : Quid agat potius ? Imo tempus, arbitror, ut suo quoque 
regno prospiciat in tempore.
[38,22] (FABVLLA) Quod hominibus uidetur maximum, id Deo fortasse uidetur nullius 
momenti. Sed ab hac fabula Dei personam, si uis, secludamus; dic quae te causae 
moueant, ut felicius existimes peperisse catulum quam catellam. 
[38,23] (EVTRAPELVS) Piae mentis est hoc iudicare optimum, quod dedit Deus citra 
controuersiam optimus. Verum, si Deus tibi daret poculum crystallinum, nonne 
maximas ageres gratias?
[38,24] (FABVLLA) Agerem.
[38,25] (EVTRAPELVS) Quid si idem daret uitreum, num pares ageres? Sed uereor ne 
tibi molestiam adferam pro solatio, haec apud te philosophans.
[38,26] (FABVLLA) Imo Fabullae nihil est iam a fabulis periculi. lam quartam hebdomadam 
decumbo, satisque ualeo uel ad luctam.
[38,27] (EVTRAPELVS) Quin igitur e nido prouolas? 
[38,28] (FABVLLA) Vetuit rex.
[38,29] (EVTRAPELVS) Qui rex? 
[38,30] (FABVLLA) Imo tyrannus. 
[38,31] (EVTRAPELVS) Qui, quaeso? 
[38,32] (FABVLLA) Syllabam dicam: mos.
[38,33] (EVTRAPELVS) Heu, quam iste rex multa praeter aequum exigit. Pergamus igitur 
philosophari de crystallo et uitro.
[38,34] (FABVLLA) Marem, uti coniicio, natura praestantiorem ac firmiorem iudicas 
quam foeminam.
[38,35] (EVTRAPELVS) Sic arbitror.
[38,36] (FABVLLA) Nimirum uiris autoribus. Num igitur uiri uiuaciores sunt quam 
foeminae? Num a morbis immunes?
[38,37] (EVTRAPELVS) Nequaquam. Sed in genere uiribus antecellunt. 
[38,38] (FABVLLA) Sed ipsi rursus superantur a camelis. 
[38,39] (EVTRAPELVS) Imo prior creatus est masculus.
[38,40] (FABVLLA) Prior conditus est Adam quam Christus. Et solent artifices in posterioribus 
seipsos uincere.
[38,41] (EVTRAPELVS) At Deus mulierem uiro subiecit.
[38,42] (FABVLLA) Non statim melior est qui imperat; et nuptam subiicit, non foeminam. 
Ac rursus nuptam ira subiicit, ut cum utrique sit potestas alterius, mulierem 
tantum uelit uiro morem gerere, non ut praestantiori, sed ut ferociori. Dic, 
Eutrapele: uter infirmior, qui cedit alteri, an cui ceditur?
[38,43] (EVTRAPELVS) Tibi quidem hic cedam, si mihi declararis quid senserit Paulus, 
scribens Corinthiis, quum uiri caput dicit esse Christum, mulieris caput uirum; 
rursus quum uirum dicit imaginera et gloriam Dei, mulierem gloriam uiri. 
[38,44] (FABVLLA) Istud expediam, si mihi declararis, an solis uiris datum sit esse 
membra Christi.
[38,45] (EVTRAPELVS) Absit. Id quidem datum est omnibus hominibus per fidem.
[38,46] (FABVLLA) Qui fit igitur, ut caput unum quum sit, non habeatur omnibus membris 
commune? Deinde quum Deus hominem fingeret ad imaginera sui, uirum 
hanc imaginem expresserit in corporis figura, an in animi dotibus? 
[38,47] (EVTRAPELVS) In animi dotibus.
[38,48] (FABVLLA) At in his quid tandem habent uiri nobis praecellentius? In utro sexu 
plures sunt temulentiae, rixae, pugnae, caedes, bella, rapinae et adulteria?
[38,49] (EVTRAPELVS) At soli uiri bellum gerimus pro patria.
[38,50] (FABVLLA) Sed iidem saepius deserto loco turpiter fugitis, nec semper pro 
patria, sed frequentius pro sordido salariolo deseritis uxorem et liberos, et 
peiores gladiatoribus ultro corpora uestra traditis in seruilem necessitatem uel 
moriendi uel occidendi. Iam ut maxime iactes mihi uirtutem bellicam, nemo 
uestrum, si semel esset expertus quid sit parere, non mallet decies in acie stare, 
quam subire semel quod nobis toties est experiundum. In bello non semper 
uenitur ad manus; et si uenitur, non in quauis exercitus parte discrimen. Tui 
similes disponuntur in acie media. Alius est in subsidiis, alius tuto sedet post 
principia. Denique plurimos seruat deditio et fuga. Nobis cominus cura morte 
conflictandum est.
[38,51] (EVTRAPELVS) Ista non nunc primum audio, uerum suntne uera quae dicuntur? 
[38,52] (FABVLLA) Nimium uera.
[38,53] (EVTRAPELVS) Visne igitur, Fabulla, ut marito tuo persuadeam, ne posthac te 
contingat? Nam eo pacto tuta fueris ab isto discrimine.
[38,54] (FABVLLA) Equidem nihil malim, si possis.
[38,55] (EVTRAPELVS) Quid praemii feret orator hic, si persuaserit? 
[38,56] (FABVLLA) Dabo decem linguas bubulas fumo duratas.
[38,57] (EVTRAPELVS) Istas malim quam decem linguas lusciniarum. Non reiicio conditionem, 
uerum contractum hunc ratum esse nolim, priusquam intercesserit stipulatio.
[38,58] (FABVLLA) Addatur si libet, et si qua est alia cautio.
[38,59] (EVTRAPELVS) Id fiet ex animi tui sententia, post mensem exactum. 
[38,60] (FABVLLA) Quin potius nunc fit ex animi mei sententia?
[38,61] (EVTRAPELVS) Dicam: quia uereor ne post mensem non sit eadem animi tui 
sententia. Itaque et tibi soluendum esset duplex praemium, et mihi duplex 
esset sumenda opera persuadendi ac dissuadendi.
[38,62] (FABVLLA) Age fiat ut uoles, sed interim perge demonstrare, quare uiri sexus 
sit praestantior foemineo.
[38,63] (EVTRAPELVS) Video te  meditatam hanc monomachiam, quamobrem in 
praesentia quidem consultius arbitror tibi concedere. Congrediar alias, sed 
armatus nec absque subsidiario milite. Nam ubi lingua res geritur, ne septem 
quidem uiri pares sunt uni foeminae.
[38,64] (FABVLLA) Nimirum hoc telo armauit nos natura, quanquam ne uos quidem 
elingues estis.
[38,65] (EVTRAPELVS) Fortassis, sed ubi puellus? 
[38,66] (FABVLLA) In conclaui proximo. 
[38,67] (EVTRAPELVS) Quid illic? Coquit olus? 
[38,68] (FABVLLA) Nugator, apud nutricem est. 
[38,69] (EVTRAPELVS) Quam mihi nutricem narras? an est alia nutrix quam ea quae 
mater est?
[38,70] (FABVLLA) Quid ni? uulgo fit.
[38,71] (EVTRAPELVS) Pessimum mihi nominas autorem rei bene gerendae, uulgum, 
Fabulla. Vulgo peccant, uulgo luditur alea, uulgo commeatur ad fornices, uulgo 
fraudeur, potatur, insanitur.
[38,72] (FABVLLA) Sic amicis uisum est, censuerunt enim parcendum huic aetati tam 
tenerae.
[38,73] (EVTRAPELVS) Atqui si natura dedit uires ad concipiendum, haud dubie dedit 
et ad lactandum.
[38,74] (FABVLLA) Probabile quidem est.
[38,75] (EVTRAPELVS) Dic mihi, nonne sentis esse dulcissimum matris uocabulum? 
[38,76] (FABVLLA) Sentio.
[38,77] (EVTRAPELVS) Itaque si fieri posset, patereris aliam mulierem esse matrem tui 
partus ?
[38,78] (FABVLLA) Minime gentium.
[38,79] (EVTRAPELVS) Quur igitur uolens plusquam dimidiatum matris nomen transfers 
in foeminarn alienam?
[38,80] (FABVLLA) Bona uerba, Eutrapele, non diuido filium, sola totaque sum mater. 
[38,81] (EVTRAPELVS) Imo hic tibi, Fabulla, reclamat in os ipsa natura. Quur terra 
dicitur omnium parens? an quod gignat tantum? imo multo magis quod nutriat
ea quae genuit. Quod aqua gignit, in aquis educatur. In terra nullum animantis 
aut plantae genus nascitur, quod eadem terra succo suo non alat. Nec est ullum 
animantis genus, quod non alat suos foetus. Vlulae, leones et uiperae educant 
partus suos; et homines suos foetus abiiciunt? Obsecro te, quid crudelius iis, 
qui prolem educationis taedio dicuntur exponere?
[38,82] (FABVLLA) Abominanda dicis.
[38,83] (EVTRAPELVS) Atqui non perinde factum abominantur homines. An non expositionis 
genus est infantulum tenerum, adhuc a matre rubentem, matrem 
spirantem, matris opem ea uoce implorantem, quae mouere dicitur et feras, tradere 
mulieri fortassis nec corpore salubri nec moribus integris, denique cui 
pluris sit pecuniae pauxillulum, quam totus infans tuus?
[38,84] (FABVLLA) Delecta est mulier salubri corporis temperatura.
[38,85] (EVTRAPELVS) Hoc medici certius iudicent quam tu. Sed finge hic illum tibi uel 
parem uel aliquanto, si uis, superiorem. An nihil interesse censes, utrum infans 
tenellus cognatum illum et familiarem hauriat succum et calore iam assueto 
foueatur, an alienis cogatur assuescere? Triticum in aliud solum iactum degenerat 
in auenam aut siliginem. Vitis in alium collem translata mutat ingenium. 
Plantula reuulsa a parente terra flaccescit ac uelut emoritur; eoque, quantum 
fieri potest, cum terra natiua transferunt.
[38,86] (FABVLLA) Imo narrant plantas translatas et insitas exuere syluestre ingenium 
et fructus aedere generosiores.
[38,87] (EVTRAPELVS) At non protinus ut natae sunt, o bona. Veniet et olim hoc tempus, 
si Deus uoluerit, ut adolescentem tuum ableges ab aedibus, literis iam ac 
seuerioribus disciplinis imbuendum, quae functio patris est potius quam matris. 
Nunc aetas tenera fouenda est. Porro quum ad salubritatem firmitatemque corporis 
plurimum refert, qualis sit alimonia, tum uero praecipue, quo succo 
tenerum illud ac molle corpusculum imbuatur. Nam hic quoque locum habet 
illud Flacci dictum: "Quo semel est imbuta recens seruabit odorem testa diu".
[38,88] (FABVLLA) De corpore non ita multum laboro, modo sit animus qualem optamus.
[38,89] (EVTRAPELVS) Pie tu quidem, sed parum philosophice. 
[38,90] (FABVLLA) Quamobrem?
[38,91] (EVTRAPELVS) Quin tu igitur, quoties concidis holus, quereris aciem cultri 
retusam esse et iubes exacui? Quin acum reiicis obtusa cuspide, quum ea res non 
adimat artem?
[38,92] (FABVLLA) Non deest ars, sed obstat instrumentum parum idoneum.
[38,93] (EVTRAPELVS) Quur quibus est opus oculorum acie, uitant lolium et cepas ?
[38,94] (FABVLLA) Quia uitiant oculos. 
[38,95] (EVTRAPELVS) Nonne animus est qui ternit? 
[38,96] (FABVLLA) Est; nam nihil uident exanimes. Sed quid agat faber, uitiata securi? 
[38,97] (EVTRAPELVS) Agnoscis igitur corpus esse mentis organum?
[38,98] (FABVLLA) Apparet.
[38,99] (EVTRAPELVS) Et fateris, uitiato corpore, non agere animum aut incommodius agere ?
[38,100] (FABVLLA) Non dissimile ueri dicis.
[38,101] (EVTRAPELVS) Age,  uideor mihi nactus ingenium philosophicum. Finge igitur 
animum hominis demigrare in corpus galli gallinacei, num aederet uocem quam 
nunc aedimus?
[38,102] (FABVLLA) Nequaquam. 
[38,103] (EVTRAPELVS) Quid obstaret? 
[38,104] (FABVLLA) Quia desunt labra, dentes et lingua similis; nec epiglottis nec tres 
adsunt cartilagines a tribus motae musculis, ad quos pertinent nerui a cerebro 
demissi, nec fauces nec os simile.
[38,105] (EVTRAPELVS) Quid si in corpus suis? 
[38,106] (FABVLLA) Grunniret suillo more. 
[38,107] (EVTRAPELVS) Quid si in corpus cameli? 
[38,108] (FABVLLA) Caneret ut canit camelus. 
[38,109] (EVTRAPELVS) Quid si in corpus asini, quod euenit Apuleio? 
[38,110] (FABVLLA) Ruderet, opinor, ut asinus.
[38,111] (EVTRAPELVS) Nimirum fatetur hoc ille. Quum cuperet inclamare Caesarem, 
contractis quantum potuit labris, uix o sonuit, Caesarem nullo pacto potuit 
exprimere. Idem quum fabulam auditam, ne excideret, describere cuperet, 
damnauit cogitationem tam asininam, quum ungulas intueretur solidas.
[38,112] (FABVLLA) Et merito.
[38,113] (EVTRAPELVS) Ergo lippientibus oculis, minus uidet animus; oppletis sordibus 
auribus, minus audit; ubi cerebrum occupat pituita, minus olfacit; ubi stupet 
membrum, minus sentit; ubi malis humoribus uitiata est lingua, minus gustat. 
[38,114] (FABVLLA) Negari non potest.
[38,115] (EVTRAPELVS) Non ob aliud nisi quia uitiatum est organum. 
[38,116] (FABVLLA) Arbitror.
[38,117] (EVTRAPELVS) Nec inficiaris plerunque uitiari cibo potuque. 
[38,118] (FABVLLA) Fateor, sed quid isthuc ad bonam mentem? 
[38,119] (EVTRAPELVS) Proinde quid lolium ad perspicaces oculos ? 
[38,120] (FABVLLA) Quia uitiat organum animi.
[38,121] (EVTRAPELVS) Probe respondes. Verum illud expedi : Vnde fit, quod alius
alio celerius intelligit ac tenacius meminit? alius alio citius irascitur, aut moderatius odit?
[38,122] (FABVLLA) Sic conditus est animus.
[38,123] (EVTRAPELVS) Non sic elaberis. Vnde fit, ut qui prius fuit ingenio celeri, felici 
memoria, postea fiat obliuiosus ac tardus, siue plaga, siue casu, siue morbo, siue senio?
[38,124] (FABVLLA) Tu nunc mihi uidere sophistam agere. 
[38,125] (EVTRAPELVS) Proin tu contra fac agas sophistriam. 
[38,126] (FABVLLA) Opinor hoc te uelle dicere, quod animus quemadmodum cernit et 
audit per oculos et aures, ita per organa quaedam intelligit, meminit, amat, odit, 
irascitur et placatur?
[38,127] (EVTRAPELVS) Recte coniectas.
[38,128] (FABVLLA) Quae tandem sunt ista organa? et ubi sunt? 
[38,129] (EVTRAPELVS) Oculos ubi sunt, uides.
[38,130] (FABVLLA) Et aures et nares et palatum ubi sit, scio. Et toto corpore contactum 
esse uideo, nisi quum stupor occupat membrum.
[38,131] (EVTRAPELVS) Amputato pede, tamen intelligit animus. 
[38,132] (FABVLLA) Intelligit itidem et manu.
[38,133] (EVTRAPELVS) At qui uehementem plagam accipit in tempus capitis aut in 
occipitium, concidit mortuo similis, omnique sensu suo uacat.
[38,134] (FABVLLA) Istuc aliquoties uidi.
[38,135] (EVTRAPELVS) Ex hoc colligis intra cranium esse intellectus, uoluntatis ac 
memoriae organa, minus quidem crassa, quam sunt aures et oculi, sed tamen 
materialia. Quandoquidem et spiritus, quos habemus in corpore subtilissimos, 
corporales sunt.
[38,136] (FABVLLA) An ista quoque uitiantur cibo potuque? 
[38,137] (EVTRAPELVS) Maxime.
[38,138] (FABVLLA) Cerebrum procul abest a stomacho.
[38,139] (EVTRAPELVS) Ita summa fumarii pars abest a foco, tamen illi si insideas, senties uaporem.
[38,140] (FABVLLA) Non experiar.
[38,141] (EVTRAPELVS) At si mihi non credas, sciscitare e ciconiis. Itaque refert qui 
spiritus, qui uapores a stomacho subuolent in Cerebrum et in organa mentis. 
Nam hi si crudi sint ac frigidi, recidunt in stomachum.
[38,142] (FABVLLA) Nae tu mihi metam distillatoriam describis, qua ex floribus herbisque 
succum exhalantem excipimus.
[38,143] (EVTRAPELVS) Haud ita male coniectas. Nam epar, cui fel adhaeret, ignis loco 
est, stomachus patella, cranium summae metae colophon; atque adeo si uis,
nasus fistulae plumbeae uice fungatur, itaque ex hoc mutuo fluxu ac refluxu 
humorum nascitur fere quicquid est morborum, ut uarie delabitur uarius 
humor nunc in oculos, nunc in stomachum, alias in scapulas, interim in ceruicem 
alioue. Quoque magis intelligas: Quur qui uino, immodico sese ingurgitant, 
sunt male memores? Qui cibis aluntur subtiliorum spirituum, minus 
torpent ingenio? Quur coriandrum memoriam emendat? Elleborus mentem 
purgat? Quur expletio uehemens epilepsim adducit, quae stuporem adfert simul 
omnibus sensibus, quemadmodum et somnus profundus? Denique ut immodica 
sitis aut inedia ingenii memoriaeque uim elidit in pueris, ita cibus immodicus 
in pueris gignit ingenii stuporem, si credimus Aristoteli, nimirum igniculo 
mentis uelut obruto ingesta materia.
[38,144] (FABVLLA) Estne igitur corporeus animus, ut a rebus corporalibus afficiatur? 
[38,145] (EVTRAPELVS) Animi rationalis natura non corrumpitur quidem ipsa, sed organis 
uitiatis impeditur illius uis et actio, uelut artifex frustra ualet arte, si 
destituatur idoneis instrumentis.
[38,146] (FABVLLA) Quanta quaue specie est animus ?
[38,147] (EVTRAPELVS) Ridicule percontaris de magnitudine aut figura, quum fatearis 
incorporalem.
[38,148] (FABVLLA) Ego corpus intelligo quod sentitur.
[38,149] (EVTRAPELVS) Imo quae non sentiuntur perfectissima sunt, ueluti Deus et 
angeli.
[38,150] (FABVLLA) Audio Deum et angelos spiritus appellari, at spiritum sentimus. 
[38,151] (EVTRAPELVS) Hac uoce literae sacrae ob rudes homines balbutiunt, mentem 
significantes puram ab omni commertio rerum sensibilium.
[38,152] (FABVLLA) Quid igitur interest inter angelum et animum?
[38,153] (EVTRAPELVS) Hoc ipsum, quod inter limacem et cochleam, aut si mauis testudinem.
[38,154] (FABVLLA) Corpus igitur domicilium est animi, magis quam instrumentum.
[38,155] (EVTRAPELVS) Nihil uetat instrumentum adiunctum dici domicilium. Atque 
hac quidem de re uariant philosophorum sententiae. Sunt qui dicant corpus 
esse uestem animae, sunt qui domicilium, sunt qui instrumentum, sunt qui 
harmoniam. Horum quodcunque dixeris, consequitur actiones animi corporis 
affectionibus impediri. Primum si quod uestis est corpori, idem corpus est
animo, quantum ad corporis ualetudinem faciat uestis, declarauit Hercules; 
ne quid de coloribus aut pilorum pelliumque generibus referam. Caeterum an 
eadem anima sufficiat pluribus corporibus deterendis, quemadmodum corpus 
multas deterit uestes, uiderit Pythagoras.
[38,156] (FABVLLA) Non incommodum foret, si iuxta Pythagoram liceret ut uestibus 
ita animabus mutatoriis uti. Sic ut mensibus hybernis sumeretur corpus obesum 
crassaeque texturae, aestiuis rarius et gracilius.
[38,157] (EVTRAPELVS) Atqui parum, opinor, esset commodum, si quemadmodum 
multis uestibus detritis, tandem et corpus deterimus, ira multis corporibus detritis, 
tandem et anima senesceret deficeretque.
[38,158] (FABVLLA) Non sane.
[38,159] (EVTRAPELVS) Iam quemadmodum ad corporis salubritatem agilitatemque 
refert qua ueste sit amictum, ita refert quod corpus circunferat anima. 
[38,160] (FABVLLA) Profecto, si corpus uestis est animae, uideo multos homines admodum 
uarie cultos.
[38,161] (EVTRAPELVS) Sic est. Et tamen nonnulla pars huius rei sita est in nobis, quam 
commode uestiatur anima.
[38,162] (FABVLLA) Valeat igitur uestis, dic aliquid de domicilie.
[38,163] (EVTRAPELVS) Atqui, ne quod dico tibi uideatur commentum, Fabulla, ipse 
Dominus Iesus suum corpus templum appellat. Et Petrus apostolus suum corpus 
tabernaculum appellat. Nec defuerunt qui corpus dixerunt animae sepulchrum, 
g-sohma dictum arbitrantes quasi g-sehma; alii carcerem mentis appellarunt, 
nonnulli praesidium, uelut arcem munitam. Quorum animus est undiquaque 
purus, in templo habitat; qui non tenentur amore rerum corporalium, horum 
animus agit in tabernaculo, libenter exiliturus, si uocet imperator. Qui prorsus 
excaecati sunt uitiis spurcissimis, ut nunquam aspirent ad auram libertatis 
Euangelicae, horum animus iacet in sepulchro. Caeterum qui moleste luctantur 
cum uitiis, nec adhuc possunt quod uolunt, horum animus habitat in carcere, 
subinde clamans ad liberatorem omnium: Educ de carcere animam meam, ut 
confiteatur nomini tuo, Domine. Qui grauiter pugnant cum satana, uigilantes
et excubantes aduersus insidias illius, qui circumit ut leo quaerens quem deuoret, 
horum animus uersatur in praesidio, unde iniussu imperatoris non licet discedere.
[38,164] (FABVLLA) Si corpus est animi domicilium, plurimos uideo quorum animus 
male habitet.
[38,165] (EVTRAPELVS) Sic est, uidelicet in aedibus perstillantibus, opacis, uentis omnibus 
obnoxiis, fumosis, pituitosis, laceris ac ruinosis, denique putribus et infectis. 
Et tamen Cato primam felicitatis partem iudicat bene habitare. 
[38,166] (FABVLLA) Tolerabilis res, si liceret in aliud immigrare domicilium. 
[38,167] (EVTRAPELVS) Emigrare non licet, nisi quum euocat locator. Verumtamen, si 
non licet emigrare, licet arte curaque nostra domicilium animi commodius 
reddere, quemadmodum in aedibus mutantur fenestrae, attollitur solum, incrustantur 
aut conuestiuntur tabulatu parietes, situs igni suffituque purgatur. 
Id in senili corpore iamque ruinam minitante difficillimum est. Plurimum autem 
conducit, si puerile corpus ab ipso protinus ortu sicut oportet curetur. 
[38,168] (FABVLLA) Tu quidem matrem ac nutricem medicam esse iubes. 
[38,169] (EVTRAPELVS) Plane iubeo, quod attinet ad delectum ac moderationem cibi 
potusque, motus, somni, ballneorum, unctionum, frictionum, uestitus. Quam 
multos esse censes, qui grauissimis morbis ac uitiis obnoxii sunt, epilepsiae, 
gracilitati, imbecillitati, surditati, fractis lumbis, distortis membris, infirmo 
cerebro, stupori mentis, non ob aliud nisi quod a nutricibus indiligenter curati 
sunt?
[38,170] (FABVLLA) Demiror te non pro pictore factum fuisse Franciscanum, qui tam 
belle concioneris.
[38,171] (EVTRAPELVS) Vbi te Claranam uidero, tum ego tibi Franciscanus concionabor. 
[38,172] (FABVLLA) Ego sane libens scire cupiam quid sit anima, de qua tam multa 
audimus dicimusque, quum nemo uiderit.
[38,173] (EVTRAPELVS) Imo nemo non uidet, cui sunt oculi.
[38,174] (FABVLLA) Video pictas animas infantuli specie. Verum quur non adduntur 
alae, quemadmodum angelis?
[38,175] (EVTRAPELVS) Quoniam delabentibus e coelo fractae sunt alae, si qua Socraticis 
fabulis habenda fides.
[38,176] (FABVLLA) Quomodo igitur subuolare dicuntur in coelum?
[38,177] (EVTRAPELVS) Quoniam fides et chantas faciunt ut illis renascantur alae. Has 
alas petebat ille, pertaesus domicilium sui corporis, dum clamat: Quis dabit mihi 
pennas sicut columbae, et uolabo et requiescam? Nec enim alias alas habet anima,
quum sit incorporea, nec ullam habet speciem quae corporis oculis sit conspicua, 
sed certius cernuntur ea quae uidemus animo. Credisne Deum esse? 
[38,178] (FABVLLA) Maxime.
[38,179] (EVTRAPELVS) At nihil minus uideri potest quam Deus. 
[38,180] (FABVLLA) Videtur in rebus conditis.
[38,181] (EVTRAPELVS) Itidem uidetur animus ex actione. Si quaeris, quid agat in corpore 
uiuo, contemplare corpus exanime. Quum uides hominem sentire, cernere, 
audire, moueri, intelligere, meminisse, ratiocinari, certius uides animam 
adesse, quam nunc uides hunc cantharum; potest enim falli sensus unus, tot 
argumenta sensuum non fallunt.
[38,182] (FABVLLA) Proinde si non potes ostendere animam, sic illam notis quibusdam 
pinge, quasi mihi uelis describere Caesarem, quem nondum uidi. 
[38,183] (EVTRAPELVS) Aristotelis definitio in promptu est.
[38,184] (FABVLLA) Quae? Nam aiunt istum esse probum rerum omnium depictorem. 
[38,185] (EVTRAPELVS) Anima est actus corporis organici, physici, uitam habentis in 
potentia.
[38,186] (FABVLLA) Quur actum uocat potius quam iter aut uiam?
[38,187] (EVTRAPELVS) Non hic cauetur aurigis aut equitibus, sed animae ratio definitur. 
Et actum uocat formam, cuius naturae est agere, quum materiae ratio sit pati. 
Omnis autem corporis motus naturalis ab animo proficiscitur. Est autem uarius 
corporis motus.
[38,188] (FABVLLA) Intelligo. Sed quur addit: organici?
[38,189] (EVTRAPELVS) Quoniam anima nihil agit nisi per organa, hoc est instrumenta 
corporis.
[38,190] (FABVLLA) Quur addit: physici?
[38,191] (EVTRAPELVS) Quia Daedalus frustra fingeret tale corpus. Ideoque addit : uitam 
habentis in potentia. Forma non agit in quiduis, sed in materiam capacem. 
[38,192] (FABVLLA) Quid si angelus immigraret in corpus hominis?
[38,193] (EVTRAPELVS) Ageret quidem, sed non per organa naturalia, nec uitam daret 
corpori, si abesset anima.
[38,194] (FABVLLA) Habeone iam totam animae rationem? 
[38,195] (EVTRAPELVS) Habes Aristotelicam.
[38,196] (FABVLLA) Equidem accepi celebrem esse philosophum, et uereor ne sapientum 
centuriae mihi scribant haereseos dicam, si quid refrager. Alioqui quicquid 
adhuc dixit de anima hominis, competit in asinum et bouem.
[38,197] (EVTRAPELVS) Imo in scarabeum quoque et limacem. 
[38,198] (FABVLLA) Quid igitur interest inter animam bouis et hominis?
[38,199] (EVTRAPELVS) Qui dicunt animam nihil aliud esse quam harmoniam qualitatum 
corporis, faterentur non ita multum interesse, uidelicet harmonia soluta, 
petite pariter animas utriusque. Ne ratione quidem distinguitur bouis ab hominis 
anima, sed quod boum minus sapit quam hominum, quemadmodum uidere 
est et homines qui minus sapiunt quam bos.
[38,200] (FABVLLA) Nae isti bubulam habent mentem.
[38,201] (EVTRAPELVS) Attamen illud ad te pertinet, quod pro testudinis qualitate 
modulatior est harmonia.
[38,202] (FABVLLA) Fateor.
[38,203] (EVTRAPELVS) Nec parui refert, ex quo ligno quaue figura sit facta testudo. 
[38,204] (FABVLLA) Verisimile dicis.
[38,205] (EVTRAPELVS) Nec ex quorumlibet animantium intestinis fiunt canorae fides. 
[38,206] (FABVLLA) Audiui.
[38,207] (EVTRAPELVS) Atque hae quidem ex aeris circumfusi madore aut siccitate 
laxantur, contrahuntur nonnunquam et rumpuntur.
[38,208] (FABVLLA) Istuc uidi non semel.
[38,209] (EVTRAPELVS) Hic igitur potes opem praestare non uulgarem infantulo tuo, ut 
animus illius testudinem habeat bene temperatam minimeque uitiatam, ne laxa 
sit segnitie, ne strildula sit iracundia, ne rauca sit temulentia. Nam hos affectus 
inserit in nobis nonnunquam educatio uictusque ratio.
[38,210] (FABVLLA) Admonitionem accipio, sed expecto quo pacto tuearis Aristotelem. 
[38,211] (EVTRAPELVS) Ille quidem descripsit in genere animam animantem, uegetantem 
ac sentientem. Anima dat uitam, sed non protinus animal est quod uiuit. 
Viuunt enim et senescunt et emoriuntur arbores, at non sentiunt, quanquam 
his quoque nonnulli sensum tribuunt stupidum. In adhesis uix deprehenditur 
sensus, in spongia deprehenditur ab auulsoribus, in maoribus materiarum 
caesores sensum comperiunt, si quid illis credimus. Aiunt enim: Si palma ferias 
truncum arbores, quam uelis caedere, quemadmodum fere solent materiarii, 
difficilius arbor inciditur, ut semet contraxit metu. Quod autem uiuit ac sentit, 
animal est. Nihil autem prohibet esse uegetabile quod non sentit, ueluti fungi, 
betae, caules.
[38,212] (FABVLLA) Ista si uiuunt utcunque, si sentiunt utcunque, si mouentur quum 
adolescunt, quid probibet eadem dignari animalis cognomine? 
[38,213] (EVTRAPELVS) Non ita uisum est maioribus, neque nobis fas est ab illorum 
placitis discedere, ac ne refert quidem ad hoc, quod nunc agimus.
[38,214] (FABVLLA) Atqui non feram eandem esse animam scarabei et hominis.
[38,215] (EVTRAPELVS) Non est eadem, o bona, sed ratio quadantenus communis est. 
Animat, uegetat, sensibile reddit corpus tuum anima tua. Idem agit scarabei 
anima in suo corpore. Nam quod quaedam aliter aut aliud agit anima hominis
quam scarabei, partim in causa est materia. Non canit, non loquitur scarabeus, 
quia caret organis ad haec idoneis.
[38,216] (FABVLLA) Illud igitur dicis, si anima scarabei demigraret in corpus hominis, 
idem ageret quod agit anima humana.
[38,217] (EVTRAPELVS) Imo, ne si mens quidem angelica, quemadmodum dixi. Nihil 
autem interest inter angelum et animam humanam, nisi quod hominis anima 
in hoc condita est, ut agat corpus humanum naturalibus organis instructum; 
quemadmodum anima scarabei non mouet nisi corpus scarabei, angelus non in 
hoc conditus est, ut animat corpus, sed ut absque corporalibus organis intelligat. 
[38,218] (FABVLLA) Num idem potest anima?
[38,219] (EVTRAPELVS) Potest quidem a corpore semota. 
[38,220] (FABVLLA) Non est igitur sui iuris, dum est in corpore. 
[38,221] (EVTRAPELVS) Non profecto, nisi si quid accidat praeter communem naturae 
cursum.
[38,222] (FABVLLA) Verum tu mihi pro una anima plures animas effudisti, animantem, 
uegetantem, sensibilem, intelligentem, memorem, uolentem, irascentem, concupiscentem. 
Mihi satis erat una.
[38,223] (EVTRAPELVS) Eiusdem animae diuersae sunt actiones, ex his uaria sortitur 
cognomina.
[38,224] (FABVLLA) Non satis assequor quod dicis.
[38,225] (EVTRAPELVS) At faciam, ut assequaris. Tu in cubiculo es uxor, in officina es 
textrix aulaeorum, in taberna es aulaeorum uenditrix, in culina es coqua, inter 
famulos et famulas es domina, inter liberos es mater, et tamen haec omnia es 
eadem in domo.
[38,226] (FABVLLA) Satis tu quidem pingui Minerua philosopharis. Sic igitur est animus 
in corpore, quemadmodum ego in domo?
[38,227] (EVTRAPELVS) Sic.
[38,228] (FABVLLA) Atqui dum ego texo in officina, non coquo in culina. 
[38,229] (EVTRAPELVS) Neque enim tu es anima tantum, sed anima corpus circumferens, 
corpus autem non potest simul pluribus inesse locis; anima quoniam est forma 
simplex, sic est in toto corpore, ut in singulis corporis partibus sit tota, quanquam 
non idem agat per omnes partes nec eodem modo per quomodolibet 
affectas. Nam sapit ac meminit in cerebro, irascitur in corde, concupiscit in 
epate, audit in auribus, cernit in oculis, olfacit in naribus, gustat in palato et 
lingua, sentit in omnibus corporis partibus, quae neruaceum aliquid habent 
adiunctum. Neque enim sentit in pilis nec summis unguibus, ac ne pulmo 
quidem per se sentit nec epar, fortasse nec lien.
[38,230] (FABVLLA) Proinde in quibusdam partibus animat tantum ac uegetat. 
[38,231] (EVTRAPELVS) Ita uidetur.
[38,232] (FABVLLA) Si in uno homine facit haec omnia eadem anima, consequitur ut
foetus in utero materno statim ut augescit, quod est uitae signum, simul et 
sentiat et intelligat, nisi forte unius hominis initio plures sunt animae, deinde 
caeteris cedentibus, una peragit omnia; ita ut primum homo fuerit planta, mox 
animal, postremum homo.
[38,233] (EVTRAPELVS) Quod dicis, fortasse non admodum absurdum uideatur Aristoteli. 
Nobis probabilius est simul cum uita infundi rationalem animam, sed 
quae uelut igniculus immersa materiae supra modum humidae nondum queat 
exerere uires suas.
[38,234] (FABVLLA) Animus igitur illigatus est corpori quod agit mouetque? 
[38,235] (EVTRAPELVS) Non aliter quam testudo domui quam circumfert. 
[38,236] (FABVLLA) Eam mouet quidem, sed sic ut simul moueatur, quemadmodum 
gubernator flectit nauem quo uult, sed ipse interim cum naui mouetur.
[38,237] (EVTRAPELVS) Imo, quemadmodum sciurus uoluit caueam rotatilem, mobilis 
interim et ipse.
[38,238] (FABVLLA) Sic et afficit anima corpus ac uicissim afficitur? 
[38,239] (EVTRAPELVS) Sane quod ad operationes attinet.
[38,240] (FABVLLA) Ergo quod ad naturam pertinet, par est anima morionis animae 
Solomonis.
[38,241] (EVTRAPELVS) Nihil absurdum.
[38,242] (FABVLLA) Itaque pares sunt et angeli, quandoquidem carent materia, quae 
parit, ut ais, inaequalitatem.
[38,243] (EVTRAPELVS) Iam satis philosophiae. Quin potius haec theologos torqueant; 
nos hoc agamus quod coepimus. Si tota mater esse uis, cura corpusculum infantuli 
tui, quo posteaquam sese explicuit ex uaporibus, mentis igniculis, bonis 
et commodis organis utatur. Quoties audis puerum tuum uagientem, crede 
illum hoc abs te flagitare. Quum uides in pectore tuo duos istos ueluti fonticulos 
turgidos ac lacteo liquore uel suapte sponte manantes, crede naturam 
admonere te tui officii. Alioqui, quum infans iam fari meditabitur ac blanda 
balbutie te mammam uocabit, qua fronte hoc audies ab eo, cui mammam negaris, 
et ad conductitiam mammam relegaris, perinde quasi caprae aut oui subiecisses? 
Vbi iam. erit fandi potens, quid si te pro matre uocet semimatrem? Virgam 
expedies, opinor. Atqui uix semimater est, quae recusat alere quod peperit; 
potior geniturae pars est nutricatio teneri puelli. Alitur enim non solum lacte, 
sed et fragrantia materni corporis : requirit eundem liquorem, iam notum et 
familiarem, quem hausit in corpore, et unde coaluit. Atque ego quidem sum in 
hac sententia, ut existimem in pueris ex lactis natura et indolem uitiari, non 
aliter quam in frugibus et plantis terme succus mutat ingenium eius quod alit. 
An putas temere uulgo dici: Iste maliciam cum lacte nutricis imbibit? Ne illud
quidem, opinor, quod a Graecis dici solet, ut nutrices, quum significant aliquem 
male pasci, paululum enim praemansi in os inserunt infantis, maximam 
partem deglutiunt ipsae. Proinde ne peperit quidem, quae quod enixa est mox 
abiicit. Isthuc enim abortire est, non parere. Et in tales foeminas mihi competere 
Graecorum uidetur etymologia, qui g-mehtehr dici putant a g-meh g-tehrein, hoc est a 
non seruando. Nam prorsus conductitiam nutricem infantulo adhuc a matre 
tepenti asciscere genus est expositionis.
[38,244] (FABVLLA) Accederem, ni delecta esset mulier, in qua nihil desideres. 
[38,245] (EVTRAPELVS) Vt nihil referat, quod lac bibat mollis infantia, quam saliuam 
cum praemanso cibo deglutiat, ut tales contigerit nutrix, qualem haud scio an 
ulla reperiatur, an putas ullam esse, quae nutricationis omne taedium deuorare 
possit quemadmodum mater? sordes, assessiones, uagitus, morbos, seruandi 
nunquam satis diligentem curam? Si est quae pariter amet ut mater, erit quae 
pariter curet. Quin et illud fiet ut segnius amet te filius, natiua illa charitate uelut 
in duas matres distracta, nec tu simili pietate duceris erga filium, ut iam grandior 
minus libenter sit obtemperaturus iussis tuis, et tu frigidius illius curam 
habitura, in cuius moribus fortasse uidebis nutricem. Praecipuus autem discendi 
gradus est mutuus inter docentem ac dilgentem amor. Ergo, si nihil 
decesserit illi natiuae pietatis fragrantiae, facilius illi instillabis praecepta recte 
uiuendi. Neque enim hic parum ualet mater, uel ob hoc quod materiam tractet 
mollissimam et in omnia sequacem.
[38,246] (FABVLLA) Vt uideo, non tam facilis est res peperisse, quam uulgus existimet. 
[38,247] (EVTRAPELVS) Si mihi parum habes fidei, en tibi Paulus aperte de muliere 
loquens : Salua, inquit, fiet per liberorum generationem.
[38,248] (FABVLLA) Salua est igitur quae peperit?
[38,249] (EVTRAPELVS) Nequaquam, sed addit: Si liberi permanserint in fide. Nondum 
absoluisti genitricis munus, nisi primum tenerum corpusculum filii, mox animum 
aeque mollem recta educatione finxeris.
[38,250] (FABVLLA) Atqui isthuc matribus in manu non est, ut filii perseuerent in pietate. 
[38,251] (EVTRAPELVS) Fortassis, sed tantum habet momenti uigilans admonitio, ut 
Paulus existimet matribus imputandum, si liberi degenerent a piis moribus. 
Denique si praestiteris quod in te situm est, Deus opem suam coniunget cum 
tua diligentia.
[38,252] (FABVLLA) Mihi quidem, Eutrapele, tua persuasit oratio, si queas idem persuadere 
parentibus et marito.
[38,253] (EVTRAPELVS) Isthuc ad me recipio, modo tu me tuo iuues suffragio.
[38,254] (FABVLLA) Polliceor.
[38,255] (EVTRAPELVS) Sed licetne uidere puellum?
[38,256] (FABVLLA) Licet maxime. Heus, Syrisca, uoca nutricem una cura infante.
[38,257] (EVTRAPELVS) Scitus admodum puer. Vulgo dicitur ueniam deberi primum 
experienti. At tu prima statim experientia summam artis expressisti. 
[38,258] (FABVLLA) Non est sculptilis imago, ut arte sit opus.
[38,259] (EVTRAPELVS) Verum, sed fusile sigillum est. Vtcunque res habet, felicissime 
cecidit; utinam pari felicitate cadant imagines, quas intexis auleis.
[38,260] (FABVLLA) At tu contra felicius pingis quam gignis.
[38,261] (EVTRAPELVS) Sic uisum est naturae cum omnibus paria facere. Quam sollicita 
est natura, ne quid pereat. Duos homines in uno repraesentauit, nasus et oculi 
patrem referunt, frons ac mentum matrem exprimunt. An tu posses hoc tam 
charum pignus alienae fidei concredere? Mihi bis crudeles uidentur esse quae 
id facere sustinent. Quandoquidem non solum faciunt id infantis quem ablegant 
periculo, uerum etiam suo, propterea quod in his lac auersione corruptum 
saepenumero periculosos morbos pariat. Itaque fit ut, dum unius formae 
corporis consulunt, parum consulant duorum corporum uitae, dumque cauent 
ne contingat praeproperum senium, coniiciunt sese in mortem praeproperam. 
Quod est inditum puero nomen?
[38,262] (FABVLLA) Cornelius.
[38,263] (EVTRAPELVS) Hoc erat nomen aui paterni. Vtinam uirum integerrimum et 
moribus nobis referat.
[38,264] (FABVLLA) Dabitur opera, quod quidem in nobis erit. Sed heus, Eutrapele, 
unum quiddam obnixe te rogarim.
[38,265] (EVTRAPELVS) Imo puta me tuum esse mancipium; imperabis et impetrabis 
quae uoles.
[38,266] (FABVLLA) Proinde non prius te manumittam, quam hoc mihi beneficium 
coeptum absoluas.
[38,267] (EVTRAPELVS) Quod nam?
[38,268] (FABVLLA) Vt praescribas mihi primum quibus rationibus queam infantis ualetudini consulere, 
deinde quum erit firmior, quibus rudimentis ad pietatem 
praeparandus sit rudis animus.
[38,269] (EVTRAPELVS) Id faciam lubens pro mea quidem sapientia, sed proximo colloquio, 
nunc orator adeo maritum ac parentes.
[38,270] (FABVLLA) Precor exorator ut sies.