[3,0] LIBER TERTIVS

[3,1]  Te quoque, magna Pales, et te memorande canemus
  pastor ab Amphryso, uos, siluae amnesque Lycaei.
  cetera, quae uacuas tenuissent carmine mentes,
  omnia iam uulgata: quis aut Eurysthea durum

  aut inlaudati nescit Busiridis aras?               
  cui non dictus Hylas puer et Latonia Delos
  Hippodameque umeroque Pelops insignis eburno,
  acer equis? temptanda uia est, qua me quoque possim
  tollere humo uictorque uirum uolitare per ora.

[3,10]  primus ego in patriam mecum, modo uita supersit,               
  Aonio rediens deducam uertice Musas;
  primus Idumaeas referam tibi, Mantua, palmas,
  et uiridi in campo templum de marmore ponam
  propter aquam, tardis ingens ubi flexibus errat

  Mincius et tenera praetexit harundine ripas.              
  in medio mihi Caesar erit templumque tenebit:
  illi uictor ego et Tyrio conspectus in ostro
  centum quadriiugos agitabo ad flumina currus.
  cuncta mihi Alpheum linquens lucosque Molorchi

[3,20]  cursibus et crudo decernet Graecia caestu.              
  ipse caput tonsae foliis ornatus oliuae
  dona feram. iam nunc sollemnis ducere pompas
  ad delubra iuuat caesosque uidere iuuencos,
  uel scaena ut uersis discedat frontibus utque

  purpurea intexti tollant aulaea Britanni.              
  in foribus pugnam ex auro solidoque elephanto
  Gangaridum faciam uictorisque arma Quirini,
  atque hic undantem bello magnumque fluentem
  Nilum ac nauali surgentis aere columnas.

[3,30]  addam urbes Asiae domitas pulsumque Niphaten              
  fidentemque fuga Parthum uersisque sagittis;
  et duo rapta manu diuerso ex hoste tropaea
  bisque triumphatas utroque ab litore gentis.
  stabunt et Parii lapides, spirantia signa,

  Assaraci proles demissaeque ab Ioue gentis               
  nomina, Trosque parens et Troiae Cynthius auctor.
  Inuidia infelix Furias amnemque seuerum
  Cocyti metuet tortosque Ixionis anguis
  immanemque rotam et non exsuperabile saxum.

[3,40]  interea Dryadum siluas saltusque sequamur               
  intactos, tua, Maecenas, haud mollia iussa:
  te sine nil altum mens incohat. en age segnis
  rumpe moras; uocat ingenti clamore Cithaeron
  Taygetique canes domitrixque Epidaurus equorum,

  et uox adsensu nemorum ingeminata remugit.              
  mox tamen ardentis accingar dicere pugnas
  Caesaris et nomen fama tot ferre per annos,
  Tithoni prima quot abest ab origine Caesar.
  Seu quis Olympiacae miratus praemia palmae

[3,50]  pascit equos, seu quis fortis ad aratra iuuencos,               
  corpora praecipue matrum legat. optima toruae
  forma bouis cui turpe caput, cui plurima ceruix,
  et crurum tenus a mento palearia pendent;
  tum longo nullus lateri modus: omnia magna,

  pes etiam, et camuris hirtae sub cornibus aures.              
  nec mihi displiceat maculis insignis et albo,
  aut iuga detrectans interdumque aspera cornu
  et faciem tauro propior, quaeque ardua tota
  et gradiens ima uerrit uestigia cauda.

[3,60]  aetas Lucinam iustosque pati hymenaeos              
  desinit ante decem, post quattuor incipit annos;
  cetera nec feturae habilis nec fortis aratris.
  interea, superat gregibus dum laeta iuuentas,
  solue mares; mitte in Venerem pecuaria primus,

  atque aliam ex alia generando suffice prolem.             
  optima quaeque dies miseris mortalibus aeui
  prima fugit; subeunt morbi tristisque senectus
  et labor, et durae rapit inclementia mortis.
  semper erunt quarum mutari corpora malis:

[3,70]  semper enim refice ac, ne post amissa requiras,              
  ante ueni et subolem armento sortire quotannis.
  Nec non et pecori est idem dilectus equino:
  tu modo, quos in spem statues summittere gentis,
  praecipuum iam inde a teneris impende laborem.

  continuo pecoris generosi pullus in aruis              
  altius ingreditur et mollia crura reponit;
  primus et ire uiam et fluuios temptare minacis
  audet et ignoto sese committere ponti,
  nec uanos horret strepitus. illi ardua ceruix

[3,80]  argutumque caput, breuis aluus obesaque terga,              
  luxuriatque toris animosum pectus. honesti
  spadices glaucique, color deterrimus albis
  et giluo. tum, si qua sonum procul arma dedere,
  stare loco nescit, micat auribus et tremit artus,

  collectumque premens uoluit sub naribus ignem.               
  densa iuba, et dextro iactata recumbit in armo;
  at duplex agitur per lumbos spina, cauatque
  tellurem et solido grauiter sonat ungula cornu.
  talis Amyclaei domitus Pollucis habenis

[3,90]  Cyllarus et, quorum Grai meminere poetae,            
  Martis equi biiuges et magni currus Achilli.
  talis et ipse iubam ceruice effundit equina
  coniugis aduentu pernix Saturnus, et altum
  Pelion hinnitu fugiens impleuit acuto.

  Hunc quoque, ubi aut morbo grauis aut iam segnior annis               
  deficit, abde domo, nec turpi ignosce senectae.
  frigidus in Venerem senior, frustraque laborem
  ingratum trahit, et, si quando ad proelia uentum est,
  ut quondam in stipulis magnus sine uiribus ignis,

[3,100]  incassum furit. ergo animos aeuumque notabis              
  praecipue: hinc alias artis prolemque parentum
  et quis cuique dolor uicto, quae gloria palmae.
  nonne uides, cum praecipiti certamine campum
  corripuere, ruuntque effusi carcere currus,

  cum spes adrectae iuuenum, exsultantiaque haurit              
  corda pauor pulsans? illi instant uerbere torto
  et proni dant lora, uolat ui feruidus axis;
  iamque humiles iamque elati sublime uidentur
  aera per uacuum ferri atque adsurgere in auras.

[3,110]  nec mora nec requies; at fuluae nimbus harenae               
  tollitur, umescunt spumis flatuque sequentum:
  tantus amor laudum, tantae est uictoria curae.
  primus Ericthonius currus et quattuor ausus
  iungere equos rapidusque rotis insistere uictor.

  frena Pelethronii Lapithae gyrosque dedere               
  impositi dorso, atque equitem docuere sub armis
  insultare solo et gressus glomerare superbos.
  aequus uterque labor, aeque iuuenemque magistri
  exquirunt calidumque animis et cursibus acrem,

[3,120]  quamuis saepe fuga uersos ille egerit hostis               
  et patriam Epirum referat fortisque Mycenas,
  Neptunique ipsa deducat origine gentem.
  His animaduersis instant sub tempus et omnis
  impendunt curas denso distendere pingui,

  quem legere ducem et pecori dixere maritum,              
  florentisque secant herbas fluuiosque ministrant
  farraque, ne blando nequeat superesse labori
  inualidique patrum referant ieiunia nati.
  ipsa autem macie tenuant armenta uolentes,

[3,130]  atque, ubi concubitus primos iam nota uoluptas              
  sollicitat, frondesque negant et fontibus arcent.
  saepe etiam cursu quatiunt et sole fatigant,
  cum grauiter tunsis gemit area frugibus, et cum
  surgentem ad Zephyrum paleae iactantur inanes.

  hoc faciunt, nimio ne luxu obtunsior usus               
  sit genitali aruo et sulcos oblimet inertis,
  sed rapiat sitiens Venerem interiusque recondat.
  Rursus cura patrum cadere et succedere matrum
  incipit. exactis grauidae cum mensibus errant,

[3,140]  non illas grauibus quisquam iuga ducere plaustris,              
  non saltu superare uiam sit passus et acri
  carpere prata fuga fluuiosque innare rapacis.
  saltibus in uacuis pascunt et plena secundum
  flumina, muscus ubi et uiridissima gramine ripa,

  speluncaeque tegant et saxea procubet umbra.               
  est lucos Silari circa ilicibusque uirentem
  plurimus Alburnum uolitans, cui nomen asilo
  Romanum est, oestrum Grai uertere uocantes,
  asper, acerba sonans, quo tota exterrita siluis

[3,150]  diffugiunt armenta; furit mugitibus aether              
  concussus siluaeque et sicci ripa Tanagri.
  hoc quondam monstro horribilis exercuit iras
  Inachiae Iuno pestem meditata iuuencae.
  hunc quoque (nam mediis feruoribus acrior instat)

  arcebis grauido pecori, armentaque pasces              
  sole recens orto aut noctem ducentibus astris.
  Post partum cura in uitulos traducitur omnis;
  continuoque notas et nomina gentis inurunt,
  et quos aut pecori malint summittere habendo

[3,160]  aut aris seruare sacros aut scindere terram              
  et campum horrentem fractis inuertere glaebis.
  cetera pascuntur uiridis armenta per herbas:
  tu quos ad studium atque usum formabis agrestem
  iam uitulos hortare uiamque insiste domandi,

  dum faciles animi iuuenum, dum mobilis aetas.               
  ac primum laxos tenui de uimine circlos
  ceruici subnecte; dehinc, ubi libera colla
  seruitio adsuerint, ipsis e torquibus aptos
  iunge pares, et coge gradum conferre iuuencos;

[3,170]  atque illis iam saepe rotae ducantur inanes               
  per terram, et summo uestigia puluere signent.
  post ualido nitens sub pondere faginus axis
  instrepat, et iunctos temo trahat aereus orbis.
  interea pubi indomitae non gramina tantum

  nec uescas salicum frondes uluamque palustrem,               
  sed frumenta manu carpes sata; nec tibi fetae
  more patrum niuea implebunt mulctraria uaccae,
  sed tota in dulcis consument ubera natos.
  Sin ad bella magis studium turmasque ferocis,

[3,180]  aut Alphea rotis praelabi flumina Pisae               
  et Iouis in luco currus agitare uolantis,
  primus equi labor est animos atque arma uidere
  bellantum lituosque pati, tractuque gementem
  ferre rotam et stabulo frenos audire sonantis;

  tum magis atque magis blandis gaudere magistri              
  laudibus et plausae sonitum ceruicis amare.
  atque haec iam primo depulsus ab ubere matris
  audeat, inque uicem det mollibus ora capistris
  inualidus etiamque tremens, etiam inscius aeui.

[3,190]  at tribus exactis ubi quarta accesserit aestas,               
  carpere mox gyrum incipiat gradibusque sonare
  compositis, sinuetque alterna uolumina crurum,
  sitque laboranti similis; tum cursibus auras
  tum uocet, ac per aperta uolans ceu liber habenis

  aequora uix summa uestigia ponat harena:             
  qualis Hyperboreis Aquilo cum densus ab oris
  incubuit, Scythiaeque hiemes atque arida differt
  nubila; tum segetes altae campique natantes
  lenibus horrescunt flabris, summaeque sonorem

[3,200]  dant siluae, longique urgent ad litora fluctus;              
  ille uolat simul arua fuga simul aequora uerrens.
  hinc uel ad Elei metas et maxima campi
  sudabit spatia et spumas aget ore cruentas,
  Belgica uel molli melius feret esseda collo.

  tum demum crassa magnum farragine corpus               
  crescere iam domitis sinito; namque ante domandum
  ingentis tollent animos, prensique negabunt
  uerbera lenta pati et duris parere lupatis.
  Sed non ulla magis uiris industria firmat

[3,210]  quam Venerem et caeci stimulos auertere amoris,               
  siue boum siue est cui gratior usus equorum.
  atque ideo tauros procul atque in sola relegant
  pascua post montem oppositum et trans flumina lata,
  aut intus clausos satura ad praesepia seruant.

  carpit enim uiris paulatim uritque uidendo             
  femina, nec nemorum patitur meminisse nec herbae
  dulcibus illa quidem inlecebris, et saepe superbos
  cornibus inter se subigit decernere amantis.
  pascitur in magna Sila formosa iuuenca:

[3,220]  illi alternantes multa ui proelia miscent              
  uulneribus crebris; lauit ater corpora sanguis,
  uersaque in obnixos urgentur cornua uasto
  cum gemitu; reboant siluaeque et longus Olympus.
  nec mos bellantis una stabulare, sed alter

  uictus abit longeque ignotis exsulat oris,              
  multa gemens ignominiam plagasque superbi
  uictoris, tum quos amisit inultus amores,
  et stabula aspectans regnis excessit auitis.
  ergo omni cura uiris exercet et inter

[3,230]  dura iacet pernox instrato saxa cubili             
  frondibus hirsutis et carice pastus acuta,
  et temptat sese atque irasci in cornua discit
  arboris obnixus trunco, uentosque lacessit
  ictibus, et sparsa ad pugnam proludit harena.

  post ubi collectum robur uiresque refectae,             
  signa mouet praecepsque oblitum fertur in hostem:
  fluctus uti medio coepit cum albescere ponto,
  longius ex altoque sinum trahit, utque uolutus
  ad terras immane sonat per saxa neque ipso

[3,240]  monte minor procumbit, at ima exaestuat unda              
  uerticibus nigramque alte subiectat harenam.
  Omne adeo genus in terris hominumque ferarumque
  et genus aequoreum, pecudes pictaeque uolucres,
  in furias ignemque ruunt: amor omnibus idem.

  tempore non alio catulorum oblita leaena              
  saeuior errauit campis, nec funera uulgo
  tam multa informes ursi stragemque dedere
  per siluas; tum saeuus aper, tum pessima tigris;
  heu male tum Libyae solis erratur in agris.

[3,250]  nonne uides ut tota tremor pertemptet equorum               
  corpora, si tantum notas odor attulit auras?
  ac neque eos iam frena uirum neque uerbera saeua,
  non scopuli rupesque cauae atque obiecta retardant
  flumina correptosque unda torquentia montis.

  ipse ruit dentesque Sabellicus exacuit sus               
  et pede prosubigit terram, fricat arbore costas
  atque hinc atque illinc umeros ad uulnera durat.
  quid iuuenis, magnum cui uersat in ossibus ignem
  durus amor? nempe abruptis turbata procellis

[3,260]  nocte natat caeca serus freta, quem super ingens               
  porta tonat caeli, et scopulis inlisa reclamant
  aequora; nec miseri possunt reuocare parentes,
  nec moritura super crudeli funere uirgo.
  quid lynces Bacchi uariae et genus acre luporum

  atque canum? quid quae imbelles dant proelia cerui?               
  scilicet ante omnis furor est insignis equarum;
  et mentem Venus ipsa dedit, quo tempore Glauci
  Potniades malis membra absumpsere quadrigae.
  illas ducit amor trans Gargara transque sonantem

[3,270]  Ascanium; superant montis et flumina tranant.              
  continuoque auidis ubi subdita flamma medullis
  (uere magis, quia uere calor redit ossibus), illae
  ore omnes uersae in Zephyrum stant rupibus altis,
  exceptantque leuis auras, et saepe sine ullis

  coniugiis uento grauidae (mirabile dictu)              
  saxa per et scopulos et depressas conuallis
  diffugiunt, non, Eure, tuos neque solis ad ortus,
  in Borean Caurumque, aut unde nigerrimus Auster
  nascitur et pluuio contristat frigore caelum.

[3,280]  hic demum, hippomanes uero quod nomine dicunt               
  pastores, lentum destillat ab inguine uirus,
  hippomanes, quod saepe malae legere nouercae
  miscueruntque herbas et non innoxia uerba.
       Sed fugit interea, fugit inreparabile tempus,

  singula dum capti circumuectamur amore.              
  hoc satis armentis: superat pars altera curae,
  lanigeros agitare greges hirtasque capellas;
  hic labor, hinc laudem fortes sperate coloni.
  nec sum animi dubius uerbis ea uincere magnum

[3,290]  quam sit et angustis hunc addere rebus honorem;               
  sed me Parnasi deserta per ardua dulcis
  raptat amor; iuuat ire iugis, qua nulla priorum
  Castaliam molli deuertitur orbita cliuo.
  nunc, ueneranda Pales, magno nunc ore sonandum.

  Incipiens stabulis edico in mollibus herbam               
  carpere ouis, dum mox frondosa reducitur aestas,
  et multa duram stipula filicumque maniplis
  sternere subter humum, glacies ne frigida laedat
  molle pecus scabiemque ferat turpisque podagras.

[3,300]  post hinc digressus iubeo frondentia capris              
  arbuta sufficere et fluuios praebere recentis,
  et stabula a uentis hiberno opponere soli
  ad medium conuersa diem, cum frigidus olim
  iam cadit extremoque inrorat Aquarius anno.

  hae quoque non cura nobis leuiore tuendae,             
  nec minor usus erit, quamuis Milesia magno
  uellera mutentur Tyrios incocta rubores.
  densior hinc suboles, hinc largi copia lactis;
  quam magis exhausto spumauerit ubere mulctra,

[3,310]  laeta magis pressis manabunt flumina mammis.               
  nec minus interea barbas incanaque menta
  Cinyphii tondent hirci saetasque comantis
  usum in castrorum et miseris uelamina nautis.

  pascuntur uero siluas et summa Lycaei,
  horrentisque rubos et amantis ardua dumos,               
  atque ipsae memores redeunt in tecta suosque
  ducunt et grauido superant uix ubere limen.
  ergo omni studio glaciem uentosque niualis,
  quo minor est illis curae mortalis egestas,

[3,320]  auertes, uictumque feres et uirgea laetus              
  pabula, nec tota claudes faenilia bruma.
  At uero Zephyris cum laeta uocantibus aestas
  in saltus utrumque gregem atque in pascua mittet,
  Luciferi primo cum sidere frigida rura

  carpamus, dum mane nouum, dum gramina canent,               
  et ros in tenera pecori gratissimus herba.
  inde ubi quarta sitim caeli collegerit hora
  et cantu querulae rumpent arbusta cicadae,
  ad puteos aut alta greges ad stagna iubebo

[3,330]  currentem ilignis potare canalibus undam;               
  aestibus at mediis umbrosam exquirere uallem,
  sicubi magna Iouis antiquo robore quercus
  ingentis tendat ramos, aut sicubi nigrum
  ilicibus crebris sacra nemus accubet umbra;

  tum tenuis dare rursus aquas et pascere rursus              
  solis ad occasum, cum frigidus aera Vesper
  temperat, et saltus reficit iam roscida luna,
  litoraque alcyonen resonant, acalanthida dumi.
  Quid tibi pastores Libyae, quid pascua uersu

[3,340]  prosequar et raris habitata mapalia tectis?               
  saepe diem noctemque et totum ex ordine mensem
  pascitur itque pecus longa in deserta sine ullis
  hospitiis: tantum campi iacet. omnia secum
  armentarius Afer agit, tectumque laremque

  armaque Amyclaeumque canem Cressamque pharetram;               
  non secus ac patriis acer Romanus in armis
  iniusto sub fasce uiam cum carpit, et hosti
  ante exspectatum positis stat in agmine castris.
       At non qua Scythiae gentes Maeotiaque unda,

[3,350]  turbidus et torquens flauentis Hister harenas,               
  quaque redit medium Rhodope porrecta sub axem.
  illic clausa tenent stabulis armenta, neque ullae
  aut herbae campo apparent aut arbore frondes;
  sed iacet aggeribus niueis informis et alto

  terra gelu late septemque adsurgit in ulnas.               
  semper hiems, semper spirantes frigora Cauri;
  tum Sol pallentis haud umquam discutit umbras,
  nec cum inuectus equis altum petit aethera, nec cum
  praecipitem Oceani rubro lauit aequore currum.

[3,360]  concrescunt subitae currenti in flumine crustae,              
  undaque iam tergo ferratos sustinet orbis,
  puppibus illa prius, patulis nunc hospita plaustris;
  aeraque dissiliunt uulgo, uestesque rigescunt
  indutae, caeduntque securibus umida uina,

  et totae solidam in glaciem uertere lacunae,               
  stiriaque impexis induruit horrida barbis.
  interea toto non setius aere ningit:
  intereunt pecudes, stant circumfusa pruinis
  corpora magna boum, confertoque agmine cerui

[3,370]  torpent mole noua et summis uix cornibus exstant.              
  hos non immissis canibus, non cassibus ullis
  puniceaeue agitant pauidos formidine pennae,
  sed frustra oppositum trudentis pectore montem
  comminus obtruncant ferro grauiterque rudentis

  caedunt et magno laeti clamore reportant.               
  ipsi in defossis specubus secura sub alta
  otia agunt terra, congestaque robora totasque
  aduoluere focis ulmos ignique dedere.
  hic noctem ludo ducunt, et pocula laeti

[3,380]  fermento atque acidis imitantur uitea sorbis.              
  talis Hyperboreo Septem subiecta trioni
  gens effrena uirum Riphaeo tunditur Euro
  et pecudum fuluis uelatur corpora saetis.
  Si tibi lanitium curae, primum aspera silua

  lappaeque tribolique absint; fuge pabula laeta;               
  continuoque greges uillis lege mollibus albos.
  illum autem, quamuis aries sit candidus ipse,
  nigra subest udo tantum cui lingua palato,
  reice, ne maculis infuscet uellera pullis

[3,390]  nascentum, plenoque alium circumspice campo.               
  munere sic niueo lanae, si credere dignum est,
  Pan deus Arcadiae captam te, Luna, fefellit
  in nemora alta uocans; nec tu aspernata uocantem.
  At cui lactis amor, cytisum lotosque frequentis

  ipse manu salsasque ferat praesepibus herbas:              
  hinc et amant fluuios magis, et magis ubera tendunt
  et salis occultum referunt in lacte saporem.
  multi etiam excretos prohibent a matribus haedos,
  primaque ferratis praefigunt ora capistris.

[3,400]  quod surgente die mulsere horisque diurnis,               
  nocte premunt; quod iam tenebris et sole cadente,
  sub lucem: exportant calathis (adit oppida pastor),
  aut parco sale contingunt hiemique reponunt.
       Nec tibi cura canum fuerit postrema, sed una

  uelocis Spartae catulos acremque Molossum              
  pasce sero pingui. numquam custodibus illis
  nocturnum stabulis furem incursusque luporum
  aut impacatos a tergo horrebis Hiberos.
  saepe etiam cursu timidos agitabis onagros,

[3,410]  et canibus leporem, canibus uenabere dammas;              
  saepe uolutabris pulsos siluestribus apros
  latratu turbabis agens, montisque per altos
  ingentem clamore premes ad retia ceruum.
  Disce et odoratam stabulis accendere cedrum

  galbaneoque agitare grauis nidore chelydros.               
  saepe sub immotis praesepibus aut mala tactu
  uipera delituit caelumque exterrita fugit,
  aut tecto adsuetus coluber succedere et umbrae
  (pestis acerba boum) pecorique aspergere uirus

[3,420]  fouit humum. cape saxa manu, cape robora, pastor,               
  tollentemque minas et sibila colla tumentem
  deice! iamque fuga timidum caput abdidit alte,
  cum medii nexus extremaeque agmina caudae
  soluuntur, tardosque trahit sinus ultimus orbis.

  est etiam ille malus Calabris in saltibus anguis              
  squamea conuoluens sublato pectore terga
  atque notis longam maculosus grandibus aluum,
  qui, dum amnes ulli rumpuntur fontibus et dum
  uere madent udo terrae ac pluuialibus Austris,

[3,430]  stagna colit ripisque habitans hic piscibus atram              
  improbus ingluuiem ranisque loquacibus explet;
  postquam exusta palus terraeque ardore dehiscunt,
  exsilit in siccum, et flammantia lumina torquens
  saeuit agris asperque siti atque exterritus aestu.

  ne mihi tum mollis sub diuo carpere somnos               
  neu dorso nemoris libeat iacuisse per herbas,
  cum positis nouus exuuiis nitidusque iuuenta
  uoluitur, aut catulos tectis aut oua relinquens,
  arduus ad solem et linguis micat ore trisulcis.

[3,440]  Morborum quoque te causas et signa docebo.               
  turpis ouis temptat scabies, ubi frigidus imber
  altius ad uiuum persedit et horrida cano
  bruma gelu, uel cum tonsis inlotus adhaesit
  sudor, et hirsuti secuerunt corpora uepres.

  dulcibus idcirco fluuiis pecus omne magistri             
  perfundunt, udisque aries in gurgite uillis
  mersatur, missusque secundo defluit amni;
  aut tonsum tristi contingunt corpus amurca
  et spumas miscent argenti uiuaque sulpura

[3,450]  Idaeasque pices et pinguis unguine ceras               
  scillamque elleborosque grauis nigrumque bitumen.
  non tamen ulla magis praesens fortuna laborum est
  quam si quis ferro potuit rescindere summum
  ulceris os: alitur uitium uiuitque tegendo,

  dum medicas adhibere manus ad uulnera pastor              
  abnegat et meliora deos sedet omina poscens.
  quin etiam, ima dolor balantum lapsus ad ossa
  cum furit atque artus depascitur arida febris,
  profuit incensos aestus auertere et inter

[3,460]  ima ferire pedis salientem sanguine uenam,               
  Bisaltae quo more solent acerque Gelonus,
  cum fugit in Rhodopen atque in deserta Getarum,
  et lac concretum cum sanguine potat equino.
  quam procul aut molli succedere saepius umbrae

  uideris aut summas carpentem ignauius herbas               
  extremamque sequi, aut medio procumbere campo
  pascentem et serae solam decedere nocti++
  continuo culpam ferro compesce, priusquam
  dira per incautum serpant contagia uulgus.

[3,470]  non tam creber agens hiemem ruit aequore turbo               
  quam multae pecudum pestes. nec singula morbi
  corpora corripiunt, sed tota aestiua repente,
  spemque gregemque simul cunctamque ab origine gentem.
  tum sciat, aerias Alpis et Norica si quis

  castella in tumulis et Iapydis arua Timaui               
  nunc quoque post tanto uideat, desertaque regna
  pastorum et longe saltus lateque uacantis.
  Hic quondam morbo caeli miseranda coorta est
  tempestas totoque autumni incanduit aestu

[3,480]  et genus omne neci pecudum dedit, omne ferarum,              
  corrupitque lacus, infecit pabula tabo.
  nec uia mortis erat simplex; sed ubi ignea uenis
  omnibus acta sitis miseros adduxerat artus,
  rursus abundabat fluidus liquor omniaque in se

  ossa minutatim morbo conlapsa trahebat.               
  saepe in honore deum medio stans hostia ad aram,
  lanea dum niuea circumdatur infula uitta,
  inter cunctantis cecidit moribunda ministros;
  aut si quam ferro mactauerat ante sacerdos,

[3,490]  inde neque impositis ardent altaria fibris,               
  nec responsa potest consultus reddere uates,
  ac uix suppositi tinguntur sanguine cultri
  summaque ieiuna sanie infuscatur harena.
  hinc laetis uituli uulgo moriuntur in herbis

  et dulcis animas plena ad praesepia reddunt;              
  hinc canibus blandis rabies uenit, et quatit aegros
  tussis anhela sues ac faucibus angit obesis.
  labitur infelix studiorum atque immemor herbae
  uictor equus fontisque auertitur et pede terram

[3,500]  crebra ferit; demissae aures, incertus ibidem               
  sudor et ille quidem morituris frigidus; aret
  pellis et ad tactum tractanti dura resistit.
  haec ante exitium primis dant signa diebus:
  sin in processu coepit crudescere morbus,

  tum uero ardentes oculi atque attractus ab alto              
  spiritus, interdum gemitu grauis, imaque longo
  ilia singultu tendunt, it naribus ater
  sanguis, et obsessas fauces premit aspera lingua.
  profuit inserto latices infundere cornu

[3,510]  Lenaeos; ea uisa salus morientibus una.              
  mox erat hoc ipsum exitio, furiisque refecti
  ardebant, ipsique suos iam morte sub aegra
  (di meliora piis, erroremque hostibus illum!)
  discissos nudis laniabant dentibus artus.

  ecce autem duro fumans sub uomere taurus              
  concidit et mixtum spumis uomit ore cruorem
  extremosque ciet gemitus. it tristis arator
  maerentem abiungens fraterna morte iuuencum,
  atque opere in medio defixa reliquit aratra.

[3,520]  non umbrae altorum nemorum, non mollia possunt               
  prata mouere animum, non qui per saxa uolutus
  purior electro campum petit amnis; at ima
  soluuntur latera, atque oculos stupor urget inertis
  ad terramque fluit deuexo pondere ceruix.

  quid labor aut benefacta iuuant? quid uomere terras               
  inuertisse grauis? atqui non Massica Bacchi
  munera, non illis epulae nocuere repostae:
  frondibus et uictu pascuntur simplicis herbae,
  pocula sunt fontes liquidi atque exercita cursu

[3,530]  flumina, nec somnos abrumpit cura salubris.               
  tempore non alio dicunt regionibus illis
  quaesitas ad sacra boues Iunonis et uris
  imparibus ductos alta ad donaria currus.
  ergo aegre rastris terram rimantur, et ipsis

  unguibus infodiunt fruges, montisque per altos             
  contenta ceruice trahunt stridentia plaustra.
  non lupus insidias explorat ouilia circum
  nec gregibus nocturnus obambulat: acrior illum
  cura domat; timidi dammae ceruique fugaces

[3,540]  nunc interque canes et circum tecta uagantur.              
  iam maris immensi prolem et genus omne natantum
  litore in extremo ceu naufraga corpora fluctus
  proluit; insolitae fugiunt in flumina phocae.
  interit et curuis frustra defensa latebris

  uipera et attoniti squamis astantibus hydri.               
  ipsis est aer auibus non aequus, et illae
  praecipites alta uitam sub nube relinquunt.
  praeterea iam nec mutari pabula refert,
  quaesitaeque nocent artes; cessere magistri,

[3,550]  Phillyrides Chiron Amythaoniusque Melampus.              
  saeuit et in lucem Stygiis emissa tenebris
  pallida Tisiphone Morbos agit ante Metumque,
  inque dies auidum surgens caput altius effert.
  balatu pecorum et crebris mugitibus amnes

  arentesque sonant ripae collesque supini.             
  iamque cateruatim dat stragem atque aggerat ipsis
  in stabulis turpi dilapsa cadauera tabo,
  donec humo tegere ac foueis abscondere discunt.
  nam neque erat coriis usus, nec uiscera quisquam

[3,560]  aut undis abolere potest aut uincere flamma;               
  ne tondere quidem morbo inluuieque peresa
  uellera nec telas possunt attingere putris;
  uerum etiam inuisos si quis temptarat amictus,
  ardentes papulae atque immundus olentia sudor

  membra sequebatur, nec longo deinde moranti              
  tempore contactos artus sacer ignis edebat.