[4,0] TERTVLLIANI ADVERSVS MARCIONEM LIBER QUARTUS. 

[4,1]
1. (1) Omnem sententiam et omnem paraturam impii atque sacrilegi Marcionis ad 
ipsum iam euangelium eius prouocamus quod interpolando suum fecit. Et ut fidem 
instrueret, dotem quandam commentatus est illi, opus ex contrarietatum 
oppositionibus Antitheses cognominatum et ad separationem legis et euangelii 
coactum, qua duos deos diuidens, proinde diuersos, alterum alterius instrumenti, 
uel, quod magis usui est dicere, testamenti, ut exinde euangelio quoque secundum 
Antitheses credendo patrocinaretur. (2) Sed et istas proprio congressu cominus, 
id est per singulas iniectiones Pontici, cecidissem, si non multo opportunius in 
ipso et cum ipso euangelio cui procurant retunderentur; quamquam tam facile est 
praescriptiue occurrere, et quidem ut accepto eas faciam, ut rato habeam, ut 
nobiscum facere dicam, quo magis de caecitate auctoris sui erubescant, nostrae 
iam antitheses aduersus Marcionem. (3) Atque adeo confiteor alium ordinem 
decucurrisse in ueteri dispositione apud creatorem, alium in noua apud Christum. 
Non nego distare documenta eloquii, praecepta uirtutis, legis disciplinas, dum 
tamen tota diuersitas in unum et eundem deum competat, illum scilicet a quo 
constat eam dispositam sicut et praedicatam. (4) Olim contionatur Esaias 
prodituram ex Sion legem et sermonem domini ex Hierusalem, aliam utique legem 
aliumque sermonem. Denique iudicabit, inquit, inter nationes, et traducet 
populum plurimum, scilicet non unius gentis Iudaeorum, sed nationum quae per 
nouam legem euangelii et nouum sermonem apostolorum iudicantur et traducuntur 
apud semetipsas de pristino errore, simul crediderunt, atque exinde concidunt 
machaeras suas in aratra, et sibynas, quod genus uenabulorum est, in falces, id 
est feros et saeuos quondam animos conuertunt in sensus probos et bonae frugis 
operarios. (5) Et rursus: Audite me, audite me, et populus meus et reges, 
auribus intendite in me, quoniam lex prodibit a me et iudicium meum in lucem 
nationum, quo iudicauerat atque decreuerat nationes quoque illuminandas per 
euangelii legem atque sermonem. Haec erit lex et apud Dauid, inuituperabilis, 
qua perfecta, conuertens animam, utique ab idolis ad deum. Hic erit et sermo, de 
quo idem Esaias, Quoniam, inquit, decisum sermonem faciet dominus in terra. (6) 
Compendiatum est enim nouum testamentum et a legis laciniosis oneribus 
expeditum. Sed quid pluribus, cum manifestius et luce ipsa clarius nouatio 
praedicetur a creatore per eundem? Ne rememineritis priorum, et antiqua ne 
recogitaueritis: uetera transierunt, noua oriuntur: ecce facio noua, quae nunc 
orientur. Item per Hieremiam: Nouate uobis nouamen nouum, et ne seueritis in 
spinas, et circumcidimini praeputio cordis uestri. Et alibi: Ecce uenient dies, 
dicit dominus, et perficiam domui Iacob et domui Iudae testamentum nouum, non 
secundum testamentum quod disposui patribus eorum in die qua arripui 
dispositionem eorum ad educendos eos de terra Aegypti. (7) Adeo pristinum 
testamentum temporale significat, dum mutabile ostendit, etiam dum aeternum de 
postero pollicetur. Nam per Esaiam, Audite me et uiuetis, et disponam uobis 
testamentum aeternum, adiciens sancta et fidelia Dauid, ut id testamentum in 
Christo decursurum demonstraret. Eundem ex genere Dauid, secundum Mariae censum, 
(8) etiam in uirga ex radice Iesse processura figurate praedicabat. Igitur si 
alias leges aliosque sermones et nouas testamentorum dispositiones a creatore 
dixit futuras, ut etiam ipsorum sacrificiorum alia officia potiora et quidem 
apud nationes destinarit, dicente Malachia, Non est uoluntas mea in uobis, 
inquit dominus, et sacrificia uestra non excipiam de manibus uestris, quoniam a 
solis ortu usque ad occasum glorificatum est in nationibus nomen meum, et in 
omni loco sacrificium nomini meo offertur, et sacrificium mundum scilicet 
simplex oratio de conscientia pura, necesse est omnis demutatio ueniens ex 
innouatione diuersitatem ineat cum his quorum fit, et contrarietatem ex 
diuersitate. (9) Sicut enim nihil demutatum quod non diuersum, ita nihil 
diuersum quod non contrarium. Eiusdem ergo deputabitur etiam contrarietas ex 
diuersitate cuius fuerit demutatio ex innouatione. Qui disposuit demutationem, 
iste instituit et diuersitatem; qui praedicauit innouationem, iste praenuntiauit 
et contrarietatem. (10) Quid differentiam rerum ad distantiam interpretaris 
potestatum? quid antitheses exemploram distorques aduersus creatorem, quas in 
ipsis quoque sensibus et affectionibus eius potes recognoscere? Ego, inquit, 
percutiam, et ego sanabo: Ego, inquit, occidam, et ego uiuificabo, condens 
scilicet mala et faciens pacem; qua etiam soles illum mobilitatis quoque et 
inconstantiae nomine reprehendere, prohibentem quae iubet et iubentem quae 
prohibet. Cur ergo non et antitheses ad naturalia reputasti contrarii sibi 
semper creatoris? Nec mundum saltim recogitare potuisti, nisi fallor, etiam apud 
Ponticos ex diuersitatibus structum aemularum inuicem substantiarum. (11) Prius 
itaque debueras alium deum luminis, alium tenebrarum determinasse, ut ita posses 
alium legis, alium euangelii asseuerasse. Ceterum praeiudicatum est ex 
manifestis, cuius opera et ingenia per antitheses constant, eadem forma constare 
etiam sacramenta. 

[4,2]
2. (1) Habes nunc ad Antitheses expeditam a nobis responsionem. Transeo nunc ad 
euangelii, sane non Iudaici sed Pontici, interim adulterati demonstrationem, 
praestructuram ordinem quem aggredimur. Constituimus inprimis euangelicum 
instrumentum apostolos auctores habere, quibus hoc munus euangelii promulgandi 
ab ipso domino sit impositum. Si et apostolicos, non tamen solos, sed cum 
apostolis et post apostolos, quoniam praedicatio discipulorum suspecta fieri 
posset de gloriae studio, si non adsistat illi auctoritas magistrorum, immo 
Christi, quae magistros apostolos fecit. (2) Denique nobis fidem ex apostolis 
Ioannes et Matthaeus insinuant, ex apostolicis Lucas et Marcus instaurant, isdem 
regulis exorsi, quantum ad unicum deum attinet creatorem et Christum eius, natum 
ex uirgine, supplementum legis et prophetarum. Viderit enim si narrationum 
dispositio uariauit, dummodo de capite fidei conueniat, de quo cum Marcione non 
conuenit. (3) Contra Marcion euangelio, scilicet suo, nullum adscribit auctorem, 
quasi non licuerit illi titulum quoque affingere, cui nefas non fuit ipsum 
corpus euertere. Et possem hic iam gradum figere, non agnoscendum contendens 
opus quod non erigat frontem, quod nullam constantiam praeferat, nullam fidem 
repromittat de plenitudine tituli et professione debita auctoris. (4) Sed per 
omnia congredi malumus, nec dissimulamus quod ex nostro intellegi potest. Nam ex 
iis commentatoribus quos habemus Lucam uidetur Marcion elegisse quem caederet. 
Porro Lucas non apostolus sed apostolicus, non magister sed discipulus, utique 
magistro minor, certe tanto posterior quanto posterioris apostoli sectator, 
Pauli sine dubio, ut et si sub ipsius Pauli nomine euangelium Marcion 
intulisset, non sufficeret ad fidem singularitas instrumenti destituta 
patrocinio antecessorum. (5) Exigeretur enim id quoque euangelium quod Paulus 
inuenit, cui fidem dedidit, cui mox suum congruere gestiit, siquidem propterea 
Hierosolymam ascendit ad cognoscendos apostolos et consultandos, ne forte in 
uacuura cucurrisset, id est ne non secundum illos credidisset et non secundum 
illos euangelizaret. Denique ut cum auctoribus contulit, et conuenit de regula 
fidei, dextras miscuere, et exinde officia praedicandi distinxerunt, ut illi in 
Iudaeos, Paulus in Iudaeos et in nationes. Igitur si ipse illuminator Lucae 
auctoritatem antecessorum et fidei et praedicationi suae optauit, quanto magis 
eam euangelio Lucae expostulem, quae euangelio magistri eius fuit necessaria? 
3. (1) Aliud est si penes Marcionem a discipulatu Lucae coepit religionis 
Christianae sacramentum. Ceterum si et retro decucurrit, habuit utique 
authenticam paraturam, per quam ad Lucam usque peruenit, cuius testimonio 
adsistente Lucas quoque possit admitti. 

[4,3] (2) Sed enim Marcion nactus epistulam Pauli ad Galatas, etiam ipsos apostolos suggillantis 
ut non recto pede incedentes ad ueritatem euangelii, simul et accusantis pseudapostolos 
quosdam peruertentes euangelium Christi, connititur ad destruendum statum eorum 
euangeliorum quae propria et sub apostolorum nomine eduntur, uel etiam 
apostolicorum, ut scilicet fidem quam illis adimit suo conferat. (3) Porro etsi 
reprehensus est Petras et Ioannes et Iacobus, qui existimabantur columnae, 
manifesta causa est. Personarum enim respectu uidebantur uariare conuictum. Et 
tamen cum ipse Paulus omnibus omnia fieret, ut omnes lucraretur, potuit et Petro 
hoc in consilio fuisse aliquid aliter agendi quam docebat. (4) Proinde si et 
pseudapostoli irrepserant, horum quoque qualitas edita est, circumcisionem 
uindicantium et Iudaicos fastos. Adeo non de praedicatione sed de conuersatione 
a Paulo denotabantur, aeque denotaturo si quid de deo creatore aut Christo eius 
errassent. Igitur distinguenda erunt singula. Si apostolos praeuaricationis et 
simulationis suspectos Marcion haberi queritur usque ad euangelii deprauationem, 
Christum iam accusat, accusando quos Christus elegit. Si uero apostoli quidem 
integrum euangelium contulerunt, de sola conuictus inaequalitate reprehensi, 
pseudapostoli autem ueritatem eorum interpolauerunt, et inde sunt nostra 
digesta, quod erit germanum illud apostolorum instrumentum quod adulteros passum 
est, quod Paulum illuminauit et ab eo Lucam? Aut si tam funditus deletum est, ut 
cataclysmo quodam, ita inundatione falsariorum obliteratum, iam ergo nec Marcion 
habet uerum. (5) Aut si ipsum erit uerum, id est apostolorum, quod Marcion habet 
solus (et quomodo nostro consonat quod non apostolorum, sed Lucae refertur?) aut 
si non statim Lucae deputandum est quo Marcion utitur, quia nostro consonat, 
scilicet adulterato etiam circa titulum, ceterum apostolorum est. Iam ergo et 
nostrum, quod illi consonat, aeque apostolorum est, sed adulteratum de titulo 
quoque. 

[4,4]
4. (1) Funis ergo ducendus est contentionis, pari hinc inde nisu fluctuante. Ego 
meum dico uerum, Marcion suum. Ego Marcionis affirmo adulteratum, Marcion meum. 
Quis inter nos determinabit, nisi temporis ratio, ei praescribens auctoritatem 
quod antiquius reperietur, et ei praeiudicans uitiationem quod posterius 
reuincetur? In quantum enim falsum corruptio est ueri, in tantum praecedat 
necesse est ueritas falsum. (2) Prior erit res passione, et materia aemulatione. 
Alioquin quam absurdum, ut, si nostrum antiquius probauerimus, Marcionis uero 
posterius, et nostrum ante uideatur falsum quam habuerit de ueritate materiam, 
et Marcionis ante credatur aemulationem a nostro expertum quam et editum, et 
postremo id uerius existimetur quod est serius, post tot ac tanta iam opera 
atque documenta Christianae religionis saeculo edita, quae edi utique non 
potuissent sine euangelii ueritate, id est ante euangelii ueritatem. (3) Quod 
ergo pertinet ad euangelium interim Lucae, quatenus communio eius inter nos et 
Marcionem de ueritate disceptat, adeo antiquius Marcione est quod est secundum 
nos, ut et ipse illi Marcion aliquando crediderit, cum et pecuniam in primo 
calore fidei catholicae ecclesiae contulit, proiectam mox cum ipso, posteaquam 
in haeresim suam a nostra ueritate desciuit. Quid nunc, si negauerint 
Marcionitae primam apud nos fidem eius, aduersus epistulam quoque ipsius? Quid 
si nec epistulam agnouerint? (4) Certe Antitheses non modo fatentur Marcionis, 
sed et praeferunt. Ex his mihi probatio sufficit. Si enim id euangelium quod 
Lucae refertur penes nos (uiderimus an et penes Marcionem) ipsum est quod 
Marcion per Antitheses suas arguit ut interpolatum a protectoribus Iudaismi ad 
concorporationem legis et prophetarum, qua etiam Christum inde confingerent, 
utique non potuisset arguere nisi quod inuenerat. (5) Nemo post futura 
reprehendit quae ignorat futura. Emendatio culpam non antecedit. Emendator sane 
euangelii a Tiberianis usque ad Antoniniana tempora euersi Marcion solus et 
primus obuenit, expectatus tamdiu a Christo, paenitente iam quod apostolos 
praemisisse properasset sine praesidio Marcionis. Nisi quod humanae temeritatis, 
non diuinae auctoritatis, negotium est haeresis, quae sic semper emendat 
euangelia dum uitiat; cum et si discipulus Marcion, non tamen super magistrum; 
et si apostolus Marcion, Siue ego, inquit Paulus, siue illi, sic praedicamus; et 
si prophetes Marcion, et spiritus prophetarum prophetis erunt subditi, non enim 
euersionis sunt, sed pacis; etiam si angelus Marcion, citius anathema dicendus 
quam euangelizator, quia aliter euangelizauit. Itaque dum emendat, utrumque 
confirmat, et nostrum anterius, id emendans quod inuenit, et id posterius quod 
de nostri emendatione constituens suum et nouum fecit. 

[4,5]
5. (1) In summa, si constat id uerius quod prius, id prius quod et ab initio, id 
ab initio quod ab apostolis, pariter utique constabit id esse ab apostolis 
traditum quod apud ecclesias apostolorum fuerit sacrosanctum. Videamus quod lac 
a Paulo Corinthii hauserint, ad quam regulam Galatae sint recorrecti, quid 
legant Philippenses, Thessalonicenses, Ephesii, quid etiam. Romani de proximo 
sonent, quibus euangelium et Petrus et Paulus sanguine quoque suo signatum 
reliquerunt. (2) Habemus et Ioannis alumnas ecclesias. Nam etsi Apocalypsin eius 
Marcion respuit, ordo tamen episcoporum ad originem recensus in Ioannem stabit 
auctorem. Sic et ceterarum generositas recognoscitur. Dico itaque apud illas, 
nec solas iam apostolicas, sed apud uniuersas quae illis de societate sacramenti 
confoederantur, id euangelium Lucae ab initio editionis suae stare quod cum 
maxime tuemur, Marcionis uero plerisque nec notum, nullis autem notum ut non 
eadem damnatum. (3) Habet plane et illud ecclesias, sed suas, tam posteras quam 
adulteras, quarum si censum requiras, facilius apostaticum inuenias quam 
apostolicum, Marcione scilicet conditore, uel aliquo de Marcionis examine. 
Faciunt fauos et uespae, faciunt ecclesias et Marcionitae. Eadem auctoritas 
ecclesiarum apostolicarum ceteris quoque patrocinabitur euangeliis, quae proinde 
per illas et secundum illas habemus, Ioannis dico et Matthaei, licet et Marcus 
quod edidit Petri affirmetur, cuius interpres Marcus. Nam et Lucae digestum 
Paulo adscribere solent. (4) Capit magistrorum uideri quae discipuli 
promulgarint. Itaque et de his Marcion flagitandus, quod omissis eis Lucae 
potius institerit, quasi non et haec apud ecclesias a primordio fuerint, 
quemadmodum et Lucae. Atquin haec magis a primordio fuisse credibile est, ut 
priora, qua apostolica, ut cum ipsis ecclesiis dedicata. Ceterum quale est, si 
nihil apostoli ediderunt, ut discipuli potius ediderint, qui nec discipuli 
existere potuissent sine ulla doctrina magistrorum? (5) Igitur dum constet haec 
quoque apud ecclesias fuisse, cur non haec quoque Marcion attigit, aut emendanda 
si adulterata, aut agnoscenda si integra? Nam et competit ut si qui euangelium 
peruertebant, eorum magis curarent peruersionem quorum sciebant auctoritatem 
receptiorem. Ideo et pseudapostoli, quod per falsum apostolos imitarentur. In 
quantum ergo emendasset quae fuissent emendanda, si fuissent corrupta, in tantum 
confirmauit non fuisse corrupta quae non putauit emendanda. (6) Denique 
emendauit quod corruptum existimauit. Sed nec hoc merito, quia non fuit 
corruptum. Si enim apostolica integre decucurrerunt, Lucae autem, quod est 
secundum nos, adeo congruit regulae eorum ut cum illis apud ecclesias maneat, 
iam et Lucae constat integrum decucurrisse usque ad sacrilegium Marcionis. 
Denique ubi manus illi Marcion intulit, tunc diuersum et aemulum factum est 
apostolicis. (7) Igitur dabo consilium discipulis eius, ut aut et illa 
conuertant, licet sero, ad formam sui, quo cum apostolicis conuenire uideantur 
(nam et cotidie reformant illud, prout a nobis cotidie reuincuntur), aut 
erubescant de magistro utrobique traducto, cum euangelii ueritatem nunc ex 
conscientia tramittit, nunc ex impudentia euertit. His fere compendiis utimur, 
cum de euangelii fide aduersus haereticos expedimur, defendentibus et temporum 
ordinem posteritati falsariorum praescribentem, et auctoritatem ecclesiarum 
traditioni apostolorum patrocinantem, quia ueritas falsum praecedat necesse est, 
et ab eis procedat a quibus tradita est. 

[4,6]
6. (1) Sed alium iam hinc inimus gradum, ipsum, ut professi sumus, euangelium 
Marcionis prouocantes, sic quoque probaturi adulteratum. Certe enim totum quod 
elaborauit etiam Antitheses praestruendo in hoc cogit, ut ueteris et noui 
testamenti diuersitatem constituat, proinde Christum suum a creatore separatum, 
ut dei alterius, ut alienum legis et prophetarum. (2) Certe propterea contraria 
quaeque sententiae suae erasit, conspirantia cum creatore, quasi ab assertoribus 
eius intexta: competentia autem sententiae suae reseruauit. Haec conueniemus, 
haec amplectemur, si nobiscum magis fuerint, si Marcionis praesumptionem 
percusserint. Tunc et illa constabit codem uitio haereticae caecitatis erasa quo 
et haec reseruata. (3) Sic habebit intentio et forma opusculi nostri, sub illa 
utique condicione quae ex utraque parte condicta sit. Constituit Marcion alium 
esse Christum qui Tiberianis temporibus a deo quondam ignoto reuelatus sit in 
salutem omnium gentium, alium qui a deo creatore in restitutionem Iudaici status 
sit destinatus quandoque uenturus. Inter hos magnam et omnem differentiam 
scindit, quantam inter iustum et bonum, quantam inter legem et euangelium, 
quantam inter Iudaismum et Christianismum. (4) Hinc erit et nostra praescriptio, 
qua defigimus nihil Christo dei alterius commune esse debere cum creatore, 
ceterum creatoris pronuntiandum si administrauerit dispositiones eius, si 
impleuerit prophetias eius, si adiuuerit leges eius, si repraesentauerit 
promissiones eius, si restaurauerit uirtutes eius, si sententias reformauerit, 
si mores, si proprietates expresserit. Huius pacti et huius praescripti, quaeso 
te, lector, memineris ubique, et incipe recognoscere aut Marcionis Christum aut 
creatoris. 

[4,7]
7. (1) Anno quintodecimo principatus Tiberiani proponit eum descendisse in 
ciuitatem Galilaeae Capharnaum, utique de caelo creatoris, in quod de suo ante 
descenderat. Ecquid ergo ordinis fuerat ut prius de suo caelo in creatoris 
descendens describeretur? Cur enim non et ista reprehendam quae non implent 
fidem ordinariae narrationis, deficientis in mendacio semper? Plane semel dicta 
sint per quae iam alibi retractauimus an descendens per creatorem, et quidem 
aduersus ipsum, potuerit ab eo admitti et inde tramitti in terram aeque ipsius. 
(2) Nunc autem et reliquum ordinem descensionis expostulo, tenens descendisse 
illum. Viderit enim sicubi appamisse positum est. Apparere subitum ex inopinato 
sapit conspectum, qui semel impegerit oculos in id quod sine mora apparuit. 
Descendisse autem dum fit, uidetur et subit oculos. De facto etiam ordinem 
facit, atque ita cogit exigere, quali habitu, quali suggestu, quonam impetu uel 
temperamento, etiam quo in tempore diei noctisue descenderit: praeterea quis 
uiderit descendentem, quis retulerit, quis asseuerauerit rem utique nec 
asseueranti facile credendam. (3) Indignum denique ut Romulus quidem ascensus 
sui in caelum habuerit Proculum affirmatorem, Christus uero dei descensus de 
caelo sui non inuenerit annuntiatorem, quasi non sic et ille ascenderit iisdem 
mendacii scalis, sicut et iste descendit. Quid autem illi cum Galilaea, si non 
erat creatoris, cui ista regio destinabatur ingressuro praedicationem? dicente 
Esaia, Hoc primum bibito, cito facito, regio Zabulon et terra Nephthalim, et 
ceteri qui maritimam et Iordanis, Galilaea nationum, populus qui sedetis in 
tenebris, uidete lumen magnum: qui habitatis terram, sedentes in umbra mortis, 
lumen ortum est super uos. (4) Bene autem quod et deus Marcionis illuminator 
uindicatur nationum, quo magis debuerit uel de caelo descendere, et, si utique, 
in Pontum potius descendere quam in Galilaeam. Ceterum et loco et illuminationis 
opere secundum praedicationem occurrentibus Christo iam eum prophetatum 
incipimus agnoscere, ostendentem in primo ingressu uenisse se non ut legem et 
prophetas dissolueret, sed ut potius adimpleret. Hoc enim Marcion ut additum 
erasit. (5) Sed frustra negabit Christum dixisse quod statim fecit ex parte. 
Prophetiam enim interim de loco adimpleuit. De caelo statim ad synagogam. Ut 
dici solet, ad quod uenimus; hoc age, Marcion, aufer etiam illud de euangelio, 
Non sum missus nisi ad oues perditas domus Israel, et, Non est auferre panem 
filiis et dare eum canibus, ne scilicet Christus Israelis uideretur. (6) 
Sufficiunt mihi facta pro dictis. Detrahe uoces Christi mei, res loquentur. Ecce 
uenit in synagogam; certe ad oues perditas domus Israelis. Ecce doctrinae suae 
panem prioribus offert Israelitis; certe ut filios praefert. Ecce aliis eum 
nondum impertit; certe ut canes praeterit. Quibus autem magis impertisset quam 
extraneis creatoris, si ipse inprimis non fuisset creatoris? (7) Et tamen 
quomodo in synagogam potuit admitti tam repentinus, tam ignotus, cuius nemo 
adhuc certus de tribu, de populo, de domo, de censu denique Augusti, quem testem 
fidelissimum dominicae natiuitatis Romana archiua custodiunt? Meminerant certe, 
nisi circumcisum scirent, non admittendum in sancta sanctorum. Sed etsi passim 
synagoga adiretur, non tamen ad docendum nisi ab optime cognito et explorato et 
probato, iam pridem in hoc ipsum uel aliunde commendato cum hoc munere. 
Stupebant autem omnes ad doctrinam eius. Plane. Quoniam, inquit, in potestate 
erat sermo eius, non quoniam aduersus legem et prophetas docebat. Utique enim 
eloquium diuinum et uim et gratiam praestabat, magis exstruens quam destruens 
substantiam legis et prophetarum. (8) Alioquin non stuperent, sed horrerent. Nec 
mirarentur, sed statim auersarentur destructorem legis et prophetarum, et utique 
inprimis alterius dei praedicatorem, quia nec potuisset aduersus legem et 
prophetas docere et hoc nomine aduersus creatorem, non praemissa diuersae atque 
aemulae diuinitatis professione. Cum ergo nihil tale scriptura significet, nisi 
solam uim et potestatem sermonis admirationi fuisse, facilius ostendit secundum 
creatorem docuisse illum, quia non negauit, quam aduersus creatorem, quia non 
significauit. (9) Atque ita aut eius erit agnoscendus secundum quem docuit, aut 
praeuaricator iudicandus si secundum eum aduersus quem uenerat docuit. Exclamat 
ibidem spiritus daemonis, Quid nobis et tibi est Iesu? uenisti perdere nos: scio 
qui sis, sanctus dei. (10) Hic ego non retractabo an et hoc cognomentum 
competierit ei quem nec Christum uocari oporteret, si non creatoris. Alibi iam 
de nominibus expostulatum est. At nunc discepto quomodo hoc eum uocari 
cognouerit daemon, nulla unquam retro emissa praedicatione in illum a deo ignoto 
et in id temporis muto, cuius nec sanctum eum contestari potuit, ut ignoti etiam 
ipsi suo creatori. Quid autem iam tale ediderit nouae diuinitatis per quod 
posset alterius dei sanctus intellegi? (11) Tantum quod synagogam introgressus, 
et nec sermone operatus aliquid aduersus creatorem? Sicut ergo quem ignorabat 
nullo modo poterat Iesum et sanctum dei agnoscere, ita quem norat agnouit. Nam 
et prophetam meminerat sanctum dei praedicasse, et Iesum nomen dei esse in filio 
Naue. Haec et ab angelo exceperat secundum nostrum euangelium: Propterea quod in 
te nascetur uocabitur sanctum, filius dei: et, Vocabis nomen eius Iesum. (12) 
Sed et habebat utique sensum aliquem dominicae dispositionis (licet daemon 
tamen), magis quam alienae et nondum satis cognitae. Nam et praemisit, Quid 
nobis et tibi, Iesu? non quasi in extraneum, sed ad quem pertinent spiritus 
creatoris. Nec enim dixit, Quid tibi et nobis? sed, Quid nobis et tibi? se 
deplorans et sorti suae exprobrans; quam iam uidens adicit, Venisti perdere nos. 
(13) Adeo iudicis et ultoris et, ut ita dixerim, saeui dei filium agnouerat 
Iesum, non optimi illius, et perdere et punire nescientis. Quorsum hunc locum 
praemisimus ? Ut Iesum et a daemone non alium doceamus agnitum et a semetipso 
non alium confirmatum quam creatoris. Atquin, inquis, increpuit illum Iesus. 
Plane, ut inuidiosum, et in ipsa confessione petulantem et male adulantem; quasi 
haec esset summa gloria Christi, si ad perditionem daemonum uenisset et non 
potius ad hominum salutem, qui nec discipulos de subactione spirituum sed de 
candida salutis gloriari uolebat. (14) Aut cur eum increpuit? Si quasi mentitum 
in totum, ergo non fuit Iesus, nec dei sanctus omnino: si quasi ex parte 
mentitum, quod eum Iesum quidem et sanctum dei, sed creatoris, existimasset, 
iniustissime increpuit hoc sentientem quod sciebat sentiendum, et hoc non 
existimantem quod ignorabat existimandum, alium Iesum et alterius dei sanctum. 
(15) Quodsi uerisimiliorem statum non habet increpatio nisi quem nos 
interpretamur, iam ergo et daemon nihil mentitus est, non ob mendacium 
increpitus; ipse enim erat Iesus, praeter quem alium daemon agnouisse non 
poterat, et Iesus eum confirmauit quem agnouerat daemon, dum non ob mendacium 
increpat daemonem. 

[4,8]
8. (1) Nazaraeus uocari habebat secundum prophetiam Christus creatoris. Unde et 
ipso nomine nos Iudaei Nazarenos appellant per eum. Nam et sumus de quibus 
scriptum est: Nazaraei exalbati sunt super niuem, qui scilicet retro luridati 
delinquentiae maculis et nigrati ignorantiae tenebris. Christo autem appellatio 
Nazaraei competitura erat ex infantiae latebris, ad quas apud Nazareth 
descendit, uitando Archelaum filium Herodis. (2) Hoc propterea non omisi, quia 
Christum Marcionis oportuerat omne commercium eierasse etiam locorum familiarium 
Christi creatoris, habentem tanta Iudaeae oppida non ita Christo creatoris per 
prophetas emancipata. Ceterum prophetarum erit Christus ubicunque secundum 
prophetas inuenitur. Et tamen apud Nazareth. quoque nihil noui notatur 
praedicasse, dum alio, merito unius prouerbii, eiectus refertur. Hic primum 
manus ei iniectas animaduertens necesse habeo iam de substantia eius corporali 
praefinire, quod non possit phantasma credi qui contactum et quidem uiolentia 
plenum detentus et captus et ad praecipitium usque protractus admiserit. (3) Nam 
etsi per medios euasit, sed ante iam uim expertus, et postea dimissus; scilicet 
soluto, uti assolet, tumultu, uel etiam irrupto, non tamen per caliginem eluso, 
quae nulli omnino tactui succidisset, si fuisset. 
Tangere enim et tangi nisi corpus nulla potest res, 
etiam saecularis sapientiae digna sententia est. (4) Ad summam, et ipse mox 
tetigit alios, quibus manus imponens, utique sentiendas, beneficia medicinarum 
conferebat, tam uera, tam non imaginaria, quam erant per quas conferebat. Ipse 
igitur est Christus Esaiae, remediator ualetudinum. Hic, inquit, imbecillitates 
nostras aufert et languores portat. Portare autem Graeci etiam pro eo solent 
ponere quod est tollere. Sufficit interim mihi generalis repromissio. Quodcunque 
curauerit Iesus, meus est. Veniemus tamen et ad species curationum. (5) Ceterum 
et a daemoniis liberare curatio est ualetudinis. Itaque spiritus nequam quasi ex 
forma iam prioris exempli cum testimonio excedebant uociferantes, Tu es filius 
dei. Cuius dei, uel hic pareat. Sed proinde increpabantur et iubebantur tacere. 
Proinde enim Christus ab hominibus, non a spiritibus immundis, uolebat se filium 
dei agnosci, ille Christus duntaxat cui hoc congruebat quia praemiserat per quos 
posset agnosci, et utique digniores praedicatores. (6) Illius erat praeconium 
immundi spiritus respuere cui sancti abundabant. Porro qui nunquam fuerat 
annuntiatus (si tamen uolebat agnosci, frustra autem uenerat si nolebat), non 
esset aspernatus testimonium alienae et cuiuscunque substantiae, qui propriae 
non habebat, qui in aliena descenderat. (7) Iam nunc et qua destructor creatoris 
nihil magis gestisset quam a spiritibus ipsius agnosci et diuulgari prae timore; 
nisi quod Marcion deum suum timeri negat, defendens bonum non timeri, sed 
iudicem, apud quem sint materiae timoris, ira, saeuitia, iudicia, uindicta, 
damnatio. Sed et daemonia timore utique cedebant. Ergo timendi dei filium 
confitebantur, occasionem habitura non cedendi, si non timendi: et ille iussu et 
increpitu ea expellens, non suasu qua bonus, timendum se exhibebat. (8) Aut 
numquid ideo increpabat quia timebatur, nolens timeri? Et quomodo ea uolebat 
excedere, quod nisi timore non facerent? Cecidit ergo in necessitatem qua 
disparem se naturae suae ageret, cum posset ut bonus semel eis parcere. Cecidit 
et in aliam praeuaricationis notam, cum se a daemoniis quasi filium creatoris 
sustineret timeri, ut iam non propria potestate expelleret daemonia, sed per 
creatoris auctoritatem. (9) In solitudinem procedit. Solemnis et huiusmodi regio 
creatoris. Oportebat sermonem illic quoque uideri in corpore ubi egerat 
aliquando et in nube. Competebat et euangelio habitus loci qui placuerat et 
legi. Capiat itaque iocunditatem solitudo: hoc Esaias promiserat. Detentus a 
turbis, Oportet me, inquit, et aliis ciuitatibus annuntiare regnum dei. (10) 
Ostenderat iam alicubi deum suum? Non puto adhuc usque. Sed de his loquebatur 
qui alium quoque deum nouerant? Nec hoc credo. Ergo si nec ille alium deum 
ediderat nec illi nouerant praeter creatorem, eiusdem dei regnum portendebat 
quem solum sciebat notum eis qui audiebant. 

[4,9]
9. (1) De tot generibus operum quid utique ad piscaturam respexit, ut ab illa in 
apostolos sumeret Simonem et filios Zebedaei (non enim simplex factum uideri 
potest de quo argumentum processurum erat), dicens Petro trepidanti de copiosa 
indagine piscium, Ne time, abhinc enim homines eris capiens? (2) Hoc enim dicto 
intellectum illis suggerebat adimpletae prophetiae, se eum esse qui per 
Hieremiam pronuntiarat, Ecce ego mittam piscatores multos, et piscabuntur illos, 
homines scilicet. Denique relictis nauiculis secuti sunt eum, ipsum 
intellegentes qui coeperat facere quod edixerat. Aliud est si affectauit de 
nauiculariorum collegio adlegere, habiturus apostolum quandoque nauclerum 
Marcionem. (3) Praestruximus quidem aduersus Antitheses nihil proficere 
proposito Marcionis quam putat diuersitatem legis et euangelii, ut et hanc a 
creatore dispositam, denique praedicatam in repromissione nouae legis et noui 
sermonis et noui testamenti. Sed quoniam attentius argumentatur apud illum suum 
nescio quem suntalai/pwron, id est commiseronem, et summisou&menon, id est 
coodibilem, in leprosi purgationem, non pigebit ei occurrere et inprimis 
figuratae legis uim ostendere, quae in exemplo leprosi non contingendi, immo ab 
omni commercio submouendi, communicationem prohibebat hominis delictis 
commaculati, cum qualibus et apostolus cibum quoque uetat sumere; participari 
enim stigmata delictorum, quasi ex contagione, si qui se cum peccatore 
miscuerit. (4) Itaque dominus uolens altius intellegi legem per carnalia 
spiritalia significantem, et hoc nomine non destruens sed magis exstruens, quam 
pertinentius uolebat agnosci, tetigit leprosum, a quo etsi homo inquinari 
potuisset, deus utique non inquinaretur, incontaminabilis scilicet. Ita non 
praescribetur illi quod debuerit legem obseruare et non contingere immundum, 
quem contactus immundi non erat inquinaturus. (5) Hoc magis meo Christo 
competere sic doceo, dum tuo non competere demonstro. Si enim ut aemulus legis 
tetigit leprosum, nihili faciens praeceptum legis per contemptum inquinamenti, 
quomodo posset inquinari, qui corpus non habebat quod inquinaretur? Phantasma 
enim inquinari non posset. Qui ergo inquinari non poterat ut phantasma, iam non 
uirtute diuina incontaminabilis erit sed phantasmatis inanitate; nec 
contempsisse uideri potest inquinamentum, cuius materiam non habebat; ita nec 
legem destruxisse, qui inquinamentum ex occasione phantasmatis, non ex 
ostentatione uirtutis, euaserat. (6) Si autem Helisaeus prophetes creatoris 
unicum leprosum Naaman Syrum ex tot leprosis Israelitis emundauit, nec hoc ad 
diuersitatem facit Christi, quasi hoc modo melioris dum Israeliten leprosum 
emundat extraneus, quem suus dominus emundare non ualuerat; Syro facilius 
emundato, significato per nationes emundationis in Christo lumine earum, quae 
septem maculis capitalium delictorum inhorrerent, idololatria, blasphemia, 
homicidio, adulterio, stupro, falso testimonio, fraude. (7) Quapropter septies, 
quasi per singulos titulos, in Iordane lauit, simul et ut totius hebdomadis 
caneret expiationem, et quia unius lauacri uis et plenitudo Christo soli 
dicabatur, facturo in terris, sicut sermonem compendiatum, ita et lauacrum. Nam 
et hoc opponit Marcion, Helisaeum quidem materia eguisse, aquam adhibuisse, et 
eam septies, Christum uero uerbo solo et hoc semel functum curationem statim 
repraesentasse. Quasi non audeam et uerbum ipsum in substantiam creatoris 
uindicare. Nullius rei non ille potior auctor qui prior. (8) Incredibile plane 
ut potestas creatoris uerbo remedium uitii unius operata sit, quae uerbo tantam 
mundi molem semel protulit. Unde magis dinoscitur Christus creatoris quam ex 
uerbi potestate? Sed ideo alius Christus, quia aliter quam Helisaeus, quia 
potentior dominus famulo suo. Quid constituis, Marcion, proinde res agi a seruis 
quemadmodum ab ipsis dominis? Non times ne in dedecus tibi uertat, si ideo 
Christum negas creatoris quia potentior fuerit famulo creatoris, qui ad Helisaei 
pusillitatem maior agnoscitur, si tamen maior? Par enim curatio, licet distet 
operatio. Quid amplius praestitit tuus Christus quam meus Helisaeus? Immo quid 
magnum praestitit tui Christi uerbum, cum id praestiterit quod fluuius 
creatoris? (9) Secundum haec cetera quoque occurrunt. Quantum enim ad gloriae 
humanae auersionem pertinebat, uetuit eum diuulgare, quantum autem ad tutelam 
legis, iussit ordinem impleri: Vade, ostende te sacerdoti, et offer mumus quod 
praecepit Moyses. Argumenta enim figurata utpote prophetatae legis adhuc in suis 
imaginibus tuebatur, quae significabant hominem quondam peccatorem uerbo mox dei 
emaculatum offerre debere munus deo apud templum, orationem scilicet et actionem 
gratiarum apud ecclesiam per Christum Iesum, catholicum patris sacerdotem. (10) 
Itaque adiecit, Ut sit uobis in testimonium, sine dubio quo testabatur se legem 
non dissoluere sed adimplere, quo testabatur se ipsum esse qui morbos et 
ualetudines eorum suscepturus annuntiabatur. Hanc tam congruentem et debitam 
interpretationem testimonii adulator Christi sui Marcion sub obtentu 
mansuetudinis et lenitatis quaerit excludere. Nam et bonus, inquit, praeterea 
sciens omnem qui lepra esset liberatus solemnia legis executurum, ideo ita 
praecepit. (11) Quid tum? Perseuerauitne in bonitate, id est permissione legis, 
an non? Si enim bonus perseuerauit, nusquam destructor erit legis, nec dei 
alterius habebitur, cessante legis destructione per quam alterius dei 
uindicatur. (12) Si non perseuerauit bonus, destruendo postea legem, falsum ergo 
testimonium postea collocauit apud illos in curatione leprosi; deseruit enim 
bonitatem, dum destruit legem. Malus iam quando legis euersor, si bonus cum 
legis indultor. Sed et eo quod indulsit legi obsequium, bonam legem confirmauit. 
Nemo enim malo obsequi patitur. (13) Ergo et sic malus, si obsequium malae legi 
indulsit, et sic deterior, si bonae legis destructor aduenit. Proinde si ut 
sciens omnem qui lepra liberatus esset ita facturum ideo praecepit munus 
offerre, potuit et non praecepisse quod sciebat ultro futurum. In uanum ergo 
descendit quasi legem destructurus, cum cedit obsecutoribus legis. Atquin quasi 
sciens formam eorum magis ab ea auertendos praeuenire debuerat, si in hoc 
uenerat. Cur enim non tacuit, ut homo solo suo arbitrio legi obediret? Tunc enim 
aliquatenus posset uideri patientiae suae praestitisse. (14) Sed adicit etiam 
auctoritatem suam exaggeratam testimonii pondere. Cuius iam testimonii, nisi 
legis assertae? Certe nihil interest quomodo firmauerit legem, siue qua bonus, 
siue qua superuacuus, siue qua patiens, siue qua inconstans, dum te, Marcion, de 
gradu pellam. Ecce praecepit legem impleri. (15) Quocunque modo praecepit, eodem 
potuit etiam illam praemisisse sententiam, Non ueni legem dissoluere sed 
adimplere. Quid ergo tibi fuit de euangelio erasisse quod saluum est? Confessus 
es enira prae bonitate fecisse illum quod negas dixisse. Constat ergo dixisse 
illum, quia et fecit, et te potius uocem domini de euangelio eradicasse quam 
nostros iniecisse. 

[4,10]
10. (1) Curatur et paralyticus, et quidem in coetu, spectante populo. Videbit 
enim, inquit Esaias, populus sublimitatem domini et gloriam dei. Quam 
sublimitatem, et quam gloriam? Conualescite manus dimissae et genua dissoluta; 
hoc erit paralysis. Conualescite, nec timete. Non otiose iterans, Conualescite, 
nec uane subiungens, Nec timete, quoniam cum redintegratione membrorum uirium 
quoque repraesentationem pollicebatur: Exsurge, et tolle dicturi erant, Quis 
dimittet peccata nisi solus deus? (2) Habes itaque iam et specialis medicinae 
dispunctam prophetiam, et eorum quae medicinam sunt secuta. Pariter ct 
dimissorem delictorum Christum recognosce apud eundem prophetam: Quoniam, 
inquit, in plurimis dimittet delicta eorum, et delicta nostra ipse aufert. Nam 
et in priore ex ipsius domini persona, Etsi fuerint delicta uestra tanquam 
roseum, uelut niuem exalbabo, etsi tanquam coccinum, uelut lanam exalbabo; in 
roseo sanguinem ostendens prophetarum, in coccino domini, ut clariorem. Etiam 
Micheas de uenia delictorum, Quis deus quomodo tu, eximens iniquitates et 
praeteriens iniustitias residuis haereditatis tuae? et non tenuit in testimonium 
iram suam, quia uoluit esse misericordiam; auertet, et miserebitur nostri; 
demerget delicta nostra, et demerget in profundo maris peccata nostra. (3) Sed 
et si nihil tale in Christum fuisset praedicatum, haberem huius benignitatis 
exempla in creatore, promittentia mihi et in filio patris affectus. Video 
Niniuitas scelerum ueniam consecutos a creatore, ne dixerim tunc quoque a 
Christo, quia a primordio egit in patris nomine. Lego et Nathan prophetam 
agnoscenti Dauid delictum suum in Uriam dixisse, Et dominus circumduxit delictum 
tuum et non morieris; proinde et Achab regem, maritum Iezabel, reum idololatriae 
et sanguinis Nabuthae, ueniam meruisse paenitentiae nomine; Ionathan, filium 
Saulis, resignati ieiunii culpam deprecatione delesse. (4) Quid de ipso populo 
retexam totiens delictorum indulgentia restituto? ab eo scilicet deo qui mauult 
misericordiam quam sacrificium, et peccatoris paenitentiam quam mortem. Prius 
est igitur neges creatorem indulsisse aliquando delicta, consequens est ut 
ostendas nec in Christum suum tale quid eum praedicasse; et ita probabis nouam 
istam Christi noui scilicet benignitatem, si probaueris nec parem creatori nec 
praedicatam a creatore. (5) Sed et peccata dimittere an eius possit esse qui 
negetur tenere, et an eius sit absoluere cuius non sit etiam damnare, et an 
congruat eum ignoscere in quem nihil sit admissum, alibi iam congressi malumus 
admonere quam rectractare. (6) De filio hominis duplex est nostra praescriptio, 
neque mentiri posse Christum, ut se filium hominis pronuntiaret si non uere 
erat, neque filium hominis constitui qui non sit natus ex homine, uel patre uel 
matre, atque ita discutiendum cuius hominis filius accipi debeat, patris an 
matris. Si ex deo patre est, utique non est ex homine; si non et ex homine, 
superest ut ex homine sit matre; si ex homine, iam apparet quia ex uirgine. Cui 
enim homo pater non datur, nec uir matri eius deputabitur: porro, cui uir non 
deputabitur, uirgo est. (7) Ceterum duo iam patres habebuntur, deus et homo, si 
non uirgo sit mater. Habebit enim uirum, ut uirgo non sit, et habendo uirum duos 
patres faciet, deum et hominem, ei qui et dei et hominis esset filius. Talem, si 
forte, Castori aut Herculi natiuitatem tradunt fabulae. Si haec ita 
distinguuntur, id est si ex matre filius est hominis quia ex patre non est, ex 
matre autem uirgine quia non ex patre homine, hic erit Christus Esaiae quem 
concepturam uirginem praedicat. (8) Qua igitur ratione adtnittas filium hominis, 
Marcion, circumspicere non possum. Si patris hominis, negas dei filium; si et 
dei, Herculem de fabula facis Christum; si matris tantum hominis, meum concedis; 
si neque patris hominis <neque matris>, ergo nullius hominis est filius, et 
necesse est mendacium admiserit, qui se quod non erat dixit. (9) Unum potest 
angustiis tuis subuenire, si audeas aut deum tuum patrem Christi Hominem quoque 
cognominare, quod de aeone fecit Valentinus, aut uirginem hominem negare, quod 
nec Valentinus quidem fecit. Quid nunc, si ipso titulo filii hominis censetur 
Christus apud Danielem? Nonne sufficit ad probationem prophetici Christi? (10) 
Cum enim id se appellat quod in Christum praedicabatur creatoris, sine dubio 
ipsum se praestat intellegi in quem praedicabatur. Nominum communio simplex, si 
forte, uideri potest, et tamen nec Christum nec Iesum uocari debuisse defendimus 
diuersitatis condicionem tenentes. Appellatio autem, quod est filius hominis, in 
quantum ex accidenti obuenit, in tantum difficile est ut et ipsa concurrat super 
nominis communionem. Ex accidenti enim proprio est, maxime cum causa non 
conuenit eadem per quam deueniat in communionem. (11) Atque adeo si et Christus 
Marcionis natus ex homine diceretur, tunc et ipse caperet appellationis 
communionem, et essent duo filii hominis, sicut et duo Christi et duo Iesus. 
Ergo cum appellatio propria est eius in quo habet causam, si et alii uindicetur 
in quo est communio nominis, non etiam appellationis, suspecta iam fit communio 
nominis quoque in eo cui uindicatur sine causa communio appellationis, et 
sequitur ut unus idemque credatur qui et nominis et appellationis capacior 
inuenitur, dum alter excluditur, qui non habet appellationis communionem, carens 
causa. Nec alius erit capacior utriusque quam qui prior et nomen sortitus est 
Christi et appellationem filii hominis, Iesus scilicet creatoris. (12) Hic erat 
uisus Babylonio regi in fornace cum martyribus suis quartus, tanquam filius 
hominis. Idem ipsi Danieli reuelatus directo filius hominis ueniens cum caeli 
nubibus iudex, sicut et scriptura demonstrat. (13) Hoc dixi sufficere potuisse 
de nominatione prophetica circa filium hominis. Sed plus mihi scriptura confert, 
ipsius scilicet domini interpretatione. Nam cum Iudaei solummodo hominem eius 
intuentes, necdum et deum certi, qua dei quoque filium, merito retractarent non 
posse hominem delicta dimittere, sed deum solum, cur non secundum intentionem 
eorum de homine eis respondit habere eum potestatem dimittendi delicta, quando 
et filium hominis nominans hominem nominaret? nisi quia ideo ipsa uoluit eos 
appellatione filii hominis ex instrumento Danielis repercutere, ut ostenderet 
deum et hominem qui delicta dimitteret; (14) illum scilicet solum filium hominis 
apud Danielis prophetiam consecutum iudicandi potestatem, ac per eam utique et 
dimittendi delicta (qui enim iudicat, et absoluit), ut scandalo isto discusso 
per scripturae recordationem facilius eum agnoscerent ipsum esse filium hominis 
ex ipsa peccatorum remissione. Denique nusquam adhuc professus est se filium 
hominis quam in isto loco primum in quo primum peccata dimisit, id est in quo 
primum iudicauit, dum absoluit. (15) Ad haec quodcunque diuersa pars fuerit 
argumentata quale sit dispice. Nam in illam necesse est amentiam tendat, ut et 
filium hominis defendat ne mendacem eum faciat, et ex homine neget natum ne 
filium uirginis concedat. Quodsi et auctoritas diuina et rerum natura et 
communis sapientia non admittunt insaniam haereticam, occasio est et hic 
interpellandi quam breuissime de substantia corporis aduersus phantasmata 
Marcionis. (16) Si natus ex homine est, ut filius hominis, corpus ex corpore 
est. Plane facilius inuenias hominem natum cor non habere uel cerebrum, sicut 
ipsum Marcionem, quam corpus, ut Christum Marcionis. Atque adeo inspice cor 
Pontici aut cerebrum. 

[4,11]
11. (1) Publicanum adlectum a domino in argumentum deducit, quasi ab aduersario 
legis adlectum, extraneum legis et Iudaismi profanum. Excidit ei uel de Petro, 
legis homine, et tamen non tantum adlecto, sed etiam testimonium consecuto 
agnitionis praestitae a patre. Nusquam legerat lumen et spem et expectationem 
nationum praedicari Christum. Atquin probauit potius Iudaeos, dicendo medicum 
sanis non esse necessarium sed male habentibus. (2) Si enim male ualentes uoluit 
intellegi ethnicos et publicanos, quos adlegebat, sanos Iudaeos confirmabat, 
quibus medicum necessarium negabat. Hoc si ita est, male descendit ad legem 
destruendam, quasi ad malam ualetudinem remediandam, in qua qui agebant bene 
ualebant, quibus medicus necessarius non erat. (3) Quale est autem ut 
similitudinem medici proposuerit, nec impleuerit? Nam sicut sanis medicum nemo 
adhibet, ita nec in tantum extraneis, quantum est homo a deo Marcionis, suum 
habens et auctorem et protectorem, et ab illo potius medicum Christum. Hoc 
similitudo praeiudicat, ab eo magis praestari medicum ad quem pertinent qui 
languent. (4) Unde autem et Ioannes uenit in medium? Subito Christus, subito et 
Ioannes. Sic sunt omnia apud Marcionem, quae suum et plenum habent ordinem apud 
creatorem. Sed de Ioanne cetera alibi. Ad praesentes enim quosque articulos 
respondendum est. Nunc illud tuebor, ut demonstrem et Ioannem Christo et 
Christum Ioanni conuenire, utique prophetae creatoris, qua Christum creatoris, 
atque ita erubescat haereticus, Ioannis ordinem frustra frustratus. (5) Si enim 
nihil omnino administrasset Ioannes, secundum Esaiam uociferator in solitudinem 
et praeparator uiarum dominicarum per denuntiationem et laudationem 
paenitentiae, si non etiam ipsum inter ceteros tinxisset, nemo discipulos 
Christi manducantes et bibentes ad formam discipulorum Ioannis assidue 
ieiunantium et orantium prouocasset, quia, si qua diuersitas staret inter 
Christum et Ioannem et gregem utriusque, nulla esset comparationis exactio, 
uacaret prouocationis intentio. (6) Nemo enim miraretur et nemo torqueretur, si 
diuersae diuinitatis aemulae praedicationes de disciplinis quoque inter se non 
conuenirent, non conuenientes prius de auctoritatibus disciplinarum. Adeo 
Ioannis erat Christus et Ioannes Christi, ambo creatoris, et ambo de lege et 
prophetis praedicatores et magistri. Sed et Christus reiecisset Ioannis 
disciplinam, ut dei alterius, et discipulos defendisset, ut merito aliter 
incedentes, aliam scilicet et contrariam initiatos diuinitatem. At nunc 
humiliter reddens rationem quod non possent ieiunare filii sponsi quamdiu cum 
eis esset sponsus, postea uero ieiunaturos promittens cum ablatus ab eis sponsus 
esset, nec discipulos defendit, sed potius excusauit, quasi non sine ratione 
reprehensos, nec Ioannis reiecit disciplinam, sed magis concessit, tempori 
Ioannis eam praestans, ut tempori suo eam destinans, reiecturus alioquin eam et 
defensurus aemulos eius, si non ipsius fuisset iam quae erat. (7) Teneo meum 
Christum etiam in nomine sponsi, de quo psalmus, Ipse tanquam sponsus egrediens 
de thalamo suo: a summo caeli profectio eius et deuersio eius ad summum usque 
eius. Qui etiam per Esaiam gaudens ad patrem, Exultet, inquit, anima mea in 
domino, induit enim me indumentum salutaris, et tunicam iocunditatis uelut 
sponso, circumposuit mihi mitram uelut sponsae. In se enim et ecclesiam deputat, 
de qua idem spiritus ad ipsum, Et circumpones tibi omnes eos, uelut ornamentum 
sponsae. (8) Hanc sponsam Christus sibi etiam per Salomonem ex uocatione gentium 
arcessit: siquidem legisti, Veni sponsa de Libano, eleganter Libani utique 
montis mentione iniecta, qui turis uocabulo est penes Graecos; de idololatria 
enim sibi sponsabat ecclesiam. Nega te nunc dementissimum, Marcion. Ecce legem 
tui quoque dei impugnas. Nuptias non coniungit, coniunctas non admittit, neminem 
tingit nisi caelibem aut spadonem, morti aut repudio baptisma seruat. Quid 
itaque Christum eius sponsum facis? Illius hoc nomen est qui masculum et feminam 
coniunxit, non qui separauit. (9) Errasti in illa etiam domini pronuntiatione 
qua uidetur noua et uetera discernere. Inflatus es utribus ueteribus et 
excerebratus es nouo uino, atque ita ueteri, id est priori euangelio, pannum 
haereticae nouitatis assuisti. In quo alter creator, uelim discere. Cum per 
Hieremiam praecepit, Nouate uobis nouamen nouum, nonne a ueteribus auertit? cum 
per Esaiam edicit, Vetera transierunt, et ecce noua quae ego facio, nonne ad 
noua conuertit? Olim hanc statuimus destinationem pristinorum a creatore potius 
repromissam a Christo exhiberi, sub unius et eiusdem dei auctoritate, cuius sint 
et uetera et noua. (10) Nam et uinum nouum is non committit in ueteres utres qui 
et ueteres utres non habuerit, et nouum additamentum nemo inicit ueteri 
uestimento nisi cui non defuerit et uetus uestimentum. Ille non facit quid, si 
faciendum non est, qui habeat unde faciat, si faciendum esset. Itaque si in hoc 
dirigebat similitudinem, ut ostenderet se euangelii nouitatem separare a legis 
uetustate, suam demonstrabat et illam a qua separabat alienorum separatione non 
fuisse notandam, quia nemo alienis sua adiungit ut ab alienis separare possit. 
(11) Separatio per coniunctionem capit, de qua fit. Ita quae separabat, et in 
uno ostendebat fuisse, sicut et fuissent si non separaret. Et tamen sic 
concedimus separationem istam per reformationem, per amplitudinem, per 
profectum, sicut fructus separatur a semine, cum sit fructus ex semine: sic et 
euangelium separatur a lege, dum prouehitur ex lege, aliud ab illa sed non 
alienum, diuersum sed non contrarium. (12) Nec forma sermonis in Christo noua. 
Cum similitudines obicit, cum quaestiones refutat, de septuagesimo septimo uenit 
psalmo: Aperiam, inquit, in parabolam os meum, id est similitudinem; eloquar 
problemata, id est edisseram quaestiones. Si hominem alterius gentis probare 
uoluisses, utique de proprietate loquelae probares. 

[4,12]
12. (1) De sabbato quoque illud praemitto, nec hanc quaestionem consistere 
potuisse si non dominum sabbati circumferret Christus. Nec enim disceptaretur 
cur destrueret sabbatum, si destruere deberet. Porro destruere deberet, si 
alterius dei esset, nec quisquam miraretur facientem quod illi congruebat. 
Mirabantur ergo, quia non congruebat illi deum creatorem circumferre et sabbatum 
eius impugnare. (2) Et ut prima quaeque decidamus, ne eadem ubique nouemus ad 
omnem argumentationem aduersarii ex aliqua noua Christi institutione nitentem, 
haec iam definitio stabit, ideo de nouitate institutionis cuiusque disceptatum, 
quia de nouitate diuinitatis nihil erat usque adhuc editum, sicuti nec 
disceptatum, nec posse retorqueri ex ipsa nouitate institutionis cuiusque satis 
aliam a Christo demonstratam diuinitatem, quando et ipsam nouitatem pronuntiatam 
a creatore constiterit in Christo non esse mirandam. Et oportuerit utique prius 
alium deum exponi, postea disciplinam eius induci, quia deus auctoritatem 
praestet disciplinae, non deo disciplina; nisi si et Marcion plane tam peruersas 
non per magistrum litteras didicit, sed per litteras magistrum. (3) Cetera de 
sabbato ita dirigo. Si sabbatum Christus interuertit, secundum exemplum fecit 
creatoris; siquidem in obsidione ciuitatis Hierichuntis circumlata per muros 
arca testamenti octo diebus, etiam sabbato, ex praecepto creatoris sabbatum 
operatione destruxit, ut putant qui hoc et de Christo existimant, ignorantes 
neque Christum sabbatum destruxisse neque creatorem, ut mox docebimus. Et tamen 
per Iesum tunc quoque concussum est sabbatum, ut et hoc in Christum 
renuntiaretur. (4) Etiam si odio insecutus est sollemnissimum Iudaeorum diem, ut 
Christus non Iudaeorum, de odio quoque sabbati professus creatorem, ut Christus 
ipsius, sequebatur exclamantem ore Esaiae, Neomenias et sabbata uestra odit 
anima mea. Sed et haec quoquo modo dicta sint, scimus adhibendam tamen in hac 
specie etiam abruptam defensionem aduersus abruptam prouocationem. (5) Nunc et 
ad ipsam materiam disceptabo, in qua uisa est destruere sabbatum Christi 
disciplina. Esurierant discipuli ea die; spicas decerptas manibus efflixerant, 
cibum operati ferias ruperant. Excusat illos Christus, et reus est sabbati 
laesi; accusant pharisaei, Marcion captat status controuersiae (ut aliquid ludam 
cum mei domini ueritate), scripti et uoluntatis. De scriptura enim sumitur 
creatoris et de Christi uoluntate color, quasi de exemplo Dauid introgressi 
sabbatis templum et operati cibum audenter fractis panibus propositionis. (6) 
Meminerat enim et ille hoc priuilegium donatum sabbato a primordio quo dies ipse 
compertus est, ueniam ieiunii dico. Cum enim prohibuisset creator in biduum legi 
manna, solummodo permisit in parasceue, ut sabbati sequentis ferias pridiana 
pabuli paratura ieiunio liberaret. (7) Bene igitur quod et causam. eandem 
secutus est dominus in sabbati, si ita uolunt dici, destructione; bene quod et 
affectum creatoris expressit in sabbato non ieiunandi honore. Denique tunc demum 
sabbatum destruxisset, etiam ipsum creatorem, si discipulos sabbato ieiunare 
mandasset aduersus statum scripti et uoluntatis creatoris. (8) Sed quoniam 
discipulos non constanter tuebatur, sed excusat, quoniam humanam opponit 
necessitatem quasi deprecatricem, quoniam potiorem honorem sabbati seruat non 
contristandi quam uacandi, quoniam Dauid comitesque eius cum discipulis suis 
aequat in culpa et in uenia, quoniam placet illi quia creator indulsit, quoniam 
de exemplo eius et ipse tam bonus est, ideo alienus est a creatore? (9) Exinde 
obseruant pharisaei si medicinas sabbatis ageret, ut accusarent eum, certe qua 
sabbati destructorem, non qua noui dei professorem; fortasse enim hunc solum 
articulum ubique ingeram, alium Christum nusquam praedicatum. In totum autem 
errabant pharisaei circa sabbati legem, non animaduertentes condicionaliter eam 
indicentem ferias operum, sub certa specie eorum. Nam cum de die sabbati dicit, 
Omne opus tuum non facies in ea, dicendo Tuum de humano opere definiit, quod 
quisque ex artificio uel negotio suo exequitur, non de diuino. (10) Opus autem 
salutis et incolurnitatis non est hominis, sed dei proprium. Sicut et rursus in 
lege, Non facies, inquit, omne opus in ea, nisi quod fiet omni animae, id est in 
causa animae liberandae: quia opus dei etiam per hominem fieri potest in salutem 
animae, a deo tamen, quod facturus fuerat et Christus homo, quia et deus. In 
hunc ergo sensum legis inducere uolens illos per manus arefactae restitutionem 
interrogat, Licetne sabbatis benefacere, an non? animam liberare, an perdere? 
(11) ut id operis permittens quod pro anima facturus esset admoneret eos quae 
opera sabbati lex prohiberet, humana scilicet, et quae praeciperet, diuina 
scilicet, quae fierent animae omni. Dominus sabbati dictus, quia sabbatum ut rem 
suam. tuebatur. Quod etiam si destruxisset, merito, qua dominus magis ille qui 
instituit. (12) Sed non omnino destruxit qua dominus, ut hinc iam apparere 
possit ne tum quidem in arcae circumlatione apud Hierichuntem sabbatum a 
creatore destructum. Nam et illud opus dei erat quod ipse praeceperat, et quod 
propter animas disposuerat hominum suorum in discrimine belli constitutas. (13) 
Sed et si odium alicubi sabbatorum professus est, Vestra sabbata dicendo, 
hominum ea deputans, non sua, quae sine dei timore celebrat populus plenus 
delictis, labiis deum diligens, non corde, suis sabbatis, id est quaecunque 
disciplina eius agerentur, alium statum fecit, quae per eundem postea propheten 
uera et delicata et non profananda pronuntiat. (14) Ita nec Christus omnino 
sabbatum rescindit, cuius legem tenuit et supra in causa discipulorum pro anima 
operatus (esurientibus enim solatium cibi indulsit), et nunc manum aridam 
curans, factis ubique ingerens, Non ueni dissoluere legem, sed adimplere, si 
Marcion hac uoce os ei obstruxit. Adimpleuit enim et hic legem, dum condicionem 
interpretatur eius, dum operum differentiam illuminat, dum facit quae lex de 
sabbati feriis excipit, dum ipsum sabbati diem benedictione patris a primordio 
sanctum benefactione sua efficit sanctiorem, in quo scilicet diuina praesidia 
ministrabat, quod aduersarius aliis diebus praestitisset, ne sabbatum creatoris 
ornaret, ne opera debita sabbato redderet. (15) In quo die si et Helisaeus 
prophetes Sunamitidis filium mortuum restituit in uitam, uides pharisaee, tuque 
Marcion, olim creatoris esse sabbatis benefacere, animam liberare, non perdere, 
nihil Christum noui intulisse quod non sit ex forma, ex lenitate, ex 
misericordia, ex praedicatione quoque creatoris. Nam et hic specialis medicinae 
prophetiam repraesentat. Inualescunt manus dissolutae, sicut et genua dissoluta 
in paralytico. 

[4,13]
13. (1) Certe euangelizat Sion et Hierusalem pacem et bona omnia, certe ascendit 
in montem et illic pernoctat in oratione et utique auditur a patre. Euolue 
igitur prophetas, et ordinem totum recognosce. In montem excelsum, inquit 
Esaias, ascende, qui euangelizas Sion, extolle cum uigore uocem tuam, qui 
euangelizas Hierusalem. Adhuc in uigore obstupescebant in doctrina eius; erat 
enim docens tanquam uirtutem habens. Et rursus: Propterea cognoscet populus 
nomen meum in illa die. Quod nomen, nisi Christi? Quod ego sum ipse qui loquor. 
Tunc enim ipse erat qui in prophetis loquebatur, sermo, filius creatoris. (2) 
Adsum, dum hora est, in montibus, ut euangelizans auditionem pacis, ut 
euangelizans bona. Item Naum ex duodecim, Quoniam ecce ueloces pedes in monte 
euangelizantis pacem. De uoce autem nocturnae orationis ad patrem manifeste 
psalmus: Deus meus, clamabo per diem, et exaudies, et nocte, et non in uanitatem 
mihi. Et alibi de loco et uoce cadem psalmus: Voce mea ad dominum exclamaui, et 
exaudiuit me de monte sancto suo. (3) Habes nominis repraesentationem, habes 
actum euangelizantis, habes locum montis, et tempus noctis, et sonum uocis, et 
auditum patris, habes Christum prophetarum. Cur autem duodecim apostolos elegit, 
et non alium quemlibet numerum? Nae et ex hoc meum Christum interpretari possem, 
non tantum uocibus prophetarum, sed et argumentis rerum praedicatum. (4) Huius 
enim numeri figuras apud creatorem deprehendo duodecim fontes Elim, et duodecim 
gemmas in tunica sacerdotali Aaronis, et duodecim lapides ab Iesu de Iordane 
electos et in arcam testamenti conditos. Totidem enim apostoli portendebantur, 
proinde ut fontes et amnes rigaturi aridum retro et desertum a notitia orbem 
nationum (sicut et per Esaiam: Ponam in terra inaquosa flumina), proinde ut 
gemmae illuminaturi sacram ecclesiae uestem quam induit Christus pontifex 
patris, proinde ut et lapides solidi fide, quos de lauacro Iordanis Iesus uerus 
elegit et in sacrarium testamenti sui recepit. (5) Quid tale de numeri 
defensione competit Christo Marcionis? Non potest simpliciter factum ab illo 
quid uideri quod potest uideri non simpliciter factum a meo. Eius erit res apud 
quem inuenitur rei praeparatura. Mutat et Petro nomen de Simone, quia et creator 
Abrahae et Sarae et Auseae nomina reformauit, hunc uocando Iesum, illis syllabas 
adiciendo. Sed et cur Petrum? (6) Si ob uigorem fidei, multae materiae 
solidaeque nomen de suo accommodarent. An quia et petra et lapis Christus? 
Siquidem et legimus positum eum in lapidem offendiculi et in petram scandali. 
Omitto cetera. Itaque affectauit carissimo discipulorum de figuris suis 
peculiariter nomen communicare, puto propius quam de non suis. Conueniunt a Tyro 
et ex aliis regionibus multitudo etiam transmarina. Hoc spectabat psalmus: Et 
ecce allophyli et Tyrus et populus Aethiopum, isti fuerunt illic: Mater Sion, 
dicet homo: et homo factus est in illa (quoniam deus homo natus est), et 
aedificauit eam uoluntate patris; ut scias ad eum tunc gentiles conuenisse, quia 
deus homo natus erat aedificaturus ecclesiam ex uoluntate patris, ex allophylis 
quoque. (7) Sic et Esaias: Ecce isti ueniunt de longinquo, isti autem ueniunt ab 
aquilone et mari, alii autem de terra Persarum. De quibus et rursus: Attolle per 
circuitum oculos tuos et uide, omnes congregati sunt. De quibus et infra, uidens 
ignotos et extraneos: Et dices cordi tuo, Quis istos genuit mihi? porro hos quis 
mihi educauit? at hi mihi ubi fuerunt? Hic erit Christus non prophetarum? et 
quis erit Christus Marcionitarum? Si peruersitas placet, qui non fuerit 
prophetarum. 

[4,14]
14. (1) Venio nunc ad ordinarias sententias eius, per quas proprietatem 
doctrinae suae inducit, ad edictum, ut ita dixerim, Christi: Beati mendici (sic 
enim exigit interpretatio uocabuli quod in Graeco est), quoniam illorum est 
regnum dei. Iam hoc ipsum, quod a benedictionibus coepit, creatoris est, qui 
uniuersa, prout edidit, nulla alia uoce quam benedictionis dedicauit. Eructauit 
enim, inquit, cor meum sermonem optimum. (2) Hic erit sermo optimus, 
benedictionis scilicet, qui et noui quoque testamenti initiator agnoscitur de 
ueteri exemplo. Quid ergo mirum est, si et ab affectibus creatoris ingressus est 
per huiusmodi dictionem, semper mendicos et pauperes et humiles ac uiduas et 
pupillos usque diligentis, consolantis, asserentis, uindicantis? ut hanc Christi 
quasi priuatam benignitatem riuulum credas de fontibus saluatoris. (3) Reuera 
quo dirigam nescio in tanta frequentia eiusmodi uocum, tanquam in silua uel in 
prato uel in nemore pomorum. Passim prout incidit res petenda est. Inclamat 
psalmus: Iudicate pupillo et mendico, et humilem et paupcrem iuste tractate, 
liberate pauperem, et mendicum de manu peccatoris eruite. (4) Item psalmus 
septuagesimus primus: Iustitia iudicabit mendicos populi et faciet saluos filios 
pauperum. Et in sequentibus de Christo: Omnes nationes seruient ei. Dauid autem 
uni genti Iudaicae praefuit, ne qui in Dauid putet dictum, quia et ille 
susceperat humiles et necessitatibus laborantes: Quod liberauerit, inquit, a 
dynasta mendicum, parcet mendico et pauperi, et animas pauperum saluas faciet, 
ex usura et iniustitia redimet eorum animas, et honoratum nomen eorum in 
conspectu ipsius. (5) Item: Auertantur peccatores in inferos, omnes nationes 
quae dei obliuiscuntur, quoniam non in finem obliuioni habebitur mendicus, 
tolerantia pauperum non peribit in finem. Item: Quis sicut deus noster, qui 
habitat in excelsis et humilia prospectat in caelo et in terra, qui suscitat 
mendicum de terra et de stercore exaltat pauperem, uti sedere eum faciat cum 
principibus populi, utique in regno suo? (6) Sic et retro in Basiliis Anna, 
mater Samuelis, spiritu gloriam deo reddens, Qui, inquit, excitat pauperem de 
terra et mendicum, uti sedere eum faciat cum dynastis populi, utique in regno 
suo, et in thronis gloriae, utique regalibus. Per Esaiam uero quomodo inuehitur 
in uexatores egenorum: Vos autem, ad quid incenditis uineam meam, et rapina 
mendici in domibus uestris? cur uos laeditis populum meum, et faciem mendicorum 
confunditis? Et rursus: Vae qui scribunt nequitiam, scribentes enim scribunt 
nequam, uitantes iudicia mendicorum et diripientes iudicata pauperum populi mei. 
(7) Quae iudicia pupillis quoque et uiduis exigit, ut et ipsis egenis solatii: 
Iudicate pupillo, et iuste tractate uiduam, et uenite, conciliemur, dicit 
dominus. Cui tantus affectus in omnem condicionem humilitatis creatoris est, 
eius erit et regnum quod a Christo repromittitur, ad cuius affectum iam dudum 
pertinent ii quibus repromittitur. (8) Nam et si putas creatoris quidem terrenas 
promissiones fuisse, Christi uero caelestes, bcne quod caelum nullius alterius 
usque adhuc dei apparet nisi cuius et terra, bene quod creator uel minora 
promisit, ut facilius illi et de maioribus credam quam qui nunquam de minoribus 
prius fidem liberalitatis suae struxit. (9) Beati esurientes, quoniam ipsi 
saturabuntur. Possem hunc titulum in superiorem transmisisse, quod non alii sunt 
esurientes quam pauperes et mendici, si non et hanc promissionem creator 
specialiter in euangelii scilicet sui praestructionem destinasset; siquidem per 
Esaiam de eis quos uocaturus esset a summo terrae, utique nationes, Ecce, 
inquit, uelociter, leuiter aduenient; uelociter qua properantes sub finibus 
temporum, leuiter qua sine oneribus pristinae legis. Non esurient neque sitient. 
(10) Ergo saturabuntur, quod utique nisi esurientibus et sitientibus non 
promittitur. Et rursus, Ecce, inquit, qui seruiunt mihi saturabuntur, uos autem 
esurietis: ecce qui seruiunt mihi bibent, uos autem sitietis. Videbimus et 
contraria ista, an Christo praeministrentur. Interim quod esurientibus 
saturitatem repromittit, dei creatoris est. Beati plorantes, quia ridebunt. (11) 
Decurre sententiam Esaiae: Ecce, qui seruiunt mihi exultabunt in iocunditate, 
uos autem confundemini: ecce qui seruiunt mihi oblectabuntur, uos autem 
clamabitis prae dolore cordis. Et haec contraria apud Christum recognosce. Certe 
oblectatio et exultatio in iocunditate illis promittitur qui in diuersa 
condicione sunt, maestis et tristibus et anxiis. (12) Scilicet etiam psalmus 
cxxu, Qui seminant, inquit, in lacrimis, in exultatione metent. Porro tam 
exultantibus et iocunditatem capientibus risus accedit quam maerentibus et 
dolentibus fletus. Ita creator materias risus et fletus praedicans risuros 
plorantes prior dixit. (13) Igitur qui a consolatione pauperum et humilium et 
esurientium et flentium exorsus est, statim se illum repraesentare gestiuit quem 
demonstrauerat per Esaiam: Spiritus domini super me, propter quod unxit me ad 
euangelizandum pauperibus. Beati mendici, quoniam illorum est regnum caelorum; 
misit me curare obtritos corde: Beati qui esuriunt, quoniam saturabuntur; 
aduocare languentes: Beati qui plorant, quoniam ridebunt; dare lugentibus Sionis 
gloriam, et pro cinere unguenti iocunditatem et gloriae habitum pro spiritu 
taedii. (14) Haec si statim admissus Christus administrauit, aut ipse est qui se 
ad haec uenturum praedicauit, aut si nondum uenit qui praedicauit, ridicule sed 
necessarie dixerim, fortasse mandauerit Christo Marcionis. Beati eritis cum uos 
odio habebunt homines et exprobrabunt et eicient nomen uestrum uelut nequam 
propter filium hominis. (15) Hac pronuntiatione sine dubio ad tolerantiam 
exhortatur. Quid minus creator per Esaiam? Ne metueritis ignominiam ab 
hominibus, et nullificatione eorum ne minuamini. Quae ignominia, quae 
nullificatio? Quae futura erat propter filium hominis. Quem istum? Qui est 
secundum creatorem. Unde probabimus? (16) Ex odio in ipsum quoque praedicato; 
sicut per Esaiam ad auctores odii Iudaeos: Propter uos blasphematur nomen meum 
in nationibus; et alibi: Sancite eum qui circumscribit animam suam, qui 
aspernamento habetur a nationibus, famulis et magistratibus. Si enim odium in 
illum filium hominis praedicabatur qui secundum creatorem est, euangelium autem 
nomen Christianorum, utique a Christo deductum, odio futurum contestatur propter 
filium hominis, quod est Christus, eum filium hominis in causa odii constituit 
qui erat secundum creatorem, in quem odium praedicabatur. (17) Et utique si 
nonduun uenisset, non potuisset nominis odium, quod agitur hodie, personam 
nominis antecessisse. Nam et sancitur penes nos, et animam suam circumscribit 
propter nos eam ponens, et aspernamento habetur a nationibus. Et qui natus est, 
ipse erit filius hominis propter quem et nomen nostrum recusatur. 

[4,15]
15. (1) Secundum haec, inquit, faciebant prophetis patres eorum. O Christum 
uersipellem, nunc destructorem, nunc assertorem prophetarum! destruebat ut 
aemulus, conuertens discipulos eorum; sibi asserebat ut amicus, suggillans 
insectatores eorum. Porro, in quantum non congruisset Christo Marcionis assertio 
prophetarum ad quorum uenerat destructionem, in tantum congruit Christo 
creatoris suggillatio in insectatores prophetarum quos in omnibus adimplebat, 
uel quia magis creatoris est delicta patrum filiis exprobrare quam eius dei qui 
nec propria cuiusque castigat. (2) Sed non statim, inquis, prophetas tuebatur, 
si iniquitatem Iudaeoram affirmatam uolebat, quod nec cum prophetis suis pie 
egissent. Atquin nulla hic iniquitas exprobranda erat Iudaeis, laudandis potius 
et probandis, si eos suggillauerunt ad quorum destructionem post tantum aeui 
deus optimus motus est. Sed, puto, iam et non optimus, iam aliquid et cum 
creatore moratus, nec in totum Epicuri deus. (3) Ecce enim demutat in 
maledictionem, et ostendit eum se esse qui nouit offendi et irasci. Vae enim 
dicit. Sed fit nobis quaestio de uerbi istius qualitate, quasi non tam 
maledictionis sit quam admonitionis. Et quid causae interest, quando et 
admonitio non fit sine aculeo comminationis, maxime per Vae amarior facta? Et 
admonitio autem et comminatio eius erunt qui norit irasci. Nemo enim admonebit 
et nemo comminabitur ne <quis> quid faciat, nisi qui factum uindicabit. Nemo 
uindicarit nisi qui norit irasci. (4) Alii agnoscunt quidem uerbum 
maledictionis, sed uolunt Christum sic Vae pronuntiasse, non quasi ex sententia 
sua proprie, sed quod Vae a creatore sit, et uoluerit illis asperitatem 
creatoris opponere, quo suam supra in benedictionibus sufferentiam commendaret. 
Quasi non creatori competat, qua utrumque praestanti, et bonum deum et iudicem, 
ut quia praemiserat in benedictionibus benignitatem, subiceret etiam in 
maledictionibus seueritatem, amplitudinem disciplinae utriusque instruendae, tam 
ad benedictionem sectandam quam ad maledictionem praecauendam. (5) Nam et ita 
praemiserat: Ecce posui ante uos benedictionem et maledictionem: quod etiam in 
hanc euangelii dispositionem portendebat. Alioquin qualis est ille qui, ut suam 
insinuaret bonitatem, creatoris opposuit asperitatem? Infirma commendatio est 
quae de alterius destructione fulcitur. (6) Atquin opponens asperitatem 
creatoris timendum eum confirmauit. Si timendum, magis utique obaudiendum quam 
neglegendum, et incipit iam Christus Marcionis creatori docere. Tunc, si Vae 
creatoris est quod in diuites spectat, ergo Christus non est diuitibus offensus, 
sed creator, et ratas habet Christus diuitum causas, superbiam dico et gloriam 
et saeculi studia et dei incuriam, per quae Vae merentur a creatore. (7) Sed 
quomodo non eiusdem sit diuites reprobare qui supra mendicos probarit? Nemo non 
contrarium eius quod probauerit reprobat. Itaque si creatori deputabitur 
maledictio in diuites, eiusdem defendetur benedictio in mendicos, et totum iam 
opus Christi creatoris est. Si deo Marcionis adscribetur benedictio in mendicos, 
eiusdem imponetur et maledictio in diuites, et erit par iam creatoris, tam bonus 
quam et iudex, nec erit iam discrimini locus quo duo dei fiunt, sublatoque 
discrimine supererit unum deum renuntiari creatorem. (8) Igitur Vae si et uox 
maledictionis est uel alicuius austerioris inclamationis, et a Christo dirigitur 
in diuites, debeo creatorem diuitum quoque aspernatorem probare, sicut probaui 
mendicorum aduocatorem, ut Christum in hac quoque sententia creatoris ostendam. 
Locupletat is quidem Salomonem, sed quia permissa sibi optione maluit ea 
postulare quae sciebat deo grata, sapientiam <et intellegentiam,> et meruerat 
etiam diuitias consequi, quas non magis uoluit. Quamquam et diuitias praestare 
non incongruens deo sit, per quas et diuites solatio iuuantur et multa inde 
opera iustitiae et dilectionis administrantur. (9) Sed accidentia uitia diuitiis 
illa in euangelio quoque Vae diuitibus adscribunt, Quoniam, inquit, recepistis 
aduocationem uestram, utique ex diuitiis, de gloria earum et saecularibus 
fructibus. Itaque in Deuteronomio Moyses, Ne, inquit, cum manducaueris et 
repletus fueris, et domus magnas aedificaueris, pecoribus et bubus tuis 
multiplicatis et pecunia et auro, exaltetur cor tuum et obliuiscaris domini dei 
tui. Quemadmodum et Ezechiam regem, thesauris inflatum et de eis potius quam de 
deo gloriatum, apud illos qui ex Perside aduenerant insilit per Esaiam: Ecce 
dies ueniunt, et auferentur omnia quae in domo tua sunt, et quae patres tui 
congesserunt in Babylonem transferentur. (10) Sic et per Hieremiam quoque 
edicit, Ne glorietur diues in diuitiis suis, et qui gloriatur, scilicet in deo 
glorietur. Sic et in filias Sionis inuehitur per Esaiam, cultu et diuitiarum 
abundantia inflatas, comminabundus et alibi nobilibus et superbis: Dilatauit 
orcus animam suam et aperuit os suum, et descendent inclyti et magni et diuites 
(hoc erit Christi Vae super diuites), et humiliabitur homo, utique exaltatus 
diuitiis, et inhonorabitur uir, utique ob substantiam honorabilis. (11) De 
quibus et rursus: Ecce dominus uirtutum conturbabit gloriosos cum ualentia, et 
elati comminuentur, et ruent gladio sublimes. Qui magis quam diuites? quia 
receperunt scilicet aduocationem suam, gloriam et honorem, sublimitatem ex 
diuitiis. A quibus auertens nos et in psalmo XLVIII, Ne timueris, inquit, cum 
diues factus fuerit homo, et cum abundabit gloria eius, quoniam cum morietur non 
tollet omnia, nec descendet cum illo gloria sua. Item in LXI, Ne desideraueritis 
diuitias, et si relucent, ne adieceritis cor. (12) Id ipsum postremo uerbum Vae 
olim per Amos in diuites affluentes deliciis destinatur. Vae enim, inquit, qui 
dormiunt in lectis eburneis et deliciis fluunt in toris suis, qui edunt hoedos 
de gregibus caprarum et uitulos de gregibus boum lactantes, complaudentes ad 
sonum organorum: tanquam perseuerantia deputauerunt, et non tanquam fugientia : 
qui bibunt uinum liquatum et unguentis primariis unguntur. (13) Igitur et si 
tantummodo dehortantem a diuitiis ostenderem creatorem, non etiam praedamnantem 
diuites etiam uerbo ipso quo et Christus, nemo dubitaret ab eodem adiectam in 
diuites comminationem per Vae Christi a quo ipsarum materiarum, id est 
diuitiarum, dehortatio praecucurrisset. Comminatio enim dehortationis accessio 
est. Ingerit Vae etiam saturatis, quia esurient, etiam ridentibus nunc, quia 
lugebunt. His respondebunt illa quae supra benedictionibus opposita sunt apud 
creatorem: Ecce, qui mihi seruiunt saturabuntur, uos autem esurietis, utique 
quia saturati estis: et ecce, qui mihi seruiunt oblectabuntur, uos autem 
confundemini, utique ploraturi, qui nunc ridetis. Sicut enim in psalmo: Qui 
seminant in lacrimis in laetitia metent; ita in euangelio, qui in risu seminant, 
scilicet ex laetitia, in lacrimis metent. Haec olim creator simul posuit, 
Christus solummodo distinguendo, non mutando, renouauit. (14) Vae, cum uobis 
benedixerint homines. Secundum haec faciebant et pscudoprophetis patres illorum. 
Aeque creator benedictionis et laudis humanae sectatores incusat per Esaiam: 
Populus meus, qui uos beatos dicunt, seducunt uos et uias pedum uestrorum 
disturbant. Prohibet et alias fidere omnino in hominem, sic et in laudem 
hominis, ut per Hieremiam: Maledictus homo qui spem habet in homine. (15) Nam et 
in psalmo cxuii: Bonum est confidere in deum quam confidere in homine, et bonum 
est sperare in deum quam sperare in principes. Ita totum quod ab homine 
captatur, abdixit creator, nedum benedictionem. Pseudoprophetas autem laudatos 
siue benedictos a patribus eorum tam eius est exprobrare quam prophetas uexatos 
et recusatos: sicut iniuriae prophetarum non pertinuissent ad deum ipsorum, ita 
nec gratiae pseudoprophetarum displicuissent nisi deo prophetarum. 

[4,16]
16. (1) Sed uobis dico, inquit, qui auditis (ostendens hoc olim mandatum a 
creatore, Loquere in aures audientium), diligite inimicos uestros, et benedicite 
eos qui uos oderunt, et orate pro eis qui uos calumniantur. Haec creator una 
pronuntiatione clusit per Esaiam: Dicite, fratres nostri estis, eis qui uos 
oderunt. Si enim qui inimici sunt et oderunt et maledicunt et calumniantur 
fratres appellandi sunt, utique et benedici odientes et orari pro 
calumniatoribus iussit, qui eos fratres deputari praecepit. (2) Nouam plane 
patientiam docet Christus, etiam uicem iniuriae cohibens permissam a creatore, 
oculum exigente pro oculo et dentem pro dente, contra ipse alteram amplius 
maxillam offerri iubens, et super tunicam pallio quoque cedi. Plane haec 
Christus adiecerit ut supplementa consentanea disciplinae creatoris. Atque adeo 
hoc statim renuntiandum est, an disciplina patientiae praedicatur penes 
creatorem. (3) Si per Zachariam praecepit ne unusquisque malitiae fratris sui 
meminerit, sed nec proximi. Nam et rursus, Malitiam, inquit, proximi sui 
unusquisque ne recogitet. Multo magis patientiam indixit iniuriae qui indixit 
obliuionem. Sed et cum dicit, Mihi uindictam, et ego uindicabo, proinde 
patientiam docet uindictae expectatricem. (4) In quantum ergo fidem non capit ut 
idem uideatur et dentem pro dente, oculum pro oculo, in uicem iniuriae exigere 
qui non modo uicem, sed etiam ultionem, etiam recordationem et recogitationem 
iniuriae prohibet, in tantum aperitur nobis quomodo oculum pro oculo et dentem 
pro dente censuerit, non ad secundam iniuriam talionis permittendam, quam 
prohibuerat interdicta ultione, sed ad primam coercendam, quam prohibuerat 
talione opposito, ut unusquisque respiciens licentiam secundae iniuriae a prima 
semetipsum contineret. (5) Facilius enim uim comprimi scit repraesentatione 
talionis quam repromissione ultionis. Utrumque autem constituendum fuit pro 
natura et fide hominum, ut qui deo crederet ultionem a deo expectaret, qui minus 
fideret leges talionis timeret. Hanc legis uoluntatem de intellectu laborantem 
dominus et sabbati et legis et omnium paternarum dispositionum Christus et 
reuelauit et compotem fecit, mandans alterius quoque maxillae oblationem, ut 
tanto magis uicem iniuriae extingueret quam et lex per talionem uoluerat 
impedisse, certe quam prophetia manifeste coercuerat, et memoriam iniuriae 
prohibens et ultionem ad deum redigens. (6) Ita si quid Christus intulit, non 
aduersario sed adiutore praecepto, non destruxit disciplinas creatoris. Denique 
si in ipsam rationem patientiae praecipiendae, et quidem tam plenae atque 
perfectae, considerem, non consistet si non est creatoris, qui uindictam 
repromittit, qui iudicem praestat. Alioquin si tantum patientiae pondus non modo 
non repercutiendi sed et aliam maxillam praebendi, et non modo non remaledicendi 
sed etiam benedicendi, et non modo non retinendi tunicam sed et amplius et 
pallium concedendi, is mihi imponit qui non sit me defensurus, in uacuum 
patientiam praecepit, non exhibens mihi mercedem praecepti, patientiae dico 
fructum, quod est ultio, quam mihi permisisse debuerat si ipse non praestat, aut 
si mihi non permittebat ipse praestare, quoniam et disciplinae interest iniuriam 
uindicari. (7) Metu enim ultionis omnis iniquitas refrenatur. Ceterum passim 
emissa libertate dominabitur, utrumque oculum effossura et omnem dentem 
excitatura prae impunitatis securitate. Sed hoc est dei optimi et tantum boni, 
patientiae iniuriam facere, uiolentiae ianuam pandere, probos non defendere, 
improbos non coercere. (8) Omni petenti te dato, utique indigenti, uel tanto 
magis indigenti si etiam et abundanti. Ne quis ergo indigeat, datori imperatam 
habes in Deuteronomio formam creatoris. Non erit, inquit, in te indigehs, uti 
benedicens benedicat te dominus deus tuus, datorem scilicet, qui fecerit non 
esse indigentem. (9) Et plus hic. Non enim petenti iubet dari: Sed non sit, 
inquit, indigens in te, id est cura ultro ne sit; quo magis petenti praeiudicat 
dandum. Etiam in sequentibus: Si autem fuerit indigens e fratribus tuis, non 
auertes cor tuum, nec constringes manum tuam a fratre indigente: aperiens 
aperies illi manum, fenus fenerabis illi, quantum desiderarit. (10) Fenus enim 
nisi petenti dari non solet. Sed de fenore postmodum. Nunc si qui uoluerit 
argumentari creatorem quidem fratribus dari iussisse, Christum uero omnibus 
petentibus, ut hoc sit nouum atque diuersum, immo unum erit ex his per quae lex 
creatoris erit in Christo. Non enim aliud Christus in omnes praecepit quam quod 
creator in fratres. Nam etsi maior est bonitas quae operatur in extraneos, sed 
non prior ea quae ante deberet in proximos. (11) Quis enim poterit diligere 
extraneos? Quodsi secundus gradus bonitatis est in extraneos qui in proximos 
primus est, eiusdem erit secundus gradus cuius et primus, facilius quam ut eius 
sit secundus cuius non extitit primus. Ita creator et secundum naturae ordinem 
primum in proximos docuit benignitatem, emissurus eam postea in extraneos, et 
secundum rationem dispositionis suae primo in Iudaeos, postea et in omne hominum 
genus. (12) Ideoque quamdiu intra Israelem erat sacramentum, merito in solos 
fratres misericordiam mandabat; at ubi Christo dedit gentes haereditatem et 
possessionem terminos terrae, et coepit expungi quod dictum est per Osee: Non 
populus meus populus meus, et non misericordiam consecuta misericordiam 
consecuta, natio scilicet, exinde Christus in omnes legem paternae benignitatis 
extendit, neminem excipiens in miseratione, sicut in uocatione. Ita et si quid 
amplius docuit, hoc quoque in haereditatem gentium accepit. (13) Et sicut uobis 
fieri uultis ab hominibus, ita et uos facite illis. In isto praecepto utique 
alia pars eius subauditur: Et sicut uobis non uultis fieri ab hominibus, ita et 
uos ne faciatis illis. Hoc si nouus deus et ignotus retro et nondum plane editus 
praecepit, qui me nulla antehac institutione formauerit, qua prius scirem quid 
deberem mihi uelle uel nolle atque ita et aliis facere quae et mihi uellem, non 
facere quae et mihi nollem, passiuitatem sententiae meae permisit, nec 
adstrinxit me ad conuenientiam uoluntatis et facti, ut id aliis faciam quod mihi 
uelim et id nec aliis faciam quod mihi nolim. (14) Non enim definiit quid mihi 
atque aliis debeam uelle uel nolle, ut ad legem uoluntatis parem factum, et 
possim alii non praestare quod ab alio mihi uelim praestitum, amorem, obsequium, 
solatium, praesidium, et eiusmodi bona, proinde et alii facere quod ab alio mihi 
fieri nolim, uim, iniuriam, contumeliam, fraudem, et eiusmodi mala. Denique hac 
inconuenientia uoluntatis et facti agunt ethnici nondum a deo instructi. (15) 
Nam etsi natura bonum et malum notum est, non tamen dei disciplina; qua cognita 
tunc demum conuenientia uoluntatis et facti ex fide, ut sub metu dei, agitur. 
Itaque deus Marcionis cum maxime reuelatus, si tamen reuelatus, non potuit huius 
praecepti de quo agitur tam strictum et obscurum et caecum adhuc et facilius pro 
meo potius arbitrio interpretandum compendium emittere, cuius nullam 
praestruxerat distinctionem. (16) At enim creator meus et olim et ubique 
praecepit indigentes pauperes et pupillos et uiduas protegi, iuuari, 
refrigerari; sicut et per Esaiam: Infringito panem tuum mendicis, et qui sine 
tecto sunt, in domum tuam inducito, et nudum si uideris, tegito. Item per 
Ezechielem de uiro iusto: Panem suum dabit esurienti, et nudum conteget. Satis 
ergo iam tunc me docuit ea facere aliis quae mihi uelim fieri. (17) Proinde 
denuntians, Non occides, Non adulterabis, Non furaberis, Non falsum testimonium 
dices, docuit ne faciam aliis quae fieri mihi nolim; et ideo ipsius erit 
praeceptum in euangelio qui illud retro et praestruxit et distinxit et ad 
arbitrium disciplinae suae disposuit et merito iam compendio substrinxit: 
quoniam et alias recisum sermonem facturus in terris dominus, id est Christus, 
praedicabatur. 

[4,17]
17. (1) Hic nunc de fenore cum interponit, Et si feneraueritis a quibus speratis 
uos recepturos, quae gratia est uobis? percurre sequentia Ezechielis de eodem 
uiro iusto: Pecuniam, inquit, suam fenori non dedit, et quod abundauerit non 
sumet, fenoris scilicet redundantiam, quod est usura. Prius igitur fuit ut 
fructum fenoris eradicaret, quo facilius adsuefaceret hominem ipsi quoque 
fenori, si forte, perdendo, cuius fructum didicisset amittere. (2) Hanc etenim 
dicimus operam legis fuisse procurantis euangelio. Quorundam tunc fidem paulatim 
ad perfectum disciplinae Christianae nitorem primis quibusque praeceptis 
balbutientis adhuc benignitatis informabat. Nam et supra, Et pignus, inquit, 
reddes debentis; utique si non sit soluendo, quia solutori utique pignus 
restituendum esse utrum homo scriberet? (3) Multo manifestius in Deuteronomio: 
Non dormies super pignus eius, redditione reddes illi pallium circa solis 
occasum, et dormiet in pallio suo. Adhuc clarius supra: Dimittes omne debitum 
quod tibi proximus debet, et fratrem tuum non reposces, quoniam remissio domini 
dei tui inuocata est. (4) Porro cum debitum dimitti iubet, utique non exsoluturo 
(plus enim est, etsi exsoluturo, cum reposci uetat), quid aliud docet quam non 
exsoluturo feneremus, qui tantum detrimentum fenori indixit? Et eritis filii 
dei. Nihil impudentius, si ille nos sibi filios faciet qui nobis filios facere 
non permisit auferendo connubium. Quomodo in id nomen allecturus est suos quod 
iam erasit? (5) Filius spadonis esse non possum, maxime cum patrem habeam eundem 
quem et omnia. Nam tam pater omnium qui conditor uniuersitatis, quam spado qui 
nullius substantiae conditor. Et si marem ac feminam non miscuisset creator, et 
si non uniuersis quoque animalibus filios concessisset, hoc eram eius ante 
paradisum, ante delictum, ante exilium, ante duos unum. Denuo factus filius fui, 
statim cum me manibus enixus est, cum de suo halitu mouit. (6) Ille me nunc 
rursus filium nuncupat, iam non in animam sed in spiritum pariens. Quia ipse, 
inquit, suauis est aduersus ingratos et malos. Euge, Marcion, satis ingeniose 
detraxisti illi pluuias et soles, ne creator uideretur. Sed quis iste suauis, 
qui ne cognitus quidem usque adhuc? (7) Quomodo suauis, a quo nulla beneficia 
praecesserant hoc genus suauitatis qua soles et imbres qui fenerauerat, non 
recepturus ab humano genere? Ut creator, qui pro tanta elementorum liberalitate 
facilius idolis quam sibi debitum gratiae referentes homines usque adhuc 
sustinet, uere suauis etiam spiritalibus commodis: Eloquia enim domini dulciora 
super mel et fauos. Ille igitur et ingratos suggillauit qui gratos experiri 
merebatur, cuius solem et imbres tu quoque Marcion ingratus habuisti. Ceterum 
tuus non poterat iam queri ingratos, qui non parauerat gratos. (8) Misericordiam 
quoque praecipiens, Estote, inquit, misericordes, sicut pater uester misertus 
est uestri. Hoc erit, Panem infringito esurienti, et <qui> sine tecto in domum 
tuam inducito, et nudum si uideris tegito, et, Iudicate pupillo, et iustificate 
uiduam. Agnosco doctrinam eius ueterem qui mauult misericordiam quam 
sacrificium. Aut si alius nunc misericordiam praecepit, quia et ipse misericors 
sit, cur tanto aeuo misericors mihi non fuit? (9) Nolite iudicare, ne 
iudicemini. Nolite condemnare, ne condemnemini. Dimittite, et dimittemini. Date, 
et dabitur uobis, mensuram bonam, pressam ac fluentem, dabunt in sinum uestrum. 
Eadem qua mensi eritis mensura, remetietur uobis. Ut opinor, haec retributionem 
pro meritis prouocatam sonant. A quo ergo retributio? (10) Si ab hominibus 
tantum, ergo humanam docet disciplinam et mercedem, et in totum hominibus 
obediemus: si a creatore, ut a iudice et dispunctore meritorum, ergo illi 
nostrum impellit obsequium apud quem constituit retributionem captandam uel 
timendam, prout quisque iudicauerit aut condemnauerit aut dimiserit aut mensus 
fuerit: si ab ipso, ergo et ille iam iudicat, quod Marcion negat. (11) Eligant 
itaque Marcionitae ne tanti sit de magistri regula excidere quanti Christum aut 
hominibus aut creatori docentem habere. Sed caecus caecum ducit in foueam. 
Credunt aliqui Marcioni. Sed non est discipulus super magistmm. Hoc meminisse 
debuerat Apelles, Marcionis de discipulo emendator. Eximat et de oculo suo 
trabem haereticus, tunc in oculo Christiani si quam putat stipulam reuincat. 
Proinde et arbor bona non proferat malum fructum, quia nec ueritas haeresim; nec 
mala bonum, quia nec haeresis ueritatem. Sic nec Marcion aliquid boni de 
thesauro Cerdonis malo protulit, nec Apelles de Marcionis. (12) Multo enim haec 
congruentius in ipsos interpretabimur quae Christus in homines allegorizauit, 
non in duos deos secundum scandalum Marcionis. Puto me non temere hucusque adhuc 
lineae insistere, qua definio nusquam omnino alium deum a Christo reuelatum. In 
hoc solo adulterium Marcionis manus stupuisse miror. Nisi quod etiam latrones 
timent. Nullum maleficium sine formidine est, quia nec sine conscientia sui. Tam 
diu ergo et Iudaei non alium deum norant quam praeter quem neminem adhuc norant, 
nec alium deum appellabant quam quem solum norant. Si ita est, quis uidebitur 
dixisse, Quid uocas, Domine, domine? (13) Utrumne qui nunquam hoc fuerat 
uocatus, ut nusquam adhuc editus, an ille qui semper dominus habebatur, ut a 
primordio cognitus, deus scilicet Iudaeorum? Quis item adiecisse potuisset, Et 
non facitis quae dico? Utrumne qui cum maxime edocere temptabat, an qui a 
primordio ad illos et legis et prophetarum eloquia mandauerat? Qui et 
inobaudientiam illis exprobrare posset, etiam si nunquam alias exprobrasset? 
Porro qui ante Christum, Populus iste me labiis diligit, cor autem eorum longe 
absistit a me, contionatus est, ueterem utique illis contumaciam imputabat. 
Alioquin quam absurdum, ut nouus deus, nouus Christus, nouae tantaeque 
religionis illuminator, contumaces et inobsequentes pronuntiaret quos non 
potuisset experiri? 

[4,18]
18. (1) Proinde extollenda fide centurionis incredibile si is professus est 
talem se fidem nec in Israele inuenisse ad quem non pertinebat fides Israelis. 
Sed nec exinde pertinere poterat, adhuc cruda ut probaretur uel compararetur, ne 
dixerim adhuc nulla. Scd cur non licuerit illi alienae fidei exemplo uti? 
Quoniam si ita esset, dixisset talem fidem nec in Israele unquam fuisse: ceterum 
dicens talem fidem debuisse se inuenire in Israele, qui quidem ad hoc uenisset 
ut eam inueniret, deus scilicet et Christus Israelis, quam non suggillasset nisi 
exactor et sectator eius. (2) Aemulus uero etiam maluisset eam talem inuentam, 
ad quam infirmandam et destruendam magis uenerat, non ad comprobandam. 
Resuscitauit et mortuum filium uiduae. Non nouum documentum. Hoc et prophetae 
creatoris ediderant, quanto magis filius? (3) Adeo autem in illud usque momenti 
nullum alium deum Christus intulerat, ut omnes illic creatori gloriam retulerint 
dicentes, Magnus prophetes prodiit in nobis, et Respexit deus populum suum. Quis 
deus? Utique cuius populus, et a quo prophetae. Quodsi illi quidem creatorem 
glorificabant, Christus uero et audiens et sciens non corrigebat, et quidem in 
tanto documento mortui resuscitati creatorem adhuc honorantes, sine dubio aut 
non alium circumferebat deum quam quem in suis beneficiis atque uirtutibus 
honorari sustinebat: aut quale est ut illos tam diu errantes sustineret, ad hoc 
ueniens ut errori eorum mederetur? (4) Sed scandalizatur Ioannes auditis 
uirtutibus Christi, ut alterius. At ego rationem scandali prius expediam, quo 
facilius haeretici scandalum explodam. Ipso iam domino uirtutum sermone et 
spiritu patris operante in terris et praedicante, necesse erat portionem 
spiritus sancti quae ex forma prophetici moduli in Ioanne egerat praeparaturam 
uiarum dominicarum, abscedere iam ab Ioanne, redactam scilicet in dominum ut in 
massalem suam summam. (5) Itaque Ioannes communis iam homo, et unus iam de 
turba, scandalizabatur quidem qua homo, sed non qua alium Christum sperans uel 
intellegens, qui neque <haberet> unde speraret, ut nihil noui docentem uel 
operantem. Nemo haesitabit de aliquo quem dum scit non esse nec sperat nec 
intellegit; Ioannes autem certus erat neminem deum praeter creatorem, uel qua 
Iudaeus, etiam prophetes. Plane facilius quasi haesitauit de eo quem cum sciat 
esse an ipse sit nesciat. (6) Hoc igitur metu et Ioannes, Tu es, inquit, qui 
uenis, an alium expectamus? simpliciter inquirens an ipse uenisset quem 
expectabat. Tu es qui uenis, id est qui uenturus es, an alium expectamus? id est 
an alius est quem expectamus, si non tu es quem uenturum expectamus? Sperabat 
enim, sicut omnes opinabantur, ex similitudine documentorum potuisse et 
prophetam interim missum esse, a quo alius esset, id est maior, ipse scilicet 
dominus, qui uenturus expectabatur. Atque adeo hoc erat Ioannis scandalum quod 
dubitabat ipsum uenisse quem expectabant, quem et praedicatis operationibus 
agnouisse debuerant, ut dominus per easdem operationes agnoscendum se 
nuntiauerit Ioanni. (7) Quae cum constent praedicata in Christum creatoris, 
sicut ad singula ostendimus, satis peruersum ut Christum non creatoris per ea 
renuntiarit intellegendum per quae magis Christum creatoris agnosci compellebat. 
Multo peruersius, si et testimohium Ioanni perhibet non Ioannis Christus, 
propheten eum confirmans, immo et supra ut angelum, ingerens etiam scriptum 
super illo: Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit uiam 
tuam; eleganter ad superiorem sensum scandalizati Ioannis commemorans 
prophetiam, ut confirmans praecursorem Ioannem iam aduenisse extingueret 
scrupulum interrogationis illius: Tu es qui uenis, an alium expectamus? 
Praecursore enim iam functo officium, praeparata uia domini, ipse erat 
intellegendus cui praecursor ministrauerat, (8) maior quidem omnibus natis 
mulierum: sed non ideo subiecto ei qui minor fuerit in regno dei, quasi alterius 
sit dei regnum in quo modicus quis maior erit Ioanne, alterius Ioannes qui 
omnibus natis mulierum maior sit. Siue enim de quocunque dicit modico per 
humilitatem, siue de semetipso quia minor Ioanne habebatur, omnibus scilicet in 
solitudinem concurrentibus ad Ioannem potius quam ad Christum (Quid existis 
uidere in solitudinem?), tantundem et creatori competit et Ioannem ipsius esse 
maiorem natis mulierum, et Christum uel quemque modicum, qui maior Ioanne 
futurus sit in regno aeque creatoris, et qui sit maior tanto propheta, qui non 
fuerit scandalizatus in Christum, quod tunc Ioannem minuit. (9) Diximus de 
remissa peccatorum. Illius autem peccatricis feminae argumentum eo pertinebit, 
ut cum pedes domini osculis figeret, lacrimis inundaret, crinibus detergeret, 
unguento perduceret, solidi corporis ueritatem, non phantasma inane, 
tractauerit, et ut peccatricis paenitentia secundum creatorem meruerit ueniam, 
praeponere solitum sacrificio. Sed et si paenitentiae stimulus ex fide 
acciderat, per paenitentiam ex fide iustificatam ab eo audiit, Fides tua te 
saluam fecit, qui per Abacuc pronuntiarat, lustus ex fide sua uiuet. 

[4,19]
19. (1) Quod diuites Christo mulieres adhaerebant, quae et de facultatibus suis 
ministrabant ei, inter quas et uxor regis procuratoris, de prophetia est. Has 
enim uocabat per Esaiam: Mulieres diuites, exsurgite et audite uocem meam: ut 
discipulas primo, dehinc ut operarias et ministras ostenderet: Filiae in spe 
audite sermones meos: diei anni mementote cum labore in spe; cum labore enim, 
quo sequebantur, et ob spem ministrabant. (2) Aeque de parabolis semel sufficiat 
probatum hoc genus eloquii a creatore promissum. At nunc illa quoque 
pronuntiatio eius ad populum, Aure audietis et non audietis, dedit Christo 
frequenter inculcare, Qui habet aures audiat: non quasi ex diuersitate auditum 
permitteret Christus quem ademisset creator, sed quia comminationem exhortatio 
sequebatur. Primo, aure audietis et non audietis; dehinc, qui habet aures 
audiat. (3) Non enim audiebant ultro qui aures habebant, sed ostendebat aures 
cordis necessarias, quibus illos audituros negarat creator. Et ideo per Christum 
adicit: Videte quomodo audiatis et non audiatis, non corde scilicet audientes 
sed aure. Si dignum sensum pronuntiationi accommodes pro sensu eius qui auditui 
suscitabat, etiam dicendo, Videte quomodo audiatis, non audituris minabatur. 
Sane minatur mitissimus deus, quia nec iudicat nec irascitur. (4) Hoc probat 
etiam subiacens sensus. Ei qui habet dabitur, ab eo autem. qui non habet etiam 
quod habere se putat auferetur ei. Quid dabitur? Adiectio fidei uel intellectus 
uel salus ipsa. Quid auferetur? Utique quod dabitur. A quo dabitur et auferetur? 
Si a creatore auferetur, ab eo et dabitur. Si a deo Marcionis dabitur, ab eo et 
auferetur. (5) Quoquo tamen nomine comminatur ablationem, non erit eius dei qui 
nescit comminari quia non nouit irasci. Miror autem cum lucernam negat abscondi 
solere, qui se tanto saeculo absconderat maius et necessarius lumen, cum omnia 
de occulto in apertum repromittit, qui deum suum usque adhuc obumbrat, 
expectans, opinor, nasci Marcionem. (6) Venimus ad constantissimum argurnentum 
omnium qui domini natiuitatem in controuersiam deferunt. Ipse, inquiunt, 
contestatur se non esse natum dicendo, Quae mihi mater, et qui mihi fratres? Ita 
semper haeretici aut nudas et simplices uoces coniecturis quo uolunt rapiunt, 
aut rursus condicionales et rationales simplicitatis condicione dissoluunt, ut 
hoc in loco. (7) Nos contrario dicimus primo non potuisse illi annuntiari quod 
mater et fratres eius foris starent quaerentes uidere eum, si nulla illi mater 
et fratres nulli fuissent, quos utique norat qui annuntiarat uel retro notos uel 
tunc ibidem compertos, dum eum uidere desiderant, uel dum ipsi nuntium mandant. 
Ad hanc primam propositionem nostram solet ex diuerso responderi: Quid enim si 
temptandi gratia nuntiatum est ei? Sed hoc scriptura non dicit, quae quanto 
significare solet ex temptatione quid factum (Ecce legis doctor adsurrexit 
temptans eum: et de tributi consultatione, Et accesserunt ad eum pharisaei 
temptantes eum), tanto, ubi non facit temptationis mentionem, non admittit 
temptationis interpretationem. (8) Et tamen ex abundanti causas temptationis 
expostulo, cui rei temptauerint illum per nominationem matris et fratrum. Si ut 
scirent natusne esset an non: quando de hoc fuit quaestio quam ex ista 
temptatione discuterent? (9) Quis autem dubitaret natum, quem uideret hominem, 
quem audisset filium se hominis professum, quem de conspectu omnis humanae 
qualitatis dubitarent deum aut filium dei credere, propheten facilius 
existimantes licet magnum aliquem, utique tamen natum? Etiamsi in exploratione 
natiuitatis temptandus fuisset, quodcunque aliud argumentum temptationi 
competisset quam per earum personarum mentionem quas potuit etiam natus non 
habere. (10) Dic mihi, omnibus natis mater aduiuit? omnibus natis adgenerantur 
et fratres? non licet patres magis et sorores habere, uel et neminem? Sed et 
census constat actos sub Augusto nunc in Iudaea per Sentium Saturninum, apud 
quos genus eius inquirere potuissent. Adeo nullo modo constitit ratio 
temptationis istius, et uere mater et fratres eius foris stabant. Superest et 
inspicere sensum non simpliciter pronuntiantis, Quae mihi mater aut fratres? 
quasi ad generis et natiuitatis negationem, sed et ex causae necessitate et 
condicione rationali. (11) Tam proximas enim personas foris stare extraneis 
intus defixis ad sermones eius, amplius et auocare eum a sollemni opere 
quaerentes, merito indignatus est. Non tam abnegauit quam abdicauit. Atque adeo 
cum praemisisset, Quae mihi mater et qui mihi fratres? subiungens, Nisi qui 
audiunt uerba mea et faciunt ea, transtulit sanguinis nomina in alios, quos 
magis proximos pro fide iudicaret. (12) Nemo autem transfert quid nisi ab eo qui 
habet id quod transfert. Si ergo matrem et fratres eos fecit qui non erant, 
quomodo negauit eos qui erant? Meritorum scilicet condicione, non ex proximorum 
negatione, in semetipso docens qui patrem aut matrem aut fratres praeponeret 
uerbo dei non esse dignum discipulum. Ceterum ex hoc magis matrem et fratres 
confitebatur quod illos nolebat agnoscere. (13) Quod alios adoptabat, 
confirmabat quos ex offensa negauit, quibus non ut ueriores substituit sed ut 
digniores. Denique nihil magnum si fidem sanguini praeposuit quem non habebat. 

[4,20]
20. (1) Quis autem iste est qui et uentis et mari imperat? nimirum nouus 
dominator atque possessor elementorum subacti iam et exclusi creatoris? Non ita 
est. Sed agnorant substantiae auctorem suum, quae famulis quoque eius obaudire 
consueuerant. Inspice Exodum, Marcion, aspice mari rubro, uastiori super omnia 
stagna Iudaeae, uirgam Moysi imperantem, ut funditus proscissum et pari utrinque 
stupore discriminis fixum sicco populum pede intestino itinere transmitteret, 
rursusque sub eiusdem uirgae nutu redeunte natura Aegyptium exercitum undarum 
concordia obrueret, in quod opus et austri seruierunt. (2) Lege ex sorte 
familiae dirimendae in transitu eius Iordanis machaeram fuisse, cuius impetum 
atque decursum plane et Iesus docuerat prophetis transmeantibus stare. Quid ad 
haec? Si tuus Christus est, non erit potentior famulis creatoris. Sed his solis 
exemplis usus essem, si non etiam praedicatio marinae istius expeditionis 
Christum antecessisset. (3) Nam cum transfretat, psalmus expungitur: Dominus, 
inquit, super aquas multas. Cum undas freti discutit, Abacuc adimpletur: 
Dispargens, inquit, aquas itinere. Cum ad minas eius eliditur mare, Naum quoque 
absoluitur: Comminans, inquit, mari et arefaciens illud, utique cum uentis 
quibus inquietabatur. Unde uis meum uindicem Christum? de exemplis an de 
prophetis creatoris? (4) Age nunc, qui militarem et armatum bellatorem 
praedicari putas, non figurate nec allegorice, qui bellum spiritale aduersus 
spiritales hostes spiritali militia et spiritalibus armis spiritaliter 
debellaturus esset, cum inuenis in uno homine multitudinem daemonum, legionem se 
professam, utique spiritalem, disce et Christum expugnatorem spiritalium hostium 
spiritaliter armatum et spiritaliter bellicosum intellegendum, atque ita ipsum 
esse qui cum legione quoque daemonum erat dimicaturus; ut et de hoc bello 
psalmus possit uideri pronuntiasse, Dominus ualidus, dominus potens in bello. 
(5) Nam cum ultimo hoste morte proeliatus per tropaeum crucis triumphauit. Cuius 
autem dei filium Iesum legio testata est? Sine dubio cuius tormenta et abyssum 
nouerant et timebant. Nec enim uidentur posse ignorasse adhuc quod noui et 
ignoti dei uirtus operaretur in terris, quia uerisimile non est creatorem 
ignorasse. Si enim alium supra se deum ignorauerat aliquando, tamen iam infra 
caelum suum agentem utique compererat. (6) Quod autem dominus comperisset, iam 
et uniuersae familiae innotuisset in eodem mundo et intra eundem ambitum caeli 
quo peregrina diuinitas conuersaretur. In quantum ergo et creator scisset eam, 
et substantiae eius, si fuisset, in tantum, quia nulla fuit, non alium daemones 
sciebant quam dei sui Christum. Non enim depetunt ab alio quod meminissent 
petendum sibi a creatore, ueniam scilicet abyssi creatoris. Denique 
impetrauerunt. (7) Quo merito? Quia mentiti erant, quia saeui dei filium eum 
fecerant? Et qualis erit qui mentitos iuuabat, qui infamantes sustinebat? Sed 
enim quia mentiti non erant, quia deum abyssi et suum cognouerant, ita eum se et 
ipse confirmauit quem cognouerunt daemones, Iesum iudicem et ultoris dei filium. 
Ecce aliquid et de illis pusillitatibus et infirrnitatibus creatoris in Christo. 
Ignorantiam enim et ego adscribere ei uolo. Permittite mihi aduersus haereticum. 
Tangitur a femina quae sanguine fluitabat, et nesciuit a qua. (8) Quis me, 
inquit, tetigit? Etiam excusantibus discipulis perseuerat in ignorantiae uoce: 
Tetigit me aliquis; idque de argumento affirmat: Sensi enim uirtutem ex me 
profectam. Quid dicit haereticus? Sciebatne personam? Et cur quasi ignorans 
loquebatur? Ut confessionem certe prouocaret, ut timorem probaret. Sic et Adam 
aliquando quaesierat quasi ignorans, Adam ubi es? Habes et creatorem cum Christo 
excusatum et Christum creatori adaequatum. (9) Sed et hoc qua aduersarius legis, 
ut quia lex a contactu feminae sanguinantis summouet, idcirco gestierit non 
tantum contactum eius admittere, sed etiam sanitatem donare. O deum non natura 
beneficum, sed aemulatione! At enim, si fidem mulieris inuenimus ita meruisse, 
cum dicit, Fides tua te saluam fecit, quis es, ut aemulationem legis 
interpreteris in isto facto, quod ipse dominus ex fidei remuneratione editum 
ostendit? (10) Sed hanc uis mulieris fidem constituere qua contempserat legem. 
Et cui credibile ut mulier nullius adhuc dei conscia, nullius adhuc nouae legis 
initiata, legem inrumperet eam cui adhuc tenebatur? Qua denique fide inrupit? in 
quem deum credens? quem spernens? Creatorem? Certe enim ex fide tetigit. Si ex 
fide creatoris, quae alium deum ignorabat, ecquomodo legem eius inrupit? Tam 
enim inrupit, si inrupit, quam ex fide creatoris. (11) Quomodo enim utrumque 
conueniet, ut et inruperit, et ex fide eam inruperit propter quam inrupisse non 
debuit? Dicam. Fides haec fuit primo, qua deum suum confidebat misericordiam 
malle quam ipsum sacrificium, qua eum deum certa erat operari in Christo, qua 
sic eum tetigit, non ut hominem sanctum, nec ut prophetam, quem contaminabilem 
pro humana substantia sciret, sed ut ipsum deum, quem nulla spurcitia pollui 
posse praesumpserat. (12) Itaque non ternere interpretata est sibi legem, ea 
contaminari significantem quae essent contaminabilia, non deum, quem in Christo 
confidebat. Sed et illud recogitauit, ordinarium et sollemnem menstrui uel 
partualis sanguinis fluxum in lege taxari, qui ueniat ex officio naturae non ex 
uitio ualetudinis. Illa autem ex uitio ualetudinis redundabat, cui non modum 
temporis, sed diuinae misericordiae auxilium necessarium sciebat. (13) Atque ita 
potest uideri legem non inrupisse, sed distinxisse. Haec erit fides quae 
contulerat etiam intellectum: Nisi credideritis, inquit, non intellegetis. Hanc 
fidem probans Christus eius feminae, quae solum credebat creatorem, eius fidei 
se deum respondit quam probauit. Nec illud omittam, quod dum tangitur 
uestimentum eius, utique corpori non phantasmati inditum, corpus quoque 
demonstrabatur; non quasi iam de hoc retractemus, sed quia ad praesentem 
conspirat quaestionem. (14) Si enim non erat ueritas corporis, phantasma utique 
contaminari, qua res uacua, non posset. Qui ergo non potest contaminari prae 
inanitate substantiae, quomodo uoluisset? Ut aemulus legis, mentiebatur qui non 
uere polluebatur. 

[4,21]
21. (1) Dimittit discipulos ad praedicandum dei regnum. Numquid uel hic edidit 
cuius? Prohibet eos uictui aut uestitui quid in uiam ferre. Quis hoc mandasset, 
nisi qui et coruos alit et flores agri uestit, qui boui quoque terenti 
libertatem oris ad ueniam pabuli ex opere summouendi ante praecepit, quia dignus 
operarius mercede sua? Haec Marcion deleat, dum sensui salua sint. At cum iubet 
puluerem excutere de pedibus in eos a quibus excepti non fuissent, et hoc in 
testimonium mandat fieri. (2) Nemo testatur quod non iudicio destinatur; 
inhumanitatem qui in testationem redigi iubet, iudicem comminatur. Nullum deum 
nouum a Christo probatum illa etiam opinio omnium declarauit, qnia Christum 
Iesum alii Ioannem, alii Heliam, alii unum aliquem ex ueteribus prophetis Herodi 
adseuerabant. Ex quibus quicunque fuisset, non utique ob hoc est suscitatus ut 
alium deum post resurrectionem praedicaret. Pascit populum in solitudine, de 
pristino scilicet more. (3) Aut si non eadem et maiestas, ergo iam minor est 
creatore, qui non uno die sed annis quadraginta, nec de inferioribus materiis 
panis et piscis sed de manna caelesti, nec quinque circiter sed sexcenta milia 
hominum protelauit. (4) Adeo autem ea fuit maiestas ut et pabuli exiguitatem non 
tantum sufficere, ueram etiam exuberare de pristino uoluerit exemplo. Sic enim 
et in tempore famis sub Helia uiduae Sareptensi modica et suprema alimenta ex 
prophetae benedictione per totum famis tempus redundauerant. Habes tertiam 
Basiliarum. (5) Si et quartam resoluas, inuenies totum hunc ordinem Christi 
circa illum dei hominem qui oblatos sibi decem hordeaceos panes cum populo 
distribui iussisset, et minister eius proinde comparata multitudine et pabuli 
mediocritate respondisset, Quid ego hoc dem in conspectu centum hominum? Da, 
inquit, et manducabunt, quoniam haec dicit dominus, Manducabunt et relinquent 
reliquias secundum dictum domini. O Christum et in nouis ueterem! (6) Haec 
itaque qui uiderat Petrus et cum pristinis compararat, et non tantum retro 
facta, sed et in futurum iam tunc prophetantia recognouerat, interroganti domino 
quisnam illis uideretur, cum pro omnibus responderet, Tu es Christus, non potest 
nouum eum sensisse Christum, nisi quem nouerat in scripturis, quem iam 
recensebat in factis. Hoc et ipse confirmat usque adhuc patiens, immo et 
silentium indicens. Si enim Petrus quidem non poterat alium eum confiteri quam 
creatoris, ille autem praecepit ne cui hoc dicerent, utique id noluit prouulgari 
quod Petrus senserat. (7) Immo, inquis, quia non recte senserat, noluit 
mendacium disseminari. Sed aliam silentii causam edixit, quia oporteret filium 
hominis multa pati, et reprobari a presbyteris et scribis et sacerdotibus, et 
interfici, et post tertium diem resurgere. Quae cum praedicata sint et ipsa in 
Christum creatoris, sicut suis locis implebimus, sic quoque ipsum se ostendit 
esse in quem praedicabantur. (8) Certe et si non essent praedicata, eam causam 
indicti silentii protulit quae non Petri errorem demonstraret, obeundarum 
passionum necessitatem. Qui uoluerit, inquit, animam suam saluam facere, perdet 
illam, et qui perdiderit eam propter me, saluam faciet eam. Certe filius hominis 
hanc sententiam emisit. Perspice igitur et tu cum rege Babylonio fornacem eius 
ardentem, et inuenies illic tanquam filium hominis (nondum enim uere erat, 
nondum scilicet natus ex homine) iam tunc istos exitus constituentem. Saluas 
facit animas trium fratrum, qui eas pro deo perdere conspirauerant, Chaldaeorum 
uero perdidit, quas illi per idololatriam saluas facere maluerant. Quae est ista 
noua doctrina cuius uetera documenta sunt? (9) Quamquam et praedicationes 
martyriorum tam futurorum quam a deo mercedem relaturorum decucurrerunt. Vide, 
inquit Esaias, quomodo perit iustus, et nemo excipit corde, et uiri iusti 
auferuntur, et nemo considerat. Quando magis hoc fit quam in persecutione 
sanctorum eius? Utique non simplex, nec de naturae lege communis, sed illa 
insignis et pro fide militaris, in qua qui animam suam propter deum perdit, 
seruat illam, ut et hic tamen iudicem cognoscas, qui malum animae lucrum 
perditione eius et bonum animae detrimentum salute eius remuneratur. (10) Sed et 
zeloten deum mihi exhibet, malum malo reddentem: Qui confusus, inquit, mei 
fuerit, et ego confundar eius. Quando nec confusionis materia conueniat nisi meo 
Christo, cuius ordo magis pudendus, ut etiam haereticorum conuiciis pateat, 
omnem natiuitatis et educationis foeditatem et ipsius etiam carnis indignitatem 
quanta amaritudine possunt perorantibus. (11) Ceterum quomodo ille erit obnoxius 
confusionis qui eam non capit? non uulua licet uirginis, tamen feminae, 
coagulatus, et si non semine, tamen ex lege substantiae corporalis, ex feminae 
humore, non caro habitus ante formam, non pecus dictus post figuram, non decem 
mensium cruciatu deliberatus, non subita dolorum concussione cum tanti temporis 
coeno per corporis cloacam effusus ad terram, nec statim lucem lacrimis 
auspicatus et primo retinaculi sui uulnere, nec mulso ablutus, nec sale ac melle 
medicatus, nec pannis iam sepulturae inuolucrum initiatus, nec exinde per 
immunditias inter sinus uolutatus, molestus uberibus, diu infans, uix puer, 
tarde homo, sed de caelo expositus, semel grandis, semel totus, statim Christus, 
spiritus et uirtus et deus tantum. Ceterum ut non uerus, qui non uidebatur, ita 
nec de crucis maledicto erubescendus, cuius carebat ueritate, carens corpore. 
(12) Non poterat itaque dixisse, Qui mei confusus fuerit. Noster hoc debuit 
pronuntiasse, minoratus a patre modico citra angelos, uermis et non homo, 
ignominia hominis et nullificamen populi, quatenus ita uoluit ut liuore eius 
sanaremur, ut dedecore eius salus nostra constaret. Et merito se pro suo homine 
deposuit, pro imagine et similitudine sua, non aliena, ut quoniam homo non 
erubuerat lapidem et lignum adorans, eadem constantia non confusus de Christo, 
pro impudentia idololatriae satis deo faceret per impudentiam fidei. Quid horum 
Christo tuo competit, Marcion, ad meritum confusionis? Plane pudere te debet 
quod illum ipse finxisti. 

[4,22] 
22. (1) Nam et hoc uel maxime erubescere debuisti, quod illum cum Moyse et Helia 
in secessu montis conspici pateris, quorum destructor aduenerat. Hoc scilicet 
intellegi uoluit uox illa de caelo: Hic est filius meus dilectus, hunc audite! 
id est non Moysen iam et Heliam. Ergo sufficiebat uox sola sine ostentatione 
Moysi et Heliae. Definiendo enim quem audirent quoscunque alios uetuisset 
audiri. (2) Aut numquid Esaiam et Hieremiam ceterosque quos non ostendit 
permisit audiri, si uetuit quos ostendit? Nunc et si praesentia illorum fuit 
necessaria, non utique in colloquio ostenderentur, quod familiaritatis indicium 
est, nec in consortio claritatis, quod dignationis et gratiae exemplum est, sed 
in sordibus aliquibus, quod destructionis argumentum est, immo in tenebris 
creatoris, quibus discutiendis erat missus, longe etiam discreti a claritate 
Christi, qui uoces et litteras ipsas eorum ab euangelio suo erat separaturus. 
(3) Sicine alienos demonstrat illos, dum secum habet ? Sic relinquendos docet, 
quos sibi iungit? Sic destruit, quos de radiis suis exstruit? Quid faceret 
Christus ipsorum? Credo, secundum peruersitatem tales eos reuelasset quales 
Christus Marcionis debuisset, aut quoscunque alios secum quam prophetas suos. 
Sed quid tam Christus creatoris quam secum ostendere praedicatores suos? cum 
illis uideri quibus in reuelationibus erat uisus? cum illis loqui qui eum 
fuerant locuti? cum eis gloriam suam communicare a quibus dominus gloriae 
nuncupabatur? cum principalibus suis, quorum alter populi informator aliquando, 
alter reformator quandoque, alter initiator ueteris testamenti, alter 
consummator noui. (4) Igitur et Petrus merito contubernium Christi sui agnoscens 
indiuiduitate eius suggerit consilium: Bonum est nos hic esse (bonum plane ubi 
Moyses scilicet et Helias), et faciamus hic tria tabernacula, unum tibi, et 
Moysi unum, et Heliae unum; sed nesciens quid diceret. Quomodo nesciens? Utrumne 
simplici errore, an ratione qua defendimus in causa nouae prophetiae gratiae 
ecstasin, id est amentiam, conuenire? (5) In spiritu enim homo constitutus, 
praesertim cum gloriam dei conspicit, uel cum per ipsum deus loquitur, necesse 
est excidat sensu, obumbratus scilicet uirtute diuina, de quo inter nos et 
psychicos quaestio est. Interim facile est amentiam Petri probare. Quomodo enim 
Moysen et Heliam cognouisset, nisi in spiritu (nec enim imagines eorum uel 
statuas populus habuisset, et similitudines lege prohibente) nisi quia in 
spiritu uiderat? Et ita quod dixisset in spiritu non in sensu constitutus, scire 
non poterat. (6) Ceterum si sic nescit quasi errans, eo quod putaret illorum 
esse Christum, ergo iam constat et supra Petrum interrogatum a Christo quem se 
existimarent, ut de creatoris dixisse, Tu es Christus; quia si tunc alterius dei 
illum cognouisset, hic quoque non errasset. Quodsi ideo et hic errauit quia et 
supra, ergo certus es in illum diem quoque nullam nouam diuinitatem a Christo 
reuelatam, et usque adhuc non errasse Petrum, Christo usque adhuc nihil eiusmodi 
reuelante, et tamdiu non alterius deputandum Christum quam creatoris, cuius 
omnem et hic ordinem expressit. (7) Tres de discentibus arbitros futurae 
uisionis et uocis assumit. Et hoc creatoris est. In tribus, inquit, testibus 
stabit omne uerbum. In montem secedit. Agnosco formam loci. Nam et pristinum 
populum apud montem et uisione et uoce sua creator initiarat. Oportebat in eo 
suggestu consignari nouum testamentum in quo conscriptum uetus fuerat, sub eodem 
etiam ambitu nubis, quam nemo dubitabit de aere creatoris conglobatam: nisi et 
nubes suas illo deduxerat, quia et ipse per caelum creatoris uiam ruperat; aut 
proinde et nubilo creatoris precario usus est. (8) Itaque nec nunc muta nubes 
fuit, sed uox solita de caelo, et patris nouum testimonium super filio, ut qui 
in primo psalmo: Filius meus es tu, ego hodie genui te. De quo et per Esaiam: 
Quis deum metuens audiat uocem filii eius? (9) Itaque iam repraesentans eum, Hic 
est filius meus, utique subauditur, Quem repromisi. Si enim repromisit 
aliquando, et postea dicit, Hic est, eius est exhibentis uoce uti in 
demonstratione promissi qui aliquando promisit, non eius cui possit responderi, 
Ipse enim tu quis es qui dicas, Hic est filius meus, de quo non magis 
praemisisti quam te ipsum quod prius eras reuelasti? (10) Hunc igitur audite 
quem ab initio edixerat audiendum in nomine prophetae, quoniam et prophetes 
existimari habebat a populo. Prophetam, inquit Moyses, suscitabit uobis deus ex 
filiis uestris, secundum carnalem scilicet censum, tanquam me audietis illum: 
omnis autem qui illum non audierit, exterminabitur anima eius de populo suo. Sic 
et Esaias: Quis in uobis metuens <deum>? Exaudiat uocem filii eius. Quam et ipse 
pater commendaturus erat. Sistens enim, inquit, uerba filii sui, dicendo 
scilicet, Hic est filius meus dilectus, hunc audite. (11) Itaque et si facta 
translatio sit auditionis a Moyse et Helia in Christo, sed non ut ab alio deo, 
nec ad alium Christum, sed a creatore in Christum eius, secundum decessionem 
ueteris et successionem noui testamenti. Non legatus, inquit Esaias, nec 
nuntius, sed ipse deus saluos eos faciet, ipse iam praedicans et implens legem 
et prophetas. (12) Tradidit igitur pater filio discipulos nouos, ostensis prius 
cum illo Moyse et Helia in claritatis praerogatiua, atque ita dimissis, quasi 
iam et officio et honore dispunctis, ut hoc ipsum confirmaretur propter 
Marcionem, societatem esse etiam claritatis Christi cum Moyse et Helia. Totum 
autem habitum uisionis istius habemus etiam apud Abacuc, ubi spiritus ex persona 
interdum apostolorum: Domine, audiui auditum tuum, et extimui. Quem magis quam 
uocis caelestis illius: Hic est filius meus dilectus, hunc audite? Consideraui 
opera tua, et excidi mente. Quando magis quam cum uisa claritate eius nesciit 
quid diceret Petrus? In medio duorum animalium cognosceris, Moysi et Heliae. De 
quibus et Zacharias uidit in figura duarum olearum et duorum ramulorum oleae. 
(13) Nam hi sunt de quibus dictum est illi, Duo filii opimitatis adsistunt 
domino uniuersae terrae. Et rursum idem Abacuc: Operuit caelos uirtus, utique 
nubilo illo, et splendor eius ut lux erit, utique qua etiam uestitus eius 
refulsit. Et si commemoremur promissionis Moysi, hic inuenietur expuncta. (14) 
Cum enim desiderasset conspectum domini Moyses dicens, Si ergo inueni gratiam 
coram te, manifesta te mihi, ut cognoscenter uideam te, eum conspectum 
desiderans in quo hominem esset acturus, quod propheta sciebat. Ceterum, Dei 
faciem, iam audierat, nemo homo uidebit et uiuet. Et hunc, inquit, sermonem quem 
dixisti, faciam tibi. (15) Et rursus Moyses: Ostende mihi gloriam tuam. Et 
dominus similiter de futuro: Ego praecedam in gloria mea, et reliqua. Et in 
nouissimo: Et tunc uidebis posteriora mea. Non lumbos, nec suras, sed quam 
desiderauerat gloriam in posterioribus temporibus reuelandam. In qua facie ad 
faciem uisibilem se ei repromiserat, etiam ad Aaronem dicens, Et si fuerit 
prophctes in uobis, in uisione cognoscar illi, et in uisione loquar ad eum, non 
quomodo ad Moysen: os ad os loquar ad eum in specie (utique hominis, quam erat 
gestaturus), non in aenigmate. (16) Nam et si Marcion noluit eum colloquentem 
domino ostensum, sed stantem, tamen et stans os ad os stabat et faciem ad faciem 
cum illo, inquit, non extra illum, in gloriam ipsius, nedum in conspectu. De qua 
gloria non aliter illustratus discessit a Christo quam solebat a creatore, 
proinde tunc oculos percutere filiorum Israelis quemadmodum et nunc excaecati 
Marcionis, qui hoc quoque argumentum aduersus se facere non uidit. 

[4,23]
23. (1) Suscipio in me personam Israelis. Stet Christus Marcionis et exclamet: O 
genitura incredula, quousque ero apud uos? quousque sustinebo uos? Statim a me 
audire debebit: Quisquis es, e0perxo&mene, prius ede quis sis, et a quo uenias, 
et quod in nobis tibi ius. Usque adhuc creatoris est totum apud te. Plane si ab 
illo uenis et illi agis, admittimus increpationem. (2) Si uero ab alio, dicas 
uelim quid nobis unquam de tuo commisisti quod credere debuissemus, ut exprobres 
incredulitatem, qui nec te ipsum aliquando nobis reuelasti? Quam olim apud nos 
agere coepisti, ut tempus queraris? In quibus nos sustinuisti, ut patientiam 
imputes? Asinus de Aesopi puteo modo uenis, et iam exclamas. Suscipio adhuc et 
personam discipulorum, in quos insiliit. O natio incredula, quamdiu ero 
uobiscum, quamdiu uos sustinebo? Hanc eruptionem eius utique hoc modo iustissime 
repercuterem: Quisquis es, e0perxo&mene, prius ede qui sis, a quo uenias, quod 
tibi ius sit in nobis. (3) Usque adhuc, puto, creatoris es, et ideo secuti sumus 
recognoscentes omnia illius in te. Quodsi ab illo uenis, admittimus 
increpationem. Si uero alii agis, oro te dicas, quid nobis aliquando commisisti 
duntaxat de tuo quod iam credidisse debuissemus, ut exprobres incredulitatem, 
qui nec auctorem tuum usque adhuc edis? Quam olim autem apud nos agere coepisti, 
ut tempus quoque opponas? In quibus autem nos sustinuisti, ut et patientiam 
iactes? Asinus de Aesopi puteo modo huc apparuit, et iam exclamat. (4) Quis non 
ita iniustitiam increpationis retudisset, si eius eum credidisset qui nondum 
queri debuisset? Nisi quod nec ille eos insilisset, si non olim apud illos in 
lege, in prophetis, in uirtutibus et beneficiis deuersatus incredulos semper 
fuisset expertus. Sed ecce Christus diligit paruulos, tales esse docens debere 
qui semper maiores uelint esse. Creator autem ursos pueris immisit, ulciscens 
Helisaeum propheten conuicia ab eis passum. (5) Satis impudens antithesis, cum 
tam diuersa committit, paruulos et pueros, innocentem adhuc aetatem, et iudicii 
iam capacem, quae conuiciari poterat, ne dicam blasphemare. Qua ergo iustus 
deus, nec pueris impiis pepercit, exigens maiori aetati honorem, et utique magis 
a minore; qua uero bonus, adeo diligit paruulos, ut apud Aegyptum benefecerit 
obstetricibus, protegentibus partus Hebraeos periclitantes edicto Pharaonis. (6) 
Ita et haec affectio Christi cum creatore est. Iam nunc deus Marcionis, qui 
connubium aduersatur, quomodo uideri potest paruulorum dilector, quorum tota 
causa connubium est? Qui semen odit, fructum quoque exsecretur necesse est. Nae 
ille saeuior habendus Aegyptio rege. (7) Nam Pharao educari non sinebat 
infantes, iste nec nasci, auferens uitam illis etiam decem mensium in utero. At 
enim quanto credibilius ut eius deputetur affectio in paruulos qui benedicendo 
connubium in propagationem generis humani ipsum quoque fructum connubii 
benedicendo promisit, qui de infantia primus est? (8) Repraesentat creator 
ignium plagam Helia postulante in illo pseudopropheta. Agnosco iudicis 
seueritatem: e contrario Christi <lenitatem, increpantis> eandem animaduersionem 
destinantes discipulos super illum uiculum Samaritarum. Agnoscat et haereticus 
ab eodem seuerissimo iudice promitti hanc Christi lenitatem. Non contendet, 
inquit, nec uox eius in platea audietur: harundinem quassatam non comminuet, et 
linum fumigans non extinguet. (9) Talis utique multo magis homines non erat 
crematurus. Nam et tunc ad Heliam, Non in igni, inquit, dominus sed in spiritu 
miti. At enim humanissimus deus cur recusat eum qui se tam indiuiduum illi 
comitem offert? Si quia superbe uel ex hypocrisi dixerat, Sequar te quocunque 
ieris, ergo aut superbiam aut hypocrisin recusandam iudicando iudicem gessit. 
(10) Et utique damnauit quem recusauit, non consecuturum scilicet salutem. Nam 
sicut ad salutem uocat quem non recusat, uel etiam quem ultro uocat, ita in 
perditionem damnat quem recusat. Illi autem causato patris sepulturam cum 
respondet, Sine mortui sepeliant mortuos suos, tu autem uade et annuntia regnum 
dei, utramque legem creatoris manifeste confirmauit, et de sacerdotio in 
Leuitico prohibentem sacerdotes supremis etiam parentum interesse (Super omnem, 
inquit, animam defunctam sacerdos non introibit, et super patrem suum non 
contaminabitur), et de deuotione in Arithmis; nam et illic qui se deo uouerit 
inter cetera iubet ne super ullam animam introeat defunctam, ne super patris 
quidem aut matris aut fratris. (11) Puto autem et deuotioni et sacerdotio 
destinabat quem praedicando regno dei imbuerat. Aut si non ita est, satis impius 
pronuntiandus qui nulla ratione legis intercedente sepulturas parentum despici a 
filiis imperabat. Cum uero et tertium illum prius suis ualedicere parantem 
prohibet retro respectare, sectam creatoris exequitur. Hoc et ille noluerat 
fecisse quos ex Sodomis liberarat. 

[4,24]
24. (1) Adlegit et alios septuaginta apostolos super duodecim. Quo enim duodecim 
secundum totidem fontes in Elim, si non et septuaginta secundum totidem arbusta 
palmarum? Antitheses plurimum causarum diuersitas fecit, non potestatum. Sed qui 
diuersitatem causarum non respexit, facile eam potestatum existimauit. 
Profectionem filiorum Israelis creator etiam illis spoliis aureorum et 
argenteorum uasculorum et uestium praeter oneribus consparsionum ofFarcinatam 
educit ex Aegypto, Christus autem nec uirgam discipulis in uiam ferre 
praescripsit. (2) Illi enim in solitudinem promouebantur, hi autem in ciuitates 
mittebantur. Considera causarum offerentiam, et intelleges unam et eandem 
potestatem quae secundum penuriam et copiam expeditionem suorum disposuit, 
proinde per ciuitates abundaturam circumcidens sicut et egituram per solitudinem 
struxerat. Etiam calciamenta portare uetuit illos. Ipse enim erat sub quo nec in 
solitudine per tot annos populus calciamenta detriuerat. Neminem, inquit, per 
uiam salutaueritis. (3) O Christum destructorem prophetarum, a quibus hoc quoque 
accepit! Helisaeus, cum Giezin puerum suum mitteret in uiam ad filium 
Sunamitidis resuscitandum de morte, puto sic ei praecepit: Accinge lumbos tuos 
et sume bacillum meum in manum et uade: quemcunque conueneris in uia, ne 
benedixeris eum, id est ne salutaueris, et qui te benedixerit, ne responderis 
ei, id est ne resalutaueris. Quae est enim inter uias benedictio nisi ex occursu 
mutua salutatio? (4) Sic et dominus, in quam introissent domum, pacem ei dicere. 
Exemplo eodem est. Mandauit enim et hoc Helisaeus, cum introisset ad Sunamitin, 
diceret ei, Pax uiro tuo, pax filio tuo. Haec erunt potius nostrae antitheses, 
quae comparant, non quae separant Christum. Dignus est autem operarius mercede 
sua, quis magis pronuntiarit quam deus iudex? quia et hoc ipsum iudicare est, 
dignum facere mercede operarium. Nulla retributio non ex iudicatione constitit. 
Iam nunc et hic lex consignatur creatoris, etiam boues operantes dignos 
operarios mercede iudicantis. Boui, inquit, terenti os non colligabis. (5) Quis 
tam praestans in homines nisi qui et in pecudes? Quodsi et Christus dignos 
pronuntiat mercede operarios, excusauit praeceptum illud creatoris de uasis 
aureis et argenteis Aegyptiorum auferendis. Qui enim uillas et urbes operati 
fuerant Aegyptiis, digni utique operarii mercede, non ad fraudem sunt instructi 
sed ad mercedis compensationem, quam alias a dominatoribus exigere non poterant. 
Regnum dei neque nouum neque inauditum sic quoque confirmauit, dum illud iubet 
annuntiari appropinquasse. Quod enim longe fuerit aliquando, id potest dici 
appropinquasse. (6) Si autem nunquam retro fuisset antequam appropinquasset, nec 
dici potuisset appropinquasse quod nunquam longe fuisset. Omne quod nouum et 
incognitum est, subitum est. Omne quod subitum est cum annuntiatur, tunc primum 
speciem inducens tunc primum accipit tempus. Ceterum nec retro tardasse poterit 
quamdiu non annuntiabatur, nec ex quo annuntiari coeperit appropinquasse. (7) 
Etiam adicit, ut eis qui illos non recepissent dicerent, Scitote tamen 
appropinquasse regnum dei. Si hoc non et comminationis gratia mandat, uanissime 
mandat. Quid enim ad illos si appropinquaret regnum, nisi quia cum iudicio 
appropinquat, in salutem scilicet eorum qui annuntiationem eius recepissent? 
Quomodo, si comminatio non potest sine executione, habes deum executorem in 
comminatore et iudicem in utroque. Sic et puluerem iubet excuti in illos in 
testificationem, et haerentia terrae eorum, nedum communicationis reliquae. (8) 
Si enim inhumanitas et inhospitalitas nullam ab eo relaturae sunt ultionem, cui 
rei praemittit testificationem, minas utique portendentem? Porro cum etiam 
creator in Deuteronomio Ammonitas et Moabitas prohibeat recipi in ecclesiam, 
quod populum Aegypto profectum inhumane et inhospitaliter copiis defraudassent, 
ergo in Christum inde manasse constabit communicationis interdictum ubi habet 
formam, Qui uos spernit, me spernit. Hoc et Moysi creator: Non te contempserunt, 
sed me. Tam enim apostolus Moyses quam et apostoli prophetae. (9) Aequanda erit 
auctoritas utriusque officii, ab uno eodemque domino apostolorum et prophetarum. 
Quis nunc dabit potestatem calcandi super colubros et scorpios? Utrumne omnium 
animalium dominus, an nec unius lacertae deus? Sed bene quod creator hanc 
potestatem etiam paruulis pueris per Esaiam repromisit, conicere manum in 
cauernam aspidum et in cubile natorum aspidum, nec omnino laedi. (10) Et utique 
scimus (salua simplicitate scripturae, nam nec et ipsae bestiae nocere potuerunt 
ubi fides fuerit) figurate scorpios et colubros portendi spiritalia malitiae, 
quorum ipse quoque princeps in serpentis et draconis et eminentissimae cuiusque 
bestiae nomine deputetur penes creatorem, largitum hanc potestatem priori 
Christo suo, sicut nonagesimus psalmus ad eum: Super aspidem et basiliscum 
incedes, et conculcabis leonem et draconem. Sicut etiam Esaias: Illa die 
superducet dominus deus machaeram sanctam, magnam et fortem, Christum scilicet 
suum, in draconem illum, colubrum magnum et tortuosum, et interficiet eum illa 
die. (11) Sed cum idem, Via munda et uia sancta uocabitur, et non transibit 
illic immundum, nec erit illic uia immunda, qui autem dispersi erunt uadent in 
ea et non errabunt, et non erit iam illic leo, nec ex bestiis pessimis quicquam 
ascendet in eam nec inuenietur illic, cum uia fidem demonstret per quam ad deum 
perueniemus, iam tunc eidem uiae, id est fidei, hanc euacuationem et 
subiectionem bestiarum pollicetur. (12) Denique et tempora promissionis 
congruere inuenias, si quae antecedunt legas: Inualescite manus dimissae et 
genua resoluta: tunc patefient oculi caecorum, et aures exaudient surdorum: tunc 
saliet claudus ut ceruus, et clara erit lingua mutorum. Igitur ubi medicinarum 
edidit beneficia, tunc et scorpios et serpentes sanctis suis subdidit, ille 
scilicet qui hanc potestatem ut et aliis praestaret prior acceperat a patre, et 
secundum ordinem praedicationis exhibuit. 

[4,25]
25. (1) Quis dominus caeli inuocabitur qui non prius factor ostenditur? Gratias 
enim, inquit, ago, et confiteor, domine caeli, quod ea quae erant abscondita 
sapientibus et prudentibus, reuelaueris paruulis. Quae ista? et cuius? et a quo 
abscondita? et a quo reuelata? Si a deo Marcionis abscondita et reuelata, qui 
omnino nihil praemiserat in quo aliquid absconditum esse potuisset, non 
prophetias, non parabolas, non uisiones, non ulla rerum aut uerborum aut nominum 
argumenta per allegorias et figuras uel aenigmatum nebulas obumbrata, (2) sed 
ipsam magnitudinem sui absconderat, quam cum maxime per Christum reuelabat, 
satis inique. Quid enim deliquerant sapientes et prudentes, ut absconderetur 
illis deus, ad quem cognoscendum non suffecerat sapientia atque prudentia 
illoruxn? Nulla uia data ab ipso per aliquam operum praedicationem, uel uestigia 
per quae sapientes atque prudentes deducerentur. Quamquam et si in aliquo 
deliquissent erga deum ignotum, pone nunc notum, non tamen zeloten eum experiri 
debuissent, qui dissimilis creatoris inducitur. (3) Igitur si nec materias 
praemiserat in quibus aliquid occultasset, nec reos habuerat a quibus 
occultasset, nec debuerat occultasse etiam si habuisset, iam nec reuelator ipse 
erit, qui absconditor non fuit, ita nec dominus caeli nec pater Christi; sed 
ille in quem competunt omnia. Nam et abscondit praemisso obscuritatis 
propheticae instrumento, cuius intellectum fides mereretur (Nisi enim 
credideritis, non intellegetis) et reos habuit sapientes atque prudentes ex 
ipsis operibus tot ac tantis intellegibilem deum non requirentes uel perperam in 
illum philosophantes et ingenia haereticis subministrantes, et nouissime zelotes 
est. (4) Denique olim hoc per Esaiam contionabatur quod Christus gratulatur: 
Perdam sapientiam sapientium et prudentiam prudentium celabo. Sicut et alibi tam 
abscondisse quam reuelaturum esse significat: Et dabo illis thesauros 
absconditos, inuisibiles aperiam illis. Et rursus: Quis alius disiciet signa 
uentriloquorum et diuinationes ex corde, auertens in posteriora sapientes et 
cogitationes eorum infatuans? (5) Si autem et Christum suum illuminatorem 
nationum designauit: Posui te in lucem nationum, quas interpretamur in nomine 
paruulorum, sensu scilicet retro paruas et imprudentia infantes, iam uero et 
humilitate fidei pusillas, facilius utique credemus eundem etiam paruulis 
reuelasse per Christum qui et retro absconderit et per Christum reuelationem 
repromiserit. (6) Aut si deus Marcionis ea quae a creatore abscondita retro 
fuerant patefecit, ergo iam creatori negotium gessit, res eius edisserens. Sed 
in destructionem, inquis, uti traduceret eas. Ergo illis traduxisse debuerat 
quibus creator abscondidit, sapientibus et prudentibus. Si enim benignitate 
faciebat, illis erat agnitio praestanda quibus fuerat negata, non paruulis 
quibus nihil creator inuiderat. (7) Et tamen usque adhuc, puto, probamus 
exstructionem potius legis et prophetarum inueniri in Christo quam 
destructionem. Omnia sibi tradita dicit a patre. Credas, si creatoris est 
Christus, cuius omnia: quia non minori se tradidit omnia filio creator quae per 
eum condidit, per sermonem suum scilicet. Ceterum si e0perxo&menoj ille, quae 
sunt omnia quae illi a patre sunt tradita? Quae sunt creatoris? (8) Ergo bona 
sunt quae pater filio tradidit, et bonus iam creator cuius omnia bona sunt, et 
ille iam non bonus qui in aliena bona inuasit, ut filio traderet. Docens alieno 
abstinere, certe mendicissimus qui nec filium unde ditaret habuit nisi de 
alieno. Aut si nihil de creatoris traditum est ei a patre, ecquomodo hominem 
creatoris sibi uindicat? Aut si solus homo ei traditus est, omnia homo non est. 
Scriptura autem omnium edicit traditionem filio factam. (9) Sed et si omnia ad 
hominum genera, id est ad omnes nationes, interpretaberis, et has filio 
tradidisse creatoris est: Dabo tibi gentes haereditatem tuam et possessionem 
tuam terminos terrae. Aut si habet et ipse aliqua sua quae omnia filio traderet 
pariter cum homine creatoris, ostende unum aliquod ex omnibus in fidem, in 
exemplum, ne tam merito non credam eius esse omnia cuius nihil uideo, quam 
merito credam etiam quae non uideo eius esse cuius sunt uniuersa quae uideo. 
(10) Sed, Nemo scit qui sit pater, nisi filius, et qui sit filius, nisi pater, 
et cuicunque filius reuelauerit. Atque ita Christus ignotum deum praedicauit. 
Hinc enim et alii haeretici fulciuntur, opponentes creatorem omnibus notum, et 
Israeli secundum familiaritatem et nationibus secundum naturam. Et quomodo ipse 
testatur nec Israeli cognitum se? Israel autem me non cognouit, et populus me 
non intellexit; nec nationibus? (11) Ecce enim nec de nationibus, inquit, nemo. 
Propter quod et illas stillicidium situlae deputauit, et Sionem tanquam speculam 
in uinea dereliquit. Vide ergo an confirmatio sit propheticae uocis exprobrantis 
ignorantiam in deum humanam, quae fuerit ad filium usque. Nam et ideo subtexuit 
ab eo cognosci patrem cui filius reuelauerit, quoniam ipse erat qui positus a 
patre illuminatio nationum annuntiabatur, utique de deo illuminandarum, etiam 
Israelis, utique per agnitionem dei pleniorem. (12) Ita non proficient argumenta 
in fidem dei alterius quae creatori competere possunt, quia quae non competunt 
creatori, haec poterunt in fidem proficere dei alterius. Si et sequentia 
inspicias, Beati oculi qui uident quae uidetis: dico enim uobis, quia prophetae 
non uiderunt quae uos uidetis, de superiori sensu descendunt, adeo neminem ut 
decuit deum cognouisse, quando nec prophetae uidissent quae sub Christo 
uidebantur. (13) Nam si non meus esset Christus, nec prophetarum hoc in loco 
mentionem collocasset. Quid enim mirum si non uiderant res dei ignoti et tanto 
post aeuo reuelati? Quae autem fuisset felicitas eorum qui tunc uidebant quae 
alii merito uidisse non poterant, si non erant consecuti repraesentationem eorum 
quae nunquam praedicarant, nisi quoniam qui poterant uidisse aeque dei sui res, 
quas etiam praedicauerant, non tamen uiderant? Haec autem felicitas erit aliorum 
qui uidebant quae alii tantum praedicauerant. (14) Denique ostendemus, et iam 
ostendimus, ea uisa in Christo quae fuerant praedicata, abscondita tamen et ab 
ipsis prophetis, ut absconderentur et a sapientibus et a prudentibus saeculi. In 
euangelio ueritatis legis doctor dominum aggressus, Quid faciens, inquit, uitam 
aeternam consequar? In haeretico uita solummodo posita est, sine aeternae 
mentione, ut doctor de ea uita uideatur consuluisse quae in lege promittitur a 
creatore longaeua, et dominus ideo illi secundum legem responsum dedisse, 
Diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et totis 
uiribus tuis, quoniam de lege uitae sciscitabatur. (15) Sed sciebat utique legis 
doctor quo pacto uitam legalem consequi posset, ut non de ea interrogasset cuius 
regulas etiam docebat. Sed quia et mortui iam suscitabantur a Christo, 
exsuscitatus ad spem aeternae uitae per exempla recidiuae, ne plus aliquid 
obseruationis exigeret sublimior spes, idcirco consuluit de aeternae uitae 
consecutione. Itaque dominus, ut nec ipse alius, nec aliud nouum inferens 
praeceptum quam quod principaliter ad omnem salutem et utramque uitam facit, 
ipsum caput ei legis opponit, omnifariam diligendi dominum deum suum. (16) 
Denique si de uita longaeua et ille consuluit et Christus respondit, quae sit 
penes creatorem, non de aeterna quae sit penes Marcionis deum, quomodo 
consequitur aeternam? Non utique eodem modo quo et longaeuam. Pro differentia 
enim mercedum operarum quoque credenda distantia est. Ergo non ex dilectione dei 
tui consequetur uitam aeternam Marcionites, sicut longaeuam dilector creatoris. 
(17) Sed quale est ut non magis diligendus sit qui aeternam pollicetur, si 
diligendus est qui longaeuam repromittit? Ergo eiusdem erit utraque uita, cum 
eadem est utrique uitae captanda disciplina. Quod creator docet, id et Christo 
opus est diligi ut praestet, interueniente et hic illa praescriptione qua 
facilius apud eum debeant credi maiora apud quem minora praecedunt quam apud eum 
cui nullam de maioribus fidem aliqua minora praeparauerunt. (18) Viderit nunc si 
aeternam nostri addiderunt. Hoc mihi satis est, quod Christus ille aeternae, non 
longae, uitae inuitator de longaeua consultus quam destruebat, non ad aeternam 
potius exhortatus est hominem quam inferebat. Quid, oro te, fecisset Christus 
creatoris si qui creatori diligendo aedificauerat hominem non erat creatoris? 
Credo, negasset diligendum creatorem. 

[4,26]
26. (1) Cum in quodam loco orasset ad patrem illum superiorem, satis 
impudentibus et temerariis oculis suspiciens ad caelum creatoris, a quo tam 
aspero et saeuo et grandine et fulmine potuisset elidi, sicut et Hierusalem 
suffigi ab eo potuit, aggressus eum ex discipulis quidam, Domine, inquit, doce 
nos orare, sicut et Ioannes discipulos suos docuit, scilicet quia alium deum 
aliter existimaret orandum. Hoc qui praesumpserit, prius est probet alium deum 
editum a Christo. (2) Nemo enim ante uoluisset orare nosse quam didicisset quem 
oraret. Igitur si didicerat, proba. Si nusquam usque adhuc probas, scito illum 
in creatorem formam orationis postulasse, in quem etiam discipuli Ioannis 
orabant. Sed quia et Ioannes nouum aliquem ordinem orationis induxerat, ideo hoc 
et a Christo discipulus eius expostulandum non immerito praesumpserat, ut et 
illi de proprio magistri sui instituto non alium, sed aliter, deum orarent. (3) 
Proinde nec Christus ante orationis notitiam discipulo contulisset quam dei 
ipsius. Ita et ipse in eum docuit orationem quem discipulus usque adhuc nouerat. 
Denique sensus orationis quem deum sapiant recognosce. Cui dicam, Pater? ei qui 
me omnino non fecit, a quo originem non traho, an ei qui me faciundo et 
instruendo generauit? (4) A quo spiritum sanctum postulem? a quo nec mundialis 
spiritus praestatur, an a quo fiunt etiam angeli spiritus, cuius et in primordio 
spiritus super aquas ferebatur? Eius regnum optabo uenire quem nunquam regem 
gloriae audiui, an in cuius manu etiam corda sunt regum? Quis dabit mihi panem 
cotidianum? qui nec milium mihi condit, an qui etiam de caelo panem angelorum 
cotidianum populo suo praestitit? Quis mihi delicta dimittet? qui ea non 
iudicando non retinet, an qui, si non dimiserit, retinebit ut iudicet? (5) Quis 
non sinet nos deduci in temptationem? quem poterit temptator non timere, an qui 
a primordio temptatorem angelum praedamnauit? Hoc ordine qui alii deo supplicat 
et non creatori, non orat illum sed infamat. Proinde a quo petam ut accipiam? 
apud quem quaeram ut inueniam? ad quem pulsabo ut aperiatur mihi? quis habet 
petenti dare, nisi cuius omnia, cuius sum etiam ipse qui peto? Quid autem 
perdidi apud deum illum, ut apud eum quaeram et inueniam? (6) Si sapientiam 
atque prudentiam, has creator abscondit: apud eum ergo quaeram. Si salutem et 
uitam, et has apud creatorem. Nihil alibi quaeretur ut inueniatur quam ubi 
latuit ut appareat. Sic nec aliorsum pulsabo quam unde sum fugatus. Denique si 
accipere et inuenire et admitti laboris et instantiae fructus est illi qui 
petiit et quaesiuit et pulsauit, intellege haec a creatore mandari et 
repromitti. (7) Ille enim deus optimus ultro ueniens ad praestandum non suo 
homini, nullum illi laborem nec instantiam indixisset: iam enim non optimus, si 
non ultro daret non petenti, et inuenire praestaret non quaerenti, et aperiret 
non pulsanti. Creator autem potuit indicere ista per Christum, ut, quia 
delinquendo homo offenderat deum suum, laboraret, et instantia petendi 
acciperet, et quaerendi inueniret, et pulsandi introiret. (8) Sic et praemissa 
similitudo nocturnum panis petitorem amicum facit non alienum, et ad amicum 
pulsantem, non ad ignotum. Amicus autem, etiam si offendit, magis creatoris est 
homo quam dei Marcionis. Itaque ad eum pulsat ad quem ius illi erat, cuius 
ianuam norat, quem habere panes sciebat, cubantem iam cum infantibus quos nasci 
uoluerat. Etiam quod sero pulsatur, creatoris est tempuis. Illius et serum cuius 
saeculum et saeculi occasus. Ad deum autem nouum nemo sero pulsasset, tantum 
quod lucescentem. Creator est qui et ianuam olim nationibus clauserit, quae olim 
pulsabatur a Iudaeis; (9) is et exsurgit et dat, etsi iam non quasi amico, non 
tamen quasi extraneo homini, sed quasi molesto, inquit. Molestum autem tam cito 
deus recens neminem pati potuit. Agnosce igitur et patrem quem etiam appellas 
creatorcm. Ipse est qui scit quid filii postulent. Nam et panem petentibus de 
caelo dedit manna, et carnem desiderantibus emisit ortygometram; non serpentem 
pro pisce, nec scorpium pro ouo. Illius autem erit non dare malum pro bono cuius 
utrumque sit. Ceterum deus Marcionis non habens scorpium non poterat id se 
dicere non daturum quod non habebat, sed ille qui habens et scorpium non dat. 
(10) Itaque et spiritum sanctum is dabit apud quem est et non sanctus. Cum 
surdum daemonium expulisset (ut et in ista specie curationis Esaiae 
occurrisset), in Beelzebub dictus eicere daemonia, Si ego, inquit, in Beelzebub 
eicio daemonia, filii uestri in quo eiciunt? hac uoce quid magis portendit quam 
in eo eicere se in quo et filii eorum? In uirtute scilicet creatoris. Nam si 
putas sic accipiendum: (11) Si ego in Beelzebub filii uestri in quo, quasi illos 
suggillaret in Beelzebub eicientes, resistet tibi prior sensus, non posse 
satanam diuidi aduersus semetipsum. Adeo nec illi in Beelzebub eiciebant, sed, 
ut diximus, in uirtute creatoris, quam ut intellegi faceret, subiungit: Quodsi 
ego in digito dei expello daemonia, ergone appropinquauit in uos regnum dei? 
Apud Pharaonem enim uenefici illi adhibiti aduersus Moysen uirtutem creatoris 
digitum dei appellauerunt. Digitus dei est hoc quod significaret etiam modicum, 
ualidissimum tamen. Hoc et Christus ostendens, commemorator, non obliterator, 
uetustatum scilicet suarum, uirtutem dei digitum dei dixit, non alterius 
intellegendum quam eius apud quem hoc erat appellata. Ergo et regnum ipsius 
appropinquauerat cuius et uirtus digitus uocabatur. (12) Merito igitur applicuit 
ad parabolam fortis illius armati, quem ualidior alius oppressit, principem 
daemoniorum, quem Beelzebub et satanam supra dixerat, significans digito dei 
oppressum, non creatorem ab alio deo subactum. Ceterum quomodo adhuc staret 
regnum eius in suis terminis et legibus et officiis quem, licet integro mundo, 
uel sic potuisset uideri superasse ualidior ille deus Marcionis, si non secundum 
legem eius etiam Marcionitae morerentur, in terram defluendo, saepe et a scorpio 
docti non esse superatum creatorem? (13) Exclamat mulier de turba beatum uterum 
qui illum portasset, et ubera quae illum educassent. Et dominus, Immo beati qui 
sermonem dei audiunt et faciunt: quia et retro sic reiecerat matrem aut fratres, 
dum auditores et obsecutores dei praefert. Nam nec hic mater assistebat illi. 
Adeo nec retro negauerat natum. Cum id rursus audit, rursus proinde felicitatem 
ab utero et uberibus matris suae transtulit in discipulos, a qua non 
transtulisset si eam non haberet. 

[4,27]
27. (1) Alibi malo purgare quae reprehendunt Marcionitae in creatore. Hic enim 
sufficit si ea in Christo reperiuntur. Ecce inaequalis et ipse, inconstans, 
leuis, aliud docens aliud faciens, iubet omni petenti dare, et ipse signum 
petentibus non dat. Tanto aeuo lucem suam ab hominibus abscondit, et negat 
lucernam abstrudendam, sed confirmat super candelabrum proponendam, ut omnibus 
luceat. Vetat remaledicere, multo magis utique maledicere, et Vae ingerit 
pharisaeis et doctoribus legis. Quis est tam similis dei mei Christus nisi 
ipsius? (2) Saepe iam fiximus nullo modo potuisse illum destructorem legis 
denotari si alium deum promulgasset. Ideo et tunc pharisaeus, qui illum uocarat 
ad prandium, retractabat penes se cur non prius tinctus esset quam recubuisset, 
secundum legem, qui deum legis circumferret. Iesus autem etiam interpretatus est 
ei legem, dicens illos calicis et catini exteriora emundare, interiora autem 
ipsorum plena esse rapina et iniquitate, ut significaret uasculorum munditias 
hominum esse intellegendas apud deum; quia et pharisaeus de homine, non de 
calice illoto, apud se tractauerat. Ideo exteriora, inquit, calicis lauatis, id 
est carnem, interiora autem uestra non emundatis, id est animam; adiciens, Nonne 
qui exteriora fecit, id est carnem, et interiora fecit, id est animam? (3) quo 
dicto aperte demonstrauit ad eundem deum pertinere munditias hominis exterioris 
et interioris cuius uterque sit, praeponentis misericordiam non modo lauacro 
hominis, sed etiam sacrificio. Subiungit enim, Date quae habetis eleemosynam, et 
omnia munda erunt uobis. Quodsi et alius potest deus misericordiam mandasse, non 
tamen ante quam cognitus. Porro et hic apparet illos non de deo increpitos, sed 
de eius disciplina a quo illis et figurate uasculorum munditiae et manifeste 
misericordiarum opera imperabantur. (4) Sic et holuscula decimantes, uocationem 
autem et dilectionem dei praetereuntes obiurgat. Cuius dei uocationem et 
dilectionem, nisi cuius et rutam et mentam ex forma legis de decimis offerebant? 
Totum enim exprobrationis hoc erat quod modica curabant, ei utique cui maiora 
non exhibebant, dicenti, Diliges dominum deum tuum, ex toto corde tuo, et ex 
tota anima tua, et ex totis uiribus tuis, qui te uocauit ex Aegypto. Ceterum nec 
tempus admisisset ut Christus tam praecoquam, immo tam acerbam adhuc dilectionem 
expostularet nouo et recenti deo, ne dixerim nondum palam facto. (5) Primatum 
quoque captantes locorum et honorem salutationum cum incusat, sectam creatoris 
administrat, eiusmodi principes Sodomorum archontas appellantis, prohibentis 
etiam confidere in praepositos, immo et in totum miserrimum hominem 
pronuntiantis qui spem habet in homine. Quodsi propterea quis affectat 
principatum, ut de officiis aliorum glorietur, qui officia uetuit eiusmodi 
sperandi et confidendi in hominem, idem et affectatores principatuum increpuit. 
(6) Inuehitur et in doctores ipsos legis, quod onerarent alios importabilibus 
oneribus, quae ipsi ne digito quidem aggredi auderent, non legis onera 
suggillans quasi detestator eius. Quomodo enim detestator, qui cum maxime 
potiora legis praetereuntes incusabat, eleemosynam et uocationem et dilectionem 
dei, ne haec quidem grauia, nedum decimas rutarum et munditias catinorum? 
Ceterum excusandos potius censuisset si importabilia portare non possent. Sed 
quae onera taxat? (7) quae ipsi de suo exaggerabant, docentes praecepta 
doctrinas hominum, commodorum suorum causa iungentes domum ad domum, ut quae 
proximi sunt auferrent, clamantes populum, amantes munera, sectantes 
retributionem, diripientes iudicata pauperam, uti esset illis uidua in rapinam 
et pupillus in praedam. De quibus idem Esaias: Vae qui ualent in Hierusalem; et 
rursus: Qui uos postulant, dominantur uestri. Qui magis quam legis doctores? Hi 
si et Christo displicebant, ut sui displicebant. Alienae enim legis doctores non 
omnino pulsasset. (8) Cur autem Vae audiunt etiam quod aedificarent prophetis 
monimenta interemptis a patribus eorum, laude potius digni, qui ex isto opere 
pietatis testabantur se non consentire factis patrum, si non erat zelotes, 
qualem arguunt Marcionitae, delicta patrum de filiis exigentem usque in quartam 
natiuitatem? (9) Quam uero clauem habebant legis doctores nisi interpretationem 
legis? ad cuius intellectum neque psi adibant, non credentes scilicet (Nisi enim 
credideritis, non intellegetis), neque alios admittebant, utique docentes 
praecepta potius et doctrinas hominum. Qui ergo nec ipsos introeuntes nec aliis 
aditum praestantes increpabat, obtrectator habendus est legis an fautor? Si 
obtrectator, placere debebant et praeclusores legis; si fautor, iam non et 
aemulus legis. (10) Sed haec omnia ad infuscandum creatorem ingerebat, ut 
saeuum, erga quem delinquentes Vae habituri essent. Et quis saeuum non potius 
timeret prouocare deficiendo ab eo? Tanto magis ergo demerendum docebat quem 
timendum ingerebat. Sic oportebat Christum creatoris. 

[4,28]
28. (1) Merito itaque non placebat illi hypocrisis pharisaeorum, labiis scilicet 
amantium deum, non corde. Cauete, inquit discipulis, a fermento pharisaeorum, 
quod est hypocrisis, non praedicatio creatoris. Odit contumaces patris filius, 
non uult suos tales existere in illum, non in alium, in quem hypocrisis fuisset 
admissa, cuius exemplum a discipulis caueretur. (2) Ita pharisaeorum prohibet 
exemplum. In eum prohibebat illud admitti in quem admittebant pharisaei. Igitur 
quoniam hypocrisim eorum taxarat, utique celantem occulta cordis et 
incredulitatis secreta superficialibus officiis obumbrantem, quae clauem 
agnitionis habens ne ipsa introiret nec alios sineret, ideo adicit, Nihil autem 
opertum, quod non patefiet, et nihil absconditum, quod non dinoscetur; ne quis 
existimet illum dei ignoti retro et occulti reuelationem et adagnitionem 
intentare, cum subiciat etiam quae inter se mussitarent uel tractarent, scilicet 
super ipso dicentes, Hic non expellit daemonia nisi in Beelzebub, in apertum 
processura, et in ore hominum futura, ex euangelii promulgatione. (3) Dehinc 
conuersus ad discipulos, Dico autem, inquit, uobis amicis, nolite terreri ab eis 
qui uos solummodo occidere possunt, nec post hoc ullam in uobis habent 
potestatem. Sed iis erit Esaias praedicens: Vide quomodo iustus aufertur, et 
nemo aducrtit. Demonstrabo autem uobis quem timeatis: Timete eumqui postquam 
occiderit, potestatem habet mittendi in gehennam; creatorem utique significans: 
Itaque dico uobis, hunc timete. Et hoc in loco sufficeret mihi si quem timeri 
iubet offendi uetat, et quem offendi uetat demereri iubet, et qui haec mandat 
ipsius est cui timendo et non offendendo et demerendo procurat. (4) Sed habeo et 
de sequentibus sumere. Dico enim uobis, omnis qui confitebitur in me coram 
hominibus, confitebor in illo coram deo. Qui confitebuntur autem in Christo, 
occidi habebunt coram hominibus, nihil utique amplius passuri post occisionem ab 
illis. Hi ergo erunt quos supra praemonet ne timeant tantummodo occidi; ideo 
praemittens non timendam occisionem, ut subiungeret sustinendam confessionem: Et 
omnis qui negauerit me coram hominibus, denegabitur coram deo, ab eo utique qui 
illum confitentem confessurus fuisset. (5) Si enim confessorem confitebitur, 
ipse est qui et negatorem negabit. Porro si confessor est cui nihil timendum est 
post occisionem, negator erit cui timendum est etiam post mortem. Itaque cum 
creatoris sit quod timendum est post mortem, gehennae scilicet poena, et negator 
ergo creatoris est. Si autem negator, et confessor, qui post occisionem nihil ab 
homine passurus est, a deo plane passurus si negaret. Atque ita Christus 
creatoris est, qui ostendit negatores suos creatoris gehennam timere debere. (6) 
Post deterritam itaque negationem sequitur et blasphemiae formidandae admonitio: 
Qui dixerit in filium hominis, remittetur illi, qui autem dixerit in spiritum 
sanctum, non remittetur ei. Quodsi iam et remissio et retentio delicti iudicem 
deum sapiunt, huius erit spiritus sanctus non blasphemandus, non remissuri 
scilicet blasphemiam, sicut et supra non negandus, occisuri scilicet etiam in 
gehennam. (7) Quodsi et blasphemiam Christus a creatore auertit, quomodo 
aduersarius ei uenerit non scio. Aut si et per haec seueritatem eius infuscat, 
non remissuri blasphemiam et occisuri etiam in gehennam, superest ut et illius 
diuersi dei impune et spiritus blasphemetur et Christus negetur, et nihil 
intersit de cultu eius deue contemptu, et sicut de contemptu nulla poena, ita et 
de cultu nulla speranda sit merces. Perductos ad potestates prohibet ad 
interrogationem cogitare de responsione: Sanctus enim, inquit, spiritus docebit 
uos ipsa hora quid eloqui debeatis. (8) Si eiusmodi documentum creatoris est, 
eius erit et praeceptum cuius praecessit exemplum. Balaam prophetes in Arithmis 
arcessitus a rege Balach ad maledicendum Israelem, cum quo proelium inibat, 
simul spiritu implebatur, non ad quam uenerat maledictionem, sed quam illi ipsa 
hora spiritus suggerebat benedictionem pronuntiabat, ante professus apud nuntios 
regis, mox etiam apud ipsum, id se pronuntiaturum quod deus ori eius indidisset. 
Hae sunt nouae doctrinae noui Christi, quas olim famuli creatoris initiauerunt. 
(9) Ecce plane diuersum exemplum Moysi et Christi. Moyses rixantibus fratribus 
ultro intercedit et iniuriosum increpat: Quid proximum tuum percutis? Et 
reicitur ab illo: Quis te constituit magistrum aut iudicem super nos? Christus 
uero postulatus a quodam ut inter illum et fratrem ipsius de diuidunda 
haereditate componeret, operam suam, et quidem tam probae causae, denegauit. Iam 
ergo melior Moyses meus Christo tuo, fratrum paci studens, iniuriae occurrens. 
(10) Sed enim optimi et non iudicis dei Christus, Quis me, inquit, iudicem 
constituit super uos? Aliam uocem excusationis inuenire non potuit ne ea 
uteretur qua improbus uir et impius frater assertorem probitatis atque pietatis 
excusserat. Denique probauit malam uocem, utendo ea, et malum factum, pacis 
inter fratres componendae declinatione. Aut numquid indigne tulerit hoc dicto 
fugatum Moysen, ideoque in causa pari disceptantium fratrum uoluit illos 
commemoratione eiusdem dicti confudisse? Plane ita. Ipse enim tunc fuerat in 
Moyse, qui talia audierat, spiritus scilicet creatoris. (11) Puto iam alibi 
satis commendasse nos diuitiarum gloriam damnari a deo nostro, ipsos dynastas 
detrahente de solio, et pauperes alleuante de sterquilinio. Ab eo ergo erit et 
parabola diuitis blandientis sibi de prouentu agrorum suorum, cui deus dicit, 
Stulte, hac nocte animam tuam reposcent; quae autem parasti, cuius erunt? Sic 
denique rex de gazis et apothecis deliciarum suarum apud Persas gloriatus per 
Esaiam male audiuit. 

[4,29]
29. (1) Quis nollet curam nos agere animae de uictu et corpori de uestitu nisi 
qui ista homini ante prospexit et exinde praestans merito curam eorum tanquam 
aemulam liberalitatis suae prohibet? qui et substantiam ipsius animae 
accommodauit potiorem esca, et materiam ipsius corporis figurauit potiorem 
tunica, cuius et corui non serunt nec metunt nec in apothecas condunt, et tamen 
aluntur ab ipso, cuius et lilia et foenum non texunt nec nent, et tamen 
uestiuntur ab ipso, cuius et Salomon gloriosissimus, nec ullo tamen flosculo 
cultior. (2) Ceterum nihil tam abruptum quam ut alius praestet, alius de 
praestantia eius secure agere mandet, et quidem derogator ipsius. Denique si 
quasi derogator creatoris non uult de eiusmodi friuolis cogitari de quibus nec 
corui nec lilia laborent, ultro scilicet pro sua uilitate subiectis, paulo post 
parebit. Interim cur illos modicae fidei incusat, id est cuius fidei? (3) Eiusne 
quam nondum poterant perfectam exhibere deo tantum quod reuelato, cum maxime 
discentes eum, an quam hoc ipso titulo debebant creatori, uti crederent haec 
illum ultro generi humano subministrare, nec de eis cogitarent? Nam et cum 
subicit, Haec enim nationes mundi quaerunt, non credendo scilicet in deum 
conditorem omnium et praebitorem, quos pares gentium nolebat, in eundem deum 
modicos fidei increpabat in quem gentes incredulas notabat. Porro cum et adicit, 
Scit autem pater opus esse haec uobis, prius quaeram quem patrem intellegi uelit 
Christus. (4) Si ipsorum creatorem demonstrat, et bonum confirmat, qui scit quid 
filiis opus sit; sin illum alium deum, quomodo scit necessarium esse homini 
uictum atque uestitum, quorum nihil praestitit? Si enim scisset, praestitisset. 
Ceterum si scit quae sunt homini necessaria, nec tamen praestitit, aut 
malignitate aut infirmitate non praestitit. Professus autem necessaria haec 
homini, utique bona confirmauit. Nihil enim mali necessarium. Et non erit iam 
depretiator operum et indulgentiarum creatoris, ut quod supra distuli 
expunxerim. (5) Porro si quae necessaria scit homini alius et prospexit et 
praestat, quomodo haec ipse promittit? An de alieno bonus est? Quaerite enim 
inquit regnum dei, et haec uobis adicientur. Utique ab ipso. Quodsi ab ipso, 
qualis est qui aliena praestabit? Si a creatore, cuius et sunt, quis est qui 
aliena promittat? Ea si regno accedunt, secundo gradu restituenda, eius est 
secundus gradus cuius et primus, eius uictus atque uestitus cuius et regnum. (6) 
Ita tota promissio creatoris est parabolarum status, similitudinum peraequatio, 
si nec in alium spectant quam cui per omnia pariauerint. Sumus serui, dominum 
enim habemus deum. Succingere debemus lumbos, id est expediti esse ab 
impedimentis laciniosae uitae et implicitae. Item lucernas ardentes habere, id 
est mentes a fide accensas et operibus ueritatis relucentes, atque ita expectare 
dominum, id est Christum. Unde redeuntem? si a nuptiis, creatoris est, cuius 
nuptiae; si non creatoris, nec ipse Marcion inuitatus ad nuptias isset, deum 
suum intuens detestatorem nuptiarum. Defecit itaque parabola in persona domini, 
si non esset cui nuptiae competunt. (7) In sequenti quoque parabola satis errat 
qui furem illum, cuius horam si pater familiae sciret non sineret suffodi domum 
suam, in personam disponit creatoris. Fur enim creator quomodo uideri potest, 
dominus totius hominis? Nemo sua furatur aut suffodit, sed ille potius qui in 
aliena descendit, et hominem a domino eius alienat. Porro cum furem nobis 
diabolum demonstret, cuius horam etiam in primordio si homo scisset nunquam ab 
eo suffossus esset, propterea iubet ut parati simus, quia qua non putamus hora 
filius hominis adueniet, non quasi ipse sit fur, sed iudex scilicet eorum qui se 
non parauerint, nec cauerint furem. (8) Ergo si ipse est filius hominis, iudicem 
teneo, et in iudice creatorem defendo; si uero Christum creatoris in nomine 
filii hominis hoc loco ostendit, ut eum furem portendat, qui quando uenturus sit 
ignoremus, habes supra praescriptum nerninem rei suae furem esse, saluo et illo, 
quod in quantum timendum creatorem ingerit, in tantum illi negotium agens 
creatoris est. (9) Itaque interroganti Petro in illos an et in omnes parabolam 
dixisset, ad ipsos et ad uniuersos qui ecclesiis praefuturi essent proponit 
actorum similitudinem, quorum qui bene tractauerit conseruos absentia domini 
reuerso eo omnibus bonis praeponetur; qui uero secus egerit, reuerso domino qua 
die non putauerit, hora qua non scierit, illo scilicet filio hominis, Christo 
creatoris, non fure sed iudice, segregabitur et pars eius cum infidelibus 
ponetur. (10) Proinde igitur aut et hic iudicem dominum opponit et illi 
catechizat, aut si deum optimum, iam et illum iudicem affirmat, licet nolit 
haereticus. Temperare enim temptant hunc sensum, cum deo eius uindicatur, quasi 
tranquillitatis sit et mansuetudinis segregare solummodo et partem eius cum 
infidelibus ponere, ac si non sit uocatus, ut statui suo redditus. Quasi non et 
hoc ipsum iudicato fiat. Stultitia! Quis erit exitus segregatorum ? Nonne 
amissio salutis? siquidem ab eis segregabuntur qui salutem consequentur. Quis 
igitur infidelium status? Nonne damnatio? (11) Aut si nihil patientur segregati 
et infideles, aeque ex diuerso nihil consequentur retenti et fideles. Si uero 
consequentur salutem retenti et fideles, hanc amittant necesse est ex diuerso 
segregati et infideles. Hoc erit iudicium, quod qui intendit creatoris est. Quem 
alium intellegam caedentem seruos paucis aut multis plagis, et prout commisit 
illis ita et exigentem ab eis, quam retributorem deum? Cui me docet obsequi nisi 
remuneratori? (12) Proclamat Christus tuus: Ignem ueni mittere in terram. Ille 
optimus, nullius gehennae dominus, qui paulo ante discipulos ne ignem 
postularent inhumanissimo uiculo coercuerat, quando iste Sodomam et Gomorram 
nimbo igneo exussit, quando cantatum est: Ignis ante ipsum procedet et cremabit 
inimicos eius, quando et per Osee comminatus est: Ignem emittam in ciuitates 
Iudaeae, uel per Esaiam: Ignis exarsit ex indignatione mea. Non mentiatur. Si 
non est ille qui de rubo quoque ardenti uocem suam emisit, uiderit quem ignem 
intellegendum contendas. (13) Etiam si figura est, hoc ipso quod de meo elemento 
argumenta sensui suo sumit meus est qui de meis utitur. Illius erit similitudo 
ignis cuius et ueritas. Ipse melius interpretabitur ignis istius qualitatem, 
adiciens, Putatis uenisse me pacem mittere in terram? non, dico uobis, sed 
separationem. Machaeram quidem scriptum est. Sed Marcion emendat; (14) quasi non 
et separatio opus sit machaerae. Igitur et ignem euersionis intendit qui pacem 
negauit. Quale proelium, tale et incendium. Qualis machaera, talis et flamma; 
neutra congruens domino. Denique, Diuidetur, inquit, pater in filium et filius 
in patrem, et mater in filiam et filia in matrem, et nurus in socrum et socrus 
in nurum. Hoc proelium inter parentes si in ipsis uerbis tuba cecinit prophetae, 
uereor ne Michaeas Christo Marcionis praedicarit. (15) Et ideo hypocritas 
pronuntiabat, caeli quidem et terrae faciem probantes, tempus uero illud non 
dinoscentes, quo scilicet adimplens omnia quae super ipsos fuerunt praedicata 
nec aliter docens debuerat agnosci. Ceterum quis posset eius tempora nosse cuius 
per quae probaret non habebat. Merito exprobrat etiam quod iustum non a 
semetipsis iudicarent. Olim hoc mandat per Zachariam: Iustum iudicium et 
pacatorium iudicate; per Hieremiam: Facite iudicium et iustitiam; per Esaiam: 
Iudicate pupillo et iustificate uiduam; imputans etiam uineae Sorech quod non 
iudicium fecisset sed clamorem. (16) Qui ergo docuerat ut facerent ex praecepto, 
is exigebat ut facerent et ex arbitrio. Qui seminauerat praeceptum, ille et 
redundantiam eius urgebat. Iam uero quam absurdum ut ille mandaret iuste 
iudicare qui deum iudicem iustum destruebat? Nam et iudicem, qui mittit in 
carcerem nec ducit inde nisi soluto etiam nouissimo quadrante, in persona 
creatoris obtrectationis nomine disserunt. Ad quod necesse habeo eodem gradu 
occurrere. Quotienscunque enim seueritas creatoris opponitur, totiens illius est 
Christus cui per timorem cogit obsequium. 

[4,30]
30. (1) Quaestionem rursus de curatione sabbato facta quomodo discussit? 
Unusquisque uestrum sabbatis non soluit asinum aut bouem suum a praesepi et 
ducit ad potum? Ergo secundum condicionem legis operatus legem confirmauit, non 
dissoluit, iubentem nullum opus fieri nisi quod fieret omni animae, quanto 
potius humanae? Parabolarum congruentiam ubique recognoscor exigere. Simile est 
regnum dei, inquit, grano sinapis, quod accepit homo et seminauit in horto suo. 
(2) Quis in persona hominis intellegendus? Utique Christus, quia, licet 
Marcionis, filius hominis est dictus, qui accepit a patre semen regni, sermonem 
scilicet euangelii, et seminauit in horto suo, utique in mundo, puta nunc in 
homine. Sed cum in suo horto dixerit, nec mundus autem nec homo illius sit, sed 
creatoris, ergo qui in suum seminarit creator ostenditur. Aut si, ut hunc 
laqueum euadant, conuerterint hominis personam a Christo in hominem accipientem 
semen regni et seminantem in horto cordis sui, nec ipsa materia alii conueniet 
quam creatori. Quale est enim ut sit lenissimi dei regnum quod etiam iudicii 
feruor lacrimosa austeritate subsequitur? (3) De sequenti plane similitudine 
uereor ne forte alterius dei regno portendat. Fermento enim comparauit illud, 
non azymis quae familiariora sunt creatori. Congruit et haec coniectura 
mendicantibus argumenta. Itaque et ego uanitatem uanitate depellam, 
fermentationem quoque congruere dicens regno creatoris, quia post illam clibanus 
uel furnus gehennae sequatur. (4) Quotiens adhuc se iudicem ostendit et in 
iudice creatorem? Quotiens utique eiecit et damnat reiciendo? Sicut hic quoque, 
Cum surrexerit, inquit, pater familiae; quo? nisi quo dixit Esaias, Cum 
surrexerit comminuere terram? et cluserit ostium; utique excludendis iniquis. 
Quibus pulsantibus respondebit, Nescio unde sitis: et rursus enumerantibus quod 
coram illo ederint et biberint et in plateis eorum docuerit, adiciet, Recedite a 
me omnes operarii iniquitatis. Illic erit fletus et frendor dentium. Ubi? (5) 
foris scilicet, ubi erunt exclusi, ostio cluso ab eo. Ergo erit poena a quo fit 
exclusio in poenam, cum uidebunt iustos introeuntes in regnum dei, se uero 
detineri foris. A quo? Si a creatore, quis erit ergo intus recipiens iustos in 
regnum? Deus bonus? Quid ergo illuc creatori, ut foris detineat in poenam quos 
aduersarius eius exdusit, suscipiendos a se, si utique, magis in aduersarii 
bilem? (6) Sed et ille exclusurus iniquos sciat utique creatorem illos 
detenturum in poenam aut non sciat oportet. Ergo aut nolente eo detinebuntur, et 
minor est illo qui detinet, cedens ei nolens; aut si uult ita fieri, ipse ita 
faciendum iudicauit, et non erit melior creatore ipse auctor infamiae creatoris. 
Haec si nulla ratione consistunt, ut alius punire alius liberare credatur, unius 
erit tam iudicium quam et regnum, et dum unius est utrumque, qui et iudicat 
creatoris est. 

[4,31]
31. (1) Ad prandium uel ad coenam quales uocari iubet? Quales ostenderat per 
Esaiam: Confringe panem tuum esurienti, et mendicos, et qui sine tecto sunt, 
induc in domum tuam, qui scilicet humanitatis istius uicem retribuere non 
possint. Hanc si Christus captari uetat, in resurrectione eam repromittens, 
creatoris est forma, cui non placent amantes munera, sectantes retributionem. 
Etiam inuitatoris parabola cui magis parti occurrat expende. Homo quidam fecit 
coenam et uocauit multos. (2) Utique coenae paratura uitae aeternae saturitatem 
figurat. Dico primo extraneos et nullius iuris adfines inuitari ad coenam non 
solere, certe facilius solere domesticos et familiares. Ergo creatoris est 
inuitasse, ad quem pertinebant qui inuitabantur, et per Adam qua homines, et per 
patres qua Iudaici, non eius ad quem neque natura pertinebant neque 
praerogatiua. (3) Dehinc si is mittit ad conuiuas qui coenam parauit, sic quoque 
creatoris est coena, qui misit ad conuiuas admonendos, ante iam uocatos per 
patres, admonendos autem per prophetas, non qui neminem miserit ad monendum, nec 
qui nihil prius egerit ad uocandum, sed ipse descenderit subito, tantum quod 
innotescens iam inuitans, tantum quod inuitans iam in conuiuium cogens, eandem 
faciens horam coenandi et ad coenam inuitandi. Excusant se inuitati. (4) Si ab 
alio deo, merito, quia subito inuitati; si non merito, ergo nec subito. Si autem 
non subito inuitati, ergo a creatore, a quo olim, cuius denique declinauerant 
uocationem, tunc primo dicentes ad Aaronem, Fac nobis deos qui praeeant nobis; 
atque exinde aure audientes et non audientes, uocationem scilicet dei, qui 
pertinentissime ad hanc parabolam per Hieremiam, Audite, inquit, uocem meam, et 
ero uobis in dominum et uos mihi in populum, et ibitis in omnibus uiis meis, 
quascunque mandauero uobis. Ecce inuitatio dei. Et non audierunt, inquit, et non 
aduerterunt aurem suam. Ecce recusatio populi. Sed abierunt in iis quae 
concupiuerunt corde suo malo. Agrum emi, et boues mercatus sum, et uxorem duxi. 
(5) Et adhuc ingerit: Et emisi ad uos omnes famulos meos prophetas (hic erit 
spiritus sanctus, admonitor conuiuarum) die et ante lucem. Et non audiit populus 
meus, et non intendit auribus suis, et obdurauit collum suum. Hoc ut 
patrifamiliae renuntiatum est, motus tunc (bene quod et motus, negat enim 
Marcion moueri deum suum, ita et hoc meus est) mandat de plateis et uicis 
ciuitatis facere sublectionem. Videamus an eo sensu quo rursus per Hieremiam: 
Numquid solitudo factus sum domui Israelis, aut terra in incultum derelicta? id 
est, Numquid non habeo quos allegam aut unde allegam? Quoniam dixit populus 
meus, Non uenimus ad te. (6) Itaque misit ad alios uocandos ex eadem adhuc 
ciuitate. Dehinc loco abundante praecepit etiam de uiis et sepibus colligi, id 
est nos iam de extraneis gentibus; illa scilicet aemulatione qua in 
Deuteronomio: Auertam faciem meam ab eis, et monstrabo quid illis in nouissimis, 
id est alios possessuros locum eorum: quoniam genitura peruersa est, filii in 
quibus fides non est. Illi obaemulati sunt me in non deo, et prouocauerunt me in 
iram in idolis suis, et ego obaemulabor eos in non natione, in natione 
insipienti prouocabo eos in iram, in nobis scilicet, quorum spem Iudaei gerunt, 
de qua illos gustaturos negat dominus, derelicta Sione, tanquam specula in uinea 
et in cucumerario casula, posteaquam et nouissimam in Christum inuitationem 
recusauit. (7) Quid ex hoc ordine secundum dispositionem et praedicationes 
creatoris recensendo competere potest illi, cuius nec ordinem habet nec 
dispositionem ad parabolae conspirationem qui totum opus semel fecit? Aut quae 
erit prima uocatio eius, et quae secundo actu admonitio? Ante debent alii 
excusare, postea alii conuenisse. Nunc autem pariter utramque partem inuitare 
uenit, de ciuitate, de sepibus, aduersus speculum parabolae. (8) Nec potest iam 
fastidiosos iudicare quos nunquam retro inuitauit, quos cum maxime aggreditur. 
Aut si de futuro eos iudicat contempturos uocationem, ergo et sublectionem loco 
eorum ex gentibus de futuro portendit. Plane ad hoc secundo uenturus est ut 
gentibus praedicet. Etsi uenturus est autem, puto, non quasi uocaturus adhuc 
conuiuas, sed iam collocaturus. Interea qui coenae istius uocationem in caeleste 
conuiuium interpretaris spiritalis saturitatis et iocunditatis, memento et 
terrenas promissiones uini et olei et frumenti et ipsius ciuitatis aeque in 
spiritalia figurari a creatore. 

[4,32] 
32. (1) Ouem et dragmam perditam quis requirit? nonne qui perdidit? Quis autem 
perdidit? nonne qui habuit? Quis uero habuit? nonne cuius fuit? Si igitur homo 
non alterius est res quam creatoris, is eum habuit cuius fuit, is perdidit qui 
habuit, is requisiuit qui perdidit, is inuenit qui quaesiuit, is exultauit qui 
inuenit. (2) Ita utriusque parabolae argumentum uacat circa eum cuius non est 
ouis neque dragma, id est homo. Non enim perdidit, quia non habuit; nec 
requisiuit, quia non perdidit; nec inuenit, quia nec requisiuit; nec exultauit, 
quia non inuenit. Atque adeo exultare illius est de paenitentia peccatoris, id 
est de perditi recuperatione, qui se professus est olira malle peccatoris 
paenitentiam quam mortem. 

[4,33]
33. (1) Quibus duobus dominis neget posse seruiri quia alterum offendi sit 
necesse altemm defendi, ipse declarat deum proponens et mammonam. Deinde 
mammonam quem intellegi uelit, si interpretem non habes, ab ipso potes discere. 
Admonens enim nos de saecularibus suffragia nobis prospicere amicitiarum, 
secundum serui illius exemplum. qui ab actu summotus dominicos debitores 
deminutis cautionibus releuat in subsidium sibi, Et ego, inquit, dico uobis, 
facite uobis amicos de mammona iniustitiae, de nummo scilicet de quo et seruus 
ille. (2) Iniustitiae enim auctorem et dominatorem totius saeculi nummum scimus 
omnes. Cui famulatam uidens pharisaeorum cupiditatem amentauit hanc sententiam: 
Non potestis deo seruire et mammonae. Irridebant denique pharisaei pecuniae 
cupidi, quod intellexissent scilicet mammonam de nummo dictum: ne quis existimet 
in mammona creatorem intellegendum et Christum a creatoris illos seruitute 
reuocasse. Quid? nunc potius ex hoc disce unum a Christo deum ostensum. Duos 
enim dominos nominauit, deum et mammonam, creatorem et nummum. Denique non 
potestis deo seruire, utique ei cui seruire uidebantur, et mammonae, cui magis 
destinabantur. (3) Quodsi ipse alium se ageret, non duos dominos sed tres 
demonstrasset. Et creator enim dominus, quia deus, et utique magis dominus quam 
mammonas, magisque obseruandus, qua magis dominus. Quale est enim ut qui 
mammonam dominum dixerat, et cum deo iunxerat, uere ipsorum dominum taceret, id 
est creatorem? Aut numquid tacendo eo concessit seruiendum ei esse, si solummodo 
sibi et mammonae negauit posse seruiri? Ita cum unum deum ponit, nominaturus et 
creatorem si alius esset ipse, creatorem nominauit, quem dominum sine alio deo 
(non) posuit. (4) Et illud itaque relucebit, quomodo dictum, Si in mammona 
iniusto fideles non extitistis, quod uerum est quis uobis credet? in nummo 
scilicet iniusto, non in creatore, quem et Marcion iustum facit. Et si in alieno 
fideles inuenti non estis, meum quis dabit uobis? alienum enim debet esse a 
seruis dei quod iniustum est. Creator autem quomodo alienus erat pharisaeis, 
proprius deus Iudaicae gentis? Si ergo haec non cadunt in creatorem, sed in 
mammonam, Quis uobis credet quod uerius est? et, Quis uobis dabit quod meum est? 
non potest quasi alius dixisse de alterius dei gratia. (5) Tunc enim uideretur 
ita dixisse, si eos in creatorem, non in mammonam, infideles notando per 
creatoris mentionem distinctiones fecisset dei alterius, non commissuri suam 
ueritatem infidelibus creatoris: quomodo tunc alterius uideri potest, si non ad 
hoc proponatur ut a re de qua agitur separetur. (6) Si autem et iustificantes se 
coram hominibus pharisaei spem mercedis in homine ponebant, illo eos sensu 
increpabat quo et propheta Hieremias: Miser homo, qui spem habet in homine. Si 
et adicit, Scit autem deus corda uestra, illius dei uim commemorabat qui 
lucernam se pronuntiabat, scrutantem renes et corda. Si superbiam tangit, Quod 
elatum est apud homines perosum est deo, Esaiam ponit ante oculos: Dies enim 
domini sabaoth, in omnem contumeliosum et superbum, in omnem sublimem et elatum, 
et humiliabuntur. (7) Possum iam colligere cur tanto aeuo deus Marcionis fuerit 
in occulto. Expectabat, opinor, donec haec omnia disceret a creatore. Didicit 
ergo usque ad Ioannis tempora, atque ita exinde processit annuntiare regnum dei, 
dicens, Lex et prophetae usque ad Ioannem, ex quo regnum dei annuntiatur. (8) 
Quasi non et nos limitein quendam agnoscamus Ioannem constitutum inter uetera et 
noua, ad quem desineret Iudaismus et a quo inciperet Christianismus, non tamen 
ut ab alia uirtute facta sit sedatio legis et prophetarum, et initiatio 
euangelii in quo est dei regnum, Christus ipse. Nam et si probauimus et uetera 
transitura et noua successura praedicari a creatore, si et Ioannes antecursor et 
praeparator ostenditur uiarum domini euangelium superducturi et regnum dei 
promulgaturi, et ex hoc iam quod Ioannes uenit ipse erit Christus qui Ioannem 
erat subsecuturus ut antecursorem, et si desierunt uetera et coeperunt noua 
interstite Ioanne, non erit mirum quod ex dispositione est creatoris, ut 
undeunde magis probetur quam ex legis et prophetaram in Ioannem occasu et exinde 
ortu regnum dei. (9) Transeat igitur caelum et terra citius, sicut et lex et 
prophetae, quam unus apex uerborum domini. Verbum enim, inquit Esaias, dei 
nostri manet in aeuum. Nam quoniam in Esaia iam tunc Christus, sermo scilicet et 
spiritus creatoris, Ioannem praedicarat, uocem clamantis in deserto, Parate uiam 
domini, in hoc uenturum ut legis et prophetarum ordo exinde cessaret, per 
adimpletionem non per destructionem, et regnum dei a Christo annuntiaretur, ideo 
subtexuit facilius elementa transitura quam uerba sua, confirmans hoc quoque 
quod de Ioanne dixerat non praeterisse. 

[4,34]
34. (1) Sed Christus diuortium prohibet dicens, Qui dimiserit uxorem suam et 
aliam duxerit, adulterium committit; qui dimissam a uiro duxerit, aeque adulter 
est. Ut sic quoque prohibeat diuortium, illicitum facit repudiatae matrimonium. 
Moyses uero pennittit repudium in Deuteronomio: Si sumserit quis uxorem, et 
habitauerit cum ea, et euenerit non inuenire eam apud eum gratiam, eo quod 
inuentum sit in illa impudicum negotium, scribet libellum repudii et dabit in 
manu eius, et dimittet illam de domo sua. Vides diuersitatcm legis et euangelii, 
Moysi et Christi? (2) Plane. Non enim recepisti illud quoque euangelium eiusdem 
ueritatis et eiusdem Christi, in quo prohibens diuortium propriam quaestionem 
eius absoluit: Moyses propter duritiam cordis uestri praecepit libellum repudii 
dare; a primordio autcm non fuit sic; quia scilicet qui marem et feminam 
fecerat, Erunt duo, dixerat, in carne una: quod deus itaque iunxit, homo 
disiunxerit? (3) Hoc enim responso et Moysi constitutionem protexit, ut sui, et 
creatoris institutionem direxit, ut Christus ipsius. Sed quatenus ex his 
reuincendus es quae recepisti, sic tibi occurram ac si meus Christus. Nonne et 
ipse prohibens diuortium, et patrem tamen gestans eum qui marem et feminam 
iunxit, excusauerit potius quam destruxerit Moysi constitutionem? Sed ecce sic 
tuus sit iste Christus contrarium docens Moysi et creatori, ut, si non 
contrarium ostendero, meus sit. (4) Dico enim illum condicionaliter nunc fecisse 
diuortii prohibitionem, si ideo quis dimittat uxorem ut aliam ducat. Qui 
dimiserit, inquit, uxorem et aliam duxerit, adulterium commisit, et qui a marito 
dimissam duxerit, aeque adulter est, ex eadem utique causa dimissam qua non 
licet dimitti, ut alia ducatur; illicite enim dimissam pro indimissa ducens 
adulter est. (5) Manet enim matrimonium quod non rite diremptum est; manente 
matrimonio nubere adulterium est. Ita si condicionaliter prohibuit dimittere 
uxorem, non in totum prohibuit, et quod non prohibuit in totum, permisit alias, 
ubi causa cessat ob quam prohibuit. Et iam non contrarium Moysi docet, cuius 
praeceptum alicubi conseruat, nondum dico confirmat. Aut si omnino ncgas 
permitti diuortium a Christo, quomodo tu nuptias dirimis, nec coniungens marem 
et feminam, nec alibi coniunctos ad sacramentum baptismatis et eucharistiae 
admittens nisi inter se coniurauerint aduersus fructum nuptiarum, ut aduersus 
ipsum creatorem? Certe quid facit apud te maritus si uxor eius commiserit 
adulterium? Habebitne illam? Scilicet nec tuum apostolum sinere coniungi 
prostitutae membra Christi. (6) Habet itaque et Christum assertorem iustitia 
diuortii. Iam hinc confirmatur ab illo Moyses, ex eodem titulo prohibens 
repudium quo et Christus, nisi inuentum fuerit in muliere negotium impudicum. 
Nam et in euangelio Matthaei, Qui dimiserit, inquit, uxorem suam praeter causam 
adulterii, facit eam adulterari. Aeque adulter censetur et ille qui dimissam a 
uiro duxerit. Ceterum praeter ex causa adulterii nec creator disiungit, quod 
ipse scilicet coniunxit, eodem alibi Moyse constituente eum qui ex compressione 
matrimonium fecerat non posse dimittere uxorem in omne tempus. (7) Quodsi ex 
uiolentia coactum matrimonium stabit, quanto magis ex conuenientia uoluntarium? 
sicut et prophetiae auctoritate, Uxorem iuuentutis tuae non dimittes. Habes 
itaque Christum ultro uestigia ubique creatoris ineuntem tam in permittendo 
repudio quam in prohibendo. Habes etiam nuptiarum, quoquo uelis latere, 
prospectorem, quas nec separari uult prohibendo repudium, nec cum macula haberi 
tunc permittendo diuortium. Erubesce non coniungens quos tuus quoque Christus 
coniunxit. Erubesce etiam disiungens sine eo merito quo disiungi uoluit et tuus 
Christus. (8) Debeo nunc et illud ostendere unde hanc sententiam deduxerit 
dominus quoue direxerit. Ita enim plenius constabit eum non ad Moysen 
destruendum spectasse per repudii propositionem subito interpositam, quia nec 
subito interposita est, habens radicem ex eadem Ioannis mentione. Ioannes enim 
retundens Herodem quod aduersus legem uxorem fratris sui defuncti duxisset, 
habentis filiam ex illa (non alias hoc permittente, immo et praecipiente lege, 
quam si frater illiberis decesserit, ut a fratre ipsius et ex costa ipsius 
supparetur semen illi), coniectus in carcerem fuerat ab eodem Herode, postmodum 
et occisus. (9) Facta igitur mentione Ioannis dominus, et utique successus 
exitus eius, illicitorum matrimoniorum et adulterii figura iaculatus est in 
Herodem, adulterum pronuntians etiam qui dimissam a uiro duxerit, quo magis 
impietatem Herodis oneraret, qui non minus morte quam repudio dimissam a uiro 
duxerat, et hoc fratre habente ex illa filiam, et uel eo nomine illicite, ex 
libidinis non ex legis instinctu, ac propterea propheten quoque assertorem legis 
occiderat. (10) Hoc mihi disseruisse proficiet etiam ad subsequens argumentum 
diuitis apud inferos dolentis et pauperis in sinu Abrahae requiescentis. Nam et 
illud, quantum ad scripturae superficiem, subito propositum est, quantum ad 
intentionem sensus, et ipsum cohaeret mentioni Ioannis male tractati et 
suggillati Herodis male maritati, utriusque exitum deformans, Herodis tormenta 
et Ioannis refrigeria, ut iam audiret Herodes, Habent illic Moysen et prophetas, 
illos audiant. (11) Sed Marcion aliorsum cogit, scilicet ut utramque mercedem 
creatoris siue tormenti siue refrigerii apud inferos determinet eis positam qui 
legi et prophetis obedierint, Christi uero et dei sui caelestem definiat sinum 
et portum. Respondebimus ad haec, ipsa scriptura reuincente oculos eius, quae ab 
inferis discernit Abrahae sinum pauperi. Aliud enim inferi, ut puto, aliud 
quoque Abrahae sinus. Nam et magnum ait intercidere regiones istas profundum et 
transitum utrinque prohibere. (12) Sed nec alleuasset diues oculos, et quidem de 
longinquo, nisi in superiora, et de altitudinis longinquo per immensam illam 
distantiam sublimitatis et profunditatis. Unde apparet sapienti cuique, qui 
aliquando Elysios audierit, esse aliquam localem determinationem quae sinus 
dicta sit Abrahae ad rccipiendas animas filiorum eius, etiam ex nationibus, 
patris scilicet multarum nationum in Abrahae censum deputandarum, et ex eadem 
fide qua et Abraham deo credidit, nullo sub iugo legis nec in signo 
circumcisionis. (13) Eam itaque regionem sinum dico Abrahae, etsi non caelestem, 
sublimiorem tamen inferis, interim refrigerium praebituram animabus iustorum, 
donec consummatio rerum resurrectionem omnium plenitudine mercedis expungat, 
tunc apparitura caelesti promissione, quam Marcion suo uindicat, quasi non a 
creatore promulgatam. (14) Ad quam ascensum suum Christus aedificat in caelum, 
secundum Amos, utique suis, ubi est et locus aeternus, de quo Esaias: Quis 
annuntiabit uobis locum aeternum, nisi scilicet Christus incedens in iustitia, 
loquens uiam rectam, odio habens iniustitiam et iniquitatem? Quodsi aeternus 
locus repromittitur et ascensus in caelum aedificatur a creatore, promittente 
etiam semen Abrahae uelut stellas caeli futurum, utique ob caelestem 
promissionem, salua ea promissione cur non capiat sinum Abrahae dici temporale 
aliquod animarum. fidelium receptaculum in quo iam delinietur futuri imago ac 
candida quaedam utriusque iudicii prospiciatur? (15) admonens quoque uos 
haereticos, dum in uita estis, Moysen et prophetas unum deum praedicantes 
creatorem, et unum Christum praedicantes eius, et utrumque iudicium poenae et 
salutis aeternae apud unicum deum positum, qui occidat et uiuificet. Immo, 
inquit, nostri dei monela de caelo non Moysen et prophetas iussit audiri, sed 
Christum: Hunc audite. Merito. Tunc enim apostoli satis iam audierant Moysen et 
prophetas, qui secuti erant Christum, credendo Moysi et prophetis. (16) Nec enim 
accepisset Petrus dicere, Tu es Christus, antequam audisset et credidisset Moysi 
et prophetis, a quibus solis adhuc Christus annuntiabatur. Haec igitur fides 
eorum meruerat ut etiam uoce caelesti confirmaretur, iubente illum audiri quem 
agnouerant euangelizantem pacem, euangelizantem bona, annuntiantem locum 
aeternum, aedificantem illis ascensum suum in caelum. (17) Apud inferos autem de 
eis dictum est: Habent illic Moysen et prophetas, audiant illos, qui non 
credebant, uel qui nec omnino sic credebant, esse post mortem superbiae 
diuitiarum et gloriae deliciarum supplicia annuntiata a Moyse et prophetis, 
decreta autem ab eo deo qui de thronis deponit dynastas, et de sterquilinis 
eleuat inopes. Ita cum utrinque pronuntiationis diuersitas competat creatori, 
non erit diuinitatum statuenda distantia, sed ipsarum materiaram. 

[4,35]
35. (1) Conuersus ibidem ad discipulos Vae dicit auctori scandalorum, expedisse 
ei si natus non fuisset, aut si molino saxo ad collum deligato praecipitatus 
esset in profundum, quam unum ex illis modicis utique discipulis eius 
scandalizasset. Aestima quale supplicium comminetur illi. Nec enim alius 
ulciscetur scandalum discipulorum eius. (2) Agnosce igitur et iudicem et illo 
affectu pronuntiantem de cura suorum quo et creator retro: Qui tetigerit uos, ac 
si pupillam oculi mei tangat. Idem sensus eiusdem est. Peccantem fratrem iubet 
corripi; quod qui non fecerit, utique deliquit, aut ex odio uolens fratrem in 
delicto perseuerare, aut ex acceptione personae parcens ei, habens Leuiticum: 
Non odies fratrem tuum in animo tuo, traductione traduces proximum tuum, utique 
et fratrem, et non sumes propter illum delictum. (3) Nec mirum si ita docet qui 
pecora quoque fratris tui, si errantia in uia inueneris, prohibet despicias 
quominus ea reducas fratri, nedum ipsum sibi. Sed et ueniam des fratri in te 
delinquenti iubet, etiam septies. Parum plane. Plus est enim apud creatorem, qui 
nec modum statuit, in infinitum pronuntians fratris malitiae memor ne sis, nec 
petenti eam praestes mandat sed et non petenti. Non enim dones offensam uult, 
sed obliuiscaris. (4) Lex leprosorum quantae sit interpretationis erga species 
ipsius uitii et inspectationis summi sacerdotis nostrum erit scire, Marcionis 
morositatem legis opponere, ut et hic Christum aemulum eius affirmet, 
praeuenientem sollemnia legis etiam in curatione decem leprosorum, quos 
tantummodo ire iussos ut se ostenderent sacerdotibus, in itinere purgauit, sine 
tactu iam et sine uerbo, tacita potestate et sola uoluntate; (5) quasi necesse 
sit semel remediatore languorum et uitiorum annuntiato Christo et de effectibus 
probato, de qualitatibus curationum retractari, aut creatorem in Christo ad 
legem prouocari, si quid aliter quam lege distinxit ipse perfecit; cum aliter 
utique dominus per semetipsum operetur siue per filium, aliter per prophetas 
famulos suos, maxime documenta uirtutis et potestatis, quae ut clariora et 
ualidiora, qua propria, distare a uicariis fas est. Sed eiusmodi et alibi iam 
dicta sunt in documento superiore. (6) Nunc etsi praefatus est multos tunc 
fuisse leprosos apud Israelem in diebus Helisaei prophetae et neminem eorum 
purgatum nisi Naaman Syrum, non utique et numerus faciet ad differentiam deorum, 
in destructionem creatoris unum remediantis et praelationem eius qui decem 
emundarit. Quis enim dubitabit plures potuisse curari ab eo qui unum curasset 
quam ab illo decem qui nunquam retro unum? (7) Sed hac cum maxime pronuntiatione 
diffidentiam Israelis uel superbiam pulsat, quod cum multi essent illic leprosi 
et prophetes non deesset, etiam edito documento nemo decucurrisset ad deum 
operantem in prophetis. Igitur quoniam ipse erat authenticus pontifex dei 
patris, inspexit illos secundum legis arcanum, significantis Christum esse uerum 
disceptatorem et elimatorem humanarum macularum. Sed et quod in manifesto fuit 
legis praecepit, Ite, ostendite uos sacerdotibus. Cur, si illos ante erat 
emundaturus? An quasi legis illusor, ut in itinere curatis ostenderet nihil esse 
legem cum ipsis sacerdotibus? (8) Et utique uiderit, si cui tam opiniosus 
uidebitur Christus. Immo digniora sunt interpretanda et fidei iustiora: ideo 
illos remediatos, qua secundum legem iussi abire ad sacerdotes obaudierant; 
neque enim credibile est emeruisse medicinam a destructore legis obseruatores 
legis. Sed cur pristino leproso nihil tale praecepit? Quia nec Helisaeus Syro 
Naaman; et tamen non idcirco non erat creatoris. Satis respondi; sed qui 
credidit, intellegit etiam altius aliquid. (9) Disce igitur et causas. In 
Samariae regionibus res agebatur, unde erat et unus interim ex leprosis. Samaria 
autem desciuerat ab Israele, habens schisma illud ex nouem tribubus, quas 
auulsas per Achiam prophetam collocauerat apud Samariam Hieroboam. Sed et alias 
semper sibi placentes erant Samaritani de montibus et puteis patrum, sicut in 
euangelio Ioannis Samaritana illa in colloquio domini apud puteum: Nae tu maior 
sis, (10) et cetera; et rursus: Patres nostri in isto monte adorauerunt, et uos 
dicitis quia Hierosolymis oportet adorare. Itaque qui et per Amos Vae dixerit 
eis qui confident in monte Samariae, iam et ipsam restituere dignatus de 
industria iubet ostendere se sacerdotibus, utique qui non erant nisi ubi et 
templum, subiciens Samaritam Iudaeo, quoniam ex Iudaeis salus, licet Israelitae 
et Samaritae. Tota enim promissio tribui Iudae Christus fuit; ut scirent 
Hierosolymis esse et sacerdotes et templum et matricem religionis et fontem, non 
puteum, salutis. (11) Et ideo, ut uidit agnouisse legem illos Hierosolymis 
expungendam, ex fide iam iustificandos sine legis ordine remediauit. Unde et 
unum illum solutum ex decem memorem diuinae gratiae Samariten miratus, non 
mandat offerre munus ex lege, quia satis iam obtulerat gloriam deo reddens, hoc 
et domino uolente interpretari legem. Et tamen cui deo gratiam reddidit 
Samarites, quando nec Israelites alium deum usque adhuc didicisset? Cui alii 
quam cui omnes remediati retro a Christo? Et ideo, Fides tua te saluum fecit, 
audiit, quia intellexerat ueram se deo omnipotenti oblationem, gratiarum 
scilicet actionem, apud uerum templum et uerum pontificem eius Christum facere 
debere. (12) Sed nec pharisaei possunt uideri de alterius dei regno consuluisse 
dominum quando uenturum sit, quamdiu alius a Christo editus deus non erat, nec 
ille de alterius regno respondisse quam de cuius consulebatur. Non uenit, 
inquit, regnum dei cum obseruatione, nec dicunt, Ecce hic, ecce illic: ecce enim 
regnum dei intra uos est. Quis non ita interpretabitur: Intra uos est, id est in 
manu, in potestate uestra, si audiatis, si faciatis dei praeceptum? (13) Quodsi 
in praecepto est dei regnum, propone igitur contra, secundum nostras antitheses, 
Moysen, et una sententia est. Praeceptum, inquit, excelsum non est, nec longe a 
te. Non est in caelo, ut dicas, Quis ascendet in caelum et deponet nobis illud, 
et auditum illud facieraus? nec ultra mare est, ut dicas, Quis transfretabit et 
sumet illud nobis, et auditum illud faciemus? Prope te est uerbum, in ore tuo, 
et in corde tuo, et in manibus tuis facere illud. Hoc erit, Non hic, nec illic; 
ecce enim intra uos est regnum dei. (14) Et ne argumentetur audacia haeretica de 
regno creatoris, de quo consulebatur, non de suo, respondisse eis dominum, 
sequentia obsistunt. Dicens enim filium hominis ante multa pati et reprobari 
oportere, ante aduentum suum, in quo et regnum substantialiter reuelabitur, suum 
ostendit et regnum de quo responderat, quod passiones et reprobationes ipsius 
expectabat. Reprobari autem habens, et postea agnosci et assumi et extolli, 
etiam ipsum uerbum reprobari inde decerpsit ubi in lapidis aenigmate utraque 
reuelatio eius apud Dauid canebatur, prima recusabilis, secunda honorabilis. 
(15) Lapis, inquit, quem reprobauerunt aedificantes, iste factus est in caput 
anguli: a domino factum est hoc. Vanum enim, si credidimus deum de contumelia 
aut gloria scilicet alicuius praedicasse, ut non eum portenderet quem et in 
lapidis et in petrae et in montis figura portenderat. Sed si de suo loquitur 
aduentu, cur eum diebus Noe et Loth comparat tetris et atrocibus, deus et lenis 
et mitis? Cur admonet meminisse uxoris Loth, quae praeceptum creatoris non 
impune contempsit, si non cum iudicio uenit uindicandorum praeceptomm suorum? 
(16) Etiam si uindicat ut ille, si iudicat me, non debuit per eius documenta 
formare quem destruit, ne ille me formare uideatur. Si uero et hic non de suo 
loquitur aduentu sed de Iudaei Christi, expectemus etiam nunc ne quid de suo 
praedicet, illum interim esse credentes quem omni loco praedicat. 

[4,36] 
36. (1) Nam et orandi perseuerantiam et instantiam mandans parabolam iudicis 
ponit coacti audire uiduam instantia et perseuerantia interpellationum eius. 
Ergo iudicem deum ostendit orandum, non se, si non ipse est iudex. Sed subiunxit 
facturum deum uindictam electorum suorum. Si ergo ipse erit iudex qui et uindex, 
creatorem ergo meliorem deum probauit, quem electorum suorum clamantium ad eum 
die et nocte uindicem ostendit. Et tamen cum templum creatoris inducit, et duos 
adorantes diuersa mente describit, pharisaeum in superbia, publicanum in 
humilitate, ideoque alterum reprobatum, alterum iustificatum descendisse, utique 
docendo qua disciplina sit orandum, eum et hic orandum constituit a quo relaturi 
essent eam orandi disciplinam, siue reprobatricem superbiae siue iustificatricem 
humilitatis. (2) Alterius dei nec templum nec oratores nec iudicium inuenio 
penes Christum, nisi creatoris. Illum iubet adorare in humilitate, ut 
alleuatorem humilium, non in superbia, ut destructorem superborum. Quem alium 
adorandum mihi ostendit? qua disciplina? qua spe? Neminem, opinor. Nam et quam 
docuit orationem, creatori probauimus conuenire. Aliud est si etiam adorari, qua 
deus optimus et ultro bonus, non uult. (3) Sed quis optimus, nisi unus, inquit, 
deus? Non quasi ex duobus diis unum optimum ostenderit, sed unum esse optimum 
deum solum, qui sic unus sit optimus qua solus deus. Et utique optimus, qui 
pluit super iustos et iniustos, et solem suum oriri facit super bonos et malos, 
sustinens et alens et iuuans etiam Marcionitas. (4) Denique interrogatus ab illo 
quodam, Praeceptor optime, quid faciens uitam aeternam possidebo? de praeceptis 
creatoris an ea sciret, id est faceret, expostulauit, ad contestandum praeceptis 
creatoris uitam acquiri sempiternam: cumque ille principaliora quaeque 
affirmasset obseruasse se ab adulescentia, Unum, inquit, tibi deest: omnia, 
quaecunque habes, ucnde et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo, et 
ueni, sequere me. (5) Age, Marcion, omnesque iam commiserones et coodibiles eius 
haeretici, quid audebitis dicere? Resciditne Christus priora praecepta, non 
occidendi, non adulterandi, non furandi, non falsum testandi, diligendi patrem 
et matrem? an et illa seruauit et quod deerat adiecit? Quamquam et hoc 
praeceptum largitionis in egenos ubique diffusum sit in lege et prophetis, uti 
gloriosissimus ille obseruator praeceptorum pecuniam multo cariorem habiturus 
traduceretur. (6) Saluum est igitur et hoc in euangelio: Non ueni dissoluere 
legem et prophetas, sed potius adimplere. Simul et cetera dubitatione liberauit, 
manifestando unius esse et dei nomen et optimi, et uitam aeternam et thesaurum 
in caelo, et semetipsum, cuius praecepta supplendo et conseruauit et auxit, 
secundum Michaeam quoque hoc loco recognoscendus, dicentem, Si annuntiauit tibi, 
homo, quid bonum, aut quid a te dominus exquirit quam facere iudicium, diligere 
misericordiam, et paratum esse sequi dominum deum tuum? (7) Et homo enim 
Christus annuntians quid sit bonum; scientiam legis: Praecepta, inquit, scis; 
facere iudicium: Vende, inquit, quae habes; diligere misericordiam: Et da, 
inquit, egenis; paratum esse ire cum domino: Et ueni, inquit, sequere me. (8) 
Tam distincta fuit a primordio Iudaea gens per tribus et populos et familias et 
domos, ut nemo facile ignorari de genere potuisset, uel de recentibus 
Augustianis censibus, adhuc tunc fortasse pendentibus. Iesus autem Marcionis (et 
natus non dubitaretur qui homo uidebatur) utique, qua non natus, nullam potuerat 
generis sui in publico habuisse notitiam, sed erat unus aliqui deputandus ex iis 
qui quoquo modo ignoti habebantur. (9) Cum igitur praetereuntem illum caecus 
audisset, cur exclamauit, Iesu, fili Dauid, miserere mei! nisi quia filius 
Dauid, id est ex familia Dauid, non temere deputabatur per matrem et fratres, 
qui aliquando ex notitia utique annuntiati ei fuerant? Sed antecedentes 
increpabant caecum, uti taceret. Merito, quoniam quidem uociferabatur, non quia 
de Dauid filio mentiebatur. Aut doce increpantes illos scisse quod Iesus non 
esset filius Dauid, ut idcirco silentium caeco indixisse credantur. (10) Sed et 
si doceres, facilius illos ignorasse praesumeret quam dominum falsam in se 
praedicationem sustinere potuisse. Sed patiens dominus. Non tamen confirmator 
erroris, immo etiam detector creatoris, ut non prius hanc caecitatem hominis 
illius enubilasset, ne ultra Iesum filium Dauid existimaret. Atquin ne 
patientiam eius infamaretis, nec ullam rationem dissimulationis illi 
affigeretis, nec filium Dauid negaretis, manifestissime confirmauit caeci 
praedicationem et ipsa remuneratione medicinae et testimonio fidei. Fides, 
inquit, tua te saluum fecit. (11) Quid uis caecum credidisse? Ab illo deo 
descendisse Iesum ad deiectionem creatoris, ad destructionem legis et 
prophetarum? non illum esse qui ex radice Iesse et ex fructu lumborum Dauid 
destinabatur, caecorum quoque remunerator? Sed nondum, puto, eiusmodi tunc caeci 
erant qualis Marcion, ut haec fuerit caeci illius fides qua crediderit in uoce, 
Iesu fili Dauid. (12) Qui hoc se et cognouit et cognosci ab omnibus uoluit, 
fidem hominis etsi melius oculatam, etsi ueri luminis compotem, exteriore quoque 
uisione donauit, ut et nos regulam simulque mercedem fidei disceremus. Qui uult 
uidere Iesum, Dauid filium credat per uirginis censum. Qui non ita credet, non 
audiet ab illo, Fides tua te saluum fecit, atque ita caecus remanebit, ruens in 
antithesim, ruentem et ipsam antithesim. Sic enim caecus caecum deducere solet. 
(13) Nam si aliquando Dauidem in recuperatione Sionis offenderant caeci 
resistentes quominus admitteretur (in figuram populi proinde caeci, non 
admissuri quandoque Christum filium Dauid), ideo Christus ex diuerso caeco 
subuenit, ut hinc se ostenderet non esse filium Dauid, ut ex animi diuersitate 
bonus caecis, quos ille iusserat caedi. Et cur fidei et quidem prauae 
praestitisse se dixit? Atquin et hoc filius Dauid, antithesim de suo retundam. 
(14) Nam et qui Dauid offenderant, caeci; nunc uero eiusdem carnis homo 
supplicem se obtulerat filio Dauid. Idcirco ei satisfacienti quodammodo placatus 
filius Dauid restituit lumina, cum testimonio fidei, qua hoc ipsum crediderat, 
exorandum sibi esse filium Dauid. Et tamen Dauid audacia hominum, puto, 
offenderit, non ualetudo. 

[4,37]
37. (1) Consequitur et Zachaei domus salutem. Quo merito? Numquid uel ille 
crediderat Christum a Marcione uenisse? Atquin adhuc in auribus erat omnium uox 
illa caeci, Miserere mei, Iesu fili Dauid, et omnis populus laudes referebat 
deo, non Marcionis, sed Dauid. Enimuero Zachaeus etsi allophylus, fortasse tamen 
aliqua notitia scripturarum ex commercio Iudaico afflatus, plus est autem <si> 
et ignorans Esaiam praecepta eius impleuerat. Confringito, inquit, panem tuum 
esurienti, et non habentes tectum in domum tuam inducito: hoc cum maxime agebat, 
exceptum domo sua pascens dominum. Et nudum si uideris, contegito: hoc cum 
maxime promittebat, in omnia misericordiae opera dimidium substantiae offerens, 
dissoluens uiolentiorum contractuum obnexus et dimittens conflictatos in 
laxamentum, et omnem conscriptionem iniquam dissipans, dicendo, Et si cui quid 
per calumniam eripui, quadruplum reddo. Itaque dominus, Hodie, inquit, salus 
huic domui. (2) Testimonium dixit salutaria esse quae praeceperat prophetes 
creatoris. Cum uero dicit, Venit enim filius hominis saluum facere quod periit, 
iam non contendo eum uenisse ut saluum faceret quod perierat, cuius fuerat et 
cui perierat quod saluum uenerat facere, sed in alterius quaestionis gradum 
dirigo. De homine agi nulla dubitatio est. (3) Hic cum ex duabus substantiis 
constet, ex corpore et anima, quaerendum est ex qua substantiae specie periisse 
uideatur. Si ex corpore, ergo corpus perierat, anima non. Quod perierat, saluum 
facit filius hominis: habet igitur et caro salutem. Si ex anima perierat, animae 
perditio saluti destinatur: caro, quae non periit, salua est. Si totus homo 
perierat ex utraque substantia, totus homo saluus fiat necesse est, et elisa est 
sententia haereticomm negantium carnis salutem. Iam et Christus creatoris 
confirmatur, qui secundum creatorem totius hominis salutem pollicebatur. (4) 
Seruorum quoque parabola, qui secundum rationem feneratae pecuniae dominicae 
diiudicantur, iudicem ostendit deum, etiam ex parte seueritatis, non tantum 
honorantem uerum et auferentem quod quis uideatur habuisse. Aut si et hic 
creatorem finxerit austerum, tollentem quod non posuerit et metentem quod non 
seuerit, hic quoque me ille instruit cuius pecuniam ut fenerem edocet. 

[4,38]
38. (1) Sciebat Christus baptisma Ioannis unde esset. Et cur quasi nesciens 
interrogabat? Sciebat non responsuros sibi pharisaeos. Et cur frustra 
interrogabat? An ut ex ore ipsorum iudicaret illos, uel ex corde? Refer ergo et 
haec ad excusationem creatoris et ad comparationem Christi, et considera iam 
quid secuturum esset si quid pharisaei ad interrogationem renuntiassent. Puta 
illos renuntiasse humanum Ioannis baptisma, statim lapidibus elisi fuissent. 
Existeret aliqui Marcion aduersus Marcionem, qui diceret, O deum optimum, o deum 
diuersum a creatoris exemplis! sciens praeceps ituros homines ipse illos in 
praerupium imposuit. (2) Sic enim et de creatore in arboris lege tractatur. Sed 
de caelis fuit baptisma Ioannis. Et quare, inquit Christus, non credidistis ei? 
Ergo qui credi uoluerat Ioanni, increpaturus quod non credidissent, eius erat 
cuius sacramentum Ioannes administrabat. Certe nolentibus renuntiare quid 
saperent, cum et ipse uicem opponit, Et ego non dico uobis in qua uirtute haec 
facio, malum malo reddidit. (3) Reddite quae Caesaris Caesari, et quae sunt dei 
deo. Quae erunt dei? Quae similia sunt denario Caesaris; imago scilicet et 
similitudo eius. Hominem igitur reddi iubet creatori, in cuius imagine et 
similitudine et nomine et materia expressus est. Quaerat sibi monetam deus 
Marcionis, Christus denarium hominis suo Caesari iubet reddi, non alieno; nisi 
quod necesse est, qui suum denarium non habet. (4) Iusta et digna praescriptio 
est in omni quaestione ad propositum interrogationis pertinere debere sensum 
responsionis: ceterum aliud consulenti aliud respondere dementis est. Quo magis 
absit a Christo quod ne homini quidem conuenit. Sadducaei, resurrectionis 
negatores, de ea habentes interrogationem, proposuerant domino ex lege materiam 
mulieris quae septem fratribus ex ordine defunctis secundum praeceptum legale 
nupsisset, cuius uiri deputanda esset in resurrectione. (5) Haec fuit materia 
quaestionis, haec substantia consultationis. Ad hoc respondisse Christum necesse 
est. Neminem timuit, ut quaestiones aut declinasse uideatur, aut per occasionem 
earum quod alias palam non docebat subostendisse. Respondit igitur huius quidem 
aeui filios nubere. Vides quam pertinenter ad causam. Quia de aeuo uenturo 
quaerebatur, in quo neminem nubere definiturus praestruxit hic quidem nubi ubi 
sit et mori. Quos uero dignatus sit deus illius aeui possessione et 
resurrectione a mortuis, neque nubere neque nubi, quia nec morituri iam sint, 
cum similes angelorum fiant, dei et resurrectionis filii facti. (6) Cum igitur 
sensus responsionis non ad aliud sit dirigendus quam ad propositum 
interrogationis, si hoc sensu responsionis propositum absoluitur 
interrogationis, non aliud responsio domini sapit quam quo quaestio absoluitur. 
Habes et tempora permissarum et negatarum nuptiarum, non cx sua propria sed ex 
resurrectionis quaestione. Habes et ipsius resurrectionis confirmationem, et 
totum quod sadducaei sciscitabantur, non de alio deo interrogantes, nec de 
proprio nuptiarum iure quaerentes. (7) Quodsi ad ea facis respondere Christum de 
quibus non est consultus, negas eum de quibus interrogatus est respondere 
potuisse, sadducaeoram scilicet sapientia captum. Ex abundanti nunc et post 
praescriptionem retractabo aduersus argumentationes cohaerentes. Nacti enim 
scripturae textum ita in legendo decucurrerunt: Quos autem dignatus est deus 
illius aeui. Illius aeui deo adiungunt, quo alium deum faciant illius aeui; cum 
sic legi oporteat: Quos autem dignatus est deus, ut facta hic distinctione post 
deum ad sequentia pertineat illius aeui, id est, quos dignatus sit deus illius 
aeui possessione et resurrectione. (8) Non enim de deo, sed de statu illius aeui 
consulebatur, cuius uxor futura esset post resurrectionem in illo aeuo. Sic et 
de ipsis nuptiis responsum subuertunt, ut, Filii huius aeui nubunt et nubuntur, 
de hominibus dictum sit creatoris nuptias permittentis, se autem, quos deus 
illius aeui, alter scilicet, dignatus sit resurrectione, iam et hic non nubere, 
quia non sint filii huius aeui; quando de nuptiis illius aeui consultus, non de 
huius, eas negauerat de quibus consulebatur. (9) Itaque qui ipsam uim et uocis 
et pronuntiationis et distinctionis exceperant, nihil aliud senserunt quam quod 
ad materiam consultationis pertinebat. Atque adeo scribae, Magister, inquiunt, 
bene dixisti. Confirmauerat enim resurrectionem, formam eius edendo, aduersus 
sadducaeorum opinionem. Denique testimonium eorum qui ita eum respondisse 
praesumpserant non recusauit. (10) Si autem scribae Christum filium Dauid 
existimabant, ipse autem Dauid dominum eum appellat, quid hoc ad Christum? Non 
Dauid errorem scribarum obtundebat, sed honorem Christo Dauid procurabat, quem 
dominum Christum magis quam filium Dauid confirmabat, quod non congrueret 
destructori creatoris. At ex nostra parte quam conueniens interpretatio! Nam qui 
olim a caeco illo filius Dauid fuerat inuocatus, quod tunc reticuit, non habens 
in praesentia scribas, nunc ultro coram eis de industria protulit, ut se, quem 
caecus secundum scribarum doctrinam filium tantum Dauid praedicarat, dominum 
quoque eius ostenderet, remunerata quidem fide caeci, qua filium Dauid 
crediderat illum, pulsata uero traditione scribarum, qua non et dominum eum 
norant. Quodcunque ad gloriam spectaret Christi creatoris, sic non alius 
tueretur quam Christus creatoris. 

[4,39]
39. (1) Olim constitit de nominum proprietate ei illam (competere) qui prior et 
Christum suum in homines annuntiaret et Iesum transnominaret. Constabit itaque 
et de impudentia eius qui multos dicat uenturos in nomine ipsius, quod non sit 
ipsius, si non Christus et Iesus creatoris est, ad quem proprietas nominum 
pertinet, amplius et prohibeat eos recipi quoram et ipse par sit, ut qui proinde 
in nomine uenit alieno: si non ipsius erat a mendacio nominis praeuenire 
discipulos, qui per proprietatem nominis possidebat ueritatem eius. (2) Venient 
denique illi dicentes, Ego sum Christus. Recipies eos, qui consimilem recepisti. 
Et hic enim in nomine suo uenit. Quid nunc, quod et ipse ueniet nominum dominus, 
Christus et Iesus creatoris? Reicies illum? Et quam iniquum, quam iniustum et 
optimo deo indignum, ut non recipias eum in nomine suo uenientem, qui alium in 
nomine eius recepisti! (3) Videamus et quae signa temporibus imponat. Bella, 
opinor, et regnum super regnum, et gentem super gentem, et pestem, et fames 
terraeque motus, et formidines, et prodigia de caelo, quae omnia seuero et 
atroci deo congruunt. Haec cum adicit etiam oportere fieri, quem se praestat? 
destructorem an probatorcm creatoris? Cuius dispositiones confirmat impleri 
oportere, quas ut optimus tam tristes quam atroces abstulisset potius quam 
constituisset, si non ipsius fuissent. (4) Ante haec autem persecutiones eis 
praedicat et passiones uenturas, in martyrium utique et in salutem. Accipe 
praedicatum in Zacharia: Dominus, inquit, omnipotens proteget eos, et consument 
illos et lapidabunt lapidibus fundae et bibent sanguinem illorum uelut uinum et 
replebunt pateras quasi altaris, et saluos eos faciet dominus illo die uelut 
oues, populum suum, quia lapides sancti uolutant. (5) Et ne putes haec in 
passiones praedicari, quae illos tot bellorum nomine ab allophylis manebant, 
respice ad species. Nemo in praedicatione bellorum legitimis armis debellandorum 
lapidationem enumerat popularibus coetibus magis et inermi tumultui familiarem. 
Nemo tanta in bello sanguinis flumina paterarum capacitate metitur, aut unius 
altaris cruentationi adaequat. Nemo oues appellat eos qui in bello armati et 
ipsi ex eadem feritate certantes cadunt, sed qui in sua proprietate atque 
patientia dedentes potius semetipsos quam uindicantes trucidantur. (6) Denique, 
Quia lapides, inquit, sancti uolutant, non quia milites pugnant. Lapides enim 
sunt et fundamenta, super quae nos aedificamur, extructi, secundum Paulum, super 
fundamentum apostolorum, qui lapides sancti oppositi omnium offensui uolutabant. 
Et hic igitur ipse uetat cogitari quid responderi oporteat apud tribunalia, qui 
et Balaam quod non cogitauerat, immo contra quam cogitauerat, suggessit, et 
Moysi causato linguae tarditatem os repromisit. Et sapientiam ipsam, cui nemo 
resisteret, per Esaiam demonstrauit: Hic dicet, Ego dei sum, et clamabit in 
nomine Iacob, et alius inscribetur in nomine Israelis. (7) Quid enim sapientius 
et incontradicibilius confessione simplici et exserta in martyris nomine cum deo 
inualescentis, quod est interpretatio Israelis? Nec mirum si is cohibuit 
praecogitationem qui et ipse a patre excepit pronuntiandi tempestiue 
subministrationem: Dominus mihi dat linguam disciplinae, quando debeam proferre 
sermonem; nisi Marcion Christum non subiectum patri infert. (8) A proximis 
quoque persecutiones, et nominis ex odio utique blasphemiam praedicatam, non 
debeo rursus ostendere. Sed per tolerantiam, inquit, saluos facietis 
uosmetipsos: de qua scilicet psalmus, Tolerantia, inquit, iustorum non periet in 
finem. Quia et alibi: Honorabilis mors iustorum; ex tolerantia sine dubio, quia 
et Zacharias: Corona autem erit eis qui tolerauerint. (9) Sed ne audeas 
argumentari apostolos ut alterius dei praecones a Iudaeis uexatos, memento 
prophetas quoque eadem a Iudaeis passos, tamen non alterius dei apostolos fuisse 
quam creatoris. Sed monstrato dehinc tempore excidii, cum coepisset uallari 
exercitibus Hierusalem, signa iam ultimi finis enarrat, solis et lunae 
siderumque prodigia, et in terra angustias nationum obstupescentium uelut a 
sonitu maris fluctuantis, pro expectatione imminentium orbi malorum. Quod et 
ipsae uires caelorum concuti habeant, accipe Ioelem: Et dabo prodigia in caelo, 
et in terra sanguinem et ignem et fumi uaporem: sol conuertetur in tenebras et 
in sanguinem luna, priusquam adueniat dies magnus et illustris domini. Habes et 
Abacuc: Fluminibus disrumpetur terra, uidebunt te et parturient populi: 
disperges aquas gressu; dedit abyssus sonum suum, sublimitas timoris eius elata 
est: sol et luna constitit in suo ordine, in lucem coruscationes tuae ibunt, in 
fulgorem fulgur scutum tuum : in comminatione tua diminues terram, et in 
indignatione tua depones nationes. (10) Conueniunt, opinor, et domini 
pronuntiationes et prophetarum de concussionibus mundi et orbis, elementorum et 
nationum. Post haec quid dominus? Et tunc uidebunt filium hominis uenientem de 
caelis cum plurima uirtute. Cum autem haec fient, erigetis uos, et leuabitis 
capita, quoniam appropinquauit redemptio uestra: in tempore scilicet regni, de 
quo subiecta erit ipsa parabola. (11) Sic et uos cum uideritis omnia haec fieri, 
scitote appropinquasse regnum dei. Hic erit dies magnus domini et illustris, 
uenientis de caelis filii hominis, secundum Danielem: Ecce cum caeli nubibus 
tanquam filius hominis adueniens, et cetera; et data est illi regia potestas, 
quam in parabola postulaturus exierat, relicta pecunia seruis qua feneraretur: 
et uniuersae nationes, quas promiserat ei in psalmo pater: Postula de me, et 
dabo tibi gentes haereditatem tuam: Et gloria omnis seruiens illi, et potestas 
eius aeterna quae non auferetur, et regnum eius quod non corrumpetur, quia nec 
morientur in illo nec nubent, sed erunt sicut angeli. (12) De eodem aduentu 
filii hominis et fructu eius apud Abacuc: Existi in salutem populi tui ad saluos 
faciendos christos tuos; erecturos scilicet se et capita leuaturos, in tempore 
regni redemptos. Igitur cum et haec quae sunt promissionum proinde conueniant 
sicut et illa quae sunt concussionum, ex consonantia propheticarum et 
dominicarum pronuntiationum, nullam hic poteris interstruere distinctionem, ut 
concussiones quidem referas ad creatorem, saeuitiae scilicet deum, quas nec 
sinere, nedum expectare deberet deus optimus, promissiones uero deo optimo 
deputes, quas creator ignorans illum non prophetasset. Aut si suas prophetauit, 
non distantes a promissionibus Christi, par erit in libertate optimo deo, nec 
plus uidebitur a Christo tuo repromitti quam a meo filio hominis. (13) Ipsum 
decursum scripturae euangelicae ab interrogatione discipulorum usque ad 
parabolam fici ita inuenies contextu sensus filio hominis hinc atque illinc 
adhaerere ut in illum compingat et tristia et laeta et concussiones et 
promissiones, nec possis separare ab illo alteram partem. (14) Unius enim filii 
hominis aduentu constituto inter duos exitus concussionum et promissionum 
necesse est ad unum pertineant filium hominis et incommoda nationum et uota 
sanctorum, qui ita positus est in medio ut communis exitibus ambobus, alterum 
conclusurus aduentu suo, id est incommoda nationum, alterum incipiens, id est 
uota sanctorum, ut, siue mei Christi concesseris aduentum filii hominis, quo 
mala imminentia ei deputes (15) quae aduentum eius antecedunt, cogaris etiam 
bona ei adscribere quae ab aduentu eius oriuntur, siue tui malueris, quo bona ei 
adscribas quae ab aduentu eius oriuntur, cogaris mala quoque ei deputare quae 
aduentum eius antecedunt. Tam enim mala cohaerent aduentui filii hominis 
antecedendo quam et bona subsequendo. Quaere igitur quem ex duobus Christis 
constituas in persona unius filii hominis in quam utraque dispositio referatur. 
Aut et creatorem optimum aut et deum tuum asperum dedisti natura. (16) In summa 
ipsius parabolae considera exempluna. Aspice ficum et arbores omnes: cum fructum 
protulerint, intellegunt homines aestatem appropinquasse; sic et uos cum 
uideritis haec fieri, scitote in proximo esse regnum dei. Si enim 
fructificationes arbuscularum signum aestiuo tempori praestant, antecedendo 
illud, proinde conflictationes orbis signum praenotant regni, praecedendo illud. 
Omne autem signum eius est <cuius et> res cuius est signum, et omni rei ab eo 
imponitur signum cuius est res. (17) Ita si conflictationes signa sunt regni, 
sicut fructificationes aestatis, ergo et regnum creatoris est, cuius 
conflictationes deputantur quae signa sunt regni. Praemiserat oportere haec 
fieri tam atrocia, tam dira, deus optimus, certe a prophetis et a lege 
praedicata; adeo legem et prophetas non destruebat, cum quae praedicauerant 
confirmat perfici oportere. (18) Adhuc ingerit non transiturum caelum ac terram, 
nisi omnia peragantur. Quaenam ista? Si quae a creatore sunt, merito sustinebunt 
elementa domini sui ordinem expungi; si quae a deo optimo, nescio an sustineat 
caelum et terra perfici quae aemulus statuit. Hoc si patietur creator, zelotes 
deus non est. Transeat age nunc terra et caelum; sic enim dominus eorum 
destinauit: dum uerbum eius maneat in aeuum; sic enim et Esaias praenuntiauit. 
Admoneantur et discipuli, ne quando grauentur corda eorum crapula et ebrietate 
et saecularibus curis, et insistat eis repentinus dies ille uelut laqueus, 
utique oblitis deum ex plenitudine et cogitatione mundi. Moysi erit admonitio. 
Adeo is liberabit a laqueo diei illius qui hanc admonitionem retro intulit. (19) 
Erant et loca alia apud Hierusalem ad docendum, erant et extra Hierusalem ad 
secedendum. Sed enim per diem in templo docebat, ut qui per Osee praedixerat: In 
templo meo me inuenerunt, et illic disputatum est ad eos. Ad noctem uero in 
elaeonem secedebat. Sic enim Zacharias demonstrarat: Et stabunt pedes eius in 
monte elaeone. Erant horae quoque auditorio competentes. Diluculo conueniendum 
erat, quia per Esaiam cum dixisset, Dominus dat mihi linguam disciplinae, 
adiecit, Apposuit mihi mane aurem ad audiendum. Si hoc est prophetias 
dissoluere, quid erit adimplere? 

[4,40]
40. (1) Proinde scit et quando pati oporteret eum cuius passionem lex figurat. 
Nam ex tot festis Iudaeorum paschae diem elegit. In hoc enim sacramentum 
pronuntiarat Moyses, Pascha est domini. Ideo et aflfectum suum ostendit: 
Concupiscentia concupiui pascha edere uobiscum, antequam patiar. O legis 
destructorem, qui concupierat etiam pascha seruare! Nimirum ueruecina illum 
Iudaica delectaret? An ipse erat qui tanquam ouis ad uictimam adduci habens, et 
tanquam ouis coram tondente sic os non aperturus, figuram sanguinis sui 
salutaris implere concupiscebat? (2) Poterat et ab extraneo quolibet tradi: ne 
dicerem et in hoc psalmum expunctum: Qui mecum panem edit, leuabit in me 
plantam. Poterat et sine praemio tradi. Quanta enim opera traditoris circa eum 
qui populum coram offendens nec tradi magis potuisset quam inuadi? Sed hoc alii 
competisset Christo, non qui prophetias adimplebat. Scriptum est enim: Pro eo 
quod uenumdedere iustum. Nam et quantitatem et exitum pretii, postea Iuda 
paenitente reuocati et in emptionem dati agri figuli, sicut in euangelio 
Matthaei continetur, Hieremias praecanit: Et acceperunt triginta argenteos, 
pretium appretiati, uel honorati, et dederunt eos in agrum figuli. (3) Professus 
itaque se concupiscentia concupisse edere pascha ut suum (indignum enim ut quid 
alienum concupisceret deus), acceptum panem et distributum discipulis corpus 
suum illum fecit, Hoc est corpus meum dicendo, id est figura corporis mei. 
Figura autem non fuisset nisi ueritatis esset corpus: ceterum uacua res, quod 
est phantasma, figuram capere non posset. Aut si propterea panem corpus sibi 
finxit quia corporis carebat ueritate, ergo panem debuit tradere pro nobis. 
Faciebat ad uanitatem Marcionis, ut panis crucifigeretur. Cur autem panem corpus 
suum appellat, et non magis peponem, quem Marcion cordis loco habuit? Non 
intellegens ueterem fuisse istam figuram corporis Christi, dicentis per 
Hieremiam, Aduersus me cogitauerunt cogitatum, dicentes, Venite coniciamus 
lignum in panem eius, scilicet crucem in corpus eius. (4) Itaque illuminator 
antiquitatum quid tunc uoluerit significasse panem satis declarauit corpus suum 
uocans panem. Sic et in calicis mentione testamentum constituens sanguine suo 
obsignatum, substantiam corporis confirmauit. Nullius enim corporis sanguis 
potest esse nisi carnis. Nam et si qua corporis qualitas non carnea opponetur 
nobis, certe sanguinem nisi carnea non habebit. (5) Ita consistet probatio 
corporis de testimonio carnis, probatio carnis de testimonio sanguinis. Ut autem 
et sanguinis ueterem figuram in uino recognoscas, aderit Esaias: Quis, inquit, 
qui aduenit ex Edom, rubor uestimentorum eius ex Bosor, sic decorus in stola 
uiolenta cum fortitudine? Quare rubra uestimenta tua, et indumenta sicut de foro 
torcularis pleno conculcato? (6) Spiritus enim propheticus uelut iam 
contemplabundus dominum ad passionem uenientem, carne scilicet uestitum, ut in 
ea passum, cruentum habitum carnis in uestimentorum rubore designat, conculcatae 
et expressae ui passionis tanquam in foro torcularis; quia exinde quasi 
cruentati homines de uini rubore descendunt. Multo manifestius Genesis in 
benedictione Iudae, ex cuius tribu carnis census Christi processurus, iam tunc 
Christum in Iuda delineabat: Lauabit, inquit, in uino stolam suam et in sanguine 
uuae amictum suum, stolam et amictum carnem demonstrans et uinum sanguinem. Ita 
et nunc sanguinem suum in uino consecrauit, qui tunc uinum in sanguine 
figurauit. 

[4,41]
41. (1) Vae, ait, per quem traditur filius hominis. Ergo iam Vae constat 
imprecationis et comminationis inclamationem intellegendam et irato et offenso 
deputandam; nisi si Iudas impune erat tantum sceleris relaturus. Aut si impune, 
uacat Vae: si non impune, utique ab eo puniendus in quem scelus traditionis 
admisit. Porro si sciens passus est hominem quem ipse comitatui suo asciuerat in 
tantum scelus ruere, noli iam de creatore circa Adam retractare quae in tuum 
quoque deum retorquentur; aut ignorasse illum, qui non ex prouidentia obstitit 
peccaturo, aut obsistere non potuisse si ignorabat, aut noluisse si et sciebat 
et poterat; atquc ita malitiosum iudicandum, qui passus sit hominem suum ex 
delicto perire. (2) Suadeo igitur agnoscas potius et in isto creatorem, quam 
parem illi deum optimum aduersus sententiam tuam facias. Nam et Petrum 
praesumptorie aliquid elocutum negationi potius destinando, zdoten deum tibi 
ostendit. Debuit etiam osculo tradi propheticus scilicet Christus, ut eius 
scilicet filius qui labiis a populo diligebatur. Perductus in consessum an ipse 
esset Christus interrogatur. De quo Christo Iudaei quaesissent nisi de suo? Cur 
ergo non ucl tunc alium eis prodidit? Ut pati posset, inquis. Id est ut ille 
optimus ignorantes adhuc in scelus mergeret. Atquin et si dixisset, passurus 
esset: (3) Si dixero, enim inquit, uobis non credetis: porro non credituri 
perseuerassent in necem eius. Et cur non magis passurus esset, si alterius dei 
ac per hoc aduersarium creatoris se manifestasset? Ergo non ut pateretur, alium 
se tunc quoque supersedit ostendere; sed quoniam ex ore eius confessionem 
extorquere cupiebant, nec confesso tamen credituri, qui eum ex operibus 
scripturas adimplentibus agnouisse debuerant, ita eius fuit occultasse se cui 
ultro debebatur agnitio. (4) Et tamen adhuc eis manum porrigens, Abhinc, inquit, 
erit filius hominis sedens ad dexteram uirtutis dei. Suggerebat enim se ex 
Danielis prophetia filium hominis, et e psalmo Dauid sedentem ad dexteram dei. 
Itaque ex isto dicto et scripturae comparatione illuminati quem se uellet 
intellegi, Ergo, inquiunt, tu dei filius es? Cuius dei, nisi quem solum 
nouerant? Cuius dei, nisi quem in psalmo meminerant dixisse filio suo, Sede ad 
dexteram meam? Sed respondit, Vos dicitis, quasi non ego. (5) Atquin confirmauit 
id se esse quod illi dixerant, dum rursus interrogant. Unde autem probabis 
interrogatiue et non ipsos confirmatiue pronuntiasse, Ergo tu filius dei es? Ut, 
quia oblique ostenderat se per scripturas filium dei intellegendum, sic 
senserunt, Ergo tu dei es filius, quod te non uis aperte dicere, aeque ita et 
ille, Vos dicitis, confirmatiue respondit; et adeo sic fuit pronuntiatio eius, 
ut perseuerauerint in eo quod pronuntiatio sapiebat. 

[4,42]
42. (1) Perductum enim illum ad Pilatum onerare coeperunt quod se regem diceret 
Christum, sine dubio dei filium, sessurum ad dei dexteram. Ceterum alio eum 
titulo grauassent, incerti an filium dei se dixisset, nisi, Vos dicitis, sic 
pronuntiasset, hoc se esse quod dicerent. Pilato quoque interroganti, Tu es 
Christus? proinde, Tu dicis, ne metu potestatis uideretur amplius respondisse. 
(2) Constitutus est igitur dominus in iudicio; et statuit in iudicio populum 
suum. Ipse dominus in iudicium uenit cum presbyteris et archontibus populi, 
secundum Esaiam. Atque exinde omne scriptum passionis suae impleuit. Tumultuatae 
sunt ibidem nationes, et populi meditati sunt inania: astiterunt reges terrae, 
et archontes congregati sunt in unum aduersus dominum et aduersus Christum eius. 
Nationes, Romani qui cum Pilato fuerant; populi, tribus Israelis; reges, in 
Herode; archontes, in summis sacerdotibus. (3) Nam et Herodi uelut munus a 
Pilato missus Osee uocibus fidem reddidit: de Christo enim prophetauerat, Et 
uinctum eum ducent xenium regi. Delectatus est denique Herodes uiso Iesu, nec 
uocem ullam ab eo audiuit. Tanquam agnus enim coram tondente, sic non aperuit os 
suum, quia dominus dederat illi linguam disciplinae, ut sciret quomodo eum 
oporteret proferre sermonem, illam scilicet linguam quam in psalmo adglutinatam 
gutturi suo tunc probabat non loquendo. (4) Et Barrabas quidem nocentissimus 
uita ut bonus donatur, Christus uero iustissimus ut homicida morti expostulatur. 
Sed et duo scelesti circumfiguntur illi, ut inter iniquos scilicet deputaretur. 
Vestitum plane eius a militibus diuisum, partim sorte concessum, Marcion 
abstulit, respiciens psalmi prophetiam: Dispertiti sibi sunt uestimenta mea, et 
in uestitum meum sortem miserunt. Aufer igitur et crucem ipsam. Idem enim 
psalmus de eo non tacet: Foderunt manus meas et pedes meos. Totus in illo exitus 
legitur. Circumdederunt me canes, synagoga maleficorum circumuallauit me: omnes 
qui spectabant me, naso irridebant me: locuti sunt labiis, et capita mouerunt: 
Sperauit in deum, liberet eum. Quo iam testimonium uestimentorum? Habe falsi tui 
praedam; totus psalmus uestimenta sunt Christi. (5) Ecce autem et elementa 
concutiuntur. Dominus enim patiebatur ipsorum. Ceterum aduersario laeso caelum 
luminibus floruisset, magis sol radiis insultasset, magis dies stetisset, 
libenter spectans pendentem in patibulo Christum Marcionis. Haec argumenta 
quoque mihi competissent, et si non fuissent praedicata. Caelum, inquit Esaias, 
uestiam tenebris. Hic erit dies de quo et Amos: Et erit illa die, dicit dominus, 
occidet sol meridie (habes et horae sextae significationem), et contenebrabit 
super terram. Scissum est et templi uelum, angeli eruptione, derelinquentis 
filiam Sionis tanquam in uinea speculam et in cucumerario casulam. (6) O quantum 
perseuerauit etiam tricesimo psalmo Christum ipsum reddere! Vociferatur ad 
patrem, ut et moriens ultima uoce prophetas adimpleret. Hoc dicto expirauit. 
Quis? spiritus semetipsum, an caro spiritum? Sed spiritus semetipsum expirare 
non potuit. Alius est qui expirat, alius qui expiratur. Si spiritus expiratur, 
ab alio expiretur necesse est. Quodsi solus spiritus fuisset, discessisse potius 
diceretur quam expirasse. Quis igitur expirat spiritum nisi caro, quae et spirat 
quando illum habet, et ita eum cum amittit expirat? (7) Denique si caro non 
fuit, sed phantasma carnis, phantasma autem spiritus fuit, spiritus autem 
semetipsum expirauit et expirando discessit, sine dubio phantasma discessit cum 
spiritus, qui erat phantasma, discessit, et nusquam comparuit phantasma cum 
spiritu. Nihil ergo remansit in ligno, nihil pependit etiam post expirationem, 
nihil de Pilato postulatum, nihil de patibulo detractum, nihil sindone 
inuolutum, nihil sepulcro nouo conditum. Atquin non nihil. Quid igitur illud 
fuit? Si phantasma, adhuc ergo inerat et Christus. Si discesserat Christus, ergo 
abstulerat phantasma. (8) Superest impudentiae haereticae dicere phantasma illic 
phantasmatis remansisse. Sed si et Ioseph corpus fuisse nouerat quod tota 
pietate tractauit, ille Ioseph qui non consenserat in scelere Iudaeis, Beatus 
uir qui non abiit in consilio impiorum, et in uia peccatorum non stetit, et in 
cathedra pestium non sedit. 

[4,43]
43. (1) Oportuerat etiam sepultorem domini prophetari ac iam tunc merito 
benedici, si nec mulierum illarum officium praeterit prophetia quae ante lucem 
conuenerunt ad sepulcrum cum odorum paratura. De hoc enim per Osee, Ut quaerant, 
inquit, faciem meam, ante lucem uigilabunt ad me dicentes, Eamus et conuertamur 
ad dominum, quia ipse eripuit et curabit nos, percussit et miserebitur nostri, 
sanabit nos post biduum, in die tertia resurgemus. (2) Quis enim haec non credat 
in recogitatu mulierum illarum uolutata inter dolorem praesentis destitutionis, 
qua percussae sibi uidebantur a domino, et spem resurrectionis ipsius, qua 
restitui rite arbitrantur? Corpore autem non inuento sublata erat sepultura eius 
de medio, secundum Esaiam. Sed et duo ibidem angeli apparuerunt. Tot fere 
laterensibus uti solebat in duobus testibus consistens dei sermo. Reuertentes 
quoque a sepulcro mulieres, et ab illa angelorum uisione, prospiciebat Esaias: 
Mulieres, inquit, uenientes a uisione, uenite, ad renuntiandam scilicet domini 
resurrectionem. (3) Bene autem quod incredulitas discipulorum perseuerabat, ut 
in finem usque defensio nostra consisteret Christum Iesum non alium se 
discipulis edidisse quam prophetarum. Nam cum duo ex illis iter agerent et 
dominus eis adhaesisset, non comparens quod ipse esset, etiam dissimulans de 
conscientia rei gestae, Nos autem putabamus, inquiunt, ipsum esse redemptorem 
Israelis, utique suum Christum, id est creatoris. (4) Adeo nec alium se ediderat 
illis. Ceterum non existimarent eum creatoris, et cum creatoris existimaretur, 
non sustinuisset hanc de se existimationem, si non is esset qui existimatur. Aut 
ipse erit auctor erroris et praeuaricator ueritatis, aduersus dei optimi 
titulum. Sed nec post resurrectionem alium se eis ostendit quam quem existimatum 
sibi dixerant. Plane inuectus est in illos: O insensati et tardi corde in non 
credendo omnibus quae locutus est ad uos. Quae locutus non alterius se dei esse 
probat, sed eiusdem dei. (5) Nam eadem et angeli ad mulieres: Rememoramini quae 
locutus sit uobis in Galilaea, dicens quod oportet tradi filium hominis et 
crucifigi et tertia die resurgere. Et quare oportebat, nisi quia ita a deo 
creatore scriptum? Igitur increpauit illos ut de sola passione scandalizatos, et 
ut dubios de fide resurrectionis annuntiatae sibi a feminis, per quae non 
crediderant ipsum fuisse quem existimarant. Itaque quod existimauerant, id 
uolens credi se, eum se confirmabat quem existimauerant, creatoris scilicet 
Christum, redemptorem Israelis. (6) De corporis autem ueritate quid potest 
clarius? cum haesitantibus eis ne phantasma esset, immo phantasma credentibus, 
Quid turbati estis? inquit, et quid cogitationes subeunt in corda uestra? Videte 
manus meas et pedes, quia ego ipse sum, quoniam spiritus ossa non habet, sicut 
me uidetis habere. (7) Et Marcion quaedam contraria sibi illa, credo industria, 
eradere de euangelio suo noluit, ut ex his quae eradere potuit nec erasit, illa 
quae erasit aut negetur erasisse aut merito erasisse dicatur. Nec parcit nisi 
eis quae non minus aliter interpretando quam delendo subuertit. Vult itaque sic 
dictum quasi, Spiritus ossa non habet sicut me uidetis habentem, ad spiritum 
referatur, sicut me uidetis habentem, id est non habentem ossa sicut et 
spiritus. Et quae ratio tortuositatis istius, cum simpliciter pronuntiare 
potuisset, Quia spiritus ossa noh habet, sicut me uidetis non habentem? (8) Cur 
autem inspectui eorum manus et pedes suos offert, quae membra ex ossibus 
constant, si ossa non habebat? Cur adicit, Et scitote quia ego sum, quem 
scilicet corporeum retro nouerant? Aut si phantasma erat usquequaque, cur illos 
phantasma credentes increpabat? Atquin adhuc eis non credentibus propterea cibum 
desiderauit, ut se ostenderet etiam dentes habere. (9) Impleuimus, ut opinor, 
sponsionem. Exhibuimus Iesum Christum prophetarum doctrinis, sententiis, 
affectibus, sensibus, uirtutibus, passionibus, etiam resurrectione, non alium 
quam creatoris; siquidem et apostolos mittens ad praedicandum uniuersis 
nationibus, in omnem terram exire sonum eorum et in terminos terrae uoces eorum, 
psalmum adimplendo praecepit. Misereor tui, Marcion, frustra laborasti. Christus 
enim Iesus in euangelio tuo meus est.