
[1,1] Initium mihi operis Seruius Galba iterum Titus Vinius consules erunt. nam 
post conditam urbem octingentos et uiginti prioris aeui annos multi auctores 
rettulerunt, dum res populi Romani memorabantur pari eloquentia ac libertate: 
postquam bellatum apud Actium atque omnem potentiam ad unum conferri pacis 
interfuit, magna illa ingenia cessere; simul ueritas pluribus modis infracta, 
primum inscitia rei publicae ut alienae, mox libidine adsentandi aut rursus odio 
aduersus dominantis: ita neutris cura posteritatis inter infensos uel obnoxios. 
sed ambitionem scriptoris facile auerseris, obtrectatio et liuor pronis auribus 
accipiuntur; quippe adulationi foedum crimen seruitutis, malignitati falsa 
species libertatis inest. mihi Galba Otho Vitellius nec beneficio nec iniuria 
cogniti. dignitatem nostram a Vespasiano inchoatam, a Tito auctam, a Domitiano 
longius prouectam non abnuerim: sed incorruptam fidem professis neque amore 
quisquam et sine odio dicendus est. quod si uita suppeditet, principatum diui 
Neruae et imperium Traiani, uberiorem securioremque materiam, senectuti seposui, 
rara temporum felicitate ubi sentire quae uelis et quae sentias dicere licet. 

[1,2] Opus adgredior opimum casibus, atrox proeliis, discors seditionibus, ipsa 
etiam pace saeuum. quattuor principes ferro interempti: trina bella ciuilia, 
plura externa ac plerumque permixta: prosperae in Oriente, aduersae in Occidente 
res: turbatum Illyricum, Galliae nutantes, perdomita Britannia et statim omissa: 
coortae in nos Sarmatarum ac Sueborum gentes, nobilitatus cladibus mutuis Dacus, 
mota prope etiam Parthorum arma falsi Neronis ludibrio. iam uero Italia nouis 
cladibus uel post longam saeculorum seriem repetitis adflicta. haustae aut 
obrutae urbes, fecundissima Campaniae ora; et urbs incendiis uastata, 
consumptis, antiquissimis delubris, ipso Capitolio ciuium manibus incenso. 
pollutae caerimoniae, magna adulteria: plenum exiliimare, infecti caedibus 
scopuli. atrocius in urbe saeuitum: nobilitas, opes, omissi gestique honores pro 
crimine et ob uirtutes certissimum exitium. nec minus praemia delatorum inuisa 
quam scelera, cum alii sacerdotia et consulatus ut spolia adepti, procurationes 
alii et interiorem potentiam, agerent uerterent cuncta odio et terrore. corrupti 
in dominos serui, in patronos liberti; et quibus deerat inimicus per amicos 
oppressi. 

[1,3] Non tamen adeo uirtutum sterile saeculum ut non et bona exempla prodiderit. 
comitatae profugos liberos matres, secutae maritos in exilia coniuges: propinqui 
audentes, constantes generi, contumax etiam aduersus tormenta seruorum fides; 
supremae clarorum uirorum necessitates fortiter toleratae et laudatis antiquorum 
mortibus pares exitus. praeter multiplicis rerum humanarum casus caelo terraque 
prodigia et fulminum monitus et futurorum praesagia, laeta tristia, ambigua 
manifesta; nec enim umquam atrocioribus populi Romani cladibus magisue iustis 
indiciis adprobatum est non esse curae deis securitatem nostram, esse ultionem. 

[1,4] Ceterum antequam destinata componam, repetendum uidetur qualis status urbis, 
quae mens exercituum, quis habitus prouinciarum, quid in toto terrarum orbe 
ualidum, quid aegrum fuerit, ut non modo casus euentusque rerum, qui plerumque 
fortuiti sunt, sed ratio etiam causaeque noscantur. finis Neronis ut laetus 
primo gaudentium impetu fuerat, ita uarios motus animorum non modo in urbe apud 
patres aut populum aut urbanum militem, sed omnis legiones ducesque conciuerat, 
euulgato imperii arcano posse principem alibi quam Romae fieri. sed patres 
laeti, usurpata statim libertate licentius ut erga principem nouum et absentem; 
primores equitum proximi gaudio patrum; pars populi integra et magnis domibus 
adnexa, clientes libertique damnatorum et exulum in spem erecti: plebs sordida 
et circo ac theatris sueta, simul deterrimi seruorum, aut qui adesis bonis per 
dedecus Neronis alebantur, maesti et rumorum auidi. 

[1,5] Miles urbanus longo Caesarum sacramento imbutus et ad destituendum Neronem 
arte magis et impulsu quam suo ingenio traductus, postquam neque dari donatiuum 
sub nomine Galbae promissum neque magnis meritis ac praemiis eundem in pace quem 
in bello locum praeuentamque gratiam intellegit apud principem a legionibus 
factum, pronus ad nouas res scelere insuper Nymphidii Sabini praefecti imperium 
sibi molientis agitatur. et Nymphidius quidem in ipso conatu oppressus, set 
quamuis capite defectionis ablato manebat plerisque militum conscientia, nec 
deerant sermones senium atque auaritiam Galbae increpantium. laudata olim et 
militari fama celebrata seueritas eius angebat aspernantis ueterem disciplinam 
atque ita quattuordecim annis a Nerone adsuefactos ut haud minus uitia principum 
amarent quam olim uirtutes uerebantur. accessit Galbae uox pro re publica 
honesta, ipsi anceps, legi a se militem, non emi; nec enim ad hanc formam cetera 
erant. 

[1,6] Inualidum senem Titus Vinius et Cornelius Laco, alter deterrimus mortalium, 
alter ignauissimus, odio flagitiorum oneratum contemptu inertiae destruebant. 
tardum Galbae iter et cruentum, interfectis Cingonio Varrone consule designato 
et Petronio Turpiliano consulari: ille ut Nymphidii socius, hic ut dux Neronis, 
inauditi atque indefensi tamquam innocentes perierant. introitus in urbem 
trucidatis tot milibus inermium militum infaustus omine atque ipsis etiam qui 
occiderant formidolosus. inducta legione Hispana, remanente ea quam e classe 
Nero conscripserat, plena urbs exercitu insolito; multi ad hoc numeri e Germania 
ac Britannia et Illyrico, quos idem Nero electos praemissosque ad claustra 
Caspiarum et bellum, quod in Albanos parabat, opprimendis Vindicis coeptis 
reuocauerat: ingens nouis rebus materia, ut non in unum aliquem prono fauore ita 
audenti parata. 

[1,7] Forte congruerat ut Clodii Macri et Fontei Capitonis caedes nuntiarentur. 
Macrum in Africa haud dubie turbantem Trebonius Garutianus procurator iussu 
Galbae, Capitonem in Germania, cum similia coeptaret, Cornelius Aquinus et 
Fabius Valens legati legionum interfecerant antequam iuberentur. fuere qui 
crederent Capitonem ut auaritia et libidine foedum ac maculosum ita cogitatione 
rerum nouarum abstinuisse, sed a legatis bellum suadentibus, postquam impellere 
nequiuerint, crimen ac dolum ultro compositum, et Galbam mobilitate ingenii, an 
ne altius scrutaretur, quoquo modo acta, quia mutari non poterant, comprobasse. 
ceterum utraque caedes sinistre accepta, et inuiso semel principi seu bene seu 
male facta parem inuidiam adferebant. uenalia cuncta, praepotentes liberti, 
seruorum manus subitis auidae et tamquamm apud senem festinantes, eademque nouae 
aulae mala, aeque grauia, non aeque excusata. ipsa aetas Galbae inrisui ac 
fastidio erat adsuetis iuuentae Neronis et imperatores forma ac decore corporis, 
ut est mos uulgi, comparantibus. 

[1,8] Et hic quidem Romae, tamquam in tanta multitudine, habitus animorum fuit. e 
prouinciis Hispaniae praeerat Cluuius Rufus, uir facundus et pacis artibus, 
bellis inexpertus. Galliae super memoriam Vindicis obligatae recenti dono 
Romanae ciuitatis et in posterum tributi leuamento. proximae tamen Germanicis 
exercitibus Galliarum ciuitates non eodem honore habitae, quaedam etiam finibus 
ademptis pari dolore commoda aliena ac suas iniurias metiebantur. Germanici 
exercitus, quod periculosissimum in tantis uiribus, solliciti et irati, superbia 
recentis uictoriae et metu tamquam alias partis fouissent. tarde a Nerone 
desciuerant, nec statim pro Galba Verginius. an imperare noluisset dubium: 
delatum ei a milite imperium conueniebat. Fonteium Capitonem occisum etiam qui 
queri non poterant, tamen indignabantur. dux deerat abducto Verginio per 
simulationem amicitiae; quem non remitti atque etiam reum esse tamquam suum 
crimen accipiebant. 

[1,9] Superior exercitus legatum Hordeonium Flaccum spernebat, senecta ac 
debilitate pedum inualidum, sine constantia, sine auctoritate: ne quieto quidem 
milite regimen; adeo furentes infirmitate retinentis ultro accendebantur. 
inferioris Germaniae legiones diutius sine consulari fuere, donec missu Galbae 
A. Vitellius aderat, censoris Vitellii ac ter consulis filius: id satis 
uidebatur. in Britannico exercitu nihil irarum. non sane aliae legiones per 
omnis ciuilium bellorum motus innocentius egerunt, seu quia procul et Oceano 
diuisae, seu crebris expeditionibus doctae hostem potius odisse. quies et 
Illyrico, quamquam excitae a Nerone legiones, dum in Italia cunctantur, 
Verginium legationibus adissent: sed longis spatiis discreti exercitus, quod 
saluberrimum est ad con tinendam militarem fidem, nec uitiis nec uiribus 
miscebantur. 

[1,10] Oriens adhuc immotus. Syriam et quattuor legiones obtinebat Licinius 
Mucianus, uir secundis aduersisque iuxta famosus. insignis amicitias iuuenis 
ambitiose coluerat; mox attritis opibus, lubrico statu, suspecta etiam Claudii 
iracundia, in secretum Asiae sepositus tam prope ab exule fuit quam postea a 
principe. luxuria industria, comitate adrogantia, malis bonisque artibus mixtus: 
nimiae uoluptates, cum uacaret; quotiens expedierat, magnae uirtutes: palam 
laudares, secreta male audiebant: sed apud subiectos, apud proximos, apud 
collegas uariis inlecebris potens, et cui expeditius fuerit tradere imperium 
quam obtinere. bellum Iudaicum Flauius Vespasianus (ducem eum Nero delegerat) 
tribus legionibus administrabat. nec Vespasiano aduersus Galbam uotum aut 
animus: quippe Titum filium ad uenerationem cultumque eius miserat, ut suo loco 
memorabimus. occulta fati et ostentis ac responsis destinatum Vespasiano 
liberisque eius imperium post fortunam credidimus. 

[1,11] Aegyptum copiasque, quibus coerceretur, iam inde a diuo Augusto equites 
Romani obtinent loco regum: ita uisum expedire, prouinciam aditu difficilem, 
annonae fecundam, superstitione ac lasciuia discordem et mobilem, insciam legum, 
ignaram magistratuum, domi retinere. regebat tum Tiberius Alexander, eiusdem 
nationis. Africa ac legiones in ea interfecto Clodio Macro contenta qualicumque 
principe post experimentum domini minoris. duae Mauretaniae, Raetia, Noricum, 
Thraecia et quae aliae procuratoribus cohibentur, ut cuique exercitui uicinae, 
ita in fauorem aut odium contactu ualentiorum agebantur. inermes prouinciae 
atque ipsa in primis Italia, cuicumque seruitio exposita, in pretium belli 
cessurae erant. hic fuit rerum Romanarum status, cum Seruius Galba iterum Titus 
Vinius consules inchoauere annum sibi ultimum, rei publicae prope supremum. 

[1,12] Paucis post kalendas Ianuarias diebus Pompei Propinqui procuratoris e 
Belgica litterae adferuntur, supeioris Germaniae legiones rupta sacramenti 
reuerentia imperatorem alium flagitare et senatui ac populo Romano arbitrium 
eligendi permittere quo seditio mollius acciperetur. maturauit ea res consilium 
Galbae iam pridem de adoptione secum et cum proximis agitantis. non sane 
crebrior tota ciuitate sermo per illos mensis fuerat, primum licentia ac 
libidine talia loquendi, dein fessa iam aetate Galbae. paucis iudicium aut rei 
publicae amor: multi stulta spe, prout quis amicus uel cliens, hunc uel illum 
ambitiosis rumoribus destinabant, etiam in Titi Vinii odium, qui in dies quanto 
potentior eodem actu inuisior erat. quippe hiantis in magna fortuna amicorum 
cupiditates ipsa Galbae facilitas intendebat, cum apud infirmum et credulum 
minore metu et maiore praemio peccaretur. 

[1,13] Potentia principatus diuisa in Titum Vinium consulem Cornelium Laconem 
praetorii praefectum; nec minor gratia Icelo Galbae liberto, quem anulis donatum 
equestri nomine Marcianum uocitabant. hi discordes et rebus minoribus sibi 
quisque tendentes, circa consilium eligendi successoris in duas factiones 
scindebantur. Vinius pro M. Othone, Laco atque Icelus consensu non tam unum 
aliquem fouebant quam alium. neque erat Galbae ignota Othonis ac Titi Vinii 
amicitia; et rumoribus nihil silentio transmittentium, quia Vinio uidua filia, 
caelebs Otho, gener ac socer destinabantur. credo et rei publicae curam subisse, 
frustra a Nerone translatae si apud Othonem relinqueretur. namque Otho pueritiam 
incuriose, adulescentiam petulanter egerat, gratus Neroni aemulatione luxus. 
eoque Poppaeam Sabinam, principale scortum, ut apud conscium libidinum 
deposuerat, donec Octauiam uxorem amoliretur. mox suspectum in eadem Poppaea in 
prouinciam Lusitaniam specie legationis seposuit. Otho comiter administrata 
prouincia primus in partis transgressus nec segnis et, donec bellum fuit, inter 
praesentis splendidissimus, spem adoptionis statim conceptam acrius in dies 
rapiebat, fauentibus plerisque militum, prona in eum aula Neronis ut similem. 

[1,14] Sed Galba post nuntios Germanicae seditionis, quamquam nihil adhuc de 
Vitellio certum, anxius quonam exercituum uis erumperet, ne urbano quidem militi 
confisus, quod remedium unicum rebatur, comitia imperii transigit; adhibitoque 
super Vinium ac Laconem Mario Celso consule designato ac Ducenio Gemino 
praefecto urbis, pauca praefatus de sua senectute, Pisonem Licinianum accersiri 
iubet, seu propria electione siue, ut quidam crediderunt, Lacone instante, cui 
apud Rubellium Plautum exercita cum Pisone amicitia; sed callide ut ignotum 
fouebat, et prospera de Pisone fama consilio eius fidem addiderat. Piso M. 
Crasso et Scribonia genitus, nobilis utrimque, uultu habituque moris antiqui et 
aestimatione recta seuerus, deterius interpretantibus tristior habebatur: ea 
pars morum eius quo suspectior sollicitis adoptanti placebat. 

[1,15] Igitur Galba, adprehensa Pisonis manu, in hunc modum locutus fertur: "si te 
priuatus lege curiata apud pontifices, ut moris est, adoptarem, et mihi egregium 
erat Cn. Pompei et M. Crassi subolem in penatis meos adsciscere, et tibi insigne 
Sulpiciae ac Lutatiae decora nobilitati tuae adiecisse: nunc me deorum 
hominumque consensu ad imperium uocatum praeclara indoles tua et amor patriae 
impulit ut principatum, de quo maiores nostri armis certabant, bello adeptus 
quiescenti offeram, exemplo diui Augusti qui sororis filium Marcellum, dein 
generum Agrippam, mox nepotes sus, postremo Tiberium Neronem priuignum in 
proximo sibi fastigio conlocauit. sed Augustus in domo successorem quaesiuit, 
ego in re publica, non quia propinquos aut socios belli non habeam, sed neque 
ipse imperium ambitione accepi, et iudicii mei documentum sit non meae tantum 
necessitudines, quas tibi postposui, sed et tuae. est tibi frater pari 
nobilitate, natu maior, dignus hac fortuna nisi tu potior esses. ea aetas tua 
quae cupiditates adulescentiae iam effugerit, ea uita in qua nihil praeteritum 
excusandum habeas. fortunam adhuc tantum aduersam tulisti: secundae res 
acrioribus stimulis animos explorant, quia miseriae tolerantur, felicitate 
corrumpimur. fidem, libertatem, amicitiam, praecipua humani animi bona, tu 
quidem eadem constantia retinebis, sed alii per obsequium imminuent: inrumpet 
adulatio, blanditiae {et} pessimum ueri adfectus uenenum, sua cuique utilitas. 
etiam {si} ego ac tu simplicissime inter nos hodie loquimur, ceteri libentius 
cum fortuna nostra quam nobiscum; nam suadere principi quod oporteat multi 
laboris, adsentatio erga quemcumque principem sine adfectu peragitur." 

[1,16] "Si immensum imperii corpus stare ac librari sine rectore posset, dignus 
eram a quo res publica inciperet: nunc eo necessitatis iam pridem uentum est ut 
nec mea senectus conferre plus populo Romano possit quam bonum successorem, nec 
tua plus iuuenta quam bonum principem. sub Tiberio et Gaio et Claudio unius 
familiae quasi hereditas fuimus: loco libertatis erit quod eligi coepimus; et 
finita Iuliorum Claudiorumque domo optimum quemque adoptio inueniet. nam 
generari et nasci a principibus fortuitum, nec ultra aestimatur: adoptandi 
iudicium integrum et, si uelis eligere, consensu monstratur. sit ante oculos 
Nero quem longa Caesarum serie tumentem non Vindex cum inermi prouincia aut ego 
cum una legione, sed sua immanitas, sua luxuria ceruicibus publicis depulerunt; 
neque erat adhuc damnati principis exemplum. nos bello et ab aestimantibus 
adsciti cum inuidia quamuis egregii erimus. ne tamen territus fueris si duae 
legiones in hoc concussi orbis motu nondum quiescunt: ne ipse quidem ad securas 
res accessi, et audita adoptione desinam uideri senex, quod nunc mihi unum 
obicitur. Nero a pessimo quoque semper desiderabitur: mihi ac tibi prouidendum 
est ne etiam a bonis desideretur. monere diutius neque temporis huius, et 
impletum est omne consilium si te bene elegi. utilissimus idem ac breuissimus 
bonarum malarumque rerum dilectus est, cogitare quid aut uolueris sub alio 
principe aut nolueris; neque enim hic, ut gentibus quae regnantur, certa 
dominorum domus et ceteri serui, sed imperaturus es hominibus qui, nec totam 
seruitutem pati possunt nec totam libertatem." et Galba quidem haec ac talia, 
tamquam principem faceret, ceteri tamquam cum facto loquebantur. 

[1,17] Pisonem ferunt statim intuentibus et mox coniectis in eum omnium oculis 
nullum turbati aut exultantis animi motum prodidisse. sermo erga patrem 
imperatoremque reuerens, de se moderatus; nihil in uultu habituque mutatum, 
quasi imperare posset magis quam uellet. consultatum inde, pro rostris an in 
senatu an in castris adoptio nuncuparetur. iri in castra placuit: honorificum id 
militibus fore, quorum fauorem ut largitione et ambitu male adquiri, ita per 
bonas artis haud spernendum. circumsteterat interim Palatium publica expectatio, 
magni secreti impatiens; et male coercitam famam supprimentes augebant. 

[1,18] Quartum idus Ianuarias, foedum imbribus diem, tonitrua et fulgura et 
caelestes minae ultra solitum turbauerunt. obseruatum id antiquitus comitiis 
dirimendis non terruit Galbam quo minus in castra pergeret, contemptorem talium 
ut fortuitorum; seu quae fato manent, quamuis significata, non uitantur. apud 
frequentem militum contionem imperatoria breuitate adoptari a se Pisonem exemplo 
diui Augusti et more militari, quo uir uirum legeret, pronuntiat. ac ne 
dissimulata seditio in maius crederetur, ultro adseuerat quartam et 
duoetuicensimam legiones, paucis seditionis auctoribus, non ultra uerba ac uoces 
errasse et breui in officio fore. nec ullum orationi aut lenocinium addit aut 
pretium. tribuni tamen centurionesque et proximi militum grata auditu 
respondent: per ceteros maestitia ac silentium, tamquam usurpatam etiam in pace 
donatiui necessitatem bello perdidissent. constat potuisse conciliari animos 
quantulacumque parci senis liberalitate: nocuit antiquus rigor et nimia 
seueritas, cui iam pares non sumus. 

[1,19] Inde apud senatum non comptior Galbae, non longior quam apud militem sermo: 
Pisonis comis oratio. et patrum fauor aderat: multi uoluntate, effusius qui 
noluerant, medii ac plurimi obuio obsequio, priuatas spes agitantes sine publica 
cura. nec aliud sequenti quadriduo, quod medium inter adoptionem et caedem fuit, 
dictum a Pisone in publico factumue. crebrioribus in dies Germanicae defectionis 
nuntiis et facili ciuitate ad accipienda credendaque omnia noua cum tristia 
sunt, censuerant patres mittendos ad Germanicum exercitum legatos. agitatum 
secreto num et Piso proficisceretur, maiore praetextu, illi auctoritatem 
senatus, hic dignationem Caesaris laturus. placebat et Laconem praetorii 
praefectum simul mitti: is consilio intercessit. legati quoque (nam senatus 
electionem Galbae permiserat) foeda inconstantia nominati, excusati, substituti, 
ambitu remanendi aut eundi, ut quemque metus uel spes impulerat. 

[1,20] Proxima pecuniae cura; et cuncta scrutantibus iustissimum uisum est inde 
repeti ubi inopiae causa erat. bis et uiciens miliens sesteritum donationibus 
Nero effuderat: appellari singulos iussit, decima parte liberalitatis apud 
quemque eorum relicta. at illis uix decimae super portiones erant, isdem erga 
aliena sumptibus quibus sua prodegerant, cum rapacissimo cuique ac perditissimo 
non agri aut faenus sed sola instrumenta uitiorum manerent. exactioni triginta 
equites Romani praepositi, nouum officii genus et ambitu ac numero onerosum: 
ubique hasta et sector, et inquieta urbs actionibus. ac tamen grande gaudium 
quod tam pauperes forent quibus donasset Nero quam quibus abstulisset. 
exauctorati per eos dies tribuni, e praetorio Antonius Taurus et Antonius Naso, 
ex urbanis cohortibus Aemilius Pacensis, e uigilibus Iulius Fronto. nec remedium 
in ceteros fuit, sed metus initium, tamquam per artem et formidine singuli 
pellerentur, omnibus suspectis. 

[1,21] Interea Othonem, cui compositis rebus nulla spes, omne in turbido 
consilium, multa simul extimulabant, luxuria etiam principi onerosa, inopia uix 
priuato toleranda, in Galbam ira, in Pisonem inuidia; fingebat et metum quo 
magis concupisceret: praegrauem se Neroni fuisse, nec Lusitaniam rursus et 
alterius exilii honorem expectandum. suspectum semper inuisumque dominanus qui 
proximus destinaretur. nocuisse id sibi apud senem principem, magis nociturum 
apud iuuenem ingenio trucem et longo exilio efferatum: occidi Othonem posse. 
proinde agendum audendumque, dum Galbae auctoritas fluxa, Pisonis nondum 
coaluisset. opportunos magnis conatibus transitus rerum, nec cunctatione opus, 
ubi perniciosior sit quies quam temeritas. mortem omnibus ex natura aequalem 
obliuione apud posteros uel gloria distingui; ac si nocentem innocentemque idem 
exitus maneat, acrioris uiri esse merito perire. 

[1,22] Non erat Othonis mollis et corpori similis animus. et intimi libertorum 
seruorumque, corruptius quam in priuata domo habiti, aulam Neronis et luxus, 
adulteria, matrimonia ceterasque regnorum libidines auido talium, si auderet, ut 
sua ostentantes, quiescenti ut aliena exprobrabant, urgentibus etiam 
mathematicis, dum nouos motus et clarum Othoni annum obseruatione siderum 
adfirmant, genus hominum potentibus infidum, sperantibus fallax, quod in 
ciuitate nostra et uetabitur semper et retinebitur. multos secreta Poppaeae 
mathematicos pessimum principalis matrimonii instrumentum, habuerant: e quibus 
Ptolemaeus Othoni in Hispania comes, cum superfuturum eum Neroni promisisset, 
postquam ex euentu fides, coniectura iam et rumore senium Galbae et iuuentam 
Othonis computantium persuaserat fore ut in imperium adscisceretur. sed Otho 
tamquam peritia et monitu fatorum praedicta accipiebat, cupidine ingenii humani 
libentius obscura credendi. nec deerat Ptolemaeus, iam et sceleris instinctor, 
ad quod facillime ab eius modi uoto transitur. 

[1,23] Sed sceleris cogitatio incertum an repens: studia militum iam pridem spe 
successionis aut paratu facinoris adfectauerat, in itinere, in agmine, in 
stationibus uetustissimum quemque militum nomine uocans ac memoria Neroniani 
comitatus contubernalis appellando; alios agnoscere, quosdam requirere et 
pecunia aut gratia iuuare, inserendo saepius querelas et ambiguos de Galba 
sermones quaeque alia turbamenta uulgi. labores itinerum, inopia commeatuum, 
duritia imperii atrocius accipiebantur, cum Campaniae lacus et Achaiae urbes 
classibus adire soliti Pyrenaeum et Alpes et immensa uiarum spatia aegre sub 
armis eniterentur. 

[1,24] Flagrantibus iam militum animis uelut faces addiderat Maeuius Pudens, e 
proximis Tigellini. is mobilissimum quemque ingenio aut pecuniae indigum et in 
nouas cupiditates praecipitem adliciendo eo paulatim progressus est ut per 
speciem conuiuii, quotiens Galba apud Othonem epularetur, cohorti excubias 
agenti uiritim centenos nummos diuideret; quam uelut publicam largitionem Otho 
secretioribus apud singulos praemiis intendebat, adeo animosus corruptor ut 
Cocceio Proculo speculatori, de parte finium cum uicino ambigenti, uniuersum 
uicini agrum sua pecunia emptum dono dederit, per socordiam praefecti, quem nota 
pariter et occulta fallebant. 

[1,25] Sed tum e libertis Onomastum futuro sceleri praefecit, a quo Barbium 
Proculum tesserarium speculatorum et Veturium optionem eorundem perductos, 
postquam uario sermone callidos audacisque cognouit, pretio et promissis onerat, 
data pecunia ad pertemptandos plurium animos. suscepere duo manipulares imperium 
populi Romani transferendum et transtulerunt. in conscientiam facinoris pauci 
adsciti: suspensos ceterorum animos diuersis artibus stimulant, primores militum 
per beneficia Nymphidii ut suspectos, uulgus et ceteros ira et desperatione 
dilati totiens donatiui. erant quos memoria Neronis ac desiderium prioris 
licentiae accenderet: in commune omnes metu mutandae militiae terrebantur. 

[1,26] Infecit ea tabes legionum quoque et auxiliorum motas iam mentis, postquam 
uulgatum erat labare Germanici exercitus fidem. adeoque parata apud malos 
seditio, etiam apud integros dissimulatio fuit, ut postero iduum die redeuntem a 
cena Othonem rapturi fuerint, ni incerta noctis et tota urbe sparsa militum 
castra nec facilem inter temulentos consensum timuissent, non rei publicae cura, 
quam foedare principis sui sanguine sobrii parabant, sed ne per tenebras, ut 
quisque Pannonici uel Germanici exercitus militibus oblatus esset, ignorantibus 
plerisque, pro Othone destinaretur. multa erumpentis seditionis indicia per 
conscios oppressa: quaedam apud Galbae auris praefectus Laco elusit, ignarus 
militarium animorum consiliique quamuis egregii, quod non ipse adferret, 
inimicus et aduersus peritos peruicax. 

[1,27] Octauo decimo kalendas Februarias sacrificanti pro aede Apollinis Galbae 
haruspex Vmbricius tristia exta et instantis insidias ac domesticum hostem 
praedicit, audiente Othone (nam proximus adstiterat) idque ut laetum e contrario 
et suis cogitationibus prosperum interpretante. nec multo post libertus 
Onomastus nuntiat expectari eum ab architecto et redemptoribus, quae 
significatio coeuntium iam militum et paratae coniurationis conuenerat. Otho, 
causam digressus requirentibus, cum emi sibi praedia uetustate suspecta eoque 
prius exploranda finxisset, innixus liberto per Tiberianam domum in Velabrum, 
inde ad miliarium aureum sub aedem Saturni pergit. ibi tres et uiginti 
speculatores consalutatum imperatorem ac paucitate salutantium trepidum et 
sellae festinanter impositum strictis mucronibus rapiunt; totidem ferme milites 
in itinere adgregantur, alii conscientia, plerique miraculo, pars clamore et 
gladiis, pars silentio, animum ex euentu sumpturi. 

[1,28] Stationem in castris agebat Iulius Martialis tribunus. is magnitudine 
subiti sceleris, an corrupta latius castra et, si contra tenderet, exitium 
metuens, praebuit plerisque suspicionem conscientiae; anteposuere ceteri quoque 
tribuni centurionesque praesentia dubiis et honestis, isque habitus animorum 
fuit ut pessimum facinus auderent pauci, plures uellent, omnes paterentur. 

[1,29] Ignarus interim Galba et sacris intentus fatigabat alieni iam imperii deos, 
cum adfertur rumor rapi in castra incertum quem senatorem, mox Othonem esse qui 
raperetur, simul ex tota urbe, ut quisque obuius fuerat, alii formidine 
augentes, quidam minora uero, ne tum quidem obliti adulationis. igitur 
consultantibus placuit pertemptari animum cohortis, quae in Palatio stationem 
agebat, nec per ipsum Galbam, cuius integra auctoritas maioribus remediis 
seruabatur. Piso pro gradibus domus uocatos in hunc modum adlocutus est: "sextus 
dies agitur, commilitones, ex quo ignarus futuri, et siue optandum hoc nomen 
siue timendum erat, Caesar adscitus sum. quo domus nostrae aut rei publicae fato 
in uestra manu positum est, non quia meo nomine tristiorem casum paueam, ut qui 
aduersas res expertus cum maxime discam ne secundas quidem minus discriminis 
habere: patris et senatus et ipsius imperii uicem doleo, si nobis aut perire 
hodie necesse est aut, quod aeque apud bonos miserum est, occidere. solacium 
proximi motus habebamus incruentam urbem et res sine discordia translatas: 
prouisum adoptione uidebatur ut ne post Galbam quidem bello locus esset." 

[1,30] "Nihil adrogabo mihi nobilitatis aut modestiae; neque enim relatu uirtutum 
in comparatione Othonis opus est. uitia, quibus solis gloriatur, euertere 
imperium, etiam cum amicum imperatoris ageret. habitune et incessu an illo 
muliebri ornatu mereretur imperium? falluntur quibus luxuria specie 
liberalitatis imponit: perdere iste sciet, donare nesciet. stupra nunc et 
comissationes et feminarum coetus uoluit animo: haec principatus praemia putat, 
quorum libido ac uoluptas penes ipsum sit, rubor ac dedecus penes omnis; nemo 
enim umquam imperium flagitio quaesitum bonis artibus exercuit. Galbam consensus 
generis humani, me Galba consentientibus uobis Caesarem dixit. si res publica et 
senatus et populus uacua nomina sunt, uestra, commilitones, interest ne 
imperatorem pessimi faciant. legionum seditio aduersus duces suos audita est 
aliquando: uestra fides famaque inlaesa ad hunc diem mansit. et Nero quoque uos 
destituit, non uos Neronem. minus triginta transfugae et desertores, quos 
centurionem aut tribunum sibi eligentis nemo ferret, imperium adsignabunt? 
admittitis exemplum et quiescendo commune crimen facitis? transcendet haec 
licentia in prouincias, et ad nos scelerum exitus, bellorum ad uos pertinebunt. 
nec est plus quod pro caede principis quam quod innocentibus datur, sed proinde 
a nobis donatiuum ob fidem quam ab aliis pro facinore accipietis." 

[1,31] Dilapsis speculatoribus cetera cohors non aspernata contionantem, ut 
turbidis rebus euenit, forte magis et nullo adhuc consilio rapit signa {quam}, 
quod postea creditum est, insidiis et simulatione. missus et Celsus Marius ad 
electos Illyrici exercitus, Vipsania in porticu tendentis; praeceptum Amullio 
Sereno et Domitio Sabino primipilaribus, ut Germanicos milites e Libertatis 
atrio accerserent. legioni classicae diffidebatur, infestae ob caedem 
commilitonum, quos primo statim introitu trucidauerat Galba. pergunt etiam in 
castra praetorianorum tribuni Cetrius Seuerus, Subrius Dexter, Pompeius 
Longinus, si incipiens adhuc et necdum adulta seditio melioribus consiliis 
flecteretur. tribunorum Subrium et Cetrium adorti milites minis, Longinum 
manibus coercent exarmantque, quia non ordine militiae, sed e Galbae amicis, 
fidus principi suo et desciscentibus suspectior erat. legio classica nihil 
cunctata praetorianis adiungitur; Illyrici exercitus electi Celsum infestis 
pilis proturbant. Germanica uexilla diu nutauere, inualidis adhuc corporibus et 
placatis animis, quod eos a Nerone Alexandriam praemissos atque inde rursus 
longa nauigatione aegros impensiore cura Galba refouebat. 

[1,32] Vniuersa iam plebs Palatium implebat, mixtis seruitiis et dissono clamore 
caedem Othonis et coniuratorum exitium poscentium ut si in circo aut theatro 
ludicrum aliquod postularent: neque illis iudicium aut ueritas, quippe eodem die 
diuersa pari certamine postulaturis, sed tradito more quemcumque principem 
adulandi licentia adclamationum et studiis inanibus. Interim Galbam duae 
sententiae distinebat: Titus Vinius manendum intra domum, opponenda seruitia, 
firmandos aditus, non eundum ad iratos censebat: daret malorum paenitentiae, 
daret bonorum consensui spatium: scelera impetu, bona consilia mora ualescere, 
denique eundi ultro, si ratio sit, eandem mox facultatem, regressum, si 
paeniteat, inaliena potestate. 

[1,33] Festinandum ceteris uidebatur antequam cresceret inualida adhuc coniuratio 
paucorum: trepidaturum etiam Othonem, qui furtim digressus, ad ignaros inlatus, 
cunctatione nunc et segnitia terentium tempus imitari principem discat. non 
expectandum ut compositis castris forum inuadat et prospectante Galba Capitolium 
adeat, dum egregius imperator cum fortibus amicis ianua ac limine tenus domum 
cludit, obsidionem nimirum toleraturus. et praeclarum in seruis auxilium si 
consensus tantae multitudinis et, quae plurimum ualet, prima indignatio 
elanguescat. proinde intuta quae indecora; uel si cadere necesse sit, 
occurrendum discrimini: id Othoni inuidiosius et ipsis honestum. repugnantem 
huic sententiae Vinium Laco minaciter inuasit, stimulante Icelo priuati odii 
pertinacia in publicum exitium. 

[1,34] Nec diutius Galba cunctatus speciosiora suadentibus accessit. praemissus 
tamen in castra Piso, ut iuuenis magno nomine, recenti fauore et infensus Tito 
Vinio, seu quia erat seu quia irati ita uolebant: et facilius de odio creditur. 
uixdum egresso Pisone occisum in castris Othonem uagus primum et incertus rumor: 
mox, ut in magnis mendaciis, interfuisse se quidam et uidisse adfirmabant, 
credula fama inter gaudentis et incuriosos. multi arbitrabantur compositum 
auctumque rumorem mixtis iam Othonianis, qui ad euocandum Galbam laeta falso 
uulgauerint. 

[1,35] Tum uero non populus tantum et imperita plebs in plausus et immodica studia 
sed equitum plerique ac senatorum, posito metu incauti, refractis Palatii 
foribus ruere intus ac se Galbae ostentare, praereptam sibi ultionem querentes, 
ignauissimus quisque et, ut res docuit, in periculo non ausurus, nimii uerbis, 
linguae feroces; nemo scire et omnes adfirmare, donec inopia ueri et consensu 
errantium uictus sumpto thorace Galba inruenti turbae neque aetate neque corpore 
{re}sistens sella leuaretur. obuius in Palatio Iulius Atticus speculator, 
cruentum gladium ostentans, occisum a se Othonem exclamauit; et Galba 
"commilito", inquit, "quis iussit?" insigni animo ad coercendam militarem 
licentiam, minantibus intrepidus, aduersus blandientis incorruptus. 

[1,36] Haud dubiae iam in castris omnium mentes tantusque ardor ut non contenti 
agmine et corporibus in suggestu, in quo paulo ante aurea Galbae statua fuerat, 
medium inter signa Othonem uexillis circumdarent. nec tribunis aut centurionibus 
adeundi locus: gregarius miles caueri insuper praepositos iubebat. strepere 
cuncta clamoribus et tumultu et exhortatione mutua, non tamquam in populo ac 
plebe, uariis segni adulatione uocibus, sed ut quemque adfluentium militum 
aspexerant, prensare manibus, complecti armis, conlocare iuxta, praeire 
sacramentum, modo imperatorem militibus, modo milites imperatori commendare, nec 
deerat Otho protendens manus adorare uulgum, iacere oscula et omnia seruiliter 
pro dominatione. postquam uniuersa classicorum legio sacramentum eius accepit, 
fidens uiribus, et quos adhuc singulos extimulauerat, accendendos in commune 
ratus pro uallo castorum ita coepit. 

[1,37] "Quis ad uos processerim commilitones, dicere non possum, quia nec priuatum 
me uocare sustineo princeps a uobis nominatus, nec principem alio imperante. 
uestrum quoque nomen in incerto erit donec dubitabitur imperatorem populi Romani 
in castris an hostem habeatis. auditisne ut poena mea et supplicium uestrum 
simul postulentur? adeo manifestum est neque perire nos neque saluos esse nisi 
una posse; et cuius lenitatis est Galba, iam fortasse promisit, ut qui nullo 
exposcente tot milia innocentissimorum militum trucidauerit. horror animum subit 
quotiens recordor feralem introitum et hanc solam Galbae uictoriam, cum in 
oculis urbis decimari deditos iuberet, quos deprecantis in fidem acceperat. his 
auspiciis urbem ingressus, quam gloriam ad principatum attulit nisi occisi 
Obultronii Sabini et Cornelii Marcelli in Hispania, Betui Cilonis in Gallia, 
Fontei Capitonis in Germania, Clodii Macri in Africa, Cingonii in uia, 
Turpiliani in urbe, Nymphidii in castris? quae usquam prouincia, quae castra 
sunt nisi cruenta et maculata aut, ut ipse praedicat, emendata et correcta? nam 
quae alii scelera, hic remedia uocat, dum falsis nominibus seueritatem pro 
saeuitia, parsimoniam pro auaritia, supplicia et contumelias uestras disciplinam 
appellat. septem a Neronis fine menses sunt, et iam plus rapuit Icelus quam quod 
Polycliti et Vatinii et Aegiali perdiderunt. minore auaritia ac licentia 
grassatus esset T. Vinius si ipse imperasset: nunc et subiectos nos habuit 
tamquam suos et uilis ut alienos. una illa domus sufficit donatiuo quod uobis 
numquam datur et cotidie exprobratur." 

[1,38] "Ac ne qua saltem in successore Galbae spes esset accersit ab exilio quem 
tristitia et auaritia sui simillimum iudicabat. uidistis, commilitones, notabili 
tempestate etiam deos infaustam adoptionem auersantis. idem senatus, idem populi 
Romani animus est: uestra uirtus expectatur, apud quos omne honestis consiliis 
robur et sine quibus quamuis egregia inualida sunt. non ad bellum uos nec ad 
periculum uoco: omnium militum arma nobiscum sunt. nec una cohors togata 
defendit nunc Galbam sed detinet: cum uos aspexerit, cum signum meum accceperit, 
hoc solum erit certamen, quis mihi plurimum imputet. nullus cunctationis locus 
est in eo consilio quod non potest laudari nisi peractum." aperire deinde 
armamentarium iussit. rapta statim arma, sine more et ordine militiae, ut 
praetorianus aut legionarius insignibus suis distingueretur: miscentur 
auxiliaribus galeis scutisque, nullo tribunorum centurionumue adhortante, sibi 
quisque dux et instigator; et praecipuum pessimorum incitamentum quod boni 
maerebant. 

[1,39] Iam exterritus Piso fremitu crebrescentis seditionis et uocibus in urbem 
usque resonantibus, egressum interim Galbam et foro adpropinquantem adsecutus 
erat; iam Marius Celsus haud laeta rettulerat, cum alii in Palatium redire, alii 
Capitolium petere, plerique rostra occupanda censerent, plures tantum sententiis 
aliorum contra dicerent, utque euenit in consiliis infelicibus, optima 
uiderentur quorum tempus effugerat. agitasse Laco ignaro Galba de occidendo Tito 
Vinio dicitur, siue ut poena eius animos militum mulceret, seu conscium Othonis 
credebat, ad postremum uel odio. haesitationem attulit tempus ac locus, quia 
initio caedis orto difficilis modus; et turbauere consilium trepidi nuntii ac 
proximorum diffugia, languentibus omnium studiis qui primo alacres fidem atque 
animum ostentauerant. 

[1,40] Agebatur huc illuc Galba uario turbae fluctuantis impulsu, completis 
undique basilicis ac templis, lugubri prospectu. neque populi aut plebis ulla 
uox, sed attoniti uultus et conuersae ad omnia aures; non tumultus, non quies, 
quale magni metus et magnae irae silentium est. Othoni tamen armari plebem 
nuntiabatur; ire praecipitis et occupare pericula iubet. igitur milites Romani, 
quasi Vologaesum aut Pacorum auito Arsacidarum solio depulsuri ac non 
imperatorem suum inermem et senem trucidare pergerent, disiecta plebe, 
proculcato senatu, truces armis, rapidi equis forum inrumpunt. nec illos 
Capitolii aspectus et imminentium templorum religio et priores et futuri 
principes terruere quo minus facerent scelus cuius ultor est quisquis successit. 

[1,41] Viso comminus armatorum agmine uexillarius comitatae Galbam cohortis 
(Atilium Vergilionem fuisse tradunt) dereptam Galbae imaginem solo adflixit: eo 
signo manifesta in Othonem omnium militum studia, desertum fuga populi forum, 
destricta aduersus dubitantis tela. iuxta Curtii lacum trepidatione ferentium 
Galba proiectus e sella ac prouolutus est. extremam eius uocem, ut cuique odium 
aut admiratio fuit, uarie prodidere. alii suppliciter interrogasse quid mali 
meruisset, paucos dies exoluendo donatiuo deprecatum: plures obtulise ultro 
percussoribus iugulum: agerent ac ferirent, si ita {e} re publica uideretur. non 
interfuit occidentium quid diceret. de percussore non satis constat: quidam 
Terentium euocatum, alii Laecanium; crebrior fama tradidit Camurium quintae 
decimae legionis militem impresso gladio iugulum eius hausisse. ceteri crura 
brachiaque (nam pectus tegebatur) foede laniauere; pleraque uulnera feritate et 
saeuitia trunco iam corpori adiecta. 

[1,42] Titum inde Vinium inuasere, de quo et ipso ambigitur consumpseritne uocem 
eius instans metus, an proclamauerit non esse ab Othone mandatum ut occideretur. 
quod seu finxit formidine seu conscientiam coniurationis confessus est, huc 
potius eius uita famaque inclinat, ut conscius sceleris fuerit cuius causa erat. 
ante aedem diui Iulii iacuit primo ictu in poplitem, mox ab Iulio Caro 
legionario milite in utrumque latus transuerberatus. 

[1,43] Insignem illa die uirum Sempronium Densum aetas nostra uidit. centurio is 
praetoriae cohortis, a Galba custodiae Pisonis additus, stricto pugione 
occurrens armatis et scelus exprobrans ac modo manu modo uoce uertendo in se 
percussores quamquam uulnerato Pisoni effugium dedit. Piso in aedem Vestae 
peruasit, exceptusque misericordia publici serui et contubernio eius abditus non 
religione nec caerimoniis sed latebra inminens exitium differebat, cum aduenere 
missu Othonis nominatim in caedem eius ardentis Sulpicius Florus e Britannicis 
cohortibus, nuper a Galba ciuitate donatus, et Statius Murcus speculator, a 
quibus protractus Piso in foribus templi trucidatur. 

[1,44] Nullam caedem Otho maiore laetitia excepisse, nullum caput tam 
insatiabilibus oculis perlustrasse dicitur, seu tum primum leuata omni 
sollicitudine mens uacare gaudio coeperat, seu recordatio maiestatis in Galba, 
amicitiae in Tito Vinio quamuis immitem animum imagine tristi confuderat, 
Pisonis ut inimici et aemuli caede laetari ius fasque credebat. praefixa contis 
capita gestabantur inter signa cohortium iuxta aquilam legionis, certatim 
ostentantibus cruentas manus qui occiderant, qui interfuerant, qui uere qui 
falso ut pulchrum et memorabile facinus iactabant. plures quam centum uiginti 
libellos praemium exposcentium ob aliquam notabilem illa die operam Vitellius 
postea inuenit, omnisque conquiri et interfici iussit, non honori Galbae, sed 
tradito principibus more munimentum ad praesens, in posterum ultionem. 

[1,45] Alium crederes senatum, alium populum: ruere cuncti in castra, anteire 
proximos, certare cum praecurrentibus, increpare Galbam, laudare militum 
iudicium, exosculari Othonis manum; quantoque magis falsa erant quae fiebant, 
tanto plura facere. nec aspernabatur singulos Otho, auidum et minacem militum 
animum uoce uultuque temperans. Marium Celsum, consulem designatum et Galbae 
usque in extremas res amicum fidumque, ad supplicium expostulabant, industriae 
eius innocentiaeque quasi malis artibus infensi. caedis et praedarum initium et 
optimo cuique perniciem quaeri apparebat, sed Othoni nondum auctoritas inerat ad 
prohibendum scelus: iubere iam poterat. ita simulatione irae uinciri iussum et 
maiores poenas daturum adfirmans praesenti exitio subtraxit. 

[1,46] Omnia deinde arbitrio militum acta: praetorii praefectos sibi ipsi legere, 
Plotium Firmum e manipularibus quondam, tum uigilibus praepositum et incolumi 
adhuc Galba partis Othonis secutum; adiungitur Licinius Proculus, intima 
familiaritate Othonis suspectus consilia eius fouisse. urbi Flauium Sabinum 
praefecere, iudicium Neronis secuti, sub quo eandem curam obtinuerat, plerisque 
Vespasianum fratrem in eo respicientibus. flagitatum ut uacationes praestari 
centurionibus solitae remitterentur; namque gregarius miles ut tributum annuum 
pendebat. quarta pars manipuli sparsa per commeatus aut in ipsis castris uaga, 
dum mercedem centurioni exolueret, neque modum oneris quisquam neque genus 
quaestus pensi habebat: per latrocinia et raptus aut seruilibus ministeriis 
militare otium redimebant. tum locupletissimus quisque miles labore ac saeuitia 
fatigari donec uacationem emeret. ubi sumptibus exhaustus socordia insuper 
elanguerat, inops pro locuplete et iners pro strenuo in manipulum redibat, ac 
rursus alius atque alius, eadem egestate ac licentia corrupti, ad seditiones et 
discordias et ad extremum bella ciuilia ruebant. sed Otho ne uulgi largitione 
centurionum animos auerteret, fiscum suum uacationes annuas exoluturum promisit, 
rem haud dubie utilem et a bonis postea principibus perpetuitate disciplinae 
firmatam. Laco praefectus, tamquam in insulam seponeretur, ab euocato, quem ad 
caedem eius Otho praemiserat, confossus; in Marcianum Icelum ut in libertum 
palam animaduersum. 

[1,47] Exacto per scelera die nouissimum malorum fuit laetitia. uocat senatum 
praetor urbanus, certant adulationibus ceteri magistratus, adcurrunt patres: 
decernitur Othoni tribunicia potestas et nomen Augusti et omnes principum 
honores, adnitentibus cunctis abolere conuicia ac probra, quae promisce iacta 
haesisse animo eius nemo sensit; omisisset offensas an distulisset breuitate 
imperii in incerto fuit. Otho cruento adhuc foro per stragem iacentium in 
Capitolium atque inde in Palatium uectus concedi corpora sepulturae cremarique 
permisit. Pisonem Verania uxor ac frater Scribonianus, Titum Vinium Crispina 
filia composuere, quaesitis redemptisque capitibus, quae uenalia interfectores 
seruauerant. 

[1,48] Piso unum et tricensimum aetatis annum explebat, fama meliore quam fortuna. 
fratres eius Magnum Claudius, Crassum Nero interfecerant: ipse diu exul, 
quadriduo Caesar, properata adoptione ad hoc tantum maiori fratri praelatus est 
ut prior occideretur. Titus Vinius quinquaginta septem annos uariis moribus 
egit. pater illi praetoria familia, maternus auus e proscriptis. prima militia 
infamis: legatum Caluisium Sabinum habuerat, cuius uxor mala cupidine uisendi 
situm castrorum, per noctem militari habitu ingressa, cum uigilias et cetera 
militiae munia eadem lasciuia temptasset, in ipsis principiis stuprum ausa, et 
criminis huius reus Titus Vinius arguebatur. igitur iussu G. Caesaris oneratus 
catenis, mox mutatione temporum dimissus, cursu honorum inoffenso legioni post 
praeturam praepositus probatusque seruili deinceps probro respersus est tamquam 
scyphum aureum in conuiuio Claudii furatus, et Claudius postera die soli omnium 
Vinio fictilibus ministrari iussit. sed Vinius proconsulatu Galliam Narbonensem 
seuere integreque rexit; mox Galbae amicitia in abruptum tractus, audax, 
callidus, promptus et, prout animum intendisset, prauus aut industrius, eadem 
ui. testamentum Titi Vinii magnitudine opum inritum, Pisonis supremam uoluntatem 
paupertas firmauit. 

[1,49] Galbae corpus diu neglectum et licentia tenebrarum plurimis ludibriis 
uexatum dispensator Argius e prioribus seruis humili sepultura in priuatis eius 
hortis contexit. caput per lixas calonesque suffixum laceratumque ante Patrobii 
tumulum (libertus in Neronis punitus a Galba fuerat) postera demum die repertum 
et cremato iam corpori admixtum est. hunc exitum habuit Seruius Galba, tribus et 
septuaginta annis quinque principes prospera fortuna emensus et alieno imperio 
felicior quam suo. uetus in familia nobilitas, magnae opes: ipsi medium 
ingenium, magis extra uitia quam cum uirtutibus. famae nec incuriosus nec 
uenditator; pecuniae alienae non adpetens, suae parcus, publicae auarus; 
amicorum libertorumque, ubi in bonos incidisset, sine reprehensione patiens, si 
mali forent, usque ad culpam ignarus. sed claritas natalium et metus temporum 
obtentui, ut, quod segnitia erat, sapientia uocaretur. dum uigebat aetas 
militari laude apud Germanas floruit. pro consule Africam moderate, iam senior 
citeriorem Hispaniam pari iustitia continuit, maior priuato uisus dum priuatus 
fuit, et omnium consensu capax imperii nisi imperasset. 

[1,50] Trepidam urbem ac simul atrocitatem recentis sceleris, simul ueteres 
Othonis mores pauentem nouus insuper de Vitellio nuntius exterruit, ante caedem 
Galbae suppressus ut tantum superioris Germaniae exercitum desciuisse 
crederetur. tum duos omnium mortalium impudicitia ignauia luxuria deterrimos 
uelut ad perdendum imperium fataliter electos non senatus modo et eques, quis 
aliqua pars et cura rei publicae, sed uulgus quoque palam maerere. nec iam 
recentia saeuae pacis exempla sed repetita bellorum ciuilium memoria captam 
totiens suis exercitibus urbem, uastitatem Italiae, direptiones prouinciarum, 
Pharsaliam Philippos et Perusiam ac Mutinam, nota publicarum cladium nomina, 
loquebantur. prope euersum orbem etiam cum de principatu inter bonos certaretur, 
sed mansisse G. Iulio, mansisse Caeare Augusto uictore imperium; mansuram fuisse 
sub Pompeio Brutoque rem publicam: nunc pro Othone an pro Vitellio in templa 
ituros? utrasque impias preces, utraque detestanda uota inter duos, quorum bello 
solum id scires, deteriorem fore qui uicisset. erant qui Vespasianum et arma 
Orientis augurarentur, et ut potior utroque Vespasianus, ita bellum aliud atque 
alias cladis horrebant. et ambigua de Vespasiano fama, solusque omnium ante se 
principum in melius mutatus est. 

[1,51] Nunc initia causasque motus Vitelliani expediam. caeso cum omnibus copiis 
Iulio Vindice ferox praeda gloriaque exercitus, ut cui sine labore ac periculo 
ditissimi belli uictoria euenisset, expeditionem et aciem, praemia quam 
stipendia malebat. diu infructuosam et asperam militiam tolerauerant ingenio 
loci caelique et seueritate disciplinae, quam in pace inexorabilem discordiae 
ciuium resoluunt, paratis utrimque corruptoribus et perfidia impunita. uiri, 
arma, equi ad usum et ad decus supererant. sed ante bellum centurias tantum suas 
turmasque nouerant; exercitus finibus prouinciarum discernebantur: tum aduersus 
Vindicem contractae legiones, seque et Gallias expertae, quaerere rursus arma 
nouasque discordias; nec socios, ut olim, sed hostis et uictos uocabant. nec 
deerat pars Galliarum, quae Rhenum accolit, easdem partis secuta ac tum acerrima 
instigatrix aduersum Galbianos; hoc enim nomen fastidito Vindice indiderant. 
igitur Sequanis Aeduisque ac deinde, prout opulentia ciuitatibus erat, infensi 
expugnationes urbium, populationes agrorum, raptus penatium hauserunt animo, 
super auaritiam et adrogantiam, praecipua ualidiorum uitia, contumacia Gallorum 
inritati, qui remissam sibi a Galba quartam tributorum partem et publice donatos 
in ignominiam exercitus iactabant. accessit callide uulgatum, temere creditum, 
decimari legiones et promptissimum quemque centurionum dimitti. undique atroces 
nuntii, sinistra ex urbe fama; infensa Lugdunensis colonia et pertinaci pro 
Nerone fide fecunda rumoribus; sed plurima ad fingendum credendumque materies in 
ipsis castris, odio metu et, ubi uiris suas respexerant, securitate. 

[1,52] Sub ipsas superioris anni kalendas Decembris Aulus Vitellius inferiorem 
Germaniam ingressus hiberna legionum cum cura adierat: redditi plerisque 
ordines, remissa ignominia, adleuatae notae; plura ambitione, quaedam iudicio, 
in quibus sordis et auaritiam Fontei Capitonis adimendis adsignandisue militiae 
ordinibus integre mutauerat. nec consularis legati mensura sed in maius omnia 
accipiebantur. et {ut} Vitellius apud seueros humilis, ita comitatem 
bonitatemque fauentes uocabant, quod sine modo, sine iudicio donaret sua, 
largiretur aliena; simul auiditate imperitandi ipsa uitia pro uirtutibus 
interpretabantur. multi in utroque exercitu sicut modesti quietique ita mali et 
strenui. sed profusa cupidine et insigni temeritate legati legionum Alienus 
Caecina et Fabius Valens; e quibus Valens infensus Galbae, tamquam detectam a se 
Verginii cunctationem, oppressa Capitonis consilia ingrate tulisset, instigare 
Vitellium, ardorem militum ostentans: ipsum celebri ubique fama, nullam in 
Flacco Hordeonio moram; adfore Britanniam, secutura Germanorum auxilia: male 
fidas prouincias, precarium seni imperium et breui transiturum: panderet modo 
sinum et uenienti Fortunae occurreret. merito dubitasse Verginium equestri 
familia, ignoto patre, imparem si recepisset imperium, tutum si recusasset: 
Vitellio tris patris consulatus, censuram, collegium Caesaris et imponere iam 
pridem imperatoris dignationem et auferre priuati securitatem. quatiebatur his 
segne ingenium ut concupisceret magis quam ut speraret. 

[1,53] At in superiore Germania Caecina, decorus iuuenta, corpore ingens, animi 
immodicus, scito sermone, erecto incessu, studia militum inlexerat. hunc iuuenem 
Galba, quaestorem in Baetica impigre in partis suas transgressum, legioni 
praeposuit: mox compertum publicam pecuniam auertisse ut peculatorem flagitari 
iussit. Caecina aegre passus miscere cuncta et priuata uulnera rei publicae 
malis operire statuit. nec deerant in exercitu semina discordiae, quod et bello 
aduersus Vindicem uniuersus adfuerat, nec nisi occiso Nerone translatus in 
Galbam atque in eo ipso sacramento uexillis inferioris Germaniae praeuentus 
erat. et Treuiri ac Lingones, quasque alias ciuitates atrocibus edictis aut 
damno finium Galba perculerat, hibernis legionum propius miscentur: unde 
seditiosa colloquia et inter paganos corruptior miles; et in Verginium fauor 
cuicumque alii profuturus. 

[1,54] Miserat ciuitas Lingonum uetere instituto dona legionibus dextras, hospitii 
insigne. legati eorum in squalorem maestitiamque compositi per principia per 
contubernia modo suas iniurias, modo uicinarum ciuitatium praemia, et ubi pronis 
militum auribus accipiebantur, ipsius exercitus pericula et contumelias 
conquerentes accendebant animos. nec procul seditione aberant cum Hordeonius 
Flaccus abire legatos, utque occultior digressus esset, nocte castris excedere 
iubet. inde atrox rumor, adfirmantibus plerisque interfectos, ac ni sibi ipsi 
consulerent, fore ut acerrimi militum et praesentia conquesti per tenebras et 
inscitiam ceterorum occiderentur. obstringuntur in ter se tacito foedere 
legiones, adsciscitur auxiliorum miles, primo suspectus tamquam circumdatis 
cohortibus alisque impetus in legiones pararetur, mox eadem acrius uoluens, 
faciliore inter malos consensu ad bellum quam in pace ad concordiam. 

[1,55] Inferioris tamen Germaniae legiones sollemni kalendarum Ianuariarum 
sacramento pro Galba adactae, multa cunctatione et raris primorum ordinum 
uocibus, ceteri silentio proximi cuiusque audaciam expectantes, insita 
mortalibus natura, propere sequi quae piget inchoare. sed ipsis legionibus 
inerat diuersitas animorum: primani quintanique turbidi adeo ut quidam saxa in 
Galbae imagines iecerint: quinta decima ac sexta decima legiones nihil ultra 
fremitum et minas ausae initium erumpendi circumspectabant. at in superiore 
exercitu quarta ac duetuicensima legiones, isdem hibernis tendentes, ipso 
kalendarum Ianuariarum die dirumpunt imagines Galbae, quarta legio promptius, 
duetuicensima cunctanter, mox consensu. ac ne reuerentiam imperii exuere 
uiderentur, senatus populique Romani oblitterata iam nomina sacramento 
aduocabant, nullo legatorum tribunorumue pro Galba nitente, quibusdam, ut in 
tumultu, notabilius turbantibus. non tamen quisquam in modum contionis aut 
suggestu locutus; neque enim erat adhuc cui imputaretur. 

[1,56] Spectator flagitii Hordeonius Flaccus consularis legatus aderat, non 
compescere ruentis, non retinere dubios, non cohortari bonos ausus, sed segnis 
pauidus et socordia innocens. quattuor centuriones duetuicensimae legionis, 
Nonius Receptus, Donatius Valens, Romilius Marcellus, Calpurnius Repentinus, cum 
protegerent Galbae imagines, impetu militum abrepti uinctique. nec cuiquam ultra 
fides aut memoria prioris sacramenti, sed quod in seditionibus accidit, unde 
plures erant omnes fuere. Nocte quae kalendas Ianuarias secuta est in coloniam 
Agrippinensem aquilifer quartae legionis epulanti Vitellio nuntiat quartam et 
duetuicensimam legiones proiectis Galbae imaginibus in senatus ac populi Romani 
uerba iurasse. id sacramentum inane uisum: occupari nutantem fortunam et offerri 
principem placuit. missi a Vitellio ad legiones legatosque qui desciuisse a 
Galba superiorem exercitum nuntiarent: proinde aut bellandum aduersus 
desciscentis aut, si concordia et pax placeat, faciendum imperatorem: et minore 
discrimine sumi principem quam quaeri. 

[1,57] Proxima legionis primae hiberna erant et promptissimus et legatis Fabius 
Valens. is die postero coloniam Agrippinensem cum equitibus legionis 
auxiliariorumque ingressus imperatorem Vitellium consalutauit. secutae ingenti 
certamine eiusdem prouinciae legiones; et superior exercitus, speciosis senatus 
populique Romani nominibus relictis, tertium nonas Ianuarias Vitellio accessit: 
scires illum priore biduo non penes rem publicam fuisse. ardorem exercituum 
Agrippinenses, Treuiri, Lingones aequabant, auxilia equos, arma pecuniam 
offerentes, ut quisque corpore opibus ingenio ualidus. nec principes modo 
coloniarum aut castrorum, quibus praesentia ex affluenti et parta uictoria 
magnae spes, sed manipuli quoque et gregarius miles uiatica sua et balteos 
phalerasque, insignia armorum argento decora, loco pecuniae tradebant, instinctu 
et impetu et auaritia. 

[1,58] Igitur laudata militum alacritate Vitellius ministeria principatus per 
libertos agi solita in equites Romanos disponit, uacationes centurionibus ex 
fisco numerat, saeuitiam militum plerosque ad poenam exposcentium saepius 
adprobat, raro simulatione uinculorum frustratur. Pompeius Propinquus procurator 
Belgicae statim interfectus; Iulium Burdonem Germanicae classis praefectum astu 
subtraxit. exarserat in eum iracundia exercitus tamquam crimen ac mox insidias 
Fonteio Capitoni struxisset. grata erat memoria Capitonis, et apud saeuientis 
occidere palam, ignoscere non nisi fallendo licebat: ita in custodia habitus et 
post uictoriam demum, stratis iam militum odiis, dimissus est. interim ut 
piaculum obicitur centurio Crispinus. sanguine Capitonis {se} cruentauerat eoque 
et postulantibus manifestior et punienti uilior fuit. 

[1,59] Iulius deinde Ciuilis periculo exemptus, praepotens inter Batauos, ne 
supplicio eius erox gens alienaretur. et erant in ciuitate Lingonum octo 
Batauorum cohortes, quartae decimae legionis auxilia, tum discordia temporum a 
legione digressae, prout inclinassent, grande momentum sociae aut aduersae. 
Nonium, Donatium, Romilium, Calpurnium centuriones, de quibus supra rettulimus, 
occidi iussit, damnatos fidei crimine, grauissimo inter desciscentis. accessere 
partibus Valerius Asiaticus, Belgicae prouinciae legatus, quem mox Vitellius 
generum adsciuit, et Iunius Blaesus, Lugdunensis Galliae rector, cum Italica 
legione e ala Tauriana Lugduni tendentibus. nec in Raeticis copiis mora quo 
minus statim adiungerentur: ne in Britannia quidem dubitatum. 

[1, 60] Praeerat Trebellius Maximus, per auaritiam ac sordis contemptus 
exercitui inuisusque. accendebat odium eius Roscius Coelius legatus uicensimae 
legionis, olim discors, sed occasione ciuilium armorum atrocius proruperant. 
Trebellius seditionem et confusum ordinem disciplinae Coelio, spoliatas et 
inopes legiones Coelius Trebellio obiectabat, cum interim foedis legatorum 
certaminibus modestia exercitus corrupta eoque discordiae uentum ut auxiliarium 
quoque militum conuiciis proturbatus et adgregantibus se Coelio cohortibus 
alisque desertus Trebellius ad Vitellium perfugerit. quies prouinciae quamquam 
remoto consulari mansit: rexere legati legionum, pares iure, Coelius audendo 
potentior. 

[1,61] Adiuncto Britannico exercitu ingens uiribus opibusque Vitellius duos duces, 
duo itinera bello destinauit: Fabius Valens adlicere uel, si abnuerent, uastare 
Gallias et Cottianis Alpibus Italiam inrumpere, Caecina propiore transitu 
Poeninis iugis degredi iussus. Valenti inferioris exercitus electi cum aquila 
quintae legionis et cohortibus alisque, ad quadraginta milia armatorum data; 
triginta milia Caecina e superiore Germania ducebat, quorum robur legio 
unaetuicensima fuit. addita utrique Germanorum auxilia, et quibus Vitellius suas 
quoque copias suppleuit, tota mole belli secuturus. 

[1,62] Mira inter exercitum imperatoremque diuersitas: instare miles, arma 
poscere, dum Galliae trepident, dum Hispaniae cunctentur: non obstare hiemem 
neque ignauae pacis moras: inuadendam Italiam, occupandam urbem; nihil in 
discordiis ciuilibus festinatione tutius, ubi facto magis quam consulto opus 
esset. torpebat Vitellius et fortunam principatus inerti luxu ac prodigis epulis 
praesumebat, medio diei temulentus et sagina grauis, cum tamen ardor et uis 
militum ultro ducis munia implebat, ut si adesset imperator et strenuis uel 
ignauis spem metumue adderet. instructi intentique signum profectionis 
exposcunt. nomen Germanici Vitellio statim additum: Caesarem se appellari etiam 
uictor prohibuit. laetum augurium Fabio Valenti exercituique, quem in bellum 
agebat, ipso profectionis die aquila leni meatu, prout agmen incederet, uelut 
dux uiae praeuolauit, longumque per spatium is gaudentium militum clamor, ea 
quies interritae alitis fuit ut haud dubium magnae et prosperae rei omen 
acciperetur. 

[1,63] Et Treuiros quidem ut socios securi adiere: Diuoduri (Mediomatricorum id 
oppidum est) quamquam omni comitate exceptos subitus pauor terruit, raptis 
repente armis ad caedem innoxiae ciuitatis, non ob praedam aut spoliandi 
cupidine, sed furore et rabie et causis incertis eoque difficilioribus remediis, 
donec precibus ducis mitigati ab excidio ciuitatis temperauere; caesa tamen ad 
quattuor milia hominum. isque terror Gallias inuasit ut uenienti mox agmini 
uniuersae ciuitates cum magistratibus et precibus occurrerent, stratis per uias 
feminis puerisque: quaeque alia placamenta hostilis irae, non quidem in bello 
sed pro pace tendebantur. 

[1,64] Nuntium de caede Galbae et imperio Othonis Fabius Valens in ciuitate 
Leucorum accepit. nec militum animus in gaudium aut formidine permotus: bellum 
uoluebat. Gallis cunctatio exempta est: in Othonem ac Vitellium odium par, ex 
Vitellio et metus. proxima Lingonum ciuitas erat, fida partibus. benigne excepti 
modestia certauere, sed breuis laetitia fuit cohortium intemperie, quas a 
legione quarta decima, ut supra memorauimus, digressas exercitui suo Fabius 
Valens adiunxerat. iurgia primum, mox rixa inter Batauos et legionarios, dum his 
aut illis studia militum adgregantur, prope in proelium exarsere, ni Valens 
animaduersione paucorum oblitos iam Batauos imperii admonuisset. frustra 
aduersus Aeduos quaesita belli causa: iussi pecuniam atque arma deferre 
gratuitos insuper commeatus praebuere. quod Aedui formidine Lugdunenses gaudio 
fecere. sed legio Italica et ala Tauriana abductae: cohortem duodeuicensimam 
Lugduni, solitis sibi hibernis, relinqui placuit. Manlius Valens legatus 
Italicae legionis, quamquam bene de partibus meritus, nullo apud Vitellium 
honore fuit: secretis eum criminationibus infamauerat Fabius ignarum et, quo 
incautior deciperetur, palam laudatum. 

[1,65] Veterem inter Lugdunensis {et Viennensis} discordiam proximum bellum 
accenderat. multae in uicem clades, crebrius infestiusque quam ut tantum propter 
Neronem Galbamque pugnaretur. et Galba reditus Lugdunensium occasione irae in 
fiscum uerterat; multus contra in Viennensis honor: unde aemulatio et inuidia et 
uno amne discretis conexum odium. igitur Lugdunenses extimulare singulos militum 
et in euersionem Viennensium impellere, obsessam ab illis coloniam suam, adiutos 
Vindicis conatus, conscriptas nuper legiones in praesidium Galbae referendo. et 
ubi causas odiorum praetenderant, magnitudinem praedae ostendebant, nec iam 
secreta exhortatio, sed publicae preces: irent ultores, excinderent sedem 
Gallici belli: cuncta illic externa et hostilia: se, coloniam Romanam et partem 
exercitus et prosperarum aduersarumque rerum socios, si fortuna contra daret, 
iratis ne relinquerent. 

[1,66] His et pluribus in eundem modum perpulerant ut ne legati quidem ac duces 
partium restingui posse iracundiam exercitus arbitrarentur, cum haud ignari 
discriminis sui Viennenses, uelamenta et infulas praeferentes, ubi agmen 
incesserat, arma genua uestigia prensando flexere militum animos; addidit Valens 
trecenos singulis militibus sestertios. tum uetustas dignitasque coloniae ualuit 
et uerba Fabi salutem incolumitatemque Viennensium commendantis aequis auribus 
accepta; publice tamen armis multati, priuatis et promiscis copiis iuuere 
militem. sed fama constans fuit ipsum Valentem magna pecunia emptum. is diu 
sordidus, repente diues mutationem fortunae male tegebat, accensis egestate 
longa cupidinibus immoderatus et inopi iuuenta senex prodigus. lento deinde 
agmine per finis Allobrogum ac Vocontiorum ductus exercitus, ipsa itinerum 
spatia et statiuorum mutationes uenditante duce, foedis pactionibus aduersus 
possessores agrorum et magistratus ciuitatum, adeo minaciter ut Luco (municipium 
id Vocontiorum est) faces admouerit, donec pecunia mitigaretur. quotiens 
pecuniae materia deesset, stupris et adulteriis exorabatur. sic ad Alpis 
peruentum. 

[1,67] Plus praedae ac sanguinis Caecina hausit. inritauerant turbidum ingenium 
Heluetii, Gallica gens olim armis uirisque, mox memoria nominis clara, de caede 
Galbae ignari et Vitellii imperium abnuentes. initium bello fuit auaritia ac 
festinatio unaetuicensimae legionis; rapuerant pecuniam missam in stipendium 
castelli quod olim Heluetii suis militibus ac stipendiis tuebantur. aegre id 
passi Heluetii, interceptis epistulis, quae nomine Germanici exercitus ad 
Pannonicas legiones ferebantur, centurionem et quosdam militum in custodia 
retinebant. Caecina belli auidus proximam quamque culpam, antequam paeniteret, 
ultum ibat: mota propere castra, uastati agri, direptus longa pace in modum 
municipii extructus locus, amoeno salubrium aquarum usu frequens; missi ad 
Raetica auxilia nuntii ut uersos in legionem Heluetios a tergo adgrederentur. 

[1,68] Illi ante discrimen feroces, in periculo pauidi, quamquam primo tumultu 
Claudium Seuerum ducem legerant, non arma noscere, non ordines sequi, non in 
unum consulere. exitiosum aduersus ueteranos proelium, intuta obsidio dilapsis 
uetustate moenibus; hinc Caecina cum ualido exercitu, inde Raeticae alae 
cohortesque et ipsorum Raetorum iuuentus, sueta armis et more militiae exercita. 
undique populatio et caedes: ipsi medio uagi, abiectis armis, magna pars saucii 
aut palantes, in montem Vocetium perfugere. ac statim immissa cohorte Thraecum 
depulsi et consectantibus Germanis Raetisque per siluas atque in ipsis latebris 
trucidati. multa hominum milia caesa, multa sub corona uenundata. cumque dirutis 
omnibus Auenticum gentis caput infesto agmine peteretur, missi qui dederent 
ciuitatem, et deditio accepta. in Iulium Alpinum e principibus ut concitorem 
belli Caecina animaduertit: ceteros ueniae uel saeuitiae Vitellii reliquit. 

[1,69] Haud facile dictu est, legati Heluetiorum minus placabilem imperatorem an 
militem inuenerint. ciuitatis excidium poscunt, tela ac manus in ora legatorum 
intentant. ne Vitellius quidem uerbis et minis temperabat, cum Claudius Cossus, 
unus ex legatis, notae facundiae sed dicendi artem apta trepidatione occultans 
atque eo ualidior, militis animum mitigauit. ut est mos, uulgus mutabile subitis 
et tam pronum in misericordiam quam immodicum saeuitia fuerat: effusis lacrimis 
et meliora constantius postulando impunitatem salutemque ciuitati impetrauere. 

[1,70] Caecina paucos in Heluetiis moratus dies dum sententiae Vitellii certior 
fieret, simul transitum Alpium parans, laetum ex Italia nuntium accipit alam 
Silianam circa Padum agentem sacramento Vitellii accessisset. pro consule 
Vitellium Siliani in Africa habuerant; mox a Nerone, ut in Aegyptum 
praemitterentur, exciti et ob bellum Vindicis reuocati ac tum in Italia 
manentes, instinctu decurionum, qui Othonis ignari, Vitellio obstricti robur 
aduentantium legionum et famam Germanici exercitus attollebant, transiere in 
partis et ut donum aliquod nouo principi firmissima transpadanae regionis 
municipia, Mediolanum ac Nouariam et Eporediam et Vercellas, adiunxere. id 
Caecinae per ipsos compertum. et quia praesidio alae unius latissima Italiae 
pars defendi nequibat, praemissis Gallorum Lusitanorumque et Britannorum 
cohortibus et Germanorum uexillis cum ala Petriana, ipse paulum cunctatus est 
num Raeticis iugis in Noricum flecteret aduersus Petronium Vrbicum procuratorem, 
qui concitis auxiliis et interruptis fluminum pontibus fidus Othoni putabatur. 
sed metu ne amitteret praemissas iam cohortis alasque, simul reputans plus 
gloriae retenta Italia et, ubicumque certatum foret, Noricos in cetera uictoriae 
praemia cessuros, Poenino itinere subsignanum militem et graue legionum agmen 
hibernis adhuc Alpibus transduxit. 

[1,71] Otho interim contra spem omnium non deliciis neque desidia torpescere: 
dilatae uoluptates, dissimulata luxuria et cuncta ad decorem imperii composita, 
eoque plus formidinis adferebant falsae uirtutes et uitia reditura. Marium 
Celsum consulem designatum, per speciem uinculorum saeuitiae militum subtractum, 
acciri in Capitolium iubet; clementiae titulus e uiro claro et partibus inuiso 
petebatur. Celsus constanter seruatae erga Galbam fidei crimen confessus, 
exemplum ultro imputauit. nec Otho quasi ignosceret sed deos testis mutuae 
reconciliationis adhibens, statim inter intimos amicos habuit et mox bello inter 
duces delegit, mansitque Celso uelut fataliter etiam pro Othone fides integra et 
infelix. laeta primoribus ciuitatis, celebrata in uulgus Celsi salus ne 
militibus quidem ingrata fuit, eandem uirtutem admirantibus cui irascebantur. 

[1,72] Par inde exultatio disparibus causis consecuta impetrato Tigellini exitio. 
Ofonius Tigellinus obscuris parentibus, foeda pueritia, impudica senecta, 
praefecturam uigilum et praetorii et alia praemia uirtutum, quia uelocius erat, 
uitiis adeptus, crudelitatem mox, deinde auaritiam, uirilia scelera, exercuit, 
corrupto ad omne facinus Nerone, quaedam ignaro ausus, ac postremo eiusdem 
desertor ac proditor: unde non alium pertinacius ad poenam flagitauerunt, 
diuerso adfectu, quibus odium Neronis inerat et quibus desiderium. apud Galbam 
Titi Vinii potentia defensus, praetexentis seruatam ab eo filiam. haud dubie 
seruauerat, non clementia, quippe tot interfectis, sed effugium in futurum, quia 
pessimus quisque diffidentia praesentium mutationem pauens aduersus publicum 
odium priuatam gratiam praeparat: unde nulla innocentiae cura sed uices 
impunitatis. eo infensior populus, addita ad uetus Tigellini odium recenti Titi 
Vinii inuidia, concurrere ex tota urbe in Palatium ac fora et, ubi plurima uulgi 
licentia, in circum ac theatra effusi seditiosis uocibus strepere, donec 
Tigellinus accepto apud Sinuessanas aquas supremae necessitatis nuntio inter 
stupra concubinarum et oscula et deformis moras sectis nouacula faucibus infamem 
uitam foedauit etiam exitu sero et inhonesto. 

[1,73] Per idem tempus expostulata ad supplicium Caluia Crispinilla uariis 
frustrationibus et aduersa dissimulantis principis fama periculo exempta est. 
magistra libidinum Neronis, transgressa in Africam ad instigandum in arma 
Clodium Macrum, famem populo Romano haud obscure molita, totius postea ciuitatis 
gratiam obtinuit, consulari matrimonio subnixa et apud Galbam Othonem Vitellium 
inlaesa, mox potens pecunia et orbitate, quae bonis malisque temporibus iuxta 
ualent. 

[1,74] Crebrae interim et muliebribus blandimentis infectae ab Othone ad Vitellium 
epistulae offerebant pecuniam et gratiam et quemcumque {e} quietis prodigae 
uitae legisset. paria Vitellius ostentabat, primo mollius, stulta utrimque et 
indecora simulatione, mox quasi rixantes stupra ac flagitia in uicem 
obiectauere, neuter falso. Otho, reuocatis quos Galba miserat legatis, rursus ad 
utrumque Germanicum exercitum et ad legionem Italicam easque quae Lugduni 
agebant copias specie senatus misit. legati apud Vitellium remansere, promptius 
quam ut retenti uiderentur; praetoriani, quos per simulationem officii legatis 
Otho adiunxerat, remissi antequam legionibus miscerentur. addidit epistulas 
Fabius Valens nomine Germanici exercitus ad praetorias et urbanas cohortis de 
uiribus partium magnificas et concordiam offerentis; increpabat ultro quod tanto 
ante traditum Vitellio imperium ad Othonem uertissent. 

[1,75] Ita promissis simul ac minis temptabantur, ut bello impares, in pace nihil 
amissuri; neque ideo praetorianorum fides mutata. sed insidiatores ab Othone in 
Germaniam, a Vitellio in urbem missi. utrisque frustra fuit, Vitellianis inpune, 
per tantam hominum multitudinem mutua ignorantia fallentibus: Othoniani nouitate 
uultus, omnibus in uicem gnaris, prodebantur. Vitellius litteras ad Titianum 
fratrem Othonis composuit, exitium ipsi filioque eius minitans ni incolumes sibi 
mater ac liberi seruarentur. et stetit domus utraque, sub Othone incertum an 
metu: Vitellius uictor clementiae gloriam tulit. 

[1,76] Primus Othoni fiduciam addidit ex Illyrico nuntius iurasse in eum Dalmatiae 
ac Pannoniae et Moesiae legiones. idem ex Hispania adlatum laudatusque per 
edictum Cluuius Rufus: set statim cognitum est conuersam ad Vitellium Hispaniam. 
ne Aquitania quidem, quamquam ab Iulio Cordo in uerba Othonis obstricta, diu 
mansit. nusquam fides aut amor: metu ac necessitate huc illuc mutabantur. eadem 
formido prouinciam Narbonensem ad Vitellium uertit, facili transitu ad proximos 
et ualidiores. longinquae prouinciae et quidquid armorum mari dirimitur penes 
Othonem manebat, non partium studio, sed erat grande momentum in nomine urbis ac 
praetexto senatus, et occupauerat animos prior auditus. Iudaicum exercitum 
Vespasianus, Syriae legiones Mucianus sacramento Othonis adegere; simul Aegyptus 
omnesque uersae in Orientem prouinciae nomine eius tenebantur. idem Africae 
obsequium, initio Carthagine orto neque expectata Vipstani Aproniani proconsulis 
auctoritate: Crescens Neronis libertus (nam et hi malis temporibus partem se rei 
publicae faciunt) epulum plebi ob laetitiam recentis imperii obtulerat, et 
populus pleraque sine modo festinauit. Carthaginem ceterae ciuitates secutae. 

[1,77] Sic distractis exercitibus ac prouinciis Vitellio quidem ad capessendam 
principatus fortunam bello opus erat, Otho ut in multa pace munia imperii 
obibat, quaedam ex dignitate rei publicae, pleraque contra decus ex praesenti 
usu properando. consul cum Titiano fratre in kalendas Martias ipse; proximos 
mensis Verginio destinat ut aliquod exercitui Germanico delenimentum; iungitur 
Verginio Pompeius Vopiscus praetexto ueteris amicitiae; plerique Viennensium 
honori datum interpretabantur. ceteri consulatus ex destinatione Neronis aut 
Galbae mansere, Caelio ac Flauio Sabinis in Iulias, Arrio Antonino et Mario 
Celso in Septembris, quorum honoribus ne Vitellius quidem uictor intercessit. 
sed Otho pontificatus auguratusque honoratis iam senibus cumulum dignitatis 
addidit, aut recens ab exilio reuersos nobilis adulescentulos auitis ac paternis 
sacerdotiis in solacium recoluit. redditus Cadio Rufo, Pedio Blaeso, Saeuino P . 
. . senatorius locus. repetundarum criminibus sub Claudio ac Nerone ceciderant: 
placuit ignoscentibus uerso nomine, quod auaritia fuerat, uideri maiestatem, 
cuius tum odio etiam bonae leges peribant. 

[1,78] Eadem largitione ciuitatum quoque ac prouinciarum animos adgressus 
Hispalensibus et Emeritensibus familiarum adiectiones, Lingonibus uniuersis 
ciuitatem Romanam, prouinciae Baeticae Maurorum ciuitates dono dedit; noua iura 
Cappadociae, noua Africae, ostentata magis quam mansura. inter quae necessitate 
praesentium rerum et instantibus curis excusata ne tum quidem immemor amorum 
statuas Poppaeae per senatus consultum reposuit; creditus est etiam de 
celebranda Neronis memoria agitauisse spe uulgum adliciendi. et fuere qui 
imagines Neronis proponerent: atque etiam Othoni quibusdam diebus populus et 
miles, tamquam nobilitatem ac decus adstruerent, Neroni Othoni adclamauit. ipse 
in suspenso tenuit, uetandi metu uel agnoscendi pudore. 

[1,79] Conuersis ad ciuile bellum animis externa sine cura habebantur. eo 
audentius Rhoxolani, Sarmatica gens, priore hieme caesis duabus cohortibus, 
magna spe Moesiam inruperant, ad nouem milia equitum, ex ferocia et successu 
praedae magis quam pugnae intenta. igitur uagos et incuriosos tertia legio 
adiunctis auxiliis repente inuasit. apud Romanos omnia proelio apta: Sarmatae 
dispersi aut cupidine praedae graues onere sarcinarum et lubrico itinerum 
adempta equorum pernicitate uelut uincti caedebantur. namque mirum dictu ut sit 
omnis Sarmatarum uirtus uelut extra ipsos. nihil ad pedestrem pugnam tam 
ignauum: ubi per turmas aduenere uix ulla acies obstiterit. sed tum umido die et 
soluto gelu neque conti neque gladii, quos praelongos utraque manu regunt, usui, 
lapsantibus equis et catafractarum pondere. id principibus et nobilissimo cuique 
tegimen, ferreis lamminis aut praeduro corio consertum, ut aduersus ictus 
impenetrabile ita impetu hostium prouolutis inhabile ad resurgendum; simul 
altitudine et mollitia niuis hauriebantur. Romanus miles facilis lorica et 
missili pilo aut lanceis adsultans, ubi res posceret, leui gladio inermem 
Sarmatam (neque enim scuto defendi mos est) comminus fodiebat, donec pauci qui 
proelio superfuerant paludibus abderentur. ibi saeuitia hiemis aut uulnerum 
absumpti. postquam id Romae compertum, M. Aponius Moesiam obtinens triumphali 
statua, Fuluus Aurelius et Iulianus Tettius ac Numisius Lupus, legati legionum, 
consularibus ornamentis donantur, laeto Othone et gloriam in se trahente, 
tamquam et ipse felix bello et suis ducibus suisque exercitibus rem publicam 
auxisset. 

[1,80] Paruo interim initio, unde nihil timebatur, orta seditio prope urbi excidio 
fuit. septimam decimam cohortem e colonia Ostiensi in urbem acciri Otho 
iusserat; armandae eius cura Vario Crispino tribuno e praetorianis data. is quo 
magis uacuus quietis castris iussa exequeretur, uehicula cohortis incipiente 
nocte onerari aperto armamentario iubet. tempus in suspicionem, causa in crimen, 
adfectatio quietis in tumultum eualuit, et uisa inter temulentos arma cupidinem 
sui mouere. fremit miles et tribunos centurionesque proditionis arguit, tamquam 
familiae senatorum ad perniciem Othonis armarentur, pars ignari et uino graues, 
pessimus quisque in occasionem praedarum, uulgus, ut mos est, cuiuscumque motus 
noui cupidum; et obsequia meliorum nox abstulerat. resistentem seditioni 
tribunum et seuerissimos centurionum obtruncant; rapta arma, nudari gladii; 
insidentes equis urbem ac Palatium petunt. 

[1,81] Erat Othoni celebre conuiuium primoribus feminis uirisque; qui trepidi, 
fortuitusne militum furor an dolus imperatoris, manere ac deprehendi an fugere 
et dispergi periculosius foret, modo constantiam simulare, modo formidine 
detegi, simul Othonis uultum intueri; utque euenit inclinatis ad suspicionem 
mentibus, cum timeret Otho, timebatur. sed haud secus discrimine senatus quam 
suo territus et praefectos praetorii ad mitigandas militum iras statim miserat 
et abire propere omnis e conuiuio, iussit. tum uero passim magistratus proiectis 
insignibus, uitata comitum et seruorum frequentia, senes feminaeque per tenebras 
diuersa urbis itinera, rari domos, plurimi amicorum tecta et ut cuique 
humillimus cliens, incertas latebras petiuere. 

[1,82] Militum impetus ne foribus quidem Palatii coercitus quo minus conuiuium 
inrumperent, ostendi sibi Othonem expostulantes, uulnerato Iulio Martiale 
tribuno et Vitellio Saturnino praefecto legionis, dum ruentibus obsistunt. 
undique arma et minae, modo in centuriones tribunosque, modo in senatum 
uniuersum, lymphatis caeco pauore animis, et quia neminem unum destinare irae 
poterant, licentiam in omnis poscentibus, donec Otho contra decus imperii toro 
insistens precibus et lacrimis aegre cohibuit, redieruntque in castra inuiti 
neque innocentes. postera die uelut capta urbe clausae domus, rarus per uias 
populus, maesta plebs; deiecti in terram militum uultus ac plus tristitiae quam 
paenitentiae. manipulatim adlocuti sunt Licinius Proculus et Plotius Firmus 
praefecti, ex suo quisque ingenio mitius aut horridius. finis sermonis in eo ut 
quina milia nummum singulis militibus numerarentur: tum Otho ingredi castra 
ausus. atque illum tribuni centurionesque circumsistunt, abiectis militiae 
insignibus otium et salutem flagitantes. sensit inuidiam miles et compositus in 
obsequium auctores seditionis ad supplicium ultro postulabat. 

[1,83] Otho, quamquam turbidis rebus et diuersis militum animis, cum optimus 
quisque remedium praesentis licentiae posceret, uulgus et plures seditionibus et 
ambitioso imperio laeti per turbas et raptus facilius ad ciuile bellum 
impellerentur, simul reputans non posse principatum scelere quaesitum subita 
modestia et prisca grauitate retineri, sed discrimine urbis et periculo senatus 
anxius, postremo ita disseruit: "neque ut adfectus uestros in amorem mei 
accenderem, commilitones, neque ut animum ad uirtutem cohortarer (utraque enim 
egregie supersunt), sed ueni postulaturus a uobis temperamentum uestrae 
fortitudinis et erga me modum caritatis. tumultus proximi initium non cupiditate 
uel odio, quae multos exercitus in discordiam egere, ac ne detrectatione quidem 
aut formidine periculorum: nimia pietas uestra acrius quam considerate 
excitauit; nam saepe honestas rerum causas, ni iudicium adhibeas, perniciosi 
exitus consequuntur. imus ad bellum. num omnis nuntios palam audiri, omnia 
consilia cunctis praesentibus tractari ratio rerum aut occasionum uelocitas 
patitur? tam nescire quaedam milites quam scire oportet: ita se ducum 
auctoritas, sic rigor disciplinae habet, ut multa etiam centuriones tribunosque 
tantum iuberi expediat. si cur iubeantur quaerere singulis liceat, pereunte 
obsequio etiam imperium intercidit. an et illic nocte intempesta rapientur arma? 
unus alterue perditus ac temulentus (neque enim pluris consternatione proxima 
insanisse crediderim) centurionis ac tribuni sanguine manus imbuet, imperatoris 
sui tentorium inrumpet?" 

[1,84] "Vos quidem istud pro me: sed in discursu ac tenebris et rerum omnium 
confusione patefieri occasio etiam aduersus me potest. si Vitellio et 
satellitibus eius eligendi facultas detur, quem nobis animum, quas mentis 
imprecentur, quid aliud quam seditionem et discordiam optabunt? ne miles 
centurioni, ne centurio tribuno obsequatur, ut confusi pedites equitesque in 
exitium ruamus. parendo potius, commilitones, quam imperia ducum sciscitando res 
militares continentur, et fortissimus in ipso discrimine exercitus est qui ante 
discrimen quietissimus. uobis arma et animus sit: mihi consilium et uirtutis 
uestrae regimen relinquite. paucorum culpa fuit, duorum poena erit: ceteri 
abolete memoriam foedissimae noctis. nec illas aduersus senatum uoces ullus 
usquam exercitus audiat. caput imperii et decora omnium prouinciarum ad poenam 
uocare non hercule illi, quos cum maxime Vitellius in nos ciet, Germani audeant. 
ulline Italiae alumni et Romana uere iuuentus ad sanguinem et caedem 
depoposcerit ordinem, cuius splendore et gloria sordis et obscuritatem 
Vitellianarum partium praestringimus? nationes aliquas occupauit Vitellius, 
imaginem quandam exercitus habet, senatus nobiscum est: sic fit ut hinc res 
publica, inde hostes rei publicae constiterint. quid? uos pulcherrimam hanc 
urbem domibus et tectis et congestu lapidum stare creditis? muta ista et inanima 
intercidere ac reparari promisca sunt: aeternitas rerum et pax gentium et mea 
cum uestra salus incolumitate senatus firmatur. hunc auspicato a parente et 
conditore urbis nostrae institutum et a regibus usque ad principes continuum et 
immortalem, sicut a maioribus accepimus, sic posteris tradamus; nam ut ex uobis 
senatores, ita ex senatoribus principes nascuntur." 

[1,85] Et oratio ad perstringendos mulcendosque militum animos et seueritatis 
modus (neque enim in pluris quam in duos animaduerti iusserat) grate accepta 
compositique ad praesens qui coerceri non poterant. non tamen quies urbi 
redierat: strepitus telorum et facies belli, {et} militibus ut nihil in commune 
turbantibus, ita sparsis per domos occulto habitu, et maligna cura in omnis, 
quos nobilitas aut opes aut aliqua insignis claritudo rumoribus obiecerat: 
Vitellianos quoque milites uenisse in urbem ad studia partium noscenda plerique 
credebant: unde plena omnia suspicionum et uix secreta domuum sine formidine. 
sed plurimum trepidationis in publico, ut quemque nuntium fama attulisset, 
animum uultumque conuersis, ne diffidere dubiis ac parum gaudere prosperis 
uiderentur. coacto uero in curiam senatu arduus rerum omnium modus, ne contumax 
silentium, ne suspecta libertas; et priuato Othoni nuper atque eadem dicenti 
nota adulatio. igitur uersare sententias et huc atque illuc torquere, hostem et 
parricidam Vitellium uocantes, prouidentissimus quisque uulgaribus conuiciis, 
quidam uera probra iacere, in clamore tamen et ubi plurimae uoces, aut tumultu 
uerborum sibi ipsi obstrepentes. 

[1,86] Prodigia insuper terrebant diuersis auctoribus uulgata: inuestibulo 
Capitolii omissas habenas bigae, cui Victoria institerat, erupisse cella Iunonis 
maiorem humana speciem, statuam diui Iulii in insula Tiberini amnis sereno et 
immoto die ab occidente in orientem conuersam, prolocutum in Etruria bouem, 
insolitos animalium partus, et plura alia rudibus saeculis etiam in pace 
obseruata, quae nunc tantum in metu audiuntur. sed praecipuus et cum praesenti 
exitio etiam futuri pauor subita inundatione Tiberis, qui immenso auctu proruto 
ponte sublicio ac strage obstantis molis refusus, non modo iacentia et plana 
urbis loca, sed secura eius modi casuum impleuit: rapti e publico plerique, 
plures in tabernis et cubilibus intercepti. fames in uulgus inopia quaestus et 
penuria alimentorum. corrupta stagnantibus aquis insularum fundamenta, dein 
remeante flumine dilapsa. utque primum uacuus a periculo animus fuit, id ipsum 
quod paranti expeditionem Othoni campus Martius et uia Flaminia iter belli esset 
obstructum fortuitis uel naturalibus causis in prodigium et omen imminentium 
cladium uertebatur. 

[1,87] Otho lustrata urbe et expensis bello consiliis, quando Poeninae Cottiaeque 
Alpes et ceteri Galliarum aditus Vitellianis exercitibus claudebantur, 
Narbonensem Galliam adgredi statuit classe ualida et partibus fida, quod 
reliquos caesorum ad pontem Muluium et saeuitia Galbae in custodia habitos in 
numeros legionis composuerat, facta et ceteris spe honoratae in posterum 
militiae. addidit classi urbanas cohortis et plerosque e praetorianis, uiris et 
robur exercitus atque ipsis ducibus consilium et custodes. summa expeditionis 
Antonio Nouello, Suedio Clementi primipilaribus, Aemilio Pacensi, cui ademptum a 
Galba tribunatum reddiderat, permissa. curam nauium Moschus libertus retinebat 
ad obseruandam honestiorum fidem immutatus. peditum equitumque copiis Suetonius 
Paulinus, Marius Celsus, Annius Gallus rectores destinati, sed plurima fides 
Licinio Proculo praetorii praefecto. is urbanae militiae impiger, bellorum 
insolens, auctoritatem Paulini, uigorem Celsi, maturitatem Galli, ut cuique 
erat, criminando, quod facillimum factu est, prauus et callidus bonos et 
modestos anteibat. 

[1,88] Sepositus per eos dies Cornelius Dolabella in coloniam Aquinatem, neque 
arta custodia neque obscura, nullum ob crimen, sed uetusto nomine et 
propinquitate Galbae monstratus. multos e magistratibus, magnam consularium 
partem Otho non participes aut ministros bello, sed comitum specie secum 
expedire iubet, in quis et Lucium Vitellium, eodem quo ceteros cultu, nec ut 
imperatoris fratrem nec ut hostis. igitur motae urbis curae; nullus ordo metu 
aut periculo uacuus. primores senatus aetate inualidi et longa pace desides, 
segnis et oblita bellorum nobilitas, ignarus militiae eques, quanto magis 
occultare et abdere pauorem nitebantur, manifestius pauidi. nec deerant e 
contrario qui amibitione stolida conspicua arma, insignis equos, quidam 
luxuriosos apparatus conuiuiorum et inritamenta libidinum ut instrumentum belli 
mercarentur. sapientibus quietis et rei publicae cura; leuissimus quisque et 
futuri improuidus spe uana tumens; multi adflicta fide in pace anxii, turbatis 
rebus alacres et per incerta tutissimi. 

[1,89] Sed uulgus et magnitudine nimia communium curarum expers populus sentire 
paulatim belli mala, conuersa in militum usum omni pecunia, intentis alimentorum 
pretiis, quae motu Vindicis haud perinde plebem attriuerant, secura tum urbe et 
prouinciali bello, quod inter legiones Galliasque uelut externum fuit. nam ex 
quo diuus Augustus res Caesarum composuit, procul et in unius sollicitudinem aut 
decus populus Romanus bellauerat; sub Tiberio et Gaio tantum pacis aduersa {ad} 
rem publicam pertinuere; Scriboniani contra Claudium incepta simul audita et 
coercita; Nero nuntiis magis et rumoribus quam armis depulsus: tum legiones 
classesque et, quod raro alias, praetorianus urbanusque miles in aciem deducti, 
Oriens Occidensque et quicquid utrimque uirium est a tergo, si ducibus aliis 
bellatum foret, longo bello materia. fuere qui proficiscenti Othoni moras 
religionemque nondum conditorum ancilium adferrent: aspernatus est omnem 
cunctationem ut Neroni quoque exitiosam; et Caecina iam Alpes transgressus 
extimulabat. 

[1,90] Pridie idus Martias commendata patribus re publica reliquias Neronianarum 
sectionum nondum in fiscum conuersas reuocatis ab exilio concessit, iustissimum 
donum et in speciem magnificum, sed festinata iam pridem exactione usu sterile. 
mox uocata contione maiestatem urbis et consensum populi ac senatus pro se 
attollens, aduersum Vitellianas partis modeste disseruit, inscitiam potius 
legionum quam audaciam increpans, nulla Vitellii mentione, siue ipsius ea 
moderatio, seu scriptor orationis sibi metuens contumeliis in Vitellium 
abstinuit, quando, ut in consiliis militiae Suetonio Paulino et Mario Celso, ita 
in rebus urbanis Galeri Trachali ingenio Othonem ut credebatur; et erant qui 
genus ipsum orandi noscerent, crebro fori usu celebre et ad implendas populi 
auris latum et sonans. clamor uocesque uulgi ex more adulandi nimiae et falsae: 
quasi dictatorem Caesarem aut imperatorem Augustum prosequerentur, ita studiis 
uotisque certabant, nec metu aut amore, sed ex libidine seruitii: ut in 
familiis, priuata cuique stimulatio, et uile iam decus publicum. profectus Otho 
quietem urbis curasque imperii Saluio Titiano fratri permisit.