[31] Hoc sibi illi veteres persuaserant, ad hoc efficiendum intellegebant
opus esse, non ut in rhetorum scholis declamarent, nec ut fictis nec ullo
modo ad veritatem accedentibus controversiis linguam modo et vocem
exercerent, sed ut iis artibus pectus implerent, in quibus de bonis et
malis, de honesto et turpi, de iusto et iniusto disputatur; haec enim est
oratori subiecta ad dicendum materia. Nam in iudiciis fere de aequitate, in
deliberationibus [de utilitate, in laudationibus] de honestate disserimus,
ita [tamen] ut plerumque haec ipsa in vicem misceantur: de quibus copiose
et varie et ornate nemo dicere potest, nisi qui cognovit naturam humanam et
vim virtutum pravitatemque vitiorum et intellectum eorum, quae nec in
virtutibus nec in vitiis numerantur. Ex his fontibus etiam illa profluunt,
ut facilius iram iudicis vel instiget vel leniat, qui scit quid ira,
promptius ad miserationem impellat, qui scit quid sit misericordia et
quibus animi motibus concitetur. In his artibus exercitationibusque
versatus orator, sive apud infestos sive apud cupidos sive apud invidentis
sive apud tristis sive apud timentis dicendum habuerit, tenebit venas
animorum, et prout cuiusque natura postulabit, adhibebit manum et
temperabit orationem, parato omni instrumento et ad omnem usum reposito.
sunt apud quos adstrictum et collectum et singula statim argumenta
concludens dicendi genus plus fidei meretur: apud hos dedisse operam
dialecticae proficiet. Alios fusa et aequalis et ex communibus ducta
sensibus oratio magis delectat: ad hos permovendos mutuabimur a
Peripateticis aptos et in omnem disputationem paratos iam locos. dabunt
Academici pugnacitatem, Plato altitudinem, Xenophon iucunditatem; ne
Epicuri quidem et Metrodori honestas quasdam exclamationes adsumere iisque,
prout res poscit, uti alienum erit oratori. Neque enim sapientem informamus
neque Stoicorum comitem, sed eum qui quasdam artis haurire, omnes libare
debet. Ideoque et iuris civilis scientiam veteres oratores comprehendebant,
et grammatica musica geometria imbuebantur. Incidunt enim causae, plurimae
quidem ac paene omnes, quibus iuris notitia desideratur, pleraeque autem,
in quibus haec quoque scientia requiritur.