[6,0] LIBER VI. [6,1] Nuntia multiuago Danaas perlabitur urbes Fama gradu, sancire nouo sollemnia busto Inachidas ludumque super, quo Martia bellis praesudare paret seseque accendere uirtus. 5 Graium ex more decus: primus Pisaea per arua hunc pius Alcides Pelopi certauit honorem puluereumque fera crinem detersit oliua; proxima uipereo celebratur libera nexu Phocis, Apollineae bellum puerile pharetrae; [6,10] mox circum tristes seruata Palaemonis aras nigra superstitio, quotiens animosa resumit Leucothea gemitus et amica ad litora festa tempestate uenit: planctu conclamat uterque Isthmos, Echioniae responsant flebile Thebae. 15 et nunc eximii regum, quibus Argos alumnis conexum caelo, quorumque ingentia tellus Aonis et Tyriae suspirant nomina matres, concurrunt nudasque mouent in proelia uires. ceu primum ausurae trans alta ignota biremes, [6,20] seu Tyrrhenam hiemem, seu stagna Aegaea lacessant, tranquillo prius arma lacu clauumque leuesque explorant remos atque ipsa pericula discunt; at cum experta cohors, tunc pontum inrumpere fretae longius ereptasque oculis non quaerere terras. 25 clara laboriferos caelo Tithonia currus extulerat uigilesque deae pallentis habenas et Nox et cornu fugiebat Somnus inani; iam plangore uiae, gemitu iam regia mugit flebilis, acceptos longe nemora auia frangunt [6,30] multiplicantque sonos. sedet ipse exutus honoro uittarum nexu genitor squalentiaque ora sparsus et incultam ferali puluere barbam. asperior contra planctusque egressa uiriles exemplo famulas premit hortaturque uolentes 35 orba parens, lacerasque super procumbere nati reliquias ardet totiensque auulsa refertur. arcet et ipse pater. mox ut maerentia dignis uultibus Inachii penetrarunt limina reges, ceu noua tunc clades et primo saucius infans [6,40] uulnere letalisue inrumperet atria serpens, sic alium ex alio quamquam lassata fragorem pectora congeminant, integratoque resultant accensae clamore fores: sensere Pelasgi inuidiam et lacrimis excusant crimen obortis. 45 ipse, datum quotiens intercisoque tumultu conticuit stupefacta domus, solatur Adrastus adloquiis genitorem ultro, nunc fata recensens resque hominum duras et inexorabile pensum, nunc aliam prolem mansuraque numine dextro [6,50] pignora. nondum orsis modus, et lamenta redibant. ille quoque adfatus non mollius audit amicos quam trucis Ionii rabies clamantia ponto uota uirum aut tenues curant uaga fulmina nimbos. tristibus interea ramis teneraque cupresso 55 damnatus flammae torus et puerile feretrum texitur: ima uirent agresti stramina cultu; proxima gramineis operosior area sertis, et picturatus morituris floribus agger; tertius adsurgens Arabum strue tollitur ordo [6,60] Eoas complexus opes incanaque glebis tura et ab antiquo durantia cinnama Belo. summa crepant auro, Tyrioque attollitur ostro molle supercilium, teretes hoc undique gemmae inradiant, medio Linus intertextus acantho 65 letiferique canes: opus admirabile semper oderat atque oculos flectebat ab omine mater. arma etiam et ueterum exuuias circumdat auorum gloria mixta malis adflictaeque ambitus aulae, ceu grande exequiis onus atque inmensa ferantur [6,70] membra rogo, sed cassa tamen sterilisque dolentes fama iuuat, paruique augescunt funere manes. inde ingens lacrimis honor et miseranda uoluptas, muneraque in cineres annis grauiora feruntur; namque illi et pharetras breuioraque tela dicarat 75 festinus uoti pater insontesque sagittas; iam tunc et nota stabuli de gente probatos in nomen pascebat equos cinctusque sonantes armaque maiores expectatura lacertos. spes auidae! quas, non in nomen credula, uestes [6,80] urguebat studio cultusque insignia regni purpureos sceptrumque minus, cuncta ignibus atris damnat atrox suaque ipse parens gestamina ferri, si damnis rabidum queat exsaturare dolorem. parte alia gnari monitis exercitus instat 85 auguris aeriam truncis nemorumque ruina, montis opus, cumulare pyram, quae crimina caesi anguis et infausti cremet atra piacula belli. his labor accisam Nemeen umbrosaque tempe praecipitare solo lucosque ostendere Phoebo. [6,90] sternitur extemplo ueteres incidua ferro silua comas, largae qua non opulentior umbrae Argolicos inter saltusque educta Lycaeos extulerat super astra caput: stat sacra senectae numine, nec solos hominum transgressa ueterno 95 fertur auos, Nymphas etiam mutasse superstes Faunorumque greges. aderat miserabile luco excidium: fugere ferae, nidosque tepentes absiliunt (metus urguet) aues; cadit ardua fagus Chaoniumque nemus brumaeque inlaesa cupressus, [6,100] procumbunt piceae, flammis alimenta supremis, ornique iliceaeque trabes metuendaque suco taxus et infandos belli potura cruores fraxinus atque situ non expugnabile robur. hinc audax abies et odoro uulnere pinus 105 scinditur, adclinant intonsa cacumina terrae alnus amica fretis nec inhospita uitibus ulmus. dat gemitum tellus: non sic euersa feruntur Ismara cum fracto Boreas caput extulit antro, non grassante Noto citius nocturna peregit [6,110] flamma nemus. linquunt flentes dilecta locorum otia cana Pales Siluanusque arbiter umbrae semideumque pecus, migrantibus aggemit illis silua, nec amplexae dimittunt robora Nymphae. ut cum possessas auidis uictoribus arces 115 dux raptare dedit, uix signa audita, nec urbem inuenias; ducunt sternuntque abiguntque feruntque inmodici, minor ille fragor quo bella gerebant. iamque pari cumulo geminas, hanc tristibus umbris ast illam superis, aequus labor auxerat aras, [6,120] cum signum luctus cornu graue mugit adunco tibia, cui teneros suetum producere manes lege Phrygum maesta. Pelopem monstrasse ferebant exequiale sacrum carmenque minoribus umbris utile, quo geminis Niobe consumpta pharetris 125 squalida bissenas Sipylon deduxerat urnas. portant inferias arsuraque fercula primi Graiorum, titulisque pios testantur honores gentis quisque suae; longo post tempore surgit colla super iuuenum (numero dux legerat omni) [6,130] ipse fero clamore torus. cinxere Lycurgum Lernaei proceres, genetricem mollior ambit turba; nec Hypsipyle raro subit agmine: uallant Inachidae memores, sustentant liuida nati bracchia et inuentae concedunt plangere matri. 135 illic infaustos ut primum egressa penates Eurydice, nudo uocem de pectore rumpit planctuque et longis praefata ululatibus infit: 'non hoc Argolidum coetu circumdata matrum speraui te, nate, sequi, nec talia demens [6,140] fingebam uotis annorum elementa tuorum, nil saeuum reputans: etenim his in finibus aeui unde ego bella tibi Thebasque ignara timerem? cui superum nostro committere sanguine pugnas dulce? quis hoc armis uouit scelus? at tua nondum, 145 Cadme, domus, nullus Tyrio grege plangitur infans. primitias egomet lacrimarum et caedis acerbae, ante tubas ferrumque, tuli, dum deside cura credo sinus fidos altricis et ubera mando. quidni ego? narrabat seruatum fraude parentem [6,150] insontesque manus. en quam ferale putemus abiurasse sacrum et Lemni gentilibus unam inmunem furiis! haec illa (et creditis ausae?) haec pietate potens solis abiecit in aruis non regem dominumue; alienos impia partus. 155 hoc tantum, siluaque infamis tramite liquit quem non anguis atrox (quid enim hac opus, ei mihi, leti mole fuit?) tantum caeli uiolentior aura impulsaeque Noto frondes cassusque ualeret exanimare timor. nec uos incessere luctu [6,160] orba habeo, fixum matri inmotumque manebat hac altrice nefas: atquin et blandus ad illam nate magis solam nosse atque audire uocantem ignarusque mei: nulla ex te gaudia matri. illa tuos questus lacrimososque impia risus 165 audiit et uocis decerpsit murmura primae. illa tibi genetrix semper dum uita manebat, nunc ego. sed miserae mihi nec punire potestas sic meritam! quid dona, duces, quid inania fertis iusta rogis? illam (nil poscunt amplius umbrae), [6,170] illam, oro, cineri simul excisaeque parenti reddite, quaeso, duces, per ego haec primordia belli cui peperi; sic aequa gemant mihi funera matres Ogygiae.' sternit crines iteratque precando: 'reddite, nec uero crudelem auidamque uocate 175 sanguinis: occumbam pariter, dum uulnere iusto exaturata oculos unum impellamur in ignem.' talia uociferans alia de parte gementem Hypsipylen (neque enim illa comas nec pectora seruat) agnouit longe et socium indignata dolorem: [6,180] 'hoc saltem, o proceres, tuque o, cui pignora nostri proturbata tori: prohibete, auferte supremis inuisam exequiis. quid se funesta parenti miscet et in nostris spectatur et ipsa ruinis?' cui luget complexa suos?' dixitque repente 185 concidit abruptisque obmutuit ore querelis. 185 sic ait abruptisque inmutuit ore querelis. non secus ac primo fraudatum lacte iuuencum, cui trepidae uires et solus ab ubere sanguis, seu fera seu duras auexit pastor ad aras; nunc uallem spoliata parens, nunc flumina questu, [6,190] nunc armenta mouet uacuosque interrogat agros; tunc piget ire domum, maestoque nouissima campo exit et oppositas impasta auertitur herbas. at genitor sceptrique decus cultusque Tonantis inicit ipse rogis, tergoque et pectore fusam 195 caesariem ferro minuit sectisque iacentis obnubit tenuia ora comis, ac talia fletu uerba pio miscens: 'alio tibi, perfide, pacto, Iuppiter, hunc crinem uoti reus ante dicaram, si pariter uirides nati libare dedisses [6,200] ad tua templa genas; sed non ratus ore sacerdos, damnataeque preces; ferat haec, quae dignior, umbra.' iam face subiecta primis in frondibus ignis exclamat; labor insanos arcere parentes. stant iussi Danaum atque obtentis eminus armis 205 prospectu uisus interclusere nefasto. ditantur flammae; non umquam opulentior illic ante cinis: crepitant gemmae, atque inmane liquescit argentum, et pictis exsudat uestibus aurum; nec non Assyriis pinguescunt robora sucis, [6,210] pallentique croco strident ardentia mella, spumantesque mero paterae uerguntur et atri sanguinis et rapto gratissima cymbia lactis. tunc septem numero turmas (centenus ubique surgit eques) uersis ducunt insignibus ipsi 215 Graiugenae reges, lustrantque ex more sinistro orbe rogum et stantes inclinant puluere flammas. ter curuos egere sinus, inlisaque telis tela sonant, quater horrendum pepulere fragorem arma, quater mollem famularum bracchia planctum. [6,220] semianimas alter pecudes spirantiaque ignis accipit armenta; hic luctus abolere nouique funeris auspicium uates, quamquam omina sentit uera, iubet: dextri gyro et uibrantibus hastis hac redeunt, raptumque suis libamen ab armis 225 quisque iacit, seu frena libet seu cingula flammis mergere seu iaculum summae seu cassidis umbram. multa gemunt extra raucis concentibus agri, et lituis aures circum pulsantur acutis. terretur clamore nemus: sic Martia uellunt [6,230] signa tubae, nondum ira calet, nec sanguine ferrum inrubuit, primus bellorum comitur illo uultus, honoris opus. stat adhuc incertus in alta nube quibus sese Mauors indulgeat armis. finis erat, lassusque putres iam Mulciber ibat 235 in cineres; instant flammis multoque soporant imbre rogum, posito donec cum sole labores exhausti; seris uix cessit cura tenebris. roscida iam nouies caelo dimiserat astra Lucifer et totidem Lunae praeuenerat ignes [6,240] mutato nocturnus equo (nec conscia fallit sidera et alterno deprenditur unus in ortu): mirum opus accelerasse manus! stat saxea moles, templum ingens cineri, rerumque effictus in illa ordo docet casus: fessis hic flumina monstrat 245 Hypsipyle Danais, hic reptat flebilis infans, hic iacet, extremum tumuli circum asperat orbem squameus; expectes morientis ab ore cruenta sibila, marmorea sic uoluitur anguis in hasta. iamque auidum pugnas uisendi uulgus inermes [6,250] (fama uocat cunctos) aruis ac moenibus adsunt exciti; illi etiam quis belli incognitus horror, quos effeta domi, quos prima reliquerat aetas, conueniunt: non aut Ephyraeo in litore tanta umquam aut Oenomai fremuerunt agmina circo. 255 collibus incuruis uiridique obsessa corona uallis in amplexu nemorum sedet; hispida circum stant iuga, et obiectus geminis umbonibus agger campum exire uetat, longo quem tramite planum gramineae frontes sinuataque caespite uiuo [6,260] mollia non subitis augent fastigia cliuis. illic conferti, iam sole rubentibus aruis, bellatrix sedere cohors; ibi corpore mixto metiri numerum uultusque habitusque suorum dulce uiris, tantique iuuat fiducia belli. 265 centum ibi nigrantes, armenti robora, tauros lenta mole trahunt; idem numerusque colorque matribus et nondum lunatis fronte iuuencis. exin magnanimum series antiqua parentum inuehitur, miris in uultum animata figuris. [6,270] primus anhelantem duro Tirynthius angens pectoris attritu sua frangit in ossa leonem. haud illum impauidi quamuis et in aere suumque Inachidae uidere decus. pater ordine iuncto laeuus harundineae recubans super aggere ripae 275 cernitur emissaeque indulgens Inachus urnae. Io post tergum, iam prona dolorque parentis, spectat inocciduis stellatum uisibus Argum. ast illam melior Phariis erexerat aruis Iuppiter atque hospes iam tunc Aurora colebat. [6,280] Tantalus inde parens, non qui fallentibus undis inminet aut refugae sterilem rapit aera siluae, sed pius et magni uehitur conuiua Tonantis. parte alia uictor curru Neptunia tendit lora Pelops, prensatque rotas auriga natantes 285 Myrtilos et uolucri iam iamque relinquitur axe. et grauis Acrisius speciesque horrenda Coroebi et Danae culpata sinus et in amne reperto tristis Amymone, paruoque Alcmena superbit Hercule tergemina crinem circumdata luna. [6,290] iungunt discordes inimica in foedera dextras Belidae fratres, sed uultu mitior astat Aegyptus; Danai manifestum agnoscere ficto ore notas pacisque malae noctisque futurae. mille dehinc species. tandem satiata uoluptas 295 praestantesque uiros uocat ad sua praemia uirtus. primus sudor equis. dic incluta, Phoebe, regentum nomina, dic ipsos; neque enim generosior umquam alipedum conlata acies, ceu praepete cursu confligant densae uolucres aut litore in uno [6,300] Aeolus insanis statuat certamina uentis. ducitur ante omnes rutilae manifestus Arion igne iubae. Neptunus equo, si certa priorum fama, pater; primus teneri laesisse lupatis ora et litoreo domitasse in puluere fertur, 305 uerberibus parcens; etenim insatiatus eundi ardor et hiberno par inconstantia ponto. saepe per Ionium Libycumque natantibus ire interiunctus equis omnesque adsuerat in oras caeruleum deferre patrem; stupuere relicta [6,310] Nubila, certantesque Eurique Notique sequuntur. nec minor in terris bella Eurysthea gerentem Amphitryoniaden alto per gramina sulco duxerat, illi etiam ferus indocilisque teneri. mox diuum dono regis dignatus Adrasti 315 imperia et multum mediis mansueuerat annis. tunc rector genero Polynici indulget agendum multa monens, ubi feruor equo, qua suetus ab arte mulceri, ne saeua manus, ne liber habenis impetus. 'urgue alios,' inquit, 'stimulisque minisque; [6,320] ille ibit, minus ipse uoles.' sic ignea lora cum daret et rapido Sol natum imponeret axi, gaudentem lacrimans astra insidiosa docebat nolentesque teri zonas mediamque polorum temperiem: pius ille quidem et formidine cauta, 325 sed iuuenem durae prohibebant discere Parcae. Oebalios sublimis agit, spes proxima palmae, Amphiaraus equos; tua furto lapsa propago, Cyllare, dum Scythici diuersus ad ostia Ponti Castor Amyclaeas remo permutat habenas. [6,330] ipse habitu niueus, niuei dant colla iugales, concolor est albis et cassis et infula cristis. quin et Thessalicis felix Admetus ab oris uix steriles compescit equas, Centaurica dicunt semina: credo, adeo sexum indignantur, et omnis 335 in uires adducta Venus; noctemque diemque adsimulant maculis internigrantibus albae: tantus uterque color, credi nec degener illo de grege, Castaliae stupuit qui sibila cannae laetus et audito contempsit Apolline pasci. [6,340] ecce et Iasonidae iuuenes, noua gloria matris Hypsipyles, subiere iugo, quo uectus uterque, nomen auo gentile Thoas atque omine dictus Euneos Argoo. geminis eadem omnia: uultus, currus, equi, uestes, par et concordia uoti, 345 uincere uel solo cupiunt a fratre relinqui. it Chromis Hippodamusque, alter satus Hercule magno, alter ab Oenomao: dubites uter effera presset frena magis. Getici pecus hic Diomedis, at ille Pisaei iuga patris habet, crudelibus ambo [6,350] exuuiis diroque imbuti sanguine currus. metarum instar erat hinc nudo robore quercus, olim omnes exuta comas, hinc saxeus umbo, arbiter agricolis; finem iacet inter utrumque quale quater iaculo spatium, ter harundine, uincas. 355 interea cantu Musarum nobile mulcens concilium citharaeque manus insertus Apollo Parnasi summo spectabat ab aethere terras. orsa deum, nam saepe Iouem Phlegramque suique anguis opus fratrumque pius cantarat honores. [6,360] tunc aperit quis fulmen agat, quis sidera ducat spiritus, unde animi fluuiis, quae pabula uentis, quo fonte inmensum uiuat mare, quae uia solis praecipitet noctem, quae porrigat, imane tellus an media et rursus mundo succincta latenti. 365 finis erat, differt auidas audire sorores, dumque chelyn lauro tectumque inlustre coronae subligat et picto discingit pectora limbo, haud procul Herculeam Nemeen clamore reductus aspicit atque illic ingens certaminis instar [6,370] quadriiugi. noscit cunctos, et forte propinquo constiterant Admetus et Amphiaraus in aruo. tunc secum: 'quisnam iste duos, fidissima Phoebi nomina, commisit deus in discrimina reges? ambo pii carique ambo; nequeam ipse priorem 375 dicere. Peliacis hic cum famularer in aruis (sic Iouis imperia et nigrae uoluere Sorores), tura dabat famulo nec me sentire minorem ausus; at hic tripodum comes et pius artis alumnus aetheriae. potior meritis tamen ille, sed huius [6,380] extrema iam fila colu; datur ordo senectae Admeto serumque mori; tibi nulla supersunt gaudia, nam Thebae iuxta et tenebrosa uorago. scis miser, et nostrae pridem cecinere uolucres.' dixit, et os fletu paene inuiolabile tinctus 385 extemplo Nemeen radiante per aera saltu ocior et patrio uenit igne suisque sagittis. ipse olim in terris, caelo uestigia durant, claraque per zephyros etiamnum semita lucet. et iam sortitus Prothous uersarat aena [6,390] casside, iamque locus cuique est et liminis ordo. terrarum decora ampla uiri, decora aequa iugales, diuum utrumque genus, stant uno margine clausi, spesque audaxque una metus et fiducia pallens. nil fixum cordi: pugnant exire pauentque, 395 concurrit summos animosum frigus in artus. qui dominis, idem ardor equis; face lumina surgunt, ora sonant morsu, spumisque et sanguine ferrum uritur, impulsi nequeunt obsistere postes claustraque, compressae transfumat anhelitus irae. [6,400] stare adeo miserum est, pereunt uestigia mille ante fugam, absentemque ferit grauis ungula campum. par circumstant fidi, nexusque et torta iubarum expediunt firmantque animos et plurima monstrant. insonuit contra Tyrrhenum murmur, et omnes 405 exiluere loco. quae tantum carbasa ponto, quae bello sic tela uolant, quae nubila caelo? amnibus hibernis minor est, minor impetus igni, tardius astra cadunt, glomerantur tardius imbres, tardius e summo decurrunt flumina monte. [6,410] emissos uidere atque agnouere Pelasgi, et iam rapti oculis, iam caeco puluere mixti una in nube latent, uultusque umbrante tumultu uix inter sese clamore et nomine noscunt. euoluere globum, et spatio quo quisque ualebat 415 diducti. delet sulcos iterata priores orbita, nunc auidi prono iuga pectore tangunt, nunc pugnante genu et pressis duplicantur habenis. colla toris crinita tument, stantesque repectit aura iubas, bibit albentes humus arida nimbos. [6,420] fit sonus inmanisque pedum tenuisque rotarum: nulla manu requies, densis insibilat aer uerberibus; gelida non crebrior exilit Arcto grando, nec Oleniis manant tot cornibus imbres. senserat adductis alium praesagus Arion 425 stare ducem loris, dirumque expauerat insons Oedipodioniden; iam illinc a limine discors iratusque oneri solito truculentior ardet. Inachidae credunt accensum laudibus; ille aurigam fugit, aurigae furiale minatur [6,430] efferus, et campo dominum circumspicit omni. ante tamen cunctos sequitur longeque secundus Amphiaraus agit, quem Thessalus aequat eundo Admetus; iuxta gemini, nunc Euneos ante et nunc ante Thoas, cedunt uincuntque, nec umquam 435 ambitiosa pios conlidit gloria fratres. postremum discrimen erant Chromis asper et asper Hippodamus, non arte rudes, sed mole tenentur cornipedum; prior Hippodamus fert ora sequentum, fert gemitus multaque umeros incenditur aura. [6,440] sperauit flexae circum compendia metae interius ductis Phoebeius augur habenis anticipasse uiam; nec non et Thessalus heros spe propiore calet, dum non cohibente magistro spargitur in gyros dexterque exerrat Arion. 445 iam prior Oeclides et iam non tertius ibat Admetus, laxo cum denique ab orbe reductus aequoreus sonipes premit euaditque parumper gauisos; subit astra fragor, caelumque tremescit, omniaque excusso patuere sedilia uulgo. [6,450] sed nec lora regit nec uerbera pallidus audet Labdacides: lassa ueluti ratione magister in fluctus, in saxa ruit nec iam amplius astra respicit et uictam proiecit casibus artem. rursus praecipites in recta ac deuia campi 455 obliquant tenduntque uias, iterum axibus axes inflicti, radiisque rotae; pax nulla fidesque. bella geri ferro leuius, bella horrida, credas; is furor in laudes. trepidant mortemque minantur, multaque transuersis praestringitur ungula campis. [6,460] nec iam sufficiunt stimuli, non uerbera; uoce nominibusque cient Pholoen Admetus et Irin funalemque Thoen, rapidum Danaeius augur Ascheton increpitans meritumque uocabula Cycnum. audit et Herculeum Strymon Chromin, Euneon audit 465 igneus Aetion; tardumque Cydona lacessit Hippodamus, uariumque Thoas rogat ire Podarcen. solus Echionides errante silentia curru maesta tenet trepidaque timet se uoce fateri. uixdum coeptus equis labor, et iam puluere quarto [6,470] campum ineunt, iamque et tepidis sudoribus artus effeti, et crassum rapit eiectatque uaporem cornipedum flammata sitis, nec iam integer illis impetus, et longi suspendunt ilia flatus. hic anceps Fortuna diu decernere primum 475 ausa uenit. ruit, Haemonium dum feruidus instat Admetum superare, Thoas, nec praetulit ullam frater opem. uelit ille quidem, sed Martius ante obstitit Hippodamus mediasque inmisit habenas. mox Chromis Hippodamum metae interioris ad orbem [6,480] uiribus Herculeis et toto robore patris axe tenet prenso; luctantur abire iugales nequiquam frenosque et colla rigentia tendunt. ut Siculas si quando rates tenet aestus et ingens auster agit, medio stant uela tumentia ponto. 485 tunc ipsum fracto curru deturbat, et isset ante Chromis; sed Thraces equi ut uidere iacentem Hippodamum, redit illa fames, iam iamque trementem partiti furiis, ni frena ipsosque frementes oblitus palmae retro Tirynthius heros [6,490] torsisset uictusque et conlaudatus abisset. at tibi promissos iamdudum Phoebus honores, Amphiarae, cupit. tandem ratus apta fauori tempora puluerei uenit in spatia horrida circi, cum iam in fine uiae, et summum uictoria nutat; 495 anguicomam monstri effigiem, saeuissima uisu ora, mouet siue ille Erebo seu finxit in astus temporis, innumera certe formidine cultum tollit in astra nefas. non illud ianitor atrae impauidus Lethes, non ipsae horrore sine alto [6,500] Eumenides uidisse queant, turbasset euntes Solis equos Martisque iugum. nam flauus Arion ut uidit, saliere iubae, atque erectus in armos stat sociumque iugi comitesque utrimque laboris secum alte suspendit equos. ruit ilicet exul 505 Aonius nexusque diu per terga uolutus exuit: abripitur longe moderamine liber currus; at hunc putri praeter tellure iacentem Taenarii currus et Thessalus axis et heros Lemnius obliqua, quantum uitare dabatur, [6,510] transabiere fuga. tandem caligine mersum erigit accursu comitum caput aegraque tollit membra solo, et socero redit haud speratus Adrasto. quis mortis, Thebane, locus, nisi dura negasset Tisiphone, quantum poteras dimittere bellum! 515 te Thebe fraterque palam, te plangeret Argos, te Nemea, tibi Lerna comas Larisaque supplex poneret, Archemori maior colerere sepulcro. tum uero Oeclides, quamquam iam certa sequenti praemia, cum uacuus domino praeiret Arion, [6,520] ardet adhuc cupiens uel inanem uincere currum. dat uires refouetque deus; uolat ocior Euro, ceu modo carceribus dimissus in arua solutis, uerberibusque iubas et terga lacessit habenis Ascheton increpitansque leuem Cycnumque niualem. 525 nunc, saltem dum nemo prior, rapit igneus orbes axis, et effusae longe sparguntur harenae. dat gemitum tellus et iam tum saeua minatur. forsitan et uicto prior isset Arione Cycnus, sed uetat aequoreus uinci pater: hinc uice iusta [6,530] gloria mansit equo, cessit uictoria uati. huic pretium palmae gemini cratera ferebant Herculeum iuuenes: illum Tirynthius olim ferre manu sola spumantemque ore supino uertere, seu monstri uictor seu Marte, solebat. 535 Centauros habet arte truces aurumque figuris terribile: hic mixta Lapitharum caede rotantur saxa, faces (aliique iterum crateres); ubique ingentes morientum irae; tenet ipse furentem Hylaeum et torta molitur robora barba. [6,540] at tibi Maeonio fertur circumflua limbo pro meritis, Admete, chlamys repetitaque multo murice: Phrixei natat hic contemptor ephebus aequoris et picta tralucet caerulus unda; in latus ire manu mutaturusque uidetur 545 bracchia, nec siccum speres in stamine crinem; contra autem frustra sedet anxia turre suprema Sestias in speculis, moritur prope conscius ignis. has Adrastus opes dono uictoribus ire imperat; at generum famula solatur Achaea. [6,550] sollicitat tunc ampla uiros ad praemia cursu praeceleres: agile studium et tenuissima uirtus, pacis opus, cum sacra uocant, nec inutile bellis subsidium, si dextra neget. prior omnibus Idas, nuper Olympiacis umbratus tempora ramis, 555 prosilit; excipiunt plausu Pisaea iuuentus Eleaeque manus. sequitur Sicyonius Alcon, et bis in Isthmiaca uictor clamatus harena Phaedimus, alipedumque fugam praegressus equorum ante Dymas, sed tunc aeuo tardante secutus. [6,560] multi et, quos uarii tacet ignorantia uulgi, hinc atque hinc subiere. sed Arcada Parthenopaeum appellant densique cient uaga murmura circi. nota parens cursu; quis Maenaliae Atalantes nesciat egregium decus et uestigia cunctis 565 indeprensa procis? onerat celeberrima natum mater, et ipse procul fama iam notus inermes narratur ceruas pedes inter aperta Lycaei tollere et emissum cursu deprendere telum. tandem expectatus uolucri super agmina saltu [6,570] emicat et torto chlamydem diffibulat auro. effulsere artus, membrorumque omnis aperta est laetitia, insignes umeri, nec pectora nudis deteriora genis, latuitque in corpore uultus. ipse tamen formae laudem aspernatur et arcet 575 mirantes; tunc Palladios non inscius haustus incubuit pinguique cutem fuscatur oliuo. hoc Idas, hoc more Dymas aliique nitescunt. sic ubi tranquillo perlucent sidera ponto uibraturque fretis caeli stellantis imago, [6,580] omnia clara nitent, sed clarior omnia supra Hesperus exercet radios, quantusque per altum aethera, caeruleis tantus monstratur in undis. proximus et forma nec multum segnior Idas cursibus atque aeuo iuxta prior; attamen illi 585 iam tenuem pingues florem induxere palaestrae, deserpitque genis nec se lanugo fatetur intonsae sub nube comae. tunc rite citatos explorant acuuntque gradus, uariasque per artes instimulant docto languentia membra tumultu: [6,590] poplite nunc sidunt flexo, nunc lubrica forti pectora conlidunt plausu, nunc ignea tollunt crura breuemque fugam necopino fine reponunt. ut ruit atque aequum summisit regula limen, corripuere leues spatium, campoque refulsit 595 nuda cohors: uolucres isdem modo tardius aruis isse uidentur equi; credas e plebe Cydonum Parthorumque fuga totidem exiluisse sagittas. non aliter, celeres Hyrcana per auia cerui cum procul impasti fremitum accepere leonis [6,600] siue putant, rapit attonitos fuga caeca metusque congregat, et longum dant cornua mixta fragorem. effugit hic oculos rapida puer ocior aura Maenalius, quem deinde gradu premit horridus Idas inspiratque umero, flatuque et pectoris umbra 605 terga premit. post ambiguo discrimine tendunt Phaedimus atque Dymas, illis celer inminet Alcon. flauus ab intonso pendebat uertice crinis Arcados; hoc primis Triuiae pascebat ab annis munus et, Ogygio uictor cum Marte redisset, [6,610] nequiquam patriis audax promiserat aris. tunc liber nexu lateque in terga solutus occursu Zephyri retro fugit et simul ipsum impedit infestoque uolans obtenditur Idae. inde dolum iuuenis fraudique accommoda sensit 615 tempora; iam finem iuxta, dum limina uictor Parthenopaeus init, correpto crine reductum occupat, et longe primus ferit ostia portae. Arcades arma fremunt, armis defendere regem, ni raptum decus et meriti reddantur honores, [6,620] contendunt totoque parant descendere circo. sunt et quis Idae placeat dolus. ipse regesta Parthenopaeus humo uultumque oculosque madentes obruit, accessit lacrimarum gratia formae. pectora nunc maerens, nunc ora indigna cruento 625 ungue secat meritamque comam, furit undique clamor dissonus, ambiguumque senis cunctatur Adrasti consilium. tandem ipse refert: 'compescite litem, o pueri! uirtus iterum temptanda; sed ite limite non uno, latus hoc conceditur Idae, [6,630] tu diuersa tene; fraus cursibus omnis abesto.' audierant, dictoque manent. mox numina supplex adfatu tacito iuuenis Tegeaeus adorat: 'diua potens nemorum (tibi enim hic, tibi crinis honori debitus, eque tuo uenit haec iniuria uoto), 635 si bene quid genetrix, si quid uenatibus ipse promerui, ne, quaeso, sinas hoc omine Thebas ire nec Arcadiae tantum meruisse pudorem.' auditum manifesta fides: uix campus euntem sentit, et exilis plantis interuenit aer, [6,640] raraque non fracto uestigia puluere pendent. inrumpit clamore fores, clamore recurrit ante ducem prensaque fouet suspiria palma. finiti cursus, operumque insignia praesto. Arcas equum dono, clipeum gerit improbus Idas, 645 cetera plebs Lyciis uadit contenta pharetris. tunc uocat, emisso si quis decernere disco impiger et uires uelit ostentare superbas. it iussus Pterelas et aenae lubrica massae pondera uix toto curuatus corpore iuxta [6,650] deicit; inspectant taciti expenduntque laborem Inachidae. mox turba ruunt, duo gentis Achaeae, tres Ephyreiadae, Pisa satus unus, Acarnan septimus; et plures agitabat gloria, ni se arduus Hippomedon cauea stimulante tulisset 655 in medios, lateque ferens sub pectore dextro orbem alium: 'hunc potius, iuuenes, qui moenia saxis frangere, qui Tyrias deiectum uaditis arces, hunc rapite: ast illud cui non iaculabile dextrae pondus?' et arreptum nullo conamine iecit [6,660] in latus. absistunt procul attonitique fatentur cedere; uix unus Phlegyas acerque Menestheus (hos etiam pudor et magni tenuere parentes) promisere manum; concessit cetera pubes sponte et adorato rediit ingloria disco. 665 qualis Bistoniis clipeus Mauortis in aruis luce mala Pangaea ferit solemque refulgens territat incussaque dei graue mugit ab hasta. Pisaeus Phlegyas opus incohat et simul omnes abstulit in se oculos: ea uiso corpore uirtus [6,670] promissa. ac primum terra discumque manumque asperat, excusso mox circum puluere uersat, quod latus in digitos, mediae quod certius ulnae conueniat, non artis egens: hic semper amori ludus erat, patriae non tantum ubi laudis obiret 675 sacra, sed alternis Alpheon utrumque solebat metari ripis et, qua latissima distant, non umquam merso transmittere flumina disco. ergo operum fidens non protinus horrida campi iugera, sed caelo dextram metitur, humique [6,680] pressus utroque genu collecto sanguine discum ipse super sese rotat atque in nubila condit. ille citus sublime petit similisque cadenti crescit in aduersum, tandemque exhaustus ab alto tardior ad terram redit atque inmergitur aruis. 685 sic cadit, attonitis quotiens auellitur astris, Solis opaca soror; procul auxiliantia gentes aera crepant frustraque timent, at Thessala uictrix ridet anhelantes audito carmine bigas. conlaudant Danai : sed non tibi molle tuenti, [6,690] Hippomedon, maiorque manus speratur in aequo. atque illi extemplo, cui spes infringere dulce inmodicas, Fortuna uenit. quid numina contra tendere fas homini? spatium iam inmane parabat, iam ceruix conuersa, et iam latus omne redibat: 695 excidit ante pedes elapsum pondus et ictus destituit frustraque manum demisit inanem. ingemuere omnes, rarisque ea uisa uoluptas. inde ad conatus timida subit arte Menestheus cautior, et multum te, Maia crete, rogato [6,700] molis praeualidae castigat puluere lapsus. illa manu magna et multum felicior exit, nec partem exiguam circi transuecta quieuit. fit sonus, et fixa signatur terra sagitta. tertius Hippomedon ualida ad certamina tardos 705 molitur gressus; namque illum corde sub alto et casus Phlegyae monet et fortuna Menesthei. erigit adsuetum dextrae gestamen, et alte sustentans rigidumque latus fortesque lacertos consulit ac uasto contorquet turbine, et ipse [6,710] prosequitur. fugit horrendo per inania saltu iamque procul meminit dextrae seruatque tenorem discus, nec dubia iunctaue Menesthea uictum transabiit meta: longe super aemula signa consedit uiridesque umeros et opaca theatri 715 culmina ceu latae tremefecit mole ruinae: quale uaporifera saxum Polyphemus ab Aetna lucis egente manu tamen in uestigia puppis auditae iuxtaque inimicum exegit Vlixen. sic et Aloidae, cum iam calcaret Olympum [6,720] desuper Ossa rigens, ipsum glaciale ferebant Pelion et trepido sperabant iungere caelo. tum genitus Talao uictori tigrin inanem ire iubet, fuluo quae circumfusa nitebat margine et extremos auro mansueuerat ungues. 725 Cnosiacos arcus habet et uaga tela Menestheus. 'at tibi' ait 'Phlegya, casu frustrate sinistro, hunc, quondam nostri decus auxiliumque Pelasgi, ferre damus, neque enim Hippomedon inuiderit, ensem. nunc opus est animis: infestos tollite caestus [6,730] comminus; haec bellis et ferro proxima uirtus.' constitit inmanis cerni inmanisque timeri Argolicus Capaneus, ac dum nigrantia plumbo tegmina cruda boum non mollior ipse lacertis induitur, 'date tot iuuenum de milibus unum 735 huc' ait 'atque utinam potius de stirpe ueniret aemulus Aonia, quem fas demittere leto, nec mea crudelis ciuili sanguine uirtus.' obstipuere animi, fecitque silentia terror. tandem insperatus nuda de plebe Laconum [6,740] prosilit Alcidamas: mirantur Dorica regum agmina, sed socii fretum Polluce magistro norant et sacras inter creuisse palaestras. ipse deus posuitque manus et bracchia finxit (materiae suadebat amor); tunc saepe locauit 745 comminus, et simili stantem miratus in ira sustulit exultans nudumque ad pectora pressit. illum indignatur Capaneus ridetque uocantem, ut miserans, poscitque alium; tandemque coactus restitit, et stimulis iam languida colla tumescunt. [6,750] fulmineas alte suspensi corpora plantis erexere manus; tuto procul ora recessu armorum in speculis, aditusque ad uulnera clausi. hic, quantum Stygiis Tityos consurgat ab aruis, si toruae patiantur aues, tanta undique pandit 755 membrorum spatia et tantis ferus ossibus extat. hic paulo ante puer, sed enim maturius aeuo robur, et ingentes spondet tener impetus annos, quem uinci haud quisquam saeuo neque sanguine tingi malit, et erecto timeat spectacula uoto. [6,760] ut sese permensi oculis et uterque priorem sperauere locum, non protinus ira nec ictus: alternus paulum timor et permixta furori consilia, inclinant tantum contraria iactu bracchia et explorant caestus hebetantque terendo. 765 doctior hic differt animum metuensque futuri cunctatus uires dispensat: at ille nocendi prodigus incautusque sui ruit omnis et ambas consumit sine lege manus atque inrita frendit insurgens seque ipse premit. sed prouidus astu [6,770] et patria uigil arte Lacon hos reicit ictus, hos cauet; interdum nutu capitisque citati integer obsequio, manibus nunc obuia tela discutiens, instat gressu uultuque recedit: saepe etiam iniustis conlatum uiribus hostem, 775 is uigor ingenio, tanta experientia dextrae est, ultro audax animis intratque et obumbrat et alte adsilit. ut praeceps cumulo salit unda minantes in scopulos et fracta redit, sic ille furentem circumit expugnans; leuat ecce diuque minatur [6,780] in latus inque oculos; illum rigida arma cauentem auocat ac manibus necopinum interserit ictum callidus et mediam designat uulnere frontem: iam cruor, et tepido signantur tempora riuo. nescit adhuc Capaneus subitumque per agmina murmur 785 miratur; uerum ut fessam super ora reduxit forte manum et summo maculas in uellere uidit, non leo, non iaculo tantum indignata recepto tigris: agit toto cedentem feruidus aruo praecipitatque retro iuuenem atque in terga supinat, [6,790] dentibus horrendum stridens, geminatque rotatas multiplicatque manus. rapiunt conamina uenti, pars cadit in caestus; motu Spartanus acuto mille cauet lapsas circum caua tempora mortes auxilioque pedum, sed non tamen inmemor artis 795 aduersus fugit et fugiens tamen ictibus obstat. et iam utrumque labor suspiriaque aegra fatigant: tardius ille premit, nec iam hic absistere uelox, defectique ambo genibus pariterque quierunt. sic ubi longa uagos lassarunt aequora nautas [6,800] et signum de puppe datum, posuere parumper bracchia: uix requies, iam uox citat altera remos. ecce iterum inmodice uenientem eludit et exit sponte ruens mersusque umeris: effunditur ille in caput, adsurgentem alio puer improbus ictu 805 perculit euentuque impalluit ipse secundo. clamorem Inachidae, quantum non litora, tollunt, non nemora. illum ab humo conantem ut uidit Adrastus tollentemque manus et non toleranda parantem: 'ite, oro, socii, furit, ite, opponite dextras, [6,810] festinate, furit, palmamque et praemia ferte! non prius, effracto quam misceat ossa cerebro, absistet, uideo; moriturum auferte Lacona.' nec mora, prorumpit Tydeus, nec iussa recusat Hippomedon; tunc uix ambo conatibus ambas 815 restringunt cohibentque manus ac plurima suadent: 'uincis, abi; pulchrum uitam donare minori. noster et hic bellique comes.' nil frangitur heros, ramumque oblatumque manu thoraca repellit uociferans: 'liceat! non has ego puluere crasso [6,820] atque cruore genas, meruit quibus iste fauorem semiuiri, foedem, mittamque informe sepulcro corpus et Oebalio donem lugere magistro?' dicit; at hunc socii tumidum et uicisse negantem auertunt, contra laudant insignis alumnum 825 Taygeti longeque minas risere Lacones. iamdudum uariae laudes et conscia uirtus Tydea magnanimum stimulis urguentibus angunt. ille quidem et disco bonus et contendere cursu, nec caestu bellare minor, sed corde labores [6,830] ante alios erat uncta pale. sic otia Martis degere et armiferas laxare adsueuerat iras ingentes contra ille uiros Acheloia circum litora felicesque deo monstrante palaestras. ergo ubi luctandi iuuenes animosa citauit 835 gloria, terrificos umeris Aetolus amictus exuitur patriumque suem. leuat ardua contra membra Cleonaeae stirpis iactator Agylleus, Herculea nec mole minor, sic grandibus alte insurgens umeris hominem super improbus exit. [6,840] sed non ille rigor patriumque in corpore robur: luxuriant artus, effusaque sanguine laxo membra natant; unde haec audax fiducia tantum Oenidae superare parem. quamquam ipse uideri exiguus, grauia ossa tamen nodisque lacerti 845 difficiles. numquam hunc animum natura minori corpore nec tantas ausa est includere uires. postquam oleo gauisa cutis, petit aequor uterque procursu medium atque hausta uestitur harena. tum madidos artus alterno puluere siccant, [6,850] collaque demersere umeris et bracchia late uara tenent. iam tunc astu deducit in aequum callidus et celsum procuruat Agyllea Tydeus, summissus tergo et genibus uicinus harenae. ille autem, Alpini ueluti regina cupressus 855 uerticis urguentes ceruicem inclinat ad Austros uix sese radice tenens, terraeque propinquat, iamdudum aetherias eadem reditura sub auras: non secus ingentes artus praecelsus Agylleus sponte premit paruumque gemens duplicatur in hostem, [6,860] et iam alterna manus frontemque umerosque latusque collaque pectoraque et uitantia crura lacessit. interdumque diu pendent per mutua fulti bracchia, nunc saeui digitorum uincula frangunt. non sic ductores gemini gregis horrida tauri 865 bella mouent; medio coniunx stat candida prato uictorem expectans, rumpunt obnixa furentes pectora, subdit amor stimulos et uulnera sanat: fulmineo sic dente sues, sic hispida turpes proelia uillosis ineunt complexibus ursi. [6,870] uis eadem Oenidae; nec sole aut puluere fessa membra labant, riget arta cutis durisque laborum castigata toris. contra non integer ille flatibus alternis aegroque effetus hiatu exuit ingestas fluuio sudoris harenas 875 ac furtim rapta sustentat pectora terra. instat agens Tydeus fictumque in colla minatus crura subit; coeptis non eualuere potiri frustratae breuitate manus, uenit arduus ille desuper oppressumque ingentis mole ruinae [6,880] condidit. haud aliter collis scrutator Hiberi, cum subiit longeque diem uitamque reliquit, si tremuit suspensus ager subitumque fragorem rupta dedit tellus, latet intus monte soluto obrutus, ac penitus fractum obtritumque cadauer 885 indignantem animam propriis non reddidit astris. acrior hoc Tydeus, animisque et pectore supra est. nec mora, cum uinclis onerique elapsus iniquo circumit errantem et tergo necopinus inhaeret, mox latus et firmo celer implicat ilia nexu, [6,890] poplitibus genua inde premens euadere nodos nequiquam et lateri dextram insertare parantem improbus, horrendum uisu ac mirabile pondus, sustulit. Herculeis pressum sic fama lacertis terrigenam sudasse Libyn, cum fraude reperta 895 raptus in excelsum, nec iam spes ulla cadendi, nec licet extrema matrem contingere planta. fit sonus, et laetos attollunt agmina plausus. tunc alte librans inopinum sponte remisit obliquumque dedit, procumbentemque secutus [6,900] colla simul dextra, pedibus simul inguina uinxit. deficit obsessus soloque pudore repugnat. tandem pectus humi pronamque extensus in aluum sternitur, ac longo maestus post tempore surgit, turpia signata linquens uestigia terra. 905 palmam autem dextra laeuaque nitentia dono arma ferens Tydeus: 'quid si non sanguinis huius partem haud exiguam, scitis, Dircaeus haberet campus, ubi hae nuper Thebarum foedera plagae?' haec simul ostentans quaesitaque praemia laudum [6,910] dat sociis, sequitur neglectus Agyllea thorax. sunt et qui nudo subeant concurrere ferro: iamque aderant instructi armis Epidaurius Agreus et nondum fatis Dircaeus agentibus exul. dux uetat Iasides: 'manet ingens copia leti, 915 o iuuenes! seruate animos auidumque furorem sanguinis aduersi. tuque o, quem propter auita iugera, dilectas cui desolauimus urbes, ne, precor, ante aciem ius tantum casibus esse fraternisque sinas (abigant hoc numina!) uotis.' [6,920] sic ait, atque ambos aurata casside ditat. tum generum, ne laudis egens, iubet ardua necti tempora Thebarumque ingenti uoce citari uictorem: dirae retinebant omina Parcae. ipsum etiam proprio certamina festa labore 925 dignari et tumulis supremum hunc addere honorem hortantur proceres ac, ne uictoria desit una ducum numero, fundat uel Lyctia cornu tela rogant, tenui uel nubila transeat hasta. obsequitur gaudens, uiridique ex aggere in aequum [6,930] stipatus summis iuuenum descendit; at illi pone leues portat pharetras et cornua iussus armiger: ingentem iactu transmittere circum eminus et dictae dare uulnera destinat orno. quis fluere occultis rerum neget omina causis? 935 fata patent homini, piget inseruare, peritque uenturi praemissa fides: sic omina casum fecimus, et uires hausit Fortuna nocendi. campum emensa breui fatalis ab arbore tacta, horrendum uisu, per quas modo fugerat auras, [6,940] uenit harundo retro uersumque a fine tenorem pertulit, et notae iuxta ruit ora pharetrae. multa duces errore serunt: hi nubila et altos occurrisse Notos, aduersi roboris ictu tela repulsa alii. penitus latet exitus ingens 945 monstratumque nefas: uni remeabile bellum, et tristes domino spondebat harundo recursus.