[9,0] LIBER NONUS.

[9,1] CAPUT PRIMUM.
O bone Iesu, ut castra tua uiderunt, huius terrenae Ierusalem muros, quantos exitus aquarum oculi eorum deduxerunt. Et mox terrae procumbentia sonitu oris et nutu inclinati corporis sanctum sepulcrum tuum salutauerunt, et te qui in eo iacuisti, ut sedentem, in dextera Patris, ut uenturum iudicem omnium adorauerunt. Vere tunc ab omnibus cor lapideum abstulisti, et cor carneum contulisti, Spiritumque sanctum tuum in medio eorum posuisti. Itaque contra inimicos tuos qui erant in ea, iam scilicet longe positi pugnabant, quoniam ad auxilium suum ita te concitabant, et melius lacrymis, quam iacula intorquendo, pugnabant, quoniam licet in terram defluerent ubertim, in coelum tamen ante te propugnatorem suum conscendebant, qui ab oratione surgentes, ad regalem ciuitatem properarunt; inimicos Regis aeterni intus inuenerunt, circa quos tali ordine castra sua posuerunt. A septentrione castrametati sunt duo comites, Northmannus et Flandrensis, iuxta ecclesiam Sancti Stephani protomartyris, ubi lapidatus est a Iudaeis; ab occidente dux Godefridus et Tancredus; a meridie uero comes Sancti Aegidii, scilicet in monte Sion, circa ecclesiam Sanctae Mariae matris Domini, ubi Dominus coenauit cum discipulis suis. Tentoriis igitur in circuitu Ierusalem ita dispositis, dum uexatione itineris fatigati, requiescerent, et machinas ad expugnandam urbem praepararent; Raimundus Piletus, et Raimundus de Taurina, et alii quam plures de castris egressi sunt, ut finitimam regionem lustrarent, ne scilicet hostes improuisi super illos uenirent, et imparatos inuenirent. Inuenerunt itaque trecentos Arabes, et pugnauerunt cum eis, et superauerunt eos, et plures occiderunt, et equos triginta inde habuerunt. Secunda igitur feria hebdomadae secundae, quarto Idus Iunii, aggressi sunt Ierusalem Christiani, sed eodem die non praeualuerunt, nec tamen fuit labor inanis. Ita enim ante murale prostrauerunt, ut ad maiorem murum scalam unam erexerint, et si tunc scalarum copiam habuissent, labor ille primus ultimus fuisset. Nam illi qui per scalam ascenderunt, cum hostibus diu cominus iaculis et ensibus decertauerunt. Multi de nostris in illo conflictu mortui sunt, sed multo plures ex eis. Hora uesperi bello incompetens diremit litem, et nox superueniens utrisque contulit quietem. Repulsa si quidem ista, grauem et nimis longum laborem intulit nostris, quia panes inuenire non poterant ad edendum per interuallum decem dierum, quousque naues eorum onustae ad portum Iaphiae uenerunt. Et nimia sitis pressura illos attriuit, quia Siloe, quae ad montis radicem Sion oritur, non poterat nisi uix solos homines adaquare. Equi uero et caetera animalia ad aquandum ducebantur per sex milliaria, et tunc cum magna militum custodia. Unde et chara erat aqua inter eos, et charo uendebatur pretio. Consilio igitur inito, elegerunt milites qui ad naues irent, easque ab extranea gente custodirent. Itaque summo diluculo diei egressi sunt centum milites de exercitu comitis Sancti Aegidii, Raimundus scilicet Piletus, qui semper fuit omni labori militiae domesticus, et prorsus otio peregrinus, et cum eo alter Raimundus de Taurina, et Achardus de Monte Merulo, Guillermus etiam Sabratensis. Et ibant, ut ad bellum parati, ad portum maris. Et dum irent, triginta ex eis diuiserunt se ab aliis, ut semitas uiarum discerent, et utrum uenirent hostes explorarent. Cumque paululum itineris processissent, septingentos Turcos et Arabes eminus conspiciunt; quos, licet perpauci essent, incunctanter tamen inuadunt. Sed numerositas inimicorum tanta fuit ut paucitas nostrorum resistere non potuerit. Nostri tamen quos in primo impetu offenderunt, neci perpetuae destinauerunt. Sed cum facto illo congressu regyrare posse aestimauerunt, circumuallati multitudine, uelle suum implere non potuerunt. Tunc ibi mortuus est Achardus uir bellator, fortis et egregius , et quidam ex peditibus. 
Antequam uero bellum inciperet, nuntius equo celeri ad Piletum cucurrerat, qui Arabes et Turcos nostros inuasisse nuntiarent. Quod ut Piletus audiuit, absque mora equum calcaribus urget; sero tamen illuc peruenit. Iam enim Achardus mortuus erat, qui tamen antequam decederet uitam suam multo sanguine, et mortem morte plurimorum commutauit. Ut uero nostros illi eminus prospexerunt, ut fugere accipitrem penna trepidante columbae assolent, sic illi fugiunt, et terga nostris dederunt. Nostri uero persecuti sunt illos, et multos occiderunt. Et unum ex eis uiuum retinuerunt, qui Turcorum dolos eis referret, et quid machinarentur mali praenuntiaret, retinueruntque ab eis centum et tres equos, quos miserunt ad castra, et ipsi ad naues iniuncta perficiunt mandata. Famem quippe naues cibis onustae exstinxerunt, sed uehementem sitim exstinguere non potuerunt. Tanta quippe sitis erat in obsidione ut tellurem cauarent, et glebas humectiores ori apponerent, rorantiaque marmora lamberent. Coria boum et bubalorum, aliorumque animalium recentia suebant, et cum ad aquandos equos ire disponerent, usque ad sex millia milites armati pergebant. Tunc ea aqua implebant, et ad castra referebant, et ex illa olida aqua bibebant; plerique prout ferre poterant ieiunabant, quia ieiunio sitim temperabant. Et quis crederet quod fames proficeret? dolor dolorem expelleret? Dum haec paterentur, proceres a longo terrae spatio ligneas trabes adduci faciebant, quibus turres et machinae fierent, quae ciuitatem expugnarent. Quibus adductis, dux ducum Godefridus suam turrim construxit, et ab orientali plaga adduci praecepit. Et contra uenerandus comes Sancti Aegidii consimile castrum constituit, et a meridiana plaga applicuit. Quinta siquidem feria ieiunia nostri celebrauerunt et pauperibus eleemosynas distribuerunt. Sexta uero feria quae erat Iulii mensis dies duodecima, aurora sereno lumine coruscante, turres egregii bellatores ascendunt, et scalas moenibus apponunt. Stupent et contremiscunt adulterini ciues urbis eximiae, cum se uident circumuallari tanta multitudine. Quia uero supremum diem sibi imminere uidebant, et mortem super capita sua dependere, acriter coeperunt resistere, et sicut iam de morte non dubii, propugnare. Illic eminebat in sua turri dux Godefridus, non tunc miles, sed sagittarius, cuius manus ad praelium et digitos ad bellum Dominus dirigebat, quoniam sagittis iactis, inimicorum pectora, et utraque latera perforabat. Iuxta quem fratres eius Eustachius et Balduinus, uelut duo iuxta leonem leones, et duros ictus iaculorum et lapidum suscipiebant, et quadruplici foenore compensabant. Et quis omnium probitates referre ualeret, cum omnium qui nunc sunt philosophorum facundia tantis minime laudibus sufficeret? Et dum sic desuper moenia pugnabatur, processio circa ipsa moenia agebatur, et cruces ac reliquiae et sacra altaria deferuntur. 
Tota itaque die alternis ictibus decertatum est. Sed ut appropinquauit hora qua Saluator omnium mortem subiit, miles quidam, nomine Detoldus, de castro ducis primus insiluit, post quem Guicherius, qui leonem propria uirtute prostrauit et occidit. Statim dux milites suos sequitur, et omnes alii milites ducem suum. Tunc uero arcus et sagittae dimittuntur, et fulminei enses arripiuntur. Quibus uisis hostes illico murum deserunt, et ad terram dilabuntur, et milites Christi celeri gressu cum magnis uocibus persequuntur. Quas uoces cum audiret comes Raimundus, qui castrum suum muro propius apponere gestiebat, protinus intellexit Francos esse in urbe, suisque militibus ait: « Quid hic stamus, et incassum laboramus? Francigenae urbem obtinent; magnisque uocibus et ictibus personant. » Tunc celeri gressu cum suo comitatu perrexit ad portam quae est secus turrim Dauid, et uocauit eos qui in arce erant, ut aperirent. Protinus admirauisus qui turrim custodiebat, ut cognouit quis esset, ianuam ei aperuit, seque suosque et sua fidei eius commendauit, ut se tueretur ne destrueretur. Sed comes dixit quod id nunquam faceret, nisi sibi turrim dimitteret. Qui ei assensum gratanter tribuit, et comes illi, ut petebat, omnem fiduciam spopondit. Dux uero Godefridus, non arcem, non aulam, non aurum, non argentum, non spolia, ambiebat, sed cum Francis suis, sanguinem seruorum suorum, qui in circuitu Ierusalem effusus fuerat, ab eis uindicare satagebat, et irrisiones et contumelias quas peregrinis intulerant, ulcisci cupiebat. In nullo autem bello talem habuit occidendi facultatem, nec super spontem Antiochiae, cum giganteum dimidiauit gentilem. Nunc uero absque ulla refragatione, tam ipse quam Guicherius, qui medium secuit leonem, multaque electorum militum millia, a capite usque ad renes secabant humana corpora, et dextra laeuaque per utraque latera. Nullus ibi nostrorum iners fuit, meticulosus nullus, ubi nemo resistebat, sed pro posse suo unusquisque fugiebat; sed fugere nemo poterat, quoniam multitudo a seipsa in seipsam perplexa, sibimet impedimento erat. Qui tamen de tantae cladis maceratione elabi potuerunt, templum Salomonis intrauerunt, et se ibi longo diei spatio defenderunt. Sed cum iam dies inclinari uideretur, nostri timentes solis occasum, animositate concepta, abdita templi irrumpunt, cosque misera morte pessundarunt . Tantum ibi humani sanguinis effusum est ut caesorum corpora, unda sanguinis impellente, uoluerentur per pauimentum, et brachia siue truncatae manus super cruorem fluitabant, et extraneo corpori iungebantur, ita ut nemo ualeret discernere cuius erat corporis brachium, quod truncato corpori erat adiunctum. Ipsi etiam milites qui hoc carnificium operabantur, exhalentes calidi feruoris nebulas uix patiebantur. Hac itaque inenarrabili caede peracta, aliquantulum naturae indulserunt, et plures ex iuuenibus tam uiros quam mulieres uitae reseruauerunt, et suo famulatui mancipauerunt. Mox per uicos et plateas discurrentes, quidquid inuenerunt rapuerunt, et quod quisque rapuit hoc suum fuit. 
Erat autem Ierusalem tunc referta temporalibus bonis, nec aliquo indigebat, nisi spiritalibus deliciis. Tunc quippe filios suos, de longe ad se uenientes, ita ditauit, quia in ea nullus pauper remansit. Tantis itaque ditati diuitiis, ad sanctum Domini sepulcrum laeto incessu perrexerunt, et ei qui in eo sepultus fuit gratias referentes capitalicia sua obtulerunt. Ipsa die, sicut per Prophetam fuerat praedictum, sepulcrum Domini fuit gloriosum, cum omnes non incessu pedum, sed poplitum et cubitorum proni incedebant et pauimenta imbre lacrymarum inundabant. Hac itaque oblatione solemni deuotione completa, ad domos suas, eis a Deo destinatas, redierunt, et naturae necessariis indulgentes, fessis corporibus cibum et somni requiem tradiderunt. In crastinum igitur cum caput aurora terris ostenderet, ne ullus in urbe locus insidiis remaneret, armati ad templum Salomonis cucurrerunt, ut scilicet illos delerent qui supra templi fastigia ascenderant. Maxima enim illuc copia Turcorum conscenderat, quae libentius fugisset, si sumptis alis uolare potuisset. Sed quibus natura alas negauit, misera uita infelices exitus donauit. Ut enim nostros ex aduerso sibi occursare supra templum uiderunt, obuiam nudis ensibus ueniebant, malentes citissima morte occumbere quam miserae iugo seruitutis longissime perire. Nam se terrae praecipites dabant, et ad terram, quae cunctis mortalibus uitae praebet alimenta, mortem inueniebant. Nec tamen omnes occiderunt, sed seruituti suae plurimos reseruauerunt. Tunc constitutum est ut ciuitas mundaretur; et iniunctum est Sarracenis uiuis, ut mortuos foras extraherent, ciuitatemque ab omni spurcitia tanti morticinii prorsus mundarent; qui protinus iussis obtemperantes, et lugebant et extrahebant, et extra portam ingentes, ueluti castellinas defensalesque, domos, pyras construebant. Membra truncata in sportis colligebant, et foris deferebant; et pauimenta templorum, domorumque a sanguine aqua eluebant. 

[9,2] CAPUT II.
Eliminatis itaque omnibus inimicis, ab urbe pacifici nominis, de ordinando rege, quaestio debebat agitari, ut scilicet unus ex ipsis omnibus eligeretur, qui tantae urbi tantoque populo praeficeretur. Communi igitur decreto omnium, pari uoto generalique assensu, dux Godefridus eligitur, octauo scilicet die quo ciuitas expugnatur. In quo bene assensus omnium conuenire debuit, quia in illo regimine talem se exhibuit, ut ipse magis regiam dignitatem quam regia dignitas ipsum commendarit. Non honor illustrem faciebat eum, sed honori multiplicabatur gloria propter eum. In tantum enim regiae dignitati praefuit et profuit quod, si fieri posset, ut uniuersi reges terrae iuxta illum adessent, censura aequitatis omnibus principari iudicaretur, et merito equestris probitatis, et uultuosa corporis elegantia et nobilium morum praerogatiua. Congruum quoque deinceps erat, ut qui sibi gubernatorem corporum decenter et decentem elegerant, rectorem animarum pari modo sibi proponerent. Elegerunt itaque quemdam clericum, nomine Arnulfum, diuina et humana lege bene eruditum. Erat autem scriba doctus in regno coelorum, id est in sancta Ecclesia, qui bene poterat de thesauro suo proferre noua et uetera. Eius siquidem electio facta fuit in festiuitate S. Petri ad Vincula quae festiuitas bene congruit uinculatae ciuitati, quae daemoniacis nexibus diu fuerat illigata, quoniam ipso die quo dignum habuit sacerdotem libera fuit et absoluta. Gratias igitur Deo saluatori et liberatori suorum, qui toties eam destrui et ancillari permisit, totiesque destructam reaedificauit, et ancillatam mirabili potentia liberauit. His, ut praefatum est, bellorum conflictibus gens Gallicana fines orientis penetrauit, et ab immunditiis gentilium, quibus per annos circiter quadraginta Ierusalem fuerat inquinata, diuina opitulante gratia, emundauit. In qua sacerdote canonice consecrato, et rege sublimato, Francorum celebre nomen omni Orienti innotuit, et omnipotentia Iesu Christi in ea crucifixi mentibus etiam infidelium resplenduit. Quo splendore renitentis gratiae, cum sacerdotis ac regis ordinatio solemni gaudio fuisset exhibita, nuntii de Neapolitana urbe ad regem Godefridum uenerunt, ciuium suorum mandata ferentes, ut ad ipsos, scilicet de suis, mitteret, et ciues et ciuitatem eorum in suo regimine, suaque ditione reciperet; uolebant enim de seipsis suum dilatare imperium, magis affectantes suum quam alterius principatum. Est autem Neapolis ciuitas Cariae, quae est prouincia Asiae. Rex, accepto consilio, misit ad illos Eustachium fratrem suum, et Tancredum, cum magna manu militum et peditum; quos illi cum magnae uenerationis officio susceperunt, et seipsos et ciuitatem in eius ditionem tradiderunt. 

[9,3] CAPUT III.
Cum haec ita fieri inciperent, ille tortuosus et lubricus anguis, qui fidelium semper inuidet felicitati, titulum scilicet. Christiani nominis ita ampliari, et regnum renouatae Ierusalem ita dilatari, admodum indoluit. Et Clementem imo dementem admirauisum Babyloniae, contra ipsos felle commouit, et cum ipso omnem Orientem excitauit. Sperauit etenim totius malitiae praesumptor, omnes illos et urbem delere, et memoriam Dominici sepulcri funditus abolere. Sed sicut cogitationes hominum uanae sunt, ita et potentiae euanescunt. Collegit igitur quidquid potuit hominum, et pomposo apparatu Ascalonam peruenit. Quo cum peruenisset, nuntius ad regem festinus uenit, et rem ut erat, ei intimauit. 
Nec mora longa fuit, quod rex ad illos quos miserat misit, ut uidelicet festinarent ad bellum uenire, quod praeparauerat admirauisus Babyloniae. Ipse enim iam cum innumera gente Ascalonae erat, et Hierosolymam obsidere parabat. Quod ubi Eustachius et Tancredus, caeterique uiri bellatores audierunt, imminens belli negotium Neapolitanis ciuibus ostenderunt, et uale eis dicentes, cum bono gaudii et amicitiae discesserunt. Nostri quippe Turcorum occursum desiderantes, montana conscenderunt, et tota die ac nocte insomnes et inquieti Caesaream peruenerunt. In crastinum iuxta mare ambulauerunt, et ad quamdam urbem quae Ramola dicitur peruenerunt, multosque ibi Arabes, qui belli praecursores erant, inuenerunt. Quos fortiter nostri insequentes, plures ex eis apprehenderunt, qui ipsis omnem belli apparatum in ueritate aperuerunt. Qua re comperta, nuntios uelocibus equis insidentes, regi citius legauerunt, ut omnes absque dilatione commoneret: et contra Ascalonam ad bellum procederet. Est autem Ascalona ciuitas insignis Palaestinae, uiginti quinque milliariis distans ab Hierosolyma; quam quondam allophyli condiderunt, et Ascalonam ex nomine Celon, qui fuit nepos Cham et filius Mesraim, uocauerunt. Fuit autem semper aduersatrix Ierusalem, et cum uicina sit, tamen nulla unquam familiaritate coniungi uoluit. In hac igitur admirauisus Babyloniae erat, cum nuntii ad regem uenerunt, et quae supra diximus, retulerunt. Rex autem ut audiuit, patriarcham conuocari praecepit, et ab eo consilium accepit, ut per totam ciuitatem praeconaretur, quo in crastinum summo mane omnes ad ecclesiam conuenirent, ut post sacra missarum solemnia Dominici corporis eucharistiam perciperent, et ad bellum uersus Ascalonam equitarent. 
Rumor iste minime perturbauit animos audientium, sed nox subsequens uisa est illi tardiori successu protensior caeteris exstitisse: 
Ut primum matutina caput aurora leuauit, 
Ad missam resonans cunctos campana uocauit. 
Missa peroratur, populus Domino sociatur. 
Quae benedicuntur, sacra munera dum capiuntur, 
Exit ab ecclesia plebs, atque cucurrit ad arma, 
Et ieiuna suum contraria pergit ad hostem. 
Classica, sistra, tubae, postquam rex exit ab urbe, 
Insonuere simul: quorum clangoribus, omnes 
In gyrum montes, cum uallibus echonisabant, 
Terroremque suis inimicis incutiebant. 
Ita procedunt ad praelium Christianae acies, Deum uictorem belli, corpore et mente gestantes, et propterea non terrentur hominum ulla multitudine, quia non confidunt in sua, sed in ipsius uirtute. Patriarcha quidem dereliquit uices suas Petro eremitae, ut missas ordinaret, orationes constitueret, et processiones componeret ad sepulcrum, ut Deus homo, qui in eo iacuit, populo suo fieret in praesidium. Cumque rex cum suo exercitu ueniret ad flumen, quod est circa Ascalonam, inuenit ibi multa millia boum, camelorum, asinorum, mulorum et mularum; quae non solum erant de ciuitate, sed et cum exercitu admirauisi uenerant. Quae omnia centum Arabes custodiebant, sed ut primum nostros uiderunt, et praedam eis dereliquerunt, et fugae subsidium sibi quaesierunt. Nostri uero persecuti sunt illos, sed apprehendere non potuerunt nisi duos. Praedam autem uniuersam rapuerunt, et Ierusalem ex ea copiose ditauerunt. Rex quidem die iam aduesperascente, uociferari praecepit per uniuersum agmen, ut omnes quiescerent, et primo diluculo consurgerent, seque bello praepararent. Patriarcha uero anathematizauit omnes, qui in illo conflicta aliquid raperent, ante consecutam uictoriam. 
Nocte igitur transacta, aurora solito clarior incanduit, et nostros a somno excitauit. Erat autem feria sexta, in qua Saluator generis humani, diabolum regem Babyloniae, trophaeo crucis prostrauit; et nunc iterum admirauisum suae Babyloniae, per satellites suos Dominus superauit. Rex, ut superius diximus, flumen transmeauit, sed patriarcha cum episcopis aliisque religiosis uiris, tam Graecis quam Latinis, citra remansit. Descendit itaque rex in quamdam uallem speciosam et spatiosam cum suis omnibus, et secus littus maris intrauit, ibique suas acies ordinauit. Ipse suam constituit primam; comes Northmannus secundam; comes Sancti Aegidii tertiam; comes Flandrensis quartam; comes Eustachius et Tancredus et Guaston de Behert quintam. Uniuersique pedites cum sagittis, et pilis, et telis praeposuerunt se militibus, et sic ordinati obuiam ire coeperunt Babyloniensibus. In dextera parte iuxta mare, comes Sancti Aegidii fuit; in sinistra uero rex, ubi maior hostium fortitudo incumbebat, equitauit. Inter hos alii omnes fuerunt. 
Sed non est praetereundum quid Clemens admirauisus dixerit, cum ei quod nostri contra eum equitabant ad praelium nuntiatum fuit. De serotina enim praeda quam nostri ceperant, nullus ei nuntiauerat, quoniam nisi laeta et prospera nullus ei dicere praesumebat, quia in gaudio semper esse uolebat. Quicunque enim ei aduersa nuntiabat, nullam deinceps gratiam in conspectu eius inueniebat. Nec illum tamen ulla res possessa suo distractu turbauerat, tantae facultatis erat quod remanebat. Et ne friuolum esse dicat quis quod dicturi sumus, a quodam Turco, qui haec postea in Ierusalem retulit, habuimus, qui sponte sua factus est Christianus, et in baptismate uocatus est Boamundus. Summo itaque mane dictum est ei, quod reuera Franci parati erant ad praelium, et quod iam prope essent, uenientes contra ipsum. Tunc fertur demens dixisse nuntio: Quod mihi dicis, non audeo credere, quia nec etiam intra muros Ierusalem aestimo illos inuenire. Cui et ille: Certissime sciat, Domine, magnitudo tua, quia parati ad praelium ueniunt, et iam prope sunt. Tunc praecepit ut omnes arma caperent, et ad bellum properarent. Cumque parati omnes ex aduerso starent, et ipse nostros intuitus esset, dixit: « O regnum Babyloniae cunctis regnis antecellens, quantum dedecus hodie pateris, in hoc quod tantilla gens, contra te uenire praesumit! Ego uero nunquam aestimaui illos nec intra septa etiam cuiuslibet urbis inuenire; et ipsi contra me itinere diei unius ausi sunt uenire? Aut sensum amiserunt, aut mori sicut et uiuere diligunt. Praecipio itaque uobis, o Babylonici bellatores, ut omnes istos de terra tollatis, nulli parcat oculus uester, nulliusque misereamini. » Sic ergo commissum est praelium. Primus siquidem comes Northmanniae miles imperterritus cum sua acie congressionem incoepit, in illa scilicet regione, in qua uexillum admirauisi, quod standardum uocant, conspexit. Qui ferro per medias acies uiam interrumpens, multas strages dedit, et tandem ad illum qui standardum tenebat perueniens, illum ante pedes admirauisi prostrauit, et uexillum accepit. Admirauisus autem uix euasit, et Ascalonam fugiens, ante urbis ianuam constitit. Et miser miserrimam suorum cladem, a longe prospexit. Non dissimili audacia rex et reliqui comites in oppositos irruunt; et saeuissima multatione dextra laeuaque perimunt quotquot sibi occurrunt. Ibi Turcensis arcus nulli eorum profuit, quia impetus nostrorum tam celer tamque densissimus fuit, quod nulli trahere licuit, sed fugere libuit. Multa quippe ibi millia mortua sunt, quae mortua non esset, si fugere praeualuissent. Sed multitudo tanta erat, quoniam qui retro erant, praemissos in mortiferos nostrorum gladios impellebant. Tancredus et Boloniensis comes Eustachius irruerunt in eorum tentoria, et multa ibi praeclara egerunt; quae si scriberentur, digna essent memoria. Nullus nostrorum segnis, nullus pauidus repertus est, sed omnes uno spiritu animati, unanimiter prosequebantur inimicos crucis Christi. Mirum quippe erat, quod tantorum multitudinem armatorum paucitas nostrorum non expauescebat, sed diuina suffragante gratia, magis ac magis conualescebat, et eorum ceruicositatem inclinabat, sicque die tota pugnae conflictus initur usquequo sol centrum poli conscendit, hora uidelicet qua Dominus noster Iesus crucem ascendit; ipsa eadem hora omne robur contrariae gentis emarcuit, qui ita sensu mutati erant quod nec fugere poterant, nec se defendere ualebant. Arbores ascendebant, putantes quod sic se tuerentur ne a nostris intuerentur. Nostri uero sagittabant illos sicut aucupes uolatilia, et ad terram demersos trucidabant, ut in macello carnifices animalia. Alii autem tenentes gladios in manibus, pedibus nostrorum prouoluti, terrae se inclinabant, et erigere se contra Christianos non audebant. 
Iam uero prima pars Babylonici exercitus tota fugiebat, et posterior de uictoria cuius esset, adhuc dubitabat, quia nihil unquam minus sperabat, quam suorum fugam, et uictoriam Christianorum. Cum enim suos conspicabatur per plana camporum fugiendo discurrere, aestimabat illos persequi Christianos, et uelle occidere. Sed postquam compererunt quod Christianorum erat uictoria, gaudium quod habuerant, superauit moestitia. Tunc et ipsi perterriti fugiunt, et sequacibus suis fugiendi praestant consortium. Et ut uentus aquilo dissipat nubes, et immissus turbo aggeres stipularum, sic nostri dissipabant alas et cuneos fugientium. 

[9,4] CAPUT IV.
Dum haec ita fierent, dum sic milites Christi satellites diaboli destruerent, et comes Sancti Aegidii qui iuxta mare pugnabat, absque numero perimeret, et multo plures in mare praecipites ire compelleret, quid Clemens, nunc uero demens admirauisus stans ante portam Ascalonae dixerit, audiamus, sicut supra dictus proselytus Hierosolymis deinceps retulit qui iuxta illum erat, ut assecla, et domesticus et uerna illius. Clemens igitur ut demens dicebat , dum gentem suam gens Christiana detruncabat: « O Machomet praeceptor noster et patrone, ubi est uirtus tua? Ubi est coelestium uirtus numinum, cum quibus ipse gloriaris? Ubi est Creatoris efficax potentia, cui semper astat tua praesentia? Cur sic reliquisti gentem tuam, quam immisericorditer dissipat, destruit, et interficit gens pauperrima et pannosa gens, aliarum gentium peripsema, omniumque prorsus hominum faex, rubigo et scoria. Gens, inquam, quae a nostra solita erat quaerere panem, quae nihil prorsus habebat nisi baculum et peram? Toties eis eleemosynam dedimus, toties eorum miserti sumus. Heu! heu! quare eis pepercimus? Cur illorum miseriae indulsimus? Quare non omnes occidimus? Nunc scire possumus quod huc ueniebant non ut ueri adoratores, sed ut subdoli exploratores. Gloriam nostrae felicitatis uiderunt, diuitias nostras concupierunt, concupiscentiam secum in terram suam detulerunt, et istis nuntiauerunt. Nunc igitur isti sitiunt aurum argentumque nostrum, et ob hoc tam crudeliter effundunt sanguinem nostrum. Ergone sunt homines isti, qui tantam habent potestatem, aut certe infernales dii? Forsitan infernus ruptus est, et populus iste eruptus est. Abyssus crepuit, inde gens ista efferbuit; nulla enim habent uiscera humanitatis; nulla indicia pietatis. Si homines essent, mori timerent, sed unde emerserunt, in infernum redire non expauescunt. O gloria regni Babyloniae! quam turpiter hodie dehonestaris, quae bellatores tuos olim fortes nunc debilitatos amittis! Quae gens ulterius poterit huic nefariae genti resistere, cum gens tua contra eam nec ad horam poterit sustinere? Heu! heu! nunc fugiunt, qui nunquam fugere didicerunt, et turpiter prosternuntur qui alios prosternere consueuerunt. Proh dolor! omnia nobis cedunt in contrarium. Vincere solebamus, et uincimur. In laetitia cordis assidue uersari, nunc moerore afficimur. Quis enim ualet oculos suos a lacrymis temperare, et erumpentes ab intimo corde singultus cohibere? Diu est quod in collectione huius exercitus curam magnae sollicitudinis expendi, multumque tempus frustra consumpsi. Fortiores totius Orientis milites innumerabili pretio conduxi, et ad hoc bellum adduxi, et nunc ad extremum et ipsos et pretium amisi. Multo argenti dispendio paraueram ligna ad construendas turres ligneas, et omnis generis machinas in circuitu Ierusalem, ut eos obsiderem, et ipsi longe ab ea praeuenerunt faciem meam. Quem honorem habebo ulterius in terra mea, cum sic me dehonestat gens aduena, populus alienus? O Machomet! Machomet! quis unquam uenustiori cultu te colitur, in delubris auro argentoque insignitis, pulchrisque de te imaginibus decoratis, et caerimoniis et solemnitatibus omnique ritu sacrorum? Sed hoc est quod Christiani nobis insultare solent, quia maior est uirtus Crucifixi quam tua, quoniam ipse potens est in coelo et in terra. Apparet autem nunc quoniam qui in eo confidunt uincunt; illi uero uincuntur, qui te uenerantur. Sed hoc non exigit incuria nostra, quoniam auro, gemmis, cunctisque opibus pretiosis, magis insignita est sepultura tua quam Christi. Ciuitas illa quae tuo nobilitatur corpore, nunquam decisa est ab honore, sed omni sublimitate semper excreuit, omnique famulatu debitae uenerationis enituit. Ista uero in qua crucifixus tumulatus est, nunquam deinceps honorem habuit, sed destructa et conculcata, et ad nihilum redacta multoties fuit. Cuius igitur culpa ita degeneres efficimur, cum omnem tibi exhibeamus honorem, et nullam nobis rependis uicem? O Ierusalem! ciuitas seductrix et adultera, si ullo tempore contingeret ut in manus nostras deuenires, totam te solo coaequarem, et sepulti tui sepulcrum funditus exterminarem. » Cum haec et his aequipollentia Clemens admirauisus uoce querula rotaret, nostri assuetae uirtutis suae non immemores, ante urbis ianuam tanto impetu in Babylonios irruerunt quod neminem eorum nisi mortuum aut plagis exhaustum extra ianuam reliquerunt. Tali itaque modo diuina uirtus bellum deuicit, et nostros uictoria commendauit. Et quis ad plenum ualet referre quot occisi sunt in angusto portae introitu? Tunc Clemens iure flere potuit, cum tot ante se suorum cadauera exstincta uidit. Quidam adhuc in supremo spiritu positi palpitabant, et Clementi qui illuc eos adduxerat maledicebant. Fertur tunc Clemens eiulando fleuisse, et nostros maledixisse. 
Erant autem in mari, quod adiacet ciuitati, nautae et naues circumadiacentium regionum, qui iussu admirauisi attulerant totius opulentiae supplementum ad obsidionem urbis Ierusalem necessarium. Qui ut uiderunt suos et dominum suum tam turpiter confusum, timore perterriti uela suspenderunt, et in altum mare se impulerunt. Nostri uero cum manibus erectis ad coelum, cordibus Deo gratias retulerunt, et ad eorum tentoria reuertentes aurum et argentum, et innumera spolia uestium, copiamque ciborum, multa genera animalium omnium, instrumenta armorum, inuenerunt. Inuenerunt etiam equos et iumenta, mulos et mulas, asellos et asinas, et dromedarium unum. Quid de ouibus et arietibus, aliisque pecoribus referam, quae ad esum parata erant? Lebetes et caldariae, cacabi, lecti, eorumque exuuiae, cophini pleni auro argentoque, aureisque uestibus, omnisque eorum apparatus ibi inuentus est; 
ditissimaque praeda locupletati sunt, qui tentoria admirauisi regalibus referta diuitiis habuerunt. Standardum quod in summitate argenteae hastae pomum habebat aureum, comes Northmanniae obtulit sepulcro Domini, fuitque appretiatum pretio uiginti marcarum. Ensem uero alter emit sexaginta byzanceis. Dum uero nostri sic triumphaliter reuerterentur, inueniebant agmina rusticorum, uasa uinaria et aquatilia deferentium, quae necessaria esse putabant in obsidione, suorum usibus dominorum: qui, uelut bestiae, stupefacti nusquam diuertebant, et inclinatis uerticibus, enses nostrorum exspectabant. Plerique in mortuorum sanguine se uolutabant, et quasi mortui inter mortua corpora latitabant. Ut autem nostri peruenerunt ad flumen, ubi patriarcham dereliquerant, quieuerunt, utque fatigati, somnum suum dormierunt. Utque dies terris aurora praeueniente, redditur, exsurgunt, et iter coeptum properarunt. Qui ut ciuitati fere ad duo millia proximare coeperunt, sicut triumphatores insonuere tubis, sistris et cornibus, atque omnis generis musicis instrumentis, ita ut montes et colles harmoniae modulatis tinnitibus responderent, et quodammodo cum eis Domino iubilarent. Tunc realiter implebatur quod spiritualiter per Isaiam de Ecclesia fidelium dicitur: Montes et colles cantabunt coram uobis laudem. Erat autem admodum grata multi fidaque suauitate delectabilis harmonia, cum uoci militum sonituique tubarum echonisarent tinnitus montium, concaua rupium, et ima conuallium. Cum uero ante portas urbis uenirent, ab his qui remanserant, cum diuinis laudibus, non iam a terrenis montibus, sed a coelestibus praeconantur. Et merito Deus super hoc laudabatur, quoniam nunc peregrini sui portis apertis recipiuntur cum laudibus, qui olim cum magna difficultate in magnis iniuriis suscipiebantur, datis etiam muneribus. De his peregrinis et portis per Isaiam dicitur: Et portae tuae eis aperiuntur iugiter, die ac nocte non claudentur. Haec prophetia nostris temporibus adimpletur, quia nunc portae Ierusalem filiis peregrinorum aperiuntur, quae eis antea die ac nocte claudebantur. Factum est autem hoc praelium ad laudem et gloriam Domini nostri Iesu Christi, pridie Idus Augusti. 

[9,5] CAPUT V.
Quia uero historicus sermo iste ab Hierosolyma sumpsit exordium nominis sui, et finem retinet sicut et medium, nulli inconsonum uideatur, si in calce huius operis, quis eam primitus fecerit, quis ita appellauerit, inscribatur. Melchisedech fertur eam post diluuium condidisse, quem Iudaei asserunt filium Noe fuisse . Hanc in Syria conditam Salem appellauit, et in ea deinceps permulta tempora regnauit; quam postea Iebusei tenuerunt, et partem sui nominis, quae est Iebus, ei addiderunt, et sic collectis in unum nominibus, b in r mutata Ierusalem uocauerunt. Postea uero a Salomone nobilius composita et templo Domini et sua domo regia, multisque aliis fabricis et hortis et piscinis Hierosolyma appellatur, et quasi de suo nomine Hierosalomonia intelligitur. Haec a poetis Solyma corrupte uocatur, et a prophetis Sion dicitur, quod in nostra lingua speculatio interpretatur, pro eo quod in monte constituta, de longe uenientia contemplatur. Ierusalem autem, in nostro sermone, pacifica transfertur. De antiqua huius gloriosa opulentia scriptum inuenimus in libris Regum, quia Salomon fecit ut tanta abundantia argenti esset in Ierusalem, quanta et lapidum. Enimuero multo copiosius ditior enituit, cum in ea Dei Filius, pro generali omnium redemptione, crucem sustinuit, coelum suis sideribus obnubilauit, et terra tremuit, petrae scissae sunt, monumenta aperta sunt, et multa corpora sanctorum qui dormierant surrexerunt. In qua ciuitate contigit unquam tam mirabile mysterium, de quo emanauit salus omnium fidelium? Ex quo hoc coniicitur quod hanc ita Dei Filius sua gloriosa morte illustrauit, quia si nostris placuisset auctoribus, non Ierusalem, sed r in b mutata Iebussalem debuisset uocari, et sic in nostro idiomate salus pacifica potuisset interpretari. Pro his et huiusmodi figuratiuis actionibus, forma est mysticum sacramentum illius Ierusalem coelestis, de qua dicitur: Urbs fortitudinis nostrae Sion Saluator, ponetur in ea murus et antemurale. Aperite portas, et ingredietur gens iusta, custodiens ueritatem.
De huius laude cuncta referre non possumus quae dicta sunt a prophetis et legis doctoribus. Haec uero terrena nostra aetate fuit a Deo derelicta, et odio habita, a malitia inhabitantium in ea. Cum autem ipsi Domino placuit, adduxit Francigenam gentem ab extremis terrae, et per eam ab immundis gentilibus liberare eam disposuit. Hoc a longe per prophetam Isaiam praedixerat, cum ait: Adducam filios tuos de longe, argentum eorum et aurum eorum cum eis, in nomine Domini Dei tui, et sancto Israeli, quia glorificauit te. Aedificabunt filii peregrinorum muros tuos, et reges eorum ministrabunt tibi. Haec et multa alia inuenimus in propheticis libris, quae congruunt huic liberationi factae aetatibus nostris. Per omnia et super omnia benedictus Deus, qui iusto iudicio percutit et uulnerat, et gratuita bonitate, quando uult et quomodo uult miseretur et sanat. Amen. Explicit.