[2,0] LIBER SECUNDUS. 

[2,1] CAPUT PRIMUM. Quomodo Langobardi canducti a Narsete chartulario, eidem contra Gothos auxilium praestiterunt. 
Igitur cum circumquaque frequentes Langobardorum uictoriae personarent, Narsis chartularius imperialis, qui tunc praeerat Italiae, bellum aduersus Totilam Gothorum regem praeparans, cum iam pridem Langobardos foederates haberet, legatos ad Alboin dirigit, quatenus ei pugnaturo cum Gothis, auxilium ministraret. Tunc Alboin electam e suis manum direxit, qui Romanis aduersum Gothos suffragium ferrent, qui per maris Adriatici sinum in Italiam transuecti, sociatique Romanis, pugnam inierunt cum Gothis. Quibus usque ad internecionem deletis, pariter cum Totila suo rege, honorati multis muneribus, uictores ad propria remearunt. Omnique tempore, quo Langobardi Pannoniam possederunt, Romanae reipublicae aduersum aemulos adiutores fuerunt. 

[2,2] CAPUT II Quomodo Narsis Buccellinum et Amingum Francorum duces superauit, et de morte Leutharii tertii ducis. 
His temporibus Narsis etiam Buccellino duci bellum intulit, quem Theudebertus rex Francorum cum in Italiam introisset, reuersus ad Gallias cum Hamingo alio duce, ad subiiciendam Italiam dereliquerat. Qui Buccellinus cum pene totam Italiam direptionibus uastaret, et Theudeberto suo regi de praeda Italiae munera copiosa conferret, cum in Campania hiemare disponeret, tandem in loco, cui Tannetum nomen est, graui bello a Narsete superatus, exstinctus est. 
Hamingus uero dum Widin Gothorum comiti, contra Narsetem rebellanti, auxilium ferre conatus fuisset, utrique a Narsete superati sunt. Widin captus Constantinopolim exsiliatur. Hamingus uero, qui ei auxilium praebuerat, Narsetis gladio perimitur. 
Tertius quoque Francorum dux nomine Leutharius, Buccellini germanus, dum multa praeda onustus ad patriam cuperet reuerti, inter Veronam et Tridentum, iuxta lacum Benacum propria morte defunctus est. 

[2,3] CAPUT III. Quomodo Narsis Sinduald Herulorum regulum sibi rebellantem exstinxit. 
Habuit nihilominus Narses certamen aduersus Sinduald Brebtorum regem, qui adhuc de Herulorum stirpe remanserat, quem secum in Italiam ueniens, simul Odoacar adduxerat. Huic Narses fideliter sibi primum adhaerenti, multa beneficia contulit, sed nouissime superbe rebellantem, et regnare cupientem, bello superatum et captiuum celsa de trabe suspendit. 
Eo tempore quoque Narses patricius, per Dagisteum magistrum militum, uirum bellicosum et fortem, uniuersos Italiae fines obtinuit. Hic Narses prius quidem chartularius fuit, deinde propter uirtutum merita patriciatus honorem promeruit. Erat autem uir piissimus, in religione catholicus, in pauperes munificus, in reparandis basilicis satis studiosus, uigiliis et orationibus in tantum studens, ut plus supplicationibus ad Deum profusis quam armis bellicis uictoriam obtineret. 

[2,4] CAPUT IV. De signis pestilentiae et mortalitate, quae tempore Narsetis Italiam uastauit. 
Huius temporibus, in prouincia praecipue Liguriae, maxima pestilentia exorta est. Subito enim apparebant quaedam signacula per domos, ostia, uasa, uel uestimenta, quae si quis uoluisset abluere, magis magisque apparebant. Post annum uero expletum, coeperunt nasci in inguinibus hominum, uel in aliis delicatioribus locis, glandulae in modum nucis seu dactyli, quas mox sequebatur febrium intolerabilis aestus, ita ut in triduo homo exstingueretur. Sin uero aliquis triduum transegisset, habebat spem uiuendi. Erant autem ubique luctus, ubique lacrymae. Nam, ut uulgi rumor habebat, fugientes cladem uitare, relinquebantur domus desertae habitatoribus, solis catulis eas seruantibus, 
peculia sola remanebant in pascuis, nullo astante pastore. Cerneres pridem uillas seu castra repleta agminibus hominum, postera uero die uniuersis fugientibus cuncta esse in summo silentio. Fugiebant filii, cadauera insepulta parentum relinquentes. Parentes obliti pietatis uiscera, natos relinquebant aestuantes. Si quem forte antiqua pietas perstringebat, ut uellet sepelire proximum, restabat ipse insepultus, et dum obsequebatur, perimebatur; dum funeri obsequium praebebat, ipsius funus sine obsequio manebat. Videres saeculum in antiquum redactum silentium. Nulla uox in rure, nullus pastorum sibilus, nullae insidiae bestiarum in pecudibus, nulla damna in domesticis uolucribus. Sata transgressa metendi tempus, intacta exspectabant messorem, uinea amissis foliis radiantibus uuis illaesa manebat, 
hyeme propinquante, nocturnis uel diurnis horis personabat tuba bellantium, audiebatur a pluribus quasi murmur exercitus. Nulla erant uestigia commeantium, nullus cernebatur percussor, et tamen uisum oculorum superabant cadauera mortuorum. 
Pastoralia loca uersa fuerant in sepulturam hominum, et habitacula humana facta fuerant confugia bestiarum. Et haec quidem mala intra Italiam tantum, usque ad fines gentium Alamannorum et Baioariorum, solis Romanis acciderunt. Inter haec Iustiniano principe uita decedente, Iustinus minor rempublicam apud Constantinopolim regendam suscepit. His quoque temporibus Narses patricius, cuius ad omnia studium uigilabat, Vitalem episcopum Altinae ciuitatis, qui ante annos plurimos, ad Francorum regnum confugerat, hoc est, ad Agonthiensem ciuitatem, tandem comprehensum, apud Siciliam exsilio damnauit. 

[2,5] CAPUT V. De inuidia Romanorum aduersus Narsetem. 
Igitur deleta, ut dictum est, uel superata, Narses omni Gothorum gente, Hunnis quoque, de quibus diximus, pari modo deuictis, dum multum auri, siue argenti, seu caeterarum specierum diuitias acquisisset, magnam a Romanis, pro quibus multa contra eorum hostes laborauerat, inuidiam pertulit, qui contra eum Iustino Augusto et eius coniugi, Sophiae, in haec uerba suggesserunt dicentes: Quia expedierat Romanis, Gothis potius seruire quam Graecis, ubi Narses imperat eunuchus, et nos seruitio premit, et haec noster piissimus princeps ignorat. Aut libera nos de manu eius, aut certe et urbem Romam, et nosmetipsos gentibus trademus. Cumque hoc Narses audisset, haec breuiter retulit uerba: Si male feci cum Romanis, male inueniam. Tunc Augustus in tantum aduersus Narsetem commotus est, ut statim in Italiam Longinum mitteret praefectum, qui Narsetis locum obtineret. Narses uero his cognitis ualde pertimuit; et in tantum, maxime ab eadem Sophia Augusta territus est, ut regredi ultra Constantinopolim non auderet. Cui illa inter caetera, quia eunuchus erat, haec fertur mandasse, ut eum puellis in gynaeceo lanarum faceret pensa diuidere. Ad quae uerba Narses dicitur haec responsa dedisse: Talem se eidem telam orditurum, qualem ipsa dum uiueret, deponere non posset. Itaque odio, metuque exagitatus, in Neapolitanam ciuitatem secedens, legatos mox ad Langobardorum gentem dirigit, mandans, ut paupertina Pannoniae rura desererent, et ad Italiam, cunctis refertam diuitiis, possidendam uenirent. Simulque multimoda pomorum genera, aliarumque rerum species, quarum Italia ferax est, mittit, quatinus eorum ad ueniendum animos posset illicere. Langobardi laeta nuntia, et quae ipsi praeoptabant, gratanter suscipiunt, deque futuris commodis animos attollunt. Continuo apud Italiam terribilia noctu signa uisa sunt, hoc est, igneae acies in coelo apparuerunt, eum scilicet, qui postea effusus est sanguinem coruscantes. 

[2,6] CAPUT VI. Qualiter Alboin ad suum auxilium Saxones asciuit. 
Alboin uero ad Italiam cum Langobardis profecturus, ab amicis suis uetulis Saxonibus auxilium petit, quatenus spatiosam Italiam cum pluribus possessurus intraret. Ad quem Saxones plusquam uiginti millia uirorum cum uxoribus simul et paruulis, ut cum eo ad Italiam pergerent, iuxta eius uoluntatem uenerunt. Hoc audientes Clotarius et Sigisbertus, reges Francorum, Suauos aliasque gentes in locis de quibus iidem Saxones exierant posuerunt. 

[2,7] CAPUT VII. Quomodo Alboin cum Langobardis, relicta Pannonia, ad Italiam uenit. 
Tunc Alboin sedes proprias, hoc est Pannoniam, amicis suis Hunnis contribuit, eo scilicet ordine, ut si quo tempore Langobardis necesse esset reuerti, sua rursus arua repeterent. Igitur Langobardi, relicta Pannonia, cum uxoribus, et natis, omnique supellectili, Italiam properant possessuri. Habitauerunt autem in Pannonia annis quadraginta duobus; de qua egressi sunt mense Aprili, per indictionem primam, alio die post sanctum pascha, cuius festiuitas eo anno, iuxta calculi rationem, ipsis Kalendis Aprilibus fuit, cum iam a Domini Incarnatione, anni quingenti sexaginta octo essent euoluti. 

[2,8] CAPUT VIII. Quomodo Alboin ad Italiae fines ueniens montem regis ascendit, et de bisontibus feris 
Igitur cum rex Alboin cum omni exercitu suo, uulgique promiscui multitudine, ad extremos Italiae fines peruenisset, montem qui in eisdem locis prominet ascendit; indeque, prout conspicere potuit, partem Italiae contemplatus est. Qui mons propter hanc, ut fertur, causam ex eo tempore Mons regis appellatus est. Ferunt in hoc monte bisontes feras enutriri; nec mirum cum usque ad Pannoniam pertingat, quae horum animantium ferax est. Denique retulit mihi quidam ueracissimus senex, tale se corium in hoc monte occisi bisontis uidisse, in quo quindecim, ut aiebat, homines, unus iuxta alium, potuisset cubare. 

[2,9] CAPUT IX. Quomodo Alboin Venetiarum fines ingressus in Foro Iulii Gisulfum suum nepotem ducem constituit. 
Indeque Alboin cum Venetiae fines, quae prima est Italiae prouincia, sine aliquo obstaculo, hoc est ciuitatis, uel potius castri Foro-Iuliani terminos introisset, perpendere coepit cui potissimum primam prouinciarum quam coeperat committere deberet. Siquidem omnis Italia, quae uersus meridiem, uel potius in Eurum extenditur., Tyrrheni, siue Adriatici maris fluctibus ambitur, ab Occiduo uero et Aquilone, iugis Alpium ita circumcluditur, ut nisi per angustos meatus, et per summa iuga montium, non possit habere introitum. Ab Orientali uero parte, qua Pannoniae coniungitur, et largius patentem et planissimum habet ingressum. Igitur, ut diximus, dum Alboin animum intenderet, quem in his locis ducem constituere deberet, Gisulfum, ut fertur, suum nepotem, uirum per omnia idoneum, qui eidem strator erat, quem lingua propria Marpahis appellant, Foroiulianae ciuitati et toti regioni illius praeficere statuit. Qui Gisulfus non prius se regimen eiusdem ciuitatis, et populi suscepturum edixit, nisi ei quas ipse eligere uoluisset Langobardorum Faras, hoc est generationes, uel lineas tribueret. Factumque est, et annuente sibi rege, quas optauerat Langobardorum praecipuas prosapias, ut cum eo habitarent, accepit: et ita demum ductoris honorem adeptus est. Poposcit quoque a rege generosarum equarum greges, et in hoc quoque liberalitate principis exauditus est. 

[2,10] CAPUT X. Qui reges eo tempore Francis imperabant, et de Benedicto papa. 
His diebus quibus Langobardi Italiam inuaserunt, Francorum regnum, mortuo iam rege Chlotario, eius filii quadrifarie regebant diuisum, primusque ex his Aripertus sedem habebat apud Parisios, secundus uero Guntramnus, ciuitati praesidebat Aurelianensi: tertius quoque Hilpericus cathedram habebat apud Suessionas, in loco Chlotarii patris sui: quartus nihilominus Sigisbertus, apud urbem regnabat Mettensem. Hoc etiam tempore, Romanam Ecclesiam uir sanctissimus Benedictus papa regebat. Aquileiensi quoque ciuitati, eiusque populis beatus Paulus patriarcha praeerat. Qui Langobardorum barbariem metuens, ex Aquileia ad Grados insulam confugit, secumque omnem suae thesaurum Ecclesiae deportauit. 
Hoc anno superiori hyeme, tanta nix in planitie cecidit, quanta in summis Alpibus cadere solet. Sequenti uero aestate, tanta fertilitas exstitit, quanta nulla aetas asseueratur meminisse. 
Eo quoque tempore, comperta Huni, qui et Auares, morte Chlotarii regis, super Sigisbertum eius filium irruunt. Quibus ille in Turingia occurrens, eos iuxta Albim fluuium potentissime superauit, eisdemque petentibus pacem dedit. Huic Sigisberto de Hispaniis adueniens, Brunichildis matrimonio iuncta est, de qua ille filium Childebertum nomine suscepit. Rursumque Auares cum Sigisberto in locis, ubi et prius, pugnantes, Francorum proterentes exercitum, uictoriam sunt adepti. 

[2,11] CAPUT XI. De morte Narsetis. 
Narses uero de Campania Romam regressus, Ibidem non post multum tempus, ex hac luce subtractus est. Cuius corpus positum in locello plumbeo, cum omnibus eius diuitiis Constantinopolim est perlatum. 

[2,12] CAPUT XII. De Felice episcopo Taruisiano. 
Igitur Alboin cum ad fluuium Alpem uenisset, ibi ei Felix episcopus Taruisianae ecclesiae occurrit. Cui rex, ut erat largissimus, omnes suae ecclesiae facultates postulanti concessit, et per suum pragmaticum postulata firmauit. 

[2,13] CAPUT XIII. De hoc eodem Felice, et Fortunato sapientissimo uiro. 
Sane quia huius Felicis fecimus mentionem, libet quoque pauca nos de uenerabili et sapientissimo uiro Fortunato retexere, qui hunc Felicem suum asseuerat socium fuisse. Denique hic de quo loquimur Fortunatus, natus quidem in loco qui Duplauilis dicitur fuit, qui locus haud longe a Cenitense Castro, uel Taruisiana distat ciuitate; sed tamen Rauennae nutritus, et doctus, in arte grammatica, siue rhetorica, seu etiam metrica, clarissimus exstitit. Hic cum oculorum dolorem uehementissimum pateretur, et nihilominus Felix iste ipsius socius pari modo oculos doleret, uterque ad basilicam beatorum Pauli atque Ioannis, quae intra eamdem urbem sita est, perrexerunt, in qua etiam altarium in honorem beati Martini confessoris constructum propinquam habet fenestram, in qua lucerna ad exhibendum lumen est constituta, de cuius oleo, mox sibi isti, Fortunatus scilicet et Felix, dolentia lumina tetigerunt: Illico dolore fugato, sanitatem quam optabant adepti sunt. Qua de causa Fortunatus in tantum beatum Martinum ueneratus est, ut relicta patria, paulo ante quam Langobardi Italiam inuaderent, Turonis ad eiusdem beati uiri sepulcrum properaret. Qui sibi, ut in suis ipse carminibus refert, illuc properandi per fluentilia Menti, et Rounam, perque Osupum et Alpem Iuliam, perque Aguntum castrum, Drauumque et Byrrum fluuios, ac Briones et Augustam ciuitatem, quam Virdo et Lech fluentant, iter fuisse describit. Qui postquam Turonum iuxta uotum proprium aduenit, Pictauis pertransiens illic habitauit, multorum ibidem sanctorum gesta, partim prosa, partim metrali oratione conscripsit. Nouissimeque in eadem ciuitate primum presbyter, deinde episcopus ordinatus est, atque in eodem loco digno tumulatus honore quiescit. Hic beati Martini Vitam quatuor in libris heroico uersu contexuit, et multa alia, maximeque hymnos singularum festiuitatum, et praecipue ad singulos amicos uersiculos, nulli poetarum secundus, suaui et diserto sermone composuit. Ad cuius ego tumulum, cum illuc orationis gratia aduentassem, hoc epitaphium rogatus ab Apro, eiusdem loci abbate, scribendum contexui: 
Ingenio clarus, sensu celer, ore suauis, 
Cuius dulce melos pagina multa canit; 
Fortunatus apex uatum, uenerabilis actu, 
Ausonia genitus hac tumulatur humo. 
Cuius ab ore sacro sanctorum gesta priorum 
Discimus: haec monstrant carpere lucis iter. 
Felix quae tantis decoraris, Gallia, gemmis: 
Lumine de quarum nox tibi tetra fugit. 
Hos modicos prompsi plebeio carmine uersus, 
Ne tuus in populis, sancte, lateret honor. 
Redde uicem misero, ne iudice spernar ab aequo 
Eximius meritis posce, beate, precor. 
Haec paucis de tanto uiro, ne eius uitam sui ciues funditus ignorarent, delibauimus; nunc ad historiae seriem reuertamur. 

[2,14] CAPUT XIV. Quomodo Alboin Venetiarum prouinciam cepit. 
Igitur Alboin Vincentiam, Veronamque, et reliquas Venetiae ciuitates, exceptis Patauio, et Montesilicis, et Mantua, cepit. Venetia enim non solum in paucis insulis, quas nunc Venetias dicimus, constat; sed eius terminus a Pannoniae finibus usque Adduam fluuium protelatur. Probatur hoc Annalibus libris, in quibus Pergamus ciuitas esse legitur Venetiarum. Nam et de lacu Benaco in historiis ita legimus: Benacus lacus Venetiarum, de quo Mintius fluuius egreditur. Eneti enim, licet apud Latinos una littera addatur, Graece laudabiles dicuntur. Venetiae etiam Histria connectitur, et utraeque pro una prouincia habentur. Histria autem ab Histro flumine cognominatur, quae secundum Romanam historiam, amplior quam nunc est, fuisse perhibetur. Huius Venetiae Aquileia ciuitas exstitit caput, pro qua nunc Forum Iulii, ita dictum, quod Iulius Caesar negotiationis forum ibi statuerat, habetur. 

[2,15] CAPUT XV. De Liguria secunda Italiae prouincia. 
Non ab re esse arbitror, si etiam caeteras Italiae prouincias breuiter attingamus. Secunda prouincia Liguria, a legendis, id est, colligendis leguminibus, quorum satis ferax est, nominatur, in qua Mediolanum est, et Ticinus, quae alio nomine Papia appellatur. Haec usque ad Gallorum fines extenditur. Inter hanc et Suauiam, hoc est, Alemannorum patriam, quae uersus septentrionem est posita, duae prouinciae, id est Rhetia prima, et Rhetia secunda, inter Alpes consistunt, in quibus proprie Rheti habitare noscuntur. 

[2,16] CAPUT XVI. De quinta Italiae prouincia, quae Alpes Cottiae appellantur, et de sexta, quae Thuscia dicitur. 
Quinta uero prouincia Alpes Cottiae dicuntur, quae sic a Cottio rege, qui Neronis tempore fuit, appellatae sunt, haec a Liguria in Eurum uersus, usque ad mare Tyrrhenum extenditur, ab occiduo uero Gallorum finibus copulatur. In hac Aquis, ubi aquae calidae sunt, Dertona, et monasterium Bobium, Genua quoque et Saona ciuitates habentur. 
Sexta prouincia Thuscia est, quae a thure, quod populus illius superstitiose in sacrificiis deorum suorum incendere solebat, sic appellata est. 
Haec habet intra se Circium uersus, Aureliam, ab Orientis uero parte Umbriam. In hac prouincia Roma, quae olim totius mundi caput exstitit, est constituta. In Umbria uero quae istius in parte ponitur Perusium, et lacus Clitorius, Spoletumque consistunt. Umbria autem dicta est, quod imbribus superfuerit, num aquosa clades olim populos deuastaret. 

[2,17] CAPUT XVII. De Campania Italiae septima prouincia, et de Lucania, siue Britia, quae est octaua. 
Septima quoque prouincia Campania, ab urbe Roma usque ad Siler Lucaniae fluuium perducitur, in qua opulentissimae urbes, Capua, Neapolis, et Salernus, constitutae sunt. Quae ideo Campania appellata est, propter uberrimam Capuae planitiem; caeterum ex maxima parte montuosa est. 
Porro octaua Lucania, quae nomen a quodam luco accepit, a Silere fluuio inchoat cum Brutia, quae ita a reginae quondam suae nomine appellata est, usque ad fretum Siculum per ora maris Tyrrheni, sicut et duae superiores, dextrum Italiae cornu tenens, pertingit, in qua Pestus, et Lanius, Cassianum, et Consentia, Rhegiumque sunt positae ciuitates. 

[2,18] CAPUT XVIII. De Appenninis Alpibus, quae nona est Italiae prouincia, et de Aemilia, quae est decima. 
Nona denique prouincia in Appenninis Alpibus nuncupatur, quae inde originem capiunt, ubi Cottiarum Alpes finiuntur. Hae Appenninae Alpes per mediam Italiam pergentes, Tusciam ab Aemilia, Umbriamque a Flaminia diuidunt. In qua sunt ciuitates, Ferronianus, et Montepellium, Bobium, et Urbinum, necnon et oppidum quod Verona appellatur. Alpes autem Appenninae dictae sunt a Punicis, hoc est, Hannibale, et eius exercitu, qui per easdem Romam tendentes transitum habuerunt. Sunt qui Alpes Cottias et Appenninas, unam dicunt esse prouinciam: sed hos Victorini reuincit Historia, quae Alpes Cottias, per se prouinciam appellat. 
Decima porro Aemilia, a Liguria incipiens inter Appenninas Alpes et Padi fluenta, uersus Rauennam pergit. Haec locupletibus urbibus decoratur, Placentia scilicet Parmaque, Regio et Bononia, Corneliique foro, cuius castrum Imolas appellatur. Exstiterunt quoque qui Aemiliam et Valeriam, Nursiamque unam prouinciam dicerent; sed horum sententia stare non potest, quia inter Aemiliam et Valeriam, Nursiamque Tuscia et Umbria sunt constitutae. 

[2,19] CAPUT XIX. De Flaminia undecima Italiae prouincia, et de Piceno, quae duodecima computatur. 
Dehinc undecima prouinciarum est Flaminia, quae inter Appenninas alpes et mare est Adriaticum posita; in qua nobilissima urbium Rauenna, et quinque aliae ciuitates consistunt, Graeco uocabulo Pentapolis dictae. Constat autem Aureliam, Aemiliamque, et Flaminiam, a constratis uiis, quae ab urbe Roma ueniunt, et ab eorum uocabulis, a quibus sunt constratae, talibus nominibus appellari. 
Post Faminiam duodecima Picenus occurrit, habens ab Austro Appenninos montes, ex altera uero parte Adriaticum mare. Haec usque ad fluuium Piscarium pertendit, in qua sunt ciuitates, Firmus, Asculus, et Pinnis, et uetustate consumpta Adria, quae Adriatico pelago nomen dedit. Huius habitatores cum a Sabinis illuc properarent, in eorum uexillo picus consedit, atque hac de causa Picenus nomen accepit. 

[2,20] CAPUT XX. De Valeria, et Nursia, quae pro tertia decima ponitur, et Samnio, quae est decima quarta. 
Porro tertia decima prouincia Valeria, cui est Nursia annexa, inter Umbriam et Campaniam, Picenumque consistit, quae ab Oriente Samnitum regionem attingit. Huius pars occidua, quae ab urbe Roma initium capit, olim ab Etruscorum populo Etruria dicta est. Haec habet urbes Tyburim, Carsilis, Reate, Furconam, et Amiternum, regionemque Marsorum, et eorum lacum qui Fucinus appellatur. Marsorum quoque regionem, ideo intra Valeriam prouinciam aestimo computari, quia in catalogo prouinciarum Italiae minime ab antiquis descripta est. Si quis autem hanc per se prouinciam esse uera ratione comprobauerit, huius rationabilis sententia modis erit omnibus tenenda. 
Quarta decima Samnium, intra Campaniam, et mare Adriaticum, Apuliamque a Piscaria incipiens habetur. In hac sunt urbes, Theate, Aufidena, Hisernia, et antiquitate consumpta Samnium, a qua tota prouincia nominatur, et ipsa harum prouinciarum caput ditissima Beneuentus. Porro Samnites nomen accepere olim ab hastis, quas ferre solebant, quasque Graeci samia appellant. 

[2,21] CAPUT XXI. De Calabria, et Apulia, et Salento, quae decima quinta prouincia appellatur. 
Quinta decima prouinciarum est Apulia, cum sociata sibi Calabria, intra quam est regio Salentina. Haec ab Occidente uel Africo habet Samnium, et Lucaniam, a solis uero Ortu Adriatico pelago finitur. Haec habet urbes satis opulentas, Luceriam, Sepontum, Canusium, Agerentiam, Brundisium, et Tarentum, et in sinistro Italiae cornu, quod quinquaginta millibus extenditur, aptam mercimoniis Hydruntum. Apulia autem a perditione nominatur, citius enim ibi solis feruoribus terrae uirentia perduntur. 

[2,22] CAPUT XXII. Sexta decima prouincia Italiae Sicilia est. Septima decima Corsica, octaua decima Sardinia. 
Sexta decima prouincia Sicilia insula computatur, quae Tyrrheno mari, seu Ionio alluitur, de Siculi ducis proprio nomine nuncupatur. 
Septima decima Corsica. 
Octaua decima Sardinia ponitur, quae utraeque Tyrrhenis fluctibus ambiuntur. Porro Corsica, a duce suo Corso, Sardinia a Sarde Herculis filio nominatur. 

[2,23] CAPUT XXIII. Ob quam causam aliqua pars Italiae, Cisalpina uocatur Gallia. 
Certum est tamen Liguriam, et partem Venetiae, Aemiliam quoque, Flaminiamque, ueteres historiographos Galliam Cisalpinam appellasse. Inde est quod Donatus grammaticus, in expositione Virgilii, Mantuam in Gallia esse dixit. Indeque est quod in Romana Historia legitur Ariminum in Gallia constitutum. Siquidem antiquissimo tempore, Brennus rex Gallorum, qui apud Senones urbem regnabat, cum trecentis millibus Gallorum Senonum ad Italiam uenit, eamque usque ad Seno-Galliam, quae a Gallis Senonibus uocitata est, occupauit. Causa autem cur Galli in Italiam uenerint, haec fuisse describitur. Dum enim uinum degustassent ab Italia delatum, auiditate uini illecti, ad Italiam transierunt. Horum centum millia non longe a Delphos insula properantes, Graecorum gladiis exstincta sunt. Alia uero centum millia in Galatiam ingressa, primum Gallo-Graeci, postea uero Galatae appellati sunt. Et hi sunt quibus Doctor gentium scripsit Epistolam Paulus. Centum millia quoque Gallorum, quae in Italia remanserunt, Ticinum, Mediolanumque, Bergamum, Brexiamque construentes, Cisalpinae Galliae regioni nomen dederunt. Istique sunt Galli Senones, qui olim urbem Romuleam inuaserunt. Sicut enim dicimus Galliam Transalpinam, quae ultra Alpes habetur, sic Galliam hac parte quae infra Alpes est uocitamus Cisalpinam. 

[2,24] CAPUT XXIV. Quare Italia sic uocitatur, ut quid etiam Ausonia, uel Latium, dicitur. 
Italia quoque quae has prouincias continet, ab Italo, Siculorum duce, qui eam antiquitus inuasit, nomen accepit. Siue ob hoc Italia dicitur, quia magni in ea boues, hoc est, itali habentur. Ab eo namque quod est italus, per diminutionem licet una littera addita, altera immutata, uitulus appellatur. 
Italia etiam Ausonia dicitur, ab Ausono Ulyssis filio. Primitus tamen Beneuentana regio hoc nomine appellata est, postea uero tota sic coepit Italia uocitari. Dicitur quoque etiam Latium Italia, pro eo quod Saturnus Iouem filium suum fugiens, intra eam inuenisset latebram. Igitur postquam de Italiae prouinciis, uel ipsius nomine, intra quam res gestas describimus, sufficienter est dictum, nunc ad historiae ordinem redeamus. 

[2,25] CAPUT XXV. Quomodo Alboin Mediolanum ingressus est. 
Alboin igitur Liguriam introiens, indictione ingrediente tertia, tertio Nonas Septembris, sub temporibus Honorati archiepiscopi, Mediolanum ingressus est. Dehinc uniuersas Liguriae ciuitates, praeter has quae in littore maris sunt positae, cepit. Honoratus uero archiepiscopus Mediolanum deserens, ad Genuensem urbem confugit. Paulus quoque patriarcha, annis duodecim sacerdotium gerens, ab hac luce subtractus est, regendamque Ecclesiam Probino reliquit. 

[2,26] CAPUT XXVI. Quomodo Ticinensis ciuitas tribus annis obsessa est, et quia Langobardi Tusciam inuaserunt. 
Ticinensis eo tempore ciuitas ultra tres annos obsidionem perferens, se fortiter continuit, Langobardorum exercitu non procul iuxta eam ab occidentali parte residente. Interim Alboin, eiectis militibus, inuasit omnia, usque ad Tusciam, praeter Romam, et Rauennam, uel aliqua castella, quae erant in littore maris constituta. Nec erat tunc uirtus Romanis, ut resistere possent, quia et pestilentia, quae sub Narsete facta est, plurimos in Liguria et Venetiis exstinxerat, et post annum quem diximus fuisse ubertatis fames nimia ingruens uniuersam Italiam deuastabat. Certum est autem tunc Alboin multos secum ex diuersis quas uel alii reges, uel ipse ceperat, gentibus ad Italiam adduxisse, unde usque hodie eorum in quibus habitant uicos, Gepidos, Bulgares, Sarmatas, Pannonios, Suauos, Noricos, siue aliis huiuscemodi nominibus appellamus. 

[2,27] CAPUT XXVII. Quomodo Alboin Ticinum ingressus est. 
At uero Ticinensis ciuitas post tres annos, et aliquot menses obsidionem perferens, tandem se Alboin et Langobardis obsidentibus tradidit. In quam cum Alboin per portam, quae dicitur sancti Ioannis, ab Orientali urbis parte introiret, equus eius in portae medio concidens, quamuis calcaribus stimulatus, quamuis hinc inde a stratore uerberibus caesus, non poterat eleuari. Tunc unus ex eisdem Longobardis, taliter regem allocutus est, dicens: Memento, domine rex, quale uotum uouisti. Frange tam durum uotum, et ingredieris urbem. Vere etenim Christianus est populus in hac ciuitate. Siquidem Alboin uouerat quod uniuersum populum, quia se tradere noluisset, gladio exstingueret. Qui postquam tale uotum dirumpens, ciuibus indulgentiam promisit, mox equus eius consurgens, ipse ciuitatem ingressus, nulli laesionem inferens, in sua promissione permansit. Tunc ad eum omnis populus in palatium quod quondam rex Theudericus construxerat concurrens, post tantas animum miserias, de spe iam fidus futura, coepit releuare. 

[2,28] CAPUT XXVIII. Quomodo Alboin, postquam tribus regnauit annis, consilio suae coniugis, ab Helmechis interfectus est. 
Qui rex postquam in Italia tres annos et sex menses regnauit, insidiis suae coniugis interemptus est. Causa autem interfectionis eius, haec fuit. Cum in conuiuio, ultra quam oportuerat apud Veronam laetus resideret, cum poculo, quod de capite Cunimundi regis sui soceri fecerat, reginae ad bibendum uinum dari praecepit, atque eam ut cum patre suo laetanter biberet, inuitauit. Hoc ne cui uideatur impossibile, ueritatem in Christo loquor, ego hoc poculum uidi in quodam die festo, Ratchis principem ut illud conuiuis suis ostentaret, manu tenentem. 
Igitur Rosemunda ubi rem animaduertit, altum concipiens in corde dolorem, quem compescere non ualens, mox in mariti necem, patris funus uendicatura exarsit. Consiliumque mox cum Helmichis, qui regis schilpor, hoc est armiger et collactaneus erat, ut regem interficeret iniit. Qui reginae persuasit ut ipsa Peredeo, qui erat uir fortissimus, in hoc consilium asciret. Peredeo cum reginae suadenti tanti nefas consensum adhibere nollet, illa se noctu in lectulo suae uestiariae, cum qua Peredeo stupri consuetudinem habebat, supposuit, ubi Peredeo rem nescius ueniens cum regina concubuit. Cumque illa, patrato iam scelere, ab eo quaereret quam se esse existimaret, et ipse nomen suae amicae quam esse putabat, nominasset, regina subiunxit: Nequaquam ut putas, sed ego Rosemunda sum, inquit. Certe nunc talem rem Peredeo perpetratam habes, ut aut tu Alboin interficias, aut ipse te suo gladio exstinguat. Tunc ille intellexit malum quod fecit, et qui sponte noluerat, tali modo in regis necem coactus assensit. Tunc Rosemunda, dum se Alboin meridie sopori dedisset, magnum in palatio silentium fieri praecipiens, omnia alia arma subtrahens, spatham illius ad lectuli caput, ne tolli, aut euaginari posset, fortiter colligauit, et iuxta consilium Helmichis Peredeo interfectorem, omni bestia crudelior, introduxit. 
Alboin subito de sopore expergefactus, malum quod imminebat intelligens, manum citius ad spatham porrexit, quam strictius religatam extrahere non ualens, apprehenso tamen scabello suppedaneo, se cum eo per aliquod spatium defendit. Sed heu, proh dolor! uir bellicosissimus, et summae audaciae, nihil contra hostem praeualens, quasi unus de inermibus interfectus est, uniusque mulierculae consilio periit, qui per tot hostium strages bello famosissimus exstitit. Cuius corpus cum maximo Langobardorum fletu, et lamentis, sub cuiusdam scalae ascensu, quae palatio erat contigua, sepultum est. 
Fuit autem statura procerus, et ad bella peragenda toto corpore coaptatus. Huius tumulum nostris in diebus Giselbertus, qui dux Veronensium fuerat, aperiens, spatham eius, et si quid in ornatu ipsius inuentum fuerat, abstulit. Qui ob hanc causam uanitate solita apud indoctos homines Alboin se uidisse iactabat. 

[2,29] CAPUT XXIX. Quia Helmichis regnare uoluit, sed non potuit. 
Igitur Helmichis, exstincto Alboin, regnum eius inuadere conatus est; sed minime potuit, quia Langobardi nimium de morte illius dolentes, eum moliebantur exstinguere. Statimque Rosemunda Longino praefecto Rauennae mandauit ut citius nauem dirigeret, quae eos suscipere posset. Longinus tali nuntio laetus effectus, festinanter nauem direxit, in quam Helmichis cum Rosemunda iam sua coniuge, noctu fugientes ingressi sunt, auferentesque secum Albsuindam regis filiam, et omnem Langobardorum thesaurum, uelocius Rauennam peruenerunt. 
Tunc Longinus praefectus suadere coepit Rosemundae ut Helmichis interficeret, et eius se nuptiis copularet. Illa, ut erat ad omnem nequitiam facilis, dum optat Rauennatium domina fieri, ad tantum perpetrandum facinus assensum dedit, atque dum Helmichis se in balneo ablueret, egredienti ei de lauacro, ueneni poculum, quod salutis esse asseuerabat, propinauit. Ille ubi sensit se mortis poculum bibisse, Rosemundam, euaginato super eam gladio, quod reliquum erat bibere coegit. Sicque Dei omnipotentis iudicio interfectores iniquissimi uno momento perierunt. 

[2,30] CAPUT XXX. Quomodo Longinus post eorum mortem Albsuindam cum Langobardorum thesauro imperatori direxit; et de Peredeo, quomodo in Constantinopolim leonem occidit. 
His ita peremptis, Longinus praefectus Albsuin dam cum Langobardorum thesauris Constantinopolim ad Tiberium imperatorem direxit. Affirmant aliqui etiam Peredeum pariter cum Helmichis et Rosemunda Rauennam uenisse, atque exinde cum Albsuinda Constantinopolim directum esse, ibique in spectaculo populi coram imperatore leonem mirae magnitudinis occidisse. Cui, ut ferunt, ne aliquid malignum in regia urbe, quia uir fortis erat, moliretur, iussu imperatoris oculi euulsi sunt. Qui sibi post aliquod tempus duos cultellos aptauit, quibus in utrisque suis manicis absconsis, palatium petiit, atque se quaedam ad Augusti utilitatem, si ad eum intromitteretur, locuturum promisit. Ad quem Augustus duos sibi familiares, qui eius uerba susciperent, patricios misit. Qui cum ad Peredeum uenissent, ille ad eos, quasi aliquid eis secretius dicturus propius accessit, atque ambos utraque manu gladiis, quos absconsos habebat, fortiter uulnerauit, ita ut statim in terram corruerent, et expirarent. Sic Samsonis illius fortissimi ex aliqua parte non absimilis, suas iniurias ultus est, et pro amissione duorum luminum, duos imperatori uiros utilissimos interemit. 

[2,31] CAPUT XXXI. De regno Cleph, qui secundus regnauit. 
Langobardi uero apud Italiam, omnes communi consilio Cleph nobilissimum de suis uirum, in urbe Ticinensium sibi regem statuerunt. Hic multos Romanorum uiros potentes, alios gladio exstinxit, alios ex Italia exturbauit. Iste cum annum unum et sex menses, cum Massana sua coniuge, regnum obtinuisset, a puero de suo obsequio gladio iugulatus est. 

[2,32] CAPUT XXXII. Quomodo duces Langobardorum per decem annos sine rege fuerunt, per quos Italia subiugata est. 
Post cuius mortem Langobardi per annos decem regem non habentes sub ducibus fuerunt. Unusquisque enim ducum suam ciuitatem obtinebat. Zaban Ticinum, Uuaillari Bergamum, Alachis Brixiam, Euin Tridentum, Gisulfus Forum-Iulii. Sed et alii extra hos in suis urbibus triginta duces fuerunt. His diebus multi nobilium Romanorum ob cupiditatem interfecti sunt, reliqui uero per hostes diuisi, ut tertiam partem suarum frugum Langobardis persoluerent, tributarii efficiuntur. Per hos Langobardorum duces septimo anno ab aduentu Albuuin, et totius gentis, spoliatis ecclesiis, sacerdotibus interfectis, ciuitatibus subrutis, populisque, qui more segetum excreuerant, exstinctis, exceptis his regionibus quas Albuuin ceperat, Italia ex maxima parte capta et a Langobardis subiugata est.