[0] PETRI MONACHI COENOBII VALLIUM CERNAII HISTORIA ALBIGENSIUM ET SACRI BELLI IN EOS ANNO 1209 SUSCEPTI DUCE ET PRINCIPE SIMONE DE MONTEFORTI.
EPISTOLA NUNCUPATORIA AUCTORIS AD INNOCENTIUM III PONTIFICEM ROMANUM.
Sanctissimo Patri et beatissimo domino INNOCENTIO Dei gratia uniuersalis Ecclesiae summo pontifici, humilis licet immeritus seruus eius, frater PETRUS qualiscunque Vallium Cernay monachus, non solum oscula pedum, sed et ipsa pedum eius uestigia humiliter deosculari.
Benedictus Dominus Deus Sabaoth, qui nouissime diebus nostris, sanctissime Pater, cooperante uestra sollicitudine non pigra, Ecclesiam suam in partibus Prouinciae, inter persequentes haereticorum procellas, iam quasi penitus naufragantem, per ministrorum suorum manus, de ore leonum misericorditer eripuit, de bestiarum manibus liberauit. 
Verum, ne tam gloriosum et tam mirabile factum per euolutiones temporum successiuas, possit in obliuionem uenire, sed nota fiant in gentibus magnalia Dei nostri, seriem facti, qualicunque modo in scriptum redactam, uestrae, beatissime Pater, offero maiestati, humiliter supplicans ne deputetur praesumptioni quod puer elementarius manum misit ad fortia: onus subire praesumpsit supra uires; quia fuit mihi intentio in hoc opere haec sola scribendi causa, ut sciant gentes mirabilia opera Dei; maxime cum, sicut ex ipso dicendi modo perpendi potest, non studuerim superfluis uerbis ornare codicem, sed simplicem exprimere simpliciter ueritatem. 
Firmum igitur habeat, Pater bone, uestrae dignatio sanctitatis, quod, etsi ad omnia quae in hoc facto contigerint scribenda, per ordinem non potuerim pertingere, uera sunt illa quae scripsi, cum nihil unquam apposuerim, nisi quod uiderim oculis meis, uel audierim a magnae auctoritatis personis et plenissima fide dignis. 
In prima autem huius operis fronte breuiter tango de sectis haereticorum et qualiter prouinciales, infidelitatis lepra infecti fuerint, a temporibus retroactis. 
Postea exprimo quomodo memorati Prouinciales haeretici, per praedicatores uerbi Dei, et uestrae sanctitatis ministros, admoniti fuerint ut redirent praeuaricatores ad cor et saepius requisiti  deinde crucesignatorum aduentus, ciuitatum et castrorum captiones, caeteraque ad progressum negotii fidei pertinentia, prout possum, per ordinem repraesento. 
Unde sciant qui lecturi sunt, quia in pluribus huius operis locis Tolosani, et aliarum ciuitatum et castrorum haeretici et defensores eorum, generaliter Albigenses uocantur, eo quod aliae nationes haereticos Prouinciales, Albigenses consueuerint appellare. 
Ut autem lector in hoc libello quod quaesierit possit facilius inuenire, sciat quod, secundum multiplices et successiuos negotii fidei processus, per uarias distinctiones digestum est opus istud

[1] INCIPIT HISTORIA ALBIGENSIS.
CAPUT PRIMUM. 
De legatione fratris Petri de Castronouo et fratris Radulphi de ordine Cisterciensi ad prouinciam Narbonensem.
In prouincia Narbonensi, ubi quondam fides floruerat, coepit inimicus fidei superseminare zizania; desipuit populus; Christi sacramenta, qui est Dei sapor et sapientia, profanans, factus insipiens, a uera desipiens theosebia, uagus et uagans per errores in ima, factus in inuio, et non in uia. 
Monachi duo Cistercienses, zelo fidei succensi, F. Petrus uidelicet de Castronouo et F. Radulphus, auctoritate summi pontificis contra pestem infidelitatis instituti legati, negligentiam omnem relegantes, legatione sibi indicta officiose fungentes, urbem Tolosam ingressi sunt et aggressi, a qua uenenum principaliter emanabat, plebes inficiens: sicque deficere faciens a Christi cognitione, a ueridico splendore, a deifica charitate. 
Radix amaritudinis sursum germinans, profundius in cordibus hominum conualuerat, nec sine multa difficultate potuit explantari. Suasum est Tolosanis saepe et multum ut haeresim abiurarent, ut haereticos relegarent. Suasum fuit eis a uiris apostolicis, sed minime persuasum, adeo siquidem morti inhaeserant, qui recesserant a uita, affecti et infecti nequam sapientia animali, terrenali, diabolica; expertes illius sapientiae quae desursum est, suadibilis est, bonis consentiens. 
Tandem illae duae oliuae, illa duo candelabra lucentia ante Dominum, seruis seruilem incutientes timorem; minantes eis rerum depraedationem, regum ac principum dedignationem intonantes; haereseon adiurationem, haereticorum expulsionem eis persuaserunt. Sicque ipsi, non uirtutis amore, sed, secundum poetam: Oderunt peccare mali, formidine poenae: quod manifestis indiciis demonstrarunt: nam statim periuri effecti, et miseriae suae recidiuum patientes, in conuenticulis suis, ipso noctis medio, praedicantes, haereticos occultabant. 
Heu, quam difficile est a consuetudine euelli! Haec Tolosa, tota dolosa, a prima sui fundatione, sicut asseritur, raro uel unquam expers huius pestis uel pestilentiae detestabilis, huius haereticae prauitatis, a patribus in filios successiue, ueneno superstitiosae infidelitatis diffuso. Quamobrem et ipsa in uindictam tanti sceleris, tantum dicitur iamdudum sustinuisse manus ultricis et iustae depopulationis excidium, ut in ipso meditullio ciuitatis, sulcata uomeribus planities pateret agrorum. Unus etiam de regibus suis inclytis, qui tunc temporis in ipsa regnabant, Alaricus, ut creditur, nomine, in extremum dedecus, pro foribus urbis eiusdem, est suspensus in patibulo. 
Huius antiquae uiscositatis faece infectum genimen, praedictae ciuitatis, genimen uiperarum, non poterat etiam nunc temporibus nostris a suae peruersitatis radice diuelli: quinimo naturam haereticam, et haeresim uernalem, furca dignae ultionis expulsam, usquequaque passa in se recurrere,
 Patrissare sitit, degenerare negans, cuius uicinitatis exemplo, sicut
 "Uuaque conspecta, liuorem ducit ab uua,
 Et grex totus in aruis,
 Unius scabie cadit, et porrigine porci". 
Vicinae urbes et oppida, radicatis in se haeresiarchis, per eiusdem infidelitatis surculos pullulantes, inficiebantur miserabiliter et mirabiliter peste ista. Barones terrae Prouincialis, fere omnes haereticorum defensores et receptores effecti, ipsos amabant ardentius, et contra Deum et Ecclesiam defendebant.

[2] CAPUT II.
De diuersis haereticorum sectis.
Et quoniam se in hoc loco quodammodo ingerit opportunitas, haereses et sectas haereticorum, enucleatius stylo breuitatis prosequi dignum duxi. 
Primo sciendum quod haeretici duos constituebant creatores, inuisibilium scilicet, quem uocabant benignum Deum, et uisibilium, quem malignum Deum nuncupabant. Nouum Testamentum benigno Deo, Vetus uero maligno attribuebant, et illud omnino repudiabant, praeter quasdam auctoritates quae de Veteri Testamento, Nouo sunt insertae, quas ob Noui reuerentiam Testamenti, recipere dignum aestimabant. 
Auctorem Veteris Testamenti mendacem asserebant, quia protoplastis dixit: Quacunque die comederitis de ligno scientiae boni et mali, morte moriemini, nec, sicut dicebant, post comestionem, mortui sunt; eum tamen reuera post gustum pomi uetiti, mortis miseriae fuerunt subiecti. Homicidam quoque ipsum nominabant, tum quia Sodomitas et Gomorrhaeos incinerauit, et aquis diluuii mundum deleuit, cum quia Pharaonem et Aegyptios mari obruit. 
Omnes Veteris Testamenti Patres, damnatos affirmabant; Ioannem Baptistam unum esse de maioribus daemonibus asserebant. Dicebant etiam in secreto suo, quod Christus ille qui natus est in Bethlehem terrestri et uisibili, et in Hierusalem crucifixus, malus fuit; et quod Maria Magdalena fuit eius concubina, et ipsa fuit mulier in adulterio deprehensa, de qua legitur in Euangelio. Bonus enim Christus, sicut dicebant, nunquam comedit uel bibit, nec ueram carnem assumpsit, nec unquam fuit in hoc mundo nisi spiritualiter in corpore Pauli. Ideo autem diximus in Bethlehem terrestri et inuisibili; quia haeretici fingebant esse aliam terram nouam et inuisibilem, et in alia terra secundum quosdam, bonus Christus fuit natus et crucifixus. 
Item dicebant haeretici bonum Deum duas habuisse uxores, Collant et Colibant, et ex ipsis filios et filias procreasse.  
Erant alii haeretici qui dicebant quod unus est Creator, sed habuit filios, Christum et diabolum. Dicebant et isti, omnes creaturas bonas fuisse, sed per filias de quibus legitur in Apocalypsi, omnia fuisse corrupta. 
Hi omnes membra Antichristi primogeniti Satanae, semen nequam, filii scelerati, in hypocrisi loquentes, mendacio corda simplicium seducentes, prouinciam Narbonensem, ueneno suae perfidiae infecerant.  
Fere totam Romanam Ecclesiam, speluncam latronum esse dicebant, et quia ipsa erat meretrix illa, de qua legitur in Apocalypsi. Sacramenta Ecclesiae usque adeo adnullabant, ut sacri baptismatis undam, ab aqua fluuiali non distare; sacrosancti corporis Christi hostiam, a pane laico non differre publice dogmatizarent; simplicium auribus hanc instillantes blasphemiam, quod Christi corpus etsi magnitudinem Alpium in se contineret, iamdudum 1consumptum a comedentibus et annihilatum fuisset. Confirmationem, confessionem, friuolas esse et inanes omnino reputabant. Sacrum matrimonium meretricium esse, nec aliquem in ipso saluari posse praedicabant, filios et filias generando. Resurrectionem quoque carnis diffitentes, quasdam adinuentiones confingebant inauditas, dicentes animas nostras esse spiritus illos angelicos qui per superbiae apostasiam praecipitati de coelo, corpora sua glorificata in aere reliquerunt, et ipsas animas, post successiuam qualiumcunque corporum septem, et terrenorum inhabitationem, quasi tunc demum poenitentia peracta, ad illa relicta corpora remeare.
Sciendum autem quod quidam inter haereticos dicebantur perfecti, siue boni homines; alii credentes haereticorum, qui dicebantur perfecti, nigrum habitum praeferebant; castitatem se tenere mentiebantur; esum carnium, ouorum, casei omnino detestabantur; non mentientes uideri uolebant, cum ipsi maxime de Deo quasi continue mentirentur. Dicebant etiam quod nulla unquam ratione debeant iurare. Credentes autem haereticorum dicebantur illi, qui saeculariter uiuentes, licet ad uitam perfectorum imitandam non pertingerent, in fide tamen illorum se saluari sperabant, diuisi siquidem erant in uiuendi modo, sed in fide et infidelitate uniti erant. Qui dicebantur credentes haereticorum, dediti erant usuris, rapinis, homicidiis et carnis illecebris, periuriis et peruersitatibus uniuersis. Isti siquidem ideo securius et effrenatius peccabant, quia credebant sine restitutione ablatorum, sine confessione et poenitentia se esse saluandos, dummodo in supremo mortis articulo Pater noster dicere. et manuum impositionem recipere a magistris suis potuissent. De perfectis uero haereticis, magistratus habebant, quos uocabant diacones et episcopos, sine quorum manuum impositione, nullus inter credentes moriturus, se saluari posse credebat. Verum si morienti cuilibet quantumcunque flagitioso manus imposuissent, dummodo Pater noster dicere posset, ita saluatum, et secundum eorum uulgare consolatum aestimabant, ut absque omni satisfactione, absque omni alio remedio statim euolaret ad coelum. Unde ridiculum quod super hoc audiuimus duximus inserendum. 
Quidam credens haereticorum, in supremo mortis articulo, per manuum impositionem a magistro suo consolationem tum accepit, sed Pater noster dicere non potuit, et sic exspirauit. Consolator eius quid de ipso diceret nesciebat, saluatus uidebatur per receptam manuum impositionem; damnatus quia non dixerat Dominicam Orationem. Quid plura? Consuluerunt haeretici quemdam militem, nomine Bertrandum de Saxiaco, qui erat haereticus, quid de illo iudicare deberent: miles autem tale dedit consilium et responsum: « De isto sustinebimus et dicemus quod saluus sit; omnes, alios nisi Pater noster dixerint in fine, damnatos iudicamus. » 
Item aliud ridiculum: Quidam credens haereticorum in morte legauit haereticis ccc solidos, et praecepit filio suo ut daret haereticis pecuniam illam. Quam cum, post mortem patris, haeretici requirerent a filio, dixit eis: « Volo ut dicatis prius, quomodo est patri meo. » Et dixerunt: « Certissime scias quod saluus est, et iam in coelestibus collocatus. » Quibus ille subridens: « Gratias Deo et uobis; uerumtamen ex quo pater meus iam est in gloria, animae ipsius non est opus eleemosynis; et ego tam benignos uos scio esse, quod amodo patrem meum a gloria non reuocabitis. Sciatis igitur quod nihil a me de pecunia reportabitis. » 
Non credimus autem silendum quod et quidam haeretici dicebant quod nullus poterat peccare ab umbilico et inferius. Imagines quae sunt in ecclesiis dicebant idolatriam; campanas earum turbas daemonum affirmabant. Item dicebant quod non peccabat quis grauius dormiendo cum matre uel sorore sua, quam cum qualibet alia. Illud et inter supremas fatuitates dicebant, quod si quis de perfectis peccaret mortaliter, comedendo uidelicet modicissimum carnium, uel casei seu oui uel alicuius rei sibi inhibitae, omnes consolati ab illo, amittebant Spiritum S. et oportebat eum iterum reconsolari; et etiam saluati, pro peccato consolatoris, cadebant de coelo. 
Erant praeterea alii haeretici, qui Waldenses dicebantur, a quodam, Waldio nomine Lugdunensi. Hi quidem mali erant sed comparatione aliorum haereticorum, longe minus peruersi: in multis enim nobiscum conueniebant, in aliquibus dissentiebant. Ut autem plurima de infidelitatibus eorum omittamus, in quatuor praecipue consistebat error eorum, in portandis scilicet sandaliis more apostolorum et in eo quod dicebant nulla ratione iurandum, uel occidendum; in hoc insuper quod asserebant quemlibet eorum in necessitate dummodo haberet sandalia, absque ordinibus ab episcopo acceptis, posse conficere corpus Christi. 
Haec nos de sectis haereticorum breuiter excerpsisse sufficiat. 
Quando aliquis se reddit haereticis, ille dicit qui recipit eum: « Amice, si uis esse de nostris, oportet ut renunties toti fidei quam tenet Romana Ecclesia. » Respondet: « Abrenuntio.--Ergo accipe Spiritum sanctum a bonis hominibus: » et tunc aspirat ei septies in ore. Item dicit illi: « Abrenuntias cruci illi, quam tibi fecit sacerdos in baptismo, in pectore, et in scapulis, et in capite de oleo et chrismate? » Respondet: « Abrenuntio.--Credis quod aqua illa operetur tibi salutem? » Respondet: « Non credo.--Abrenuntias uelo illi, quod tibi baptizato sacerdos posuit in capite? » Respondet: « Abrenuntio. » Ita accipit ille baptismum haereticorum, et abnegat baptismum Ecclesiae: tunc ponunt omnes manus super caput eius et osculantur eum, et induunt eum ueste nigra, et ex illa hora est quasi unus ex ipsis.

[3] CAPUT III. 
Qualiter et quando primum praedicatores uenerunt ad prouinciam Narbonensem contra haereticos.
Anno Verbi incarnati 1206, Oxomensis episcopus, Diegus nomine, uir magnus et magnifice extollendus, ad curiam Romanam accessit, summo desiderio desiderans episcopatum suum resignare, quo posset liberius ad paganos, causa praedicandi Christi Euangelium se transferre. Sed dominus papa Innocentius noluit acquiescere desiderio uiri sancti: imo praecepit ei ut ad sedem propriam remearet. 
Factum est igitur, dum rediret a curia, et esset apud Montempessulanum, inuenit ibi uenerabilem uirum Arnaldum abbatem Cisterciensem, et F. Petrum de Castronouo, et F. Radulphum monachos Cistercienses apostolicae sedis legatos, iniunctae sibi legationi, prae taedio renuntiare uolentes, eo quod nihil aut parum haereticis praedicando proficere potuissent. Quotiescunque enim uellent ipsis haereticis praedicare, obiiciebant eis haeretici conuersationem pessimam clericorum, et ita nisi uellent clericorum uitam corrigere, oporteret eos a praedicatione desistere. 
Memoratus autem episcopus, aduersus huiusmodi perplexitatem salubre dedit consilium, monens et consulens ut, caeteris omissis, praedicationi ardentius insudarent: et ut possent ora obstruere malignorum, in humilitate praecedentes exemplo, pii magistri facerent et docerent; irent pedites, sine auro et argento, per omnia formam apostolicam imitantes. Dicti uero legati haec omnia quasi quamdam nouitatem per se arripere non uolentes dixerunt, quod si quis fauorabilis auctoritatis eos sub hac forma uellet praecedere, ipsum libentissime sequerentur. Quid plura? Obtulit se uir Deo plenus, moxque familiam suam Oxomum transmittens, uno comite contentus, cum duobus saepedictis monachis, Petro uidelicet et Radulpho, Montempessulanum ingreditur, abbas autem Cisterciensis Cistercium perrexit, tum quia in proximo celebrandum erat Cisterciense capitulum, tum quia post celebratum capitulum, quosdam de abbatibus suis uolebat secum adducere, qui eum in exsequendo iniuncto sibi praedicationis officio adiuuarent. 
Exeuntes autem a Montepessulano, Oxomensis episcopus et praefati monachi uenerunt ad castrum quoddam Carmanum, ubi inuenerunt quemdam haeresiarcham, Balduinum nomine, et Theodoricum quemdam filium perditionis et stipulam incendii. Iste de Gallia oriundus, erat quidem nobilis genere, et canonicus fuerat Niuernensis. Postea uero, cum quidam miles, qui erat auunculus ipsius et haereticus pessimus, in Parisiensi concilio, coram Octauiano cardinale et apostolicae sedis legato, fuisset de haeresi condemnatus, uidens iste quod diutius latere non ualeret, ad partes se transtulit Narbonenses, ubi ab haereticis in maximo amore et ueneratione est habitus; tum quia aliquantulum caeteris acutior uideretur, tum quia gloriabantur se habuisse de Francia, ubi esset fons scientiae et religionis Christianae, suae iniquitatis socium, suae nequitiae defensorem. Nec praetereundum quod Theodoricum faciebat se uocari, cum Guillelmus antea uocaretur. 
Habita cum his duobus disputatione per octo dies, Balduino uidelicet et Theodorico, praedicatores nostri uniuersum populum dicti castri, salutaribus monitis ad saepedictorum haereticorum odium conuerterunt. Ipsos siquidem haereticos a se libentissime expulissent, sed dominus castri, ueneno perfidiae infectus, eos sibi familiares fecerat et amicos; uerba autem illius disputationis, longum esset per omnia enarrare. Sed hoc solummodo adnectere dignum duxi: quod cum uenerabilis episcopus, dictum Theodoricum, ad ima conclusionis disputando, deduxisset: « Scio, inquit Theodoricus, scio cuius spiritus sis, siquidem in spiritu Eliae uenisti. » Ad haec sanctus: « Et si ego in spiritu Eliae ueni, tu uenisti in spiritu Antichristi. » Actis igitur ibi octo diebus exeuntes a castro, uenerabiles uiros prosecutus est populus per leucam fere unam. 
Illi autem recto itinere procedentes, Biterrensem aggressi sunt ciuitatem, ubi per dies XV, disputantes et praedicantes, confirmabant in fide paucos qui ibi erant Catholicos, haereticos confundebant. Venerabilis autem episcopus Oxomensis et F. Radulphus consuluerunt F. Petro de Castronouo, ut ad tempus ab eis recederet; timebant siquidem, ne occideretur F. Petrus, eo quod ipsum odio haberent haeretici super omnes. Recessit igitur F. P. ab episcopo et F. R. tempore aliquanto. 
Ipsi a Bitteris egressi Carcassonam gressu prospero deuenerunt: ubi per octo dies morantes, praedicationi et disputationibus insistebant. Contigit tempore illo prope. Carcassonam miraculum, quod praeteriri non debet. Metebant haeretici segetes suas, in die Natiuitatis sancti Ioannis Baptistae: ipsum enim non prophetam, sed malignissimum esse dicebant; dum igitur meterent, aspiciens unus ex eis manum suam uidit manipulum suum sanguinolentum: quod uidens, putauit quod incidisset manum; sed inueniens eam sanam, exclamauit sociis: « Quid ultra? » Aspicientes singuli manipulos quos tenebant inuenerunt eos sanguinolentos, manibus conseruatis illaesis. Venerabilis autem abbas Vallium Guido tunc erat in illa terra, qui manipulum sanguinolentum uidit, et ipse mihi hoc narrauit.
Quia uero longum esset enarrare per ordinem quomodo uiri apostolici, scilicet praedicatores nostri circuibant per castra, euangelizantes et disputantes ubique, his omissis, ad praecipua ueniamus.  
Quodam die conuenerunt omnes haeresiarchae apud quoddam castrum in Carcassonensi dioecesi, quod dicitur Mons regalis, disputaturi unanimiter aduersus uiros saepius memoratos. Ad hanc disputationem rediit F. P. de Castronouo, qui, sicut paulo ante diximus, discesserat apud Biterrim. Disputantibus autem dati fuerunt iudices de ipsis credentibus haereticorum; protelata autem fuit disputatio per XV dies, et redacta fuerunt in scriptum hinc inde proposita et tradita iudicibus, ut diffinitiuam sententiam promulgarent. Videntes autem ipsi iudices haereticos suos manifestissime superatos, noluerunt dare sententiam, sed et scripta quae a nostris acceperant, ne uenirent in publicum noluerunt reddere, sed tradiderunt haereticis.  
His peractis, recessit F. P. de Castronouo a sociis suis, et iuit in Prouinciam, et laborauit ut componeret nobiles Prouinciae, hac autem intentione, ut auxilio eorum qui pacem iurauerant, posset haereticos de Narbonensi prouincia exstirpare. Sed comes Tolosanus, Raimundus nomine, inimicus pacis, noluit acquiescere dictae paci, donec tam per guerras, quas mouebant ei nobiles Prouinciae, mediante industria uiri Dei, quam per excommunicationem ab eodem in ipsum comitem promulgatam, iurare compulsus est pacem illam. 
Sed qui fidem negauerat, et erat infideli deterior, nunquam deferens iuramento, iurauit pluries, pluries periurauit. Quem uir sanctissimus F. Petrus magna animi uirtute corripuit, tyrannum intrepidus aggrediens, eique in facie resistens, quia reprehensibilis, imo damnabilis erat ualde, confundebatque eum uir magnae constantiae, uir conscientiae illibatae, adeo ut exprobraret ei quod erat per omnia periurus: et uere sic erat.

[4] CAPUT IV. 
Descriptio uitae corruptoe atque morum comitis Tolosani erga Deum et eius Ecclesiam.
Quia ergo opportunitas se ingessit, hic de incredulitate ipsius comitis aliquid breuiter explicemus. Primo dicendum quod, quasi a primis cunabulis, semper haereticos dilexit et fouit, et eos in terra sua habens, quibuscunque modis potuit, honorauit, usque hodie etiam, sicut asseritur, ubicunque pergit, haereticos sub communi habitu secum ducit, ut si ipsum mori contigerit, inter manus ipsorum moriatur: credebat enim, absque omni poenitentia, quantumcunque peccator fuerit, se saluandum, si in ipso mortis articulo impositionem manuum eorum potuisset adipisci. Faciebat et deferri Nouum Testamentum, ut, si necesse esset, impositionem manuum cum libro reciperet ab haereticis. Vetus siquidem Testamentum detestantur haeretici: dicunt Deum illum qui ueterem legem instituit, malum esse, uocantes eum traditorem propter spoliationem Aegypti; homicidam, propter diluuium et subuersionem Aeyptiorum; dicunt et Moysen, Iosue, Dauid, illius mali Dei fuisse ruptarios et ministros. 
Dixit et saepedictus comes quodam die haereticis, sicut pro certo scimus, quod uolebat facere nutriri filium suum apud Tolosam inter haereticos, ut addisceret fidem, imo infidelitatem illorum. Dixit et quadam die quod uellet dare centum marcas argenti ut quidam miles suus posset capere fidem haereticorum, ad quam multoties inuitauerat eum, et quam faciebat ei saepius praedicari. Praeterea quando haeretici mittebant ei aliqua xenia uel cibaria, gratissime suscipiebat, et faciebat optime seruari ea, nec patiebatur quod aliquis comederet ex eis, nisi ipse et aliqui eius familiares. Multoties etiam, sicut certissime cognouimus, adorabat haereticos flexis in terra genibus, et petebat ab eis benedictionem et osculabatur eos. 
Quodam die erat dictus comes in exspectatione quorumdam hominum qui debebant uenire ad eum; sed cum non uenissent, dixit: « Bene apparet quod diabolus fecit mundum istum, quia nihil succedit nobis ad uotum. » Dixit praeterea idem comes uenerabili episcopo Tolosano, sicut ab eodem episcopo audiui, quod monachi Cistercienses non poterant saluari, quia tenebant oues quae luxuriam exercebant. O haeresis inaudita! 
Dixit et comes dicto episcopo Tolosano ut ueniret de nocte in palatium eius, et audiret praedicationem haereticorum: unde perpenditur quod saepe de nocte audiebat eos. 
Erat quondam memoratus comes quadam die in ecclesia quadam ubi missa celebrabatur: habebat autem secum quemdam mimum, qui, sicut mos est huiusmodi ioculatorum, homines cum bucca histrionice deridebat. Cum autem sacerdos qui celebrabat missam uerteret se ad populum, dicens, Dominus uobiscum, sceleratissimus comes dixit histrioni suo, ut contra faceret et derideret sacerdotem. Dixit praeterea aliquando supradictus comes quod mallet assimilari cuidam haeretico, qui erat apud Castras in Albigensi dioecesi detruncatus membris et habitu miserabili, quam esse rex uel imperator.  
Quod autem ipse haereticos semper fouit, ex hoc habemus probatissimum argumentum; quia nunquam ab aliquo sedis apostolicae legato, potuit induci ad hoc, ut saepedictos haereticos de terra sua depelleret, licet compulsus ab ipsis legatis multoties abiurauit. Praeterea adeo paruipendebat matrimonii sacramentum, quod quotiescunque ei displicuit uxor propria, ipsam dimittens aliam duxit, ita quod quatuor uxores habuerit, quarum tres adhuc uiuunt. Habuit enim primo sororem uicecomitis Biterrensis, nomine Beatricem: qua dimissa, duxit filiam ducis Cipri; hac dimissa, duxit sororem regis Angliae Richardi, quae contingebat ei in tertio gradu consanguinitatis: qua mortua, accepit sororem regis Arragonensis, quae similiter erat consanguinea eius in quarto gradu. Nec silendum est quod, cum ipse teneret primam uxorem suam, monuit eam saepissime ut habitum religionis assumeret. Illa autem intelligens quid intenderet, ex industria quaesiuit ab eo, utrum uellet quod ipsa in ordine Cisterciensi fieret monialis: ipse autem dixit, quod non. Quaesiuit iterum utrum uellet quod ipsa fieret monacha in ordine Fontis Ebraldi. Respondit comes quod non uolebat. Tunc quaesiuit ab eo quid ipse uellet, et mandauit quod, si uellet fieri eremitica, ipse ei in omnibus prouideret, et factum est ita.
Erat quidam pessimus haereticus apud Tolosam, Hugofaber nomine, qui quondam in tantam lapsus est dementiam, quod iuxta altare cuiusdam ecclesiae purgauit uentrem, et in contemptum Dei cum palla altaris tersit posteriora sua. O scelus inauditum! Dixit et haereticus praedictus quadam die quod, quando sacerdos in missa percipiebat Dominici corporis sacramentum, traiiciebat daemonem in corpus suum: quae omnia cum uir uenerabilis abbas Cistercii, qui tunc erat abbas Grandis-siluae in territorio Tolosano comiti retulisset, et eum moneret qui tantum facinus perpetrarat, respondit comes quod nullo modo puniret propter hoc ciuem suum. Abominationes praedictas narrauit dominus abbas Cisterciensis, qui tunc erat archiepiscopus Narbonensis ferme uiginti episcopis, me praesente in concilio apud Vaurum: 
adeo autem semper fuit luxuriosus et lubricus dictus comes, quod, sicut pro certo didiscimus, sorore propria abutebatur, in contemptum religionis Christianae: ab infantia enim sua concubinas patris sui quaerebat diligentissime, et cum illis diligentissime concubebat; uix enim ei aliqua placere poterat, nisi sciret patrem suum prius accubuisse cum ea: unde et pater ipsius, tam propter haeresim, quam propter enormitatem istam, exhaeredationem suam ei saepissime praedicebat. 
Praeterea ruptarios mirabili quoque amplexatus est affectu dictus comes, per quos spoliabat ecclesias, monasteria destruebat, omnesque sibi uicinos quos poterat exhaereditabat: 
ita semper se habuit membrum diaboli, filius proditionis, primogenitus Satanae, inimicus crucis et Ecclesiae persecutor, haereticorum defensio, Catholicorum depressio, minister perditionis, fidei abiurator, plenus scelerum, peccatorum omnium apotheca.
Ludebat quodam die comes in ludo schaccorum cum quodam capellano, et inter ludendum dixit capellano: « Deus Moysi, quem uos creditis, non poterit uos iuuare in ludo isto, » et addidit: « Nunquam me iuuet Deus ille. » 
Alio tempore, cum ipse comes a partibus Tolosanis iturus esset contra aduersarios quosdam suos in partes prouinciae, media nocte surgens, uenit ad domum in qua haeretici Tolosani erant congregati, et dixit eis: « Domini ac fratres, bellorum uarii sunt euentus, quidquid de me contingat, in manus uestras commendo corpus et animam meam. » Quo facto, desuper abundanti duos haereticos in ueste communi secum adduxit, ut si forte mori eum contingeret, inter manus ipsorum moreretur. 
Infirmabatur quodam tempore comes maledictus in terra Arragonum, et cum multum inualesceret infirmitas, fecit sibi fieri lecticam, et in lectica illa faciebat se Tolosam deportari: et cum quadam die quaereretur ab eo, cur cum tanta festinatione se faceret deportari, cum tam grauissima infirmitate laboraret, respondit miser: « Quia non sunt boni homines in terra ista inter quorum manus possim mori. » Haeretici enim a fautoribus suis boni homines uocabantur, sed et amplioribus signis et dictis se fatebatur haereticum: dicebat enim: « Scio me exhaeredandum fore pro bonis hominibus istis, sed non tantum exhaeredationem, imo etiam decapitationem pro ipsis paratus sum sustinere. » 
Haec de incredulitate et malitia dicti miseri dixisse sufficiat, nunc ad propositum reuertamur.

[5] CAPUT V. 
De aduentu XII abbatum ordinis Cisterciensis causaque praedicationis et reditu ac obitu domini Didaci episcopi Oxomensis, et disputationibus.
Celebrata disputatione praenotata in Monte-regali, dum adhuc essent praedicatores nostri apud Montem-regalem, et circumquaque uerbum Dei et salutis monita seminantes mendicarent ostiatim panem suum, superuenit uir uenerabilis abbas Cistercii, Arnaudus nomine, a partibus Franciae, abbates duodecim habens secum, qui totius uiri religionis, uiri perfectae et sanctae scientiae, uiri incomparabilis sanctitatis, iuxta numerum sanctissimum apostolorum, cum abbate decimo tertio, duodecim aduenerunt, parati de ea quae in ipsis erat fide et spe, omni disputanti reddere rationem : et hi omnes cum pluribus monachis, quos secum adduxerant, omnem sectantes humilitatem, iuxta exemplar quod eis ostensum erat in monte, id est quod audierant de episcopo Oxomense, pedites procedebant, statim ab abbate Cisterciense longe lateque singuli dispersi; et assignati sunt unicuique termini proprii, per quos discurrendo praedicationi insisterent, disputationibus insudarent.

[6] CAPUT VI. 
De colloquio Apamiensi et morte Oxomensis episcopi.
Episcopus Oxomensis uoluit ad suum redire episcopatum, ut et domui suae disponeret, et praedicatoribus uerbi Dei in Narbonensi prouincia, de suis prouentibus necessaria prouideret. Dum ergo recederet tendens ad Hispaniam, uenit apud Apamias in territorio Tolosano: et conuenerunt ad eum Fulco Tolosanus, et Nauarrus Consoranensis episcopi et plurimi abbates, habita ibi disputatione cum Waldensibus; plane conuicti sunt Waldenses et confusi, et populus castri, praecipue pauperes ex parte maxima fauit nostris: ille etiam qui constitutus erat iudex in disputatione, et erat fauens Waldensibus, magnusque in castro illo, renuntiauit prauitati haereticae, et in manu domini Oxomensis obtulit se et sua: a die etiam illa et deinceps sectatores superstitionis haereticae uiriliter impugnauit. 
Huic disputationi interfuit ille pessimus traditor comes Fuxi, ille crudelissimus persecutor Ecclesiae, Christi hostis. Hic uxorem habebat manifestam haereticam de secta Waldensium et duas sorores, quarum una sectas Waldensium, alia uero aliorum perfidorum haereses profitebatur. Celebrata autem disputatione praedicta in palatio ipsius comitis, idem comes Waldenses die uno, praedicatores nostros de altero procurauit. O ficta humilitas! 
Post haec episcopus Oxomensis ad suum perrexit episcopatum, firmum habens propositum redeundi, quam citius posset, ad peragendum negotium fidei in prouincia Narbonensi. Peractis uero in episcopatu paucis diebus, dum redire disponeret morte praeuentus, in senectute sua feliciter obdormiuit: prius autem quam ipse decederet, in fata decesserat supramemoratus F. Radulphus uir bonae memoriae, in quadam abbatia ordinis Cisterciensis prope S. Aegidium, quae dicitur Francia uallis. 
Subtractis igitur his duobus luminaribus, episcopo uidelicet Oxomensi et F. Radulpho, uenerabilis Guido abbas uallium Sarnay in dioecesi Parisiensi, qui cum aliis abbatibus causa praedicationis, in Narbonensem prouinciam uenerat uir nobilis genere, sed scientia longe nobilior et uirtute, qui etiam postea episcopus factus est Carcassonensis, prior inter praedicatores constitutus est et magister, abbas siquidem Cisterciensis ad alias partes se transtulit, quibusdam magnis negotiis tunc temporis impeditus.  
Discurrentes igitur praedicatores sancti haereticosque disputando manifestissime conuincentes: sed, quia obstinati erant in malitia, conuertere non ualentes post multum temporis, cum parum aut nihil praedicando siue disputando proficere potuissent, ad partes Galliae sunt reuersi. 
Nec praetereundum est quod, cum dictus abbas uallium Sarnay, cum supradicto Theodorico, et quodam alio haeresiarcha maximo, Bernardo scilicet de Cimorra, qui in Carcassonensi dioecesi praecipuus habebatur, disputasset pluries et eos saepius conuicisset, quodam die, cum saepedictus Theodoricus, nihil aliud respondere potuisset, dixit abbati: « Diu me detinuit meretrix, sed de caetero non tenebit: » hoc dicens, dicebat Romanam Ecclesiam meretricem. Nec silendum quod, cum saepedictus abbas uallium Sarnay, alio die castellum quoddam prope Carcassonam, Lauranum nomine, causa praedicationis intraret, in ipso introitu castri signaculo crucis se signauit: quod uidens miles quidam haereticus qui erat in castro dixit abbati: « Nunquam me adiuuet signum istud! »

[7] CAPUT VII. 
Miraculum de schedula, B. Dominici manu scripta, quae ter flammis iniecta, illaesa resiliit.
Contigit tempore illo quoddam miraculum fieri, quod in hoc loco dignum duximus interserendum. Disputauerant quadam die quidam praedicatores nostri, uiri religiosi aduersus haereticos, unus autem de nostris, Dominicus nomine, uir totius sanctitatis, qui socius fuerat episcopi Oxomensis, auctoritates, quas in medium produxerat, redegit in scriptum, et cuidam haeretico tradidit schedulam illam, ut supra obiectis deliberaret. Nocte igitur illa erant haeretici congregati in una domo, sedentes ad ignem. Ille autem cui uir Dei tradiderat schedulam, produxit eam in medium: tunc dixerunt socii sui ut in medium ignem illam proiiceret, et si schedula illa combureretur uera esset fides; imo perfidia haereticorum: si uero incombusta maneret, fidem quam praedicabant nostri, ueram esse faterentur. Quid plura? In hoc consentiunt omnes, schedula in ignem proiicitur; sed, cum in medio igne aliquantulum moram fecisset, incombusta penitus ab igne resiliuit. Stupentibus qui aderant unus caeteris durior ait illis: « Proiiciatur in ignem iterum ex tunc experiemini plenius ueritatem: » proiicitur iterum, iterum resiliit incombusta. Quod uidens ille durus et tardus ad credendum, dixit iterum: « Trina uice proiiciatur, et tunc sine dubio rei exitum cognoscemus: » proiicitur tertio, nec tunc quidem comburitur, sed integra ab igne resiliit et illaesa. Haeretici autem, uisis tot signis, ne tunc ad fidem uoluerunt conuerti, sed in sua manentes malitia, districtissime sibi inuicem inhibuerunt ne miraculum istud per narrationem alicuius ad nostrorum notitiam deueniret; sed miles quidam, qui erat cum illis, qui aliquantulum consentiebat fidei nostrae noluit celare quod uiderat, sed pluribus enarrauit. Factum est autem hoc apud Montem-regalem, sicut ab ore uiri religiosissimi audiui, qui schedulam haeretico tradidit superscriptam.

[8] CAPUT VIII. 
De martyrio fratris Petri de Castronouo, qui gladiis impiorum occubuit.
His de praedicatoribus uerbi Dei breuiter praelibatis, ad martyrium uiri uenerabilis et athletae fortissimi F. Petri de Castronouo, iuuante Deo, ueniamus: quod nullo modo melius, uel magis authentice credimus nos facturos, quam ut litteras D. papae, narrationi nostrae inseramus, quas Christi fidelibus destinauit, ipsum martyrium plenius continentes. Forma litterarum haec est:
INNOCENTIUS episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis nobilibus uiris, comitibus, baronibus et uniuersis militibus per Narbonensem, Arelatensem, Ebredunensem, Aquensem et Viennensem prouincias constitutis, salutem et apostolicam benedictionem.
Rem credulam audiuimus, et in communem luctum generalis Ecclesiae deducendam, quod cum sanctae memoriae F. P. de Castronouo monachus et sacerdos, uir inter uiros utique uirtuosus, uita, scientia et fama praeclarus, ad euangelizandum pacem, et confirmandam fidem, in prouincia Auxitana cum aliis destinatus in commisso sibi ministerio laudabiliter profecisset, et proficere non cessaret: quippe qui plene in schola Christi didiscerat quod doceret, et eum qui secundum doctrinam et fidelem obtinendo sermonem, in sana poterat exhortari doctrina, et contradicentes reuincere paratus omni poscenti semper reddere rationem, ut poterat uir in fide catholicus, in lege peritus, in sermone facundus, concitauit aduersus ipsum diabolus ministrum suum comitem Tolosanum Raimundum, qui cum pro multis et magnis excessibus, quos in Ecclesiam commiserat et in Deum, saepe censuram ecclesiasticam incurrisset, et saepe sicut homo uersipellis et callidus, lubricus et inconstans, poenitudine simulata fuerat absolutus: tandem odium continere non praeualens quod ceperat contra ipsum, eo quod non erat in ore eius uerbum ueritatis ad faciendam uindictam in nationibus et increpationes in populis ac eo fortius in eodem comite, quo magis pro maioribus erat ipse facinoribus increpandus tam tanquam collegam suum, apostolicae sedis legatos ad uillam S. Aegidii conuocauit, promittens super cunctis quibus impetebatur capitulis satisfactionem plenariam exhibere. Cum autem, conuenientibus illis in uillam praedictam, praefatus comes salutaria monita sibi facta, modo uelut uerax et facilis promitteret se facturum; et modo, uelut fallax et durus, ea prorsus facere recusaret, uolentibus illis demum ab eadem uilla recedere, mortem est publice comminatus, dicens quod quocunque uel per terram diuertant uel per aquam, uigilanter eorum obseruaret egressum: et confestim dictis facta compensans, complices suos ad exquisitas insidias destinauit. 
Cumque uero nec ad preces dilecti filii abbatis S. Aegidii, nec instantia consulum et burgensium, furoris sui mitigari insania potuisset, ipsi eos, inuito comite, nimiumque dolente cum armatae manus praesidio, prope ripam Rhodani fluuii deduxerunt, ubi nocte quieuerunt instante, quibusdam eiusdem comitis satellitibus, ipsi prorsus ignotis hospitantibus cum eisdem, qui, sicut apparuit in effectu, sanguinem quaerebat eorum.
In crastino itaque mane facto et missa celebrata de more, cum innocui Christi milites ad transitum se fluminis praepararent, unus de praedictis Satanae satellitibus, lanceam suam uibrans, praenominatum Petrum, supra Christum petram immobili firmitate fundatum tantae proditionis incautum, inter costas inferius uulnerauit. Qui prius in ipsum respiciens percussorem, et Christi magistri sui, cum B. Stephano secutus est exemplum; dixit ad ipsum: « Deus tibi dimittat, quia ego dimitto, » pietatis et patientiae uerbum saepius repetendo. Deinde sic transfixus, acerbitatem illati uulneris spe coelestium est oblitus: et instanti suae pretiosae mortis articulo, cum ministerii sui sociis qui fidem promouerent et pacem, non desinens ordinare, post multas ad Dominum orationes in Christo feliciter obdormiuit. Qui profecto, cum ob fidem et pacem, quibus nulla est prorsus causa laudabilior ad martyrium, sanguinem suum fuderit, claris iam, ut credimus, miraculis coruscasset, nisi hoc illorum incredulitas impediret. De quorum similibus in Euangelio legitur, qua ibi uirtutes Iesus non faciebat multas, propter incredulitatem eorum, quia, quanquam linguae, non fidelibus sed infidelibus sint in signum Saluator tamen praesentatus Herodi, qui, teste Luca, ualde gauisus est, uiso ipso, pro eo quod signum aliquod ab eo fieri sperabat, et facere dedignatus est signum, et reddere interroganti responsum, sciens quia incredulitas signorum, non credulitatis inductio, sed uanitatis illum admiratio delectabat. 
Licet autem ipsa praua generatio et peruersa Prouincialium non sit digna, ut tam cito sicut forsitan ipsa quaerit, de suo sibi martyre signum detur; expedisse tamen credimus, ut unus ipse pro ipsa, ne tota pereat, moreretur. Quae contagio haereticae prauitatis infecta, per interpellantem occisi sanguinem, a suo melius reuocetur errore, 
hoc est enim uetus sacrificium Iesu Christi, hoc miraculosum ingenium Saluatoris, ut cum in suis esse uictus putatur, tunc uincat fortius in eisdem et ea uirtute qua ipse mortem moriendo destruxit, a superatis interdum famulis suis, superatores eorum faciat superari. Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum fuerit, plurimum fructum affert. Sperantes igitur quod de morte huius fecundissimi grani, sit fructus in Christi Ecclesia prouenturus, cum profecto sit dure culpabilis et culpabiliter durus, cuius animam ipsius gladius non pertransit, nec unquam penitus desperantes, cum utilitas tanta debeat in sanguine suo esse, quod suae praedicationis nuntiis circa memoratam prouinciam, pro qua ipse in corruptionem descendit ob tanta Deus tribuat incrementa. Venerabiles fratres nostros archiepiscopos eorumque suffraganeos monendos duximus, attentius et hortandos per Spiritum sanctum in uirtute obedientiae districte praecipiendo ut uerbum pacis et fidei seminatum ab eo suae praedicationis irriguis conualescere facientes, et ad pugnandam haereticam prauitatem ac fidem catholicam confirmandam ad exstirpanda uitia et plantandas uirtutes indefesse studio sedulitatis instantes. Iam dictum Dei famuli occisorem, et uniuersos quorum ope uel opere consilio uel fauore, tantum facinus perpetrauit receptatores quoque uel defensores illius ex parte omnipotentis Dei Patris, Filii et Spiritus sancti auctoritate quoque BB. apost. Petri, et Pauli, et nostra, excommunicatos et anathematizatos per suas dioeceses denuntient uniuersis: et omnia loca prorsus, ad quae ipse uel aliquis ipsorum deuenerint praesentibus eis, interdicto faciant ecclesiastico subiacere, singulis diebus Dominicis et festiuis, pulsantibus campanis et candelis accensis, donec ad sedem apostolicam accedentes, per satisfactionem condignam mereantur absolui, sententiam huiusmodi solemniter innouantes. Illi autem qui orthodoxae fidei zelo succensi ad uindicandum sanguinem iustum, qui de terra clamare non cessat ad coelum, donec ad confundendum subuersos et subuersores de coelo descendat ad terram Deus ultionum, uiriliter se accinxerint aduersus hos pestilentes qui simul in unum pacem et ueritatem impugnant, suorum remissionem peccaminum a Deo eiusque uicario secure promittant indultam, ut eis labor huiusmodi, ad operis satisfactionem sufficiat similiter illis offensis pro quibus cordis contritionem et ueram confessionem oris obtulerint uero Deo huiusmodi siquidem pestilentes prouinciales, non tam iam nostra diripere, sed nos perimere moliuntur; nec solum ad perimendas animas linguas acuunt, uerum etiam ad perdenda corpora manus extendunt prolisores animarum effecti, et corporum peremptores. 
Licet autem praefatus comes pro multis et magnis flagitiis, quae longum esset per omnia enarrare, iamdudum sit anathematis mucrone percussus, quia tamen certis indiciis, mortis sancti uiri praesumitur esse reus, non solum ex eo quod publice comminatus est ei mortem et insidias parauit eidem, uerum etiam ex eo quod occisorem ipsius in multam familiaritatem admisit, et magnis donis remunerauit eumdem, ut de caeteris praesumptionibus taceamus, quae plenius innotescunt multis. Ob hanc quoque causam, iidem archiepiscopi et episcopi publice nuntient anathematizatum eumdem. Et cum iuxta sanctorum Patrum canonicas sanctiones, ei qui fidem Deo non seruat, fides seruanda non sit, a communione fidelium segregato, utpote qui uitandus est potius quam fouendus, omnes qui dicto comiti fidelitatis seu societatis, aut foederis huiuscemodi iuramento tenentur astricti, auctoritate apostolica denuntient interim absolutos, et cuilibet catholico uiro licere, saluo iure domino principali, non solum persequi personam eiusdem, uerum etiam occupare et detinere terram ipsius, illius praesertim obtentu, quod ab haeresi per suam prudentiam fortiter expietur, quae per illius nequitiam fuit hactenus turpiter sauciata, maculata. Quia dignum est ut manus omnium contra ipsum consurgant, cuius manus exstitit contra omnes. Quod si nec sic uexatio dederit intellectum, manus nostras in eo curabimus aggrauare. Si quo modo uero satisfactionem promiserit exhibere, ipsum poenitudinis suae haec signa praemittere oportebit, ut de toto posse suo depellat prauitatis haereticae sectatores, et se paci satagat conciliare fraternae, cum principaliter propter culpam quam in utroque noscitur commisisse, in eum ecclesiastica fuerit prolata censura; quanquam si in suas iniquitates Deus uoluerit obseruare, uix posset congrue satisfacere non tantummodo pro seipso, sed pro alia multitudine, quam in laqueum damnationis induxit. Quia uero secundum sententiam Veritatis timendi non sunt qui corpus occidunt, sed ille qui potest mittere corpus et animam in gehennam, confidimus et speramus in eo qui, ut a fidelibus suis timorem mortis auferret, mortuus die tertia resurrexit, quod praefati hominis Dei mors, uenerabili fratri nostro Consoranensi episcopo et dilecto filio A. abbati Cisterciensi apostolicae sedis legatis, aliisque orthodoxae fidei sectatoribus, non solum timorem non incutiet, sed amorem accendet, ut eius exemplo qui uitam aeternam temporali morte feliciter est mercatus, animas suas in tam glorioso certamine, si necesse fuerit, pro Christo ponere non formident. Unde archiepiscopis et episcopis consulendum duximus, admonendo, preces praeceptis, praecepta precibus inculcantes, ut legatorum ipsorum salubribus monitis et mandatis efficaciter intendentes, tanquam strenuissimi commilitones assistent eidem in omnibus, quae propter haec ipsis duxerint iniungenda, scientes quod sententiam quam ipsi non solum in rebelles, sed etiam in desides promulgauerint, nos ratam haberi praecipimus et inuiolabiliter obseruari. 
Eia igitur Christi milites, eia strenui militiae Christianae tirones, moueat uos generalis Ecclesiae gemitus; succendat uos ad tantam Dei nostri uindicandam iniuriam pius zelus. Mementote quia Creator noster nostri non indiguit, cum nos fecit: qui, quanquam nostro seruitio non indigeat, ut quasi per illud minus in agendo minus uoluerint fatigetur, et sua omnipotentia minor sit obsequio nostro carens, occasionem tamen in hoc articulo nobis tribuit acceptabiliter seruiendi. 
Cum igitur post interfectionem praefati iusti, Ecclesia quae in partibus illis est, absque consolatore in tristitia et moerore sedente, fides euanuisse, periisse pax, haeretica pestis et hostilis rabies fortius inualuisse dicatur, ac si potenter in eius nouitate procellae non succurratur eidem, pene penitus uidebitur nauis Ecclesiae naufragari, uniuersitatem uestram monemus attentius et propensius exhortamur, ac in tantae necessitatis articulo in uirtute Christi confidenter iniungimus, et in remissionem peccaminum indulgemus, quatenus tantis malis occurrere non tardetis, et ad pacificandum gentes illas, in eo qui est Deus pacis et dilectionis intendere procuretis: et quibuscunque modis reuelauerit uobis Deus, haereticam ibi studeatis perfidiam abolere, sectatores ipsius eo quam Saracenos securius quo peiores sunt illis in manu forti et extento brachio impugnando. 
Praenominatum etiam comitem, qui quasi foedus percussisset cum eadem morte propria non recogitat, si forte uexatio sibi tribuat intellectum, et impleta facies eius ignominia incipiat inquirere nomen Dei ad satisfaciendum nobis et Ecclesiae, imo Deo, pondere non desinatis inductae super eum oppressionis urgere ipsum et fautores eiusdem de castris Domini depellendo, et auferendo terras eorum in quibus relegatis haereticis, habitatores Catholici subrogentur, qui scilicet orthodoxae fidei nostrae disciplinam in sanctitate et iustitia seruiant coram Deo.
Datum Laterani, VI Id. Martii, pontif. nostri ann. II.
His dictis de morte sanctissimi uiri praelibatis, ad narrationis nostrae seriem redeamus.

[9] CAPUT IX. 
Tolosanus et Consoranensis episcopi Romam legantur, ut pontifici maximo statum Ecclesiae in Narbonensi prouincia exponant.
Videntes igitur praelati Narbonensis prouinciae, et alii quos tangebat negotium pacis et fidei, decessisse bonos uiros Oxomensem episcopum et fratres Petrum de Castronouo, et F. Radulphum, qui fuerant praedicationis in terra praenotata principes et magistri; animaduertentes quod eadem praedicatio etiam iam peregerit ex parte maxima cursum suum, nec multum profecerit, imo penitus fructu frustrata sit exoptato, ad pedes summi pontificis iudicant transmittendum. 
Accingunt ergo se uiri uenerabiles, Fulco Tolosanus, et Nauarrus Consoranensis episcopi, Romamque properant, supplicaturi domino papae ut periclitanti in Narbonensi prouincia, et Bituricensi, et Burdegalensi pro pace Ecclesiae, et quasi penitus naufraganti manum porrigat adiutricem. 
Dominus autem papa Innocentius, qui defendendae fidei catholicae necessitatibus totis nisibus occumbebat, tanto morbo manum apposuit medicam, generales et efficaces super hoc negotio litteras in Franciam transmittendo, sicut inferius plenius exprimemus. 
Quod audiens comes Tolosanus, imo dicamus melius Dolosanus, perrexisse uidelicet praenotatos episcopos ad curiam Romanam, timens se digne pro meritis puniendum, uidensque facta sua non posse impune transire, poenitudinem simulans, et si possit sibi praecauens in futurum: cum multos alios iam misisset, quosdam exsecrabiles et malignos, archiepiscopum Auxitanum et Raimundum de Rebastenchs, qui quondam fuerat Tolosanus episcopus, sed meritis suis exigentibus erat depositus, misit Romam; conquestusque est domino papae per nuntios illos, de abbate Cisterciensi, qui legatione super negotio fidei fungebatur; asserens quod eum exacerbaret nimis aspere et plus iusto; promittens etiam comes quod si dominus papa aliquem a latere suo ad illum dirigeret, ad uoluntatem ipsius per omnia se haberet. Hoc autem non dixit, quia uellet, se aliquatenus emendare. Sed cogitabat, quod si dominus papa aliquem de suis cardinalibus ad eum mitteret, ipsum posset, sicut homo uersipellis et callidus circumuenire: 
sed Omnipotens qui scrutator est cordium et cognitor secretorum, noluit puritatem circumueniri apostolicam, noluit tegi amplius dicti comitis prauitatem. Prouidit igitur iuste et misericorditer iustus iudex, ut et dominus papa comiti quasi iuste petenti satisfaceret, et ipsius comitis malitia diutius non lateret. Misit enim dominus papa unum de collateralibus suis clericis, ad partes prouinciae, Milonem nomine, uirum utique uita honestum, scientia praeclarum, facundia disertum, qui ut, probitatem eius breuiter perstringamus, nec terrore terreri potuit, nec minime frangi.  
Comes autem audiens quod ueniret magister Milo, gaudio gauisus est ualde, quia putauit quod saepedictus magister ad ipsius se haberet et per omnia uoluntatem, discurrensque comes per terram suam coepit gloriari et dicere: « Modo bene est mihi, quia legatum habeo secundum cor meum, imo ipse ero legatus. » Sed omnia euenere contraria uoto illius, sicut inferius exprimetur.

[10] CAPUT X. 
Mittitur cum M. Milone magister Theodisius.
Missus est autem cum dicto M. Milone, clericus quidam magister Theodisius nomine canonicus Ianuensis, qui saepedicto M. Miloni assisteret, et ipsum in expediendo fidei negotio adiuuaret. Iste Theodisius uir multae scientiae, uir constantiae mirabilis, uir eximiae bonitatis, qui bene se habuit in negotio Iesu Christi, qui quanta pro eodem negotio pericula passus sit et labores, rei exitus patefecit, et nos postmodum curauimus latius intimare. 
Dominus uero papa M. Miloni dederat in mandatis ut de omnibus quae ad negotium fidei pertinebant, et praecipue super facto comitis Tolosani, ad consilium Cistercii abbatis ordinaret, eo quod abbas statum negotii et uersutias comitis plene sciret. Unde et dominus papa M. Miloni expresse dixerat: « Abbas Cistercii totum faciet, et tu organum eius eris; comes enim Tolosanus habet eum suspectum, tu non eris ei suspectus. » 
Descendentes igitur M. Milo et M. Theodisius in Franciam, abbatem Cistercii apud Autissiodorum inuenerunt. Consuluit igitur M. Milo abbatem Cisterciensem, super pluribus certis capitulis quae ad negotium fidei pertinebant. Abbas uero de omnibus diligentius instruens, consilium suum tradidit ei scriptum et sigillatum. Monuit etiam eum et consuluit ut, antequam aggrederetur comitem Tolosanum, conuocaret archiepiscopos, episcopos et alios praelatos, quos expedire uideret, et eorum quaereret et haberet consilia. Quosdam etiam de praelatis, M. Miloni expresse et specialiter nominauit, quorum consiliis deberet idem magister adhaerere. 
Post haec abbas Cisterciensis et M. Milo perrexerunt ad regem Franciae Philippum, qui apud Nouamuillam in territorio Senonico cum pluribus de baronibus suis solemne colloquium celebrabat. Erat enim dux Burgundiae Odo, Niuernensis et S. Pauli comites, et multi alii nobiles et potentes. Dominus autem papa mittebat regi litteras speciales monens et deprecans ut per seipsum, saltem per filium suum Ludouicum, periclitanti in Narbonensi prouincia Ecclesiae auxilium impenderet opportunum. Rex autem nuntio domini papae tale dedit responsum, quod duos magnos et graues habebat a lateribus leones, Othonem qui dicebatur imperator, et regem Angliae Ioannem, qui hinc et inde ad turbationem regni Franciae totis uiribus laborabant. Ideoque nec ipse a Francia ullo modo exire uellet, nec filium mittere, imo satis ei uidebatur ad praesens, si barones suos ire permitteret, ad perturbandum in Narbonensi prouincia pacis et fidei perturbatores. 
Summus autem pontifex, ut ad exstirpandam pestem haereticam, fideles populos efficeret promptiores, generales miserat litteras ad omnes praelatos, comites et barones, et uniuersum populum in regno Franciae constitutum, monens efficaciter et exhortans ut festinarent ad uindicandam in Narbonensi prouincia iniuriam crucifixi, scientes remissionem omnium peccaminum a Deo eiusque uicario uniuersis indultam, qui orthodoxae fidei zelo succensi, ad opus se accingerent huius pietatis, dummodo contriti essent pariter et confessi. 
Quid plura? Publicatur ista indulgentia in Francia, armat se multitudo magna fidelium signo crucis.