[0,0] DE RERVM NATVRA [1,0] LIBER PRIMVS [1,1] Aeneadum genetrix, hominum diuomque uoluptas, alma Uenus, caeli subter labentia signa quae mare nauigerum, quae terras frugiferentis concelebras, per te quoniam genus omne animantum 5 concipitur uisitque exortum lumina solis: te, dea, te fugiunt uenti, te nubila caeli aduentumque tuum, tibi suauis daedala tellus summittit flores, tibi rident aequora ponti placatumque nitet diffuso lumine caelum. [1,10] Nam simul ac species patefacta est uerna diei et reserata uiget genitabilis aura fauoni, aeriae primum uolucris te, diua, tuumque significant initum perculsae corda tua ui. Inde ferae pecudes persultant pabula laeta 15 et rapidos tranant amnis: ita capta lepore te sequitur cupide quo quamque inducere pergis. Denique per maria ac montis fluuiosque rapacis frondiferasque domos auium camposque uirentis omnibus incutiens blandum per pectora amorem [1,20] efficis ut cupide generatim saecla propagent. Quae quoniam rerum naturam sola gubernas nec sine te quicquam dias in luminis oras exoritur neque fit laetum neque amabile quicquam, te sociam studeo scribendis uersibus esse, 25 quos ego de rerum natura pangere conor Memmiadae nostro, quem tu, dea, tempore in omni omnibus ornatum uoluisti excellere rebus. Quo magis aeternum da dictis, diua, leporem. effice ut interea fera moenera militiai [1,30] per maria ac terras omnis sopita quiescant; nam tu sola potes tranquilla pace iuuare mortalis, quoniam belli fera moenera Mauors armipotens regit, in gremium qui saepe tuum se reiicit aeterno deuictus uulnere amoris, 35 atque ita suspiciens tereti ceruice reposta pascit amore auidos inhians in te, dea, uisus eque tuo pendet resupini spiritus ore. Hunc tu, diua, tuo recubantem corpore sancto circum fusa super, suauis ex ore loquellas [1,40] funde petens placidam Romanis, incluta, pacem; nam neque nos agere hoc patriai tempore iniquo possumus aequo animo nec Memmi clara propago talibus in rebus communi desse saluti. *** 45 *** [1,50] Quod super est, uacuas auris animumque sagacem semotum a curis adhibe ueram ad rationem, ne mea dona tibi studio disposta fideli, intellecta prius quam sint, contempta relinquas. Nam tibi de summa caeli ratione deumque 55 disserere incipiam et rerum primordia pandam, unde omnis natura creet res, auctet alatque, quoue eadem rursum natura perempta resoluat, quae nos materiem et genitalia corpora rebus reddunda in ratione uocare et semina rerum [1,60] appellare suemus et haec eadem usurpare corpora prima, quod ex illis sunt omnia primis. Humana ante oculos foede cum uita iaceret in terris oppressa graui sub religione, quae caput a caeli regionibus ostendebat, 65 horribili super aspectu mortalibus instans, primum Graius homo mortalis tollere contra est oculos ausus primusque obsistere contra; quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti murmure compressit caelum, sed eo magis acrem [1,70] inritat animi uirtutem, effringere ut arta naturae primus portarum claustra cupiret. Ergo uiuida uis animi peruicit et extra processit longe flammantia moenia mundi atque omne immensum peragrauit mente animoque, 75 unde refert nobis uictor quid possit oriri, quid nequeat, finita potestas denique cuique qua nam sit ratione atque alte terminus haerens. Quare religio pedibus subiecta uicissim opteritur, nos exaequat uictoria caelo. [1,80] Illud in his rebus uereor, ne forte rearis impia te rationis inire elementa uiamque indugredi sceleris. quod contra saepius illa religio peperit scelerosa atque impia facta. Aulide quo pacto Triuiai uirginis aram 85 Iphianassai turparunt sanguine foede ductores Danaum delecti, prima uirorum. Cui simul infula uirgineos circum data comptus ex utraque pari malarum parte profusa est, et maestum simul ante aras adstare parentem [1,90] sensit et hunc propter ferrum celare ministros aspectuque suo lacrimas effundere ciuis, muta metu terram genibus summissa petebat. Nec miserae prodesse in tali tempore quibat, quod patrio princeps donarat nomine regem; 95 nam sublata uirum manibus tremibundaque ad aras deducta est, non ut sollemni more sacrorum perfecto posset claro comitari Hymenaeo, sed casta inceste nubendi tempore in ipso hostia concideret mactatu maesta parentis, [1,100] exitus ut classi felix faustusque daretur. Tantum religio potuit suadere malorum. Tutemet a nobis iam quouis tempore uatum terriloquis uictus dictis desciscere quaeres. Quippe etenim quam multa tibi iam fingere possunt 105 somnia, quae uitae rationes uertere possint fortunasque tuas omnis turbare timore! et merito; nam si certam finem esse uiderent aerumnarum homines, aliqua ratione ualerent religionibus atque minis obsistere uatum. [1,110] Nunc ratio nulla est restandi, nulla facultas, aeternas quoniam poenas in morte timendum. Ignoratur enim quae sit natura animai, nata sit an contra nascentibus insinuetur et simul intereat nobiscum morte dirempta 115 an tenebras Orci uisat uastasque lacunas an pecudes alias diuinitus insinuet se, Ennius ut noster cecinit, qui primus amoeno detulit ex Helicone perenni fronde coronam, per gentis Italas hominum quae clara clueret; [1,120] etsi praeterea tamen esse Acherusia templa Ennius aeternis exponit uersibus edens, quo neque permaneant animae neque corpora nostra, sed quaedam simulacra modis pallentia miris; unde sibi exortam semper florentis Homeri 125 commemorat speciem lacrimas effundere salsas coepisse et rerum naturam expandere dictis. Quapropter bene cum superis de rebus habenda nobis est ratio, solis lunaeque meatus qua fiant ratione, et qua ui quaeque gerantur [1,130] in terris, tunc cum primis ratione sagaci unde anima atque animi constet natura uidendum, et quae res nobis uigilantibus obuia mentes terrificet morbo adfectis somnoque sepultis, cernere uti uideamur eos audireque coram, 135 morte obita quorum tellus amplectitur ossa. Nec me animi fallit Graiorum obscura reperta difficile inlustrare Latinis uersibus esse, multa nouis uerbis praesertim cum sit agendum propter egestatem linguae et rerum nouitatem; [1,140] sed tua me uirtus tamen et sperata uoluptas suauis amicitiae quemuis efferre laborem suadet et inducit noctes uigilare serenas quaerentem dictis quibus et quo carmine demum clara tuae possim praepandere lumina menti, 145 res quibus occultas penitus conuisere possis. Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necesse est non radii solis neque lucida tela diei discutiant, sed naturae species ratioque. Principium cuius hinc nobis exordia sumet, [1,150] nullam rem e nihilo gigni diuinitus umquam. Quippe ita formido mortalis continet omnis, quod multa in terris fieri caeloque tuentur, quorum operum causas nulla ratione uidere possunt ac fieri diuino numine rentur. 155 Quas ob res ubi uiderimus nil posse creari de nihilo, tum quod sequimur iam rectius inde perspiciemus, et unde queat res quaeque creari et quo quaeque modo fiant opera sine diuom. Nam si de nihilo fierent, ex omnibus rebus [1,160] omne genus nasci posset, nil semine egeret. E mare primum homines, e terra posset oriri squamigerum genus et uolucres erumpere caelo; armenta atque aliae pecudes, genus omne ferarum, incerto partu culta ac deserta tenerent. 165 Nec fructus idem arboribus constare solerent, sed mutarentur, ferre omnes omnia possent. Quippe ubi non essent genitalia corpora cuique, qui posset mater rebus consistere certa? At nunc seminibus quia certis quaeque creantur, [1,170] inde enascitur atque oras in luminis exit, materies ubi inest cuiusque et corpora prima; atque hac re nequeunt ex omnibus omnia gigni, quod certis in rebus inest secreta facultas. Praeterea cur uere rosam, frumenta calore, 175 uites autumno fundi suadente uidemus, si non, certa suo quia tempore semina rerum cum confluxerunt, patefit quod cumque creatur, dum tempestates adsunt et uiuida tellus tuto res teneras effert in luminis oras? [1,180] Quod si de nihilo fierent, subito exorerentur incerto spatio atque alienis partibus anni, quippe ubi nulla forent primordia, quae genitali concilio possent arceri tempore iniquo. Nec porro augendis rebus spatio foret usus 185 seminis ad coitum, si e nilo crescere possent; nam fierent iuuenes subito ex infantibus paruis e terraque exorta repente arbusta salirent. Quorum nil fieri manifestum est, omnia quando paulatim crescunt, ut par est semine certo, [1,190] crescentesque genus seruant; ut noscere possis quicque sua de materia grandescere alique. Huc accedit uti sine certis imbribus anni laetificos nequeat fetus submittere tellus, nec porro secreta cibo natura animantum 195 propagare genus possit uitamque tueri; ut potius multis communia corpora rebus multa putes esse, ut uerbis elementa uidemus, quam sine principiis ullam rem existere posse. Denique cur homines tantos natura parare [1,200] non potuit, pedibus qui pontum per uada possent transire et magnos manibus diuellere montis multaque uiuendo uitalia uincere saecla, si non, materies quia rebus reddita certa est gignundis, e qua constat quid possit oriri? 205 Nil igitur fieri de nilo posse fatendum est, semine quando opus est rebus, quo quaeque creatae aeris in teneras possint proferrier auras. Postremo quoniam incultis praestare uidemus culta loca et manibus melioris reddere fetus, [1,210] esse uidelicet in terris primordia rerum quae nos fecundas uertentes uomere glebas terraique solum subigentes cimus ad ortus; quod si nulla forent, nostro sine quaeque labore sponte sua multo fieri meliora uideres. 215 Huc accedit uti quicque in sua corpora rursum dissoluat natura neque ad nihilum interemat res. Nam si quid mortale e cunctis partibus esset, ex oculis res quaeque repente erepta periret; nulla ui foret usus enim, quae partibus eius [1,220] discidium parere et nexus exsoluere posset. Quod nunc, aeterno quia constant semine quaeque, donec uis obiit, quae res diuerberet ictu aut intus penetret per inania dissoluatque, nullius exitium patitur natura uideri. 225 Praeterea quaecumque uetustate amouet aetas, si penitus peremit consumens materiem omnem, unde animale genus generatim in lumina uitae redducit Uenus, aut redductum daedala tellus unde alit atque auget generatim pabula praebens? [1,230] Unde mare ingenuei fontes externaque longe flumina suppeditant? Unde aether sidera pascit? Omnia enim debet, mortali corpore quae sunt, infinita aetas consumpse ante acta diesque. Quod si in eo spatio atque ante acta aetate fuere 235 e quibus haec rerum consistit summa refecta, inmortali sunt natura praedita certe; haud igitur possunt ad nilum quaeque reuerti. Denique res omnis eadem uis causaque uolgo conficeret, nisi materies aeterna teneret, [1,240] inter se nexus minus aut magis indupedita; tactus enim leti satis esset causa profecto, quippe ubi nulla forent aeterno corpore, quorum contextum uis deberet dissoluere quaeque. At nunc, inter se quia nexus principiorum 245 dissimiles constant aeternaque materies est, incolumi remanent res corpore, dum satis acris uis obeat pro textura cuiusque reperta. Haud igitur redit ad nihilum res ulla, sed omnes discidio redeunt in corpora materiai. [1,250] Postremo pereunt imbres, ubi eos pater aether in gremium matris terrai praecipitauit; at nitidae surgunt fruges ramique uirescunt arboribus, crescunt ipsae fetuque grauantur. Hinc alitur porro nostrum genus atque ferarum, 255 hinc laetas urbes pueris florere uidemus frondiferasque nouis auibus canere undique siluas, hinc fessae pecudes pinguis per pabula laeta corpora deponunt et candens lacteus umor uberibus manat distentis, hinc noua proles [1,260] artubus infirmis teneras lasciua per herbas ludit lacte mero mentes perculsa nouellas. Haud igitur penitus pereunt quaecumque uidentur, quando alit ex alio reficit natura nec ullam rem gigni patitur nisi morte adiuta aliena. 265 Nunc age, res quoniam docui non posse creari de nihilo neque item genitas ad nil reuocari, ne qua forte tamen coeptes diffidere dictis, quod nequeunt oculis rerum primordia cerni, accipe praeterea quae corpora tute necesse est [1,270] confiteare esse in rebus nec posse uideri. Principio uenti uis uerberat incita corpus ingentisque ruit nauis et nubila differt, inter dum rapido percurrens turbine campos arboribus magnis sternit montisque supremos 275 siluifragis uexat flabris: ita perfurit acri cum fremitu saeuitque minaci murmure pontus. Sunt igitur uenti ni mirum corpora caeca, quae mare, quae terras, quae denique nubila caeli uerrunt ac subito uexantia turbine raptant, [1,280] nec ratione fluunt alia stragemque propagant et cum mollis aquae fertur natura repente flumine abundanti, quam largis imbribus auget montibus ex altis magnus decursus aquai fragmina coniciens siluarum arbustaque tota, 285 nec ualidi possunt pontes uenientis aquai uim subitam tolerare: ita magno turbidus imbri molibus incurrit ualidis cum uiribus amnis, dat sonitu magno stragem uoluitque sub undis grandia saxa, ruit qua quidquid fluctibus obstat. [1,290] Sic igitur debent uenti quoque flamina ferri, quae uel uti ualidum cum flumen procubuere quam libet in partem, trudunt res ante ruuntque impetibus crebris, inter dum uertice torto corripiunt rapidique rotanti turbine portant. 295 Quare etiam atque etiam sunt uenti corpora caeca, quandoquidem factis et moribus aemula magnis amnibus inueniuntur, aperto corpore qui sunt. Tum porro uarios rerum sentimus odores nec tamen ad naris uenientis cernimus umquam [1,300] nec calidos aestus tuimur nec frigora quimus usurpare oculis nec uoces cernere suemus; quae tamen omnia corporea constare necesse est natura, quoniam sensus inpellere possunt; tangere enim et tangi, nisi corpus, nulla potest res. 305 Denique fluctifrago suspensae in litore uestis uuescunt, eaedem dispansae in sole serescunt. At neque quo pacto persederit umor aquai uisum est nec rursum quo pacto fugerit aestu. In paruas igitur partis dispergitur umor, [1,310] quas oculi nulla possunt ratione uidere. Quin etiam multis solis redeuntibus annis anulus in digito subter tenuatur habendo, stilicidi casus lapidem cauat, uncus aratri ferreus occulte decrescit uomer in aruis, 315 strataque iam uolgi pedibus detrita uiarum saxea conspicimus; tum portas propter aena signa manus dextras ostendunt adtenuari saepe salutantum tactu praeterque meantum. Haec igitur minui, cum sint detrita, uidemus. [1,320] Sed quae corpora decedant in tempore quoque, inuida praeclusit speciem natura uidendi. Postremo quae cumque dies naturaque rebus paulatim tribuit moderatim crescere cogens, nulla potest oculorum acies contenta tueri, 325 nec porro quae cumque aeuo macieque senescunt, nec, mare quae impendent, uesco sale saxa peresa quid quoque amittant in tempore cernere possis. Corporibus caecis igitur natura gerit res. Nec tamen undique corporea stipata tenentur [1,330] omnia natura; namque est in rebus inane. Quod tibi cognosse in multis erit utile rebus nec sinet errantem dubitare et quaerere semper de summa rerum et nostris diffidere dictis. Quapropter locus est intactus inane uacansque. 335 Quod si non esset, nulla ratione moueri res possent; namque officium quod corporis exstat, officere atque obstare, id in omni tempore adesset omnibus; haud igitur quicquam procedere posset, principium quoniam cedendi nulla daret res. [1,340] At nunc per maria ac terras sublimaque caeli multa modis multis uaria ratione moueri cernimus ante oculos, quae, si non esset inane, non tam sollicito motu priuata carerent quam genita omnino nulla ratione fuissent, 345 undique materies quoniam stipata quiesset. Praeterea quamuis solidae res esse putentur, hinc tamen esse licet raro cum corpore cernas. In saxis ac speluncis permanat aquarum liquidus umor et uberibus flent omnia guttis. [1,350] Dissipat in corpus sese cibus omne animantum; crescunt arbusta et fetus in tempore fundunt, quod cibus in totas usque ab radicibus imis per truncos ac per ramos diffunditur omnis. Inter saepta meant uoces et clausa domorum 355 transuolitant, rigidum permanat frigus ad ossa, quod nisi inania sint, qua possent corpora quaeque transire, haud ulla fieri ratione uideres. Denique cur alias aliis praestare uidemus pondere res rebus nihilo maiore figura? [1,360] Nam si tantundem est in lanae glomere quantum corporis in plumbo est, tantundem pendere par est, corporis officium est quoniam premere omnia deorsum, contra autem natura manet sine pondere inanis. Ergo quod magnum est aeque leuiusque uidetur, 365 ni mirum plus esse sibi declarat inanis; at contra grauius plus in se corporis esse dedicat et multo uacui minus intus habere. Est igitur ni mirum id quod ratione sagaci quaerimus, admixtum rebus, quod inane uocamus. [1,370] Illud in his rebus ne te deducere uero possit, quod quidam fingunt, praecurrere cogor. Cedere squamigeris latices nitentibus aiunt et liquidas aperire uias, quia post loca pisces linquant, quo possint cedentes confluere undae. 375 Sic alias quoque res inter se posse moueri et mutare locum, quamuis sint omnia plena. Scilicet id falsa totum ratione receptum est. Nam quo squamigeri poterunt procedere tandem, ni spatium dederint latices? concedere porro [1,380] quo poterunt undae, cum pisces ire nequibunt? aut igitur motu priuandum est corpora quaeque aut esse admixtum dicundum est rebus inane, unde initum primum capiat res quaeque mouendi. Postremo duo de concursu corpora lata 385 si cita dissiliant, nempe aer omne necesse est, inter corpora quod fiat, possidat inane. Is porro quamuis circum celerantibus auris confluat, haud poterit tamen uno tempore totum compleri spatium; nam primum quemque necesse est [1,390] occupet ille locum, deinde omnia possideantur. Quod si forte aliquis, cum corpora dissiluere, tum putat id fieri quia se condenseat aer, errat; nam uacuum tum fit quod non fuit ante et repletur item uacuum quod constitit ante, 395 nec tali ratione potest denserier aer nec, si iam posset, sine inani posset, opinor, ipse in se trahere et partis conducere in unum. Qua propter, quamuis causando multa moreris, esse in rebus inane tamen fateare necesse est. [1,400] Multaque praeterea tibi possum commemorando argumenta fidem dictis conradere nostris. Uerum animo satis haec uestigia parua sagaci sunt, per quae possis cognoscere cetera tute. Namque canes ut montiuagae persaepe ferai 405 naribus inueniunt intectas fronde quietes, cum semel institerunt uestigia certa uiai, sic alid ex alio per te tute ipse uidere talibus in rebus poteris caecasque latebras insinuare omnis et uerum protrahere inde. [1,410] Quod si pigraris paulumue recesseris ab re, hoc tibi de plano possum promittere, Memmi: usque adeo largos haustus e fontibus magnis lingua meo suauis diti de pectore fundet, ut uerear ne tarda prius per membra senectus 415 serpat et in nobis uitai claustra resoluat, quam tibi de quauis una re uersibus omnis argumentorum sit copia missa per auris. Sed nunc ut repetam coeptum pertexere dictis, omnis ut est igitur per se natura duabus [1,420] constitit in rebus; nam corpora sunt et inane, haec in quo sita sunt et qua diuersa mouentur. Corpus enim per se communis dedicat esse sensus; cui nisi prima fides fundata ualebit, haut erit occultis de rebus quo referentes 425 confirmare animi quicquam ratione queamus. Tum porro locus ac spatium, quod inane uocamus, si nullum foret, haut usquam sita corpora possent esse neque omnino quoquam diuersa meare; id quod iam supera tibi paulo ostendimus ante. [1,430] Praeterea nihil est quod possis dicere ab omni corpore seiunctum secretumque esse ab inani, quod quasi tertia sit numero natura reperta. Nam quod cumque erit, esse aliquid debebit id ipsum augmine uel grandi uel paruo denique, dum sit; 435 cui si tactus erit quamuis leuis exiguusque, corporis augebit numerum summamque sequetur; sin intactile erit, nulla de parte quod ullam rem prohibere queat per se transire meantem, scilicet hoc id erit, uacuum quod inane uocamus. [1,440] Praeterea per se quod cumque erit, aut faciet quid aut aliis fungi debebit agentibus ipsum aut erit ut possint in eo res esse gerique. At facere et fungi sine corpore nulla potest res nec praebere locum porro nisi inane uacansque. 445 Ergo praeter inane et corpora tertia per se nulla potest rerum in numero natura relinqui, nec quae sub sensus cadat ullo tempore nostros nec ratione animi quam quisquam possit apisci. Nam quae cumque cluent, aut his coniuncta duabus [1,450] rebus ea inuenies aut horum euenta uidebis. Coniunctum est id quod nusquam sine permitiali discidio potis est seiungi seque gregari, pondus uti saxis, calor ignis, liquor aquai, tactus corporibus cunctis, intactus inani. 455 Seruitium contra paupertas diuitiaeque, libertas bellum concordia cetera quorum aduentu manet incolumis natura abituque, haec soliti sumus, ut par est, euenta uocare. Tempus item per se non est, sed rebus ab ipsis [1,460] consequitur sensus, transactum quid sit in aeuo, tum quae res instet, quid porro deinde sequatur; nec per se quemquam tempus sentire fatendum est semotum ab rerum motu placidaque quiete. Denique Tyndaridem raptam belloque subactas 465Troiiugenas gentis cum dicunt esse, uidendum est ne forte haec per se cogant nos esse fateri, quando ea saecla hominum, quorum haec euenta fuerunt, inreuocabilis abstulerit iam praeterita aetas; namque aliud terris, aliud regionibus ipsis [1,470] euentum dici poterit quod cumque erit actum. Denique materies si rerum nulla fuisset nec locus ac spatium, res in quo quaeque geruntur, numquam Tyndaridis forma conflatus amore ignis Alexandri Phrygio sub pectore gliscens 475 clara accendisset saeui certamina belli nec clam durateus Troiianis Pergama partu inflammasset equos nocturno Graiiugenarum; perspicere ut possis res gestas funditus omnis non ita uti corpus per se constare neque esse [1,480] nec ratione cluere eadem qua constet inane, sed magis ut merito possis euenta uocare corporis atque loci, res in quo quaeque gerantur. Corpora sunt porro partim primordia rerum, partim concilio quae constant principiorum. 485 Sed quae sunt rerum primordia, nulla potest uis stinguere; nam solido uincunt ea corpore demum. Etsi difficile esse uidetur credere quicquam in rebus solido reperiri corpore posse. Transit enim fulmen caeli per saepta domorum [1,490] clamor ut ac uoces, ferrum candescit in igni dissiliuntque fero feruenti saxa uapore; cum labefactatus rigor auri soluitur aestu, tum glacies aeris flamma deuicta liquescit; permanat calor argentum penetraleque frigus, 495 quando utrumque manu retinentes pocula rite sensimus infuso lympharum rore superne. Usque adeo in rebus solidi nihil esse uidetur. Sed quia uera tamen ratio naturaque rerum cogit, ades, paucis dum uersibus expediamus [1,500] esse ea quae solido atque aeterno corpore constent, semina quae rerum primordiaque esse docemus, unde omnis rerum nunc constet summa creata. Principio quoniam duplex natura duarum dissimilis rerum longe constare reperta est, 505 corporis atque loci, res in quo quaeque geruntur, esse utramque sibi per se puramque necesse est. Nam qua cumque uacat spatium, quod inane uocamus, corpus ea non est; qua porro cumque tenet se corpus, ea uacuum nequaquam constat inane. [1,510] Sunt igitur solida ac sine inani corpora prima. Praeterea quoniam genitis in rebus inane est, materiem circum solidam constare necesse est; nec res ulla potest uera ratione probari corpore inane suo celare atque intus habere, 515 si non, quod cohibet, solidum constare relinquas. Id porro nihil esse potest nisi materiai concilium, quod inane queat rerum cohibere. Materies igitur, solido quae corpore constat, esse aeterna potest, cum cetera dissoluantur. [1,520] Tum porro si nil esset quod inane uocaret, omne foret solidum; nisi contra corpora certa essent quae loca complerent quae cumque tenerent omne quod est spatium, uacuum constaret inane. Alternis igitur ni mirum corpus inani 525 distinctum, quoniam nec plenum nauiter extat nec porro uacuum; sunt ergo corpora certa, quae spatium pleno possint distinguere inane. Haec neque dissolui plagis extrinsecus icta possunt nec porro penitus penetrata retexi [1,530] nec ratione queunt alia temptata labare; id quod iam supra tibi paulo ostendimus ante. Nam neque conlidi sine inani posse uidetur quicquam nec frangi nec findi in bina secando nec capere umorem neque item manabile frigus 535 nec penetralem ignem, quibus omnia conficiuntur. Et quo quaeque magis cohibet res intus inane, tam magis his rebus penitus temptata labascit. Ergo si solida ac sine inani corpora prima sunt ita uti docui, sint haec aeterna necesse est. [1,540] Praeterea nisi materies aeterna fuisset, antehac ad nihilum penitus res quaeque redissent de nihiloque renata forent quae cumque uidemus. At quoniam supra docui nil posse creari de nihilo neque quod genitum est ad nil reuocari, 545 esse inmortali primordia corpore debent, dissolui quo quaeque supremo tempore possint, materies ut subpeditet rebus reparandis. Sunt igitur solida primordia simplicitate nec ratione queunt alia seruata per aeuom [1,550] ex infinito iam tempore res reparare. Denique si nullam finem natura parasset frangendis rebus, iam corpora materiai usque redacta forent aeuo frangente priore, ut nihil ex illis a certo tempore posset 555 conceptum summum aetatis peruadere finem. Nam quiduis citius dissolui posse uidemus quam rursus refici; qua propter longa diei infinita aetas ante acti temporis omnis quod fregisset adhuc disturbans dissoluensque, [1,560] numquam relicuo reparari tempore posset. At nunc ni mirum frangendi reddita finis certa manet, quoniam refici rem quamque uidemus et finita simul generatim tempora rebus stare, quibus possint aeui contingere florem. 565 Huc accedit uti, solidissima materiai corpora cum constant, possint tamen omnia reddi, mollia quae fiunt, aer aqua terra uapores, quo pacto fiant et qua ui quaeque gerantur, admixtum quoniam semel est in rebus inane. [1,570] At contra si mollia sint primordia rerum, unde queant ualidi silices ferrumque creari, non poterit ratio reddi; nam funditus omnis principio fundamenti natura carebit. Sunt igitur solida pollentia simplicitate, 575 quorum condenso magis omnia conciliatu artari possunt ualidasque ostendere uiris. Porro si nulla est frangendis reddita finis corporibus, tamen ex aeterno tempore quaeque nunc etiam superare necesse est corpora rebus, [1,580] quae non dum clueant ullo temptata periclo. At quoniam fragili natura praedita constant, discrepat aeternum tempus potuisse manere innumerabilibus plagis uexata per aeuom. Denique iam quoniam generatim reddita finis 585 crescendi rebus constat uitamque tenendi, et quid quaeque queant per foedera naturai, quid porro nequeant, sancitum quando quidem extat, nec commutatur quicquam, quin omnia constant usque adeo, uariae uolucres ut in ordine cunctae [1,590] ostendant maculas generalis corpore inesse, inmutabilis materiae quoque corpus habere debent ni mirum; nam si primordia rerum commutari aliqua possent ratione reuicta, incertum quoque iam constet quid possit oriri, 595 quid nequeat, finita potestas denique cuique qua nam sit ratione atque alte terminus haerens, nec totiens possent generatim saecla referre naturam mores uictum motusque parentum. Tum porro quoniam est extremum quodque cacumen [1,600] corporis illius, quod nostri cernere sensus iam nequeunt, id ni mirum sine partibus extat et minima constat natura nec fuit umquam per se secretum neque post hac esse ualebit, alterius quoniam est ipsum pars primaque et una, 605 inde aliae atque aliae similes ex ordine partes agmine condenso naturam corporis explent; quae quoniam per se nequeunt constare, necesse est haerere unde queant nulla ratione reuelli. Sunt igitur solida primordia simplicitate, [1,610] quae minimis stipata cohaerent partibus arte, non ex illorum conuentu conciliata, sed magis aeterna pollentia simplicitate, unde neque auelli quicquam neque deminui iam concedit natura reseruans semina rebus. 615 Praeterea nisi erit minimum, paruissima quaeque corpora constabunt ex partibus infinitis, quippe ubi dimidiae partis pars semper habebit dimidiam partem nec res praefiniet ulla. Ergo rerum inter summam minimamque quod escit, [1,620] nil erit ut distet; nam quamuis funditus omnis summa sit infinita, tamen, paruissima quae sunt, ex infinitis constabunt partibus aeque. Quod quoniam ratio reclamat uera negatque credere posse animum, uictus fateare necesse est 625 esse ea quae nullis iam praedita partibus extent et minima constent natura. quae quoniam sunt, illa quoque esse tibi solida atque aeterna fatendum. Denique si minimas in partis cuncta resolui cogere consuesset rerum natura creatrix, [1,630] iam nihil ex illis eadem reparare ualeret propterea quia, quae nullis sunt partibus aucta, non possunt ea quae debet genitalis habere materies, uarios conexus pondera plagas concursus motus, per quas res quaeque geruntur. 635 Quapropter qui materiem rerum esse putarunt ignem atque ex igni summam consistere solo, magno opere a uera lapsi ratione uidentur. Heraclitus init quorum dux proelia primus, clarus ob obscuram linguam magis inter inanis [1,640] quamde grauis inter Graios, qui uera requirunt; omnia enim stolidi magis admirantur amantque, inuersis quae sub uerbis latitantia cernunt, ueraque constituunt quae belle tangere possunt aureis et lepido quae sunt fucata sonore. 645 Nam cur tam uariae res possent esse, requiro, ex uno si sunt igni puroque creatae? Nil prodesset enim calidum denserier ignem nec rare fieri, si partes ignis eandem naturam quam totus habet super ignis haberent. [1,650] Acrior ardor enim conductis partibus esset, languidior porro disiectis disque supatis. Amplius hoc fieri nihil est quod posse rearis talibus in causis, ne dum uariantia rerum tanta queat densis rarisque ex ignibus esse. 655 Id quoque: si faciant admixtum rebus inane, denseri poterunt ignes rarique relinqui; sed quia multa sibi cernunt contraria quae sint et fugitant in rebus inane relinquere purum, ardua dum metuunt, amittunt uera uiai [1,660] nec rursum cernunt exempto rebus inane omnia denseri fierique ex omnibus unum corpus, nil ab se quod possit mittere raptim, aestifer ignis uti lumen iacit atque uaporem, ut uideas non e stipatis partibus esse. 665 Quod si forte alia credunt ratione potesse ignis in coetu stingui mutareque corpus, scilicet ex nulla facere id si parte reparcent, occidet ad nihilum ni mirum funditus ardor omnis et ex nihilo fient quae cumque creantur; [1,670] nam quod cumque suis mutatum finibus exit, continuo hoc mors est illius quod fuit ante. Proinde aliquid superare necesse est incolume ollis, ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes de nihiloque renata uigescat copia rerum. 675 Nunc igitur quoniam certissima corpora quaedam sunt, quae conseruant naturam semper eandem, quorum abitu aut aditu mutatoque ordine mutant naturam res et conuertunt corpora sese, scire licet non esse haec ignea corpora rerum. [1,680] Nil referret enim quaedam decedere, abire atque alia adtribui mutarique ordine quaedam, si tamen ardoris naturam cuncta tenerent; ignis enim foret omnimodis quod cumque crearet. Uerum, ut opinor, ita est: sunt quaedam corpora, quorum 685 concursus motus ordo positura figurae efficiunt ignis mutatoque ordine mutant naturam neque sunt igni simulata neque ulli praeterea rei quae corpora mittere possit sensibus et nostros adiectu tangere tactus. [1,690] Dicere porro ignem res omnis esse neque ullam rem ueram in numero rerum constare nisi ignem, quod facit hic idem, perdelirum esse uidetur. Nam contra sensus ab sensibus ipse repugnat et labefactat eos, unde omnia credita pendent, 695 unde hic cognitus est ipsi quem nominat ignem; credit enim sensus ignem cognoscere uere, cetera non credit, quae nilo clara minus sunt. Quod mihi cum uanum tum delirum esse uidetur; quo referemus enim? quid nobis certius ipsis [1,700] sensibus esse potest, qui uera ac falsa notemus? Praeterea quare quisquam magis omnia tollat et uelit ardoris naturam linquere solam, quam neget esse ignis, summam tamen esse relinquat? Aequa uidetur enim dementia dicere utrumque. 705 Quapropter qui materiem rerum esse putarunt ignem atque ex igni summam consistere posse, et qui principium gignundis aëra rebus constituere aut umorem qui cumque putarunt fingere res ipsum per se terramue creare [1,710] omnia et in rerum naturas uertier omnis, magno opere a uero longe derrasse uidentur. Adde etiam qui conduplicant primordia rerum aera iungentes igni terramque liquori, et qui quattuor ex rebus posse omnia rentur 715 ex igni terra atque anima procrescere et imbri. Quorum Acragantinus cum primis Empedocles est, insula quem triquetris terrarum gessit in oris, quam fluitans circum magnis anfractibus aequor Ionium glaucis aspargit uirus ab undis [1,720] angustoque fretu rapidum mare diuidit undis Aeoliae terrarum oras a finibus eius. Hic est uasta Charybdis et hic Aetnaea minantur murmura flammarum rursum se colligere iras, faucibus eruptos iterum uis ut uomat ignis 725 ad caelumque ferat flammai fulgura rursum. Quae cum magna modis multis miranda uidetur gentibus humanis regio uisendaque fertur rebus opima bonis, multa munita uirum ui, nil tamen hoc habuisse uiro praeclarius in se [1,730] nec sanctum magis et mirum carumque uidetur. Carmina quin etiam diuini pectoris eius uociferantur et exponunt praeclara reperta, ut uix humana uideatur stirpe creatus. Hic tamen et supra quos diximus inferiores 735 partibus egregie multis multoque minores, quamquam multa bene ac diuinitus inuenientes ex adyto tam quam cordis responsa dedere sanctius et multo certa ratione magis quam Pythia quae tripodi a Phoebi lauroque profatur, [1,740] principiis tamen in rerum fecere ruinas et grauiter magni magno cecidere ibi casu. Primum quod motus exempto rebus inani constituunt et res mollis rarasque relinquunt aera solem ignem terras animalia frugis 745 nec tamen admiscent in eorum corpus inane; deinde quod omnino finem non esse secandis corporibus facient neque pausam stare fragori nec prorsum in rebus minimum consistere quidquam, quod uideamus id extremum cuiusque cacumen [1,750] esse quod ad sensus nostros minimum esse uidetur, conicere ut possis ex hoc, quae cernere non quis extremum quod habent, minimum consistere rebus. Huc accedit item, quoniam primordia rerum mollia constituunt, quae nos natiua uidemus 755 esse et mortali cum corpore, funditus ut qui debeat ad nihilum iam rerum summa reuerti de nihiloque renata uigescere copia rerum; quorum utrumque quid a uero iam distet habebis. Deinde inimica modis multis sunt atque ueneno [1,760] ipsa sibi inter se; quare aut congressa peribunt aut ita diffugient, ut tempestate coacta fulmina diffugere atque imbris uentosque uidemus. Denique quattuor ex rebus si cuncta creantur atque in eas rursum res omnia dissoluuntur, 765 qui magis illa queunt rerum primordia dici quam contra res illorum retroque putari? Alternis gignuntur enim mutantque colorem et totam inter se naturam tempore ab omni. <...> [1,770] Sin ita forte putas ignis terraeque coire corpus et aërias auras roremque liquoris, nil in concilio naturam ut mutet eorum, nulla tibi ex illis poterit res esse creata, non animans, non exanimo cum corpore, ut arbos; 775 quippe suam quicque in coetu uariantis acerui naturam ostendet mixtusque uidebitur aer cum terra simul et quodam cum rore manere. At primordia gignundis in rebus oportet naturam clandestinam caecamque adhibere, [1,780] emineat ne quid, quod contra pugnet et obstet quo minus esse queat proprie quodcumque creatur. Quin etiam repetunt a caelo atque ignibus eius et primum faciunt ignem se uertere in auras aëris, hinc imbrem gigni terramque creari 785 ex imbri retroque a terra cuncta reuerti, umorem primum, post aëra, deinde calorem, nec cessare haec inter se mutare, meare a caelo ad terram, de terra ad sidera mundi. Quod facere haud ullo debent primordia pacto. [1,790] immutabile enim quiddam superare necesse est, ne res ad nihilum redigantur funditus omnes; nam quod cumque suis mutatum finibus exit, continuo hoc mors est illius quod fuit ante. Quapropter quoniam quae paulo diximus ante 795 in commutatum ueniunt, constare necesse est ex aliis ea, quae nequeant conuertier usquam, ne tibi res redeant ad nilum funditus omnis; quin potius tali natura praedita quaedam corpora constituas, ignem si forte crearint, [1,800] posse eadem demptis paucis paucisque tributis, ordine mutato et motu, facere aëris auras, sic alias aliis rebus mutarier omnis? 'At manifesta palam res indicat' inquis 'in auras aëris e terra res omnis crescere alique; 805 et nisi tempestas indulget tempore fausto imbribus, ut tabe nimborum arbusta uacillent, solque sua pro parte fouet tribuitque calorem, crescere non possint fruges arbusta animantis.' Scilicet et nisi nos cibus aridus et tener umor [1,810] adiuuat, amisso iam corpore uita quoque omnis omnibus e neruis atque ossibus exsoluatur; adiutamur enim dubio procul atque alimur nos certis ab rebus, certis aliae atque aliae res: nimirum quia multa modis communia multis 815 multarum rerum in rebus primordia mixta sunt, ideo uariis uariae res rebus aluntur. Atque eadem magni refert primordia saepe cum quibus et quali positura contineantur et quos inter se dent motus accipiantque; [1,820] namque eadem caelum mare terras flumina solem constituunt, eadem fruges arbusta animantis, uerum aliis alioque modo commixta mouentur. Quin etiam passim nostris in uersibus ipsis multa elementa uides multis communia uerbis, 825 cum tamen inter se uersus ac uerba necesse est confiteare et re et sonitu distare sonanti. Tantum elementa queunt permutato ordine solo; at rerum quae sunt primordia, plura adhibere possunt unde queant uariae res quaeque creari. [1,830] Nunc et Anaxagorae scrutemur homoeomerian quam Grai memorant nec nostra dicere lingua concedit nobis patrii sermonis egestas, sed tamen ipsam rem facile est exponere uerbis. Principio, rerum quam dicit homoeomerian, 835 ossa uidelicet e pauxillis atque minutis ossibus hic et de pauxillis atque minutis uisceribus uiscus gigni sanguenque creari sanguinis inter se multis coeuntibus guttis ex aurique putat micis consistere posse [1,840] aurum et de terris terram concrescere paruis, ignibus ex ignis, umorem umoribus esse, cetera consimili fingit ratione putatque. Nec tamen esse ulla de parte in rebus inane concedit neque corporibus finem esse secandis. 845 Quare in utraque mihi pariter ratione uidetur errare atque illi, supra quos diximus ante. Adde quod inbecilla nimis primordia fingit; si primordia sunt, simili quae praedita constant natura atque ipsae res sunt aequeque laborant [1,850] et pereunt, neque ab exitio res ulla refrenat. Nam quid in oppressu ualido durabit eorum, ut mortem effugiat, leti sub dentibus ipsis? Ignis an umor an aura? Quid horum? Sanguen an ossa? Nil ut opinor, ubi ex aequo res funditus omnis 855 tam mortalis erit quam quae manifesta uidemus ex oculis nostris aliqua ui uicta perire. At neque reccidere ad nihilum res posse neque autem crescere de nihilo testor res ante probatas. Praeterea quoniam cibus auget corpus alitque, [1,860] scire licet nobis uenas et sanguen et ossa <...> siue cibos omnis commixto corpore dicent esse et habere in se neruorum corpora parua ossaque et omnino uenas partisque cruoris, fiet uti cibus omnis et aridus et liquor ipse 865 ex alienigenis rebus constare putetur, ossibus et neruis sanieque et sanguine mixto. Praeterea quae cumque e terra corpora crescunt, si sunt in terris, terram constare necesse est ex alienigenis, quae terris exoriuntur. [1,870] Transfer item, totidem uerbis utare licebit: in lignis si flamma latet fumusque cinisque, ex alienigenis consistant ligna necesse est. Praeterea tellus quae corpora cumque alit auget ex alienigenis, quae lignis exoriuntur. 875 Linquitur hic quaedam latitandi copia tenuis, id quod Anaxagoras sibi sumit, ut omnibus omnis res putet inmixtas rebus latitare, sed illud apparere unum, cuius sint plurima mixta et magis in promptu primaque in fronte locata. [1,880] Quod tamen a uera longe ratione repulsum est; conueniebat enim fruges quoque saepe, minaci robore cum in saxi franguntur, mittere signum sanguinis aut aliquid, nostro quae corpore aluntur. Consimili ratione herbis quoque saepe decebat, 885 cum lapide in lapidem terimus, manare cruorem et latices dulcis guttas similique sapore mittere, lanigerae quali sunt ubere lactis, scilicet et glebis terrarum saepe friatis herbarum genera et fruges frondesque uideri [1,890] dispertita inter terram latitare minute, postremo in lignis cinerem fumumque uideri, cum praefracta forent, ignisque latere minutos. Quorum nil fieri quoniam manifesta docet res, scire licet non esse in rebus res ita mixtas, 895 uerum semina multimodis inmixta latere multarum rerum in rebus communia debent. 'At saepe in magnis fit montibus' inquis 'ut altis arboribus uicina cacumina summa terantur inter se ualidis facere id cogentibus austris, [1,900] donec flammai fulserunt flore coorto.' Scilicet et non est lignis tamen insitus ignis, uerum semina sunt ardoris multa, terendo quae cum confluxere, creant incendia siluis. Quod si facta foret siluis abscondita flamma, 905 non possent ullum tempus celarier ignes, conficerent uolgo siluas, arbusta cremarent. Iamne uides igitur, paulo quod diximus ante, permagni referre eadem primordia saepe cum quibus et quali positura contineantur [1,910] et quos inter se dent motus accipiantque, atque eadem paulo inter se mutata creare ignes et lignum? Quo pacto uerba quoque ipsa inter se paulo mutatis sunt elementis, cum ligna atque ignes distincta uoce notemus. 915 Denique iam quae cumque in rebus cernis apertis si fieri non posse putas, quin materiai corpora consimili natura praedita fingas, hac ratione tibi pereunt primordia rerum: fiet uti risu tremulo concussa cachinnent [1,920] et lacrimis salsis umectent ora genasque. Nunc age, quod superest, cognosce et clarius audi. nec me animi fallit quam sint obscura; sed acri percussit thyrso laudis spes magna meum cor et simul incussit suauem mi in pectus amorem 925 Musarum, quo nunc instinctus mente uigenti auia Pieridum peragro loca nullius ante trita solo. iuuat integros accedere fontis atque haurire iuuatque nouos decerpere flores insignemque meo capiti petere inde coronam, [1,930] unde prius nulli uelarint tempora Musae; primum quod magnis doceo de rebus et artis religionum animum nodis exsoluere pergo, deinde quod obscura de re tam lucida pango carmina musaeo contingens cuncta lepore. 935 Id quoque enim non ab nulla ratione uidetur; sed ueluti pueris absinthia taetra medentes cum dare conantur, prius oras pocula circum contingunt mellis dulci flauoque liquore, ut puerorum aetas inprouida ludificetur [1,940] labrorum tenus, interea perpotet amarum absinthi laticem deceptaque non capiatur, sed potius tali facto recreata ualescat, sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque uidetur tristior esse quibus non est tractata, retroque 945 uolgus abhorret ab hac, uolui tibi suauiloquenti carmine Pierio rationem exponere nostram et quasi musaeo dulci contingere melle, si tibi forte animum tali ratione tenere uersibus in nostris possem, dum perspicis omnem [1,950] naturam rerum, qua constet compta figura. Sed quoniam docui solidissima materiai corpora perpetuo uolitare inuicta per aeuom, nunc age, summai quaedam sit finis eorum necne sit, euoluamus; item quod inane repertum est 955 seu locus ac spatium, res in quo quaeque gerantur, peruideamus utrum finitum funditus omne constet an immensum pateat uasteque profundum. Omne quod est igitur nulla regione uiarum finitum est; namque extremum debebat habere. [1,960] Extremum porro nullius posse uidetur esse, nisi ultra sit quod finiat, ut uideatur quo non longius haec sensus natura sequatur. Nunc extra summam quoniam nihil esse fatendum, non habet extremum, caret ergo fine modoque. 965 Nec refert quibus adsistas regionibus eius; usque adeo, quem quisque locum possedit, in omnis tantundem partis infinitum omne relinquit. Praeterea si iam finitum constituatur omne quod est spatium, si quis procurrat ad oras [1,970] ultimus extremas iaciatque uolatile telum, id ualidis utrum contortum uiribus ire quo fuerit missum mauis longeque uolare, an prohibere aliquid censes obstareque posse? alterutrum fatearis enim sumasque necesse est. 975 Quorum utrumque tibi effugium praecludit et omne cogit ut exempta concedas fine patere. Nam siue est aliquid quod probeat efficiatque quo minus quo missum est ueniat finique locet se, siue foras fertur, non est a fine profectum. [1,980] Hoc pacto sequar atque, oras ubi cumque locaris extremas, quaeram: quid telo denique fiet? Fiet uti nusquam possit consistere finis effugiumque fugae prolatet copia semper. Praeterea spatium summai totius omne 985 undique si inclusum certis consisteret oris finitumque foret, iam copia materiai undique ponderibus solidis confluxet ad imum nec res ulla geri sub caeli tegmine posset nec foret omnino caelum neque lumina solis, [1,990] quippe ubi materies omnis cumulata iaceret ex infinito iam tempore subsidendo. At nunc ni mirum requies data principiorum corporibus nulla est, quia nil est funditus imum, quo quasi confluere et sedes ubi ponere possint. 995 Semper in adsiduo motu res quaeque geruntur partibus in cunctis, infernaque suppeditantur ex infinito cita corpora materiai. Postremo ante oculos res rem finire uidetur; aer dissaepit collis atque aëra montes, [1,1000] terra mare et contra mare terras terminat omnis; omne quidem uero nihil est quod finiat extra. Est igitur natura loci spatiumque profundi, quod neque clara suo percurrere fulmina cursu perpetuo possint aeui labentia tractu 1005 nec prorsum facere ut restet minus ire meando; usque adeo passim patet ingens copia rebus finibus exemptis in cunctas undique partis. Ipsa modum porro sibi rerum summa parare ne possit, natura tenet, quae corpus inane [1,1010] et quod inane autem est finiri corpore cogit, ut sic alternis infinita omnia reddat, aut etiam alterutrum, nisi terminet alterum eorum, simplice natura pateat tamen inmoderatum. Nec mare nec tellus neque caeli lucida templa 1015 nec mortale genus nec diuum corpora sancta exiguum possent horai sistere tempus; nam dispulsa suo de coetu materiai copia ferretur magnum per inane soluta, siue adeo potius numquam concreta creasset [1,1020] ullam rem, quoniam cogi disiecta nequisset. Nam certe neque consilio primordia rerum ordine se suo quaeque sagaci mente locarunt nec quos quaeque darent motus pepigere profecto sed quia multa modis multis mutata per omne 1025 ex infinito uexantur percita plagis, omne genus motus et coetus experiundo tandem deueniunt in talis disposituras, qualibus haec rerum consistit summa creata, et multos etiam magnos seruata per annos [1,1030] ut semel in motus coniecta est conuenientis, efficit ut largis auidum mare fluminis undis integrent amnes et solis terra uapore fota nouet fetus summissaque gens animantum floreat et uiuant labentis aetheris ignes. 1035 Quod nullo facerent pacto, nisi materiai ex infinito suboriri copia posset, unde amissa solent reparare in tempore quaeque. Nam ueluti priuata cibo natura animantum diffluit amittens corpus, sic omnia debent [1,1040] dissolui simul ac defecit suppeditare materies aliqua ratione auersa uiai. Nec plagae possunt extrinsecus undique summam conseruare omnem, quae cumque est conciliata. cudere enim crebro possunt partemque morari, 1045 dum ueniant aliae ac suppleri summa queatur; interdum resilire tamen coguntur et una principiis rerum spatium tempusque fugai largiri, ut possint a coetu libera ferri. Quare etiam atque etiam suboriri multa necesse est, [1,1050] et tamen ut plagae quoque possint suppetere ipsae, infinita opus est uis undique materiai. Illud in his rebus longe fuge credere, Memmi, in medium summae quod dicunt omnia niti atque ideo mundi naturam stare sine ullis 1055 ictibus externis neque quoquam posse resolui summa atque ima, quod in medium sint omnia nixa, ipsum si quicquam posse in se sistere credis, et quae pondera sunt sub terris omnia sursum nitier in terraque retro requiescere posta, [1,1060] ut per aquas quae nunc rerum simulacra uidemus; et simili ratione animalia suppa uagari contendunt neque posse e terris in loca caeli reccidere inferiora magis quam corpora nostra sponte sua possint in caeli templa uolare; 1065 illi cum uideant solem, nos sidera noctis cernere et alternis nobiscum tempora caeli diuidere et noctes parilis agitare diebus. Sed uanus stolidis haec *** amplexi quod habent peru *** [1,1070] nam medium nihil esse potest *** infinita. Neque omnino, si iam *** possit ibi quicquam hac potius consistere *** quam quauis alia longe ratione *** omnis enim locus ac spatium, quod in *** 1075 per medium, per non medium, concedere *** aeque ponderibus, motus quacumque feruntur. Nec quisquam locus est, quo corpora cum uenerunt, ponderis amissa ui possint stare in inani; nec quod inane autem est ulli subsistere debet, [1,1080] quin, sua quod natura petit, concedere pergat. Haud igitur possunt tali ratione teneri res in concilium medii cuppedine uictae. Praeterea quoniam non omnia corpora fingunt in medium niti, sed terrarum atque liquoris 1085 et quasi terreno quae corpore contineantur, umorem ponti magnasque e montibus undas, at contra tenuis exponunt aëris auras et calidos simul a medio differrier ignis, atque ideo totum circum tremere aethera signis [1,1090] et solis flammam per caeli caerula pasci, quod calor a medio fugiens se ibi conligat omnis, quippe etiam uesci e terra mortalia secla; nec prorsum arboribus summos frondescere ramos posse, nisi a terris paulatim cuique cibatum 1095 *** [1,1100] *** ne uolucri ritu flammarum moenia mundi diffugiant subito magnum per inane soluta et ne cetera consimili ratione sequantur 1105 neue ruant caeli tonitralia templa superne terraque se pedibus raptim subducat et omnis inter permixtas rerum caelique ruinas corpora soluentes abeat per inane profundum, temporis ut puncto nihil extet reliquiarum [1,1110] desertum praeter spatium et primordia caeca. Nam qua cumque prius de parti corpora desse constitues, haec rebus erit pars ianua leti, hac se turba foras dabit omnis materiai. Haec sic pernosces parua perductus opella; 1115 namque alid ex alio clarescet nec tibi caeca nox iter eripiet, quin ultima naturai peruideas: ita res accendent lumina rebus.