[8] IACOBUS. — Nequaquam, Paule, nec tu istam ignorantiam pertimueris, quae ad discendum et accipiendum parata est, tanquam uacua domus et patens, utque honesta supellectile instruatur expectans. Illam tu mihi ignorantiam praesta ut caueas, quae falsis opinionibus referta, in eisque pertinax, cum orichalcum pro auro ipso amplexa fuerit, ueras amplius opes nil moratur, aderit tempus, uel potius adest, cum explebis cupiditatem istam tuam, et nobilissimorum amorum fies compos : quorum iam gustum aliquem ex Ethicis Aristotelis, ad quae paulo ante es ingressus, percipere potes. PAULUS. — Sic faxit ille summus nostri generis Conditor, idemque post eiusdem per unigenum Filium suum contaminati et perditi liberator effectus, cui me tota mente et toto corde deuoueo. IACOBUS. — Atqui hoc sentire et sic facere, Paule, et prima et summa est philosophiae ueritas. Nunc attende de altero illo falso quid rei sit. PAULUS. — Dic modo. IACOBUS. — Hoc falsum tanquam uirgultum et propago ab illius prioris falsi radice proueniens, consistit in eo, si quis non se ipse fallens nec mentiens sibi ipsi, sed callidus et gnarus apprime, quid agatur, alterum uelit circumuenire et fallere, ut in errorem inducat, ut aliud illi pro alio obiiciens longe eum abducat et dimoueat a uero : idcirce autem profciscitur a primo hoc alterum falsum, quod nequaquam circumuenire et fraude irretire alterum conaretur quispiam, nisi esset ipse prius praua illa opinione captus et circumuentus, quaerendum esse quoquo modo auaritiae, libidini, aut cuique cupiditati pastum. Sed haec consuetudo atque exercitatio fallendi alterum, et mentiendi, his quibus hodie uiuitur moribus, sic in omnes fere uitae sectas ac quotidiana uitae officia effusa est et dimanauit, ut angustum admodum inter homines locum ueritati et fidei reliquisse uideatur. PAULUS. — Fertur uulgo quidem ita se rem habere. IACOBUS. — Quidni feratur quod extat ante oculos, quod eminet? Quis enim est uel paulum modo in haec communis uitae studia ingressus, qui cum commercia hominum inter ipsos uiderit, qua fide gerantur, non intelligat quemadmodum gladio in praeliis milites ad deiiciendum capiendumque hostem, sic fraude plurimum et mendacio uti homines, qui quidem malitiae quasi gladius est, ad proximum constringendum, ut supplantato altero, ad sua quisque optata perueniat. Sed quamuis desueta iam hisce moribus ac temporibus, quamuis neglecta atque posthabita, tamen quo rarior, hoc clarior est et preciosior fidei possessio. Licet qui uafri sunt, astuti, uersipelles, cuiusuis praetii homines ducantur, hisque a populo plaudatur interdum, et qui callide circumuenire aliquem, aut lepide norunt imponere alicui, omniaque ad gratiam et ad uoluptatem agere, in aulis etiam principum, magni habeantur : tamen nec unquam tuta, et semper ipsis turpis, aliis etiam pernitiosa horum est ratio uitae atque exercitatio : nihil enim potest esse decorum, neque splendidum, neque idem sibi fidens, aut sat munitum aduersus casum atque fortunam, unde absit ueritas, quae cuius insedit in animo, et sancto cum illo foedere copulata, omnium eius dictorum atque factorum fit particeps, admirabilem quandam illi auctoritatem et speciem praebet inter homines, tanquam mortalis dei. Debet igitur pater huius posterioris falsi (quando ad illud maius, quod a philosophia ipsa depellitur, aetas adhuc non est adolescentis) culpam omnem et labem a fllio propulsare : monereque et praecipere diligenter, ut ne unquam inducat animum aliud sentire intus, aliud loqui. Sed in puero facilis est praeceptio, neque enim multum malitia illa aetas peccat : cum adolescente iam facto, accuratius est insistendum, ut animaduertat sibique persuasum habeat, neque uirtutis uim, neque exemplum optimi moris, nec uero honorem illum qui ab aequalibus expetitur, nec dignitatem ad quam omnia consilia diriguntur, sine fide et integritate cuiquam constare posse : ut assuescat abhorrere a mendacio, et linguam habeat semper cordi consonantem : nec solum in uerbis et sermonibus ad alterum, recta, uera, simplicia discat loqui : sed in consiliis et factis nihil fictum, nec fallax, nec simulatum habeat : quo enim facta uerbis potiora sunt, hoc magis in iis quam illis mentiri decipereque est dedecorosum : mentiuntur autem qui uersutiloquis (ut ille ait) malitiis, honestam speciem uirtutis parum honestae praetendunt cupiditati, neque ad ueritatem referunt, neque quia ita decet, neque quia ita rectum est, sed inclinant et uergunt ad alterum aliquem finem : qua quidem ementita uirtute nullum uitium est monstruosius. Atque horum quidem illa obstructio simulationis neque diuturna est, et ab acutioribus statim perspicitur, dant enim manus, oculi, uultus, celeriter aliqua signa : nec unquam usque eo coulis et abscondi potest ueritas, ut non emergat aliquo, atque appareat : ubi uero deprehensi sunt, et persona detracta producti in publicum, maiore in uituperatione ignominiaque uersantur, quam si uitium palam ex initio fuissent professi. Atqui ex fide bona adolescens studuerit uirtuti, decusque et ornamentum uitae a ueritate sibi duxerit, nullum unquam locum simulationi et mendacio in moribus suis esse sinet : nisi ioci interdum causa : cum non fraus fuerit, sed lusus, atque id tamen parce et molliter, ut ne laedat eum cui uult illudere : scite enim et apte scire hoc agere, condimentum est, nonnunquam sodalitii et familiaritatis : nec nos austerum, aut tetricum, aut difficilem esse adolescentem uolumus, sed hilarem, et comem, descendentem ad omnia quae illa aetas natura fert, modestiam tamen et mediocritatem secum deferentem. In eandem quoque mendacii et simulationis affinitatem transit imitatio : quid enim aliud est imitari, quam capere similitudinem eius quod non sis? Sed hoc si fiat in eam partem, ut effingas imitando quae recta, honestaque sunt, ut si eius gestum uultumque imitere, qui dolorem corpori fortiter tulit, aut in uoluptate fuerit temperans, aut amissam iam aciem restituit, referas eum uoce, motu, corpore, laudabilis est imitatio, nec ueritatem reiiciens illa, sed aduocans : quemadmodum etiam nostra haec de qua disseruimus, probata domi disciplina, uerae uirtutis dicta est imitatio. Si uero imitationem conuerteris ad deteriora, et aliquos mimorum motus, uultusque scurrarum, eorumque dicta et facta, captandi risus gratia, uolueris imitari : nihil est hoc genere ludendi illiberalius, nec quod pudori et modestiae magis contrarium sit : extremae enim impudentiae est, adde etiam si uis stultitiae ac leuitatis uelle deridendum esse : nec aliquid bonae indolis residere in eo potest, qui id agit ipse ut rideatur. Sed ut hoc turpe et sordidum lusionis genus reiicimus, sic multas relinquimus adolescenti laetitiae et hilaritatis uias. Decet enim adolescentem hunc, quem nos instruimus, ita studere praestare caeteris in omni ornamento, honereque uirtutis, ut ad illa quae sunt adolescentium communia, cum paribus suis aequaliter se dedat : currere, saltare, ludere, eos utique lusus, quibus corpus exerceatur : choreas ducere interdum, conuiuium habere, cachinnari aiiquando liberius, iocis et dictis hilaritatem accersere, sed ut seruet in his quem saepius diximus modum : in quo ipso inest id quod decet : quod non erit illi difficile notare ab illis patriis institutis disciplinaque domestica per quam sensim illa diuina decori species moribus eius adlita et insinuata fuerit. Consequitur autem ex his, ut cum propter facilitatem, humanitatem, comitatemque naturae plurimum eum sui aequales diligant, tum uero propter uirtutem, integritatem, elegantiam morum, etiam cum quadam illum admiratione uenerentur : summamque habeant illi omnium rerum fidem, et prope uoluntarii illius sese imperio subiiciant, multi etiam ut studeant imitari : et quidem omnes fere ex quotidiana consuetudine atque usu, aliqua ex illo uirtutis lineamenla in suos mores transferent : nonnulli uero accedent propius, et similes fieri conabuntur, ut quod alias diximus, et dicendum saepius est, perfacile possit iudicari, quantum sit bonum euenturum ciuitati, primum si puerorum recta educatio publice excolatur : deinde ab unius saepe bene instituti adolescentis imitatione atque exemplo. Quod potuisti modo in te expertus commode existimare, Paule, cum enim in te unum spectet iuuentus nostrae ciuitatis, cunctaque sese ad te applicet et familiaritate tua maiorem in modum gaudeat, potuisti reprimere paulo ante maledicentiam quae increbuerat in iuuentute, tam prompte de altero et tam libenter detrahendi : quo more cum pro natura tua abhorrens ipse, comiter ab iis petiisses ut abstinerent, facta est iuuentus tua opera modestior. PAULUS. — Equidem quid egerim nescio, nec si quid etiam ago, id mihi, pater, tribuendum est, sed tibi uerumtamen illud et cognosco et fateor plurimum in eo fore ornamenti et commodi ciuitati, si iuuentus bene instituta sit : quod ut contingat, utinam ea omnes, quam tu mihi modo praescripsisti, utantur disciplina : quicumque ille quidem extiterit, sic educatus atque alitus, hic maximum habiturus est profecto deorum immortalium erga se beneuolentiae testimonium. IACOBUS. — Nimirum ita est, Paule, orandusque Deus, ut quamplurimos uelit suae huius benignitatis esse participes. Verum nos hoc transacto bonorum morum et disciplinae rectae curriculo, rursus alium cursum ueluti reprehendentes ad caput et pueritiae principia iam tertio redeamus. PAULUS. — Nempe ut quae litterarum iam et doctrinae sunt artiumque earum quas uocamus optimas, eorum ornatu et ordine institutas adoleseentiam. IACOBUS. — Nae : atque ut ubi uera residet uirtus, non ubi agitur imitatio uirtutis, eam illuc deducamus. PAULUS. — A diis paenatibus ad Apollinis et Musarum uidelicet. IACOBUS. — Quid si ad eam sapientiam potius quae e capite Patris prognata, et eodem amoris spiritu cum Patre ipso nexa atque concors, ad omnem mortalium illustrandam uitam olim egressa est, et cum nihilominus permaneret in Patre, ad nos se contulit, ut abiectos humi, et nil sublime meditantes, ad coelestium bonorum, et certam immortalitatis spem excitaret? huic enim debetur quodcumque perfectum est, quod in Trinitate potissime est spectandum. PAULUS. — Sic quidem oppido melius, sed ego latino more locutus sum. IACOBUS. Quod quidem ego minime reprehenderim, Paule; dare enim aliquid stylo et consuetudini eius linguae, in qua uelis loqui, concessum sane est. Sicut et nos ubi de diuinis nominatim non agitur, figuras illas et modos latinae dictionis ad illuminandam orationem non inuiti adsciscimus : ut mehercule interdum dicamus, mediusfidius, deos etiam immortales plurium numero nonnunquam proferimus, non sensum ex his uerbis ullum, sed sonum duntaxat quaerentes, atque ut splendidior et fortior, nec abhorrens ab ipsa antiquitate procedat oratio : quando ea quidem suis ornata arque instructa dotibus, ad docendum quid uerum, sanctum, rectumque sit, et ad impellendum in id quod conueniat agi, maius multo pondus et maiorem quamdam uim affert. PAULUS. — Nauiter studendum est igitur orationi et stylo, ut te intelligo loqui. IACOBUS. — Et maxime quidem si quid agere aut perficere uis quod sit egregium : nam philosophia et quam praecipue quaerimus, uirtus ac sapientia, si tibi tecum uiuendum esset soli, forsitan se una contenta foret, neque requireret quicquam amplius. Cum uero tibi in coetu hominum, et cum plurimis uiuendum sit, omnium que studiorum, utilitatum, officiorumque et tuorum cum illis et illorum tecum communicatio facienda : ad hanc humanae uitae societatem apte commodeque gerendam, nullum instrumentum est oratione praestantius. Itaque et facio saepe et facturus sum, ut te adhorter imprimis ad haec studia, quibus dicendi egregia et praestans ratio comparatur : hoc etiam studiosius, quod me quantum proficias, et quid mihi spei praebeas nil poenitet. PAULUS. — Faciam equidem quod meum est, ut labore et diligentia tibi satisfaciam, mi pater : quantum uero effici per me possit, totum tuo iudicio permittam.