[2,1] LIBER SECUNDUS. EPISTOLA PRIMA. ENNODIUS ARMENIO CONSOLATORIAM. Diu, frater carissime, festinante uoto consolatoriam ad te paginam dum misi, ne putarer uel mihi subducere fletus, non uerba compono, et in lamentationis dispendiis facere de gemitibus decora sermonum, debitum planctum per loquelae schemata dissipare: cum contra amicitiarum religionem et consanguinitatis uincula, secretum conscientiae patescat hostilis, si cum possis dupliciter defunctum flere, non facias: id est, si oculorum ministerio nequaquam iungas oris officium. Ubi, dum lumina stimulis acta doloris illacrymant, ferinta sunt uerba plangentis? Sed ego, hominum sincerissime, qui tristitiae tuae obsequium in omni debeo parte quod ualeo, moerorem meum in quo tibi comes sum, uolui scriptione testari: ne in una aetate effusarum interciperetur memoria lacrymarum, uel aestimaret posteritas me in filii tui morte hoc solum debuisse quod solui: habens in hac uia uenerandorum exempla pontificum, quorum imitatione nobilitantur, quos in umbram meri a concluserunt. Ambrosius noster decedentem germanum teste afflictionis suae libello prosecutus est. Quem cum recenset secuta proles, et scriptoris bene meminit, et in Satyri fratris eius obitu lamenta coniungit: quia eius prouisione contigit recentem dolorem ostentare dum loquitur, et ante legentium oculos semper exhalantia spiritum iam diu defuncti membra monstrare; nec unquam pati ueterescere relationis fide funus, quod anni potuerunt sepelire transacti. His ita se habentibus, oculorum flumina refrena, et animum, si placet, ad eius uerba conuerte, qui tibi flens consolator occurrit. Amisisse te filium pene unicum et bonae indolis, quod patria non minus requirit affectio, prouinciae ululatus ostendit, cum ad solatium gemituum tuorum suos iungens, quid de eo censeret, testatur uniuersitas. Tu tamen inter ista quasi specialis mali pressus nece concluderis, nesciens temperandum quod per multorum dispersum corda commune est. Quare ergo propriam aestimes anxietatem, quam suam per affectum tuum fecere quamplurimi? Tecum, ut de cognata gente taceam, Gothus affligitur; et tu adhuc, quasi solus propriis aestibus subiacens inclinaris? Instruant te, quaeso, ueterum ornamenta maiorum: et a moeroris ad bonam ualetudinem intentione restituant. Abraham unicum filium morti quasi pius pater, quod maius est, laetus exhibuit, et ad necem filii mucronem genitor misericors praeparauit. Tu translatum coelesti iudicio, quasi orbatus, inquiris: et quem non obtulisse sacrilegium fuit, hunc oneras fletibus euocatum. In qua causa Dauidicum tibi occurrat exemplum, qui feretrum filii ouans, et Deo referens gratias antecessit, quod dignatio superna de uenerandi prophetae semine, quem forte muneraretur, acciuerat. Tu si eius aemulator non prorumpis in gaudium, certe tempera sub aliqua praedicti imitatione moestitiam. Replicabis forsitan, uix is a aegris animo posse suaderi, et in graui tribulatione locum non habere consilia: orbatum non respicere quidquid hortatur ad uitam: unicum desolatos habere in euocanda morte subsidium. His addas, quod frugi sobolem, et quo teneram aetatem uinceret, morum modestia perdidisti: allegans iuuenem tuum immaturos annos, qui peccatis amici sunt, glorioso fine clausisse, et in aetatis naufragio ab eo de portu animae fuisse tractatum. Quibus ego dolorum tuorum fomentis, licet moestus, opponam. Minus peccauit, quod immaturus abruptus est. Iunxit ad uitam perpetuam melioris saeculi quod in ista seruauit: poenitentia quam eum egisse loqueris, etiam si in ipso non inuenisset quod dilueret, inuenerat quod ornaret: quae quoties innocentibus datur, coronam pro humilitatis affectione conciliat. Ad haec respondeas: Quo me uertam, frater, qui praeter lacrymas in praesenti luce nihil habeo? Adiiciam, Dei proximitatem inuenire posse hominem, qui de homine non laetatur. In loco filii succedere posse conscientiam, quae sanctos eius haeredes inueniat. Non unam ergo uiam, si audire digneris, uitae melioris ostendam: licet tua non egeat monitore perfectio; nec magistro opus sit ei quem fecerunt actuum suorum emendationes et honestamenta conspicuum: nisi tantum ut adhortationis quam consilio tuo et prudentiae debes, fidem diligenter expendas; et ad coelestium munerum affectum te reuoces, unde uitales auras et accipimus et amamus; et gratum nobis sit beneficium, cuius colimus et ueneramur auctorem. Ista sunt, quae breui sermone dolens magna contexui; ruptam singultibus contestationem pro styli ubertate dirigens, dum muto lamenta colloquiis. [2,2] EPISTOLA II. ENNODIUS SPECIOSAE. Silentium meum dolor exigit, qui passus est crescere, dum de uindicta cogitat, dispendia caritatis. Quid enim fieri potuit, nisi ut tacendo uicem restituerem litteras deneganti; ut contemptus circa me, qui per abstinentiam uenerandi sermonis innotuit, dum subduco colloquia, pari mucrone feriretur? Dicas forsitan, uindictam inimicam esse proposito. Sed omnia errata ita computo, quasi legis obsequium, in quibus uos esse contingit auctores. Quisquamne culpam putet facere quod fecisti, et plectendum iudicio diuino censeat, quod a te processisse cognoscat? Aequo ergo animo sustine quod deliqui: dum ea in re praecedis, lux Ecclesiae, ipsa uoluisti. Ego seruo animum, quem promisi, ut in uniuersis, si mereor, aemulator existam. Cuius rei fidem, dum tacentibus uobis taceo, et quod et loquentibus loquor ostendit. Ad scriptionis ergo officium, postquam uisus sum, me reduxi; qui hactenus intra uerecundum penetrale, quae non amabantur, uerba continui; simili in paginis pariturus obsequio. Salue, mi domina, bonae splendor sine nube conscientiae, et ad exemplumsanctae conuersationis in longum producere, et mei, si mereor, meminisse dignare: epistolari dans ueniam breuitati, quam in angustum arctauit festinatio portitoris. [2,3] EPISTOLA III. ENNODIUS SPECIOSAE. Quanto deprimuntur peccatores suorum fasce factorum, quibus ab oculis tollitur quidquid offertur, et ne in obliuionem desideria mittantur, uicinum fit, nec contingi licet, omne quod cupiunt! Ad Ticinensem urbem uotiuam susceperam necessitatem, et molesti itineris uniuersa transieram; aestimans hoc sacerdotem credere suis imperiis impendi, quod meo militabat affectui: cum subito contra metas uotorum summo labore petitus iam de area fructus effugit. Proh dolor! qui me de epistolari alloquio ad tragoediam uocas! Muros uenerandae, post religionis loca, propter te ciuitatis aspexeram: iam grati parabam uerba colloquii, uereor dicere, quod remansit; ne loquendo cogar denuo sustinere transacta. Illustrem uirum Erduic, quem me tu, Ecclesiae decus, desiderare feceras, improuisus oculis casus ingessit: ibi comites mei uidere, quid peterem, ibi animi mei aestus innotuit, quem ante sub praedictae claudebam umbra personae. Nesciui occultare per caritatis tormenta quod uolui, nec fucis aliquibus colorare conscientiam. Moerentem me ad domum reduxit, qui prolixioris itineris causas incidit. Fatigationis meae, fateor, compendia non amaui. Ecce contestationem diligentiae meae et mentis asserui. Vestrum est, si uera dixerim, uos interrogare, et animum meum affectionis uestrae aestimatione cognoscere. Domina mihi, saluto et deprecor, ut libens per praesentium portitorem suggerenda cognoscas. [2,4] EPISTOLA IV. ENNODIUS OLYBRIO. Nulli dubium est inter prudentes sacrae fidem promissionis impleri, et amicitiam quae fertilibus est maritata fomitibus, fructuum nobilitate gaudere. Ego conscientiam uestram appello iam statutis fidelibus obligatam. Ego tanquam de bonae arboris reditu, ita de caritate mutua idoneus carpo poma possessor: nulla partium in aucupio discessionis quod fieri uoluit neget impletum. Apud Deum uotis aut supplicium debetur, aut praemium. Ego in me religiosi, in uobis nobilissimi consideratione propositi, ad effectum inter nos concordiae aestimo peruenisse quae coepta sunt: nec adolescentibus gratiae et in nouam lucem erumpentibus frugibus uerborum potuit negare commercium; cum culpa dignus sit, qui in uicinitate positus noluit primus incipere. In hac ergo parte pudoris uolens uitare dispendium, nolo euadere opinionem temerarii, dummodo ad effectum me ostendam peruenisse perfecti. Opportunissimum portitorem sarcina imperiti sermonis oneraui, affectu delinquens, per quem qui peccauerit, et ueniam meretur et gratiam. Rogo ergo salutationis effusissimae debitum soluens, ut si me cordi habetis, de uberrimi ostendatis directione colloquii: quia sicut amoris elocutor et copiosus assertor es, ita nescis alicui blanda sermonum fucatione deludere. [2,5] EPISTOLA V. ENNODIUS LACONIO. Nunquam inter amantes silentio bene multatur offensu. Grauius inuentorem percutit uindictae nouitas, quam errantem. Nefas est pro emendatione culparum culpas adhiberi; dum studio curationis, qui medetur aegrescit. Volui taciturnitatem quam circa me hactenus, mei immemores seruastis, imitari. Sed homo leuis animorum fortium non potui aequare contemptum. Victus sum naturae fragilitate, confiteor; et quod uos credo computare inter uitia plus amando styli abstinentiam effusa loquacitate pensaui, et longi dolorem silentii sermonis ubertate composui. Exspectans quidem a uobis praeuium munus in litteris: sed nolui mihi ipse, dum diu taceo, negare responsum; aestimans, quod loquendo, formam dare, nisi loquendo, non possem: proinde, domine mi, salutationis debendae obsequium soluens, perlatorem praesentium ad uos specialiter destinatum solita dignatione suscipite, et sublatum de consuetudine scribendi usum reparate, ne in damnum gratiae parcitas contingat ista uerborum. [2,6] EPISTOLA VI ENNODIUS POMERIO. Quousque tantum licebit absentiae? quousque fama nobilis epistolaribus destituta commerciis ueterascet? Nolo euadere opinionem temerarii, dummodo ad notitiam possim peruenire perfecti. Volo esse paginarum praeuius destinator, ut Galliarum bona ad Italiam migrent, sine ullo formae suae translata dispendio. An forsitan putabas te in quocunque loci delitescere, quem scientiae lux longe positorum monstrabat aspectui? Et nisi me in laudibus tuis, domestica quid relatio, sed per imperitiam sui pauper angustet, et amplissima meritorum tuorum praeconia perlatoris arctet exilitas; utriusque bibliothecae fibula perfectionis ex gemino latere uenientis partes maximas momordisti, procurando ut tali ingenium tuum saturitate pinguesceret. Taceo summam coelestis collatam beneficii, et dotibus sine humano adiutorio supernis instructum. Recte enim hoc aestimatur uenire de superis quod inter homines nullo constat exemplo. Sed haec melius secuturis, uita comite, censeo reseruanda temporibus: ad illud uenio, in quo me seiunctissimus instruxisti. Quantum habui praesentium portitoris sancti Felicis assertio, in epistolis meis sine cura dictatis Romanam aequalitatem, et Latiaris undae uenam alumnus Rhodani perquirebas. Sollicitus, credo, scrutator et diligens, quid lima poliret, inuenit, dum per infabricata uerba discurreret. Nescimus quia quid qua mente homo legerit, quod hac profert deliberatione sententiam? maxime cum scriptum sit: "Iudicis excepit tela seuera notae" Rogo et si indigenas, et si inter studiorum suorum palaestra uersatos fulget Latinitas, mirum dictu, si amat extraneos. Periculum facere de eloquentiae pompa non debeo, nec praesumo, qualiter quis ualeat experiri; cum professionem meam simplici sufficiet studere doctrinae. Si me tamen quondam studiorum liberalium adhuc nobilitate gaudentem aliquis tali dente tetigisset, parassem uel quod ad excusationem esset idoneum, uel quod non puderet obiectum. Nunc uale, mi domine, et circa me ecclesiasticae magis disciplinae exerce fautorem. Scribe uel manda, Melchisedech parentes quos habuerit, explanationem arcae, circumcisionis secretum, et quae propheticis mysteriis includuntur. Ista quae sunt saecularium schemata, respuantur, caducis intenta persuasionibus, telae similia Penelopae. [2,7] EPISTOLA VII. ENNODIUS FIRMINO. Exigat licet amor, quod non potest implere perfectio, et impetret caritas, ut per loquelae audaciam quae ornare poterat, pereat spes tacendi: maxime cum sit dicendi, ut Tullius refert, nisi cum necessaria, nimis inepta conditio. Sed inter narrationum uias et itinera aperienda falce doctrinae, teneri nescius uirium consideratione regnat affectus. Imperatoris loco dominatur semel penetrabilibus cordis infixa dilectio; credens quod non de uerborum pondere uel pompa capiatur, qui de absentis propinqui est salute sollicitus: nec existimat quod nasci possit offensa de gratia: hoc ad laetitiam satis esse coniiciens, si optatam nuntiet epistola sospitatem. Sed uos, quos libra peritiae in eloquii lance pensabit, quibus ubertas linguae, castigatus sermo, Latiaris ductus quadrata constat elocutio; quaeritis nimirum in aliis quod exercetis, quaeritis quod amatis: nos ab scholarum gymnasiis sequestrati, arentis ingenii guttis quaedam oceani fluenta prouocamus, quasi lychnis contra solis radios pugnaturi. Mei macies longe se monstrat studii; et nisi excusetur pietate garrulitas, dispendium proprii pudoris est quod amaui. Vena quidem linguae a generis fonte trahitur; et feruore genuino solet fetura nobilis incitari. Ego mea sum impar prosapia: me dotibus uestris quasi peregrinum scientiae plenitudo non tetigit: ego uos tantum laudare magis quam imitari ualeo. Et quamuis nondum in me ad florem uenerit matura facundia, et pressus onere gratiae soluendi deserar facultate; committo tamen cymbam tenuem placido mari; quia parum ab ingratitudine differt muta gratulatio. Unde nascitur ut prospera quae de uobis perlatoris relatione cognoui, inter coelestia mihi beneficia computentur. Et quamuis deberem reddere sermonis officium: sed quia portitorum negligentia fecit ut directae a uobis aut retinerentur aut perderentur epistolae: ego tamen uerecundiam meam in statione degentem ad incerta deduxi, et totum me legendum sapori uestro committo. Salue, mi domine, et amantem uestri frequentibus colite muniis litterarum. Circa quae studia pigrum esse nec diligentem conuenit, nec facundum. [2,8] EPISTOLA VIII. ENNODIUS APOLLINARI. Pro uoto militant desideriis propriis necessitates alienae, dum in gaudium nostrum aliquorum precibus exhibemus obsequium. Quis non pretio propter se quaereret quod alteri sub hac occasione praestatur? Debent mihi nunc perlatores praesentium debita mea, et non solum me ad solutionem non pertrahunt, sed se fatentur obnoxios. Non est incuriae, quod raro a me scripta prorogantur: similia frequenter, ut nunc reperi, bona subtrahunt. Inueniant ergo huius beneficii fructum, si me diligitis, portitores. Qui sicut a me ea quae erant offerenda, exegerunt; ita ad uos, ut opinor, scriptionis commercio optata perducunt. Domine mi, salutationis obsequia restituens, Deum precor ut haec uobis in bona ualetudine porrigantur, et reddatur illico pagina, quae meam quaerat, uestram nuntiet sospitatem. [2,9] EPISTOLA IX. ENNODIUS OLYBRIO. Vix aliquando mihi ea quae diu cupita sunt ex sententia successerunt, ut sitim quam ex litterarum uestrarum ardore conceperam, eloquentiae diuitis unda satiaret, et aestus quos exspectatio longa geminauerat, arridentia labiis fluenta restinguerent. Sed cur me ad uotorum asseram summam fuisse perductum, cui maius nascitur de impetratione desiderium, dum de sermonum uestrorum flumine pectus ardescit? Ostenditur mihi liquido, quam sit rerum nescia mens humana, quae, dum pretium propriae ambitionis intelligit, assuescit plus amare ad quod tarde peruenit; et dum abundat in praesentia quo delectetur, magis superest quod requirat. Nunc confiteor, in litteris uestris superforaneam cautionem mei aestimator expaui: ubi dum secundis in altum loquelae uestrae portarentur uela prouentibus, et in obsequio militaret quidquid spirat; remigium uestris dicitis deesse colloquiis. Non est licita, ueri diligentia sequestrata quam pingunt uerba, formido: remis opus est, quotiens nullo flaminum puppes iuuantur impulsu: his non eget, cui secundam nauigationem fecit conspiratio deuota uentorum. Sol facibus non iuuatur; nec lunaris globi claritudinem minorum siderum aliquando illustrauere collegia. Domine, ut supra, honorem salutati exhibens, precor, ut apud magnitudinem uestram studiorum meorum fructu non caream: postquam uobis quid cuperem non celaui, ut scriptionis operam quam hactenus protulistis, styli frequentia uel ubertate pensetis. [2,10] EPISTOLA X. ENNODIUS FAUSTO. Meritum meum regnator coelestis si attenderet, aut exigua bona adipiscerer, aut magna supplicia; et mei idoneus aestimator, quo meritis peruenire non poteram, uoto non tenderem. Sed gratias illi, qui delicta nostra sic ne extollamur resecat, ut spem ad latiora perducat. Domini Auieni dictionibus a me debentur ista praeloquia: qui necdum ad bonam ualetudinem reductus, animum meum sollicitudinis catena laxauerat, dum adhuc inter spem et metum anxii uota penderent, naturam respiciens indicauit quo tonaret eloquio. Iudicio quidem ista praeceperam, et altricem nobilis metalli uenam in thesauris quos pepererat agnoscebam. Sed etiam in hoc peccator euenire uix credidi, quod assequi non merebar. Verum dico, teste diuina clementia, si sunt aliqui in Liguria, qui de litterarum possunt genio et splendore iudicare: uos crediderunt in illa dictione laborasse, quam aetati praeiudicans canus iam in puero sensus excoluit. Sed ista magis illis cum lacrymoso gaudio dixi, quos aut effusus sanguis albo curiae coelestis ascripsit, aut clara confessio: qui secundis confirment primordia nostra successibus. Vos famuli humilitate et obsequio salutans, opto inter quaeuis, dum istis animum relaxatis, aduersariorum mala gaudere. Nihil est enim in quo possimus inimicorum damna sentire. Hoc nobis Deus contulit, quod inuidia terrena non subtrahat. [2,11] EPISTOLA XI. ENNODIUS FAUSTO. Quid faciam, quando rescribenda uos scribitis, et pro bono praescientiae coelo uobis obsequente concessae, quidquid alienum pectus potuit inuestigare, narratis? Liquet supra hominem esse, duorum sic implere personas. Sed ad illum referantur ista, qui praestitit. Ego tamen remittere me orationem, per quam in umbram antiquus Tullius trudetur, non promisi. Quippe qui acceptum quaternionem sub maiori, quam ingenio meo commodabat, celeritate reddideram: dum fidei seruiens, quae ad profectum poterant pertinere contempsi. Nihil apud me de ueneranda tunc dictione remanserat, nisi quod ad fructum, quantum aestimo, bonae opinionis reposcenti memoria furante subduxeram. Nolo dicere, quale fuerit quod inuitus restitui, quale etiam quod amaui: ne manifesto credatis uos alleganda sine sui dispendio praedixisse. Curis meis tamen super hac parte, serenae lucis meae domni Auieni miseratio, licet incipientis, tamen iam probata succurrit, quamdam schedulam quae ipsi remanere potuit, ostrum mihi nobilitatis ingessit: hanc hactenus habui: inde sum et locutus, et sapui. Sed postquam et aliena beneficia iussus sum pendere, perlatore eam sequente destinabo: non eam in me pro peccatis meis intelligens beneuolentiam, ut quod externorum muniret ingenia, bene credulus non negarem; sciens me hominibus, quod impugnat propositum, cautione misceri. Verum dico, illo teste cui nota sunt omnia, a me illas mundi ore, celebratas dictiones uestras, quod credo inscitia mea fieri, cuiquam dari nec tormenta compellunt. Domine mi, salutationem reuerentiae uestrae exhibens, contestor quia negligentia iudicium meum, nec adulatio impugnat affectum. [2,12] EPISTOLA XII. ENNODIUS ASTYRIO. Propheticis oraculis sublimitas tua praestat obsequium, et ad fidem ueterum sanctionum militat nouellis excessibus. Prouidisti ne segnior admonitio remaneret ualetudine subtracta neglectui. Scriptum enim est per Dei cultores, quorum aures prudentium debeat doctrina transire, quos falsi sermonis sapore pertrahere; allegans perire monita, quae in alia constitutis deliberatione praestantur. Ego tamen loco humilis, lingua mendicus, solis antea necessitudinis stimulis uerba concessi, et ad contestationem diligentiae, prioribus litteris exhibui sub sanguinis libertate responsum. Nunc male est animo, quod iniuriarum fructu carens, sumpsisti forsitan mentita apud te urbanitate iactantiam: nesciens quod auctorem repetunt tela, quae indocilis aduersus alterum manus emiserit. Quis putet contumeliam, quae solam conscientiam destinantis affligit? Improborum natura est, hoc sentire de omnibus quod merentur, et in malis solatium nusquam uidere innocentiam. Tormenta sunt maculatae conuersationis non sibi credere esse participes. Haec illa mente descripsi, qua memor propositi odium compellor debere criminibus. Nullum dens meus, nisi de se tetigit confitentem: dum uitia incessimus, reum ira manifestat. Nam iniurius sim, si styli loco uomerem sentiam, aut mihi scripta computem, quae relegens non agnosco. Scit enim Dominus, quia si non nostro nomine notata fuisset epistola, ad quem fuisset directa nescirem. Tibi habe facetias tuas: aut illis rese ua cum quibus uobis sine oris officio, per clandestinae familiaritatis communionem clamor est actuum. Ecce salutationis honorificentiam soluens deprecor, ut in dirigendis epistolis loca, tempora, personas attendas: ne quod ego ad me scriptum non computo, alterum forsitan laedat. Quia aestimo te huius epistolae formulam ad plurimos destinasse, et sola nominum commutatione, eam per singulos sine meritorum consideratione transmittere. [2,13] EPISTOLA XIII. ENNODIUS OLYBRIO. Ut tradit quaedam eloquentiae persona sublimis, lex est in epistolis negligentia, et auctorem genii artifex se praebet incuria. In quo opere illud subducit gratiae, quod cruci tuum testis sudor inuenerit. Caminis excocta fabrilibus uerba non flagitat salutis suae nuntius, et quaesitor alienae. Melius si in his commerciis pura elocutionum fronte congredimur: diademata simplex colloquii cultus abiurat: epistolaris communio, si quando affectatum decorem fugit, obtinuit. Sed magnitudinis uestrae diues et elucubrata narratio mendicis limitibus nescit includi; nec oris thesaurum quibuscunque arctare confiniis: magnorum more fluminum riparum frena contemnit. Non dum compositum uelamen occupationis locuples lingua transgreditur, his tantum se studiis militare significat, ad quae uel occasione perducta est. Et nisi uobis, quietis nostrae testimonia, reipublicae gubernacula sentiremus fuisse commissa, et rem laboris uestri esse, quidquid ubique disponitur, uel Italiae curam didicissemus unum pectus ingressam: pene uos sola putaremus paginalis styli cura et assiduitate macerari. Deo debentur haec munera, qui et amatorem scientiae sensum contulit, et limam studiorum ad oris fabricam non negauit. Non sic pernix aether acta neruis arundo proscindit: quemadmodum inuenta ingenii uestri sermo describit. Nulla languescit obice, nullis tardatur obstaculis: fit peruia quaecunque se illi difficultas obtulerit: et mirum in modum per allegantis peritiam mutatur natura causarum: hoc facis in merito negotium habuisse, quod cupias; ueritas est, quodcunque pro ueritate narratis. Hinc cautis iudicibus non licet repugnare: minutissimi discussores opinionis lucrum aestimant, si sequantur quo pertrahit oratio imperiosa captiuos. Huic ergo linguae, his opibus reuerentiam, fateor, ad quam primus cucurri, debeo singularem. Et opto esse plurima, quae mihi ad caritatis fibulam agenda mandentur. Sed quae iniunxistis de religiosis feminis, Speciosa et germanis eius, male est animo quod implere non potui. Nihil enim nunc mihi cum illis residuum est familiaritatis aut pignoris; maxime quia in disiunctis ciuitatibus degunt. Ad quas tamen missas ad me litteras mox direxi; quae responsum usque ad illa quibus se uiderent, tempora protulerunt. Ego, ne magnitudinem uestram suspensam tenerem, scripta prorogaui: mox ad uos perueniet, si quid mandauerint, quod libeat indicari. Nunc honorificentiam salutationis impertiens, rogo, ut mihi magis cum Ecclesia sublimitas uestra si quae sunt agenda, committat: quia puto me in affinium uestrarum causa, uel matronae, amici circa uos diligentiam pectoris non celasse. [2,14] EPISTOLA XIV. AFRIS. Lucrum forsitan putaret inimicus, si inter pericula quae Christianis indixit, credentium animos subegisset, et per diuersa Domini grege disperso, non superesset uel inter paucos, a quibus possit fide perseuerante calcari. Regnat adhuc ille in numero uestro, qui sibi non tam in multitudine, quam in deuotione complacuit. Scriptum enim est, datam Satanae potestatem, ut seruos Christi cribraret: ut quod de tritico inueniri posset, horreis iungeretur; quod de paleis, ad ignium alimenta transiret. Ad uos specialiter dictum est: Nolite timere, pusillus grex: complacuit Patri uestro dare uobis regnum. Venit inter uos gladius perfidorum, qui marcida Ecclesiae membra resecaret, et ad coelestem gloriam sana perduceret. Quot habeat Christus milites, certamen ostendit: qui triumphum mereantur, per bella cognoscitur. Nolite metuere, quod pontificalis a uobis apicis infulas abstulerunt. Vobiscum est sacerdos ille, uel hostia, qui non tam honoribus consueuit gaudere, quam mentibus. Maiora sunt confessionis praemia, quam nominatae munera dignitatis. Ad illa plerumque etiam minoris meriti personas fauor humanus adducit: ista nisi gratia superna non tribuit. Ipse enim in uobis et pugnauit et uicit, quem fides meretur et inter hominum tormenta sociari. Prolixis non est opus feruorem in uobis coelestem animare colloquiis. Habet incrementa sua diuinae uirtutis incendium. Nec opus est eos in tropaeo iam positos attolli laudibus, qui sine monitore uicerunt. Grauat conscientiam Christiani quidquid afferunt blandimenta praeconii. Res quidem uirtutis est, quam fecistis: sed summi praemii restitutione superanda. Quod tamen directis ad filium nostrum H. diaconum litteris sperastis, beatorum martyrum Nazarii et Romani benedictionem poscentes, fidelibus non negamus. Accipite ueneranda patrocinia inuictorum militum: et quia uestram iam fidem in praeliis imperator agnouit, feliciter confessionis munera consummate. Dabit Deus, cum ipsi placuerit, reducem Ecclesiis quietem: ut moerorem quem indixit aduersitas, pacis dulcedine consoletur. [2,15] EPISTOLA XV. ENNODIUS EUPREPIAE. Coelestis dispensatione mysterii, uno tempore mihi sororis Lupicino refusus est matris affectus, et geminae copula necessitudinis, peregrinantem recipere meruit post interualla pietatem. Reuixisti apud nos post dilectionis quem procuraueras obitum, beneficio litterarum: uidimus amorem quasi de quadam sepultura surgentem. Inauspicato nobis incolumitatis uestrae nuntius accessit auditu, quam credebamus per contemptum nostrum uiuentem busta complesse. Credimus te dura perpessam: sed confitemur irrogasse durissima. Quod sustinuistis, commune cum bonis est: cum crudelibus, quod fecisti. Ubinam gentium materna hactenus cura delituit? ubi quod fratri debebatur, errauit? ad longiora animus tuus quam corpus abscesserat. Si te ad ultima terrarum confinia peregrinationi socia dispulisset aduersitas, illuc sequi debuit germanae fides, et sollicitudo genitricis. Sed in occasu solis cui proxima fuisse narraris, frigidum pii amoris pectus habuisti. Imitata fuisses aetherei sideris circa debitam diligentiam defectum feliciter renascentem, et feriatum a gratia non perpetuo animum gessisses. Suscepisti mentem prouincialium, quos adisti: mutasti regionem, et propositum pietatis abdicasti. Nam abiurans Italiae communionem, non solum circa amicos, sed etiam circa interna pignora repulisti. Postremo animae tibi mutatio accessit commutatione telluris. Quam timeo quod longis incuriam tuam incesso colloquiis! quid offensa faciet, quae illaesa contempsit? Dedisti iustum dolorem studiis non amantis: quae te innocentem faciant, causas ingessi. Sed exprobratio ista, si per se respicitur, aspera est; si origo eius inquiritur, omni dulcedinis melle condita. Grauiter fert circa caritatem negligentiam, qui parentis silentium liber accusat. Poteris errata corrigere, si praesentia non uales, scriptione multiplici. Salutis ergo gratiam praesentans, quaeso, ut mei memineris, qui preces tuas circa communem filium et uota praecessi. Ante enim quid debuissem consideraui, quam quid uelles agnoscerem. Tu Deum religione placa, et precum circa nos assiduitate compone: qui intentionem meam in eius profectum et cordis secreta respiciat, ut quod ego labore polliceor, ille praestet auxilio. [2,16] EPISTOLA XVI. ENNODIUS FAUSTO. Par quidem fuerat sublimi uiro Pamfronio commeante ministerium paginae ad uiui sermonis officia transferri: nec illum epistolari fasce onerari, quem non tam uerba mea contigit nosse, quam studia. Sed eius in his officiis manus dantur imperio. Postulat adiutricem paginam latentium scrutator animorum: et ideo ne quid apud eum nostri deesse contingat obsequii, scripta concessi, et si commendationi non necessaria, praeceptis eius accommoda. Quibus enim sermonibus prosequendus est, cui totum magnitudinis uestrae licet sperare de gratia? Ita eueniet, ut angustiora sint supplicantis uerba, quam merita perlatoris. Quid enim praestes iuuaminis illi, pro quo quantumuis popo ceris, plus meretur! Ergo ad styli exercitium iunguntur haec, non ad beneficium commeantis. Iuuat animum sub quauis occasione uestri meminisse, licet nominato scriptione nihil tribuam. Ecce tamen quia iussus sum, illa quae praestantur extraneis, insinuationis dicta subiungo. Iuuate uos peculiariter expetentem, fiduciam eius dignatione roborantes: quidquid spe praecipit, inueniat: ut si meritorum suorum angustus aestimator est, ad me referat quidquid fuerit consecutus. Obsequium salutationis impendens supplico, ut crebris me releuandum ducatis affatibus; cui inter moeroris sarcinas nullum, praeter oris uestri solatia, potest esse subsidium. [2,17] EPISTOLA XVII. ENNODIUS CONSTANTIO. Nemo peritiam pomposa elocutione condemnat; nec spernendum cum pudore dicit esse quod sequitur. Sui impugnator est, quisquis elucubratis sermonibus linguae cultum praedicat abiurari. Ego tamen in epistolis magnitudinis uestrae diligentiam semper, non uerba pensaui: nec adiutricem malitiae facundiam maius pretium habere censui quam simplicitatem, quae infucata fronte secretum mentis enuntiat. Hoc in sanctis hominibus et amaui semper et colui. Ago nunc atque habeo gratias, quod paruitatem meam litterarii sermonis uisitatis affatu: et inter occupationes et excubias quibus uniuersos Rauenna distringit, mei cura non ponitur. Reddo ergo effusissimae salutationis officia, sperans ut praesentiam meam apud dominos meos amantis uestri, pro dignatione qua credentem fouetis, faciatis optabilem. [2,18] EPISTOLA XVIII. ENNODIUS IOANNI. Probabiles causas habeo, quibus unanimitatem uestram styli mei morsu, quamuis rubigine sordentis, incessam: quas, cum sis abundans naturae bonis et ingenii facultatibus locuples, purgare non possis. Ego unquam credidi ad alium reditus uestri citius indicia posse perferri? Ego curam mei inter quasuis occupationes, illud amicis censui consecratum pectus excedere? Ecce ante oculos meos redduntur aliis paginae, et amica exspectatio sub omni credulitatis meae despectione frustratur. Nolo litteras maiori obiurgationis felle complere. Sufficit tristibus stricta narratio. In eo adhuc animus meus, quo magnitudinem tuam discedentem monuit, persistit statu: uestrum est, si temporum mala contemnitis, promissam seruare concordiam. Salue, mi domine, et amantem tui releua communione sermonis, ut scribendo deleas dolorem, quem uides amico per scriptionis abstinentiam contigisse. [2,19] EPISTOLA XIX. ENNODIUS CONSTANTIO. Abundo gaudio, nec clauda laetitiae meae fides est, ideo aliqua per diabolicam inspirationem nasci certamina, ut tu, qui te ultra emendationem omnium protulisti, triumphi honore gratuleris. Non est, ut uideo, effeta Liguria: nobilitatem pariendi nec in temporum extremitate deposuit. Inimicum uitiis adhuc et in cineribus nutrit incendium: in cuius fauillis ultrix criminum flamma non moritur, nec hostis errorum ignis operitur. Quam timui ne uelut exhausta cessaret, dum epistolae uestrae frontem alienis fuscatam praestigiis sollicitus trutinator aspicerem! more parentis attoniti, qui cum carum pignus ad bella transmittit, nec de explorata esse patitur uirtute securus. Ad incrementa sollicitudinum triumphos filii numerat, non quietis: plus expertae metuit felicitati, cui formidinem ministrat affectio: quia ignara cautionis est mens instituta uictoriis: et in acie amor laudis salutis obliuio; tropaei gustus abdicari imperat lucis affectum. Sapor uitae illos tantum possidet, qui de conflictibus uenientia bona nulla didicerunt: semper ad gloriam iungitur, quod de incolumitatis propriae cura decesserit. Sed mihi in praesentiarum supersedendum est huiusmodi scriptione. Non sunt militis nostri plus praedicanda, quam asserenda certamina. Ubi iaculis opus est, uerba nil conferunt. Licet promulgasse meam sententiam fuerit, dum uestram praedico, et hoc sit respondere, quod responsa laudare: Dei tamen opem precatus, obsecutura fidei uerba subiungo; ad illum conuertens styli mei cultum, qui quotiens scribenda est infelix curuis terra uomeribus, se famulis suis germina collaturum promittit esse, quae iaciant, dicendo: Ne cogitetis, quid loquamini: Pater enim uester est, qui loquitur in uobis. Ipse ergo ad faciendam promissi ueritatem ueniat: ipse oris mei labantem confirmet infantiam, ut allucinationis nostrae concinnatio inhumana uideatur. Sed quid diu replicanda circumloquor? unum rogo, ut pro modulo meo rescripta taxentur: nec putetur aut legi aut defensioni deesse, quod nescio. Ergo, ut scriptione testamini, inuentus est homo, qui seruos Christi, quemadmodum ipse promisit esse faciendum, sub hac occasione cribraret, afferens de arbitrii libertate homini in una tantum parte quae deterior est, eligendi datam esse licentiam? O schismaticam propositionem, quae iuxta Apocalypsin scriptas habet in fronte blasphemias ! Quae ista libertas est, si ualet, edisserat, ubi hoc datur solum uelle, quod puniat; aut quare electionem nominet, ubi unam tantum partem asserit fuisse concessam? Quod si ueritate subsisteret, locum diuina iudicia non haberent. Quid enim boni a nobis Deus noster recte quaereret, qui appetentiam eius de uoluntate subtraxerat? Sed iuxta Apostolum, Nunquid iniquus Deus? absit. Inter homines a recti discordat affectu, qui a subiectis exigit, quod in potestate non tribuit: hoc de Deo qua conscientia sentiatur, aduertite. Ubi est illud Apostoli clamantis, et pro arbitrii libertate testantis, Velle adiacet mihi, perficere autem non inuenio ? quid est aliud, nisi dicere, Noui dextrum iter eligere; sed nisi ingredientem iuuerit gratia superna, lassabor? Nemo dubitat, nemo condemnat, quod auctore gratiae praestante et ipse aequitatis hominibus callis aperitur. Dux enim bonorum et praecessor est gratia, quando coelitus multiplici ad requiem inuitamur hortatu: quando nobis dicitur: Venite, filii, audite me ; Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum uobis regnum; Ubi ego sum, ibi erit et minister meus. Sed nisi talibus moniti, et uoluntas nostra quae libera est, et labor praestet obsequium, ad periculum et gehennam non imperio aliquo, sed sponte deuoluimur. Itaque aut praemium deuotio, aut poenam contemptus operatur. Alioquin non erit iusta retributio, quae aut per supplicia refertur necessitate peccantibus, aut bonam mercedem offert operi, ad quod trabuntur inuiti. Ergo debemus gratiae quod uocamur: debemus gratiae, quod occultis itineribus, nisi resistamus, sapor nobis uitalis infunditur: nostrae tamen electionis est, quod beneficia demonstra a sectamur. Via enim scelerum non imperatrix nostra esse legitur sed famula, cum de peccatis dicitur: Sub te erit appetitus eorum. Quid enim sibi uult uniuersa prophetae, quasi sertis redimita elocutio: Noli aemulari inter malignantes; Nolite confidere in principibus ; Nolite fieri sicut equus et mulus ; et Apostolus: Nolite fieri serui hominum? Toties Noli in superna admonitione, quo respicit, si aliud uelle non licuit? Deinde quamuis in persona Christi, tamen pro arbitrii astipulatur eiusdem prophetae nobis libertate testimonium: Ut facerem uoluntatem tuam, Deus meus, uolui . Et alibi: Voluntarie sacrificabo tibi. Et: Vota mea Domino reddam. Et iterum: Vouete et reddite. Illud autem beati Apostoli quo se muniri credit, exemplum, nobiscum facit, si quae sequuntur aduertat, cum inimicus arrogantiae dixit: Gratia Dei sum, quod sum. Mox enim, ne sic fugax gloriae crederetur, ut longo interuallo a ueritate descisceret, sapiens architectus adiunxit: Abundantius omnibus laboraui, et gratia Dei in me egena non fuit, quod dixisse est: Christus in me, quem digne aut abundanter muneraretur, inuenit. Non enim pauper est diuina gratia: sed meritorum nostrorum putatur quadam macie aut exilitate tenuari. Quae tunc non suis aestimatur meatibus fluere, quando de eius cursibus ariditatis nostrae uena nil recipit. O si epistolaris pateretur angustia sacrorum uoluminum arcana reserari! Sed timeo ne qui nullam poterit, Deo inspirante, in fide nostra inuenire calumniam, de paginae prolixitate causetur. Quid illud, qua mente suscipit: Ecce aquam et ignem, ad quoduis porrige manum? quid alia quae copiosus assertor ipse replicasti? Credo more aspidis clausa, ut aiunt, aure transiuit. Video quo se toxica Libycae pestis extendant: "arenosus coluber non haec sola habet perniciosa, quae reserat": ad aestimationem occultorum facinorum ferenda sunt quae fatetur. Vult enim ad illud pertingere. Neminem suo uitio aut negligentia perire, si homo utriusque rei boni et mali per potestatem concessa electione priuatur. Hos tantum iactat potuisse saluari sine labore ullo, sine mandatorum amicitia, quos peregrinantes a merito fauor tantum coelestis eripuit. Proinde, quod in ipsum referatur, illos periisse intelligit, quos gratia noluit diuina liberare. Tu mi domine, saluedicto, fac apud te ut sies: et si sanari mancipium mortis non potest, a contentione desiste: ne cum te fidei radice fultus ualida niteris, ille sub occasione huius controuersiae, ante editionis tempus, diuini seminis ab aliquorum utero partus excutiat. [2,20] EPISTOLA XX. ENNODIUS CONSTANTIO. Dabis ueniam quod celer rescripsi, quia aetati adhuc debeo indocilem festinationem. Vos maturitas et pondus decet. Proinde credentem fouete, et nugas meas a publico rigore subducite: quia si pagina nostra res crepera atque anceps est, iussionis uestrae se tuetur patrocinio, ab hoc quod nemo imperata fastidit. Vale ergo dicens, legenda commendo: fiet etenim ut posthac bene accepti ad parendum delenificae obedientiae stimulis incitemur. [2,21] EPISTOLA XXI. ENNODIUS ALBINO. Quater ad magnitudinem uestram scripta prorogaui, et adhuc tanquam deses accusor: lingua militauit affectui, assiduitas diligentiam non meretur. Credo portitoris aut negligentia aut inuidia, ad hanc me offensam fuisse perductum. Ecce tamen scripta multiplico, et pro uoto uestro prosperitatis meae indicia faciens, de uestra cupio felicitate gaudere. Salue, mi domine, et amantem uestri sub omni dignatione releuate: quia Deo proximam rem facitis, patrocinio uestro, credentem plena fide et communione releuare. [2,22] EPISTOLA XXII. ENNODIUS FAUSTO. Superuacuis ad beneficia laborat impendiis, qui solem certat facibus adiuuare: gratiae plenitudo adiectione non indiget: nec ulla requirit commendationis augmenta, quem ad amicitiarum cumulum merita pertulerunt. Illustrem et patricium uirum Albinum parentem uestrum styli mei cura prosequitur: cui per paginam non impendo necessaria, sed uotiua: et quamuis utilitati eius nihil adiiciam, amorem tamen mereor, quod praedicti iussa compleui. Venerabili ergo domino salutationis obsequium impertiens, precor, ut circa diligentiam suam praedictus uir magnificus recipiat, quod mihi, dum uos colit, exhibuit. Noui enim cito amplissimum uirum ad cordis uestri esse penetralia perducendum, quem innocens propositum suis erit apud uos dotibus adiuturum. [2,23] EPISTOLA XXIII. DOMNO SUO FAUSTO ENNODIUS DIACONUS. Sine dispendio tutelae orbantur, quos ad uos pertinere contigerit: non desunt illis paterna subsidia, quos fouetis. Lupicinum Euprepiae nostrae filium loquor: ad ipsum pertinet praefata generalitas: de cuius substantia sublimis uir, uenerator uester comes Tancila dixit mihi, a domno nostro rege, quod referri graue sit, impetratum. Nam uniuersas matris eius facultatulas a Torisa, uel aliis asserit fuisse competitas. Aliud quod infelicitati pupilli potuissem praestare, non habui, nisi ut uestram notitiam instruerem, et ueri fungerer relatoris officio. Vestrum est, inspirante Deo, circa miserum prouidere quod adiuuet: ad me respexit, quae mihi resignata sunt, indicare. Domini uere mei salutationis obsequia praesentans, de clementia diuina postulo, ut laborem uestrum iuuamen coeleste comitetur. [2,24] EPISTOLA XXIV. DOMNO SUO FAUSTO ENNODIUS DIACONUS. Dispendium credo esse diligentiae, nullas commeantium manus litterarum dote munerari, quae solent lectione etiam uultus ad longinqua portare, et carorum imagines officio praesentare sermonis. Ad ista iungitur etiam bene de utriusque merentis sublimissimi Luminosi portitoris occasio, qui ad religionem meritorum uestrorum suae quoque gratiae fructus adiungit. Quis geminus patiatur ut sub quacunque negligentia haberetur affectus, si a paginis temperem, quas dignatio uestra exegit, et si illas nominatus non accipiat perferendas? Deo gratias, quod in fronte epistolae locandum fuit, quia felicitas uestra uotiuis erigitur aucta successibus; quod tumida inimicorum ceruix Christo Deo non grauata succumbit. Spe praeceperam quod affectus ostendit. Bene enim sententiae coelestis finem praenoscit, qui nouit qualitatem eius de actuum humanorum serenitate colligere. Vale ergo longum, mi domine, et amantem uestri styli usu releuate; ut quidquid subtrahunt interualla terrarum, tabellaria compenset oblatio. [2,25] EPISTOLA XXV. FAUSTO QUAESTORI ENNODIUS DIACONUS. Pro coelesti dispositione reditus mei indicia fieri nullo magis quam amico Rauennam properante conuenit: cuius fidelis relatio etiam pagina cessante suffecerat. Sed usu abstinere non potui: quo si sub quocunque neglectu temperem, uideor damnasse styli frequentiam quam amaui. Iungitur, quod praedicto obuias in negatione manus exhibere non potui, qui scit ab amantibus sui securus exigere, quod eis pro religione conscientiae nouit fideliter exhibere. Rauennam ergo digressus, quae quidquid in praesenti uita habeo dulce complectitur, Mediolanum salua corporis ualetudine, Christo prosequente, perueni; male ferens quam in redeundo, hieme impellente, optaui forsitan contra desideria celeritatem. Sed ad Deum cuncta referenda sunt, cui adiacet humana facta componere, et diligentiam corporalem aeterni amoris sapore mutare. Nunc ad scriptionis causam dicta humili salutatione et commendatione me confero perlatoris: qui si pro mentis uestrae serenitate gratuletur beneficiis, agnoscit se aut recepisse quod uestris praestitit, aut qualiter amare debeat, incitari. Quem si uel nolit, festinum redire compellite: quia et affectui meo praesentia eius est necessaria; et si Deus promissionem statuerit, cum ipse iusserit, utilitati exspectatur accommoda. [2,26] EPISTOLA XXVI. ENNODIUS LIBERIO. Aut alitur, aut sustentatur scriptione diligentia: ministra affectionis est epistolaris confabulatio: muta caritas simulacrum repraesentat ingrati: depretiat genium suum, quae in uocem non prorumpit, amicitia. Bene secretum pectoris reseratur claue sermonis: dignationem uestram iam patior. Haec pro ingenii uiribus paginalis commercii libamenta dedicaui, per quae usurpo uindicare mihi meritum plus amantis. Nemo enim taciturnitatis repagulo ora porrigit, quam decisi foederis memorem proditor mentis loquela non deserit. Principem ergo locum in litteraria communione possideo, et maiori cultura dignus sum, qui prior quid gestirem, patefeci linguae testimonio. Ecce religionem dirigendae paginae sine nube disserui. Vestrum est in me fouere quod recepistis; ne iudicia culminis uestri, me iacente, patiantur examen. Exponit enim censurae sententiam suam quisquis quod elegit non tuetur. Domine mi, salutationis reuerentiam pleno dependens obsequio, Deum rogo, ut beneficiorum circa uos suorum incrementa multiplicet: quia solus census est meorum plenissime commodorum, qui celsitudinem uestram ad fastigia quae debentur extulerit. [2,27] EPISTOLA XXVII. HONORATO ENNODIUS. In uicinitate uos degere moderna scriptione signastis, iungentes ad dispendia gaudiorum, statum uestrae ualetudinis imminutum. Non nego, sic mereor, ut semper mihi cum dulcibus amara socientur. Hactenus uos Rauennatibus occupatos excubiis aduersa tenuerunt. Unde quia laxari contigit, corporis in uobis est labefactata substantia, ne in totum liceret optata promereri. Quam dura est humanarum rerum conditio, quae quotiens desideriis aliquo sapore responderit, mox et in foribus concessa permutat. Expaui tamen calumniam, quam oratoria et nimis Daedala prouisione litteris indidisti, ut iniuncta pro utilitate tua nolle me credas, si efficere non potuisse signauero. O artificis ingenii secretum, quod plus commoditati prospicit, quam de amore confidat! Deus testis est me tibi non negaturum esse quod ualeo. Tu Deum roga, ut actionem meam infelicium, quas diligit, litterarum non patiatur calamitatibus impediri. Nihil enim est, quod magis pro obice metuam actionis impositae, quam illud quod noui, accipere scholasticum nil mereri. Confer magis ingenium tuum ad squalentia iura: per quae quidquid scabrida poposcit lingua, mox meruit; aut si non meruit, mox auulsit. Domine, salutationis gratiam soluens spero, ut effusis laborem meum precibus iuues: quia cum non habeam docti aut eruditi meritum, saepe in causis sustineo facta perfecti. [2,28] EPISTOLA XXVIII. AVIENO ENNODIUS. Deo gratias, quod principis loco ponendum est, qui magnitudinem tuam, quae a me erant offerenda, fecit exigere. Dedisti pretium garrulitati, quam uix hactenus intra uerecundum penetrale continui: eliciti utor styli genio, quem duriter ab importuna scriptione reuocaui: meritum coactae uocis inusitata loquacitate possideo. Nam postquam me iussisti paginas destinare, animo meo, quod tacueram, commendasti. Euge, frons diu prodiga: aliquando mihi contigit ad affectionis copiam sine tui dispendio peruenire. Discamus non odisse quod adiuuat. Silentii gratia fecit, ut te libera iam loquamur: exspectantur a nobis saepe fastidita colloquia. Non ibo longius: asseritur, ut uideo, linguae officium raritate sermonum. In qua parte non clauda laetitiae meae fides est: sententia nostra ueri astipulatione fulcitur. Ecce ille qui doctorum epistolas grandi dotatas messe colloquii summis labiis uix libabat, tabellae nostrae culmos non dedignatur accipere. Gemina, pudor, mihi hilaritate profuisti: cum tu in statione certus es, et cum frequenter contempti desiderantur affatus, facta est ecce melior eius sententia quem amamus. Nobis ergo uerecundia, consuli nostro emendatione prospeximus. Sed ne in longum procedat pagina transcendens terminos praefinitos, et loquendo multa, quod tacuimus, demonstremus non fuisse consilii; uale, mi domine, et amantes tui hac communione dignare: quia praecelsi honorum tuorum apices haec sola recipiunt argumenta, quae de humilitate nascuntur.