[1,0] INSTRUCTIONES - Liber primus.

[1,1] I. PRAEFATIO.
Praefatio nostra uiam erranti demonstrat
Respectumque bonum, cum uenerit saeculi meta,
Aeternum fieri, quod discredunt inscia corda.
Ego similiter erraui tempore multo
Fana prosequendo parentibus insciis ipsis;
Abslulit me tandem inde legendo de lege
— Testifico Dominum — : « doleo pro ciuica turba »
Inscia quod pergit periens deos quaerere uanos;
Ob ea perdoctus ignaros instruo uerum.

[1,2] II. INDIGNATIO DEI.
In lege praecepit dominus caeli, terrae marisque
Nolite, inquit, adorare deos inanes
De manibus uestris factos ex ligno uel auro,
Indignatio mea ne nos disperdat ob ista.
5 Gens ante Moysen rudis, sine lege morata
Nesciensque Deum, defunctos reges orabant,
Ad quorum effigies faciebant idola uana.
Translatis Iudaeis Dominus de terra Aegypti
Inposuit legem postmodum et ista praecepit,
10 Omnipotenti sibi soli deseruire, non illis. 
De resurrectione quoquo docetur in ipsa
Eï spe fortunata rursum in aeuo uiuendi,
Idola si uana relinquantur neque colantur.

[1,3] III. CVLTVRA DAEMONVM.
Cum Deus omnipotens exornasset mundi naturam,
Visitari uoluit terram ab angelis istam;
Legitima cuius spreuerunt illi dimissi;
Tanta fuit forma feminarum, quae flecteret illos.
5 Vt coinquinati non possunt caelo redire;  
Rebelles ex illo contra Deum uerba misere.
Altissimus inde sententiam misit in illis.
De semine quorum Gigantes nati feruntur.
Ab ipsis in terra artis prolatae fuere,
10 Et tingere lanas et quaeque geruntur.  
Mortales et illi mortuos simulacro ponebant.
Omnipotens autem, quod essent de semine prauo,
Non censuit illos recipi defunctos e morte
Vnde modo uagi subuertunt corpora multa;
15 Maxime quos hodie colitis et deos oratis. 

[1,4] IV. SATVRNVS.
Saturnusque senex si deus, deus quando senescit ?
Aut si deus erat, cur natos ille uorabat?
Terroribus actus, sed quia deus non erat ille,
Viscera natorum rabie monstruosa sumebat.
Rex fuit in terris, in monte natus Olympo,
Nec erat diuinus; sic deum esse dicebat.
Venit inops animi, lapidem pro filio sorbsit :
Sic deus euasit; dicitur modo Iuppiter ille.

[1,5] V. IVPPITER.
luppiter hic natus insula Creta Saturno
Vt fuit adultus, patrem de regno priuauit;
Proinde nobilium uxores sororesque delusit.
Praeterea sceptra fecerat faber illi Pyraemon.
Initio caelum, terram Deus et mare fecit;
Terribilis autem iste medio tempore natus
Ex antro processit iuuenis furtimque nutritus.
Respice querellas! Alter est Deus non Iouis ille.

[1,6] VI. DE FVLMINE IPSIVS IOVIS AVDITE.
Dicitis o stulti : Iouis tonat, fulminat ipse.
Etsi paruulitas sic sensit, cur annis ducentis
Fuistis infantes? numquid et semper eritis?
Versari maturum (in) infantia non capit aeuum.
5 Lusus puerilis cessit : sic et corda recedant;  
Moribus uirilibus consilia uestra debentur.
Insipiens ergo Iouem tonitruare tu credis
Natum hic in terris et lacte caprino nutritum?
Ergo si illum deuorasset... Saturnus,
10 In istis temporibus quis pluebat illo defuncto? 
Praesertim mortali patre deus nasci credatur?
Saturnus in terris senuit et defecit in ipsis.
Illum non aliquis prophetauit ante pronasci.
Vel si tonat ipse, lex ab ipso lata fuisse!.
15 Seducunt historiae factus cum fue<rat ipse>.
Ille autem Cretae regnauit et ibi defecit;
Omnipotens uobis factus Ganymedis amator.
Vinos ipse modo amaret si uiueret ille.
Inpuros oratis et dicitis esse caelestes
20 Semine mortali natos de Gigantibus illis. 
Auditis et legitis natum in terra fuisse :
Vnde bene meruit corruptor ascendere caelum?
Dicitur et fulmen Cyclopas illi fecisse,
Inmortalis enim habuit a mortalibus arma.
25 Tot reum criminibus, parricidam quoque suorum 
Ex auctoritate uestra contulistis in altum.

[1,7] VII. 
DE SEPTIZONIO ET STELLIS.
De circulo zonae fallit nos imperitia uestra,
Ex eo quod forte Iouem experitis orandum.
Saltrnus fertur ibi, sed stella, non ille; effugit
Expulsus a loue. Aut louis in stella credatur?
5 Poli quoque sidera tractauit solusque sator, 
Troianis qui bellum fecit, auem mortalem amauit.
Ipsis sideribus aut Mars qui cum ipsa deprensus
Zelo maritali deus nominetur aduliscens?
O nimium stulti, qui putatis moechos ab astris
10 Nascentes regere aut totam mundi naturam ! 
In uulnera positi et ipsi sub fata uiuentes,
Obsceni, furiosi, bellatores, impii uitae,
Et filios totidem mortales illi fecere :
Terribilis omnis, stutli, septizonio fortis!
15 Si stellas colitis, colite et bis sena sigilla! 
Tum arietem taurum, geminos toruumque leonem;
Et denique uadunt in piscis : tu quoque probabis?
Lex sine lege, fuga uestra, quod uult esse ualebit.
Lasciua uult esse sine freno uiuere quaerit.
20 Ipsi quod uultis erit, et deos et deas oratis. 
Sic ego colui, dum erraui, quod modo culpo.

[1,8] VIII. DE SOLE ET LVNA.
De sole et luna, licet sint praesentanea nobis,
Erratis; quod ego prius, putatis oranda.
Sunt quidem in astris sed non sua sponte (de)currunt :
Omnipotens illos, cum conderet omnia primum,
5 Locauitque ibidem cum stellis quarta dierum.  
Errorem antiquus quin cum ---
Et quidem in legem iussit, ne quis illos adoret.
Tot deos oratis, qui nihil de uita promittunt,
Lex quorum in terra non est, nec ipsi praedicti;
10 Vos autem seducunt sacerdotes pauci 
Numina qui dicunt aliquid morituro prodesse.
Accedit legis et (modo) dicite uerum

[1,9] IX. MERCVRIVS.
Mercurius uester fiat cum sua abolla depictus,
Et galea et planta pinnatus et cetera nudus.
Hem uideo miram, deum saccello uolare :
Curriite paupercli cum gremio quo uolat ille,
5 Vt saeculum effundat, uos extunc estote parati. 
Respicite pictum, quoniam uobis hic ab alto
lactabit nummos; nos tunc saltate securi!
Vane, non insanis, colere deos pictos in axe?
Si uiuere nescis, cum besteis perge morari.

[1,10] X. NEPTVNVS.
Neptunus facitis deum ex Saturno pronatum,
Et tridentem regit, ut pisces suffigere possit.
Patet esse deum : humeralem illi parate!
Troianis non ipse cum Apolline muros eduxit?
Vnde deus factus inops caementarius ille?
Non Cyclopem genuit monstrum? non maechus et ipse?
Viuere non poterat de suo, quod structuram gerebat?
Sic genuit generatus, qui fuit iam mortuus olim.

[1,11] XI. APOLLO SORTILEGVS FALSVS.
Apollinem facilis citharoedum atque diuinum.
Primum de moechia natus in insula Delo;
Oblata mercede postmodum structuram secutus
5 Laomedonti regi Troianorum muros eduxit;  
Locauitque sese, quem deum seducti putatis;
Ossibus cuius amor Cassandrae flagrauit,
Subdole quem lusit uirgo, falliturque diuinus ;
Oflicio uerbenis potuit scire bicordem;
Repudiatus enim discessit inde diuinus.
10 Torruit hunc uirgo specie, quam ille deberet; 
Illa prior tuque debuerat deum amasse.
Lasciuientemque Dalinem sic coepit amare.
Et tamen insequitur, dum uult uiolare puellam :
Gratis amat stultus, nec potuit consequi cursum.
15 Vel, si deus erat, occurreret illi per auras : 
Sub tectis illa prior uenit, remansitque diuinus.
Fallit uos gens hominum, nam uiri stulti fuerunt.
A primitia quoque pecora pauisse refertur.
I.usibus inpositis dum mitteret discum in altum,
20 Sublapsum non potuit retinere, prostrauit amicum : 
Vltimus illc dies fuit Hyacinthi sodalis.
Si diuinus erat, mortem praecessisset amici.

[1,12] XII. LIBER PATER BACCHVS.
Liberum patrem certe bis genitum dicitis ipsi.
In India natus ex loue (et) Proserpina primum
Belligerans contra Titanas profuso cruore
Expirauit enim sicut ex mortalibus unus.
5 Rursus flato suo redditus in altero uentre.  
Percepit hoc Semele iterum louis altera moechia,
Absciso cuius utero prope partu defunctae
Tollitur et datur Niso nutriendus alumnus.
Ex eo bis natus Dionysus ille uocatur,
10 Religio cuius in uacuo falsa curatur. 
Bacchantur et illi qualis nunc ipsi uidentur,
Aut pediculones mineruae omnis que scitoris.
Conspirant in malo, profudunt ficto furore,
Ceteros ut fallant dicturos numen adesse.
15 Huic manifeste rudes homines simile uiuentes 
Vino permutati, primo quod expresserat ille,
Sub ludicro honorem illi dedere.

[1,13] XIII. INVICTVS.
Inuictus de petra natus si deus habetur,
Nunc ergo reticeo : uos de istis date priorem!
Vicit petra deum, quaerendus est petrae creator.
Insuper et furem adhuc depingitis esse,
Cum, si deus esset, utique non furto uiuebat.
Terrenus utique fuit et monstruosa natura,
Vertebatque boues alienos semper in antris,
Sicut et Cacus Vulcani filius ille.

[1,14] XIV. SILVANVS.
Siluanus unde deus iterum apparuit esse ?
Inde forte placet eo quod bene fistula cantat?
Lar igitur quando ? lignum nam forte non esset.
Vanalem emisti dominum, cum tu ipse sis illi.
Aspice, deficit lignum! quid illi debetur?
Non te pudet, stulte, tales adorare tabellas?
Vnum quaere Deum, qui post mortem uiuere dicit!
Secede ab istis qui sunt biothanati facti.

[1,15] XV. HERCVLES.
Hercules quod monstrum Auentini montis elisit,
Euandri qui solitus erat armenta furare,
Rustica mens hominum, indocilis quoque, pro laude
dura gratias agere uellent, absentis Tonantis
Vouerunt hostias inepto ut deo orando;
Lactandas aras in memoriam sibi fecerunt.
Ex eo perrexit, de uetusto more colatur.
Sed deus hic non est licet fuit fortis in armis.

[1,16] XVI. DE DIIS DEABVSQVE.
Dicitis esse deos, qui sunt manifeste cruenti,
Et dicitis fata genesis adscribere nobis.
Dicite nunc ergo quibus primum sacra ferantur :
Inter utrumque uias mors inmatura uagatur.
5 Si tribuunt fata genesis, cur deum oratis?  
Deciperis, uane, qui Manes quaeris orare,
Et qui fabricantur dominos tibi nuncupas esse.
Aut feminas quoque nescio quas deas oratis,
Bellonam et Nemesin, deas Furinam, Caelestem,
10 Virgines et Venerem cui coniuges uestrae delumbant. 
Sunt alia praeterea daemonia <procul a> fanis,
Ouae nec numerantur adhuc et in collo feruntur,
Vt ipsi sibi rationem reddere possint {pestes}.
Exportari magis in ultima terra deberent.

[1,17] XVII. DE SIMVLACRIS EORVM.
Deludunt nos pauci scelerati uates inanes,
Exlticare suam dum quaerunt uitam.
Subornanl aliis ex se sub mysteria falsum.
Inde simulantes concussi numine quodam
5 Maiestatemque canunt et se sub figura fatigant. 
Vidistis saepe Duellonarios, quali fragore
Luxurias ineunt, dum furias tingere quaerunt,
Aut cum dorsa sua allidunt parca bipenne,
Cum doctrina sua cernant quo{d} corpora sanent.
10 Respicite quoniam non illos numina cogunt,  
Ipsi qui se primum conponunt integra mente;
Sed stipem ut tollant ingenia talia quaerunt.
Ex eo uidete quoniam sunt omnia ficta.
Obumbrant populum supplicem, perituri ne credant.
15 Res semel in uano de uetustate processit, 
Vt uaticinanti credantur prodita falsa;
Maiestas autem illorum nulla locuta est.

[1,18] XVIII. DE AMMVDATE ET DEO MAGNO.
Diximus iam multa de superstilione nefanda,
Et tamen exsequimur ne quid praeterisse dicamur.
Ammudatemque suum cultores more colebant;
Magnus erae illis quando fuit aurum in aede;
5 Mittebant capita sub numine quasi praesenti. 
Ventum est ad summum ut Caesar tolleret aurum;
Defecit numen (a)ut fugit , aul transit in ignem.
Auctor huius sceleris constat, qui formabat eumdem.
Tot uiros et magnos seduxit false prophetans,
10 Et modo reticuit qui solebat esse diuinus. 
Erumpebat enim uocis quasi mente mutata,
Tanquam illi deus Ioqueretur in aurem.
Dicite nunc ipsi, si non sunt numina falsa,
Ex eo prodigio quot perdidit ille propheta!
15 Oblitus est iste prophetare, qui ante solebat. 
Monstra deo ista fincta sunt per uiniuoraces,
Audacia quorum damnabilis numina fingit.
Gestabatur enim et aluit tale sigillum :
Nunc et ipse silet, nec ullus de illo prophetat.
20 nimium sed(uctos) uos ipsos perdere uultis. 

[1,19] XIX. NEMESIACIS VANIS.
Ni mi ignominium est uirum seduci prudentem
Et colere talem aut Dianam dicere lignum?
Mane ebrio, crudo, perituro creditis uno,
Ex arte qui fincte loquitur quod illi uidetur;
5 Se uere deum agit, sibi uiscera poscit.  
Incopriat ciues unus detestabilis omnes,
Adplicuitque sibi, simili collegio facto,
Cum quibus historiam fingit, ut deum adornet.
Ipse sibi nescit diuinare, ceteris audet.
10 Succollat, quando libet, cum et quando deponit; 
Vertitur a se(se) rotans cum ligno bifurci,
Ac si putes illum adflatum numine ligni.
Non deos nos colitis, quos isti false prophetant :
Ipsos sacerdotes colitis in uano timentes.
15 Sed si corde uiges, fuge iam sacraria mortis. 

[1,20] XX. TITANES.
Titanes uobis tutanos dicitis esse;
Ita Mutas, Tacitas sub culmine uestro rogatis.
Tot Lares aediculis, simulacra facta Titano!
Adoratis enim stulti malo leto defunctos,
5 Non legem ipsorum legentes; non ipsi loquuntur, 
Et deos audetis eramine dicere fusos?
Solueritis eos magis in uascula uobis.

[1,21] XXI. MONTESIANIS.
Monteses deos dicetis, dominentur in auro,
Obscurati malo aliena mente iurantes.
Nam si purus animus et mens serena maneret,
Tu tibi de illis ipsi disputare deberes.
5 Excordaris homo, si putas ut isti te saluent 
Seu regant, seu minuant, nisi quid tu fani decurris.
lustitiam legis quaere magis quam illa; salutis
Auxilium portat et fieri dicit aeternum.
Nam quicquid in uano sequeris, per tempora gaudes,
10 In breui laetaris et postmodum plangis in imis : 
Subtrahe te illis, si uis resurgere Christo.

[1,22] XXII. HEBETYDO SAECVLI.
Heu doleo, ciues, sic uos hebetari de mundo!
Excurrit alius ad sortes, aues aspicit alter,
Belantum cruore fuso malus inspicit alter
Et cupit audire responsa bona crudelis.
5 Tot duces et reges ubi sunt consulti de uita, 
Vel portenta sua scisse quo profuit illis?
Discite, quaeso, bonum, ciues, simulacra cauete
Omnipotentis enim in legem quaerite cuncti.
Sic ipsi conplacuit domino dominorum in altis,
10 Ad probationem nostram daemones in mundo uag(ar)i. 
Et tamen ex alia parte mandata praemisit,
Caelestis fieri qui relinquant aras eorum.
Vnde non hoc curo disputare paruo libello;
Lex docet in medio; nos consulete pro uobis!
15 In duas intrastis uias : condiscite rectam.

[1,23] XXIII. DE VBIQVE PARATIS.
Dura uentri seruis, innocentem esse te dicis.
Et quasi communis facis te ubique paratum.
Vae tibi, stulte homo, mortem circumspicis ipse,
Barbaro de more sine lege uiuere quaeris :
5 Ipse tibi figis asciam in crure de uerbo. 
Qui simplicem fingis, simpliciter uino cum isto
Viuere te credis, dum uentrem cupis implere?
Exiguus tyranni in domo resides, praue,
Paratus ad epulas et refugis Dei praecepta.
10 Aut quia discredis Deum iudicare defunctos, 
Rectorem caeli facis te tu forte pro illo?
Aspicis ad uentrem, quasi tu sis prouidus illi.
Tu modo profanus, modo sanctus esse uideris.
15 In supplicem prodis Dei sub aspectu, tyranne. 
Senties in fatis, cuius modo legem inanis.

[1,24] XXIV.
INTER VTRVMQVE VIVENTIBVS.
— Inter utrumque putaui dubie uiuendo cauere. —
Nudatus a lege, decrepitus luxu praesepis,
Tot (uana) uane prospicis — Quid? — quaeris iniqua!
Et quidquid egisti, istinc remanere defunctum
5 Respice te. Stulte, non eras, et ecce uideris!  
Vnde processisti nescis nec unde nutriris.
Tu Deum excelsum fugis tuae uitae benignum
Rectoremque tuum, qui te magis uiuere uelit;
Vertis te in faciem et dorsum Deo remittis,
10 Mergis te in tenebris, dum putas te in luce morari.  
Quid in synagoga decurris saepe bifarius?
Vt tibi misericors fiat quem denegas ultro?
Exis inde foris, iterum tu fana requiris;
Vis inter utrumque uiuere, sed inde peribis.
15 Insuper et dicis : « Quis est qui a morte redemit? 
Vt credamus ei quoniam ibi poenae aguntur. »
Ea non sicut tu putas esse, maligne!
— Nam illi qui prodest post funera, recte qui vixit? —
Tu tamen mox moreris, duceris in loco maligno;
20 In Christo credentes autem in loco benigno, 
Blanditurque quibus haeret amoenitas illa.
Vos autem dubii in uos sine corpore poena!
Suscitat in faciem tortoris ardor clamare.

[1,25] XXV. QVI TIMENT ET NON CREDENT.
Quamdiu, stulte homo, Christum cognoscere non uis?
Vitas agrum pinguem et sterili semina ictas.
In silua manere quaeris, ubi latro moratur.
Tu dicis : Et ego Dei sum, et foras oberras.
5 Ingredere iam nunc toties inuitatus in aula :
Matura iam messis, tempus totidemque paratum,
Ecce modo mete; quodsi non, te paenitet inde.
Nunc, si non habes, collige; uindemia uenit
Tempus adest uitae credendi tempore mortis.
10 Est Dei lex prima fundamentum posterae legis,  
Teque designabat. Crederis in lege secunda;
Nec minus ex ipso sed ex ipsa{s} (t)ibi prudenter
Obstupe iam factus ora tu credere Christo,
Nam testamentum uetus de illo proclamat.
15 Credere nun(c) opus est, tantum in isto defuncto  
Resurgere posse (et) uiuere tempore toto.
Ergo si quis ea discredit esse futura,
Dummodo uincetur reus in morte secunda,
Euentura canam paueis in isto libello;
20 Nam cognosci potest, ubi sit spes uitae ponenda.  
Tamen uos adhortor quantocius credere Christo.

[1,26] XXVI. REPVGNANTIBVS ADVERSVS LEGEM CHRISTI DEI VIVI.
Respuis, infelix, bonum disciplinae caelestis
Et ruis in mortem, dum uis sine freno uagari.
Perdunt te luxuriae et breuia gaudia mundi,
Vnde sub inferno cruciaberis tempore toto.
5 Gaudia sunt uana, quibus oblectaris, inepte. 
Non illa te reddunt hominem fuisse defunctum.
Anni te non possunt iam triginta reddere doctum?
Nescius si primum errasti, respice canum.
Tu putas nunc uitam isti te perfrui laetum?
10 Iniuriae, lites ibi sunt et damna diurnum, 
Bella uel infanda, fraudes, cum sanguine furta,
Vlceribus corpus uexatur gemiturque ploratur,
Seu luis inuadit, aut longo morbo teneris,
Aut natis orbaris, aut perdita coniuge defles;
15 Desacuitur totum ruunt dignitates ab alto; 
Vreris pauperie dupliciter certe si langues;
Et dicis uitam, ubi uitrea uita moraris?
Respice iam tandem hoc tempus inruitum esse :
Sed in futuro tibi spes est sine dolo uiuendi.
20 Viuere uolebant utique paruoli rapti 
Sed uita priuati; iuuenis et senescere forte
Lautitias diues perfrui quae ipse parabat;
Et tamen inuiti reli(n)quimus omnia mundo.
Gens et ego fui peruersa mente moratus
25 Et uitam istius saeculi ueram esse putabam 
Mortemque similiter sicut uos iudicabam adesse,
Cum semel exisset, animum periisse defunctum.
Haec autem sic non sunt; sed conditor orbis et auctor
Requisiuit enim fratrem a fratre peremptum :
30 Impie, dico, inquit, ubinam frater? — Ille negauit. — 
Sanguis enim fratris ad me proclamauit in altum.
Torqueris, tu ideo, ubi nil sentire putabas,
Ille autem uiuet et loca dextera tenet,
Delicias fruitur, quas tu perdidisti, nefande!
35 Fit cum renouasti saeculum, et ille praegressus, 
Inmortalis erit; nam tu sub tartara planges.
Viuit certe Deus, qui defunctos uiuere fecit,
lnnocuisque bonis ut reddat praemia digna,
Vesanis autem et impiis tartara saeua.
40 Incipe sentire iudicia Dei, seducte! 

[1,27] XXVII. STVLTE NON PERMORERIS DEO.
Stulte non permoreris nec mortuus effugis actus,
Tu licet disponas nihil te sentire defuncto.
Vinceris, insipiens : uiuit Deus conditor orbis,
Legitima cuius clamat(ur) ualere defuncto.
5 Tu autem dum praeceps sine Deo uiuere quaeris . 
Extinctum in fatis iudicas; ut futile credis.
Non ita disposuit, ut tu putas, Deus acternus,
Obliuitos esse mortuus de gesto priore.
Nunc nobis imperita fecit receptacula mortis,
10 Per cineres autem nostros uidebimus illa,  
Erue te, stulte, qui putas per funera non sis.
Rectorem dominumque tuum nihil posse fecisti.
Mors autem in uacuum non est, si corde retractes.
Optandum noscas, nam sero senties illum.
15 Rector cras carnis, non te certe caro regebat; 
Exemptus ab illa, reconditur illa tuorum.
Recte mortalis homo separalur a carne.
Ideirco nec poterint oculi mortates aequari —
Sic habet abyssus noster — de Dei secreta.
20 Da nunc ergo Deo, fragilis dum moreris, honorem,  
Et crede quod Christus uiuum te de mortuo reddit.
Omnipotenti laudes in ecclesia reddere debes.

[1,28] XXVIII. IVSTI RESVRGVNT.
Iustitia et bonitas, pax et patientia uera A
Viuere per facta faciunt nec queri de actu : V
Subdola gens autem, noxia, perfida, praua A
Tollit se in parte et fera mente moratur. R
5 Impie, nunc audi, qui (uis) malefacta lucrari{s}. I
Respice terrenos iudices in corpore qui nunc C
Excruciant poenis diros : aut ferro parantur R
Supplicia meritis aut longo carcere flere. E
Vltime tu speras Deum inridere caelestem M
10 Rectoremque poli, per quem sunt omnia facta? A 
Grassaris, insanis, detractas nunc et Dei nomen? N
Vnde non effugies poenam per facta qui ponet. T
Nunc uolo sis cautus, ne uenias ignis in aestu. V
Trade te iam Christo, ut te benefacta sequantur. R

[1,29] XXIX. DIVITI INCREDVLO MALO.
Differis, diues, nimium tua cuncta uidendo,
Insatiabiliter quibus adhaerere quaeris.
Viuere post ista, dicis, non spero defunctus.
Ingrate summo Deo, qui sic Deum iudicas esse,
5 Te qui nescientem protulit deinde nutriuit;  
Ipse para(t) tua; gubernat uineas ipse,
Ipse grèges pecorum et quicquid possides ipse,
Nec istis adtendisti. Aut tu regis omnia forte?
10 Caelum hoc et terram et maria salsa qui fecit 
Reddere decreuit non ipsos in aureo saeclo?
Et modo si credis, uiuitur in Dei secreta.
Disce Deum, stulte, qui uult te inmortalem adesse,
Vt gratius illi referas in agone perennes.
15 Lex docet ipsius sed quia uagari tu quaeris, 
Omnia discredis et inde in tartaros ibis :
Mox animam reddis, duceris quo te paenitet esse,
Abluitur ibi poena spiritalis aeterna;
Lugia sunt semper, nec permoreris in illa,
20 Omnipotentem Deum iam tunc ibi sero proclamans. 

[1,30] XXX. DIVITES HVMILES ESTOTE.
Disce, moriture, bonum ostendere cunctis.
In medio populi quid te facis alterum esse?
Vadis ubi nescis et inscius inde recedis;
Impie tractas cum ipso corpore, sitis
5 Tu super diuitias, nimium te tollis in altum  
Et <fes>stifa ducis, nec respicis pauperes ultro
Subditos nunc uobis, nec parentes pascitis ipsos.
Heu miseri! fugiant longius mediocres a uobis.
Vixit et extinxit pauper, ebriaca clamas.
10 Mox furiis ageris, cum pereas ipse ? Charybdis. 
Indisciplinati sicut diuites estis :
Legem datis istis nam uobis parcitis ipsis.
Exue te, diues, tantis malis, Deo reuersus,
Subueniat {uti}que tibi, quod nunc operasti si forte.
15 Estote communes minimis dum tempus habetis; 
Sicut ulmus amat uitem, sic ipsi pusillos.
Terribilem legem malis bonis atque benignam
Obserua, nunc sterilis! subditus in prosperis esto.
Tollite corda fraudis, diuites, et sumite pacis.
20 Expiate malum uestrum : benefactis a summo. 

[1,31] XXXI. IVDICIBVS.
Intuite dicta Salomonis, iudices omnes,
Vno uerbo suo qualiter nos ille detractat :
Dona quam et xenia corrumpunt indices omnes!
Idem : munus sequit(ur), datorem semper amatis;
Cum quaerit, causa uictoriam tollit iniqua.
lnnocens hic ego sum, nec uos incuso pusillus,
Blasphemium tollat Salomon qui (clamat) aperte.
Vobis autem Deus est uenter et praemia iura.
Suggerit hoc Paulus apostolus, non ego pulex.

[1,32] XXXII. SIBI PLACENTIBVS.
Si locus aut tempus fauet aut persona prouenit,
Index esto nouus. Quid nunc extolleris inde?
Blasphema(s), indocilis; de cuius praestantia uiuis,
In fragilitate tanta non respicis unquam.
5 Per gradum et lucra auidus fortunae praesumis, 
Lex tibi non ulla est nec te in prosperitate dignoscis;
Auro licet cenes cum turba choraulica semper,
Cruciarium Dominum si non adorasti, peristi.
Et locus et tempus et persona tibi donatur,
10 Nunc si tamen credis; sin autem, pro eo timebis. 
Tempera te Christo et ceruicem illi depone :
Istic honor remanet et tota fiducia rerum.
Blanditur quando tibi tempus nunc, cautior esto.
Vltima fatorum non prouidens, quae te oportet,
15 Sine Christo nequis esse (ui)tae conpotis unquam.  

[1,33] XXXIII. GENTILIBVS.
Gens sine pastore ferox iam noli uagare.
Et ego, qui moneo idem fui nescius errans.
Nunc ideo Domini figuram sumite uestri,
Tollite corda fera el exasperata seorsum :
5 Intrate stabulis siluestris ad praesepia tauri, 
Latronibus tuti sub regia tecta manentes.
In silua lupi sunt, ideo refugite sub antro.
Bellaris, insanis nec respicis, ubi moraris.
Vno crede Deo, ubi mortuus uiuere possis
10 Surgas et in regno, cum sit et resurrectio iustis. 

[1,34] XXXIV. ITEM GENTILIBVS IGNARIS.
Indomita ceruix respuit iugum ferre labori,
Tunc iuuat in campis crassis satiari cauliclis.
Et tamen inuita domatur utilis equa
Minuiturque ferox esse proinde domata;
5 Gens, homo, tu frater, noli pecus esse ferinum, 
Erue te tandem et tecum ipse retracta :
Non utique pecus nec besteis, sed homo natus,
Tu te ipse doma sapiens et intra sub antra.
Idola, quae sequeris, nihil nisi uanitas aeui.
10 Leuia nos corda perducunt paenali barathro. 
Ibi aurum, uestes, argentum ulnis refertis,
Bellatur ibi, dein canta(n)tur pro psalmis amore(s).
Vitam esse putas, ubi ludi(s) aut prospicis ista :
Sortiris, ignare, extincta, aurea quaeris.
15 Inde non effugies pestem, licet ipse diuines. 
Gratiam, quam misit Dominus in terra legendam,
Non requiris eam sed sic quasi besteus erra{n}s.
Aurea post fata ueniet tibi saecla, si credis,
Reuersus ut incipias inmortale uiuere semper.
20 Illud quoque datur scire, quod ante fuisti :  
Subiectum te praebe Deo, qui cuncta gubernat.

[1,35] XXXV. DE LIGNO VITAE ET MORTIS.
Adam protoplastus ut Dei praecepta uitaret,
Belias seruator fuit de inuidia plasmae.
Contulit et nobis seu boni seu mali quod egit
Dux natiuitatis; morimur itemque per illum.
5 Ex diuino ipse ul {recedens} exsul factus a uerbo.  
Finitis sex milibus annis inmortales erimus.
Gustato pomi ligno mors intrauit in orbem :
Hoc ligno mollis quaeramus uitae futurae.
In ligno pendit uila ferens poma, praecepta :
10 Kapite nunc ligno uitali poma credentes. 
Lex a ligno data est homini primitiuo timenda,
Mors unde prouenit neglecta lege primordi :
Nunc extende manum et sume de ligno uitali.
Optima lex Domihi sequens de ligno processit;
15 Perdita lex prima; gustat unde licet illi, 
Qui deos adorat uetitos, mala gaudia uitae.
Respuite gustum; sufficiet scire quod esset.
Si uiuere uultis, reddite nos legi secundae,
Templorum culturam, daemonum fana uitate.
20 Vertite uos Christo, et eritis Deo sodales. 
Xancta Dei lex est, quae mortuos uiuere dicit.
Ymnum sibi soli Dominus proferre praecepit,
Zabolicam legem omnes omnino uitate.

[1,36] XXXVI. DE CRVCI STVLTITIA.
De duplici ligno dixi, mors unde processit,
Et iterum inde procedere uitam frequenter.
Crux autem stultitiam facit adulteri genti.
Rex aeternitatis per crucem diros adumbrat,
5 Vt sibi non credant, stulti morte uiuentes!  
Caïn iuniorem occisit nequam repertus :
Inde Enoch subolis Chananaei nati feruntur.
Sic genus iniquum increuit mundo, qui nunquam
Transmutat animos in Domini credere crucem.
10 Viuunt in errorem et dicunt se uiuere recte.  
Lex in ligno fuit prima, et inde secunda
Terribilem legem primam cum pace (p)raeuenit.
ln peruersitate saeua scelerati ruerunt :
Traiectum clauis Dominum cognoscere nolunt,
15 In cuius indicium cum ue(ne)ri(n)t, ibi dignoscunt.  
Abel genus autem credit modo Christo benigno.

[1,37] XXXVII. QVI IVDACIDIANT FANATICI.
Quid? medius ludeus, medius uis esse profanus?
Vnde non effugies indicium Christi defunclus.
Ipse caecus er(r)as et ad caecos intras inepte;
Idcireo caecus caecum in fossa reducit.
5 Vadis ubi nescis, et inscius inde recedis.  
Discentes ad doctos eunt, ut docti recedant,
At tu aliis uadis, unde nihil discere possis :
Exis pro foribus, inde et ad idola uadis.
lnterroga primum quid sit in lege praeceptum,
10 Dicant illi tibi si iussum est deos adorare.  
Ignorantur enim : propter quod maxime possunt.
At illi quoniam rei sunt ex ipso delicto,
Nil de praeceptis Dei nisi mirabilia narrant.
Tune tamen in fossam secum uos caeci deducunt.
15 Funera sunt : nimium de illis tota deferre,  
Aut quia concludor a(g)gere congustus aratri.
Noluit Omnipotens illos intellegere Regem;
A scelere tanto refugit ipse cruentis.
Tradidit se nobis superaddita lege,
20 Inde modo latrant nobiscum re(ge) deserti. 
Ceterum in illis si spem esse putatis,
In totum erratis, si Deum et fana colatis.

[1,38] XXXVIII. IVDAEIS.
Improbi semper et dura ceruice recalces,
Vinci uos non uultis : sic exheredes eritis.
Dixit Esaias incrassato corde uos esse.
Aspicis legem, quani Moyses allisit iratus;
5 Et idem Dominus dedit illi legem securidam.  
In illa spem posuit, quam uos subsannatis erecti
Sic ideo digni non eritis regno caelesti.

[1,39] XXXIX. ITEM IVDAEIS.
Inspice Liam typum Synagogae fuisse,
Tam infirmis oculis, quam Iacob in signo recepit;
Et tamen seruiuit rursum pro minore dilecta,
Mysterium uerum et typum ecclesiae nostrae.
5 Intuite plene dictum Rebeccae de caelo,  
Vnde simul mentes alienae Christo credatis.
Deinde Thamar partum geminorum adite;
Ad Kaïn intendite, primum terraeque cultorem,
Et Abel pastorem, priscus immaculatus offertor
10 In sacrificio qui fuit mactatus a fratre.  
Sic ergo percipite iuniores Christo probatos.

[1,40] XL. ITERVM IPSIS.
Incredulus populus non est nisi uester, iniqui,
Tot locis et totiens reprobatus lege clamantum,
Et sabbata uestra spernit et tricensimas Altus
Rescidit omnino uniuersas uestras de lege,
Vt nec sacrificia faceret(is) illi praecepta,
Mittere qui dixit lapidem in scandalo uestro.
Iniqua si quis nestrum non crediderit morte perisse,
Pars alia legis clama(t) : « Videbitis inde
Suspensam in ligno uitam; nec illi credetis. »
10 Ipse Deus uita est, pependit ipse pro nobis, 
Sed uos indurato corde subsannatis eundem.

[1,41] XLI. DE ANTECHRISTI TEMPORE.
Dixit Esaias : « Hic homo, qui commouet orbem
Et reges totidem, sub quo fiet terra deserta. »
Audite, quoniam propheta de illo praedixit;
Nil ego conposite dixi sed lege(m) legendo.
5 Tum scilicet mundus finitur cum ille parebit  
Et tres imperantes ipse deuicerit orbe.
Cum fuerit autem Nero de inferno leuatus,
Helias ueniet prius signare dilectos
Res quas ad finem regit et artatio tota.
In septem annis tremebit undique terra :
10 Sed medium tempus Helias, médium Nero tenebit.  
Tunc Babylon meretrix incinefacta fauilla;
Inde ad Hierusalem perget, uictorque Latinus 
Tunc dicet : « Et ego sum Christus, quem semper oratis. »
15 Et quidem conlaudant illum primitiui decepti; 
Multa signa facit quoniam cuius pseudopropheta.
Praesertim, ut credant illi, loquetur imago;
Omnipotens tribuit ut (spiri)talis eradat.
Recapitulantes scripturas ex eo Iudaei
20 Exclamant pariter ad Excelsum sese deceptos.