[5,0] PANEGYRICVS DE CONSVLATV MANLII THEODORI. 1 Audebisne, precor, tantae subiecta caleruae, Inter tot proceres, nostra Thalia, loqui ? Nec te fama uetat, uero quam celsius auctam Vel seruasse labor, uel minuisse pudor ? 5 An tibi continuis creuit fiducia castris Totaque iam uatis pectora miles habet ? Culmina Romani maiestatemque senatus Et, quibus exsultat Gallia, cerne uiros. Omnibus audimur terris mundique per aures 10 Ibimus. Ah nimius Consulis urget amor ! Iuppiter, ut perhibent, spatium cum discere uellet Naturae regni nescius ipse sui, Armigeros utrimque duos aequalibus alis Misit ab Eois Occiduisque plagis. 15 Parnasus geminos fertur iunxisse uolatus ; Contulit alternas Pythius axis aues. Princeps non aquilis terras cognoscere curat ; Certius in uobis aestimat imperium. Hoc ego concilio collectum metior orbem ; 20 Hoc uideo coetu quidquid ubique micat. Ipsa quidem uirtus pretium sibi, solaque late Fortunae secura nitet nec fascibus ullis Erigitur plausuue petit clarescere uulgi. Nil opis externae cupiens, nil indiga laudis, 25 Diuitiis animosa suis immotaque cunctis Casibus ex alta mortalia despicit arce. Attamen inuitam blande uestigat et ultro Ambit Honos : docuit totiens a rure profectus Lictor, et in mediis Consul quaesitus aratris. 30 Te quoque naturae sacris mundique uacantem, Emeritum pridem desudatisque remotum Iudiciis eadem rursum complexa potestas Euehit et reducem notis imponit habenis. Accedunt trabeae : nil iam, Theodore, relictum, 35 Quo uirtus animo crescat, uel splendor honori. Culmen utrumque tenes : talem te protinus anni Formauere rudes, et dignum uita curuli Traxit iter primaeque senes cessere iuuentae. Iam tum canities animi, iam dulce loquendi 40 Pondus et attonitas sermo qui duceret aures Mox undare foro uictrix opulentia linguae Tutarique reos. Ipsa haec amplissima sedes Orantem stupuit, bis laudatura regentem. Hinc te pars Libyae moderantem iura probauit, 45 Quae nunc tota prohat ; longi sed pignus amoris Exiguae peperere morae populumque clientem Publica mausuris testantur uocibus aera. Inde tibi Macetum tellus et credita Pellae Moenia, quae famulus quondam ditauit Hydaspes ; [5,50] Tantaque commissae reuocasti gaudia genti Mitibus arbitriis, quantum bellante Philippo Floruit aut nigri cecidit cum regia Pori. Sed non ulterius te praebuit urbibus aula : Maluit esse suum ; terris edicta daturus, 55 Supplicibus responsa uenis. Oracula regis Eloquio creuere tuo, nec dignius umquam Maiestas meminit sese Romana locutam. Hinc sacrae mandantur opes orbisque tributa Possessi, quidquid fluuiis euoluitur auri, 60 Quidquid luce procul uenas rimata sequaces Abdita pallentis fodit sollertia Bessi. Ac uelut exertus lentandis nauita tonsis Praeficitur lateri custos ; hinc ardua prorae Temperat et fluctus tempestatesque futuras 65 Edocet ; assiduo cum Dorida uicerit usu, Iam clauum totamque subit torquere carinam : Sic cum clara diu mentis documenta dedisses, Non te parte sui, sed in omni corpore sumpsit Imperium cunctaque dedit tellure regendos 70 Rectores. Hispana tibi Germanaque Tethys Paruit et nostro diducta Britannia mundo, Diuersoque tuas coluerunt gurgite uoces Lentus Arar Rhodanusque ferox et diues Hiberus. 0 quotiens doluit Rhenus, qua barbarus ibat, 75 Quod te non geminis frueretur iudice ripis ! Unius fit cura uiri, quodcumque rubescit Occasu, quodcumque dies deuexior ambit. Tam celer assiduos expleuit cursus honores ; Vna potestatum spatiis interfuit aetas 80 Totque gradus fati iuuenilibus intulit annis. Postquam parta quies et summum nacta cacumen Iam secura petit priuatum gloria portum, Ingenii redeunt fructus aliique labores, Et uitae pars nulla perit : quodcumque recedit 85 Litibus, incumbit studiis, animusque uicissim Aut curam imponit populis aut otia Musis. Omnia Cecropiae relegis secreta senectae Discutiens, quid quisque nouum mandauerit aeuo Quantaque diuersae producant agmina sectae. 90 Namque aliis princeps rerum disponitur aer ; Hic confidit aquis ; hic procreat omnia flammis. Alter in Aetneas casurus sponte fauillas Dispergit reuocatque deum rursumque receptis Nectit amicitiis, quidquid discordia soluit. 95 Corporis hic damnat sensus uerumque uideri Pernegat. Hic semper lapsurae pondera terrae Conatur rapido caeli fulcire rotatu Accenditque diem praerupti turbine saxi. Ille ferox unoque tegi non passus Olympo [5,100] Immensum per inane uolat finemque perosus Parturit innumeros angusto pectore mundos. Hi uaga collidunt caecis primordia plagis. Numina constituunt alii casusque relegant. Graiorum obscuras Romanis floribus artes 105 Inradias, uicibus gratis formare loquentes Suetus et alterno uerum contexere nodo. Quidquid Socratico manauit ab ordine, quidquid Docta Cleantheae sonuerunt atria turbae, Inuentum quodcumque tuo, Chrysippe, recessu, 110 Quidquid Democritus risit dixitque tacendo Pythagoras, uno se pectore cuncta uetustas Condidit et maior collectis uiribus exit. Ornantur ueteres et nobiliore magistro In Latium spretis Academia migrat Athenis, 115 Vt tandem propius discat, quo fine beatum Dirigitur, quae norma boni, quis limes honesti ; Quaenam membra sui uirtus diuisa domandis Obiectet uitiis ; quae pars iniusta recidat, Quae uincat ratione metus, quae frenet amores ; 120 Aut quotiens elementa doces semperque fluentis Materiae causas : quae uis animauerit astra Impuleritque choros ; quo uiuat machina motu ; Sidera cur septem retro nitantur in ortus Obluctata polo ; uariisne meatibus idem 125 Arbiter an geminae conuertant aethera mentes ; Sitne color proprius rerum, lucisne repulsu Eludant aciem ; tumidos quae luna recursus Nutriat Oceani ; quo fracta tonitrua uento, Quis trahat imbriferas nubes, quo saxa creentur 130 Grandinis ; unde rigor niuibus ; quae flamma per auras Excutiat rutilos tractus aut fulmina uelox Torqueat aut tristem figat crinita cometem. Iam tibi compositam fundauerat ancora puppim, Telluris iam certus eras ; fecunda placebant 135 Otia ; nascentes ibant in saecula libri : Cum subito liquida cessantem uidit ab aethra Iustitia et tanto uiduatas iudice leges. Continuo frontem limbo uelata pudicam Deserit Autumni portas, qua uergit in Austrum 140 Signifer et noctis reparant dispendia Chelae. Pax auibus, quacumque uolat, rabiemque frementes Deposuere ferae : laetatur terra reuerso Numine, quod prisci post tempora perdidit auri. Illa per occultum Ligurum se moenibus infert 145 Et castos leuibus plantis ingressa Penates Inuenit aetherios signantem puluere cursus, Quos pia sollicito deprendit pollice Memphis : Qua moueant momenta polum, quam certus in astris Error, quis tenebras Solis causisque meantem [5,150] Defectum indicat numerus, quae linea Phoeben Damnet et excluso pallentem fratre relinquat. Vt procul adspexit fulgentia uirginis ora Cognouitque deam, uultus ueneratus amicos Occurrit scriptaeque notas coufundit harenae. 155 Tum sic Diua prior : « Manli, sincera bonorum Congeries, in quo ueteris uestigia recti Et ductos uideo mores meliore metallo : Iam satis indultum studiis, Musaeque tot annos Eripuere mihi. Pridem te iura reposcunt : 160 Adgredere et nostro rursum te redde labori Nec tibi sufficiat transmisse gloria uitae. Humanum curare genus quis terminus umquam Praescripsit ? Nullas recipit prudentia metas. Adde quod haec multis potuit contingere sedes, 165 Sed meriti tantum redeunt actusque priores Commendat repetitus honos, uirtusque reducit Quos fortuna legit. Melius magnoque petendum Credis in abstrusa rerum ratione morari ? Scilicet illa tui patriam praecepta Platonis 170 Erexere magis, quam qui responsa secutus Obruit Eoas classes urbemque carinis Vexit et arsuras Medo subduxit Athenas ? Spartanis potuit robur praestare Lycurgus Matribus et sexum leges uicere seuerae 175 Ciuibus et uetitis ignauo credere muro Tutius obiecit nudam Lacedaemona bellis : At non Pythagorae monitus annique silentes Famosum Oebalii luxum pressere Tarenti. Quis uero insignem tanto sub principe curam 180 Respuat ? Aut quando meritis maiora patebunt Praemia ? Quis demens adeo qui iungere sensus Cum Stilichone neget ? Similem quae protulit aetas Consilio uel Marte uirum ? Nunc Brutus amaret Viuere sub regno, tali succumberet aulae 185 Fabricius, cuperent ipsi seruire Catones. Nonne uides, ut nostra soror, Clementia, tristes Obtundat gladios fratresque amplexa serenos Adsurgat Pietas, fractis ut lugeat armis Perfidia et laceris morientes crinibus hydri 190 Lambant inualido Furiarum uincla ueneno ? Exsultat cum Pace Fides. Iam sidera cunctae Liquimus et placidas inter discurrimus urbes. Nobiscum, Theodore, redi. » Subit ille loquentem Talibus : « Agrestem dudum me, Diua, reuerti 195 Cogis, et infectum longi rubigine ruris Ad tua signa uotas. Nam quae mihi cura tot annis Altera quam duras sulcis mollire nouales, Nosse soli uires, nemori quae commoda rupes, Quis felix oleae tractus, quae glaeba faueret [5,200] Frugibus et quales tegeret uindemia colles ? Terribiles rursum lituos ueteranus adibo Et desueta uetus temptabo caerula uector ? Collectamque diu et certis utcumque locatam Sedibus in dubium patiar deponere famam ? 205 Nec me, quid ualeat natura fortior usus, Praeterit aut quantum neglectae defluat arti. Desidis aurigae non audit uerbera currus, Nec manus agnoscit quem non exercuit arcum. Esse sed iniustum fateor quodcumque negatur 210 Iustitiae. Tu prima hominem siluestribus antris Elicis et foedo deterges saecula uictu. Te propter colimus leges animosque ferarum Exuimus. Nitidis quisquis te sensibus hausit, Irruet intrepidus flammis, hiberna secabit 215 Aequora, confertos hostes superabit inermis. Ille uel Aethiopum pluuiis solabitur aestus ; Illum trans Scythiam uernus comitabitur aer. » Sic fatus, tradente Dea, suscepit habenas Quatuor ingenti iuris temone refusas. 220 Prima Padum Thybrimque ligat crebrisque micantem Vrbibus Italiam ; Numidas Poenosque secunda Temperat ; Illyrico se tertia porrigit orbi ; Vltima Sardiniam, Cyrnum trifidamque retentat Sicaniam et quidquid Tyrrhena tunditur unda 225 Vel gemit Ionia. Nec te tot lumina rerum Aut tantum turbauit onus ; sed ut altus Olympi Vertex, qui spatio uentos hiemesque relinquit, Perpetuum nulla temeratus nube serenum Celsior exurgit pluuiis auditque ruentes 230 Sub pedibus nimbos et rauca tonitrua calcat : Sic patiens animus per tanta negotia liber Emergit similisque sui, iustique tenorem Flectere non odium cogit, non gratia suadet. Nam spretas quis opes intactaque pectora lucro 235 Commemoret ? Fuerint aliis haec forte decora : Nulla potest laus esse tibi, quae crimina purget. Seruat inoffensam diuina modestia uocem : Temperiem seruant oculi ; nec lumina feruor Asperat aut rabidas suffundit sanguine uenas, 240 Nullaque mutati tempestas proditur oris. Quin etiam sontes expulsa corrigis ira Et placidus delicta domas ; nec dentibus umquam Instrepis horrendum, fremitu nec uerbera poscis. Qui fruitur poena, ferus est, legumque uidetur 245 Vindictam praestare sibi ; cum uiscera felle Canduerint, ardet stimulis ferturque nocendi Prodigus, ignarus causae : dis proximus ille, Quem ratio, non ira mouet, qui facta rependens Consilio punire potest. Mucrone cruento [5,250] Se iactent alii, studeant feritate timeri Addictoque hominum cumulent aeraria censu. Lene fluit Nilus, sed cunctis amnibus extat Vtilior nullo confessus murmure uires ; Acrior ac rapidus tacitas praetermeat ingens 255 Danuuius ripas ; eadem clementia sani Gurgitis immensum deducit in ostia Gangen. Torrentes inmane fremant lassisque minentur Pontibus et uoluant spumoso uertice siluas : Pax maiora decet ; peragit tranquilla potestas, 260 Quod uiolenta nequit, mandataque fortius urget Imperiosa quies. Idem praedurus iniquas Accepisse preces, rursus, quae digna petitu, Largior facilis ; nec quae comitatur honores, Ausa tuam leuiter temptare superbia mentem. 265 Frons priuata manet nec se meruisse fatetur, Quae creuisse putat ; rigidi sed plena pudoris Elucet grauitas fastu iucunda remoto. Quae non seditio, quae non insania uulgi Te uiso lenita cadat ? Quae dissona ritu 270 Barbaries, medii quam non reuerentia frangat ? Vel quis non sitiens sermonis mella politi Deserat Orpheos blanda testudine cantus ? Qualem te legimus teneri primordia mundi Scribentem aut partes animae, per singula talem 275 Cernimus et similes agnoscit pagina mores. Nec dilata tuis, Augusto iudice, merces Officiis, illumque habitum, quo iungitur aulae Curia, qui socio proceres cum principe nectit, Quem quater ipse gerit, perfecto detulit anno 280 Deposuitque suas te succedente, curules. Crescant uirtutes fecundaque floreat aetas. Ingeniis patuit campus certusque merenti Stat fauor : ornatur propriis industria donis. Surgite sopitae, quas obruit ambitus, artes. 285 Nil licet inuidiae, Stilicho dum prospicit orbi Sidereusque gener. Non hic uiolata curulis, Turpia non Latios incestant nomina fastos ; Fortibus haec concessa uiris solisque gerenda Patribus et Romae numquam latura pudorem. 290 Nuntia uotorum celeri iam Fama uolatu Mouerat Aonios audito consule lucos. Concinuit felix Helicon fluxitque Aganippe Largior et docti riserunt floribus amnes. Vranie redimita comas, qua saepe magistra 295 Manlius igniferos radio descripserat axes, Sic alias hortata Deas : « Patimurne, sorores, Optato procul esse die nec limina nostri Consulis et semper dilectas uisimus aedes ? Notior est Helicone domus. Gestare curules [5,300] Et fasces subiisse libet. Miracula plebi Colligite et claris nomen celebrate theatris. Tu Iouis aequorei submersam fluctibus aulam Oratum uolucres, Erato, iam perge quadrigas, A quibus haud umquam palmam rapturus Arion. 305 Illustret circum sonipes, quicumque superbo Perstrepit hinnitu Baetin, qui splendida potat Stagna Tagi madidoque iubas adspergitur auro. Calliope, liquidas Alciden posce palestras : Cuncta Palaemoniis manus explorata coronis 310 Adsit et Eleo pubes laudata Tonanti. Tu iuga Taygeti frondosaque Maenala, Clio, I Triuiae supplex ; non aspernata rogantem Amphitheatrali faueat Latonia pompae. Audaces legat ipsa uiros, qui colla ferarum 315 Arte ligent, certoque premant uenabula nisu. Ipsa truces fetus captiuaque ducat ab antris Prodigia et caedis sitientem differat arcum. Conueniant ursi, magna quos mole ruentes Torua Lycaoniis Helice miretur ab astris, 320 Perfossique rudant populo pallente leones, Quales Mygdonio curru frenare Cybebe Optet et Herculei mallent fregisse lacerti. Obuia fulminei properent ad uulnera pardi Semine permixto geniti, cum forte leaenae 325 Nobiliorem uterum uiridis corrupit adulter ; Hi maculis patres referunt et robore matres. Quidquid monstriferis nutrit Gaetulia campis, Alpina quidquid tegitur niue, Gallica siquid Silua tenet, iaceat ; largo ditescat harena 330 Sanguine ; consumant totos spectacula montes. Nec molles egeant nostra dulcedine ludi : Qui laetis risum salibus mouisse facetus, Qui nutu manibusque loquax, cui tibia flatu, Cui plectro pulsanda chelys, qui pulpita socco 335 Personat aut alte graditur maiore cothurno, Et qui magna leui detrudens murmura tactu Innumeras uoces segetis moderatus aenae Intonet erranti digito penitusque trabali Vecte laborantes in carmina concitet undas, 340 Vel qui more auium sese iaculantur in auras Corporaque aedificant celeri crescentia nexu, Quorum compositam puer amentatus in arcem Emicet et uinctu plantae uel cruribus haerens Pendula librato figat uestigia saltu. 345 Mobile ponderibus descendat pegma reductis Inque chori speciem spargentes ardua flammas Scaena rotet uarios et fingat Mulciber orbis Per tabulas impune uagus pictaeque citato Ludant igne trabes et non permissa morari [5,350] Fida per innocuas errent incendia turres. Lasciui subito confligant aequore lembi Stagnaque remigibus spument immissa canoris. Consul per populos idemque grauissimus auctor Eloquii, duplici uita subnixus in aeuum 355 Procedat pariter libris fastisque legendus. Accipiat patris exemplum tribuatque nepoti Filius et coeptis ne desit fascibus heres. Decurrat trabeata domus tradatque secures Mutua posteritas seruatoque ordine fati 360 Manlia continuo numeretur consule proles. »