http://www.archiue.org/details/demedicinaexgrae00cassuoft

Cassii Felicis de medicina, ex Graecis logicae sectae auctoribus liber translatus sub Artabure et Calepio consulibus (anno 447). Valentin Rose. Leipzig : Teubner, 1879

Incipiunt capitula huius libri :
I. Ad capitis dolorem (cephaleam).
II. Ad tineas capitis.
III. Ad pediculos.
IIII. Ad capillorum defluxionem.
V. Ad alopiciam.
VI. Ad cantabriem capitis.
VII. Ad iontus i. papillas quae in uultu nascuntur.
VIII. Ad maculas albas.
VIIII. Ad maculas nigras.
X. Ad perniones.
XI. Ad impetigines i. zernas.
XII. Ad uerrucas.
XIII. Ad stigmata.
XIIII. Ad labia hiantia.
XV. Ad scabiem.
XVI. Ad pruriginem.
XVII. Ad parotidas.
XVIII. Ad collectiones.
XVIIII. Ad pendigines.
XX. Ad fistulas.
XXI. Ad empiemata.
XXII. Ad carbunculos.
XXIII. Ad reuma.
XXIIII. Ad ignem sacrum.
XXV. Ad araneas.
XXVI. Ad scrofas.
XXVII. Ad steatomata.
XXVIII. Ad aurium dolorem.
XXVIIII. Ad oculorum passiones.
XXX. Ad fluxum sanguinis ex naribus.
XXXI. Ad polipum et ozenas.
XXXII. Ad dentium dolorem.
XXXIII. Ad tussim humidam.
XXXIIII. Ad tussim aridam.
XXXV. Ad tumorem faucium.
XXXVI. Ad ulcerationem faucium.
XXXVII. Ad sinancicos.
XXXVIII. Ad tetanicos.
XXXVIIII. Ad emoptoicos.
XL. Ad pthisicos.
XLI. Ad astmaticos.
XLII. Ad stomachi passiones.
XLIII. Ad spleneticam passionem.
XLIIII. Ad epaticam passionem.
XLV. Ad renum dolorem.
XLVI. Ad uesicae passiones.
XLVII. Ad colericam passionem et defluxionem.
XLVIII. Ad disenteriam.
XLVIIII. Ad ictericos.
L. Ad uentris et intestinorum reumatismum.
LI. Ad colicam et iliacam.
LII. Ad podagram et artriticam.
LIII. Ad isciadicam et psiadicam.
LIIII. Ad paralisim.
LV. Ad quartanam.
LVI. Ad emitritaeum.
LVII. Ad tipum tertianum manifestum.
LVIII. Ad tipum tertianum non manifestum.
LVIIII. Ad tipum cotidianum.
LX. Ad efemeras.
LXI. Ad causon.
LXII. Ad freneticos.
LXIII. Ad litargicos.
LXIIII. Ad cardiacos.
LXV. Ad apoplexiam.
LXVI. Ad pleureticos.
LXVII. Ad canis rabidi morsum.
LXVIIIAd falangionis morsum.
LXVIIII. Ad scorpionis ictum.
LXX. Ad fugandos serpentes.
LXXI. Ad epilepsiam.
LXXII. Ad lumbricos.
LXXIII. Ad elefantiasim.
LXXIIII. Ad ragadas.
LXXV. Ad idema.
LXXVI. Ad hydropicos.
LXXVII. Ad praefocationem matricis.
LXXVIII. Ad procidentem matricem.
LXXVIIII. Ad metromaniam.
LXXX. Ad aperiendam matricem.
LXXXI. Ad accelerandum partum.
LXXXII. Ad emorragiam matricis.
[Praefatio]
Cum diuturno tempore sedulus mecum uoluendo, carissime fili ; de medicina tractassem, omnipotentis dei 
nutu monito placuit mihi ut ex graecis logicae sectae auctoribus omnium causarum dogmata in 
breuiloquio latino sermone conscriberem. Quae cum perlegeris et usus fueris, ad curam omnium corporum 
humanorum cuncta experta reperies. Unde admoneo, fili dulcissime, ne quid forte huic scripturae 
addendum uel minuendum existimes. Et ideo a principio passionis capitis inchoantes scripsimus, quoniam 
summa ciuitas corporis a ueteribus dicitur caput, et honorabile et necessarium sensus hominis domicilium.
I. Ad tardum siue inueteratum capitis dolorem quem Graeci cephalaeam appellant, et ad eius medietatis 
quem emicranion uocant, et ad uertiginosos quos ilingiontas appellant, et ad tenebrosos quos 
scotomaticos dicunt.
Uniuersa haec in capite efficiuntur. et est cephalaea ex omni parte capitis inueterata passio, quas Graeci 
chronias diathesis uocant, uel totius membranae quae ossa capitis desuper circumuestit superposita 
ossibus subposita cuti, et appellatur a Graecis pericranios, aut ipsius membranae partis, quam consuete 
emicranion dicunt. Si uero cum consensu radicum oculorum bulborum ipsorum fuerit dolor, manifestim in 
cerebro fieri ostenditur.
Contingit frequentius ex perfrictione aut contrario adustione aut uinolentia aut percussu aut uentositate 
causatio neruositatis membranae pericraniou supra dictae. Solet etiam et austrinus aer iniurias capitis 
nutrire, cum supra dictam membranam uel cerebrum aquoso et frigido flegmate infuderit. Nam 
Hippocrates senior dogmatum princeps in aforismis sic ait : "Austri graues auditui, caliginosi, capiti 
grauabiles et dissoluti".
Curationis autem tempore oportet aegrotum ex brachio flebotomare, si tamen aetate iuuenis fuerit et 
secundum naturam corpus ostenderit siue multitudine suci plenum, quod Graeci plethoricum uocant. Et si 
uenter abstinuerit, clystere deducendus erit ex decoctione coloquintidis et tenui centauria addito modico 
melle et oleo anetino. Dandum etiam ieiunis tribus diebus inter diem antidotum Galeni quod picra 
appellatur. Et si adiutoria localia, quae topica appellant, oportuerit adhibere, turgentes materias uenarum 
media in fronte incides, aut certe si minime apparuerint, sanguisugis totam operies frontem aut 
cucurbitam occipitio conglutinabis addita scilicet scarifatione. Et si forte ex plena habitudine totius 
corporis caput impleri senseris, quod quidem ex frequenti tinnitu aurium aut uertigine aut ante oculos 
subiecta tenebratione magis agnoscitur, Galeni cathartico dia tes aloes appellato humores per uentrem 
erogabis, si tamen senilis aetas minime impedierit. Quod catharticum conficies sic : aloes <drg> II, dacrydii 
<drg> II, coloquintidis interioris carnis <drg> I, absinthii pontici <drg> I. Cum coliculi suco colliges et 
catapotia in modum ciceris informabis. Ex quibus ad uesperam cubaturis in oua sorbilia competenter 
dabis, aut certe illud purgatorium quod conficitur ex dacrydio : obolos III cum aloes duplo conteres et cum 
mulsa calida ieiunis sereno aere dabis. Transacto autem purgationis tempore si ex encauseos fuerit dolor id 
est ex ustione aeris, maxime tempore aestatis, oxyrodino id est aceto et rosaceo frigido caput embrocabis. 
Quod si ad praesens non fuerit rosaceum, omfacinum oleum mittes. Etiam et frontem cum temporibus 
cataplasmabis pane ex posca frigida et modico oleo rosaceo, admixto et folio plantaginis. Si uero ex frigore 
fuerit dolor, anetino oleo aut amygdalino aut rutaceo calefacto uteris, siue illo quod recipit herpyllum 
peucedanum castoreum cyperum samsucum hederae corymbos. His in uno simul cum aceto et rosaceo 
oleo aut spano concoctis caput embrocabis et post fomentationem tenui lana cooperies et ligabis. Post haec 
et frontem cataplasmabis amygdalis amaris tritis aut molli rosa siue arida infusa et puleio admixto. 
Aliquando ex pane et aceto mentae foliis aut persici admixto. Haec omnia erunt frequenter mutanda. Item 
aliud quod adhibendum probatur dispari temporum dolori, nam Graeci eterocraniam uocant, ut est : 
erucae semen et nucleum de persicis aequali modo conteres, ex aceto oblinies. Aliud. Aloen et 
ammoniacum et masticen cum aceto teres et illines.
Ad emicranion uero aloes et crocomagmatis partes binas, euforbii partem unam cum aceto teres, tempus 
oblinies. Sed si nimius fuerit dolor, sacculo calida aqua infuso et expresso, tunc torrido sale repleto, primo 
uaporabis et post uaporationem sudorem deterges et sic medicamentum supra dictum appones. Etiam et 
per nares apoflegmatizabis hoc modo. Cyclaminis herbae radicis sucum et radicis betae sucum in unum 
commiscebis et tepidum sedenti resupinato capite naribus infundes. Sed oportet primum calidam mulsam 
in ore inferre uel gargarizare, ne descensu medicamenti ad inferiores partes per nares accepti plurimum 
fauces adurant. Tunc inclinato capite per os aut nares humorem decurrere dimittes. Si uero totum caput 
doluerit, cauendum a cataplasmate uel diuersarum rerum uaporationibus, maxime in is qui ex plenitudine 
capitis laborant. Obseruandum etiam et a comestione lactis uel ab eis quae similiter implere caput 
noscuntur et omni neruositati contraria probantur, ut sunt nuces palmulae lenticula oryza carduus oliuae 
nigellae et his similia.
Si uero dolor minime fuerit exclusus, cyclica curatione erit depellendus hoc modo. In primis capillaturam 
capitis detondes et rades, et si ieiunium minime ferre potuerint, a solito minus cibum accipiant, inhibito 
uino aqua calida potabis. Tunc secunda uel tertia die anagargarismatis confectione dia ysopu appellata per 
palatum purgabis, quod Graeci dia tes yperoas dicunt, hoc est ysopi <drg> X, thymi <drg> VI, origani et 
staphisagriae dr quaternas, passi optimi eminam I, aceti dimidiam partem : herbas ante diem infundes et 
diligenter feruere facies, liquabis et dabis gargarizandum potione una tribus diebus, in sole ita ut orario 
uelato capite dorsum ad solem ponat, et per singulos dies postquam purgauerit tepefacto oleo caput 
tangat, et refectionem accipiat simplicem, ut sunt oua sorbilia et holera malua beta atriplices cucurbita 
blitum ex iure pullino et paruo sale et aneto, et piscem tenerum ut est turdus gobio aut asellus uel scorpius 
aut scarus, aut pullos gallinaceos aut columbinos uel cerebrum haedinum assum aut certe porcinum, et 
uinum aquatissimum potet. Transactis uero tribus purgationis diebus propungentes capillos medicinali 
psilotro in balneo facies, id est auripigmenti laminae <unc.> I S, sandaracae S, pumicis tusi et in nouo 
cacabo assati et cimoliae cretae torrefactae, ambarum specierum scripulos senos, calcis uiuae <unc.> VIII. 
Tundes supra dictas species et cernes, et primo calcem cum aqua competenti coques in nouo cacabo testeo 
ut non durius sed liquidum uideatur, et sic supra dictas species superasperges, et leuiter coques et penna 
gallinacea probabis quae non fuerit oleo polluta. Tunc paululum tepescere sines et sic caput contra 
capillaturam lines cautius ne oculos contingat, et cum sufficienter cutem constringi senserint in uaporem 
mittes, et cum sudare coeperint, oculis clausis uel supra linteolo ligatis totum caput catafricabis et adiecta 
aqua calida lauabis, et postquam laueris, asperso cantabro manibus moderate fricabis et iterum lauabis. 
Tunc oleo perungues et in solio descendere dimittes et post unum diem in sole totum caput ad scapulas 
per dies numero quinque dropace induces. Cuius dropacis confectio talis est. Cerae, picis siccae, resinae 
pituinae, nitri libras singulas, resinae frixae <unc.> VI, pyretri, bituminis iudaici, sulphuris uiui, ellebori 
albi, adarces, stafisagriae, omnium specierum VI uncias binas, piperis et olei sicyonii uncias quaternas. 
peractis uero dropacis quinque diebus in lauacro sympasmate uteris quod conficies sic : nitri libram I, salis 
torrefacti <unc.> VI, feclae, bacarum lauri, cyperi, stafisagriae uncias singulas, samsuci et squinuanthi 
scripulos VI tundes in uno et tenuissime cernes et uteris diebus tribus. Post haec uomitu ex radicibus 
uteris, quod graeci dia rafanidon uocant, hoc est radices purgatas et lotas libra una concisas et pridie in 
oxymelle infusas ex duabus mellis partibus et una aceti comedendas dabis. Et cum mordicationem 
[stomachi uel thoracis senserit, calidam aquam superbibendam dabis et immissis pennis ori uel faucibus 
uomitum prouocabis et uario cibo nutries ex diuersis uolatilibus uel quadrupedibus siluestribus, ut sunt 
capreae lepores perdices fassae et his similia. Et etiam conditum ex melle uel passo dare permittes. Post 
haec et sinapismo uteris hoc modo. Sinapis libras II et S, caricas numero XV, panis ex aceto infusi <unc.> 
VIII, haec omnia singillatim trita et in uno commixta panno induces et totum corpus illines, si omne corpus 
curare uoluerit, uel si ipsum caput solum curare uoluerit, panno ut supra dixi induces et totum caput 
operies. Et dimittes ut operetur usque ad ruborem cutis quem Graeci finigmon uocant. Tunc in balneum 
mittes, et cum sudauerit, caput in solio ut mergat imperabis, et omnem cycli curationem terminabis.]
II. Ad tineas capitis.
Tineas capitis Graeci achoras uocauerunt. Emergunt frequenter in corio capitis ex uiscoso quodam ac 
tenacissimo humore mellis simili, ut etiam et ulcera corticosa ostendat.
In curationibus autem ob nimietatem humoris oportet in principio purgatorium dare, ut sunt catapotia 
Galeni quae superius in passione capitis scripta sunt. Sin uero fuerit parua hoc est modica ulceratio, 
sufficiat topica adiutoria adhibere quae nos localia dicimus, ut est psoricon medicamentum ad scabiem 
totius corporis inferius scriptum : per dies quinque praetonso pressius capite in sole bis in die fricabis, et 
cum uideris loca nimium humectari, ptygmate fouebis id est calida aqua in qua decocta sunt rosa, murta 
sicca, cupressus, rubi uirides turiones, siliquae graecae aridi rami. et postquam fomentaueris, cataplasmate 
uteris, hoc est lenticulas et cortices de malo granato coques simul in aqua et teres separatim, tunc 
commiscebis ex aequali modo et addito melle et aceto linteolo inductum appones. Et cum uideris loca bene 
fuisse desiccata, cerotario uteris quod conficies sic. Sulphur uiuum, bacas lauri, herbam perdicion id est 
parietariam, omnia singillatim teres ita ut sulphuris plurimum mittas. Tunc ceram cum oleo myrtino 
sufficienti resolues et cum infrigidauerit rades et supra dictas species admiscebis et inductum appones. 
Etiam et in lauacro caput ex sapone fricabis in quo prius fuerit sulphur admixtum. Et si forte canosi capilli 
fuerint nati, frequenter psilotro emendabis caput.
III. Ad pediculos.
In cachecticis corporibus id est mala habitudine affectis pediculosa passio generatur quam Graeci 
pthiriasin uocant.
Curationis autem tempore tali medicamento uteris, hoc est staphisagriae partes duas, sandaracae et nitri 
partes singulas cum aceto et oleo diligenter teres et caput perungues, sed oportet antea aqua calida salsa 
lauare et detergere et sic unguere.
IIII. Ad capillorum defluxionem.
Defluxio capillorum contingit ex debilitate corporis aut macronosia laborantibus id est longa aegritudine, 
aut laborioso in feminis partu.
Ob diligentiam uero curationis ladanum cum uino nigello conteres donec mellis sumat crassitudinem et 
illines. Adiantou herbae, rosmarini, myrtae nigellae uiridis, omnium trium manipulos singulos, aluminis 
lipari <unc.> III, olei spani et aquae et uini nigelli, omnium trium eminas singulas, coques ut ad oleum 
redeant, ita ut remaneat modicum humoris ne oleum ardeat. Tunc liquabis et caput perungues.
V. Ad alopiciam.
Omnibus capillosis in locis ueluti rotundo schemate desertio efficitur capillorum. Sed nomen alopiciae 
accepit, si quidem postquam fuerint curati tenues canosos et ueluti flauos capillos ostendant, sicut animalis 
uulpeculae quam Graeci alopeca uocant.
Curatio autem eiusdem passionis talis est. Minutas uel densas scarifationis laceraturas dabis quas Graeci 
amychas uocant, et super acriorem cepam quassatam fricabis, aut nasturcii semen cum sinape et aceto teres 
et illines, aut catti stercoris partes duas sinapis partem unam cum aceto teres et illines. [Aliud. Auellanas 
combustas conteres cum axungia aut adipe ursino et oleo de lucerna et illines, ante uero ipsam alopiciam 
nitro trito cum panno fricabis et illines. Aliud. Adipem ursinum euforbio mixtum cum oleo de lucerna 
illines. Aliud. Stercus muris cum aceto tritum et illinitum capillos educit.
VI. Ad cantabriem capitis.
Cantabriem Graeci pityriasin uocant. Emergit frequenter ex humore acri uel intemperantia corporis quam 
Graeci acrasian uocant. Nascitur quidem prurilus in superficie cutis capillosis in locis, ut etiam tenuissimas 
squamillas albi coloris emittant cantabro similes, unde nomen pityriasin accepit.
In curationibus uero lac ouillum seu bubulum uel caprinum cum melle potui dabis pro comparatione 
pruritus. Etenim acredinem humoris addulcat uel obtundit et non curiose sed simplici inductione uentrem 
depurgat Nec non etiam flebotomia ex brachio erit adhibenda, maxime si aetate iuuenes fuerint patientes et 
secundum naturam plurimo sanguine abundauerint, quos Graeci polyemos uocant. Aliud. Betam 
cantabrum nitrum faenum graecum in uno simul decoques, ex ipsa decoctione caput lauabis. Etiam et 
sympasmate tali uti oportet. Murra aloe afronitrum sulphur uiuum elleborum album ptisana sicca pari 
pondere contusa atque cribellata in balneo aspergenda.
VII. Ad papillas uultus.
Tempore pubertatis et mediae aetatis ionthi saepius in uultu nascuntur paruulas extantias ostendentes, per 
quas cum cortex unguibus fuerit abstractus, humor sequitur uirosus uel mucilentus. Aliquibus uero longo 
tempore fundati solidantur et occallati indecentem faciunt uultum.
Curationis uero tempore accipies dragantum aqua infusum et cum molybdaena trita commiscebis et simul 
teres donec mellis sumat crassitudinem, et ad uesperam illines uultum et dimittes tota nocte. Tunc 
lucescente die cantabro lacte consperso faciem fricabis et tepida aqua lauabis, etiam et sympasmate blando 
in balneo uteris. Sed oportet primo unguibus leuiter cortices abstrahere et humorem exprimere, et sic 
medicamentum supra dictum linire.
VIII. Ad maculas albas.
Maculas albas Graeci alphus leucas uocauerunt. Nascuntur aliquando in uultu aliquando in toto corpore ex 
flegmatico nimis acri uel salso humore.
Quas quidem sic probabis si ex parte curari poterunt aut certe omnino incurabiles ostenduntur. 
Superficiem cutis, id est maculam candidam acu uel acuto flebotomo modicum punges ut non nimis 
penetres, et si lacteus humor fuerit exclusus, omnino incurabilis demonstratur. Si uero pro humore sanguis 
exierit, ex parte curari ostenditur. Propterea oportet flegmagogum purgatorium dare quod dicitur 
elaterium. conficitur sic. Accipies cucumeres amaros agrestes maturos et secabis et in uas aeneum mittes. 
Alia die manu exprimes et ipsum sucum sub feruenti sole siccabis, et postquam siccatus fuerit, addes 
iterum ex ipso suco modicum ut bene crassescat. Et fac trociscos drachmarum singularum, ex quibus dabis 
unum cum mulsa ieiuno. Hoc purgabis humorem frigidum id est flegmaticum, maxime a capite uel a 
fundo cerebri, unde omnis neruositas infunditur. Et post purgationem factam biduo uel triduo lacte 
caprino nutries, et post haec adhibebis adiutoria metasyncritica id est quae renouare ualeant temperiem 
corporis naturalem, ut sunt desiccatoria sympasmata uel cetera quae de cyclo superius in passione capitis 
scripsimus.
VIIII. Ad maculas nigras.
Maculas nigras Graeci alphus melaenas uocant. Nascuntur aliquando in uultu aliquando in brachiis 
aliquando in toto corpore, aliquando fuscae aliquando nigrae aliquando asperae ueluti zernosae, quas 
Graeci lichenodes appellant. Ex melancholico humore efficiuntur id est ex nigri fellis redundantia.
Propterea in principio curationis cathartico melancholicum non solum semel sed frequenter purgabis. 
Quod catharticum conficies sic. Epithymum optimum id est non uetustissimum et ex locis maritimis 
sumptum quantitate semunciae I decoques in aquae calices latiores numero III usque ad tertiam partem, 
tunc diligenter liquabis et in ipsa decoctione miscebis oxymellis coclearia III et ieiunis dabis. Et post dies 
purgationis alio medicamento uteris] ad maculas nigras et zernosas et ad maculas nigras in uultu feminis 
ex abortione praecedenti factas uel adustione solis quas Graeci ephelidas uocant. Etiam et cicatrices nigras 
ubicumque euenerint haec confectio ad unitatem coloris cogit, et conficitur sic. Cumini drachmam I, guttae 
ammoniaci et amygdalarum amararum decoriatarum drachmas senas, ellebori nigri drachmam I, nitri 
drachmas II, cucumeris agrestis suci ex radicibus expressi <unc.> II, mellis <unc.> VIII conficies et maculas 
supra dictas fricabis. Etiam et in lauacro sympasmate uteris quod conficies sic. Sulphur uiuum et nitrum et 
herbae draconteae radices et ibisci radices siccas, omnium quattuor <unc.> singulas, myrtae nigellae siccae 
<unc.> II, ellebori nigri et chamaeleontis nigri radicis id est sefra [nigra], ambarum specierum <unc.> 
quaternas. Quae tundenda sunt tunduntur et quae terenda sunt teruntur, et simul commixta iterum in uno 
usque ad ultimam tenuitatem teruntur.
X. Ad perniones.
Latini perniones a pernicie patientium locorum partium nomen accepisse dixerunt. Graeci uero chimetla 
dicunt ab hiemis tempore quod chimona uocant, siquidem ipso in tempore supra dicta passio nascatur, 
cum tenera corpora glaciali frigore fuerint adusta. Sequitur patientes circa articulorum loca pruritus 
quidam et inflatio.
Oportet in ipso initio ex decoctione rutae et murtae admixto modico aceto et sale loca quae patiuntur 
fouere et diligenter detergere. Tunc alumen liparum cum oleo conteres usque ad crassitudinem mellis, 
oblinies. Aliud. Adipem uitulinam liquefacies et admiscebis turis mannae, et similiter ut supra oblinies. 
Aliud. Coques in oleo scillam contritam et perungues. Aliud medicamentum ulceratis pernionibus 
conueniens. Aluminis lipari et murrae et calcis uiuae et turis masculi, omnium quattuor <unc.> ternas, picis 
durae <drg.> IIII, cerae <unc.> II , olei <unc.> III. quae sunt sicca cum uino modico teruntur, et sic crassum 
cerotarium miscetur. Facit et ad uniuersa ulcera uel uulnera.
XI. Ad impetigines id est zernas.
Impetigines quas Graeci lichenas uocant, Latini uulgo zernas appellant. Nascuntur ex melancholico 
humore, rotundo schemate, in superficie cutis, cum ingenti pruritu et asperitate, et curantur similiter ut 
maculae nigrae superius scriptae.
Aliud. Trociscus appellatus a Graecis lichenicos id est medens impetigines. Recipit aluminis scissi et 
rotundi, chalciteos, melanteriae qua sutores utuntur, chalcanthi, lepidos aeraminis, omnium specierum sex 
drachmas quaternas, sulphuris uiui <drg.> II, alcyonii <drg.> XIIII, cantharidum <drg.> I, aeruginis <drg.> 
VIII, foliorum caprifici <drg.> VI, cumini <drg.> IIII, aceti quod sufficiat. Conficies et in usu aceto mulso 
salito resolues et inlines. Ante uero panno laneo aspero zernam fricabis et sic medicamentum illines.
XII. Ad uerrucas.
Secundum Graecos tres differentias habere uerrucae ostenduntur. Nam dicuntur acrochordones, quae sunt 
fundatae et immobiles uel callosae sine dolore. Aliae uero mobiles et radice debiles et modicum circa 
radicem haerentes. In infantibus saepius nascuntur et aliquando sua sponte cadunt. Quae cum digito 
fuerint impressae, dolorem faciunt similem morsibus formicarum, unde graecum nomen myrmeciae 
acceperunt. Sunt aliae asperae et crispulae in similitudinem summitatis thymi, unde a Graecis thymoe 
appellantur.
Sed omnibus supra dictis una est curatio. Hoc est tithymali lacrima, quae est in similitudinem lactis, 
frequenter ipsas uerrucas illines, et putrefactae cadunt radicitus. Aliud. Ad myrmecias infantum coriandri 
uiridis folia cum sale trita apponuntur.
XIII. Ad stigmata.
Stigmata dicuntur characteres nominati, quos militantium manus uel feminarum maurarum uultus 
ostendit.
Tolluntur uero periculose medicamento discoriatorio quod Graeci ecdorion uocant. Est enim causticae et 
septicae uirtutis id est incensoriae et putrificatoriae. Cuius medicamenti confectio talis est. Cantharidum, 
sulphuris uiui, oleae bacarum purgatarum, chalcanthi <drg.> quaternas, picis liquidae <drg.> II conficies et 
uteris. Facit et ad rizonychias id est radices unguium excludendas.
[XIIII. Ad labia hiantia.
Labia hiantia siue crispata Graeci chile caterrogota uocant. Et curantur hoc modo. Oui interiorem 
membranam appones, aut adipis anserini cerae resinae terebintinae omnium trium paria pondera in uno 
lento uapore commiscebis et in membrana de canna illinitum appones. Membrana de canna dicitur illud 
rotundum quod intra cannam inuenitur. Aliud ad ragadia et ad ulcera in labiis. Gallam et masticen aequali 
modo conteres et cum isypo et melle attico aut adipe anserino uteris.
XV. Ad scabiem.
Scabies a ueteribus duae esse probantur. Una est squamea fusci coloris, quam scabiem squamosam 
dicimus, siquidem corticosas squamulas in cute ostendunt quas Graeci lepidas uocant. Unde nomen a 
Graecis lepra accepit. Creatur ex melancholico humore, et est curationis difficilis.
Alia uero nascitur simplex ueniens ex humore acri uel salso. et curatur medicamento scabioso quod 
psoricon dicitur, et conficitur sic. Sulphuris uiui <unc.> I et S, picis siccae <unc.> II, cerae <unc.> III, squillae 
medii <unc.> II et olei libram I : minutatim incides squillam et friges in oleo et liquabis oleum et 
supermittes, et resolues quae soluenda sunt, et postquam fuerint resoluta ab igne tolles et sulphur ad 
ultimam tenuitatem tritum superasperges, et mouebis donec coaguletur.
Aliud psoricon emplastrum faciens ad scabiem et lepram. Salicis corticis combusti et olei rosacei <unc.> 
binas, cerae et aeruginis rasae <unc.> singulas : solues ceram cum oleo rosaceo, cerotarium siccis praetritis 
admiscebis et induces in linteolum et appones, et post tertium diem resolues et medicamentum auferes et 
appones polentam ex aceto coctam et diligenter tritam, et ipsa uteris diebus tribus, et iterum post polentam 
supradictum inductum appones. Et haec facies usque ad perfectam sanitatem.
XVI. Ad pruriginem.
Pruriginem omnem Graeci cnesmonen uocant. Nascitur ex acredine humorum. Propterea lac asininum seu 
ouillum ieiuno potui dabis cum melle. Etiam et sapone in balneo uteris, cuius confectio talis est. Nitri, 
sulphuris uiui, nucum aridarum, adipis porcini, saponis gallici, apii uiridis foliorum paria pondera : facies 
saponem et uteris in lauacro feruenti.
Aliud ad pruritum totius corporis. Cepae sardae, cretae cimoliae, faecum uini exustarum, myrobalani 
piesmatos id est expressionis, omnium specierum quattuor paria pondera commiscebis et uteris.
Aliud ad uniuersos pruritus. Si uero feruentes papulae prorumpunt, fabae pollinis, [ptisanae], polygoni 
herbae radicis siccae tusae, cretae cimoliae torrefactae, omnium specierum IIII <unc.> binas, afronitri turis 
masculi singulas <unc.> conficies et uteris in balneo. Accipies ex ipso puluere sufficientem modum et ex 
oui albore conspersum corpori illines. Post haec cum sudare coeperit confricabis, et post balneum rosaceo 
aut myrtino oleo perungues.
XVII. Ad parotidas.
Nascuntur parotides circa aurium partes, unde nomine graeco sic uocantur. Et eueniunt frequenter in 
aegritudinibus malignis quas Graeci cacoethes appellant. Maxime illis fieri solent qui ab aegritudinibus 
frigidam potionem praesumpserint. et sunt bonae quae subito inchoantes cum extantia in superficie cutis 
apparuerint et cum competenti dolore et rubore competenti, neque transuorandi officium negent neque 
somnos impediant. Sunt aliae malignae quae contrarietate supra dictarum intelleguntur. Contingunt 
iterum parotides mox apparentes mox recedentes : nullis procedentibus adiutoriis, salutis periculum 
referunt, ad altiores pulmonum partes fugientes.
Curationis tempore ad inchoantes parotidas medicamentum diaforeticum sic facies. Cretae argentariae 
partes duas, cimoliae et sulphuris uiui partes singulas, salis modicum cum aceto simul teres et illines. 
Aliud. Butyrum cum sale tritum illines et super lanam sucidam impones et ligabis. Aliud. Plantaginis folia 
ante solis ortum collecta cum pane posca salsa infuso cataplasmabis : sanat et disrumpit.
Aliud cataplasma ad maturandas parotidas. In aqua mulsa adipem porcinum mittes et resinam 
terebintinam sufficienti modo, et in uno consolues, et cum coeperit bullire mittes pollines tritici 
superaspergendo, et inductum praeuaporatis partibus ex spongia sic appones. Et cum bene maturauerint, 
in schemate foliorum lauri aut myrtae chirurgia uteris et post sectionem communiter ut cetera apostemata 
curabis, etiam et super tiltario tali emplastro uteris, hoc est diachylon <unc.> II, cerae <unc.> III, olei spani 
quod suffecerit. Sed si forte cerotarium supra scriptum ad praesens minime fuerit inuentum, psittacio 
emplastro uteris.]
XVIII. Ad collectiones.
Collectiones Graeci apostemata uocant. Nascuntur in toto corpore. Et illae magis quae proxime cuti fuerint 
natae, facile et uisu et tactu cognoscuntur, cum se extantia et durities ueluti circumscripta cum rubore et 
dolore ostenderit, et cum coeperit supra dicta durities in saniolam conuerti. His signis cognoscitur maxime 
si maius fuerit apostema. Dolor quidem per membra discurrit, tensio etiam eiusdem loci patientis efficitur 
cum grauedine, dolores increscunt et febres nocturnae oriuntur, et dimissionis tempore circa collum uel 
thoracis partes modica humectatio sudoris sentitur.
Et propterea curationis tempore in ipso initio erit festinandum, et si fieri potuerit spargantur frigida, et 
diaforeticis cataplasmatibus feruorem extinguentibus curemus. Hoc est coriandrum tritum cum pane posca 
infuso cataplasmabis, et frequenter mutabis. Aut plantaginis folia cum infuso pane, nec non etiam et 
scarifationis competentes laceraturas dabis quas Graeci amychas uocant. Aliud. si forte musculosis in locis 
aut glandulosis uel in mammis fuerit tumor aut durities, pulicinum semen quod Graeci psyllion uocant 
calida infundes, et cum infrigidauerit et inuiscauerit induces et appones.
Si uero uideris minime posse spargi, sed magis ad nutriendam saniem declinare, cataplasmate uteris ex 
triticeo polline et resina terebintina, quod superius ad maturandas parotidas memorauimus. et postquam 
uideris collectionem bene fuisse maturatam et sicut Hippocrates in prognostico dicit in acutum deductam, 
chirurgia uteris hoc modo. Pridie chirurgia curandum a cena et uino abstinebis, et lucescente die simplici 
consectione diuisuram dabis : nam Graeci aplen dieresin uocant. Et cum saniolam effuderis, ex utraque 
sectionis parte sufficientes particulas auferes, ut in similitudinem folii lauri aut myrtae artificio manus 
designes sectionem. Ubi uero membra complicari uideris, ut exempli causa post aurem uel sub ala, 
incisuram facies, hoc est rotundam quam Graeci strongylotomian uocant. Tunc siccis et tenuissimis 
lemniscis et tiltario locum calcabis, et desuper duplici ptygmate aqua frigida uel posca infuso cooperies et 
addita spongia humectata ligabis. Sed si forte causa aliqua uena sectioni incurrerit et sanguis abstineri 
minime potuerit, chalciten crudum et tritum appones et tilto locum calcabis et ligabis et tertia die solues et 
mixto calido uino locum fomentabis. Aestate uero secunda die solues et linteolis mulsa calida infusis 
diligenter curabis, quinotetarum scilicet regulam intuens, id est ut si uideris ulcus siue uulnus putre uel 
sordidum, contrariis medicamentis depurges, si concauum, suppleas, ac si super carnosum, deprimas, si 
aequale, in cicatricem inducas.
XVIIII. Ad pendigines.
Pendigines siue sinus Graeci colpus uocauerunt. Contingunt frequenter quotiens ulcera uel apostemata 
inerti chirurgia fuerint secta uel mala positione sanata. Et cum sua sponte rursum eruperint minimeque 
per inferiores partes humorem uel saniolam excluserint, pendigines uel sinus faciunt.
Propterea curationis tempore diachartu uino mulso admixto per auliscum fysarium siue aeneum siue 
osseum uesicae porcinae aptatum inicies, et postquam inieceris moto tilto uel strictorio ori uulneris 
immisso ligabis, ita ut ligatura a fundo pendiginis incipiat, ut orificium libere habeat quo possit humor 
decurrere. Etiam et schema iacendi patientibus tale esse oportet, ut semper orificium pendiginis iusum 
meatum habeat, quod Graeci cata yporrysin uocant. Tunc alia die solues et mulsa calida delauabis, et 
iterum medicamentum supra scriptum diachartu inicies aut certe chloran emmoton appellatam ex ueteri 
oleo liquidius solutam. Et postquam uideris pendiginem a sordibus purgatam fuisse, cephalico 
medicamento melli despumato admixto et e moto tilto apposito, siue collyriis ex eodem cephalico cum 
melle pastillato sub hora formatis competenter carnificabis. Etiam et diaiteon emplastrum superimpones, 
latius inductum ut etiam uicinas partes colpi ipsius cooperiat, ita ut ad os uulneris forpice emplastrum 
aperias et sic superimponas. Etiam et super is emplastrum plenarium ex linteolis duplicatis appones et 
ligabis. Et cum coeperit pendigo saniem candidam et crassam emittere et secundum quantitatem minus a 
solito excludere, collesin futuram significat id est glutinationem. Tunc ea quae iniciebas paulatim 
deducendo ad os uulneris tantum apponas, ne conglutinationem factam dissipes. Et iterum cum uideris 
saniolam tractuosam uel uiscosam exire, tiltum ex linteolo tenui appones et super emplastro uteris et 
sanabis.
XX. Ad fistulas.
Fistulas Graeci syringas appellant. Et sunt ulcera pendiginosa et intrinsecus callosa neque in cicatricem 
uenientia. Et si uenerint iterum resoluuntur et in orificio aliquando cortizones ostendunt quos Graeci 
efelcidas uocant.
In curationibus uero si membri uel loci qualitas exegerit, melius est fistulam ferro nudare, id est ex 
flebotomo uel syringotomo appellato, et omnem callositatem occultam artificio manus uisibus pandere et 
secundum rationem curare, quod Graeci cata logon appellant. Sin uero loci uel membri ipsius qualitas 
usum chirurgiae prohibuerit, hoc modo curabis. In primis angustas cauernulas de aprina uel porcina saeta 
inspicies et papyro patefacies. Quod papyrum sic praeparabis. Papyrum uitriariorum eliges carnosum, id 
est quod non fuerit fragile uel flacidum, et pridie in aceto salso infundes, quod Graeci oxalmen uocant. 
Tunc alia die spatha tenui circulatim densissime constringes quod attenuari possit, et cum diligenter 
siccaueris solues et eius asperitatem scalpello rades, et ad modum foraminis fistulae siue longitudinis siue 
roboris incides et inicies, et super emplastrum tenacissimum appones et ligabis, et sines die et nocte. et 
iterum alio papyro paulo robustiore mutabis, quod papyrum ante medicamento ectylotico id est 
excallatorio infra scripto cum modico aceto et ad horam trito lines, et sic inicies. Sed si forte tumor fuerit 
excitatus, cataplasma superimpones ex aqua mulsa et modico rosaceo confectum. Et quomodo accedit 
patefactio, subinde per singulos dies robora crassiora papyri innouabis, donec sufficienter fistula patefiat et 
callositate interiecta careat. Sed si forte callositas minime fuerit secuta, etiam et xantou medicamenti partes 
duas mittes et ammoniaci partem unam cum aceto teres, donec mellis crassitudinem sumat. Tunc illitum 
scisso linteolo lemniscum inicies et eum calcabis, donec repleas fistulae cauernam. Et postquam uideris 
bene fuisse purgatam, collyriis ad horam factis ex melle pastillato admixto cephalico medicamento 
diligentissime carnificabis. Sed si forte nuditate ossi uel ex putredine ipsius ossi superinducta lepide, quam 
nos squamulam dicimus, curam impediri senseris, ex melotide ferrea leuiter radendo purgabis et sic supra 
dicto collyrio carnificabis.
Confectio collyrii syringiaci ectylotici : chalcanthi partes duas, guttae ammoniaci partem unam cum aceto 
modico simul teres et facies collyria, longitudine ac robore differentiae ut est ipsa fistularum cauerna.
Aliud ad uniuersas fistulas breuissimas : corii granatae siccae tunsae et cretae <drg.> I, lenticulae 
alexandrinae pollinis <drg.> I. Mittes in fistula ex puluere granatae modicum et ex polline lenticulae. Hoc 
facies diebus tribus aut quinque. Cottidie curabis ter in die, hora tertia, hora sexta et nona.
Aliud ad uniuersas fistulas uel ante oculum aegilopas. Herbam putidam quam punice aturbis dicunt, et lac 
herbae tithymali et lac caprifici et piperis grana XV, sucum de lana, lenticula dura, haec omnia tundes in se 
et appones ad locum cautius ne oculum contingat, propter uirtutem quam continet causticam.
XXI. Ad empyemata.
Empyemata dicuntur collectiones siue apostemata occulta atque uisu carentia uel absconsa et in altioribus 
uiscerum partibus nata : nam Graeci en catacalypsi uocant. Quae autem cum nasci coeperint his signis 
cognoscuntur. In primis dolores sentiunt aegrotantes cum obripilatione, et post aliquot dies ueluti lentores 
anomali iterum efficiuntur cum dolore et obripilatione. et cum coeperint saniem nutrire, etiam febres 
inordinatae secuntur cum fastidio ciborum. Et cum supra uentrem iacuerint laborantes uel in alterum se 
uerterint latus id est sanum quod fuerit patienti lateri contrarium, ueluti grauedinem pendentem in 
interioribus sentiunt, et aliquando ipsius loci patientis exaltatio efficitur. Tunc cum nimie creuerint 
apostemata eruptionisque appropinquauerint dies, uomitus fellis flaui efficitur. Aliquando in 
similitudinem coloris foliorum uiridium porri choleram uomunt quam prasoiden uocant ; cum ingenti 
animi defectu quem lipothymian uocant, cum leui sudore in capite et circa superiores partes thoracis. Et si 
sursum aut in lateris summa regione eruperint et per uomitum depurgentur et post ruptionem si febribus 
minime caruerint aegrotantes, mortem futuram denuntiat, maxime si grande fuerit apostema. si uero in 
renibus eruperit, urina purulenta siue saniosa excluditur et ulceratio periculosa in renibus significatur. Si 
uero in inferiori parte eruperit in uentre uel intestinis et cum egestione uentris sanies fuerit exclusa, ex 
parte curari ostenditur, si tamen febrium discesserit molestia post eruptionem facta.
Propter ea curationis tempore in ipso initio si in uno loco fuerit confixus dolor, erit festinandum ut ante 
quam saniet apostema diaforeticis adiutoriis de altitudine leuatum ad superficiem cutis spargatur. Id est in 
primis patienti loco sanguisugas appones hoc modo. intra cucurbitam medicinalem latum linteolum mittes 
usque ad scapulas cucurbitae, ita ut labia ipsius cucurbitae operias. In quo linteolo sanguisugas quam 
plures proicies, et loco dolenti cucurbitam superuertes, et leuiter ac sufficienter in circuitu linteolum trahes, 
quo possint sanguisugae corio uel cuti applicari. Hoc uero moderate facies, ne iterum nimia angustia 
opprimantur. Et cum morsibus adhaeserint, cucurbitam cum linteolo auferes, et sines donec supra dicta 
animalia sanguine repleantur. Tunc asperso sale trito sanguisugas remouebis et locum perungues et in 
eodem loco cucurbitam adiecta flamma figes, et sanguinem detrahes quantum causae sufficere fueris 
arbitratus. Et post detractionem sanguinis butyrum tritum cum nitro inlines et lana sucida cooperies et 
ligabis. Sed si forte temporis ratio uel loci qualitas fecerint ut inueniri minime sanguisugae possint, leuibus 
plagis scarifabis, et duobus uel tribus interpositis diebus diaforetico cataplasmate uteris, id est hordei 
pollinis partes duas lini seminis partem I et faeni graeci dimidiam partem adiecto modico oleo coques in 
aqua salsa et cataplasmabis, praeuaporatis partibus spongiis ex aqua calida salsa expressis : cottidie 
aliquantis diebus inmutabis. Nec non etiam et dialon emplastrum inferius suo loco conscriptum post 
cataplasma impones. Cauendae praeter ea inter ipsa initia uehementes saccellorum uaporationes. Etenim 
nimietas uaporis locum dolentem et tumentem in saniolam conuerti cogit. Obseruare etiam oportet 
aegrotum a uino et ab omnibus carnibus, quadrupedibus et uolatilibus. Holera tantum accipiat quae sint 
digestioni aptissima. Sed si a uino non potuerit abstineri, propter imbecillitatem stomachi nimie 
aquatissimum concedes. Sin uero loci patientis dolor minime quieuerit et ad nutriendam saniem apostema 
declinauerit, tunc empyoticis adiutoriis uti oportet id est quae saniolam nutrire ualeant, ut est cataplasma 
ex resina terebintina et polline triticeo superius ad maturandas parotidas conscriptum. sed melius fit cum 
decoctione caricarum pinguium. Coque etiam et psittacium emplastrum uti oportet. Aliud certe meline 
Vespasiani appellatum : nouit enim non solum in corio uerum etiam in altitudine occultas soluere 
collectiones. Sed si forte tardius rumpere senseris apostema oportet eius adiuuare celeritatem electrario 
<meta>syncritico id est quod ualeat occultam collectionem rumpere, ne sanies inclusa plurimo tempore 
tardando interiora membra corrumpat quae Graeci moria uocant. Conficitur sic. Fici pinguis, origani, 
marrubii, rutae, thymi, absinthii, centauriae radicum et seminis, sinapis, cardamomi, squillae medii paria 
pondera : omnes herbas decoques in aqua ; et mittes ex ipsa decoctione partes II et mellis partem I, et 
coques donec mellis sumat crassitudinem, et dabis ieiunis secundum uires aliquibus coclearium I aliquibus 
coclearia II. Aliud. Si forte in pulmone fuerit collectio, suffumigatorius trociscus quem Graeci 
ypocapniston uocant ordine qui ad tussim humidam conscriptus est adhibitus eruptionem accelerat. Et 
postquam eruptio fuerit facta, oportet adhibere quae ualeant ulcera sordida purgare, hoc est suco ptisanae 
aut alicae cum modico melle despumato ieiunos potabis, aut lac caprinum tepefactum cum sufficienti 
melle dabis, aut butyri recentis partes II mellis despumati partem I in uno commiscebis et exinde ieiunis 
coclearium unum dabis, aut erui rubri pollinis coclearium I cum mulsa calida ieiunis dabis, et uario cibo 
nutries.
Si uero in epate uel renibus fuerit ruptio facta, diureticas saepe memoratas potiones dabis id est quae per 
urinam purgare nouerunt. et postquam bene fuerint ulcera depurgata, trigono trocisco in cicatricem duces. 
Sin uero in renibus uel in uesica fuerit ulcerationis causatio, dia fysalidon trociscum dabis quem inferius in 
nefretica passione conscripsimus.
XXII. Ad carbunculos.
Carbunculi quos Graeci anthraces uocant efficiuntur ex influxione sanguinis calidissimi et nigri et 
crassioris substantiae. etenim membrum in quo ualidus talis influxerit sanguis, inuritur et ulceratum 
scaram facit. Nascuntur in toto corpore, frequenter tamen musculosis in locis et membranosis. Aliquando 
et appellatur a Graecis anthracion singulari genere nominatum, si quidem in ipso initio suae natiuitatis 
ueluti ex genere exanthematum in superficie cutis feratur. Et in medio suae regionis nigri ut carbones 
efficiuntur, unde ipso nomine carbunculi uocantur. Et cum augmento dierum creuerint, quemadmodum 
intra formam suam basis, tamquam ex similitudine cauteris acuti calidi uariolati, scaram ostendunt, et cum 
putredine ut saepe dixi efficiuntur.
Curatio autem optima ab initio cibi abstinentia siue ieiunio et requie corporis uel silentio incipere debet. Et 
si grandes fuerint carbunculi ; erunt aegroti in brachio flebotomandi ; si tamen aetas aut tempus uel uirium 
qualitas permiserit. Et si uentrem non fecerit, clystere acriore euacuandus erit. Ipsis uero carbunculis parui 
salis dia chartu medicamentum melli admixtum e moto tilto appones aut certe chloran quam appellant 
emmoton, et super lenticula cum ramis murtae siccae elixata et diligenter trita cum modico melle et pane 
infuso cataplasmabis, quod Graeci artofagon appellant. Sin uero erysipelatodes fuerint carbunculi id est 
cum rubore ut in uicina parte sibi ueluti ignis sacer ostendatur, plantagine aut coriandro aut intibo cum 
pane cataplasmabis bis in die et semel in nocte. Tunc cum bene ulcus uideris depurgatum, Musa trocisco 
uteris in uino mulso resoluto.
XXIII. Ad reuma.
Intellegitur reuma quotiens ualida influxione humoris nullis praecedentibus causis subito intumuerit 
membrum. Et appellatur a Graecis reumatice diathesis id est reumatica passio. Contingit frequenter, 
maxime tamen in articulosis locis, ut exempli causa in genu aut in cubito aut iugulo aut maxilla cum aure 
usque ad tempora, aliquando etiam simul et faciem, ut etiam ingenti tumore subito oculi claudantur. 
Aliquando usque ad guttur supra dictus tumor dilatatur, ut etiam thoracis partes inuadat.
In curationibus uero abstinentia cibi uel ieiunio et a uino abstinentia et sanguinis detractione per 
flebotomiam et uentris purgatione cathartico dato siue clystere euacuatione facta curabis, considerata 
primo ipsius laborantis aetate et tempore et regione, et ipsius reumatismi qualitale uel quantitate. Ipsa uero 
loca quae patiuntur pane posca infuso et trito cataplasmabis et sanabis.
XXIIII. Ad ignem sacrum.
Ignis sacer ab inuadendo a Graecis erysipelas appellatur, si quidem uicina sibi loca inuadendo possideat. 
Et efficitur sub ingenti calore sanguinis ex commixtione fellis flaui, quam Graeci xanthen cholen uocant. Et 
est rubor flammeus in superficie cutis cum dolore et tumore. Sin uero circa gulae partes fuerit natus, 
praefocationis periculum affert, cum in toto uultum inflauerit et a ceruice usque ad thoracis partes fuerit 
dilatatus.
In curationibus autem si grandis fuerit erysipelas, flebotomare oportet et secundam detractionem facere 
quam epafaeresin uocant, et si uires aegrotantis patiuntur ieiunium diurnis diebus imperare et a uino et 
omnibus carnibus abstinere. Si autem flebotomiam minime adhibere potueris, acriore clystere uentrem 
euacuabis, aut catharticum quod flauum fel deponat dabis, ut sunt catapotia Galeni superius in passione 
capitis scripta. Post haec et loca patientia plantaginis ant uuae lupinae suco inlines, aut lenticulatam 
herbam de stagnis uirentibus colliges et cum modico aceto tritam impones, aut glaucium cum aqua 
solutum inlines, aut coriandro aut plantagine trito cum pane posca infuso bis in die et semel in nocte 
cataplasmabis : in hiberno autem uiridi apio aut coliculi foliis similiter cum pane uteris, maxime si in 
articulosis locis fuerit erysipelas. Nouit enim tale cataplasma imminentem putredinem prohibere.
Aliud ad ignem sacrum. cimoliae <drg.> III, glaucii <drg.> II, spumae argenti <drg.> I, croci <drg.> III, turis 
masculi <drg.> I cicutae suco colliges et trociscum informabis et in usum in posca frigida teres et inlines. 
Aliquando etiam, ut loci qualitas uel ipsius membri postulauerit, aqua calida primo fomentabis et 
diligenter deterges, tunc paulo sursum a patiente loco carpodesmo ligabis et ubi nimius rubor fuerit, 
scarifationis leuissimas laceraturas dabis, quas Graeci amychas uocant. Et postquam uideris cutem bene 
fuisse purgatam, spongia frigida posca expressa deterges et trocisco supra scripto lines. Alia uero die 
emplastrum dia strychnu appellatum impones : et conficitur sic. Cerae <drg.> VI, spumae argenti <drg.> 
IIII, cerussae <drg.> II, olei rosacei lib. I, uuae lupinae <drg.> VIII. Hoc medicamentum facit et ad herpetas 
hoc est serpusculos.
XXV. Ad araneas.
Araneas Graeci a serpendo quod herpin dicunt herpetas dicunt, nos uero similiter latino sermone sicut 
supra diximus a serpendo serpusculos nominamus. Et efficitur sub ingenti acredine ac calore fellis cum 
pustularum superinsurrectione. Est et aliud genus herpetis, quem Graeci cenchrias uocant, si quidem in 
superficie cutis pustulas minutas milio similes ostendit : quam Latini uulgo araneam uerrinam uocant.
In curationibus autem similiter ut erysipelata superius curabis.
XXVI. Ad scrofas.
Scrofas Graeci chiradas uocant duritias rotundo schemate natas et neruis atque arteriis uenis et musculosis 
membranis connaturatione infixas, quod Graeci cata synfysin uocant. Et cum glandulosis in locis in 
utraque gutturis parte fuerint natae, sicuti suis feminae turgida colla cum dolore ostendunt, unde ipso 
nomine scrofae uocantur. Et sunt curationis difficilis. Nascuntur in cacochymis corporibus id est malo 
humore possessis.
Est iterum aliud genus scrofarum minime adhaerens sed magis sub cute natans et plurima natione 
pullulans sicut genus porcorum, unde iterum scrofae nomen acceperunt. Nascuntur ut supra dictum est 
glandulosis in locis, ut in gutture uel sub ala aut in inguine, et sunt siue chirurgia siue medicamentis 
curatione faciles.
Propter ea curationis tempore dialon medicamentum inferius suo loco conscriptum appones. Nouit enim 
scrofas soluere et in humore purulento conuersas per poros cutis desiccare. Aut certe meline Vespasiani 
appellatum appones, et cum uideris supra dictas scrofas in saniolam conuerti, chirurgia uteris et secundum 
rationem curabis, quod Graeci cata logon uocant.
XXVII. Ad steatomata.
Steatomata dicuntur durities in similitudinem scrofarum emergentes paulo potiores et molliores, quae cum 
digito fuerint impressae cedunt ac resurgunt, adipis callosi qualitatem intra se continentes. unde ipso 
nomine steatomata uocantur. Nam Graeci adipem stear dicunt. Nascuntur frequenter in articulosis et 
neruosis locis uel musculosis et cartilaginosis. Et similiter ut scrofae curantur.
XXVIII. Ad aurium dolorem.
Aurium dolores efficiuntur ex antecedenti perfrictione ex frigido uento flante aut ex lauacris frigidis aut 
aqua in ipsa cauerna auditoria irruenti. Aut ex tumore membranae supra dictae auditoriae cauernae aut 
saniola fluenti aut uentositate inclusa tumorem faciente aut sordiculae uel purgamentorum obtrusione 
facta, cum exitum minime habuerit supra dicta uentositas, dolores efficiuntur.
Curationis autem tempore in ipso initio doloris aliqua ex praedictis ad dolorem capitis superius scripta 
extrinsecus adhiberi sumenda mandamus, ea uero quae proprie in ipsis cauernis instillantur nunc dicemus.
Ad dolorem aurium. Gesentera id est uermiculos de arrugia aut araneas aut asellos quos Graeci oniscos 
dicunt - nascuntur in humectis locis hominum tactum fugientes ita ut se in spaerulas plicando conuertant - 
in oleo coques et auribus infundes, et super uaporabis marsupio id est sacculo torrido sale repleto, et 
iterum tepefactum medicamentum infundes, et lana munda ac molli ipsas cauernas blande obtrudes.
Aliud tumoribus conueniens. Adipis anserini aut gallinacei partes II ; olei amygdalini ex amaris amygdalis 
expressi partem I in uno commiscebis et tepefactum instillabis, praeuaporatis partibus spongiis 
calidissimis ex aqua calida expressis atque alterna mutatione appositis. Et postquam stillaueris, iterum 
super competenter uaporabis et molli lana sicuti supra diximus patientia loca tutabis. [Oportet aegrotum 
inani masticatione os commouere et sic medicamentum in auribus accipere.
Item aliud dia tessaron appellatum faciens ad tumores aurium, quos Graeci flegmones uocant : mel 
optimum, ysopi attici sucum, nardinum unguentum et amygdalinum pari pondere. Uteris sicut supra. Si 
uero incendiosus fuerit doloris sensus, et magis tempore aestatis et in aetate feruenti, acetum rosaceo 
admixtum infundes.
Aliud ad tinnitus et ad obtrusiones, quas Graeci enfraxis uocant, et ad difficiles auditus et ad initia 
surditatis. Nitrum et afronitrum aequali modo commiscebis et cum aceto acri et oleo ueteri tepefactis 
infundes.
Item ad uermiculos aurium forinsecus educendos. Centauriae uiridis aut marrubii aut absinthii uiridis 
sucus infusus excludit uermiculos.
Ad sordes aurium. Nitrum aceto resolutum cum calida aqua per auliscum oticum inicies et deterges et sic 
iterum instillabis.
Ad aures saniola fluentes et humecta quoque uniuersa trociscus Herae appellatus. Recipit autem murrae 
croci <scr.> singulas, aluminis scissi <scr.> XII. Colliges et uteris aliquando ex aceto aliquando uino austero.
Ad tinnitus aurium et difficiles auditus. Oleum rafaninum cum aceto et nitro in uno commiscebis et 
feruefactis uteris.
Aliud ad difficiles auditus et surditati conueniens. Ellebori albi <scr.> I, afronitri 3<scr.>IS, castorei <scr.> 
IS, aceti acrioris quod suffecerit.
Ad difficiles auditus ex aegritudine natos. Leporis fel et lac mulieris et mel optimum, omnia tria in uno 
consolues et tepefacta instillabis.
Aliud dia tessaron appellatum, id est de quattuor, aduersus tumores et dolores et ulcerationi conueniens. 
Resinae terebintinae, butyri, adipis gallinacei, olei amygdalini, omnium quattuor paria pondera in uno 
consolues et uteris.
Alia auricularis siue ut Graeci otice aduersus dolores et ulcera et ueteres aurium passiones. Recipit opii, 
castorei, aloes <scr.> singulas, croci <scr.> II, murrae, lycii indici <scr.> singulas semis. Bene conteres et 
melle colliges, et in usu accipies ex ipso medicamento modicum resolutum passo. Ex oleo rosaceo stillabis 
et lana muricea uel purpurea loca tutabis. Aliqui lacte resoluunt muliebri. Ad difficiles uero auditus et 
tinnitus multi temporis cum aceto salito infundes, quod Graeci oxalmen uocant. et cum oleo rafanino et 
aceto uteris.
XXVIIII. Ad oculorum passiones.
Hippocrates in aforismis sic ait : oculorum passiones meracae potiones aut lauacrum aut uaporatio aut 
flebotomia aut catharticum datum quod farmacian appellant soluit. Sed omnia haec quinque secundum 
expositionem Magni iatrosophistae supra memoratus senior Hippocrates cum discretione adhibere 
praecepit, et si fuerit dolor ex plenitudine sanguinis, flebotomia aut cathartico detractione facta curare, sin 
uero ex siccitate fuerit dolor ; lauacro et uaporatione humectatos sanare, sin uero ex perfrictione et 
humectatione fuerit dolor, meraca potione calefactos mederi. Vinum namque calefacit et desiccat. 
Secundum uaria tempora passionum omnia adhiberi praecepta sunt. In ipsis initiis abstinentiam cibi uel 
ieiunium oportet imperare, in augmento uero tertia uel quarta die flebotomia uel cathartico operari, 
declinatione uero facta, lauacro uti. Haec sunt quae secundum aforismos id est definitionis eloquentiam 
oculorum doloribus posita esse noscuntur.
Nunc uero qualiter proprie ipsis oculis passiones contingant scribamus. Aliquando cum ingenti feruore 
dolores efficiuntur, aliquando cum perfrictione et torpore sensus,] quem Graeci narcen tes esteseos uocant, 
aliquando cum tumore et aliquando sine tumore, aliquando cum largo reumatis incursu et aliquando cum 
grauedine et dolore, aliquando autem praeter ipsa.
In curationibus uero si modicum feruida fuerit oculorum perturbatio, posca tepida fomentabis. Si uero ex 
perfrictione fuerit perturbatio, penicillis prius calidis ex uino mixto albo alterna mutatione uaporabis. Sin 
uero maior fuerit dolor cum ingenti tumore et grauedine, et si in fronte plenae ac distentae apparuerint 
uenae, detractio sanguinis per flebotomiam fieri oportet, si tamen alii humores non impedierint augmento 
facto per aliquam obtrusionem interioris membri. Quod si hoc contigerit, cathartico dato uentrem 
purgabis. Utendum etiam in ipsis oculis liquidis infusionibus ex faeni graeci suco lenius confectis. Bene 
autem fit si faenum graecum aqua dulci primo lauetur, ut terrosa careat qualitate. Et postquam fuerit 
lotum modicum coques, ut omnem acredinem ex se dimittat, et secunda aqua iterum coques defusa priori. 
Et cum uideris sucum uenire in similitudinem uini, liquabis et uteris. etenim tumores digerit et sordida 
quaeque depurgat et humorem asperum lenificat. Utile est etiam et oui album et tenue tepefactum iugiter 
infundere, et lac muliebre. Est namque bonus humor lac quod Graeci euchymon uocant, <et> ualet e 
contrario acredinem mali humoris obdulcare : sic omnia contraria contrariis sibi rebus curantur. Sed 
oportet primo sine ulla oppressione egestiones siue. Pituitas oculorum, quas Graeci lemas uocant, molli 
penicillo detrahere ex aqua calida expresso et diligenter uaporare. Et si cum omnibus fuerit capitis 
grauedo, cucurbitam occipitio praeraso figens addita scarifatione competentem sanguinem detrahes.
Cataplasma faciens ad tumorem oculorum et chemosis et proptosis. Appellatur autem chemosis quotiens 
in ipsa ceratoide tunica apparuerit rubicundus et carnosus tumor, proptosis uero est oculorum ex nimio 
tumore prominens casus, ut etiam difficile palpebris contegantur. Recipit autem castorei et croci drg 
singulas, opii obolum unum aut II, ouorum assorum uitella V, panis mundi micarum <drg.> III. cum 
dulcore et modico rosaceo colliges et cataplasmabis.
Utendum etiam et fomento ex decoctione meliloti et rosae siccae : partes singulas mittes et faeni graeci 
dimidiam partem, decoques in aqua et fomentabis. Facit ad reumatismum et ad minorem lippitudinem. 
Aliquando ex ipsa calida penicillo expresso uaporabis.
Nec non etiam et collyrio libiano uteris. Facit ad tumorem oculorum et chemosis et proptosis, et minutis 
uesiculis, et sordida ulcera bene purgat et concaua supplet aquatius infusum. Conuenit et doloribus et 
superadustionibus et diruptionibus et stafylomatibus. Bothria etiam ulcera id est fossulas et hypopyos 
oculos sanat. Ulcera etiam difficile in cicatricem uenientia, quae dysapulota uocant, optime in cicatricem 
ducit, et minores cicatrices cum aqua inunctum detergit. Et facit aliquando cum ouo et lacte, aliquando 
cum ouo et faeni graeci suco, aliquando cum aqua ut supra diximus inunguitur. Recipit autem cadmiae 
combustae et lotae, cerussae tritae et in testa noua assatae et diligenter lotae dr. octonas, amyli recentis, 
stibeos combusti dr. senas, plumbi combusti et loti, pomfolygis lotae, draganti, ges asteros tritae assatae et 
lotae, cummi candidi, omnium specierum quinque dr. quaternas, murrae bonae, opii dr. singulas. aqua 
imbrili id est caelesti colligitur.
Collyrium apocrusticum Hermolaou staticon appellatum faciens inter initia ad reumata repellenda et 
desiccanda et ad alia multa. Cadmiae crudae et lotae, murrae, aloes, croci, omnium IIII dr. octonas, aeris 
usti et opii dr. quaternas, acaciae rufae et cummi dr. uicenas, aquae caelestis quod suffecerit.
Collyrium dia rodon de septuaginta duabus, quod Graeci diebdomecontadyo appellant, si quidem in 
ponderibus ut supra dictum est siue in rosa seu in aliis speciebus LXX et II drachmis concludatur. Facit ad 
xeropthalmiam id est siccam lippitudinem et ad pruritum maiorum angulorum, etiam et cicatrices blande 
detergit. Recipit autem cadmiae crudae et cummi dr. quaternas, croci dr. VI, murrae et spicae indicae dr. 
quaternas, stibeos et opii dr. quaternas, rosae uiridis foliorum dr. LXXII aqua imbrili colligitur.
Collyrium dia libanu faciens ad supplenda in oculis ulcera concaua. Recipit turis masculi et cadmiae dr. 
quaternas, opii dr. VI, draganti dr. II, cummi dr. octo, aquae imbrilis quod suffecerit.
Aliqui uero in hac collyrii confectione colorem album affectantes cerussam minime comburunt, ignorantes 
quia si igne caruerit, lanuginositatem quam in se detinet habens, sordidat ulcera potius quam depurget.
Collyrium Zoili nardinum a Graecis appellatum, conueniens uetustissimis oculorum passionibus. Facit ad 
reuma tenue diuturni temporis et debilitatem oculorum mirifice confortat. Recipit cadmiae botryitidis lotae 
et aeris usti loti dr. denas senas, cummi albi, acaciae, stibeos dr. quadragenas, murrae, croci folii, castorii, 
opii, chalciteos semiassae dr. binas, aloes et spicae indicae dr. singulas, cerussae torrefactae et lotae dr. 
VIII, aquae imbrilis quod suffecerit.
Cataplasma conueniens oculis ulceratis et tumentibus et proptosi periclitantibus et iugiter dolentibus. 
Melilotum atticum tunsum et in passo coctum teres diligenter et supermittes oui assi uitellum I et acaciae 
nigellae modicum, et cataplasmabis leuiter. Aliqui et opium.
Anacollema ad reuma. Crocomagma, opium, rosam siccam, acaciam ex aequali modo acri aceto teres. Cum 
inpinguauerit, inlines frontem.
Collyrium cycnos a Graecis appellatum. Facit ad ulcera uniuersa et bothrion dolores etiam mitigat et 
hypopya sanat. Recipit cadmiae combustae et lotae dr. XXXII, cerussae combustae et lotae dr. XVI, amyli 
recentis, opii, draganti, omnium trium dr. octonas, acaciae suci et cummi dr. quaternas, aquae imbrilis 
quod suffecerit.
Ad trachomata id est asperitates palpebrarum et ad sycosin, quam nos ficitatem dicimus, siquidem similis 
granis fici in palpebris uersatis asperitas reperiatur. In curationibus uero pumice aut osso sepiae molli hoc 
est detracto cortice, et diligenter formato uersatoque palpebro, easdem asperitates sufficienter fricabis 
donec sanguinentur, tunc penicillo posca frigida expresso diligenter deterges uel desiccabis. Post haec et 
collyrio trachomatico uteris, quod appellant paedicon id est puerile, siquidem et infantibus conueniat. Ad 
reumata et trachomata bene facit, si cum aqua resolues et crassius sub palpebro inungues siue sub ciliis, 
quod Graeci ex hypoboles uocant. Miraberis hoc factum. Recipit autem cadmiae purgatae dr. XXIII, 
chalciteos combustae donec rubea efficiatur dr. XII, opii et aeris usti dr. IIII, cummi dr. X, aquae caelestis 
quod suffecerit.
Ad eos quibus calx uiua in oculis ceciderit. Quoniam si aqua foueas magis incenduntur, ideo oleum 
rosaceum cum oui albo et tenui commiscebis et oculis iugiter infundes. Dehinc post unum uei duos dies 
libiano collyrio, si forte aliquid laesum erit, in cicatricem duces, et miraberis hoc facto.
Collyrium dia leucoiu appellatum, id est de uiola, confectione facillima facit ad albores et cicatrices 
extenuandas. Recipit uiolae hortinae florum uiridium, cummi albi dr. octonas, ammoniaci dr. IIII. Teres 
cummi, et ammoniacum prae manibus habebis, tunc flores uirides pensabis et teres diligenter, et 
supermittes supradictas species, et iterum simul teres ut sibi bene counentur, et facies collyria. In usu 
autem ad minores cicatrices admixto libiano inungues.
Collyrium dia ceratos elafiu appellatum, id est de cornu ceruino, ad albores et cicatrices extenuandas. 
Recipit cornu ceruini combusti et loti <drg.> I, aeruginis <drg.> I, ammoniaci <drg.> I, sepiarum testae 
mollis detracto cortice <drg.> II, plumbi mundissimi <drg.> VI, opii <drg.> III, murrae <drg.> IIII, cummi 
dr. IIII. uino ueteri optimo colligitur.
Xerocollyrium acuens uisum, quod Graeci oxydercicon uocant. Facit et ad amblyopiam id est obtunsionem 
uisus et ad xeropthalmiam id est siccam lippitudinem, et oculis lacrimosis, et pterygia mitiora et rubicunda 
attenuat. Cadmiae crudae et lotae dr. XX, salis ammoniaci dr. X, aloes dr. II S, piperis albi, faecis uini 
<drg.> quinas, sandaracae <drg.> II, folii <scr.> I S, nitri siliquas quattuor semis. Tundes, cernes et 
diligenter teres usque ad ultimam lenitatem.
Hygrocollyrium acuens obtusum uisum. Conuenit maxime illis quibus suffusio imminere monstratur 
praeter dolorem capitis. Sin uero ex antecedenti dolore totius capitis uel emicranii nata fuerit suffusio, 
omnino incurabilis nuntiatur. Et nominatur talis suffusio platycoriasis id est dilatatio pupulae. Ergo 
confectio medicamenti talis est. Mellis attici, fellis beluae, radicum feniculi corticis suci, olei ueteris paria 
pondera. Si uero mel atticum non inueneris, stillaticium mittes et uteris.
Fomentum oculis acuens uisum, quod Graeci oxydercicon uocant. Feniculi hortini radicis et centauriae 
partes binas, faeni graeci et meliloti partes singulas decoques et uteris.
Anacollema ad reuma. Acaciam nigeliam teres et cernes, dehinc in usu cum oui albo et tenui conteres et 
cum acri aceto temporibus oblinies. Hieme uero addes murrae et mannae turis modicum et uteris sicut 
supra.
Tricocollema capillis oculorum ligandis. Picis siccae, cerae, mastices, resinae frixae, omnium IIII paria 
pondera in uno consolues ad uaporem et facies collyria oblonga.
Ad hyposfagmata id est suffusionem sanguinis ex antecedenti percussu in oculis factam. Conuenit inter 
ipsa initia aqua salsa diligenter confecta ex infusione salis candidi. Tenui linteolo subiecta lana uel moto 
tilto ligabis. Nouit enim talis suffusionis sanguinem ex percussu spargere.
Aliud ad tumores et dolores et spargendum sanguinem. Oui album et tenue in ampulla minore adicies et 
super stillabis columbinum sufficientem sanguinem ex uena sub ala incisa, et commixtis ac leuiter 
tepefactis infundes. Similiter facit singulariter et oui columbini album et tenue in oculis infusum.
Collyrium superinunctorium quod Graeci yperenchriston uocant. Facit ad hypopia id est liuores 
palpebrarum. [cicutae herbae suci dr. VII, acaciae dr. VI, croci dr. II, absinthii suci et murrae dr. singulas, 
opii scrip. II, cummi dr. IIII, aquae quod suffecerit.
XXX. Ad fluxum sanguinis ex naribus.
Sanguinis uero fluor parua destillatione per nares factus si forte in aegritudine acuta id est celeri motu nata 
contigerit III uel IIII die, pessimam aegritudinem et prolixam ostendit, quam Graeci macronosian uocant, 
aliquando uero et freneticam passionem denuntiat. Si uero in ipso initio aegritudinis supradictus sanguinis 
fluor fuerit factus in iuuenibus uel plurimo sanguine naturaliter abundantibus, quos polyemos uocant, et 
cum largo cursu frequenter, bonam discussionem ostendit.
Curationis autem tempore si ex proximis narium locis et non de altitudine fuerit sanguinis fluxus, oportet 
in principio simpliciter molli penicillo frigida aqua madefacto circa maiores angulos oculorum exprimere. 
Si uero de altitudine manauerit sanguis, erit infrigidanda facies ex aqua nimis frigida aut posca frigida. 
Etiam et penicillos frigidos posca leuiter expressos fronti et naribus superproicies, et manuum ac pedum 
acra, id est summitates, ligabis et narium cauernas molli linteolo diligenter obtrudes. Quod si minime 
abstinuerit sanguis, cubiculum in quo immobiliter iaceant frigidum et planipedum et obscurum 
procurabis. Etiam manus et pedes frigida aqua uel posca fomentabis et in ore similiter ut contineant dabis. 
Et si fuerit tempus ueris uel aestatis, et ipsius patientis aetas fuerit iuuenilis et febricula modicissima, etiam 
et caput frigida fomentabis, et lines frontem et nares et sub oculis gypso posca resoluto aut luto figulino, 
aut cocleas minutas cum sua testa et aloen aridam aut gluten taurinum aut ges entera id est uermiculos de 
arrugia admixta turis manna cum oui albo et tenui conteres et fronti et naribus superinduces. Si uero 
permanserit sanguinis fluor, cucurbitam praeraso capite conglutinandam occipitio appones cum ingenti 
flamma et plurimo horarum tempore immorandam. Quod si nec sic abstinuerit, etiam et scarifabis. Sic 
enim faciens sanguinis detractione facta narium fluxum mederis.
Aliud quod appellatur a Graecis dia sfongon ischemon id est ex spongia confectum retinens sanguinem, et 
conficitur sic. Spongiam nouam liquida pice infusam cacabo nouo in furno combures addito cooperculo ex 
argilla. Dehinc diligenter teres et naribus calamo insufflabis. Sed oportet primo glebulas sanguinis, quas 
Graeci thrombos appellant, per os depurgari ex melotide molli lana inuoluta et posca infusa, et sic 
medicamentum insufflare.
Aliud optimum. Ipsum sanguinem accipe et combure et facto puluere nescienti naribus inice, si de dextra 
dextrae si de sinistra manet sinistrae.
Aliud quod Galenus in sua therapeutice hoc est libris curationum fieri praecepit. Si de sinistra nare sanguis 
decurrerit, cucurbitam tenacissimam multa cum flamma spleni conglutinabis. Si de dextra, epati similiter 
appones.
Aliud si chronia fuerit passio id est longi temporis et nimis aquosum et tenuem uideris fieri sanguinem, si 
tamen solutio spontanea uentris minime obstiterit, catapotia Galeni superius in passione capitis scripta 
dabis, et humorem per uentrem purgabis, et sanabitur.
XXXI. Ad polypum et ozaenas.
Utrasque passiones, id est polypum et ozaenas quas nos fetores narium dicimus, communiter 
medicamentis desiccatoriis capiti praeraso impositis curabis, ut est dia iteon emplastrum, aut barbara, aut 
illud quod appellant dia coclion id est ex cocleis et conficitur sic. Murrae et turis masculi uncias singulas, 
cocleas integras cum sua testa numero V, ouorum albugines II : in girba contusis et diligenter simul 
commixtis capiti ut supra dixi raso inlines et super linteolum impones, et sines medicamentum manere 
diebus nouem. Et sic topicis medicamentis id est localibus proprie ipsis in locis uteris. Hoc est quod a 
Graecis ozaenicon dicitur : recipit aluminis scissi murrae sandaracae, omnium trium dr. quaternas, aeris 
usti et gallae dr. Singulas : diligenter tritis per calamum insufflabis, praelotis uino bono naribus.
XXXII. Ad dentium dolorem.
Efficiuntur dentium dolores sub aquoso et frigido flegmate reumatizantibus gingiuis, ut etiam ipsi dentes 
cauernentur, maxime illi maiores uel molares qui quattuor radicibus fixi esse noscuntur, quos Graeci 
tetrarizus uocant, et putrefacti liuidi et nigri et in parua frusta comminuti relictis radicibus expuantur aut 
certe ex ipsis gingiuis quibus continentur laxatis radicibus cadant.
In curationibus uero si nimius fuerit dolor praeter putredinem gingiuarum, oportet sacculis salis torrefacti 
loca quae dolores patiuntur extrinsecus uaporare. Etiam et apoflegmatismum masticatorium oportet 
adhibere, quem Graeci masomenon uocant, et conficitur sic : stafisagriae et mastices et pyretri, omnium 
trium paria pondera in uno diligenter contundes, cerae modicum admiscebis et rotulas finges, quas Graeci 
trociscos uocant. ex quibus masticandos dabis, et inclinato capite humorem decurrere dimittes.
Aliud ad dentis dolores, enchyma id est infusio in nares. Betae, et melius agrestis, radicis suco in naribus 
ipsius partis dolentis infuso dolores dentium solues. Obseruandum praeterea ab omnibus frigidis. nam 
Hippocrates in aforismis sic ait, omne frigidum dentibus esse hostile siue inimicum, quod autem calidum 
amicum et delectabile.
Fysicum ad dolorem malae, de Vindiciani Afri. Salis grana mediocria numero III matutino tempore ante 
solis ortum dabis laboranti in ore continenda in ipsa parte in qua dolore pulsatur, donec paulatim defluant 
et cum defluxerint humorem proiciant. Etenim hoc adiuuamenti genus si frequenter fiat limositatem 
excludit et humores superfluos qui dolorem praestant depurgat.
Aliud fysicum ad dolorem malae. Caricam et sinapi teres et induces in panno et cubito alterius partis 
superimpones, id est si forte sinistra fuerit mala dextro, si dextra impones sinistro.
Collutio, quam Graeci diaclysma uocant, faciens ad dentium dolores. Gallas quassatas, taedae pinguis 
astellas minutatim incisas, iusquiami semen, alumen liparum simul decoques in uino ueteri. Iugiter dabis 
ut colluant, cautius uero ne quid ex isto liquore transuorandum existiment. Hoc autem non solum dolorem 
mitigat uerum etiam agitantes dentes statuit uel confirmat. Si uero taedam non inueneris, picis siccae 
modicum mittes et uteris.
Aliud ad dentes agitantes ut statuas uel confirmes. Oleum myrtinum dabis colluendum et postquam 
dederis alumen scissum cum limatura corali tritum appones.
Aliud ad dentes agitantes stringendos et gingiuis implendos. Gallae et acanthae aegyptiae <unc.> singulas, 
corali <drg.> II in uno diligenter tundes et tenuissime tritis uteris. Aliud ad dentes ex percussu agitantes. 
Lac asininum aut caprinum in collutione oris datum dentes agitantes statuit uel solidat, et ulceratas 
gingiuas et oris uitia ex acredine humoris nata medetur.
Dentifricium, quod Graeci odontotrimma uocant. Gingiuas turgidas siue sanguinolentas sine ulla 
uexatione desiccat, nigros dentes incandidat et ori fetido bonum odorem facit, dentes mobiles uel agitantes 
confirmat. Recipit cornu ceruini combusti et specularis assi uncias binas, salis ammoniaci <drg.> I, mastices 
<drg.> I, aluminis lipari sicci et folii dr. quaternas. Tundes et cernes, et uteris.
Si uero cancerosa ulceratio fuerit gingiuarum, quam Graeci carcinoden uocant, dentium nigredo uel liuor 
ostenditur cum ulceratione putrida gingiuarum ex supradictorum dentium agitatione et oris putore, 
adiuncta corporis mala habitudine quam Graeci cachexian uocant. Ob diligentiam uero curationis oportet 
leptospathio ferramento licinio inuoluto et moto tilto blande desecta detergere, et postquam deterseris, 
uinum calefactum colluendum dabis, in quo ante fuerit decocta myrta sicca lenticula rosa rubi turiones 
uirides, et in ipsa decoctione modicum mellis despumati admixtum, quod possit putredinem plurimum 
inuadentem non solum tenere uerum etiam purgare. Et post collutionem adhibitam dia chartu siccum 
medicamentum appones diebus aliquantis, donec putredo gingiuarum purgetur. Et cum se humor in ore 
collegerit, blande erit despuendus. Et cum uideris gingiuas bene purgatas, cephalico medicamento ad 
carnositatem uteris si forte minutam inueneris. Dehinc etiam nouissime in cicatricem duces sicco 
medicamento diostreon appellato.
Est item aliud cancri dentis genus aetatibus breuissimis eueniens. Emergit autem inter ipsa initia tumor 
quidam totius maxillae cum ingenti pallore ictericum morbum simulante, nam Graeci icteroden uocant, 
qui etiam et ueluti uenarum liuorem in cute ostendat et ipsam buccam perforet, quod Graeci teredona 
uocant. Et est omnino curationis difficilis. sed oportet ea adhibere quae saepissime curandae putredini 
gingiuarum superius scripsimus, id est dia chartu medicamentum admixto modico pipere. uel illud 
medicamentum appones ex fimo canis combusto inferius ad omnes putredines et scaras suo loco 
conscriptum, et extrinsecus cataplasma ex lenticula et pane adiecto modico melle confectum, quod 
artofagon uocant, et cetera simili uirtute medentia.]
XXXIII. Ad tussim humidam.
Humida intellegitur tussis, quam Graeci ygrobecha uocant, quotiens cum plurimo flegmate apparuerit, id 
est cum abundanti excreatione aut humectatione et narium pruritu et sternutatione. Et aliquando 
iacentibus quodam modo resonum sibilatum ostendit. Haec passio est communis reumatismus arteriae et 
thoracis. Quae si multo tempore permanserit ut dies numero XL excedat, efficitur et pulmonis et in 
pthisicam uergit passionem.
Curationis uero tempore oportet in ipso initio duobus uel tribus diebus si uires permiserint ieiunium 
laborantibus imperare, ita ut se circa horam decimam reficiant et a solito minus potum accipiant. Interea 
ciborum ipsorum qualitas semper oportet esse sicca uel solida aut corpulenta, quam Graeci sterean uocant. 
Sic enim omnia quaeque humida desiccantur ; cum e contrario contrariis sanatio adhihetur. Et si uentrem 
minime fecerit, acriore clystere deducendus erit. Dehinc iugulos et thoracem et a tergo inter scapulas usque 
ad ceruicem oxyrodino id est aceto et rosaceo oleo ex lanis sucidis embrocabis, In hieme calide aestate 
frigide, et oportuno tempore loca scilicet supradicta ex palmulis et murtae siccae tenuissimis pollinibus et 
hordei polline cum sufficiente melle et aceto concoctis cataplasmabis. nec non etiam cucurbitas stalticas id 
est constrictorias thoraci et dorso multa cum flamma conglutinabis. Etiam et gutturis partem sub mento, 
quam Graeci antereona uocant, nouacula rades, et carnibus palmarum et amomo et hypoquistidis suco et 
mastice adiuncto modico melle concoctis pyriama confectum appones, <aut melle concocto> et herpyllo 
herba admixta aloe similiter appones. Aut dia iteon medicamentum linteolo densum inductum appones. 
Aut certe dielectru trociscum aut trigonum admixtis palmulis calcatis, patetoe a Graecis appellantur ; 
similiter appones. Dandum etiam et dia codyon singulariter aut suco polentae aut oryzae admixtum. uel 
catapotia tussicularia quae Graeci bechica uocant uespertino tempore cubaturis id est euntibus dormitum 
dabis. Aut trigonum trociscum similiter uespertino tempore cum calida aqua dabis, si tamen uentris 
constrictio aut in infantibus aetas minime impedierit. Oportet etiam calenti anagargarismate uti ex 
decoctione palmularum et lenticulae et rosae uel ficorum siccarum : aut siliquas graecas dulciores mittes et 
uteris.
Trociscus a Graecis ypocapnistos appellatus id est suffumigatorius, conueniens maxime hiberno 
tussientibus ad desiccationem humorum, maxime ad longi temporis tussiculas, quas Graeci chronias 
bechas uocant. Recipit autem sandaracae et turis partes binas, medullae ceruinae et murrae partes singulas. 
Tundes sandaracam et cernes, murram uero et tus separatim teres et cernes. Dehinc simul omnia cum 
ceruina medulla in girba mittes et in unitatem ut sibi bene misceantur tundendo coges, et exinde in 
magnitudinem lupini trociscos finges. et prima die cacabo nouo septem trociscos carbonibus superimpones 
et operies ita ut operculum modicum foramen habeat quod minorem calamum habeat, et per eum fumum 
in ore is qui curabitur excipiat, tam diu quam talem colorem habeat flegma qualis est medicaminis. et 
obserua ne ex aliqua parte cacabi fumus exeat nisi in os. Hoc facies per septem dies, et post fumum 
exceptum dabis conditi tepefacti potionem unam, ita ut his diebus holera oliuas caseum impensas recentes 
legumina et balneas non tangant. carbones etiam de gufione uitis facies. sed si forte raucedo aut asperitas 
fuerit arteriae, uespertino tempore arteriacam euntibus dormitum sub lingua continendam dabis, et cum 
defluxerit paulatim sub ipsa esucatione transuorandam mandabis, et sanabis. Cuius uero arteriacae 
confectio talis est. Croci scr. VI, gliquiritiae scr. XVIII, draganti scr. XII, piperis scr. IIII, spicae indicae scr. II 
coliculi suco colliges et facies collyria in modum fabae aegyptiae et in sole siccabis.
XXXIIII. Ad tussim aridam.
Tussis arida a Graecis xerobeches appellatur, et agnoscitur quotiens cum paruo flegmate et faucium 
tensione et grauedine et nimia thoracis constrictione ex uiscosi flegmatis infusione nata, quam Graeci 
catarrian siue catarrun uocant. Aliquando et a tergo dolorem inter scapulas sentiunt, quod Graeci 
metafrenon dicunt. Contingit frequenter ex antecedenti perfrictione aut e contrario adustione. Etenim 
omnis frigor cerebro humorem flegmaticum nutrit, identidem nimius calor ex calefacto cerebro humorem 
supradictum ad inferiores partes liquefactum dimittit.
In curationibus uero oportet in ipso initio penicillis calidis id est calida aqua expressis sub mento gutturis 
partes, quas Graeci antereona uocant, alterna uaporatione mutare. etiam et ori patenti et naribus penicillos 
supradictos calidos congruit laborantibus applicare, et eos admonere ut ad semet ipsos spiritum uaporis 
rapiant, quo possint interiora corporis membra, quae Graeci moria uocant, relaxationis indulgentia 
releuari. Post haec et anagargarismata erunt offerenda ex aqua mulsa calida et decoctione fici et ysopi aut 
ex decoctione origani et thymi et gliquiritiae et his similia.
Sin uero glutinosum flegma, quod Graeci collodes uocant, ingenti conatu de thorace ferri senseris, oxymel 
ieiunis dabis. Et conficitur sic. Mellis optimi duas partes, aceti acrioris albi partem unam cum puleio et 
radicibus apii uiridis pridie infusis lento igne simul coques, donec mellis crassitudinem mediocrem sumat. 
Tunc ab igne tolles et per linteolum mundum expressum liquabis et exinde coclearium aut duo singulariter 
uel cum apiata calida dabis.
Sin uero aspero uel mordaci humore cum strictura tussis fuerit commota, faeni graeci sucum dari oportet. 
Est enim lenificae uirtutis, qui ualeat humoris asperrimi lenire qualitatem et stricturae querelam relaxando 
mitigare. Et conficitur hoc modo. accipies faenum graecum purgatum et aqua dulci lauabis ut terrosa 
careat qualitate. Tunc supra tenuissimos carbones leuiter coques, ut omnem acredinem deponat, et 
secunda aqua mutabis defusa priori, et iterum coques ita ut ipsa decoctio glutinosa in similitudinem 
coloris uini redigatur. Tunc ab igne tolles et per linteolum mundum liquabis, et dabis ieiunis ex ipso suco 
calicem unum mediocrem admixto mellis despumati cocleario tino. Et si forte adhuc minime fuerit soluta 
thoracis constrictio, inter scapulas circa spondyli locum praeuaporatis partibus scarifabis et per cucurbitae 
raptum competentem sanguinis quod relaxationi faciendae sufficiat detrahes. Etiam et uentris egestionem 
si non fuerit blando clystere prouocabis. Dehinc transactis tribus post scarifationem diebus si forte aliqua 
praecordiorum tensio digitis palpantibus occurrerit, tribus seminibus cataplasmabis, nam Graeci 
trispermon uocant, id est ex lini semine contuso partes duas et hordei et faeni graeci pollinibus partes 
singulas, mellis et, olei dulcis et aquae quod suffecerit in uno coques, et cataplasmabis. et postquam tuleris 
cataplasma, maxime hiemis tempore molli lana loca tutabis et fasciabis. Post haec omnia et postquam 
cataplasmatis dies expleueris, epithima dia spermaton appones, aestate uero dia melilotu epithimate uteris.
Aliud ad siccam tussim. Irin illyricam decoques in aqua dulci usque ad tertiam partem, et in ipsa 
decoctione ad modum calicis minoris addes mellis despumati quod suffecerit, et ieiunis potui dabis.
Confectio electuarii tussiculis aridis et ad raucedinem conueniens. Recipit autem lini seminis torrefacti et 
amygdalae amarae desquamatae et leuiter torrefactae et gliquiritiae suci omnium quattuor paria pondera. 
Singillatim teres et sic in uno commiscebis et addito melle cocto in unitatem coges, et exinde in modum 
unius auellanae dabis ut in ore contineant aegrotantes et paulatim exucando transuorent. sin uero 
gliquiritiae sucum non inueneris, ipsam gliquiritiam mittes et uteris.
XXXV. Ad tumorem faucium.
Secundum ueteres medicos quattuor distantias cum suis uocabulis habere uua ostenditur. Nam si fuerit 
rotunda in similitudinem acinae, stafyle a Graecis appellatur, quam nos uuam dicimus. Item si fuerit longa 
et tenuis et in folliculi sui summitate plurimum humoris habuerit, cionis appellatur. Identidem si grossa 
uel uastior fuerit ut robustitate sua faucium impleat partes, gargareon appellatur. Nam Hippocrates senior 
in suo prognostico sic ait "gargareones periculosae ad incidendum uel exsecandum, quanto magis fuerint 
rubriores et grandes. Etenim tumor eisdem locis nascitur et sanguinis incessabilis fluxus efficitur. Sed 
oportet in eodem tempore non solum ipsam uuam appositione medicamenti attenuare, uerum etiam 
quibuslibet modis subinanire uentrem. Sic enim innoxie chirurgia adhibetur et metus praefocationis 
praeteritus est". Item alia dicephalos appellata uel bicapita, quae rarius nascitur et innoxia esse probatur, si 
quidem humorem ex se dimittens in utrasque partes faucium spargat et non per medium destillando 
pulmonis altitudinem laedat, sicut ceterae uuae faciunt. propter ea chirurgia prohibetur.
Curationis uero tempore in ipso initio ad uuas tumentes et summissas, quas Graeci cechalasmenas uocant, 
et tumentibus faucibus uti oportet dia pityrou anagargarisniate, id est ex cantabro. Et conficitur sic. 
Cantabrum non nimis calcatius tenui linteolo illigatum mittes in cacabo fictili et nouo aut certe aeneo 
stagnato et adiecta dulci aqua addes siccam rosam et palmulas pingues <et> lenticula admixta sales 
alexandrinos. Omnia ad modum mittes, et coques donec lenticula coquatur. post haec ipsum sucum 
liquabis. Bene temperatum et non uiscosum nec iterum nimis aquatum efficias, et addito modico melle 
despumato gargarizandum patientibus dabis non nimis calidum neque iterum frigidum. etenim si 
frigidum fuerit, tumentibus partibus manifestatur esse contrarium. Iterum si nimis calidum fuerit, loca 
feruore accensa inurit. Sed sufficit tantum ut secundum tactum teporem habeat lactis, quod Graeci 
galactodes uocant.
Diachrisma stomaticon id est inlinimentum ori conueniens. et appellatur e dia ton carion, faciens ad 
digerendos tumores et praefocationes antiadum. Et recipit nucum uiridium corticis sucum per linteolum 
mundum liquatum. quem molli igne coques usque ad tertiam partem et tolles ab igne et dimittes ut 
infrigidet. dehinc in mortarium marmoreum refundes et admiscebis mellis leuiter despumati similem 
quantitatem, et addes croci et murrae et hypoquistidis suci quod suffecerit, ita ut murrae et croci singulas 
partes mittas et hypoquistidis suci dimidiam partem, et uteris.
Confectio crocati faciens ad faucium feruidos siue rubicundos tumores. Accipit autem rosae floris et croci 
scripulos binos ; nucleos pini septem, uuae passae enucleatae numero nouem. Teres cum melle despumato 
et modico passo, et inlines.
Confectio anthera a Graecis appellata, optima ad uuam desiccandam et ad omnia quae in ore nascuntur. 
Recipit croci murrae crocomagmatis aluminis scissi gallarum rosae floris omnium specierum sex drachmas 
singulas, sandaracae iris illyricae cyperi omnium trium drachmas binas. Tundes cernes et teres diligenter, 
et uteris aliquando sicco aliquando admixto melle.
XXXVI. Ad ulcerationem faucium.
Ulceratio faucium si cum febre acuta in aegritudine contigerit, pessima et exitialis ostenditur, maxime si 
grandis et scara fuerit nata. Est iterum alia ulceratio praeter febrem acutam, quae inter acra oris spatia 
efficitur alba uel nigra aut certe cinericio colore fuscata, quam tefroden uocant. et appellatur a Graecis 
consuete aptha, quam nos oris coctionem dicimus. et est deterior uel mortifera in infantibus breuissimis 
lactantibus ob teneritudinem aetatis illa quae fuerit alba in similitudinem granorum minutorum siliginis, 
maxime si et caput linguae obtinuerit.
In curationibus uero si grandis fuerit ut supra diximus faucium ulceratio cum scara, ut etiam cum rubore 
sub mento in gutturis parte ostendatur, quam antereona uocant, et si fuerit is qui curabitur aetate 
perfectus, flebotomiam adhibere oportet ita ut secundam detractionem facias, quam epaferesin uocant. et si 
uentrem non fecerit acriori clystere deducendus erit, in infantibus uero balano uteris. Dehinc ipsis locis 
patientibus dia chartu medicamentum admixto modico melle inlines. Et sinendum ut sibi saniando scarae 
cadant, ne abstractione uiolenti emeatus emorroidis sequatur.
Alia confectio oralis, quam Graeci stomaticen uocant, faciens ad putredines et scaras. Caninum fimum 
album colliges et siccabis. Fit autem hoc, si ossa bubula sola ante diem uel biduum canes manducantes 
custodias. Ipsum uero fimum combures et exinde mittes drg. II, croci et costi drg. singulas, mellis quod 
suffecerit.
Leuissimae autem ulcerationi sufficit, si et antheran cum melle inlinies. Sin uero aptha fuerit in ore id est 
oris coctio, lac asininum singulariter aut certe caprinum admixto modico passo frequenter dabis 
coluendum, et magis si nigra fuerit aptha. Sed si forte nimis sordida cum putredine apparuerit, erui 
pollinibus tenuissimis admixto melle deterges ex leptospathio ferramento licinio inuoluto, et postquam 
deterseris, uinum tepefactum coluendum dabis, in quo ante fuerit decocta rosa sicca et murta sicca et 
oliuae folia uiridia. Post haec medicamentum siccum appones, cuius medicamenti confectio talis est. Facit 
enim ad uniuersas apthas nigras et albas et ad uni uersa quae in ore nascuntur. Accipit autem balaustii et 
corticis de granata sicca drg. octonas, gallarum et folii optimi drg. quaternas, aluminis scissi et mastices 
drg. singulas. Quae sunt tundenda tundes et quae terenda teruntur ; et sic tenuissime creta et in uno 
commixta usui reseruantur.
XXXVII. Ad synanchicos.
Synanchica igitur passio nomen accepit ab eo quod nimio tumore summitatis gulae uel faucium siue 
locorum quibus nutrimenta transuorantur, interius atque exterius, cum difficultate transuorandi 
praefocationem faciat acutam et iugiter spirationem patientibus neget - nam Graeci continuam uel iugem 
syneci appellant, et similiter ut laqueo strangulatos interficiat laborantes, cuius laquei suspendia Graeci 
anchonas uocant, unde iterum synanchica passio nominatur. Et sunt differentiae passionis duae. Una est 
quae cum ingenti tumore supra dictorum locorum uisibus manifestatur, alia uero quae sine ullo tumore 
efficitur, sensibus cognoscitur tantum cum minime et difficulter transuorare is coeperint aegrotantes. 
Ipsam denique ueteres passionem peiorem atque noxiam adseuerant, siquidem ad pulmonem faciat 
decursum et tertia uel quarta die praefocationis ingerat necem. Contingit autem medio aetatis tempore 
corporibus frequenti catarro temptatis, item ex uinolentia uel niuatis potionibus aut si quis post 
perfrictionem conceptam derepente calidis nimis usus fuerit lauacris.
Curationis autem tempore oportet in principio, si una pars faucium tumuerit, ex ipsa parte, quod Graeci 
catixin uocant, in brachio flebotomare et sufficientem sanguinem detrahere. Sin uero in utrasque partes 
faucium uberior se tumor infuderit cum rubore igni sacro simulante, quod Graeci erysipelatodes uocant, in 
ambobus brachiis uenas incides, si nimis plenae apparuerint, quo possit proximis locis sanguinis 
detractione facta relaxatio tumentibus ministrari partibus. Sin uero senilis aetas aut infantilis aetas, quod 
equidem rarius in ipsa infantili aetate contingit, flebotomi usum prohibuerit, a tergo inter scapulas circa 
spondyli locum cucurbitam conglutinabis et addita scarifatione competentem sanguinem detrahes. Et si 
uentrem non fecerit, acriori clystere deducendus erit. Dabis etiam et mulsam gargarizandam ex decoctione 
puleii confectam uel illud quod dia pityrou uocant id est ex cantabro, cuius confectionem superius ad 
tumores faucium scripsimus.
Diachrisma, hoc est inlinimentum, quod appellant dia ton chelidonon, id est ex hirundinibus, faciens ad 
synanchen et ad uniuersos tumores faucium, et sordida ulcera in ore bene depurgat. Recipit autem 
hirundinum agrestium exustarum <drg.> I,  croci dr II, spicae indicae et murrae dr singulas, mellis 
despumati partes duas, passi cretici partem unam. Oportet autem pullos hirundinum paruo sale aspergere 
et in olla fictili crudos mittere et sic opertos exurere.
Etiam et penicillos calida aqua expressos ori patientis et naribus alterna mutatione oportet iugiter 
applicare, cum admonitione ut ad semet ipsum aegrotus spiritum uaporis rapiat, quo possint interiora 
membra a Graecis moria appellata relaxationis medelam percipere. Et sub mento gutturis partes, quas 
Graeci antereona uocant, tribus seminibus in aqua mulsa concoctis cataplasmabis, id est ex faeni graeci 
polline et tritici et lini semine. Dehinc et cerotarium confectum uisceribus uel uentri appones. Recipit 
autem ceram et butyrum et adipem taurinum, uel porcinum si taurinum non inueneris, omnium trium 
paria pondera, et galbani quod suffecerit. Conficies et uteris.
XXXVIII. Ad tetanicos.
Tetanica passio tres distantias cum uocabulis suis habere manifestatur. Ex quibus una dicitur tetanos, alia 
emprosthotonos, tertia uero opisthotonos. Et est tetanos, quam primam diximus, secundum ceruicem 
rectam atque inflexibilem neruorum et musculorum tensio cum ingenti dolore. Emprosthotonos autem in 
anteriore parte musculorum ceruicis et neruorum efficitur contractio, ut etiam mentum fixum pectori 
uideatur, cum ingenti dolore. Opisthotonos autem ad posteriorem partem musculorum et neruorum 
ceruicis, quos tenontas uocant, efficitur contractio cum uehementi dolore. Contingit frequenter ex 
antecedenti nimia perfrictione , quotiens plus frigoris quam possit natura corporis ferre, sustinuerint 
laborantes, et dorsalis medulla perfrixerit, quam Graeci noticon myelon uocant. Nam Hippocrates in 
aforismis sic ait, omne frigidum dorsali medullae et neruis esse hostile siue inimicum, quod autem calidum 
amicum.
In curationibus uero oportet omnes in brachio flebotomare ob nimietatem doloris uel relaxationis faciendae 
causa, maxime si et plethoricum corpus habuerint aegrotantes, quod nos latino sermone abundabile 
dicimus siue multitudine suci plenum. Post haec chalastico lysiponio uteris. Et conficitur sic. Resinae 
terebintinae, ysopi attici suci, cerae albae, omnium trium uncias quaternas, galbani et opopanacis uncias 
singulas, olei ueteris Z III. Diligenter conficies. Si forte durior fuerit, cyprino oleo molli pruna resolues et 
mouebis donec coaguletur. Tunc manu calefacta perungues, et post perunctionem molli lana tutabis loca et 
fasciabis. Sed oportet primo loca dolentia simul cum spina sacculo calido uaporare ex cantabro uel tritici 
farina confecto et sudorem excitatum tenui et calefacto linteolo detergere, et sic supra dicto medicamento 
perunguere. Dandum etiam in potione et castoreum rutae foliis admixtum aut opopanacis obolis duobus 
id est scripulo uno, uel ceteris potionibus ex castoreo confectis diurnis diebus uti oportet. Declinationis 
tempore etiam et cerotarium ex diaquilon confectum appones. Et conficitur sic. Cerae, adipis porcini sine 
sale, diaquilon medicamenti, omnium trium paria pondera in uno consolues lento uapore, et ab igne tolles 
et mouebis donec coaguletur. Dehinc rades et uteris.
XXXVIIII. Ad emoptyicos.
Emoptyicos Latini sanguinem spuentes appellant. Quos autem in passione constitutos, si forte ex 
respiratorio interaneorum membro, quod Graeci anapneusticon morion uocant, sanguinis fuerit fluor, 
sequitur tussicula uehemens, aliquando parua, cum sanguinis supernae educationis reiactatione, quam 
Graeci ematos anagogen uocant. Sin uero ex faucibus et uua contigerit, praeter tussiculam sicut ex ore cum 
excreatione despuitur. Et secundum colorem uel substantiam supra dictus sanguis ostenditur locis ex 
quibus feratur. Quod si fuerit nigellus cum mediocri quantitate, ex minutis uenis significatur. Si uero 
flauus fuerit et cum ingenti impetu et abundans fuerit, exclusus ex arteriis uenis esse manifestatur. Si uero 
nigellus fuerit et ueluti glebosus, quem Graeci thrombumenon uocant, cum modico dolore, de thoracis 
parte ferri ostenditur. Si autem sine ullo dolore cum ingenti tussicula et anhelitu rubens et tenuis scatens et 
spumosus sanguis fuerit emissus, manifestissime de pulmone ferri cognoscitur. Aaliquibus uero, si forte 
aetate iuuenes fuerint patientes, etiam malarum modicus rubor in uultu ostenditur. Et sicut Galenus in 
diagnostice ait, ex stomacho uero et uentre si fuerit, euomitur, si ex renibus et uesica, mingitur, si ex 
intestinis, egeritur. Et sunt differentiae fluoris sanguinis numero quattuor quibus fieri solet. Aliquando 
secundum disruptionem uenarum efficitur, aliquando secundum esudationem ipsarum uenarum, 
aliquando secundum osculationem, quam Gracci anastomosiu uocant, siquidem perforatione facta ueluti 
ex orificio sanguinem emittant, aliquando secundum putredinem. Et contingit frequentius ex percussu aut 
nimia exclamatione aut ingentis altitudinis casu aut ulceratione facta aut colligatione gutturis uiolenter 
ingesta aut nimia plenitudine sanguinis.
Curationis uero tempore si ex plenitudine sanguinis uena fuerit rupta, et ipse qui patitur naturam siue 
temperantiam corporis, quam Graeci crasin appellant, calidam habuerit, quam Galenus libris peri craseon 
appellatis, in quibus de temperantia corporis scribit, hoc modo intellegi docuit. Ait enim ex Hippocratis 
sententia corpora quae uastiores uenas habuerint calidioris esse naturae et quae angustiores frigidioris. 
ergo calidum corpus si signis supra memoratis aegrotus ostenderit, in brachio flebotomandus erit. Sic enim 
poterit uena extrinsecus releuata adhibitis potionibus colleticis intrinsecus conglutinari. Apponendum 
etiam et dia iteon emplastrum aut finicine Galeni quam dia chalciteos dicit, aut certe illa quae a Graecis 
ebarbaros appellatur in duabus alutis inducta, una in pectore et lateribus et altera a tergo inter scapulas, 
quod metafrenon dicunt. Dehinc refectionem dabis panem posca frigida infusum. aut oryzam elixatam 
cum modico aceto dabis frigidam. Hieme uero tepidam cum uino styptico dabis, et cetera quae similiter 
constringere uel conglutinare possint.
Etiam et potiones aptissimas dabis quae ualeant uenas conglutinare, ut est polygoni herbae radicis : 
decoques in aqua usque ad tertiam partem et addes cummi diligenter tritum sufficienti modo, et potui 
dabis hieme tepidum aestate frigidum. Aliud. Pumicem leuiorem aut run syriacum in uino austero 
decoques in cacabo nouo et exinde ieiunis potionem unam et alteram ad uesperam dabis, similiter aestate 
frigidam hieme tepidam. Aliud. Gesaster et amylum cum posca propinantur. Aliud. Ptisana cum adipe 
caprino recente. <Aliud> symfyti herbae radicis siccae partes duas, gesasteros et amyli partes singulas : 
dabis coclearium unum cum aqua frigida, hieme tepida. Aliud picis siccae partes duas, specularis assati 
partem unam teres et exinde ieiuno dabis coclearium unum siue hieme siue aestate cum posca frigida. 
Aliud. Diasfongon ad narium sanguinis fluxum similiter scriptum superius dabis. Aliud. Cummi in ore 
retentum et cum paulatim defluxerit transuoratum sanguinem abstinet. Aliud. Bulbi aut cocleae elixae cum 
modico aceto comestae mirifice operantur. Habent enim colleticam uirtutem id est glutinatoriam.
Aliud. Emoptyicis trociscos [dabis] dielectru id est ex sucino cum decoctione myrtae aut rosae siccae aut 
plantaginis suco admixta posca potui dabis. Sin uero cum ingenti tussicula fuerit sanguinis emissio, 
uespertino tempore trociscum trigonum cum posca dabis, et sanabis.
Trociscus dia symphytu faciens ad sanguinis supernae educationis reiactationem, quam Graeci ematos 
anagogen uocant. Recipit autem gesasteros, balaustii, cummi, hypoquistidis suci dr quaternas, turis 
masculi dr octo, lemnias sfragitidos et symphyti herbae radicis siccae dr duodenas. Plantaginis suco 
colligitur, et trocisci informantur drachmarum singularum. Ex quibus unum dabis cum decoctione rosae ac 
myrtae siccae aut plantaginis suco cum posca.
Aliud. Aanagargarisma ischemon appellatum id est retinens sanguinem, si forte de faucibus aut uua 
contigerit. Rosam siccam, senticem uiridem, myrtam nigellam siccam, gallas omfacitidas leuiter quassatas, 
simul omnia decoques in posca et dabis gargarizandum , aestate frigidum hiberno tepidum.
XL. Ad pthisicos.
Est autem pthisica passio ulceratio pulmonis et thoracis cum defluxione corporis. sed illam ueteres 
peiorem atque insanabilem dicunt quae fuerit pulmonis et secundum aetatem iuuenibus magis quam 
senibus creatam, siquidem iuuenilis aetas sui feruorem erigens in tumorem putrefaciat et sordidet ulcera 
supra dicta. Efficitur ex antecedenti sanguinis reiactatione, quam Graeci ematos anagogen dicunt, aut per 
longam tussiculam reumatizato pulmone aut thorace, aut interna collectione quam empyema dicunt, cum 
forte sursum eruperit et minime per inferiores partes fuerit desiccata. Sequitur autem laborantes totius 
corporis defluxio uel cum nimia macie uirium consumptio, febricula tenuis aliquando iugis aliquando 
intercapedinata, quam Graeci dialiponta uocant, tussicula etiam et flegmatis reiactatio. Dehinc peiorante 
passione putidum et purulentum supra dictum flegma excluditur. Capilli etiam capitis defluunt et si in 
pulmone fuerit ulceratio malarum rubor in uultu ostenditur, et digitorum capita robusta efficiuntur cum 
obuncatione unguium, quam Graeci gryposin uocant.
In curationibus uero oportet in principio adhibere quae ualeant sordida ulcera depurgare et ipsorum 
locorum patientium tumorem mitigare. Hoc est faenum graecum coques eodem modo quo superius ad 
tussiculam aridam conscripsimus ; et cum modico melle despumato dabis ieiunis et ad uesperam. Sed si 
plus eundem sucum operari uolueris, in secunda aqua addes irin illyricam et ysopi cymam sufficiente 
modo ; et admixto modico melle similiter dabis. Aliqui uero pro melle caricas pingues supra dictis 
speciebus adiungunt et in uno coquunt.
Alia potio diorobu appellata id est de eruo. Et conficitur sic. Eruum rubrum pridie aqua infundes, alia uero 
die testa ignita torrefacies moderate ut non ardeat ; et diligenter siccabis et moles manuali mola ; nam 
Graeci chiromylon uocant ; et ipsum pollinem tenui cribello traicies ; et ex ipso puluere dabis coclearium 
unum cum mulsa calida ieiunis et ad uesperam. aliquando uero in tribus partibus pollinis adduntur ysopi 
et iris illyricae partes singulae ; et similiter ut supra datur.
Aliud diorobu electuarium. Murrae croci dr singulas, amygdali amari <unc.> I, erui rubri pollinis <unc.> V, 
mellis despumati quod suffecerit.
Aliud pthisicis et maxime de thorace. Butyri recentis partes duas, mellis despumati partem unam in uno 
commiscebis et exinde dabis coclearium unum ieiunis.
Aliud pthisicis conueniens. Lac asininum seu caprinum uel ouillum tepefactum cum modico melle ieiunis 
potui dabis. Et cum simila liquidius coctum in pulmento dabis. Aut ptisanae cum capitibus porrorum uel 
butyro concoctum similiter dabis. Aliquando admiscebis et modicum mellis et sic dabis.
Aliud. Agnina uel haedina capita, uel pedes quos appellant cephalopodas et ipsa corda concocta et 
comesta mirifice operantur. Vires enim depositas plurimum erigunt.
Aliud ad tussiculam medicamentum quod appellant dia prassiu, id est ex marrubio, pthisicis conueniens. 
Et conficitur sic. Marrubii herbae uiridis et ysopi et puleii sicci, omnium trium <unc.> binas, iris illyricae 
<unc.> I, strobilos uirides II, aquae sextarios sex, mellis sextarium I, passi dimidium sextarium, caricas 
pingues numero quindecim, omnia praeter irin illyricam ante biduum infundes in aqua et tertia die coques 
usque ad tertiam partem et post haec ab igne tolles. Herbas expressas proicies et sucum diligenter liquabis 
et exinde accipies sextarios II et ei adiunges mel et passum et lento igne coques et electuarium facies in 
similitudinem mellis mediocriter crassioris et tunc tolles ab igne et superasperges irin illyricam contusam 
et tenuissime cretam et mouebis donec infrigidet et repones in uitreo uase et exinde laborantibus dabis 
ieiunis et ad uesperam coclearia singula.
Et postquam ex sputis limpidioribus uel certe non male redolentibus agnoueris ulcera fuisse purgata, 
trigono trocisco uel alio quolibet simillimae uirtutis in potione dato cicatricem induces. Etiam extrinsecus 
medicamentum epuloticon appones, id est quod ualeat in cicatricem ducere, ut est finicine duabus alutis 
inducta. unam in pectore et lateribus et alteram a tergo inter scapulas, ut supra dixi, appones et sanabis.
XLI. Ad asthmaticos.
Asthmatici dicuntur latino sermone anhelosi uel suspiriosi. Nam et dyspnia a Graecis dicitur id est 
difficultas respirationis, et orthopnia aliter dicitur, si quidem recto schemate iacentes praefocentur aegroti. 
Et est passio reumatismus ab arteria defluens in pulmonem, unde subito ad digestionem ciborum 
laborantes grauati malfiunt ut etiam nimia thoracis oppressione frigidum aerem haurire cupiant. Et fit uel 
nascitur ex antecedenti profunda perfrictione et ex multo cibo accepto et indigestione frequenti et plurimo 
concubitu.
Curationis tempore si grandis impetus fuerit passionis et plethoricum corpus aegrotus ostenderit id est 
multitudine suci plenum, in brachio flebotomabis. Sed si forte uirium imbecillitas uel aetatis aut temporis 
qualitas flebotomi usum prohibuerit, inter scapulas circa spondyli locum scarifabis et per cucurbitae 
raptum sufficientem sanguinem detrahes. Et si ex nimio frigore contigerit hiemis tempore faciente, sacculo 
calefacto ex tritici farina et erui in decoctione marrubii concocta diligentissime uaporabis circa stomachum, 
et totum pectus subter perungues chalastico superius in passione tetanica memorato cyprino oleo resoluto, 
et post uaporationem lanis mundis operies et fasciabis.
Electuarium dia tu silfiu a Graecis appellatum dyspnoicis conueniens. Recipit autem squillae medii et 
ysopi <unc.> binas, urticae seminis et polii cretici <unc.> singulas, silfii seminis <drg.> I, caricas pingues 
decem, strobilos uirides II, aquae sextarios sex, mellis despumati sextarium unum. Conficies sicut dia 
prassiu superius in pthisica passione conscriptum et exinde dabis mane ieiunis coclearium unum et alium 
ad uesperam.
Aliud dyspnoicis. Abrotanum uuam passam rutam simul in aqua decoques, liquabis et potui dabis.
Aliud. Si forte nimietas redundantis humoris fuerit, trocisco hypocapnisto uteris id est suffumigatorio, 
quem superius ad desiccationem humorum ad tussim humidam scripsimus.
Antidotum Antipatri ex catatopon, quo usus est Galenus ad uniuersas tusses et dyspnias. Recipit autem 
storacis isaurici dr. VI, resinae terebintinae dr. IIII, opopanacis et galbani et iris illyricae dr. quaternas, 
murrae dr. II S, iusquiami seminis albi obolos quattuor. Melle despumato colligitur et post sex menses 
exinde datur in potione fabae aegyptiae magnitudo uel quantitas. alii uero pro resina sulphuris uiui 
mittunt dr. I diligenter facientes, quia non solum plus operatur cum sulphure, uerum etiam et cum in aqua 
resoluitur ut detur, resina faciente glutinosum efficitur ut minime soluatur.
Si uero in capite originem passionis senseris, certo tempore cyclico modo, sicuti superius in cephalaea 
passione scripsimus, ipsum caput cum uicina sibi subiecta membrana curabis et sanabis.
XLII. Ad stomachi passiones.
Stomachicam passionem ueteres reumatismum stomachi dicunt siue humectationem, quam pladarosin 
uocant. Sequitur autem in passione constitutos iugis saliuarum sputus fastidium et nausia uel reiectatio, 
uomitus etiam frequenter aliquando felliti aliquando flegmatici, articulorum perfrictio, pulsus paruitas, 
quam microsfyxian uocant, et circa superiores thoracis partes sudoris emissio.
In curationibus autem oportet adhibere cataplasma quod appellant dia tu absinthiu ad debilitatem et 
humectationem et fastidium stomachi. Recipit autem carnes tunsas palmarum numero XXXVI, id est in 
una die XII, aloes epatices, absinthii pontici, mastices, omnium trium <unc.> singulas semis, pollinis 
polentae partes tres et lini seminis partem unam. Concoques cum calida et modico oleo nardino, aut certe 
melino si aestas fuerit, et cataplasmabis. Et post cataplasma, si forte hiemis fuerit tempus, lanis mundis 
operies et fasciabis. Dehinc postquam dies cataplasmatis expleueris, epithimate dia melilotou uteris. Est 
namque tonoticon et sympepticon medicamentum, id est confortatorium et condigestorium. Facit et ad 
debilitatem et ad tensionem stomachi passiones, et hepaticis et spleneticis. est autem et podagricis 
optimum. Et conficitur sic. Fascis gallici, cyperi, murrae, ammoniaci, iris illyricae, omnium specierum 
quinque dr. octonas, croci aloes dr. quaternas, meliloti <unc.> III, resinae colophoniae <unc.> VI, cerae et 
olei cyprini libras singulas, aceti quod suffecerit. Crocum uero et murram et aloen et ammoniacum cum 
aceto conteres et sic conficies.
Alia cura stomachi ad causas supra scriptas, ut embrocismo curentur id est olei infusione foueantur. Primo 
facies duas embrocas laneas a quactiliario in modum spaerae formatas, aut certe si ad praesens non fuerint, 
simpliciter ad horam de lana facies, etiam et unum quactile tenue, quod stomachum et praecordia simul et 
uentrem operiat. Sed si forsitan et ipsum minime occurrerit, dibafos purpureos diligenter consutos 
similiter facies. Et ipsum oleum de quo foueas conficies sic. Absinthii pontici <unc.> S aut si multum duas, 
aloes styracis mastices omnium trium scr. quaternos, uini ueteris et olei spani ex aequali modo quantum 
suffecerit. Omnes species pridie infusas coques lento igne in cacabo aeneo stagnato donec uinum 
consumatur, non tamen nimis ne oleum ardeat. Et ipsum oleum liquatum mittes in gillone, et quando 
curare uolueris, ipsum primo laborantem supino schemate aequalem super laneo stramine iacere facies 
cruribus competenter collectis, tunc praecordia et stomachum quactili operies, et sic ipsum gillonem in olla 
feruenti calidae summittes ut oleum ferueat tantum quantum digitus hominis sufferre potuerit, et sic 
blande stomachum embrocabis. Et cum ex parte oleum tepuerit quod stomacho infuderis, iubebis de 
embrocis laneis suprascriptis ambobus ministris ex utroque laterum astantibus celeriter rapi, et in singula 
uasa munda exprimes, et iterum plus calidius oleum infundes. Hoc tam diu facies quam diu stomachus 
diligenter ipsa infusione foueatur. Et postquam foueris diligenter delerges et purpura sicca operies et 
fasciabis. Hoc autem per dies numero tres facies. Per singulos dies ipsum oleum recalefacies.
Illud praeterea admonendum, si forte mulier fuerit quae curatur, ut storacem prohibeas, ne iocundo odore 
matrix inuitata ad stomachum leuetur. Solet enim haec passio frequenter fieri, stomacho per nausiam 
uerso, secundo uel tertio mense praegnantibus rudibus ad conceptum aut certe post longum temporis 
partum concipientibus. Et similiter ut reumatismum stomachi inferius scriptum curabis.
Si uero duritia fuerit stomachi et praecordiorum tensio, in primis erit cataplasmandum ex faeni graeci 
polline et pane sicco et lini semine et maluae semine. Coquuntur in uno cum aqua et oleo modico et melle, 
et apponitur. Item uero addes adipes porcinos sufficienti modo, et post dies cataplasmatis expletos 
malagma Amythaonis a Graecis appellatum appones, id est Amythaonis patris Melampi. Facit ad 
praecordiorum distensiones, dissoluit omnem duritiam, facit et ad difficilem motum articulorum. Est 
etiam et spleneticis diaforeticum medicamentum, et conficitur sic. Ammoniaci <unc.> II, bdellii resinae 
terebintinae galbani omnium trium specierum <unc.> singulas, cerae <unc.> IIII S, turis masculi et murrae 
dr. quaternas, olei cyprini <drg.> IIII S. conficies et uteris.
Aliud quod appellatur a Graecis picra Galeni, id est amara, faciens ad duritiam et ad debilitatem et 
oppressionem stomachi, quam dyspepsian uocant, et ad fastidium et ad humoris malignitatem, quam 
cacochymian uocant, et illis qui obtunsionem uisus ab stomacho patiuntur. Et conficitur sic. Accipit aloes 
epatices <drg.> I et scr. I, cassiae fistulae, xylobalsami, mastices, asari, croci, spicae indicae, cinnamomi, 
omnium septem specierum scr. singulos semis. Tundes et tenuissime cernes et dabis coclearium unum 
cum calida aqua ieiunis.
Sin uero reumatismus fuerit stomachi, quem incontinentia cibi uel frequenti uomitu plurimi humoris 
cognosces, omfacion in potione datum abstinet uomitum.
Aliud ad stomachum confortandum et uomitum abstinendum. Rosam siccam, absinthii pontici cymam, 
aloen, alumen scissum, crocum, masticen, mnia ad modum mittes, et quae tundenda sunt tundes et quae 
terenda sunt teres, et tenuissime cernes. Tunc albore oui tenui stomachum tanges et super asperges et 
purpura operies et fasciabis. Quod si minus ualuerit, cataplasmate uteris ex palmulis et malis cydoniis et 
inanthi et alumine liparo id est liquido et polentae polline et modico rosaceo adiuncto et seminis lini 
modico. Cum aqua coques et cataplasmabis, et post cataplasmatis dies expletos epithimate tonotico uteris 
id est confortatorio. Croci scr. VI, absinthii pontici cymae scr. II, dactylos nicolaos numero quinque, cerae 
<drg.> III, olei nardini <drg.> VI, uini <italici> quod suffecerit.
Ad stomachi dolorem mitigandum medicamentum appellatum a Graecis anodinon. Recipit seminis apii 
partem unam, feniculi seminis et cumini torrefacti partes binas. Hieme uero addes et piperis modicum. 
Tundes et tenuissime cernes, et exinde dabis in potione uini ascalonii mixti calidi coclearii unius 
quantitatem.
Sin uero paresis fuerit stomachi id est paralysis - agnoscitur autem haec passio quotiens aegroti plurimo 
fastidio laborauerint tempore prolixo, cessante corporis nutrimento quam Graeci atrofian uocant. Ob 
diligentiam uero curationis oleo rutaceo admixto butyro tepefacto in anteriori et posteriori parte 
stomachum diurnis diebus perungues et lanis mundis loca tutabis et fasciabis. etiam et per inferiores 
podicis partes iniectum magnifice facit.
Ad stomachi defectum. Vinum nigellum et fortissimum et carnosum calefacies in uase nouo testeo aut 
certe aeneo stagnato, et exinde spongiis duabus latioribus ac rudibus et concauatis alterna mutatione 
ipsum stomachum diebus tribus aut quinque ieiunis uaporabis. Aliquando uero si plus uirtutis ipsum 
uinum habere uolueris, quo possit uires laborantis depositas erigere, species tonoticas admiscebis, id est 
mastices grana sufficientia, absinthium ponticum, aloen, squinanthum, storacem, omnia ad modum mittes 
et coques in uino et sic uaporabis. hieme uero postquam uaporaueris, et nardino oleo calido summisso et 
diligenter calefacto perungues et sic purpura operies ut dixi fasciabis.
[Trociscus faciens ad stomachi atoniam et ad uentris reumatismum infantibus. Masuca confecti de uitibus 
nondum mustariis, maciros corticis robusti quem profert India terra, balaustii, mannae turis, erices carpu, 
absinthii pontici suci dr. senas, acaciae, hypoquistidos suci, lapathii seminis, myrtae nigrae granorum 
siccorum, rus syriaci, omnium quinque dr. quaternas uino myrtino colliges et in usum ad nausiam pueris 
minoribus teres cum aceto et oleo melino, hieme nardino, et lines stomachum hieme tepido, aestate frigido, 
et super purpura operies et fasciabis. Ad reumatismum uero uentris cum oleo lentiscino et aceto, et 
similiter purpura operies et fasciabis.]
Ad stomachi perfrictionem et singultum. Dia trion pipereon antidotum inferius scriptum in modum fabae 
cum calida aqua ieiunis dabis. Aut filonium antidotum cum frigida apiata dabis, hieme cum tepida. Sin 
uero ex calido humore circa digestionis tempus cum morsu et flaccore stomachi singultus fuerit natus, 
aqua tepida plurima patientes potabis, et postquam dederis immissis in ore pennis uomitum prouocabis. 
Etiam et sternutationem similiter prouocabis. Sin uero ex plenitudine humorum fuerit singultus praeter 
febrem acutam, purgatorium dabis, si tamen uirium qualitas fuerit suffragata, sin minus, acriori clystere 
uentrem deduces.
Ad stomachi uentositatem siue inflationem et tensionem polii cretici manipulum unum in aqua decoques 
et ipsa decoctione ieiunum potabis. Aut nepetae aut mentae decoctionem admixto modico melle et piperis 
granis triginta potui dabis. Et post haec epithima dia spermaton Filagrii appones. Et conficitur sic. 
Cardamomi, cyperi, herbae sabinae, nitri, bacarum lauri, cassiae fistulae, meliloti, faeni graeci pollinis, 
fascis gallici, seminis apii, samsuci, anesi, panacis radicis, omnium tredecim uncias ternas, ammoniaci 
guttae et resinae terebintinae uncias senas, mellis, olei nardini, adipis taurini, cerae, omnium quattuor 
libras singulas. Aliqui uero pro oleo nardino cyprinum mittunt et pro radice panacis opopanacem. Et si ad 
praesens terebintina non fuerit, colofoniam mittunt. Addunt olei <drg.> III, aceti quod suffecerit ad 
conterendum. Ammoniaci gutta sola siue cum opopanace facit ad uniuersas inflationes stomachi uel 
uentositates et epatis et splenis, et ad omnia magnum est medicamentum.
Aliud epithima dia samsucu appellatum similia medens. Recipit samsuci et bacarum lauri siccarum et 
faeni graeci moliti omnium trium libras singulas, nitri <drg.> II S, storacis calamitae optimi <drg.> III, cerae 
olei cyprini libras singulas semis, resinae terebintinae libras duas. quae sunt sicca a diligenter tundes et 
cernes et sic solubilibus resolutis superasperges, et mouebis donec coagulentur.
Ad uomitum constringendum de Vindiciani Afri. Mastices et uuae passae enucleatae uncias singulas, 
cumini leuiter torrefacti scr. III, omnia in uno contundes, et panno inductum sicut emplastrum stomacho 
impones.
XLIII. Ad spleneticam passionem.
Est autem splenetica passio causatio in splene quae contingit cum insurrectione. sequitur patientes extantia 
et dolor circa sinistram praecordiorum partem et fastidium et corporis totius mala habitudo, quam Graeci 
cachexian uocant.
Curationis uero tempore flebotomia in manu sinistra adhibita circa medium digitum minorem desinit 
splenis extantia.
Trociscus ex Filagrio conueniens spleneticis et orthopnoicis id est is qui ab splene anhelitum patiuntur uel 
recto schemate iacentes praefocantur. Traditur enim quod per urinam splenem attenuet et extantiam ipsius 
deducat. Accipit autem struthii herbae radicis siccae et capparis radicis siccae corticis et chamaedryos et 
panacis radicis et tamaricis seminis, omnium quinque paria pondera : cum aceto squillitico colliguntur et 
trocisci singularum drachmarum informantur et in umbra exsiccantur. Ex quibus unum ieiunis cum 
oxymelle et apiata calida dabis.
Aliud ad splenem. Filonium antidotum cum frigida aqua apiata ieiunis dabis, hieme uero cum tepida, et 
postquam dederis, supra eandem partem aegrotum iacere iubebis ita ut manus ipsius iacentis post dorsum 
habeat positionem.
Ad splenem <potio> quae per urinam longi temporis splenem attenuando deducit. Betonicae herbae tritae 
<scr.> III cum uini nigri cyatis III potui dabis per dies III aut V in mense.
Item alia potio ad splenem et ad initia hydropis, quae per uentrem soluendo humorem deducit. Ebuli 
herbae uiridis radices eximito de terra et excutiens lauare noli. Quod duobus digitis comprehendas, uel 
tribus si plurimum humoris deducere uolueris, conterito ex uino ueteri et potui dato : mirifice sanabis.
Item alia potio ad splenem. Hederae radicem et capparis radicis corticem uiridem uel siccam decoques 
competenter in uino styptico usque ad tertiam partem et ex ipso liquore ieiuno dabis calicem I minorem.
Aliud. Hederae folia uiridia et nepetam uiridem, quam calaminthen uocant, et puleium et squillae medium 
decoques competenter in aceto acri. Post haec proicies herbas et in ipsam decoctionem mittes hordei 
pollinem et erui et faeni graeci, et his sacculo inclusis splenem uaporabis, et post uaporationem cyprinum 
oleum cum aceto et nitro aut sale trito ex aequali modo simul feruefacies et in lanis redactum patienti loco 
appones, et fasciabis.
Aliud spleneticum medicamentum desiccatorium et confortatorium ad splenis debilitatem ex infusione 
humoris, a Graecis cedrinon appellatum. Recipit cedriae, ammoniaci guttae uncias senas, resinae frixae 
libram I, auripigmenti, aluminis scissi, olei ueteris, omnium trium uncias singulas et semis, aceti acrioris 
quod suffecerit.
Aliud ad uentositatem splenis. epithimate dia spermaton aut dia samsucu uteris superius ad uentositatem 
siue inflationem stomachi scriptis.
Aliud ad duritiam splenis uel saxietatem, quam Graeci scirrosin dicunt. Malagma Amythaonis appones 
quod superius ad duritiam stomachi scripsimus.
Aliud ad duritiam splenis. Tus masculum et ammoniaci guttam aequali pondere teres diligenter, et 
frequenter sucum supermittes coliculi ex foliis uiridibus expressum ut efficiatur in similitudinem 
emplastri, et inductum in charta uel aluta spleni appones.
Si uero in aegritudine cum febre acuta fuerit splenis causatio, tribus diebus cataplasmabis ex faeni graeci 
polline et hordei partibus singulis et lini seminis partibus duabus cum aqua et rosaceo et modico melle 
concoctis. Et oxymel ieiuno cum apiata dabis, et post dies cataplasmatis expletos Nileos splenicon 
lexipyreton appones. Et conficitur sic. Cerae, ammoniaci guttae, olei rosacei <unc.> III, croci <scr.> VIIII, 
aloes <scr.> VI. Aliqui tamen croci <scr.> VI mittunt. Aceti quod suffecerit ad conterendum crocum et 
guttam ammoniaci.
XLIIII. Ad epaticam passionem.
Est autem epatica passio causatio in epate, quae contingit cum tumore uiscerum. Haec signa laborantes 
secuntur. Est dolor dextrae partis et extantia uiscerum et tumor. Dehinc cum passio creuerit, indigestio 
frequenter nascitur.
In curationibus uero flebotomia in brachio dextro in uena caua media secundum uires patientis adhibita 
utilis comprobatur.
Aliud. Tritici farina in decoctione absinthii et aneti cocta et apposita in sacculo inclusa dolorem mitigat.
Aliud. Artomeli cataplasma adhibitum est utilissimum.
Aliud. Absinthii pontici infusione ieiunos potabis.
Aliud. Costum ieiunis masticandum dabis, ut ipsum humorem inglutiant. Et in eodem latere aegrotum 
iacere iubebis.
Aliud. Sanguisugae dolenti loco appositae mirifice operantur.
Aliud. Trociscus dia ton picron amygdalon appellatus ad conclusionem siue obtrusionem epatis, quam 
enfraxin uocant. Petroselini, costi, gentianae, amygdalarum amararum, anisi, aloes epaticae, absinthii 
pontici cymae, omnium VII paria pondera aqua colliges et facies trociscos drachmarum singularum, ex 
quibus dabis unum ieiunis non febrientibus cum uino mixto, febrientibus uero cum aqua calida. et in ipsa 
parte facies iacere laborantes.
Antidotum tonoticon id est proficiens aduersus debilitatem epatis. Recipit spicae indicae, costi, gentianae, 
inulae campanae, omnium IIII <scr.> binas, rei pontici <scr.> I, mellis despumati <scr.> III. Dabis in modum 
auellanae cum uino mulso ex modico melle confecto, febrientibus uero cum decoctione apii.
Potio epatica ad enfraxin epatis. Costi, ireos illyricae, ladani omnium trium <drg.> singulas, piperis grana 
numero XXVIIII. Si uero ladanum non inueneris, faeni graeci leuiter torrefacti et maltae pollinem mittes, 
tundes et cernes omnia tenuissime, et dabis coclearium I ieiunis non febrientibus <cum uino mixto, 
febrientibus> uero cum aqua calida.
Cataplasma ad enfraxin epatis. Afronitri cibaria numero XV, lini seminis centum, hordei ducenta, calidae 
et olei quod suffecerit.
Aliud ad duritiam et tumorem epatis. Centauriam, anetum, asfodili radices et papaueris capitella decoques 
in oleo et modica aqua, et ex eodem oleo lanas appones.
Sed si forte apostema in epate fuerit natum, quod ex praecedentibus signis in empyemate superius 
memoratis agnoueris, diureticis potionibus idem apostema per urinam purgabis, hoc est graminis radicis 
mundae, feniculi radicis corticis, dauci cretici seminis id est pastinacae hortensis, petroselini macedonici, 
asari, ysopi, inulae. Haec singillatim aut simul in aqua decoquenda, et ipsa decoctio data per urinas ducit.
Cataplasma diureticon id est urinale ad idem et ad dolores ex perfrictione natos. pollinis tritici et lini 
seminis et faeni graeci paria pondera, cymini seminis, seminis feniculi, ameos id est seminis uilicionis, 
bacarum lauri, dauci cretici, omnium quinque uncias singulas semis, caricas pingues numero XV cum aqua 
et melle et modico oleo coques et appones, et post cataplasma dia spermaton epithimate uteris aut dia 
samsucu superius ad uentositatem stomachi scripto.
XLV. Ad renum dolorem.
Piperis, petroselini, asari, bacarum lauri, omnium quattuor paria pondera tundes cernes diligenter, et dabis 
coclearium I in passo tepefacto potionem ieiuno tribus diebus. Et si immobiliter se habeat aegrotus, 
confestim sanabitur. Sin uero reperta fuerit arenosa qualitas in urinis post medicaminis potionem 
acceptam, sicuti Galenus in diagnostice ait, manifestissime nefretica passio intellegitur id est renalis.
Potio optime confringens lapides in renibus natos. Carpobalsami, lapidis qui in spongiis nouis reperitur, 
puleii sicci floris, maluae agrestis seminis, omnium quattuor paria pondera conficies et dabis coclearium I 
in potione uini tepefacti aut passi conditi
Antidotum nefreticum calculosis aptissimum. Recipit betonicae spanae, fascis gallici uncias singulas semis, 
saxifragae petrosae seminis aut petroselini, seminis olusatri, folii barbarici id est malobathri, piperis albi 
uncias singulas, meu, omnia diligenter tundes et tenuissime cernes, et melle despumato colliges et exinde a 
balneo mox lotis dabis auellanae magnitudinem cum uino mixto.
Confectio conditi nefreticis conueniens et maxime calculosis, quos lithiontas uocant, et minctus difficultate 
laborantibus, quos dysuruntas uocant. Recipit piperis <scr.> I, saxifragae, betonicae <drg.> binas, spicae 
indicae, petroselini, fu, asari, radicis acori, dauci cretici seminis, omnium VI <scr.> singulas, uini aminaei 
cotylas quattuor, mellis despumati cotylas II.
Trociscus dia fysalidon appellatus faciens ad ulcera quae in renibus siue in uesica nascuntur et indigent in 
cicatricem duci, et ad eos qui sanguinem mingunt. Recipit cucumeris hortini seminis descamati, apii 
seminis, lapathii seminis, nuclei leuiter torrefacti, croci, omnium V <scr.> IIII, amygdalas dulces 
descamatas et auellanas similiter purgatas numero denas, herbae fysalidos quam Romani uesicariam 
appellant, interiora grana numero XXXV. Conteres omnia et adiecto passo competenti ueluti conspersione 
in unum rediges, et exinde ieiunis dr. I dabis non febrientibus cum passo tepefacto, febrientibus autem 
cum aqua calida.
Aliud nefreticis et calculosis conueniens id est Bestiane antidotum ieiunis datum lapides in renibus 
confringit et urinam prouocat.
Aliud ad renum dolorem. Exira medicamentum inferius scriptum in aluta inductum appones, et sanabis.
XLVI. Ad ea quae uesicae accidunt, quae a Graecis symptomata appellantur, nos uero accidentia dicere 
poterimus.
Omnium logicorum testimonio natura uesicae neruosa iudicatur, quae sub ingenti perfrictione aut frigore 
ab humore uenenoso et mordaci nocetur. <Quod> maxime fieri solet cachexia laborantibus id est mala 
habitudine corporis. Oros enim sanguinis, qui latine serum appellatur, qui ex sanguine per uenam epatis 
depurgatur mixtus felli rufo descendens uesicae ulcerationes uniuersas uel asperitates aut debilitatem 
nutrit. Unde omnes passiones uesicae difficili curatione medentur. Sunt uero suprascripta accidentia 
periculosa ischuria id est ex toto urinae abstinentia, et dysuria id est urinae difficultas, et stranguria id est 
urinae paulatim per guttas exclusio.
Contingit morsus et ulceratio ex antecedenti humoris acredine et dolor fieri solet initio urinae excludendae 
aut in fine explicandae.
Item in uesica paralysi uitiata ant paulatim urina per guttas insensibiliter excluditur, si ex parte fuerit tacta, 
aut inuoluntarie simul exclusa ostenditur, si omnis fuerit uitiata.
Est iterum altera passio ex incontinentia urinae paralysi uesicae deterior. Ex renibus descendentis et uesica 
compatiente efficitur, et appellatur a Graecis diabetes, siquidem mox potione accepta per urinales uias 
raritate membrorum interiorum descendat tamquam per inania feratur. Rarius quidem contingit haec 
passio, sed subito nascitur. Et est omnino incurabilis. aliqui hanc passionem hydropismo adscribunt, 
quoniam nimia siti patientes afficiantur et subalbidum et aquosum uultum ostendant.
Contingit iterum ex renibus ulceratis sanguinolentus minctus aut saniosus uel subalbidus, aliquando cum 
graui odore, attestante renium dolore et ilium. Si uero sanguis purus fuerit exclusus, eruptionem uenae aut 
putredinem ipsius significat in renibus aut uesica factam fuisse, qua loca quae patiuntur dolore pulsata 
desanguinentur.
Si uero atonia fuerit uesicae id est debilitas, subito urinae egerendae delectationem patiuntur, et cum 
mingere coeperint cum ingenti conatu et gemitu humorosas urinas excludunt, aut per somnum 
inuoluntario lapsu urinam emittunt. Et frequenter haec passio paralysin uesicae futuram significat.
Contingit iterum dysuria in uesica ulcerata aut ex renibus irruente lapide extensa, aut limosa aut arenosa 
qualitate solidato et gleboso sanguine, quem Graeci thrombon appellant, in ipso urinali meatu obtrusa.
Contingit iterum dysuria in aegritudine pessima, cum fuerit natura suo officio priuata.
Curationis uero tempore si fuerit ex frigore aut profunda perfrictione dysuriae causatio cum ingenti 
dolore, oleum rutaceum per podicem frequenter aegroto iniciendum est. In feminis uero matrici est 
infundendum. Etiam et extrinsecus pubetenus praeraso pectini uel inguinibus lanae apponendae ex oleo 
cyprino calefacto, aliquando admixto castoreo, si forte plus calefieri oportuerit. Et si uenter abstinuerit, 
clystere erit deducendus ex decoctione faeni graeci aut radicis maluae oleo admixto. Adhibendae sunt 
etiam insessionis fomentationes, nam Graeci encathisma uocant, ex calida et oleo. Solet enim uesica etiam 
si fuerit constricta subtili fomento relaxari et urinam retentam reddere. Quod si minime urina fuerit secuta 
et perseuerauerit supra dicta periculosa abstinentia, oportet in cruribus si uires patiuntur supra talos 
interiores uenas incidere. Et si dolor non minuerit, adhibendum est cataplasma ex lini semine et faeni 
graeci et hordei polline, admixto papauere trito et resina pinali et pice. Transacto autem dolore 
apponendum cerotarium ex resina frixa et ysopi suco et ammoniaci gutta et oleo sicyonio confectum.
Si uero lapidum uel arenarum fuerit querela, similiter ut nefreticos curabis.
Sin uero ex cachexia corporis de humore uenenoso et mordaci ulceratione facta asperitatem cum dolore in 
capite naturae senserint patientes, reumatismo adscribitur. Oportet ergo lacte asinino tepefacto frequenter 
ieiunos potare. Quod si ad praesens non fuerit, caprinum dabis, et embroce calida ex lanis sucidis et 
rosaceo et uino mulso aut passo admixto sub umbilico pubetenus pectinem uel utraque ilia cooperies. 
Mulieribus autem et pessarium ex lacte asinino uel caprino aut muliebri lacte apponendum. In uiris uero si 
in capite naturae morsum cum dolore senserint, per auliscum oticum aeneum lenem, et non osseum ne 
frangatur, aut certe argenteum fabricatum et uesicae porcinae alligatum, non nimis interius sed in caput 
naturae inicies ceruinam medullam susino oleo resolutam aut butyrum recens aut adipem anserinum uel 
gallinaceum. Adhibenda etiam encathismata ex decoctione rosarum lenticulae myrtae rubi lentisci uel his 
uirtute similium. Apponendum etiam et dia iteon emplastrum siue illud medicamentum quod graece 
ebarbaros appellatur, renibus et pectini praeraso, aut finicinen quam Galenus in libris emplastrorum quos 
cata gene appellant, nostram dia chalciteos nominauit. Proficiente autem curationis tempore erunt in cibo 
dandi suini pedis mucrones, testiculi madidi ex aqua et cerebrum assatum, de piscibus autem torpedines 
aselli murenae, de pomis uero uuae mala cydonia granata et his uirtute similia. Dandum etiam ieiunis 
aliquid sorbile quod humorem acrem et tenuem et asperum ualeat obdulcare et crassificare et lenire, ut est 
amylum procuratum aut polenta ex aqua elixa et cum uino nigello addulcata aut oryza aut grana ptisanae 
et his similia. Probatur etiam dari sorbendum quod conficitur sic. Ex nucleis recentibus et cucumeris 
semine descamato et amygdala dulci et amylo cum lacte in uno diligenter tritis et leuiter concoctis dandum 
ieiunis cum uino chrysattico. Frequenter dare iubebis uel illud quod curandae ulcerationi uesicae aptum a 
ueteribus probatur, et conficitur hoc modo, et magis caniculari tempore. Lini seminis et papaueris albi <et 
cucumeris> seminis descamati et draganti tunsi et creti, omnium IIII <unc.> binas, amyli recentis <scr.> IIII. 
Aqua colligitur et trociscus informatur. Etiam et trociscus epuloticus ad obducendam cicatricem dari 
oportet ex uesicaria herba confectus, quem Graeci dia fysalidon uocant, quem superius in nefretica 
passione conscripsimus. Utendum etiam aquis calidis naturali calore plantatis - nam Graeci autofye idata 
uocant. Sunt enim uirtutis metasyncriticae hoc est quae ualeant naturalem temperiem corporis renouare.
XLVII. Ad cholericam passionem et defluxionem.
Utraeque passiones acutae uel celeres esse noscuntur. Sed cholerica passio plus acutissima et molestior a 
ueteribus esse traditur. Et est reumatismus uentris et stomachi sursum et deorsum per os atque uentrem 
subito natus. Sequitur autem in passione constitutos articulorum perfrictio et paruitas pulsus, iugis 
uomitus cum intestinorum tormento, et uentris solutio ac stomachi cum pruritu uentris. Efficitur ex 
antecedenti indigestione aut mali medicaminis accepta potione. Et differt a diarria, quoniam cholerica 
passio sicut diximus per uentrem efficitur et uomitu plurimo, diarria uero non.
In curationibus uero polentam elixam calidam in cibo dabis cum uino melino id est granaticio, et alia quae 
simili uirtute ualeant stomachum confortando recreare et uires patientis depositas erigere. Sed si forte ea 
quae acceperit minime stomachus tenuerit, modico <tempore> interposito iterum reficies. Hoc tertio uel 
quarto facies quousque stomachus aliquid acceptorum retineat, ne uires aegrotantis minuto corporis 
nutrimento insumantur. Etiam et summitates manuum ac pedum constringi iubebis, et articulos pannis 
calidis calefacies et lana molli opertos tutabis, et si nimium senserit intestinorum tormentum, spongiis 
duabus ex calida posca expressis alterna mutatione umbilicum uaporabis et post uaporationem lanis ex 
oleo melino tepido operies et fasciabis. Et si nimietas uomitus coegerit, cucurbitam stalticam id est 
constrictoriam ori uentris conglutinabis, et omfacium cum calida aqua dabis. Et si adhuc cibos minime 
tenuerit stomachus, erit accipienda curatio in reumatismo stomachi superius memorata.
XLVIII. Ad dysenteriam.
Est autem dysenterica passio intestinorum causatio cum ulceratione, ex qua excluditur egestio 
sanguinolenta aut fellita et alia immutatio humoris. Et illa noxia a ueteribus nuncupatur quae nigram 
egestionem ab initio ostenderit. Nam Hippocrates in aforismis sic ait "dysenteriae a felle nigro incipientes 
mortiferae". Sequitur autem patientes Iugis assellatio inferioris uentris, aliquando fellita, aliquando uiridis 
et sanguinolenta, aliquando mucillaginosa. Et rasuras cum gutta sanguinis emittunt, cum morsu 
intestinorum et umbilici. Insomnietatem patiuntur et fastidium, frequenter et febriculam. Aliquando etiam 
et longaonis exclusio contingit, maxime infantibus. Et efficitur aliquando ex perfrictione, aliquando autem 
ex corruptione acriorum ciborum.
Tempore autem curationis mala cydonia in aqua decoquenda usque ad tertiam partem, et ipsa decoctio 
potui data abstinet uentrem.
Aliud. Palumbus, quem Graeci fassan appellant, in posca decoctus et comestus similiter abstinet.
Item ouum in aceto coctum facit similiter.
Aliud. Acaciae, croci, ges asteros in uino datum coclearium I similiter abstinebit.
Aliud. Summitates rubi quas uulgo turiones uocant, et murra cum caduco granatae et galla omfacitide in 
uino styptico simul decocta et in potione data siue per inferiores partes podicis iniecta summe facit.
Aliud. Ptisana cum plantaginis suco decocta et data abstinet uentrem, iniecta autem eadem perficit.
Potio ad dysenteriam. Ossa de locusta marina super carbones exusta, gallas leuiter subassatas, os sepiae 
similiter subassatum, crocum siue caducum mali granati, bitumen iudaicum aut pro bitumine picem 
siccam, omnium V paria pondera diligenter teres et in posca dabis.
Aliud ad dysenteriam. Trociscus dia symfytu appellatus, quem superius ad sanguinis reiactationem 
scripsimus aut dia coraliu aut certe dia electru aut trigonus trociscus similiter in potione datus magnifice 
operatur.
Aliud. Lac asininum aut caprinum schiston confectum et datum abstinet uentrem. Schiston dicunt Graeci 
lac in quo lapides fluuiales incensi mittuntur siue extinguntur.
Aliud ad dysentericos et ciliacos, id est illos qui ex uentris passione id est ulceratione similiter ut 
dysenterici reumatizant. Lac caprinum optimum et pingue coques moderate super carbones in cacabo 
fictili nouo et admiscebis amyli recentis sufficientem modum, et sorbendum dabis ieiunis diurnis diebus. 
Et post baec supercomedendum dabis aliquantum sicci panis. Etenim hoc adiutorii genus reuma crassescit, 
acredinem temperat, ulcera cicatricat et intestinorum ac uentris asperitatem lenificat.
Trociscus anotericus id est qui sursum in potione datus seruando superiores uentris et intestinorum partes 
medetur, optime faciens dysentericis et ciliacis. Recipit iusquiami seminis albi, ameos seminis id est 
uilicionis, apii seminis, feniculi seminis, hypoquistidis suci, balaustii id est floris <mali granati>, 
ammoniaci, omnium specierum <scr.> IIII, opii, gallarum, amyli, ges asteros, rus syriaci, acaciae, draganti 
<scr.> II. aqua colligitur et fiunt trocisci <scr.> singularum, ex quibus datur unus non febrientibus 
uespertino tempore cum uino mixto calido in potione, febrientibus uero cum aqua calida. et lientericis 
optime facit.
Lienterici dicuntur qui ex antecedenti dysenteria intestinorum debilitatem faciente, perdito naturali calore, 
cibos quos accipiunt continuo indigestos uel crudos tamquam per lenem intestinorum lapsum egerunt. 
Unde passio lienteria dicitur. Et est incurabilis, maxime in aetale uergenti, unde plerumque laborantes si 
hanc passionem curare praeterierunt, hydropici postmodum efficiuntur.
Catapotia ad dysentericos et ciliacos et lientericos. Gallae tunsae et cretae <scr.> II, opii <scr.> I. Aqua 
colliges et catapotia facies in modum erui. Et post annum a quo confeceris dabis in ouo sorbili euntibus 
dormitum grana tria aut V, aut si multum VII.
Cataplasma dysentericis conueniens. Mala cydonia numero VI in partes incides, interius purgata in posca 
usque ad maturum coques et diligenter teres. Simul et palmulas numero XXXVI, id est in una die XII 
exossabis et in posca similiter coques et teres et addes caduci mali granati et acaciae <unc.> III, mastices 
<scr.> II, aloes et aluminis lipari id est liquidi <unc.> singulas et semis, rus syriaci <scr.> I, pollinis polentae 
partes III, et lenticulae partem I, mellis et aceti et aquae quod suffecerit.
Epithima dysentericorum dia finicon appellatum non solum ad dysenteriam faciens uerum etiam et 
solutionem uentris et stomachi ac pulmonis et omnium interaneorum reumatismum compescens. Recipit 
autem palmularum nicolaorum carnium <unc.> II, acaciae, aluminis scissi, turis masculi, mastices, corticis 
granatae, hypoquistidis suci, gallarum, aloes, omnium VIII <unc.> singulas, et si forte hypoquistidis sucum 
non inueneris acaciae duplum mittes, cerae lib. I, olei myrtini lib. I, aceti ad conterenda quae sunt sicca 
quod suffecerit. Cetera cum oleo resolues et raso cerotario in mortario commiscebis.
Trociscus catotericus id est qui deorsum per podicis partes iniectus seruando inferiores intestinorum partes 
medetur, et appellatur a ueteribus Faustinianus, conueniens is qui diuturna putredine in dysenteria 
laborauerint. Accipit autem auripigmenti, sandaracae, calcis uiuae, omnium trium <unc.> binas, chartae 
combustae <scr.> XXX. Colliges suco plantaginis et facies trociscos <scr.> ternarum et binarum ac 
singularum. Secundum diuersas aetates mensuram temperabis et inicies cum suco oryzae aut lenticulae.
Alius trociscus optime medens. Ubi putredines non fuerint singulariter adhibitus et somnum prouocat. 
Nam dormientibus cicatricem inducit. Ubi uero putredines fuerint, admixto suprascripto Faustiniano 
uteris. Recipit autem hypoquistidis suci, gallarum, lycii indici, omnium trium <scr.> V, cadmiae <scr.> VIII, 
acaciae <scr.> XI, murrae <scr.> VIIII, balaustii <scr.> X. colligitur uino myrtino et inicitur cum decoctione 
rubi aut myrtae aut mali granati corticis aut rosae siccae aut ramorum siliquae graecae. Decoques in uino 
et aqua singillatim aut simul in uno, et praeuaporatis partibus alterna mutatione spongiarum, supposito 
clunibus ceruicali, inicies per enetera id est tibiam iniectoriam multis cauernulis perforatam quae 
appellatur polytretos.
Collyrium suppositorium, quod Graeci ypotheton uocant, conueniens is maxime qui frequenti deiectione 
assellationis surgendo fatigantur. Somnum etenim prouocat, uentrem abstinet et quietam noctem 
laborantes transire facit. Accipit autem croci styracis murrae castorei acaciae, omnium V <scr.> singulas, 
turis masculi <scr.> III. Suco plantaginis colligitur et fiunt collyria sublonga.
Ad exclusionem longaonis. Erices carpu, gallarum, cerussae, acaciae, hypoquistidis suci, pini corticis, 
murrae, turis masculi, omnium VIII paria pondera. Siccum appones leuius confectum praeloto ipso 
longaone uino bono subaustero aut lentisci uel myrtae decoctione.
XLVIIII. Ad ictericos.
Icterici dicuntur morbo regio laborantes. Et est fortitudo fellis cum totius corporis insumptione. Sequitur 
autem aegrotos ex infectione fellis pallor corporis cum aurium et oculorum crocei uel aurei coloris fantasia. 
Unde ab aliquantis latine aurugo appellatur. Sequitur autem uentris egestio humida, urina etiam fellita et 
corporis pruritus. Et sunt ictericorum distantiae duae, una cum febricula, et appellatur a Graecis oxites id 
est acuta, altera sine febre diuturna quae appellatur chronites. Sed illa quae cum febricula fuerit facta 
oxites ex tumore epatis fieri ostenditur, altera uero quae sine febre est chronites ex fellis dissolutione.
Ob diligentiam uero curationis eam quam ex tumore epatis fieri intellexeris flebotomia in manu dextra in 
uena media caua adhibita curabis. Et post dies detractionis sanguinis expletos oleo anetino diligenter toto 
corpore perunctos lauacro calido ex aqua dulci lauabis.
Aliud. Apium cum modico aceto decoques usque ad tertiam partem et ipsam decoctionem cum modico 
melle potui dabis ieiunis ante lauacrum. Hoc autem summe per urinas fel deducit.
Alia potio ictericis. Erui subtorrefacti <scr.> VI, fascis gallici, cornu ceruini exusti <scr.> binas, cyperi <scr.> 
I, meu <scr.> I. dabis coclearium cum aqnae mulsae calidae cyatis III in lauacro.
Aliud. Piperis, rutae hortinae, seminis melanthii, iuniperi bacarum quas Graeci arceutidas uocant, cymini 
alexandrini agrii sicci, nitri uernicarii, omnium <scr.> I. Tundes et cernes et dabis ante lauacrum ieiunis 
coclearium I cum uino dulci. Et si uenter non fuerit, clystere deducendus erit ex decoctione cantabri et 
betae et coloquintidis cum oleo et afronitro et melle modico.
Aliud conueniens is qui sine febre fuerint. In una coloquintide excauata mittes passum aut mulsam ex uino 
melle temperato, quam appellant Graeci inomelitos, et calefacies et potui dabis per dies III.
Aliud. Silfii coclearium I cum uino mulso ante duas horas lauacri potui dabis. Aut marrubii uiridis suci 
coclearium unum cum uini mulsi cyatis III potui dabis aut anchusae coclearium I cum uino.
Aliud. Apoflegmatismum qui naribus infunditur, et a Graecis appellatur rinenchyton, eo modo quo 
superius in capitis passionibus scripsimus per triduum naribus infundes, et sanabis.
L. Ad uentris et intestinorum reumatismum.
Est autem reumatismus uentris et intestinorum praeter febrem assellatio uentris humida, et aliquando cum 
morsu et aliquando sine morsu.
Curatio autem eorum talis est, sicut Galenus ad Glauconem scribens ait : uti lauacris debebis calidis et 
constrictiua cibatione.
LI. Ad colicam et iliacam.
Est autem colica passio tumor cum ingenti dolore totius ipsius intestini quod Graeci consuete colon 
appellant, quod aliquanti inferiorem uentriculum dicunt. Sequitur autem aegrotos dolor iuxta umbilicum 
initians frequenter a sinistro ilio, aliquando a dextro, cum constrictione uentris et doloris punctione 
discurrente per singula uentris loca, aliquando usque ad splenis partes uel epatis. Efficitur cogente 
interclusa uentositate intercutem et peritonaeon <id est> membranam quam uulgo mappam dicunt, quae 
uentrem sub cute circumuestit. Et cum passio augmento dierum creuerit, sequitur insomnietas, febricula et 
nausia cum frequenti uomitu humoris flegmatici ; aliquando felliti. Sin uero modicum retro circa renes aut 
circa urinales uias, quas Graeci ureticus porus uocant, subito natus fuerit dolor similiter ut colicis praeter 
uomitum et constrictionem uentris et febriculam, uastioris lapidis constrictionem in renibus significat.
Ileos autem siue chordapsus est acutissima et molesta cum abstinentia uentris et uomitu et omnium 
intestinorum tumore distentio cum tortione simiii torturae chordarum. Unde nomen ileos siue chordapsus 
accepit. Et cum passio increscere coeperit, spe sanitatis consumpta nimio intestinorum tumore, stercorum 
uomitus efficitur, ultimo etiam pulsus concadit et corpus nigro colore fuscatur. Efficitur ex antecedenti 
maiorum ciborum indigestione frequenti aut profunda perfrictione aut letali cibo siue potione accepta 
quam Graeci deleterion dicunt, ut fungis uenenosis comestis aut quotiens intrinsecus in ipsis uitalibus 
membris aut in ipso omento conquassatio aut diruptio fuerit facta.
In curationibus uero colicos oportet, id est qui coli intestini tantum causa laborauerint, primitus in cruribus 
si uires patiuntur supra talos interiores uenas flebotomare et uentris constrictionem acriori clystere relaxare 
ex decoctione cantabri et coloquintidis cum oleo anetino et afronitro cum melle modico. Utendum etiam et 
sacculo calido ex cantabro, in quo antea fuerit decoctus aneti manipulus admixto modico oleo, et sub ipsa 
uaporatione adhibita tenui linteolo ac mundo et calefacto sudorem excitatum deterges, et manu calefacta 
chalastico perungues superius in tetanica passione memorato, et molli lana loca tutabis et fasciabis. Etiam 
et lenticulam aeream uel testeam calida repletam ipsis locis dolentibus appones ob mitigandum dolorem.
Aliud. Anetum et cyminum decoques in olei <unc.> IIII, et inicies post depositionem uentris. Aut rutam 
decoques similiter in oleo et admiscebis resinam terebintinam ad modum coclearii unius, et inicies.
Aliud. Enema, id est iniectio, faciens ad tumores. Anetino oleo admiscebis butyri coclearia II, et uteris. Aut 
pro butyro adipem anserinum mittes aut medullam ceruinam.
Aliud. Enema colicon anodynon id est dolorem detrahens. recipit autem haec. Opii <scr.> I, alii capila 
integra numero III, rutae uiridis manipulos II, olei dulcis et butyri libras singulas, picis liquidae <scr.> IIII, 
cedriae <scr.> II. Rutam et alia conquassata coques in oleo donec frigantur, liquabis et cetera liquida 
commiscebis in uno et reseruabis, et inicies post depositionem uentris medicaminis <scr.> II, cum olei 
corpore <scr.> IIII et S.
Trociscus iniectorius anodynus colicis conueniens, et magis in ipso superpositionis tempore, quam Graeci 
epithesin uocant, id est in quo passio superimponendo dolores increscere facit. Recipit castorei obolos IIII, 
opii <scr.> II, iusquiami seminis <scr.> I, styracis optimi isaurici <scr.> III. Aqua colliges et facies trociscos 
<scr.> singularum aut binarum, et in usum conteres cum suco cantabri et inicies. Summe operatur.
Si nimietas fuerit doloris, Filonium antidotum in potione dabis.
Aliud. Ad colum et ischuriam id est urinae abstinentiam et ad strofum id est tortum uentris. Cymini 
torrefacti et salis <scr.> singulos, piperis grana XXX. Dabis totum bibere cum aquae tepidae sufficienti 
modo. Etiam et conditum nefreticum frequenter dari oportet, maxime si sine febre fuerit.
Aliud. Ad inflationem. Epithima dia spermaton aut dia samsucu superius ad inflationem stomachi 
conscriptum appones.
Aliud. Ad colum. Alium siccum cum modico melle pipere et coriandri foliis contritum addito liquamine 
cum oleo spano, aut cum iure pullino, non oleo sed condito commixto, mirabiliter colicis auxiliatur. Aut 
certe ipsius alii spicas purgatas integras, si grandiores numero tres, si minutas V aut VII, uespertino 
tempore transuoret : omnem uentositatem cum flegmatico humore deducit.
Si uero iliacam passionem signis supra memoratis agnoueris, praedicto passionis periculo, permittentibus 
uiribus, ante quam ad stercorum uomitum perueniant, in brachio uenam cauam mediam flebotomabis. Si 
tamen nimietas doloris coegerit, etiam et uaporationibus et iniectionibus supra memoratis uti oportet. Sed 
si forte nimia intestinorum uerticula siue inuolutione acceptum clysterem retinuerint aegrotantes, simul et 
uentris officio negato, oportet ex folliculo aerarii curam adhibere, quo possit supra memorata intestinorum 
uerticula siue inuolutio accepto uento replicari. Et fit hoc modo. intestina bubula mensura cubiti unius 
tubulo folliculi diligenter sparto ab una parte ligabis. Similiter iterum alteram partem ipsius intestini osseo 
aulisco colligabis, et supino schemate iacenti aegroto inicies, subposito prius clunibus ceruicali, et per 
podicem eremizato folle competenter uentum inflabis uel quam diu sibi patiens uentum usque ad 
stomachum sentiat. Tunc auliscum detrahes et spongia calida expressa podicem obtrudes, et cum nimie 
assellare desiderauerit auferes. Sic enim poterit omnis stercorum uetustas correctis intestinis nimia 
uentositate excludi. Dehinc uentri et praecordiis ex calida et oleo sufficienti ptygmata dabis. Si uero nimia 
siccitas corporis fuerit, etiam ex calida et oleo semicupio depositis embasim adhibebis.
LII. Ad podagram et arthriticam.
Est autem podagra causatio pedum neruorum partium ultimarum, ex qua contingit patientibus gressus 
corporis impediri. Sequitur autem laborantes in ipso initio sensus doloris maioris digiti, nullis 
praecedentibus causis, cum rubore circa articulorum locum, et magis nocturno tempore. Increscente uero 
passione plurimum articuli compatiuntur et digiti inuertuntur et durescunt. Veterescente autem passione, 
diuturno doloris tempore etiam et pori nascuntur, ex quibus aegrotantes lapides similes gypso emittunt. Et 
torpor quidam accessionis tempore per membra patientibus discurrit. Aliquando rigorem sentiunt, 
aliquando calorem. Et sunt ipsius podagrae distantiae duae, est enim frigida et calida. Cognitio autem 
illarum talis est. In calidiori feruor incendiosus cum uehementi dolore sentitur, apparente rubicundo 
tumore. In frigidiori uero inflatio subalbida efficitur. Utrarumque autem sanatio ista est, in calidiori 
refrigeratiua ; in frigidiori calefactoria et eiectoria, quam Graeci diaforeticam uocant. Et differt podagricus 
ab arthritico, quia podagrici in crure solum causationem habent, arthritici autem in omnibus articulis.
In curationibus autem ad calidam podagram mustelae sanguinem cum plantaginis suco inter ipsa initia 
illines.
Aliud. Coriandri folia aut iusquiami folia aut coliculi folia, non praesente iusquiamo, teres diligenter et 
super mittes medium panis mundi frigida et aquata posca infusi, et simul teres et iterum admiscebis 
adipem porcinum recentem sufficienti modo, aut pro adipe oleum roseum modicum mittes et induces et 
appones bis in die, aliquando et semel in nocte, ad noctem uero praefotis pedibus, si aestas fuerit et iuuenis 
aetate, frigida aqua aut certe posca aquata, et postquam foueris deterges et sic appones. Hieme uero posca 
calida fomentabis.
Aliud. Ad feruidos tumores. Herbam lenticulatam de stagnis uirentibus colliges et cum modico aceto 
tritam impones, et iugiter mutabis.
Aliud. Uuae lupinae sucum et coriandri sucum et iusquiami sucum in uno commiscebis et illines.
LIII. Ad ischiadicam et psiadicam.
Utraque passio sub aquoso et frigido reumatismo efficitur. Et est ischiadica causatio in uertebro, quod 
Graeci ischion uocant, quotiens ipse neruus interior inter uertebrum frigidissimo flegmate fuerit infusus. 
Psiadicis uero musculi patiuntur similiter supra lumbos iuxta spinae finem adhaerentes ex interioribus 
<atque exterioribus> sibi coniuncti.
Curationis uero tempore primitus oportet saccello calido torrido sale repleto loca dolentia uaporare et sub 
ipsa uaporatione oleo simplici tepefacto perunguere et post uaporationem adhibitam linteolo mundo 
calefacto sudorem excitatum detergere, et sic oleo laurino aut acopo metasyncritico defricare, donec sibi 
cutis uirtutem medicamenti bene retineat, et post defricationem adhibitam lana munda operire et molli ac 
tenui calabrica ligare. Quod autem acopum conficitur sic. Olei communis et radicum cucumeris agrestis 
libras singulas. Radices purgatas et concisas friges in oleo donec carbonescant mediocriter. Post haec 
proicies radices et super mittes oleo colato cerae <scr.> III, adipis porcini et taurini <unc.> quaternas, et 
postquam soluta fuerint mittes galbani <scr.> I, styracis calamitae optimi et resinae colofoniae <scr.> 
quaternas, samsuci et stafisagriae <scr.> binas, afronitri cibaria XIIII, pyretri, bacarum lauri, adarces, 
omnium trium <scr.> senas, et mouebis in uno donec coagulentur, et uteris.
Aliud ischiadicis et psiadicis. Iniectio ex decoctione coloquintidis et centauriae et cantabri modico cum oleo 
ueteri et nitro et melle modico adhibita uertebri humorem frigidum depurgat. Si uero post secundam uel 
tertiam iniectionem minime fuerint releuati patientes, extrinsecus sub clunibus et humor ipse ostenditur, 
praeter ea oportet ipsos laborantes calido uti lauacro et loca quae fuerint oleo uel unguento polluta 
diligentissime pridie sapone lauari. Dehinc alia die thapsiae suco ipsas illines partes et sines donec 
inflentur seu pustulescant, et post dies III aut V cerotario ex diachylon confecto uteris. sin uero nimis 
acerbus coegerit dolor, etiam et in cruribus supra talos interiores uenas incides et post detractionem 
sanguinis factam medicamento emplastro ischiadico uteris. Et conficitur sic. Recipit adarces, sinapis, 
pyretri, stafisagriae, bacarum lauri, samsuci, nitri, piperis, omnium octo <unc.> singulas, resinae frixae 
<scr.> VI, cerae et olei ueteris libras singulas. Ne molle exeat, <scr.> VI mittes olei.
LIIII. Ad paralysim.
Est autem paralysis causatio neruorum qui singulis motibus membrorum inseruiunt aut quorum nalurali 
colligatione singula membra reguntur. ex qua contingit sine operatione effici partes quae patiuntur. Et sunt 
distantiae paralysis duae. Aliquanti perdito sensu tactus cum torpore paralysim patiuntur, hoc est ut 
neque frigus neque calidum cuti appositum sentiant patientes. Aliquanti ex parte suprascripto sensu 
manente patiuntur. Sequitur autem in passione constitutos, cum difficultate sensus et insolito usu, difficilis 
motus aut ex toto amputatus. et efficitur aliquando totius corporis aliquando partis, aut membrorum 
multorum aut aliquorum aut membri unius. Et contingit frequenter aut ex frigore nimis acuto aut 
uinolentia aut indigestione frequenti aut immodico usu uenerio.
In curationibus uero oportet ipsa prima die flebotomiam in brachio adhibere quod fuerit patienti parti 
contrarium, quod antispasin uocant. si uero sub plenitudine cibi aut uini fuerint aegrotantes, uomitum ad 
praesens prouocabis ex ydrelaeo calido, id est ex aqua calida et oleo admixto modico sale, et sic secunda 
die flebotomabis et mundis ac mollibus lanis ex oleo calido membra patientis inuolues et fasciolis leuibus 
fasciabis. Post haec acopo thermantico ischiadicis superius scripto uteris et scarifatione ex leuibus 
laceraturis, quas Graeci amychas uocant. Et si forte in lingua contigerit, similiter scarifabis, et post 
scarifationem mulsam calidam frequenter coluendam dabis et a salsamentis uel liquamine, quod est 
paralyticis noxium, obseruabis. solalione uero uteris, quam eliosin dicunt, et gymnasio id est exercitio, et 
sinapismum et dropacem et drimyfagiam, omnia cyclico modo adhibebis, sicuti superius in passione 
capitis scribentes docuimus. Et si nimius rubor in uultu apparuerit, et purgatorium cholagogum dabis, si 
tamen senilis aetas minime impedierit.
LV. Ad quartanam.
Simplex quartana typica ordinatione prima die mouetur et biduo interposito quarta die reformatur. Si uero 
duobus diebus typi formam ostenderit, id est ut ipsum biduum prima die cum febre sola efficiatur et 
secunda die post exagitationem frigoris accessio febrium nascatur, et una die interposita quarta die 
reformetur, duplex quartana ostenditur. Si uero per ipsum biduum inter horas diurnas et nocturnas tertio 
accessionem typicam senserint aegrotantes, una die sicut supra dixi leuiores habeant et quarta die 
reformentur, tres quartanae esse significantur. Et nascitur ex melancholico humore.
In curationibus uero quartanarios ab ipso initio oportet mediocriter et mite haberi et neque eis 
medicamentum aliquod fortissimum dare uel apponere neque uacuationem aliquam facere, quam cenosin 
uocant, siue per clysterem acrem adhibitum siue per purgatorium datum siue per flebotomiam. sed 
postquam aegritudo pepsin fecerit, id est digestionem, post VIIII aut XI accessiones, quas Graeci 
episemasias uocant, adiutoria oportet impendere. Nam et Galenus ad Glauconem scribens ait : qui in ipso 
initio aliquod medicamentum dederunt, de simplici quartana frequenter duplicem fecerunt, similiter et in 
duplici dantes triplicem quartanam fecerunt. Et iterum ait ipse supra memoratus Galenus, se scisse 
medicum quendam in ipso initio aegritudinis ausum fuisse dare sub tribus quartanis laboranti antidotum 
quod appellatur diechidnon theriace sub ipso tempore augmenti, et increscentibus febribus ardentibus ac 
iugibus uel continuis hominem occidit. Unde olim senior Hippocrates commotus in aforismo generaliter 
dixisse ostenditur, maturatas causas debere curari, crudas uero minime. Propterea admoneo ut post VIIII 
uel XI periodum, si forte nimia sanguinis plenitudo coegerit, in brachio sinistro uenam medianam 
flebotomes, ita ut cum diuiseris uenam sanguinem currentem inspicias. Quod si apparuerit niger et 
crassus, competenter detrahes quantum uires ipsius laborantis et causa et aetas et temporis et regionis 
qualitas exegerit. Et maxime in spleneticis talis sanguis ostenditur. Si uero ex contrario flauus et tenuis 
apparuerit sanguis, continuo abstinebis et nihil omnino detranes, sed tantum diaetam eius ordinabis, id est 
uitae regulam, quae non inflet sed magis uentrem molliat cibis maxime consuetis. Quod si minime fecerit 
uentrem, oportet inter initia molli clystere deducere, nouissime uero acriori. Et a porcinis carnibus 
abstinendum et ab omnibus quae similiter tenacissimum uel crassum humorem nutriunt et digestionis 
tardae esse probantur. Vino uero utendum tenui et albo et mediocri uirtute calido, et omnibus uolatilibus 
praeter illa quae in aqua nascuntur et piscibus digestibilibus molliorem carnem habentibus et nihil in se 
crassi humoris retinentibus. Etiam et salsamentis et sinapi uti oportet, et diebus aliquantis et dia trion 
pepereon antidotum in magnitudine fabae maioris aegyptiae cum calida ante unam uel duas horas 
accessionis dare. Aut certe antidotum quod Filagrius synpepticon lexopyreton appellauit, similiter dabis, 
aut diaspoliten medicamentum. Aut piper solum cum calida aqua diurnis diebus ieiunis si dederis, recte 
facies. Etiam et defricationibus ceromaticis et deambulationibus et lauacris calidioribus et ceteris 
exercitationibus usualibus omnino non prohibebis. Et uiscera eorum tali cataplasmate curabis, hoc est apii 
seminis, maluae seminis, bacarum lauri, cymini, pollinis lolii aut tritici, faeni graeci seminis, omnium VI 
cotylas singulas, lini seminis cotylas II, caricarum pinguium diligenter tunsarum numero C ; mellis lib. I S 
cum calida et oleo concoques et cataplasmabis per dies numero III aut V. Etiam et urinas prouocabis 
potionibus diureticis supra memoratis. et purgatorium ex epithymo confectum, quod melancholicum 
depurget humorem, non solum semel sed frequenter dabis. Cuius confectionem purgatorii superius ad 
maculas nigras scripsimus. Et post purgationem adhibitam dia spermaton epithimate uteris, quod 
superius ad uentpsitatem stomachi scribentes memorauimus.
LVI. Ad emitritaeum.
Emitritaeo laborantes sic intellegis. Die inter diem accessionem patiuntur praeter tremorem frigoris. In 
initio accessionis impetum sentiunt in superiores pectoris partes circa arterias cum sudore calido et roscido 
in uultu uel fronte cum ingenti impetu excluso cum pulsu ualido. contingit autem frequenter aestatis 
tempore iuuenibus ex commotione rubei fellis.
Ob diligentiam uero curationis ante solis ortum herbae semperuiuentis, quam aizoon uocant, folia X rapies 
et tempore galli cantus prima die folia V teres et cum aquae cisterninae calice uno potui dabis, ita ut ex 
ipsa potione modicum in calice restet, et ex ipso residuo liquore tanges leuiter neruos ceruicis cum collo et 
thorace et spina, et leui ac tenui et tilto operimento operies patientes. Hoc per triduum facies sicut dixi. 
Prima die V folia dabis, secunda VII , tertia VIIII, et sanabis.
LVII. Ad typum tertianum manifestum.
Tertianus manifestus a Graecis acribes appellatur. Et efficitur maxime tempore aestatis sub ingenti 
commotione flaui fellis id est rubei, quod Graeci xanthen cholen uocant.
Curationis uero tempore postquam aegritudo pepsin fecerit, hoc est post III uel IIII periodos siue 
accessiones, <quas patiuntur die inter diem,> in prima anetica die, id est dimissoria, oportet cumprime 
aegrotum ydrelaeo calido perunctum lauare calidiori lauacro ex aqua dulci praeparato, et maxime illos 
lauacrorum amatores, quos Graeci filolutruntas appellant. Et postquam calidioribus cellis egressus fuerit, 
in piscinam descendere facies. Etiam et urinas simplici apozimate prouocabis ex decoctione apii et aneti, 
quo possit humor ille fellitus per urinas depurgari. Vino uero antequam aegritudo pepsin faciat 
prohibebis. Postquam uero fecerit pepsin, tenue et aquatum concedes. Et mulsam frigidam sub hora 
accessionis post primam periodam potui dabis, quoniam fel rubeum, ex quo causa mouetur, super omnes 
humores in corpore sicca et amara uirtute uiget, ideoque ut supra dictum est competenter humectando et 
refrigerando et obdulcando sanabis. Sic enim omnia contrariis sibi rebus curantur.
Fysicum ad typum tertianum. Coriandri seminis grana III post tertiam uel quartam periodum dabis 
nescienti in ouo sorbenda ante solis ortum ante accessionem, et sanabis.
LVIII. Ad typum tertianum non manifestum.
Non manifestus tertianus a Graecis nothus appellatur. Hic typus sordidus a Graecis ryparos appellatus sub 
frigidiori flegmate et fellis flaui commixtione efficitur, et similiter die inter diem sicut acribes tertianus 
mouetur, sed in ipsis accessionis horis inordinatus inuenitur, et si autumni tempore fuerit natus, in 
quartanum frequenter uertitur typum.
Propterea curationis tempore ex initio die inter diem reficies aegrotantes, hoc est ut die ipsa qua 
accessionem patiuntur ieiunent et die anetica recipiant. Sed si forte ieiunium minime potuerint tolerare, 
remissionis tempore recipiant. Et postquam pepsin fecerit aegritudo, id est post IIII periodos siue 
accessiones, quas Graeci episemasias uocant, praecordia eorum cataplasmabis, sicut in cotidianariis, et 
lanis mundis loca tutabis et fasciabis, et si uenter non fecerit, non ualde molli clystere deduces. Dabis etiam 
his et ptisanae sucum ex aceto et melle puleio pipere cymino origano confectum. Etiam et urinas 
prouocabis ex decoctione apii et dauci et aneti et spicae indicae, et post haec absinthii pontici infusionem 
per triduum ieiunis dabis aut oxymellis, uel ea quae uentrem molliunt, et sanabis.
LVIIII. Ad typum cotidianum.
Typus cotidianus graeco uocabulo amfemerinos siue cathemerinos appellatur. Et efficitur sub frigidissimo 
flegmate quotiens os uentris ipso humore fuerit infrigidatura.
Hi curationibus uero primitus aegrotum trispermo cataplasmabis, id est tribus seminibus ex faeni graeci et 
seminis lini et hordei pollinibus cum aqua et oleo et modico melle concoctis. Et postquam tuleris 
cataplasma, ipsa loca calido sabano deterges et oleo anetino tepefacto perungues, et sic lana munda ac 
molli operies et fasciabis. Etiam et oxymel diurnis diebus ieiunis cum aqua apiata calida dabis. Nouit enim 
crassitudinem flegmatis incidere. Etiam et urinas eorum prouocabis ex decoctione apii et feniculi radicum 
cortice. Etiam et uentrem flegma deducentibus et uomitum ex radicibus prouocabis. Post haec epithima dia 
spermaton appones.
LX. Ad efemeras.
Simplices febres Hippocrates efemeras appellauit, sicuti Galenus ad Glauconem scribens primo libro 
edocuit. Et contingunt frequenter ex antecedenti labore aut uinolentia aut iracundia aut tristitia aut ex 
indigestionibus aut aliqua cogitatione animi uehementi, aliquando et ex inguinum dolore, quotiens 
glandulosa praeter aliqua ulcera fuerint ipsa inguina.
In curationibus autem oportet aegrotos plurimo oleo mollioribus manibus defricari et lauacris 
frequentioribus curari, etiam et cibo diurnis diebus refici, sed tamen ab indigestione custodiri. Vinum uero 
aquatissimum et lene potui dabis, et illos maxime qui nimia corporis ariditate laborauerint, plus solio 
immorari quam in aere iubebis, et sanabis.
LXI. Ad causon.
Causos latino sermone febris incendiosa dicitur. Et fit aliquando cum deliratione, et maxime quotiens 
tumor epatis et splenis apparuerit, ex multa ciborum comestione inflammatio erigitur et inurit cerebrum et 
maniam facit, quam nos insaniam dicimus.
Curationis uero tempore oportet in ipso initio permittentibus uiribus aegrotum in brachio flebotomare, si 
tamen aetate iuuenis fuerit. et si ex encauseos caput doluerit laborantis, id est ex adustione, ex oleo 
omfacino embroce uteris aut ex aceto et rosaceo, quod oxyrodinon uocant. Non praesenti uero rosaceo pro 
rosaceo oleo omfacino frigido uteris, id est IIII olei partibus unam aceti admiscebis. Sin uero plus 
infrigidare uolueris, ex aequali modo temperabis. Et si uenter non fecerit, clystere deducendus erit ex 
decoctione cantabri aut betae cum oleo et afronitro et melle modico.
Alius clyster lexipyretos conueniens maxime post depositionem uentris. Sucum ptisanae et lini seminis, oui 
crudi medium ; olei rosacei et chamaemelini quod suffecerit. Post haec humido et frigido cibo reficies, id 
est lactucarum murturias elixatas et frigidas cum modico sale et cisternina aqua et oleo spano et aceto in 
cibo dabis, aut cucurbitam incisam cum suo corio elixatam similiter dabis, si tamen nimia fuerit sitis. Si 
uero sitis minime fuerit, non frigidis sed humidis tantum cibis nutries, id est sorbilibus multa aqua solutis, 
ut sunt ptisanae, oua sorbilia, micae panis diligenter elutae et cetera quae in sorbitionibus similiter 
accipiuntur.
Alimma lexipyreton id est perunctio ad febres aestatis tempore, si aeger nimio febrium aestu bullire 
coeperit, et magis in aetate feruenti. Cucurbitam uiridem rades et eius corticem exprimes et adiunges 
sucum uuae immaturae et acetum excellens et oleum rosaceum aequali mensura. Omnia commiscebis et 
adicies ouum unum crudum et in ampulla mittes, quam in frigida aqua submissam infrigidabis. Et quando 
uti uolueris, agitabis ut unum corpus liquor ipse faciat, et sic de embroca lanea aegrotum perungues, etiam 
et capiti eius aliquantum infundes.
Alia perunctio lexipyretos, ad causon et ad iugem siue continuam febrem, quam Graeci synochon dicunt. 
Cucurbitae rasuram exprimes et rosaceum oleum admiscebis aequali modo ; et cum diligenter miscueris ut 
frigidum sit, totum corpus perungues. Aliquando et ptygmata frigida in eodem liquore infusa sufficienter, 
uisceribus superimpones, si tamen aestas fuerit. Hieme uero calida et oleo rosaceo ptygmata infundes et 
similiter uisceribus appones.
Sed si forte aliqua tensio praecordiis occurrerit, cataplasmate uteris. Dactylos nicolaos numero V per diem 
aqua calida infundes et conteres et in calida resolues et adiunges olei rosacei modicum et super mittes lini 
seminis partes II et olei partem I. Et post dies cataplasmatis expletos lexipyreto uteris. Facit enim ad 
febrem calidam intercidendam uel si feruor fuerit in stomacho, croci dr. S teres cum suco cucurbitae et suco 
lini seminis et suco portulacae aequali modo, cerae <scr.> VI concisas cum sufficienti oleo rosaceo solues et 
cum infrigidauerit rades et in mortario simul commiscebis. Et exinde duos inductos facies, unum appones 
et cum calere coeperit tolles et alterum frigidum impones. Hieme autem Nileos lexipyreto uteris, quod 
superius in splenetica passione scripsimus.
Si tarde desudauerint, oleo chamaemelino cum modica tepida die critica perungues et sufficienter 
aegrotum operies, et statim sudorem prouocabit. Quod si non prouocauerit, periculi indicium est aut 
prolixam aegritudinem ostendit, quam macronosian dicunt. Sunt autem dies critici quibus per sudorem 
prospera aegrotis determinatio febrium siue discussio fieri solet, id est aut III aut V aut VII aut VIIII aut XI 
aut XIIII, hoc est duae ebdomades coniunctae, aut XVII aut XXI aut XXX. Si uero nimia febre aegroti corpus 
desiccatum fuerit, ut etiam et lingua ariditatem ostenderit, die critica, ut supra dictum est, oleo 
chamaemelino singulariter totum corpus perungues et in calida semicupio depositum usque ad guttur 
embasi adhibita fomentabis et exinde in lectulo competenter operies, et continuo sudabit. Et si forte sitis 
nimia eos astrinxerit, rodomeli aquae calidae admixtum potui dabis.
Aliud ad repulsandam sitim, quod adipson uocant. Myxa aqua infundes et ipsam infusionem dabis ut in 
ore contineant frequenter.
Aliud. Lini seminis sucus collutioni oris adhibitus siue transuoratus sitim mitigat.
Aliud. Olei rosacei dimidium coclearium et oui album et tenue simili quantitate commiscebis et 
sorbendum dabis.
Aliud quod appellatur a Graecis oenomeli, faciens ad nimiam sitim et feruorem extinguendum, et 
conficitur sic. Mellis optimi partem I et uini partes II in uno commiscebis et repones, dehinc tempore 
caniculari soli dabis diebus XL, et uteris.
Aliud. Ad linguae asperitatem. Oleo rosaceo suco seminis lini admixto frequenter de penna tanges.
Aliud. Ad causon. Postquam pepsin fecerit aegritudo, die critica captato tempore imminentis discussionis 
secundum aetatem et uires et causae magnitudinem et temporis et regionis qualitatem, frigidam nimis 
aquam ad satietatem bibendam dabis, et sanabis.
LXII. Ad freneticos.
Est auteni frenesis immutatio mentis cum febre in uno perseuerans. et efficitur maxime ex nimia adustione, 
quod ex encauseos dicunt, aut ex uinolentia. Sequitur autem aegrotos febris acuta, rubor uultus, multa 
mobilitas oculorum cum tensione, lucubratio siue insomnietas, pulsus paruitas, quam microsfyxian dicunt, 
mentis alienatio et crocydismos id est flocorum electio, si quidem digitis frequenter ipsi patientes 
operimenta attractare uideantur. Aliquando e parietibus stipulas legunt, quod Graeci carfologian 
appellant. Et aliquando cum hilaritate frenetizant, aliquando uero cum tristitia.
In curationibus uero inter scapulas circa spondyli locum cucurbita cum scarifatione uteris, et post haec 
praetonso pressius capite lanis oxyrodino infusis operies. Et si uenter non fecerit, clystere deducendus erit.
Aliud. Hederae albae folia in aqua decocta cum aceto et rosaceo trita et per linteolum eliquata et capiti 
supino schemate iacentis infusa frequenter, somnum adducunt freneticis.
Aliud. In calida et oleo rosaceo ptygmata infusa et apposita a tergo inter scapulas et pectori, frequenter 
humectato thorace, somnum faciunt.
Aliud. Opium aceto resolutum et fronti illinitum et naribus appositum somnum facit. aut certe ipsum 
opium floculo inclusum et filo ligatum podici inicies, et cum soporati fuerint detrahes.
Unguentum soporiferum freneticis conueniens. Codyas id est papaueris agrestis capitella, serpillum, 
hederae folia, castoreum, omnia IIII in aqua et oleo decoques et ipso oleo uteris.
Aliud. Hederae folia, chamaemeli flores, spondylion, herpyllon, herbam papaueris hortini, sisymbrium, 
omnia sex simul in aqua et oleo decocta et capitis fotui adhibita dormire faciunt freneticos.
LXIII. Ad lethargicos.
Lethargici dicuntur ii qui sensibus obtusis cum obliuione mentis acuta febre iactantur. Sequitur autem 
patientes ut supra diximus febris acuta, sensuum pressura somno similis, insensibilitas, motus difficultas 
cum pulsu extanti et inani. Et contingit frequenter haec passio senibus magis aetate quam iuuenibus, 
tempore uernali.
In curationibus uero primitus sicut in freneticis scarifabis aut acriori clystere euacuabis et caput oxyrodino 
embrocabis. post haec sub umbilico ilia utraque et coxas et manuum et pedum summitates rutaceo aut 
sicyonio aut oleo ueteri perungues.
Aliud. Sinapi cum caricis et farina hordeacea cum aceto decocta et in cataplasmate uisceribus adhibita 
excitant lethargicos.
Aliud. Domus luminosa et stramina dura aut certe frigida stratoria substrata excitant similiter.
Aliud. Thymi cyma in aceto decocta cum melle sufficienti ipso liquore ori infuso educit flegma et excitat 
lethargicos.
Aliud. Sternutatio spissa ex euforbio uel struthio aut ex pipere et castoreo excitat.
Aliud. Capitis rasura excitat si urtica feriatur aut sale fricetur.
LXIIII. Ad cardiacos.
Est autem cardiaca passio distensio membranae cordis, ex qua contingit exhalatio fieri animae per 
sudorem tetricum, tumente membrana cordis ex antecedenti perfrictione aut uomitu frequenti aut ex 
adustione, quod ex encauseos dicunt. Sequitur autem aegrotos perfrictio articulorum, nimia paruitas 
pulsus, quam microsfyxian dicunt, et multi cursus sudorum, adiuncta febricula parua. Aliquantos et sitis 
sequitur. Aliquanti etiam uero hanc passionem syncopen appellauerunt, id est amputationem, si quidem 
ab ossibus et neruis per singula membra patientes occidantur, cum per sudorem mortiferum animam 
obmiserint.
In curationibus uero oleum melinum aut myrtinum aut lentiscinum cum uino austero in lanis redactum et 
appositum stomacho et praecordus et umbilico syncope laborantibus abstinet sudorem.
Aliud. In cubiculum aeris boni et neque satis oppressum neque aestuosum ramulos uirides myrtae et 
cetera similem uirtutem redarguentia in circuitu iacentis apposita releuant aegrotantes.
Aliud. Myrta sicca et tenuissime creta et singulariter aspersa aut pollini polentae aut cretae admixta 
syncope laborantibus abstinet.
Aliud. Glebula multa de pariete aqua frigida perfusa et in circuitu iacentis apposita et naribus odoratui 
applicata sudores abstinet et uires aegrotantis confirmat.
Aliud. Polenta cum uino granaticio resoluta et potata aut in cataplasmate adhibita non calida abstinet 
sudores et uires depositas erigit.
Confectio cerotarii stypticae uirtutis conueniens syncope laborantibus. recipit granatae siccae corticis <scr.> 
VI, aluminis scissi <scr.> I, cerae <scr.> IIII, olei lentiscini aut myrtini <scr.> III. Facies sic. Granatae corium 
tundes et tenuissime cernes, cum alumine in mortario simul teres, et sic crassum cerotarium admiscebis.
LXV. Ad apoplexiam.
Apoplexia est dicta passio ab eo quod mortifero ictu corporis simul et animae concidant patientes. Et est 
paralysis acuta neruorum qui singulis motibus membrorum inseruiunt cum animi compatientis 
insensibilitate. Sequitur autem patientes insensibilitas totius corporis et oppressio subita praeter rationem 
et paralysis, ut etiam repentino casu obmutescant et sensibus omnibus priuentur. Et aliquanti in dextra 
parte paralysin patiuntur, aliquanti in sinistra. Et sunt distantiae passionis duae. Nam dicitur apoplexia et 
paraplexia. Sed apoplexia quam primam diximus totius corporis esse intellegitur cum mentis et sensus 
paralysi, paraplexia uero in una parte corporis efficitur aut dextra aut sinistra. Nam ipse Hippocrates 
senior dogmatum princeps duas distantias passionis scribens in aforismis sic ait, soluere apoplexiam 
fortissimam impossibile, imbecillem uero non facile. Ob diligentiam uero curationis uomitum in praesenti 
prouocabis ex ydrelaeo, id est ex aqua calida et oleo, admixto et modico sale. Tunc et flebotomia in 
praedictae passionis periculo adiuuat. Et lanarum mundarum ex oleo chamaemelino inuolutionem 
adhibebis, et caput ipsorum ex aceto et rosaceo oleo embrocabis, et humorem collectum in arterias gutturis 
et thoracis, ex quo praefocationis causatio efficitur, sicut in lethargicis apoflegmatismis depurgabis. Etiam 
et oxymel propinabis. Nouit enim incidere omnem humorem crassiorem.
LXVI. Ad pleureticos.
Est autem pleuritis causatio in una parte pulmonis et hypezocotos id est laterum membranae, ex qua 
contingit fieri dolor lateri patienti. Sequitur autem patientes febris acuta, dolor patientis loci ingens usque 
ad iugulum et palam. Tussicula etiam et reiactatio flegmatis aliquando uiscosi aliquando tenuis et spumosi 
aliquando sanguinolenti. Et aliquanti super dolens latus schema iacendi libenter habent. Et fit uel nascitur 
in masculis magis quam in feminis, et secundum aetatem senibus magis quam iuuenibus, in pueris uero 
difficile. et secundum annualia tempora frequenter hieme et autumni fine contingit, et magis quando 
hiems inchoatur, uerno autem et aestate difficile.
Peripleumonia uero est causatio in toto pulmone ; ex qua contingit tumor fieri in uisceribus. Sequitur 
autem aegrotos febris acuta, thoracis grauedo cum contractione, et supino magis schemate et altius capite 
iacere delectantur, in latus uero difficile. Sputa etiam similiter ut pleuretici proiciunt et linguam 
subalbidam proferunt. Tunc accessionis tempore anhelitus increscit, rubor malarum in uultu ostenditur. 
Peiorante uero passione cum ad ultimum uenerint aegrotantes, stridor ille interior gutturis resonat quem 
Graeci rogmon appellant.
Efficiuntur frequenter ex antecedentibus similiter causis quibus et synanchica passio efficitur. Aliquando 
ex uiolento percussu contingit aut concubitu plurimo aut indigestione, aut si quis pondus graue baiulauerit 
et post ipsum laborem sitiens nimis frigidam potionem praesumpserit.
In curationibus autem si nimius fuerit dolor oportet in brachio flebotomiam adhibere, si tamen uentris 
solutio minime impedierit, ex eo scilicet brachio quod fuerit patienti lateri contrarium, id quod antispasin 
uocant, et tantum detrahere quantum aetas et uirium qualitas et regio et tempus et causa et magnitudo 
poposcerit. Et si uenter non fecerit, blando et chalastico clystere deducendus erit ex decoctione cantabri et 
oleo et modico sale.
Aliud. Marrubium, ysopum, puleium, omnia tria simul in aqua decoques, et cum modico melle ipsam 
decoctionem potui dabis. desinet dolor.
Aliud. Si forte thoracis nimia fuerit strictura, cogente tumore patientium locorum, maxime si et uiscosum 
<flegma> ostenditur, faenum graecum coques eo modo quo superius ad tussim aridam conscripsimus.
Aliud. Tritici farinam crassam, id est similam quam mola ceciderit, <aut> farinam hordeaceam simul 
coques in decoctione aneti et marrubii et sacculo inclusam quotiens doluerit appones et loca dolentia 
uaporabis et lana molli ac munda ipsa loca tutabis et fasciabis. Aut lenticulam testeam uel aeream calida 
repletam appones obmitigandum dolorem.
Si uero sputa tenuia et spumosa emiserit, sacculo ex sale torrefacto uaporabis, et postquam uaporaueris, 
calido sabano sudorem deterges, et sic medicamentum dia tessaron id est de quattuor speciebus confectum 
appones. Et conficitur sic. Recipit cerae, picis siccae, resinae terebintinae, iris illyricae, omnium quattuor 
paria pondera. Tundes ireos <radicem> et tenuissime cernes et ceteris lento igne resolutis et a foco 
depositis et leuiter infrigidatis superasperges, et mouebis donec coagulentur. Et exinde magdalia facies, et 
in linteolo densum induces et appones. Hoc autem emplastrum cum diligenter cuti inhaeserit, dolores 
mitigat. Hieme uero si forte durum fuerit medicamentum, praetactis digitis modico cyprino oleo ad molles 
carbones malaxabis.
Sed si forte aliqua tensio in praecordiis inspicientis digitis praeter effusionem uentris occurrerit, trispermo 
id est tribus seminibus in aqua mulsa adiecto modico oleo simplici decoctis cataplasmabis, hoc est ex tritici 
polline et faeni graeci et lini seminis. Et postquam tuleris cataplasma, calido sabano deterges, et oleo 
cyprino tepefacto non solum praecordia sed etiam cetera quae dolent perungues, et molli lana operies et 
fasciabis. Et a uino et omnibus carnibus omnino abstinebis quousque minuatur febris.
Sed si forte suprascriptum flebotomi usum aut uirium imbecillitas aut solutio uentris impedierit, topicis 
adiutoriis uteris id est localibus. Praeterea sanguisugas ipsis locis dolentibus appones, cuius adiutorii usum 
superius in empyemate conscripsimus.
Si uero cogentibus febribus sub ingenti siccitate corporis doluerint laborantes, ptygmatis id est pannis 
calidis ex decoctione faeni graeci et aneti adiuncto oleo uteris. Post haec etiam cerotarium ex diachylon 
confectum appones, quod superius in tetanica passione scripsimus. Aut cerotarium pleureticum ex oleo 
cyprino confectum et linteolo densum inductum similiter appones. Et conficitur sic. Olei cyprini <scr.> 
VIII, cerae <scr.> VI, adipis asinini et faeni graeci moliti et meliloti, omnium trium <unc.> binas.
Electuarium pleureticis et peripleumonicis conueniens dia ton picron amygdalon a Graecis appellatum id 
est ex amaris amygdalis. Recipit autem nuclei leuiter torrefacti et lini seminis similiter torrefacti, ambarum 
specierum <unc.> singulas, amygdali amari decoriati leuiter torrefacti <scr.> XVI, faeni graeci moliti <scr.> 
VIII, draganti tunsi et creti <scr.> VI, mellis despumati quod suffecerit.
Aliud. Post minutum dolorem si forte sputa purulenta proiecerint, dia prassiu superius in pthisica 
passione conscripti coclearium I cum faeni graeci suco ieiunis et ad uesperam polui dabis.
Aliud. Catapotia bechica, id est tussicularia, uespertino tempore cubaturis in ouo sorbili aut certe tepida 
aqua dabis. Et somnum prouocant et tussiculam mitigant.
Aliud conueniens maxime is qui cum solutione uentris doluerint et sputa sanguinolenta emiserint. Dia 
codyon electuarium uespertino tempore dabis. Habet enim uirtutem tollendi pleureticis dolorem et 
somnum prouocandi, quod Graeci anodynon ypnopion dicunt.
LXVII. Ad canis rabidi morsum.
In primis, hoc est in praesenti, morsum ipsum medicinali scalpello circum incides competenter et sale 
contrito asperges et sanguisugas et cucurbitas appones. Attrahunt enim uenenum sanguini canis 
commixtum. Etiam et cautere uulnus inures, quo possit supra dictum uenenum cum scara, quam nos 
crustam dicimus, in eodem loco retineri, ne sanguinem persequendo usque ad uitalia omne corpus 
inuadat. Et ipsa uulnera appositione medicamentorum acriorum multo tempore seruabis, usque ad XL 
diem uel eo amplius. Praeterea piscis salsi carnem tritam uulneri appones.
Medicamentum aliud. Nuces combures et ex ipsa fauilla cum aceto cataplasmabis, et desuper spongia 
madidata operies et fasciolabis. Et a uino et omnibus carnibus et leguminibus aegrotum abstinebis. Poscam 
uero subacram diurnis diebus per dies numero XL bibendam dabis, et non solum extrinsecus, sed 
intrinsecus certis potionibus infra scriptis rabidi canis morsus sanantibus ab initio dando curabis.
Potio ad canis rabidi morsum. Cancros fluuiales uiuos in olla aerea rubri aeris combures supra carbones 
donec cinerescant, et expendes ex ipsa fauilla drachmas X, et adiunges turis masculi dr. I, gentianae tunsae 
et cretae dr. V, et exinde dabis bibere cum posca ieiunis per dies numero XL.
Alia potio rustica fortioris uirtutis quae per triduum datur ad morsum canis rabidi. Cani pecori animali 
homini, ad omnia ita facies et dabis. Mittes in partes II aquae ad modum librae unius et uini ueteris 
dimidiam partem carei quantum tenuerint IIII digiti, cumini tantundem, bacarum lauri grana V, radices de 
cesisboum lotas V minores quae possint habere scrip. VIIII, quod cesisboum habet folia similia feniculo. 
Quae sunt sicca tundes et cernes et radices separatim tundes, et sic in mortario simul uino adiecto modico 
mero usque ad ultimam tenuitatem conteres, et omnem humorem siue uini siue aquae admiscebis, et in 
ampulla rediges et dabis. Sed propter uim potionis primo dabis I coclearium olei spani sorbendum, et sic 
super dabis potionem. Triduo recte per singulos dies cyatos ternos aut quaternos, secundum aetatem 
uniuscuiusque, in potione dabis.
Hi autem lyssodecti, id est qui rabidos morsus incurrerunt, si ab initio secundum rationem quod Graeci 
cata logon appellant, minime fuerint curati, post XL uel LX dies hydrofobici efficiuntur, id est aquam 
timentes. Et est acutissima et molestissima passio. Est namque causatio in stomacho et corde ex ueneno 
canis concepta. Sequitur autem qui laborauerint ex aqua tumor stomachi et cordis. Difficultas etiam 
transuorandi potus aut ex toto negatio sequitur et singultus. Tunc increscente passione ipsi cum insanire 
coeperint, ueneno peruasi uocem latratui canum similem emittunt et praesentes mordent et aqua perfusi 
uehementi raptu interficiuntur.
LXVIII. Ad phalangionis morsum.
Caponis cerebrum cum pipere modico et rutae hortinae uiridis foliis numero X cum posca potione una 
ieiunis totum potui dabis. Hoc per triduum facies, et extrinsecus ab initio ipsa hora qua morsus fuerit 
primo impones herbam quam dicunt zaccarionem sic integram in loco ubi fuerit morsus, et cum arefacta 
fuerit, alterum folium uiride mutabis. Hoc per triduum facies cottidie, et cum se ulcus ostenderit, auellanae 
pulpam conteres et appones aliquantis diebus. Post haec appones cataplasma de polline hordei et suco 
uuae lupinae. Coques eundem sucum sincerum et inductum appones quam diu se scara leuet, id est crusta, 
et cum se leuauerit tali medicamento in cicatricem induces, id est adipes anserinos ; coagulum caprinum, 
radices cerdae quae latiora folia ostendit ruta siluestri, et oleum stellionis in quo uiuus fuerit necatus et in 
ampulla in sole et aura caniculari tempore diebus numero XL fuerit suspensus. Aequis ponderibus tundes 
in se omnia et appones ad locum tam diu quam diu ad perfectum sanetur. Interea ipsum patientem 
admonebis ne forte ignoranter in cibo auellanas accipiat. Sicuti extrinsecus in cute morsui apposita 
auellana uenenum ad se ducit, similiter comesta ad semet intrinsecus uenenum adducendo hominem 
necat.
LXVIIII. Ad scorpionis ictum.
Scribes in charta rudi hoc nomen A<SP>IS et postquam scripseris plicabis. Pones in ipso puncto 
percussurae chartam conscriptam et trahes illam usque ad locum ubi descenderit dolor, et confestim sine 
dolore efficietur. Hoc fysicum de uiri illustris <uindiciani> est. Etiam et theriacam. Diatessaron in potione 
uini dabis.
LXX. Ad fugandos serpentes.
Capillos de capra aut mulieris aut ceruinum cornu aut fel fumigatum serpentes fugiunt.
Aliud. Ceruina pellis substrata facit non timere serpentes.
LXXI. Ad epilepsiam.
Est autem epilepsia subitus corporis casus cum spumatione et raptu membrorum effectus. Et sunt 
distantiae passionis duae. Aliquando enim sub diuerso raptu membrorum efficitur, aliquando cum somno. 
Sequitur autem patientes, ut dixi, subitus casus, aliquando cum contractione corporis membrorum, 
aliquando cum oppressione, spumatio etiam et insensibilitas et tenebratio. In his cerebrum patitur et omnis 
neruositas a cerebro descendens sub melancholico humore et frigido flegmate. Aliquando a stomacho 
patiuntur. Est enim stomachus multis neruis sensibilibus perplexus. Et si forte, ut dixi, a stomacho passio 
fuerit nata et cerebrum petierit, accessionis tempore fantasiae oculis efficiuntur, ut illis quibus suffusio 
imminere ostenditur. Etiam et uapor quidam in eis ab inferiore uentris parte super fertur, quo uapore 
mininga pulsata concutitur, et cadunt. Aliquotiens uero sub melancholico humore laborantes difficile 
cadunt et ieiuni flegma subamarum et spumosum in faucibus sentiunt. Aliquando et cibos non digerunt, 
sed crudos post cenam emittunt. Et est molesta passio maxime infantibus breuissimis et nouellae aetatis 
pueris. Fit uel nascitur omni tempore, sed plus uerno frequentare manifestum est.
In curationibus autem in primis a tergo inter scapulas circa spondyli locum praeuaporabis spongiis calida 
aqua expressis. Aut cantabro in linteolo ligato et calida ebullienti infuso et expresso uaporabis, et sic 
scarifabis et per cucurbitae raptum competentem sanguinem detrahes. Etiam et stomacho, ubi ferrum 
operari non poterit, sanguisugas appones eodem modo quo superius in empyemate conscripsimus. Et post 
detractionem sanguinis factam, post unum uel duos dies si forte uenter a solitoofficio abstinuerit, clystere 
subdeducendus erit ex decoctione coloquintidis et betae et cantabri cum melle et oleo ueteri et afronitro. 
Erunt praeterea duabus ebdofi madis in lectulo custodiendi, et caput embroce curandum ex rosaceo et 
aceto, quod oxyrodinon uocant, aliquando et castoreo admixto, maxime si forte hieme contigerit. Sed 
oportet ante caput pressius detondere et sic curam ipsi capiti adhibere. Et postquam embrocaueris, caput 
pileo operies. Post haec summitates manuum et pedum oleo ueteri aut sicyonio perungues et tenuissimis 
ac leuioribus fasciolis ligabis. etiam et castorei <scr.> I ieiunis in potione aquae mulsae dabis ; singulariter 
aut foliis rutae hortinae admixtum.
Si uero sub melancholico humore cum insomnietate fuerit passio, epithymi decoctionem diurnis diebus 
ieiunis dabis aut die inter diem. Post haec uespertinum lauacrum adhibebis. Sin uero sub crasso uel 
tenacissimo humore fuerit passio, oxymel ieiunis dabis ex ysopo et peucedano et puleio et origano 
confectum. Nec non etiam et cucurbitas cufas id est <leui> cum appositione deduces in primis spondyli 
loco et spinae et lumbis, nouissimo etiam thoraci et praecordiis, in feminis uero et pubetenus sub umbilico 
et inguinibus. Post haec cucurbitis cum scarifatione uti oportet in utraque capitis parte iuxta auriculas in 
ipsis arteriosis locis, aliquando et uenam mediam si extantior apparuerit in fronte incides, et post III uel V 
detractionis dies ptarmico medicamento, id est sternutatorio ; nares sicut in lethargicis apoflegmatizabis, et 
post dies III apoflegmatismo expleto ieiunis ex radicibus uomitum prouocabis, et cibis inprimis triticeis et 
holerosis nutries, nam Graeci sitodis celachanodis dicunt, nouissimo uero uariis. Obseruandum autem a 
carnibus suinis et bubulinis ac caprinis et a leguminibus uniuersis et a uino et lauacris usque ad menses VI.
Trociscus <conueniens> scotomaticis, id est qui subito ante oculos tenebras patiuntur, et spiritu inflatis 
epilepticis. Recipit autem fel leporis, castorei, turis masculi, murrae, omnium III dr. singulas, mustelae 
iecoris sicci III, aceti cyatum I. Conficies et facies trociscos drachmales et dabis cum passo aut cum mulsa 
per dies VII aut VIIII.
Aliud. Trociscus conueniens epilepticis qui cuni tremore membrorum accessionem patiuntur. Recipit 
castorei, abrotani ; radicum panacis, omnium trium <scr.> IIII, piperis albi, rutae hortinae <scr.> binas, croci 
et cyperi <scr.> singulas. Aceto colliges et facies trociscos drachmales, ex quibus unum in potione dabis, 
habitudine corporis fortioribus cum uino mulso cyatis IIII, debilibus uero cum aqua mulsa. Oportet autem 
patientes post acceptam potionem currere. Et post haec epithima dia spermaton aut dia samsucu appones, 
et sanabis.
Ad epilepsiam. Hirundininum pullum de primario fetu luna prima apprehendens aperies, et inuenies 
<lapides in uentre> unum formosum et alium malefactum. Et ita ut terram non tangant, ligabis in pelle 
uitulina aut ceruina et in collo aut in brachio sinistro suspendes.
LXXII. Ad lumbricos.
Fiunt uel generantur lumbrici, quos Graeci elminthas dicunt, plerumque ex multo cibo accepto aut 
indigestione frequenti. Sequitur autem laborantes morsus stomachi et uentris nullis praecedentibus causis, 
et tussiculae modicissima ex causa prouocatae, somni etiam flegmatici id est saliuam per os ostendentes 
cum solutione corporis, et exurrectio sine ratione et pulsus inaequalis, aliquibus uero et fastidium. Pueris 
etiam dormientibus masticatio efficitur cum modica linguae exclusione. Schematizato etiam ore iacent, 
similiter ut illi qui post nimiam operationem resumunt. Et post diastema temporis modicissimi aliquotiens 
cum clamore exurgunt et cito iterum deponuntur et dentibus dormientes strident. Contingit uero hoc 
quotiens ipsa uiolenta insurrexerint animalia. Etiam et aliquibus occurrentes stomachi nausiae et morsus 
causationem faciunt. Aliquando et reiectantur singulariter aut cum aliquo humore flegmatico aut 
cholerico.
Curationis uero tempore maxime in acutis febribus, si et constrictio fuerit uentris, cataplasmandum ex lini 
seminis et lupini farina pari modo commixtis et cum mulsa is aqua concoctis. Cataplasmabis, oleo uiolaceo 
umbilicum tanges et molli lana operies et fasciabis. Et post expletos cataplasmatis dies cerotario ex 
absinthio et oleo cyprino confecto uentrem sub umbilicum usque cooperies. Et si uenter abstinuerit, in 
infantibus balanis iniectis depones, in aliis uero perfectis aetate clystere ex decoctione absinthii admixto 
melle deduces. et potionabis frequenter, maxime pueros, myxarum et myrtae et coriandri seminis, omnium 
trium specierum decoctione.
Epithima ad lumbricos excludendos siue necandos. Recipit farinae lupini tenuissimae <unc.> II, absinthii 
contusi et creti <unc.> I, myrtae uiridis S. Mittes in girba, et in uno diligenter contusis, optimo melle 
colliges et in linteolo illinitum medicamentum uisceribus mediis impones. Aliquando uero medicamento 
supra scripto admiscemus.
Aliud. Medulla ceruina oleo uiolaceo resoluta a neruis ceruicis quos tenontas dicunt per totam spinam 
usque ad sexum perungues, aut ipsum oleum uiolaceum singulariter tepefactum auribus instillabis et ipsas 
cauernas lana obtrudes.
Sin uero cum adiuncta solutione uentris fuerit lumbricorum passio cum rasurarum egestione, tunc stalticis, 
id est constrictoriis, sicut in dysenteria inicere oportet, et propinare plantaginis sucum aut granatas acidas 
aut sucum coliculi aut limaturam cornu ceruini in modum coclearii unius.
Si uero praeter febrem fuerit passio in diuturna aegritudine, quam Graeci chroniam uocant, etiam et 
lupinos amaros edendos dabis et santonicum caricis immissum et uinum uiolaceum.
Aliud. Ad lumbricos. Alium cum mentae foliis contritum et piperis modico, adiuncto aceto et oleo spano 
comestum lumbricos excludit.
Aliud. Folia persici contrita aut oliuae folia aut sambuci folia similiter contrita et super umbilicum imposita 
summe faciunt.
LXXIII. Ad elefantiasim.
Est autem elefantiasis corporis callositas operata sub melancholico humore ad similitudinem elefantorum, 
unde elefantiasis, ut supra dixi, passio nomen accepit. Haec autem signa patientes secuntur. Extantiae 
riposae, quas Graeci oncus octodes uocant, id est riposis uerticibus prominentes circa uultum et articulos, 
aduncta corporis mala habitudine, quam Graeci cachexian dicunt. ex qua passione frequenter summitates 
digitorum cadunt putrefactae, et uox eis aspera efficitur et anhelitum fetidum emittunt. Et fit ex putredine 
sanguinis corrupti circa cutem cruoris nigri uomitus, et immutatur in callosam qualitatem.
In curationibus uero in principio flebotomiam adhibebis cum secunda sanguinis detractione, quam 
epafaeresin uocant, et post VII aut XI detractionis dies iera logadio appellato antidoto pridie a cena 
obseruantibus in potione ieiunis dato uentrem purgabis tempore magis feruenti, sub Cane aut post Canem. 
Nam Hippocrates in aforismis sic ait, sub Cane aut post Canem debere unum quemque purgatorio operari. 
Quod antidotum iera facit ad uniuersas melancholicas causas, et conficitur sic. Murrae euforbii <scr.> 
singulas <semis>, agarici, ammoniaci, folii ellebori nigri, folii ... <dauci> cretici, squillae assae, dacrydii, 
omnium specierum VII <scr.> binas semis, coloquintidis interioris carnis, quam uulgus gelelam uocat, 
<scr.> V, aloes, epithymi, hyperici, bdellii, marrubii, polypodii, thymi, cassiae, chamaedryos, <dauci> 
cretici, cinnamomi, <omnium specierum XI> <scr.> binas, opopanacis, castorei, aristolochiae longae, piperis 
albi et longi et nigri, croci et sagapeni, petroselini macedonici, omnium specierum VIIII <scr.> singulas, 
mellis despumati quod suffecerit. Et est perfecta dosis <scr.> IIII. Aliquantis <scr.> III dabis, secundum 
hominis crasin, id est naturam uel temperantiam corporis. Et postquam diligenter fuerint purgati, lac 
asininum aut caprinum schiston appellatum, sicut in dysentericis, frequenter potui dabis, aut ptisanae 
sucum aut faeni graeci sucum similiter dabis ob lenificandam intestinorum rasuram ex antecedenti malo 
humore effectam.
Aliud. Ad elefantiasim. Coriariorum rus herbae uiridis suco cum uino tritae totum uultum penna illines.
Aliud. Ad strumam. Amylum optimum adiuncto modico cumino albo cum oui albumine tenui teres et 
horis serotinis totum uultum oblinies et per totam noctem siccari dimittes. Tunc lucescente die frigida aqua 
lauabis. Aliquando ob nimietatem callositatis etiam et guttae ammoniaci competentem modum supra 
dictis admiscemus.
Smegma faciens ad uultum, ad nigredines et ad lentigines, quas facus appellant, et ad solis ustiones, quas 
efelidas dicunt. Recipit ges asteros et cimoliae cretae <unc.> binas, cerussae et specularis assati <unc.> 
ternas, afronitri albi <unc.> I, fabae fresae pollinis lib. I. conficies et exinde uultum lauabis.
LXXIIII. Ad ragadas.
Ex antecedenti egestionis nimia duritia frequenter in sessu, quem Graeci edran uocant, diuersa podicis 
uitia efficiuntur, ut sunt ragades, id est hiatus, et tumores, quos Graeci flegmonas, et condylomata, quae 
nos latino sermone dicimus tubercula.
Propter ea curationis tempore cataplasma edricon appones, quod Latini sessorium dicunt. Et conficitur sic. 
Panis mundi medii infusi uino ueteri et rosae siccae similiter infusae <scr.> II, croci dimidiam, meliloti 
purgati sine semine in aqua cocti <scr.> III, faeni graeci pollinis <scr.> II, oui assi uitellum unum, olei 
rosacei quod suffecerit.
Alia quae appellatur a Graecis dactylice, id est podicalis, siquidem podicis uitia emendat. Recipit cerae 
<unc.> I, adipis anserini, plumbi combusti, ambarum specierum <unc.> singulas semis, ysopi attici suci, 
butyri, cerussae, omnium trium <unc.> binas. solubilia resolues et rasum cerotarium aridis commiscebis. 
Summe ducit cicatricem in omnibus locis.
Aliud medicamentum edricon, sycotice appellatum, ad condylomata et ragadas et ad podicis inuersiones, 
quas Graeci ectropas uocant, et ad dolores intolerabiles. Recipit spumae argenti, cerussae, mastices, 
omnium <unc.> ternas, cerae <unc.> VI, iusquiami uiridis suci, olei myrtini libras singulas. Quae sunt sicca 
teres cum suco iusquiami et sic cerotarium rasum admiscebis. et in usu tolles ex ipso medicamine et teres 
in mortario plumbeo cum rosaceo aut myrtino oleo donec crassescat, et illines locum. Et si uolueris, ex ipso 
medicamento emplastrum superimpones et ligabis.
LXXV. Ad idema.
Antiqui seu ueteres medici dicunt esse idema, quod nos aquosam inflationem dicimus, subalbidam et 
laxam extantiam quae ostendat digitorum impressione designatas concauitates corporis resurgere. Et fit 
uel generatur ex flegmatis substantia aut ex spiritu uaporoso circa pedes uel crura saepe eueniens in 
pthoes, hoc est in pthisicis et in cachexies, id est corporum malis habitudinibus. Frequenter si cum tenui 
febricula contigerit, hydropicas superaffert passiones, et maxime in cachecticis corporibus, id est mala 
habitudine aflectis, praesertim si et uentris fuerit cursus in isdem, ut dixi, passionibus, sub difficili 
temperantia corporis, quam Graeci dyscrasian uocant, stomachus nocetur.
In curationibus uero si cum constrictione uentris fuerit passio, cataplasmabis laborantes ex faeni graeci et 
lini semine et hordei farina, adiuncto sufficienti cumino et ruta, hieme et lauri bacis cum modico melle et 
oleo. Et postquam tuleris cataplasma, ante et retro cucurbitas dabis et lanis mundis loca tutabis et fasciabis. 
Et ieiunis antidotum diureticum dabis superius in nefretica passione conscriptum. Post haec epithima dia 
spermaton uel dia samsucu appones, et acri clystere uentrem deduces, aut certe oxymelle cathartico 
competenter purgabis, quod oxymel inferius in loco suo conscripsimus.
Sin uero cum feruore et tensione et grauedine cum aliquanto dolore ipsam tumoris siue inflationis 
extantiam in cruribus senserint aegrotantes tempore quo magis deambulauerint, oportet sola crura per 
totum leuioribus ac multis laceraturis scarifare eo modo quo superius ignem sacrum scarifare 
praecepimus, uel pro scarifatione sanguisugas appones. Et post detractionem sanguinis factam poscam 
cum modico alumine temperabis, ex qua posca penicillos rudes ac molliores moderate expressos 
superpones et ligabis. et post dies III dia iteon emplastrum appones. Aut certe illud quod a Graecis e 
barbaros appellatur similiter appones. nouissimo uero si aliqua forte remanserint, dia thapsias sicut in 
ischiadicis uteris.
LXXVI. Ad hydropicos.
Est autem hydropica passio diffusio humoris aquosi cum inflatione secundum retentionem spiritus isdem 
laborantibus effecta. Et sunt distantiae passionis duae, quarum una a ueteribus ascites nominatur, id est 
utriculosa, ab epatis uel splenis aut stomachi uel renum saxietate creata. Altera uero quae tympanites 
appellatur a pulmone contingit, ex quo pulmone sub ingenti uentositate uenter inflatus ostenditur, ita ut 
cum fuerit inspicientis palma pulsatus, tympani sonitum faciat, unde nomen ut supra dixi passio 
tympanites accepit. Sed illam primam quam asciten diximus haec signa secuntur. Insurrectio uentris 
superdistensa et <super> inguina et crura, albida efficitur. Quae inflatio cum digitis fuerit impressa 
concauitatis formam ostendit, quod Graeci entyposis uocant. Ceterae uero superpositae partes macie 
attenuatae efficiuntur, ut thorax pectus brachia. Etiam et potus nimia appetitio sequitur cum retentione 
humoris, ex qua retentione humor intra spatia uentris inclusus semipleni utriculi similitudinem ostendit. 
Unde nomen proprie passio ascites, ut dixi, accepit. Tympaniten hydropem haec signa secuntur. 
Insurrectio uentris et distensio praecordiorum et uenarum subtractio. Et ipse a supra dictis minus sitit. 
Aliquando etiam peiorante passione tussi exagitantur. Nam generaliter Hippocrates omnibus hydropicis, 
plus autem a pulmone patientibus, in aforismis sic ait : hydropicum si tussis obtinuerit, hoc est 
exagitauerit, sine spe efficitur. Etenim tussis, secundum expositionem Magni iatrosofistae, si hydropicum 
ut supra dixi exagitauerit, aquosus omnis humor dissoluitur, ut per omne corpus effusio efficiatur.
Ob diligentiam uero curationis chamaedryos, asarum, elelisfaci semen id est herbae saluiae, dauci cretici 
semen id est pastinacae hortensis, petroselini macedonici, feniculi radicem, graminis radicem, haec et 
singulariter et simul in uno decoques in aqua et ipsam decoctionem mane et ad noctem potui dabis. Et 
excludet uel inaniet per uesicam hydropicis aquosum humorem. Etiam et per uentrem suprascriptum 
humorem hydragogo dato similiter excludes, hoc est cocci gnidii optimi id est non uetustissimi sed nouelli 
ex locis maritimis collecti grana competentia aut XXVIIII aut XXXI aut XXXVII singularia aut bina cum 
modicissimo nitro uua passa singula enucleata includes et dabis uespertino tempore abstinentibus a cena 
cata en id est singulatim comedenda, et postquam comederint tres guttas aquae calidae superbibendas 
dabis.
Aliud hydragogon fortioris uirtutis, quod et per uentrem et per urinam et per uomitum hydropicis 
aquosum depurgat humorem. Aeris usti in modum fabae aegyptiae, stercoris columbini agrestis <scr.> I, 
rutae hortinae uiridis foliorum <scr.> II simul in uno diligenter tritas cum uini cyatis tribus potui dabis.
Aliud. Sambuci radicis cortices tundes et exprimes et ex ipso suco expendes <unc.> I et superaddes mellis 
coclearia III et dabis cum aquae calidae cyatis III. Tunc sufficienter ipsos laborantes deambulatione mouere 
iubebis. Et postquam siue per uentrem siue per urinam aquoso humore fuerint exinaniti, refectioni dabis 
aut piscem aut aliquid ex uolatilibus. et iterum post dies V aut VII simplici purgatorio et sine aliqua 
malignitate, quod Graeci acaciston uocant, non solum semel, sed et secundo interiecta una uel duabus 
ebdomadis si uires permittunt, uentrem purgabis. Et conficitur sic. Scammoniae assatae semunciam, 
nucleorum pini, piperis, uuarum enucleatarum, cocci gnidii id est seminis turbisci, omnium quattuor 
grana quina, mellis libram. Diligenter conficies et in doliolo uitreo repones. Et quando uti uolueris dabis 
coclearium I aut II cum calidae sufficienti modo.
Aliud hydropicis, maxime hiemis tempore, si forte nimia tensio uel saxietas, quam scirrosin dicunt, 
praecordiis aut in splene aut in renibus occurrerit, et in corporibus natura frigidis. Oportet sacculo 
desiccatorio et ex parte relaxatorio uti. Recipit hordei farinae et faeni graeci farinae et erui et cumini et 
stafisagriae et salis, omnium sex <sext.> binos, maluae seminis moliti farinae et absinthii cymae et marrubii 
sicci et bacarum lauri et anisi et nitri, omnium <sext.> singulos. Quae tundenda sunt tundes et rarissimo 
cribro cernes, et quae molenda sunt moles manuali mola, et sic in uno commiscebis. Coques in uino et 
aquae modico et oleo, et sacculo inclusis loca quae patiuntur uaporabis, et subter perungues oleo inferius 
scripto, et post uaporationem adhibitam loca tutabis et fasciabis. Quod autem oleum conficitur sic. Recipit 
cucumeris agrestis radicis uiridis <unc.> VI, afronitri <unc.> II, aluminis lipari <unc.> I, olei libras II S. 
Radicem minutatim incides et simul cum aliis speciebus coques in oleo et aceto donec oleum remaneat, et 
uteris.
Potio ad hydropes. Absinthii uiridis turiones minores numero sex et florem spinae albae diligenter teres 
cum piperis granis XII, et diurna potione uini ueteris dabis triduo aut per dies V. Et per singulos dies hoc 
facies.
Cataplasma hydropicis conueniens. Etiam et spleneticis optime facit. Recipit capparis radices siccas, 
absinthii cymam, cuminum, bacas lauri, faeni graeci et hordei pollinem. Omnia tundes et coques in melle 
et aceto, et appones ad uesperam et sines totam noctem, mane uero mutabis. Hoc frequenter facies.
Epithima hydropicis conueniens. Epithima dicunt Graeci medicamentum quod stomacho et praecordiis 
simul et uentri superponatur, cum fuerit panno inunctum. Recipit afronitri cibaria <..>, cupressi uiridis 
spaerularum ; torrefacti nitri libras singulas, absinthii, stafisagriae, caricarum pinguium libras binas, passi 
cretici quod suffecerit. Conficitur sic. Spaerulas cupressi uiridis in uino aminaeo in cacabo nouo decoques 
donec leuiter torrescant, et sic in girba mittes et tundes, et sic iterum diligenter teres. Etiam et caricas 
separatim diligenter tundes et sic tunsas admiscebis. Tunc deinde omnia quae sunt tunsa et sicca et creta 
adiunges et adiecto passo simul tundendo in unitatem coges, et uteris.
Epithima Filagrii conueniens hydropicis ad diffusiones humoris per totum corpus, quas parecchysis 
dicunt. Recipit erui farinae tenuissimae, anisi, cumini, hordei pollinis, chamaeleontis nigri radicis id est 
sefra, salis fossilis, bacarum lauri ; nitri ; cardamomi, faeni graeci moliti ; omnium specierum X dr. 
tricenas ; cerae, resinae pinalis quam pituinam dicunt lib. II ; olei ueteris quod suffecerit. Quae sunt sicca 
tundes et cernes ; tunc cum uini ueteris <unc.> VIIII teres, et sic solubilia soluta et in mortario refusa siccis 
commiscebis et in unitatem coges.
Aliud. Cretam cimoliam cum alumine scisso aqua resolues et per totum ab inguinibus et pectine usque ad 
pedes in sole oblines.
Aliud ad hydropicos. Sympasma desiccatorium arenae feruentis adobrutione, quam ammochosian uocant, 
et hydropica et sicca lauatio, quae a Graecis xerolusia appellatur. Id est sympasmate prius corpori sudanti 
in aere bono lauacrorum asperso, et sic sabano sicco detergantur, et alia multa cyclico modo. mirabiliter 
operatur.
LXXVII. Ad praefocationem matricis.
Praefocationem matricis sequitur subitus casus, uocis amputatio ut obmutescant, et apprehensio sensus, 
dentium confixio et stridor rapidus ita ut accessionis tempore una pars oris ad alteram partem conduci 
uideatur, articulorum contractio, praecordiorum suberectio, ipsius matricis ad superiores partes 
subfugium. Tunc etiam thoracis extantia efficitur et pulsus paruitas, aliquibus et alienatio mentis et iterum 
subita resumptio ita ut omnia quae in accessione senserint dimissionis tempore recordentur.
In curationibus uero opopanax aut capilli mulierum exusti aut caprae, aut pix combusta naribus 
applicetur. Desinent praefocationes matricis. Inferius uero in ipsis genitalibus locis aut opobalsamum aut 
nardum aut folium appones, etiam et optimo styrace suffies. Sic enim matrix poterit fetidis odoribus a 
superioribus ad inferiora fugari et loco proprio reuocari, cum melioribus et iucundis ad inferiores partes 
fuerit inuitata et prouocata. Etiam et cucurbitas cufas <id est leui> cum appositione a superioribus partibus 
usque ad inguina blande deduces.
Aliud. Cumini torrefacti coclearium I diligenter teres et cum uino mixtum ieiunis dabis.
Aliud. Vulpeculae adeps aut caprae cum modico bitumine tritus et in pesso appositus praefocationem 
matricis mitigat.
Trociscus ypocapnistos id est suffumigatorius faciens ad menstrua deducenda et ad matricis adscensum 
siue supernum recursum, quem Graeci anadromen dicunt, et ad praefocationem matricis optime faciens. 
Recipit dictamni cretici, artemisiae, paeoniae, lapidis gagatis, aristolochiae rotundae, bacarum lauri, 
ungulae mulinae, omnium VII <unc.> I, styracis calamitae, bituminis iudaici, ambarum specierum <unc.> 
ternas. Conficies et uteris.
LXXVIII. Ad procidentem matricem.
Matricis prominentem casum, quem Graeci proptosin uocant, sanant naribus applicata opobalsamum, 
nardum, folium optimum, styrax et omnia bene redolentia, inferius autem subfumigando pix lana 
<combusta> et omnia fetida. Si uero post partum fuerit matricis tumor aut prominens casus, lanam 
sucidam in spaerulae modum formatam et in uino et oleo tepefacto lanas infusas et mediocriter expressas 
appones et fasciabis.
Pessus chalasticus faciens ad resoluendas duritias matricis, ubi proptosis minime fuerit facta. Recipit lilii 
floris, olei cyprini, aut rosacei si forte aestas fuerit, adipis anserini, faeni graeci pollinis tenuissimi, 
medullae ceruinae, cerae ponticae, omnium VI <unc.> singulas, oui assi uitellum unum. Conficies et uteris.
Pessus malacticus, id est mollitorius, ad resoluendas matricis duritias siue stricturas. recipit oui assi uitelli, 
cerae, diachylon medicamenti, omnium trium paria pondera, olei rosacei quod suffecerit.
Aliud pessarium conueniens ad dolorem uesicae et matricis. Recipit croci <scr.> I, oui assi uitellum I, 
cerussae <scr.> IIII, cerae ponticae, adipis anserini, adipis gallinacei, olei rosacei, omnium IIII <scr.> 
octonas.
Aliud pessarium malacticum. Recipit faeni graeci torrefacti pollinis tenuissimi, cerae, adipis gallinacei, 
adipis anserini <scr.> I, olei rosacei quod suffecerit.
Aliud pessarium simplex id est dia tessaron ad mitigandum matricis calorem et ad duritiam uel callositates 
et ad sordida quaeque purganda. Et uniuersas matricis indignationes quae fieri solent absoluet. Recipit oui 
crudi medullam croceam et olei rosacei et mellis despumati optimi et olei susini paria pondera. Diligenter 
commixtis uteris in pesso.
Encolpismi confectio ad siccitatem et relaxandam constrictionem et ad duritiam matricis, etiam ad 
obdulcandam acredinem. Faeni graeci et lini seminis et ptisanae, omnium trium paria pondera 
commiscebis et cum aqua dulci coques ut sucum faciant non nimis mucilentum, et diligenter ipsum sucum 
liquabis. Potione lauata admiscebis mellis despumati coclearium I aut duo, admiscebis et olei susini 
tantundem, et sic in uno commixtis et tepefactis encolpizabis per corneum metrenchyten appellatum <id 
est> supino schemate iacentis in sinum mulieris infundes, quem Graeci colpon appellant. Quod si ad 
praesens metrenchyten non inueneris, per enetera osseum uesica aptata id facies.
LXXVIIII. Ad metromaniam.
Metromaniam latino sermone matricis furores siue insaniam dicimus. Hoc medicamentum conuenit, et ad 
omnia carcinomata matricis id est cancerosa, et ad alia dyscola id est difficilia ualde bonum et probatum. 
Recipit croci opii galbani auripigmenti, omnium IIII <scr.> quaternas, olei dadini et nardini <unc.> 
singulas. Conficies et uteris post annum aut certe post VI menses in pesso in modum fabae aegyptiae 
maioris aut in modum auellanae nucis appositum.
LXXX. Ad aperiendam matricem.
Flebotomia in cruribus supra talos interiores adhibita patefacit matricem.
Aliud. Nitrum album cum melle et cum resina terebintina et oleo ueteri illinitum aut orificio matricis 
appositum patefacit.
Aliud. Fel bubulinum cum ruta similiter facit.
Aliud. Caricarum pinguium caro cum nitro et oleo cyprino contrita similiter operatur.
Aliud. Pessarium menstrualem sanguinem prouocans, quod Graeci emagogon dicunt. Etiam et mortuos 
fetus excludit. Accipit autem pulei, <mellis> acapni, absinthii pontici cymae <scr.> ternos, nitri <scr.> VIIII, 
mellis quod suffecerit.
Aliud. Potio menstrualem sanguinem prouocans. Recipit fu, asari radicis, mellis acapni, omnium IIII <scr.> 
binas. Dictamni cretici manipulum I, passi cretici <scr.> III. Simul omnia in cacabo nouo sufficienter 
decoques et in usu exinde potui dabis cyatum unum semis mox lotae.
LXXXI. Ad accelerandum partum.
Thymum tritum et cum uino potatum accelerat partum.
Aliud. Faeni graeci semen et ibisci radicem quam althaeam uocant et marrubii herbae manipulos II et lini 
semen simul omnia in aqua decoques, et ipsa decoctio in encathismate, id est in balneo, supra sellam 
sedenti patefactis pedibus ante et retro podici adhibita confestim excludit quae diu tenebantur.
Aliud. Resina frixa suffita aut in pecudum uel boum galbanum suffitum, aut elleborum nigrum aut styrax 
aut uini faex suffita non solum secundas mulierum sed etiam fetus mortuos excludit.
Item potio. Tria grana de medio citri tolles et teres et cum potione aquae calidae dabis, et continuo curabit.
LXXXII. Ad emorragian matricis.
Matricis emorragian latino sermone sanguinis fluxum uel profluuium dicimus. Et est passio incurabilis, 
maxime si longi temporis sit et ex antecedenti frequenti abortione et secundum putredinem arteriarum 
fuerit creata.
Ob diligentiam uero curationis oportet in principio, antequam passio tempore diuturno ueterescat, ea 
adhibere quae ualeant uirtute styptica omnia soluta densando uel constringendo sanare, hoc est rosam 
siccam, lenticularum turiones uirides, myrtam siccam, siliquae graecae aridos ramulos et caducum 
granatae. Omnia in uno mixta decoques ex duabus partibus aquae et una uini, et ptygmate confecto 
diligenter fomentabis, et inicies ex ipso liquore supino schemate iacenti pedibus patefactis, subposito prius 
clunibus ceruicali ut renes patientis sursum erigantur, quod Graeci anatropen dicunt. Tunc mannae turis, 
aluminis scissi parte singula, caduci granatae dimidia parte cum ptygmate supra scripto contrita usque ad 
mellis crassitudinem, abstinet profluuium sanguinis iniecta.
Aliud. Granatae siccae corium et pini cortex et galla et acantha aegyptia adhibita similiter operantur.
Aliud. Acacia cum hypoquistidis suco et decoctione rosae contrita et in floculo apposita abstinet fluxum.