VARIARUM LIBRI DUODECIM - LIBER PRIMUS.
 
I. ANASTASIO IMPERATORI THEODERICUS REX. 
<1> Oportet nos, clementissime imperator, pacem quaerere, qui causas iracundiae 
cognoscimur non habere: quando ille moribus iam tenetur obnoxius, qui ad iusta 
deprehenditur imparatus. omni quippe regno desiderabilis debet esse 
tranquillitas, in qua et populi proficiunt et utilitas gentium custoditur. haec 
est enim bonarum artium decora mater, haec mortalium genus reparabili 
successione multiplicans facultates protendit, mores excolit: et tantarum rerum 
ignarus agnoscitur qui eam minime quaesisse sentitur. <2> Et ideo, piissime 
principum, potentiae uestrae conuenit et honori, ut concordiam uestram quaerere 
debeamus, cuius adhuc amore proficimus. uos enim estis regnorum omnium 
pulcherrimum decus, uos totius orbis salutare praesidium, quos ceteri dominantes 
iure suspiciunt, quia in uobis singulare aliquid inesse cognoscunt, nos maxime, 
qui diuino auxilio in re publica uestra didicimus, quemadmodum Romanis 
aequabiliter imperare possimus. <3> Regnum nostrum imitatio uestra est, forma 
boni propositi, unici exemplar imperii: qui quantum uos sequimur, tantum gentes 
alias anteimus. hortamini me frequenter, ut diligam senatum, leges principum 
gratanter amplectar, ut cuncta Italiae membra componam. quomodo potestis ab 
Augusta pace diuidere, quem non optatis a uestris moribus discrepare? additur 
etiam ueneranda Romanae urbis affectio, a qua segregari nequeunt quae se nominis 
unitate iunxerunt. <4> Proinde illum et illum legationis officio ad serenissimam 
pietatem uestram credidimus destinandos, ut sinceritas pacis, quae causis 
emergentibus cognoscitur fuisse uitiata, detersis contentionibus in sua deinceps 
firmitate restituta permaneat: quia pati uos non credimus inter utrasque res 
publicas, quarum semper unum corpus sub antiquis principibus fuisse declaratur, 
aliquid discordiae permanere. <5> Quas non solum oportet inter se otiosa 
dilectione coniungi, uerum etiam decet mutuis uiribus adiuuari. Romani regni 
unum uelle, una semper opinio sit. quicquid et nos possumus, uestris praeconiis 
applicetur. <6> Quapropter salutationis honorificentiam praeferentes prona mente 
deposcimus, ne suspendatis mansuetudinis uestrae gloriosissimam caritatem, quam 
ego sperare debui, etiamsi aliis non uideretur posse concedi. cetera uero per 
praesentium latores pietati uestrae uerbo suggerenda commisimus, ut nec 
epistularis sermo redderetur extensior nec aliquid pro utilitatibus nostris 
praetermisisse uideremur. 
II. THEONI V. S. THEODERICUS REX. 
<1> Comitis Stephani insinuatione comperimus sacrae uestis operam, quam nos 
uoluimus necessaria festinatione compleri, disrupto magis labore pendere: cui 
usum subtrahendo sollemnem abominandam potius inferre cognosceris tarditatem. 
credimus enim aliquem prouenisse neglectum, ut aut crines illi lactei, carneo 
poculo bis terque satiati, pulcherrima minus ebrietate rubuerint aut lanae non 
hauserint adorandi muricis pretiosissimam qualitatem. <2> Quapropter si 
perscrutator Hydrontini maris intusa conchylia sollemniter condidisset apto 
tempore, aceruus ille Neptunius, generator florentis semper purpurae, ornator 
solii, aquarum copia resolutus imbrem aulicum flammeo liquore laxauerat. color 
nimio lepore uernans, obscuritas rubens, nigredo sanguinea regnantem discernit, 
dominum conspicuum facit et praestat humano generi, ne de aspectu principis 
possit errari. <3> Mirum est substantiam illam morte confectam cruorem de se 
post spatia tam longi temporis exudare quod solet uiuis corporibus uulnere 
sauciatis effluere. nam cum sex paene mensibus marinae deliciae a uitali fuerint 
uigore separatae, sagacibus naribus nesciunt esse grauissimae, scilicet ne 
sanguis ille nobilis aliquid spiraret horroris. haec cum infecta semel 
substantia perseuerat, nescit ante subtrahi quam uestis possit absumi. <4> Quod 
si conchyliorum qualitas non mutatur, si torcularis illius una uindemia est, 
culpa nimirum artificis erit, cui se copia nulla subtraxit. in illis autem 
rubicundis fontibus cum albentis comas serici doctus moderator intinxerit, 
habere debet corporis purissimam castitatem, quia talium rerum secreta refugere 
dicuntur immunda. <5> Haec si omnia constiterint, si in nulla parte praetermissa 
uidetur esse sollemnitas, miramur tua te pericula minime cogitasse, dum 
sacrilegus sit reatus neglegentiae in tali ueste peccare. quid enim agunt tot 
artifices, tot nautarum cateruae, tot familiae rusticorum? tu quoque comitiua 
subuectus tantis iubes, tanta te istius nominis praesumptione defendis, ut, cum 
regale opus crederis agere, in multis uidearis tibi ciuibus imperare. <6> Hoc 
ergo remissio tua neglegit, quod te et in prouincia subuexerat et ad conspectum 
principis honorabilem uenire faciebat. quod si te facultatis tuae adhuc cura non 
deserit, si salutis propriae tangit affectus, intra illum diem, imminente tibi 
harum portitore, cum blatta, quam nostro cubiculo dare annis singulis consuesti, 
uenire festina: quia iam non compulsorem ad te mittimus, sed ultorem, si aliqua 
credideris ludificatione tardandum. <7> Verum talis tantaque res quam facili 
legitur inuenta compendio! cum fame canis auida in Tyrio litore proiecta 
conchylia impressis mandibulis contudisset, illa naturaliter umorem sanguineum 
defluentia ore eius mirabili colore tinxerunt. et ut est hominibus occasiones 
repentinas ad artes ducere, talia exempla meditantes fecerunt principibus decus 
nobile dare rem, quae substantiam noscitur habere mediocrem. Eoa Tyros est 
Hydron Italica, aulicum profecto uestiarium, non antiqua custodiens, sed iugiter 
nouella transmittens. uide ergo, si quis te patiatur minus implere, quod nos tam 
necessarie cognoscis expetere. 
III. CASSIODORO V. I. ATQUE PATRICIO THEODERICUS REX. 
<1> Quamuis proprio fruatur honore quod est natura laudabile, nec desint 
probatae conscientiae fasces, cum generat animo dignitates—omnia siquidem bona 
suis sunt iuncta cum fructibus, nec credi potest uirtus quae sequestratur a 
praemio—tamen iudicii nostri culmen excelsum est: quoniam qui a nobis 
prouehitur, praecipuis plenus meritis aestimatur. <2> Nam si aequabilis 
credendus est quem iustus elegerit, si temperantia praeditus quem moderatus 
asciuit, omnium profecto capax potest esse meritorum, qui iudicem cunctarum 
meruit habere uirtutum. quid enim maius quaeritur quam ibi inuenisse laudum 
testimonia, ubi gratificatio non potest esse suspecta? regnantis quippe 
sententia iudicium de solis actibus sumit, nec blandiri dignatur animus domini 
potestate munitus. <3> Repetantur certe quae te nostris sensibus infuderunt, ut 
laboris tui fructum capias, cum nostris animis singula suauiter inhaesisse 
cognoscas. in ipso quippe imperii nostri deuotus exordio, cum adhuc 
fluctuantibus rebus prouinciarum corda uagarentur et neglegi rudem dominum 
nouitas ipsa pateretur, Siculorum suspicacium mentes ab obstinatione praecipiti 
deuiasti, culpam remouens illis, nobis necessitatem subtrahens ultionis. <4> 
Egit salubris persuasio, quod uehemens poterat emendare districtio. lucratus es 
damna prouinciae, quae meruit sub deuotione nescire: ubi sub praecinctu Martio 
ciuilia iura custodiens publica priuataque commoda inauarus arbiter aestimabas 
et proprio censu neglecto sine inuidia lucri morum diuitias retulisti, excludens 
uel querelis aditum uel derogationibus locum: et unde uix solet reportari 
patientiae silentium, uoces tibi militauere laudantium. nouimus enim testante 
Tullio, Siculorum natura quam sit facilis ad querelas, ut solita consuetudine 
possint iudices etiam de suspicionibus accusare. <5> Sed non eo praeconiorum 
fine contenti Bruttiorum et Lucaniae tibi dedimus mores regendos, ne bonum, quod 
peregrina prouincia meruisset, genitalis soli fortune nesciret. at tu 
consuetudinem deuotionis impendens eo nos obligasti munere, quo tibi nos putamus 
omnia reddidisse: inde amplificando debitum, unde credi poterat absolutum. 
egisti per cuncta iudicem totius erroris expertem, nec inuidia quempiam 
deprimens nec gratia blandiente sublimans. quod cum ubique sit arduum, tum fit 
in patria gloriosum: ubi necesse est aut gratiam parentela prouocet aut odium 
longae contentiones exasperent. <6> Oblectat igitur nos actus praefecturae 
recolere, totius Italiae notissimum bonum, ubi cuncta prouida ordinatione 
disponens ostendisti, quam leue sit stipendia sub iudicis integritate dependere. 
nullus grauanter obtulit quod sub aequitate persoluit, quia quicquid ex ordine 
tribuitur, dispendium non putatur. <7> Fruere nunc bonis tuis et utilitatem 
propriam, quam respectu publico contempsisti, recipe duplicatam. haec est enim 
uitae gloriosa commoditas dominos esse testes, ciues habere laudantes. <8> His 
igitur tot amplissimis laudibus incitati patriciatus tibi apicem iusta 
remuneratione conferimus, ut quod aliis est praemium, tibi sit retributio 
meritorum. macte, summe uir, felicitate laudabili, qui ad hanc uocem dominantis 
animos impulisti, ut bonorum tuorum potius fateamur esse quod cedimus. sint haec 
diuina perpetua, ut, cum haec pro remuneratione tribuimus, meliora iterum tuis 
meritis exigamur. 
IV. SENATUI URBIS ROMAE THEODERICUS REX. 
<1> Optamus quidem, patres conscripti, coronam uestram diuersorum fascium flore 
depingi: optamus, ut Libertatis genius gratam uideat turbam senatus. conuentus 
siquidem talium est dignitas imperantum, et quicquid in uobis festiua 
gratulatione respicitur, nostris uere laudibus applicatur. <2> Illud tamen 
maxime desideranter appetimus, ut collegium uestrum ornent lumina dignitatum, 
quando decenter augmenta patriae reddunt, qui aulica potestate creuerunt. hos 
uiros nostra perscrutatur intentio: his morum thesauris gaudemus inuentis, in 
quibus uelut figuratis honorum uultibus clementia nostrae serenitatis 
exprimitur. <3> Hinc est quod Cassiodoro illustri et magnifico uiro praecipua in 
re publica claritate notissimo, patriciatus dedimus pro remuneratione suggestum: 
ut honore magni nominis declararentur merita seruientis. qui non fragili 
felicitate prouectus fortunae ludo ad apicem fascium repentinis successionibus 
euolauit, sed, ut crescere uirtutes solent, ad praeconii fastigium conscendit 
gradibus dignitatum. <4> Primus enim, ut scitis, amministrationis introitus 
comitiuae priuatarum mole fundatus est, ubi non tirociniorum infirmitate 
titubans nouitatis uitio uel innocenter errauit, sed abstinentiae firmato 
uestigio imitando uixit exemplo. qui mox deinde sacrarum largitionum honore 
suscepto creuit conuersationis laude, quantum profecerat dignitate. <5> Quid 
prouinciis redditam disciplinam, quid diuerso generi hominum monimenta iustitiae 
infusa referamus? uixit tanta continentia, ut aequitatem et institueret monitis 
et doceret exemplis. facilis enim recti persuasor est innocens iudex, sub cuius 
praedicabili conuersatione pudet mores probabiles non habere. quis enim uereatur 
scelus, cuius in suggestu gremii complicem uidet? in cassum personam fictae 
seueritatis inducit, cum auarus pecuniae ambitum dissuadet, cum legibus parendum 
censet iniustus. non habet distributionis genium, cui auctoritatem libera 
conscientia non ministrat, quoniam excessus tunc sunt in formidine, cum 
creduntur iudicibus displicere. <6> His itaque sub praecedenti roge gymnasiis 
exercitatus emeritis laudibus ad palatia nostra peruenit. meministis enim, et 
adhuc uobis recentium rerum memoria ministratur, qua moderatione praetoriano 
culmini locatus incederit et euectus in celsum inde magis despexerit uitia 
prosperorum. <7> Nullo quippe, ut plerisque moris est, elatus fauore fortunae in 
cothurnum se magnae potestatis erexit, sed aequitate cuncta moderatus gratiam 
nostram in se non reddidit odiosam. maiora sibi fecit optari, dum intra 
modestiae terminos magna cohibuit. hinc est enim probatae conscientiae 
gratissimus fructus, ut, quamuis summa potuerit adipisci, iudicetur tamen ab 
omnibus plus mereri. iunxit bene cum uniuersorum gaudiis nostra compendia, 
aerario munificus et iuste soluentibus gratiosus. <8> Sensit tunc res publica ex 
illo coetu Romuleo innocentiae uirum, qui licet se moderando gloriosum fecerit, 
hoc tamen maius contulit, quod bonae actionis exemplum sequentibus dereliquit. 
pudet enim eum peccare, qui laudatis uidetur potuisse succedere. fuit itaque, ut 
scitis, militibus uerendus, prouincialibus mitis, dandi auidus, accipiendi 
fastidiosus, detestator criminis, amator aequitatis. quod non fuit illi 
custodire difficile, qui se a rebus alienis decreuerat abstinere. est enim 
inuicti animi signum famae diligere commodum et lucra potius odisse causarum. 
<9> Verum haec in illo iure mirentur, qui patris atque aui mores nobilissimos 
nesciuerunt. Cassiodoros siquidem praecedentes fama concelebrat. quod uocabulum 
etsi per alios uideatur currere, proprium tamen eius constat esse familiae. 
antique proles, laudata prosapies, cum togatis clari, inter uiros fortes eximii, 
quando et ualitudine membrorum et corporis proceritate floruerunt. <10> Pater 
enim candidati sub Valentiniano principe gessit tribuni et notarii laudabiliter 
dignitatem: honor qui tunc dabatur egregiis; dum ad imperiale secretum tales 
constet eligi, in quibus reprehensionis uitium nequeat inueniri. <11> Sed ut se 
pares animi solent semper eligere, patricio Aetio pro iuuanda re publica magna 
fuit caritate sociatus: quem tunc rerum dominus propter sapientiam sui et 
gloriosos in re publica labores in omni consilii parte sequebatur. ad Attilam 
igitur armorum potentem cum supra dicti filio Carpilione legationis est officio 
non irrite destinatus. uidit intrepidus quem timebat imperium; facies illas 
terribiles et minaces fretus ueritate despexit nec dubitauit eius 
altercationibus obuiare, qui furore nescio quo raptatus mundi dominatum 
uidebatur expetere. <12> Inuenit regem superbum, sed reliquit placatum et 
calumniosas eius allegationes tanta ueritate destruxit, ut uoluisset gratiam 
quaerere, cui expediebat pacem cum regno ditissimo non habere. erigebat 
constantia sua partes timentes, nec inbelles sunt crediti, qui legatis talibus 
uidebantur armari. pacem retulit desperatam. cuius legatio quid profecerit, 
datur intellegi, quae tantum est gratanter excepta, quantum et uidebatur optata. 
<13> Mox honorem illustratus, mox redituum dona aequus arbiter offerebat. sed 
ille potius natiua moderatione ditissimus dignitatem suscipiens otiosam in 
remunerationis locum expetiit amoenissima Bruttiorum. negare illi non potuit 
optatam quietem, qui eum reddiderat ab inmani hoste securum: tristis ab obsequio 
suo reliquit, quem sibi necessarium fuisse cognouit. <14> Auus enim Cassiodorus 
inlustratus honore praecinctus, qui eius generi non poterat abnegari, a 
VVandalorum incursione Bruttios Siciliamque armorum defensione liberauit, ut 
merito primatum in illis prouinciis haberet, quas a tam saeuo et repentino hoste 
defendit. debuit itaque uirtutibus eius res publica, quod illas prouincias tam 
uicinas Gensiricus non inuasit, quem postea truculentum Roma sustinuit. <15> Hi 
autem et in partibus Orientis parentum laude uiguerunt. Heliodorus enim, qui in 
illa re publica nobis uidentibus praefecturam bis nouenis annis gessit eximie, 
eorum consanguinitati probabatur adiungi. genus in utroque orbe praeclarum, quod 
gemino senatui decenter aptatum tamquam duobus luminibus oculatum purissima 
claritate radiauit. quo enim se quaeuis nobilitas ultra distendit quam haec, 
quae in utroque orbe clara esse promeruit? <16> Vixit et ipse in prouincia 
honore iudicis et securitate priuati: cunctis illis nobilitate potior omnium ad 
se animos adtrahebat, ut qui libertatis iure non poterant subdi, uiderentur 
magis continuis beneficiis suauiter obligari. <17> Tanta quin etiam patrimonii 
sui ubertate gloriatus est, ut inter reliqua bona equinis gregibus principes 
uinceret et donando saepius inuidiam non haberet. hinc est, quod candidatus 
noster Gothorum semper armat exercitus et, bono instituto melior, quod a 
parentibus accepit hereditaria largitate custodit. <18> Quae ideo per ordinem 
nostra dignatio percucurrit, ut unusquisque intellegat et parentum suorum apud 
nos laudes posse reparare qui uiuere praeclaris elegerit institutis. et ideo, 
patres conscripti, quia uobis est commodus honor bonorum et iudicium nostrum 
uester comitatur assensus, prospero auspicio suscipiator eius prouectus, qui 
sibi fecit gratiam patere cunctorum. est enim potius uicissitudo quam praemium, 
ut qui uos probabili actione coluerunt, reciproco fauore gratulentur. 
V. FLORIANO V. S. THEODERICUS REX. 
<1> In inmensuns trahi non decet finita litigia. quae enim dabitur 
discordantibus pax, si nec legitimis sententiis adquiescant? unus enim inter 
procellas humanas portus instructes est, quem si homines feruida uoluntate 
praetereunt, in undosis iurgiis semper errabunt. <2> Et ideo spectabilitati tuae 
praesentibus effamur oraculis, quatenus, si ita res se habet, ut a praesentibus 
supplicatur, et in comitis Annae iudicio Mazenis fundi controuersia statutis 
legitimis est decisa nec aliqua probatur appellatione suspensa, quae sunt 
decreta seruentur. <3> Quia sicut nolumus oppressis negare iudicium, ita 
irrationabilibus querelis non praebamus assensum. cogi enim debet, ut sit 
quietus, qui suo uitio renuit esse pacificus. nam et medendi peritus inuitum 
frequenter saluat aegrotum, dum uoluntas recta in grauibus passionibus non est, 
sed potius illud appetitur quod a salutis iudice grauare posse sentitur. 
VI. AGAPITO V. I. P. U. THEODERICUS REX. 
<1> Decet principem cura quae ad rem publicam spectat augendam, et uere dignum 
est regem aedificiis palatia decorare. absit enim ut ornatui cedamus ueterum, 
qui inpares non sumus beatitudine saeculorum. <2> Quapropter in Rauennati urbe 
basilicae Herculis amplum opus aggressi, cuius nomini antiquitas congrue 
tribuit, quicquid in aula praedicabili ammiratione fundauit, magnitudini tuae 
studiosissime delegamus, ut secundum breuem subter annexum de urbe nobis 
marmorarios peritissimos destinetis, qui eximie diuisa coniungant, ut uenis 
colludentibus illigata naturalem faciem laudabiliter mentiantur. de arte ueniat 
quod uincat naturam: discolorea crusta marmorum gratissima picturarum uarietate 
texantur, quia illud est semper in pretium, quod ad decorem fuerit exquisitum. 
<4> His sumptus subuectionesque praestabis: ne quemquam nostrum grauet imperium, 
quod ad utilitatem uolumus respicere singulorum. 
VII. FELICI V. C. THEODERICUS REX. 
<1> Venantii tutoris Plutiani aditione cognouimus in ea te, qua non decuerat, 
actione uersatum, ut eum, quem sumptu proprio iuuare debuisses, dispendio 
proprietatis affligeres. affinitatem quippe tuam solacia debuerant impensa 
testari. quale ergo uidetur sanguine coniunctis, quod criminosum probaretur 
extraneis? <2> Atque ideo praesenti iussione censemus, ut, quicquid a Neoterio 
prodiga uoluntate lasciuo te non tam comparasse quam subripuisse cognoscis, 
incorporanda militi nostro sine aliqua dilatione restituas, ne nos huius modi 
factum cogas legibus uindicare, qui nunc uidemur omnia mansuetudine temperasse. 
perire enim pupillo non patimur quod parentibus sub nostra laude dederamus. 
grauissimum est enim per calumniam subtrahi, quod collatum est munificentia 
principali. <3> Reliqua uero, quae pro iugalis tuae assereris portione contempto 
iustitiae tramito diuisisse—si tamen appellanda diuisio est, quam sub unius 
celebratam constat arbitrio ñ, ad nostrum comitatum festinus occurre, ut inter 
uos ea quae iustitiae conueniunt ordinemus. iniquum est enim, ut de una 
substantia, quibus competit aequa successio, alii abundanter affluant, alii 
paupertatis incommodis ingemiscant. 
VIII. AMABILI EXECUTORI THEODERICUS REX. 
<1> Cordi nobis est cunctos in commune protegere, sed eos maxime quos sibi 
nouimus defuisse. sic enim aequitatis libra seruabitur, si auxilium largiamur 
imparibus et metum nostri pro paruulis insolentibus opponamus. fortuna minor 
principem quaerit, quia in uituperationem nostram corruunt quibus se publica 
uota subducunt. <2> Venantii itaque tutoris Plutiani lacrimabili suggestione 
comperimus Neoterium fratrem suum, affectum germanitatis oblitum, bona paruuli 
hostili furore lacerasse. quod nos pro rerum suarum acerbitate commouit, ut 
largitas nostra, quam uelut titulum uolumus stare pietatis, usurpata 
praesumptionibus uideatur illicitis. et quia dubium non est in repetitione 
minoris maxime submoueri dispendia tarditatis, ideoque deuotio tua, nostra 
iussione firmata, si nihil est quod rationabiliter a pulsato possit opponi, 
postulatas res praedicto tutori faciat sine dilatione restitui. <3> Aut si quid 
est quod pro suis partibus intentio retentatoris obiciat, legali sponsione 
praecedente, ad nostrum deproperet uenire comitatum: ut allegationibus cognitis 
pro consuetudine nostrae iudicemus aequitatis. 
VIIII. EUSTORGIO VIRO VENERABILI MEDIOLANENSI EPISCOPO THEODERICUS REX. 
<1> Tuta est condicio subiectorum, ubi uiuitur sub aequitate regnantium: nec 
dubio decet rumore trahi, a quo debent non mutanda constitui. fidem siquidem 
rerum a ratione colligimus, quae numquam desiderantibus absconditur, si suis 
uestigiis perquiratur. <2> Atque ideo, quod beatitudini uestrae gratissimum esse 
confidimus, praesenti tenore declaramus Augustanae ciuitatis episcopum 
proditionis patriae falsis criminationibus accusatum: qui a uobis honori 
pristino restitutus ius habeat episcopatus omne quod habuit. nihil enim in tali 
honore temeraria cogitatione praesumendum est, ubi, si proposito creditor, etiam 
tacitus ab excessibus excusatur. manifesta proinde crimina in talibus uix 
capiunt fidem: quicquid autem ex inuidia dicitur, ueritas non putatur. <3> 
Volumus enim inpugnatores eius legitima poena percellere: sed quoniam et ipsi 
clericatus nomine fungebantur, ad sanctitatis uestrae iudicium cuncta 
transmisimus ordinanda, cuius est et probitatem moribus talibus imponere et 
districtionem ecclesiasticam custodire. 
X. BOETHIO V. I. ATQUE PATRICIO THEODERICUS REX. 
<1> Licet uniuersis populis generalis sit impendenda iustitia, quae sic nominis 
sui obtinet dignitatem, si aequabili moderatione per potiores currat et humiles, 
confidentius tamen illam expetunt, qui a palatii militia non recedunt. otioso 
enim gratuite praestatur aliquid munificentia principali; consuetudo autem 
quodam debito redditur fideliter obsequenti. <2> Domestici partis equitum et 
peditum, qui nostrae aulae uidentur iugiter excubare, quod ex magnis fieri 
doloribus solet, adunata nobis supplicatione conquesti sunt ab illo arcario 
praefectorum pro emolumentis sollemnibus nec integri ponderis solidos percipere 
et in numero grauia se dispendia sustinere. Quapropter prudentia uestra 
lectionibus erudita dogmaticis scelestam falsitatem a consortio ueritatis 
eiciat, ne cui sit appetibile aliquid de illa integritate subducere. <3> Haec 
enim quae appellatur arithmetica inter ambigua mundi certissima ratione 
consistit, quam cum caelestibus aequaliter nouimus: euidens ordo, pulchra 
dispositio, cognitio simplex, immobilis scientia, quae et superna continet et 
terrena custodit. quid est enim quod aut mensuram non habeat aut pondus excedat? 
omnia complectitur, cuncta moderatur et uniuersa hinc pulchritudinem capiunt, 
quia sub modo ipsius esse noscuntur. <4> Iuuat inspicere, quemadmodum denarius 
numerus more caeli et in se reuoluitur et numquam deficiens inuenitur. crescit 
noua condicione per se redeundo addita sibi semper ipsa calculatio et, cum 
denarius non uideatur excedi, ex modicis praeualet maiora complecti. hoc saepe 
repetitum inflexis manualibus digitis et erectis redditur semper extensum, et 
quanto ad principium suum supputatio reducitur, tanto amplius indubitanter 
augetur. quantitate numerabili harena maris, guttae pluuiarum, stellae lucidae 
concluduntur. auctori quippe suo omnis creatura sub numero est et quicquid ad 
existentiam peruenit, a tali non potest condicione dimoueri. <5> Et quoniam 
delectat nos secretiora huius disciplinae cum scientibus loqui, pecuniae ipsae 
quamuis usu celeberrimo uiles esse uideantur, animaduertendum est quanta tamen a 
ueteribus ratione collectae sunt. sex milia denariorum solidum esse uoluerunt, 
scilicet ut radiantis metalli formata rotunditas aetatem mundi, quasi sol 
aureus, conuenienter includeret. senarium uero, quem non inmerito perfectum 
antiquitas docta definit, unciae, qui mensurae primus gradus est, appellatione 
signauit, quam duodecies similitudine mensium computatam in librae plenitudinem 
ad anni curricula collegerunt. <6> O inuenta prudentium! o prouisa rnaiorum! 
exquisita res est, quae et usui humano necessaria distingueret et tot arcana 
naturae figuraliter contineret. merito ergo dicitur libra, quae tanta rerum est 
consideratione trutinata. talia igitur secreta uiolare, sic certissima uelle 
confundere, nonne ueritatis ipsius uidetur crudelis ac foeda laceratio? 
exerceantur negotiationes in mercibus: emantur late, quae uendantur angustius: 
constet populis pondus ac mensura probabilis, quia cuncta turbantur, si 
integritas cum fraudibus misceatur. <7> Mutilari certe non debet, quod 
laborantibus datur: sed a quo actus fidelis exigitur, compensatio imminuta 
praestetur. da certe solidum et aufer inde, si praeuales: trade libram, at 
aliquid, si potes, imminue. contra ista nominibus ipsis constat esse prouisum: 
aut integra tribuis aut non ipsa quae dicuntur exsoluis. non potestis omnimodo, 
non potestis nomina integritatum dare et scelestas imminutiones efficere. 
prouidete itaque, ut et arbiter arcae habeat iustas consuetudines suas, et quod 
bene meritis impendimus, incorrupto munere consequantur. 
XI. SERVATO DUCI RAETIARUM THEODERICUS REX. 
<1> Decet te honorem, quem geris nomine, moribus exhibere, ut per prouinciam, 
cui praesides, nulla fieri uiolenta patiaris, sed totum cogatur ad iustum, unde 
nostrum floret imperium. <2> Quapropter Moniarii supplicatione commoti 
praesentibus te affamur oraculis, ut, si re uera mancipia eius Breones 
irrationabiliter cognoueris abstulisse, qui militaribus officiis assueti 
ciuilitatem premere dicuntur armati et ob hoc iustitiae parere despiciunt, 
quoniam ad bella Martia semper intendunt, dum nescio quo pacto assidue 
dimicantibus difficile est morum custodire mensuram. <3> Quapropter omni 
proteruia remota, quae de praesumptione potest uirtutis assumi, postulata facies 
sine intermissione restitui: ne per dilationis incommoda eorum uideatur supplex 
odisse uictoriam. 
XII. EUGENITI V. I. MAGISTRO OFFICIORUM THEODERICUS REX. 
<1> Pompa meritorum est regale iudicium, quia nescimus ista nisi dignis 
impendere. et quamquam potestati nostrae deo fauente subiaceat omne quod 
uolumus, uoluntatem tamen nostram de ratione metimur, ut illud magis aestimemur 
elegisse, quod cunctos dignum est approbare. <2> Hinc est quod te litterati 
dogmatis studia laudabiliter exsequentem pridem ad quaesturae culmen elegimus, 
ut honesti laboris tui fieret praemium dignitas litterarum. quid enim 
aduocationis officio, si pure impendatur, ornatius, quod peregrinum negotium ad 
suas molestias trahit, ut laboribus subueniat alienis? in hoc campo exercitatus 
cursu meritorum ad palmam nostri iudicii peruenisti. <3> Nec tamen benignitas 
nostra una remuneratione contenta honorem geminat, augmenta procurat et eo 
studio dona reparat, quasi debeat omne quod praestat. sume igitur magisteriae 
infulas dignitatis, usurus omnibus priuilegiis quae tuos habuisse constiterit 
decessores. atque ideo tanto iudicio laetare suscepto, qui pro labore honoris 
tui honorem alterum accipere meruisti. quid enim de priore senserimus praemio, 
secundae dignitatis declaramus augmento. nati sunt fasces ex fascibus et naturam 
retinentes fetus arborei pullulauerunt iterum decenter abscisi. <4> Verum te 
haec remuneratio satietate non expleat nec det laboribus tuis ferias nostri laus 
inuenta iudicii. desiderabilior quin immo sit honestas, cum peruenit ad 
praemium, et tunc fiat gratius labores anxios fuisse perpessum, cum te fructum 
eorum intellegis inuenisse. honores ergo quos sumis ex chartis, redde de 
meritis. nosti bene, quo nobis studio placeatur, qui ab ipsius consilii 
penetralibus uenis. meministi, quotiens apud nos laudati sint innocentes, 
quotiens bonis actibus reddidimus uicem. ore tuo iudicia nostra loquebamur: 
exemplis talibus incitare. esto innocentiae templum, temperantiae sacrum, ara 
iustitiae. absit a iudiciariis mentibus aliquid profanum. pio principi sub 
quodam sacerdotio seruiatur. 
XIII. SENATUI URBIS ROMAE THEODERICUS REX. 
<1> Dignitas, patres conscripti, dum ad incognitum uenit, donum est, cum ad 
expertum, compensatio meritorum. quorum alter debitor iudicii, alter obnoxius 
est fauori. hos enim aestimatione subuehimus, alios gratia promouemus et ad 
omnes indulgentiae uias nostra se relaxat humanitas. sed amoris uestri intuitu 
commonemur, quotiens in coetum uestrum ducitur, qui de gloriosis uirtutibus 
aestimatur. quicquid enim humani generis floris est, habere curiam decet: quae 
sicut arx decus urbium, ita illa ornamentum est ordinum ceterorum. <2> Atque 
ideo Eugenitem illustrem uirum litterati dogmatis opinione fulgentem magisterii 
honore subueximus, ut gereret nomine quam possidebat meritis dignitatem. quis 
enim tot eius officiosos labores ignoret, quos non uilitate mentis exercuit, sed 
patrocinii honore seruauit? dedimus itaque personam tantis honoribus parem, ut 
alterutro decore fulgentes mutua se gratia qualitatis ornarent. hic est, qui 
pridem nostro lateri iuridicus quaestor adhaesit, quem liuoris nebula nulla 
fuscauit, nec maliuolentiae studio nocendi artes fellitis sensibus exquisiuit: 
sincero pectoris arcano puritati nostrae paruit et ad pietatem iussionum 
innocentiam suam praebuit. animus enim dolosus non arbitrium sequitur 
imperantis, sed suas potius explicat uoluntates. <3> Habetis certe euidens 
nostrum in hac parte iudicium, ut post illius apicis culmen ad alteram 
conscenderet dignitatem. nec passi sumus otiosum, quem merita non sinebant esse 
priuatum: sereni solis consuetudinibus aestimandus, qui licet susceptum diem 
peragat, alterum tamen eadem gratia claritatis illuminat. hunc ergo, patres 
conscripti, tot meritis absolute relucentem fauor uester excipiat. debetis enim 
bene gerentibus, ut eos laudis uestrae comitetur assensus. nam si equorum cursus 
hominum clamoribus incitatur et insonantium manibus agitur, ut a mutis 
animalibus uelocitas appetatur, quantum inde homines stimulari posse credimus, 
quos ad laudis auiditatem natos singulariter inuenimus! 
XIIII. FAUSTO PPO THEODERICUS REX. 
<1> Libentes omnimodis praebemus assensum, quotiens uox est iusta poscentium, 
quia nec decet esse difficile beneficium, quod non patitur largitate 
detrimentum. <2> Et ideo praecelsa magnificentia tua, quod a Cataliensibus 
inferebatur genere tertiarum, faciat annis singulis in tributaria summa 
persolui, nec post super hac parte patiantur supplices aliquam quaestionem. quid 
enim interest, quo nomine possessor inferat, dummodo sine imminutione quod 
debetur exsoluat? ita et illis suspectum tertiarum nomen auferimus et a nostra 
mansuetudine importunitates competentium summouemus. 
XV. FESTO V. I. ATQUE PATRICIO THEODERICUS REX. 
<1> Gratum nobis est, quotiens de magnitudinis tuae meritis aestimatio talis 
procedit, ut et infirmorum auxilium et absentium credaris esse tuitio. nam ideo 
senatus prior esse meruisti, ut sequentibus pro iustitiae contemplatione 
praestares. unde fit, ut bona uobis crescat opinio gloriosae actionis exemplo. 
nulli enim propria res a discedente committitur, nisi de cuius bene conscientia 
iudicatur. <2> Idcirco praesenti iussione decernimus, ut domus patricii Agnelli 
ad Africam discedentis, qui regnum petens alterius nostris est utilitatibus 
seruiturus, saluis legibus tua tuitione ualletur, ne uiolentos cuiusquam impetus 
subtracta domini defensione patiatur. peruiae sunt enim semper iniuriis 
facultates absentium et quodam mode uidetur occasio in delictum trahere, quae 
non potest animum peruadentis de resultatione terrere. <3> Ideoque celsitudo 
uestra, quam uotum est habere uicinam, erigat humiles, eripiat opprimendos et, 
quod potestatibus rarum est, proficiat cunctis, quad uniuersis celsior 
inueniris. 
XVI. IULIANO COMITI PATRIMONII THEODERICUS REX. 
<1> Illud amplius nostris utilitatibus applicamus, quod misericordi humanitate 
concedimus. regnantis enim facultas tunc fit ditior, cum remittit, et adquirit 
nobiles thesauros famae neglecta uilitate pecuniae. hinc est quod consuetudinis 
nostrae humanitate commoniti opem fessis, manum porrigimus oneratis, ut pietatis 
nostrae remedio surgant qui fortunae suae acerbitate corruerant. <2> Dudum 
siquidem conductores Apuli deplorata nobis aditione conquesti sunt frumenta sibi 
inimicorum subreptionibus concremata, postulantes, ne cogantur ad integram 
praestationem, quibus commerciorum sunt commoda deminuta. quod nos pro ingenita 
humanitate considerandum esse iudicamus, ut, quorum non possumus accusare 
desidiam, releuandam aestimemus esse fortunam. inde enim constitutas pensiones 
inferri uolumus, unde constat subiectos commoda consecutos. <3> Et ideo hanc 
causam sublimitatem tuam iubemus diligenter inquirere, ut, quantum eos minus 
uendidisse constiterit, de reliquis primae indictionis habita moderatione 
detrahatis: ita tamen ut nulla fraus nostris beneficiis inseratur, ne aliqua 
neglegentia reddaris obnoxius, qui semper nobis prouida intentione placuisti, 
quia sicut nos tangunt supplicum damna, ita nobis eorum fructuosa debent esse 
compendia. 
XVII. UNIVERSIS GOTHIS ET ROMANIS DERTONA CONSISTENTIBUS THEODERICUS REX. 
<1> Publicae utilitatis ratione commoniti, quae nos cura semper libenter 
onerauit, castrum iuxta uos positum praecipimus communiri, quia res proeliorum 
bene disponitur, quotiens in pace tractatur. munitio quippe tunc efficitur 
praeualida, si diutina fuerit excogitatione roborata. omnia subita probantur 
incauta et male constructio loci tunc quaeritur, quando iam pericula 
formidantur. <2> Adde quod animus ipse in audaciam non potest esse pronus, qui 
diuersa cura fuerit sollicitus. hanc merito expeditionem nominauere maiores, 
quia mens deuota proeliis non debet aliis cogitationibus occupari. quapropter 
amplectenda res est, quae generalitatis consideratione praecipitur, nec moram 
fas est incurrere iussionem, quae deuotos maxime noscitur adiuuare. <3> Et ideo 
praesenti auctoritate decernimus, ut domos uobis in praedicto castello alacriter 
construatis, reddentes animo nostro uicissitudinem rerum, ut, sicut nos uestris 
utilitatibus profutura censemus, ita tempora nostra ornare uos pulcherrimis 
fabricis sentianius. tunc enim accidit, ut et sumptus competentes uestris iam 
penatibus congregare uelitis et habitatio uobis non sit ingrata, quam propria 
potest commendare constructio. <4> Quale est, rogo, in laribus propriis esse, 
cum durissimas mansiones hostis cogitur sustinere? ille imbribus pateat, uos 
tecta defendant: illum inedia consumat, uos copia prouisa reficiat. sic uobis 
tutissime constitutis hostis uester ante euentum certaminis fata patiebitur 
perditoris. constat enim tempore necessitatis illum probari fortissimum uirum, 
qui se per multa non distrahit. nam quis eum habuisse prudentiam putet, si tunc 
coeperit fabricis operam dare aut penum condere, cum oporteat bella tractare? 
XVIII. DOMITIANO ET VVILIAE THEODERICUS REX. 
<1> Oportet uos colere et obseruare iustitiam, qui aequitatem populi dicere 
suscepistis, quando non licet delinquere, qui alios creditur sub aequitatis 
regula continere, ne fiat exemplum prauum qui electus ad laudabile cognoscitur 
institutum. et ideo ad interrogationem uestram curauimus praebere responsum, ne 
per dubitationem possitis errare, nisi, quod absit, uelitis excedere. <2> Si 
Romani praedium, ex quo deo propitio Sonti fluenta transmisimus, ubi primum 
Italiae nos suscepit imperium, sine delegatoris cuiusquam pittacio praesumptor 
barbarus occupauit, eum priori domino summota dilatione restituat. quod si ante 
designatum tempus rem uidetur ingressus, quoniam praescriptio probatur obuiare 
tricennii, petitionem iubemus quiescere pulsatoris. <3> Illa enim reduci in 
medium uolumus, quae, nostris temporibus praesumpta, damnamus, quia locus 
calumniandi non relinquitur, cum longi temporis obscuritas praeteritur. <4> De 
percussore tantummodo, non etiam peremptore fratris, quamquam omnium communi 
lege damnatur solumque sit parricidium quod totius tragoediam reatus exsuperet, 
tamen humanitas nostra, quae sibi etiam in sceleratis locum pietatis inquirit, 
praesenti auctoritate definit, ut huius modi portenta prouinciae finibus 
abigantur. nam quibus fuit exosa societas parentum, ciuium non merentur habere 
consortium, ne puri corporis iucunda serenitas nebulosis maculis polluatur. 
XVIIII. SATURNINO ET VMBISVO VV. SS. THEODERICUS REX. 
<1> Fisci uolumus legale custodire compendium, quia nostra clementia rebus 
propriis uidetur esse contenta, et sicut nullum grauare cupimus, ita nobis 
debita perdere non debemus. indigentiam iuste fugimus, quae suadet excessus, dum 
perniciosa res est in imperante tenuitas. modus ubique laudandus est. nam cur 
aut uituperabilis neglegentia in propriis defluat aut aliena cupiditas turpis 
abradat? <2> Et ideo praesenti uobis iussione praecipimus, ut Adrianae ciuitatis 
curialium insinuatione suscepta, quicumque Gothorum fiscum detrectat implere, 
eum ad aequitatem redhibitionis artetis, ne tenuis de proprio cogatur exsoluere, 
quod constat idoneos indebite detinere: hac scilicet ratione seruata, ut si quis 
contumaciae uitio maluerit nostra iussa tardare, cum multa reddat quod debuit 
etiam non compulsus offerre, quatenus proteruo spiritu indecenter erecta 
inpunita iustis saeculis non relinquatur audacia. 
XX. ALBINO ET AVIENO VV. II. ATQUE PATRICIIS THEODERICUS REX. 
<1> Licet inter gloriosas rei publicae curas et regalium sollicitudinum 
salutiferos fluctus pars minima uideatur principem de spectaculis loqui, tamen 
pro amore rei publicae Romanae non pigebit has quoque cogitationes intrare, quia 
undecumque praestare possumus, dignum nostris sensibus aestimamus, praesertim 
cum beatitudo sit temporum laetitia populorum. illud enim propitiante deo 
labores nostros asserit, quod se otiosam generalitas esse cognoscit. <2> Partis 
itaque prasini insinuata petitione comperimus—quoniam hoc introductum est, ut 
populi de colore uocitentur—seditiones turbulentas a quibusdam scelestissimis 
incitari et causam laetitiae publicae ad furoris certamina prorupisse. quod 
utique gaudii decoram non potest habere qualitatem, si pacem non meruerit 
possidere communem. et ideo dignum est clementiam nostram has quoque partes 
aspicere, ut ubique possit morum probitas elucere. non enim inania uerborum 
popularium cogitamus, sed perniciosae semen seditionis excludimus. <3> 
Quapropter illustris magnitudo uestra praesenti iussione commonita patrocinium 
partis prasini, quod gloriosae recordationis pater uester impendit, dignanter 
assumat. putari enim non debet iniuria populos regere ac gubernare Romanos. nam 
si honorum omnium causa pensetur, pro illorum utilitate delecti sunt, qui 
honores gloriosissimos accipere meruerunt. <4> Conuocatis ergo spectatoribus, de 
Helladio et Thorodon qui laetitiae publicae aptior fuerit aestimatus, populi 
confusione sublata constituatur a uobis prasini pantomimus, quatenus sumptum, 
quem pro spectaculo ciuitatis impendimus, electis contulisse uideamur. <5> Hanc 
partem musicae disciplinae mutam nominauere maiores, scilicet quae ore clauso 
manibus loquitur et quibusdam gesticulationibus facit intellegi, quod uix 
narrante lingua aut scripturae textu possit agnosci. 
XXI. MAXIMIANO V. I. ET ANDREAE V. S. THEODERICUS REX. 
<1> Prouocandi sumus affectuosis ciuium studiis ad augmenta ciuitatis, quia nemo 
potest diligere quod habitatores intellegit non amare. unicuique patria sua 
carior est, dum supra omnia saluum fore quaeritur, ubi ab ipsis cunabulis 
commoratur. quapropter uotis paribus inuitemur ad dona, quatenus quod sponte 
tribuimus, duplicata gratia conferamus. et ideo nulli graue sit Romanis fabricis 
deputatae pecuniae reddere rationem, cum pura conscientia desideret se probari, 
quando fructum laboris sui capit, dum ad nos prospera de se peruenire cognoscit. 
<2> Quocirca praesenti decernimus iussione Romanae ciuitatis fabricas uos debere 
discutere, si labor operis concordat expensis: uel, si apud aliquem constet 
residere pecuniam, quae non sit fabricis expensa, deputatae rei reddat 
erogandam. quibus rationibus euidenter expressis ad nos instructionem 
fidelissimam destinate, ut iudicio nostro respondere uideamini qui estis ad 
indaginem ueritatis electi. nullum enim de largitate nostra fraudari uelle 
credimus, quando in tali negotio et de propriis facultatibus eum impendere posse 
iudicamus. <3> Aues ipsae per aera uagantes proprios nidos amant: erratiles 
ferae ad cubilia dumosa festinant: uoluptuosi pisces campos liquidos transeuntes 
cauernas suas studiosa indagatione perquirunt cunctaque animalia ubi se norunt 
refugere, longissima cupiunt aetate constare. quid iam de Roma debemus dicere, 
quam fas est ipsis liberis plus amare? 
XXII. MARCELLO V. S. ADVOCATO FISCI THEODERICUS REX. 
<1> Solida laus est regiae largitatis, quotiens conueniunt indulta iudiciis, nec 
sibi audet casus ascribere, quod bonae dispositionis librat examen, quia ubi 
aptantur officia meritis, nil debetur incertis. non enim de rudibus sententiam 
ferimus, sed de probatissimis iudicamus. <2> Polisti siquidem forensi cote 
multifarie praedicatus ingenium: nutristi facundiam exercitatione causarum: 
expertus es, quam suaues fides afferat fructus, ut ipsa etiam conciliet corda 
regnantum. haec in te speculator uirtutum noster sensus inspexit: his apud nos 
suffragiis placere meruisti, ut dignus existeres ad publicas causas, qui 
gessisti hactenus sub integritate priuatas. <3> Sume igitur fisci nostri tuenda 
negotia, in utendis officii tui priuilegiis decessorum exempla secuturus. ita 
ergo per medium iustitiae tramitem moderatus incede, ut nec calumnia innocentes 
graues nec iustis petitionibus retentatores exoneres. illa enim lucra uera 
iudicamus, quae integritate suffragante percipimus. non ergo quotiens superes, 
sed quemadmodum uincas, inquirimus. <4> Aequitatem nobis placiturus intende: non 
quaeras de potestate nostra, sed potius de iure uictorias, quando laudabilius a 
parte fisci perditur, cum iustitia non habetur. nam si dominus uincat, 
oppressionis inuidia est: aequitas uero creditur, si supplicem superare 
contingat. non ergo paruo periculo causas dicimus, quando tunc fama nostra 
proficit, cum se commoditas iniusta subducit. quapropter sit interdum mala causa 
fisci, ut bonus princeps esse uideatur. maiori quippe compendio perdimus, quam 
si nobis indebite uictoria suffragetur. 
XXIII. CAELIANO ET AGAPITO VV. II. PATRICIIS THEODERICUS REX. 
<1> Decet regalis apicis curam generalitatis custodire concordiam, quoniam ad 
laudem regnantis trahitur, si ab omnibus pax ametur. quid est enim, quod nos 
melius praedicet, quam quietus populus, concors senatus totaque res publica 
morum nostrorum honestate uestita? <2> Hinc est quod praesenti iussione 
decernimus, ut magnifici et patricii uiri Festus atque Symmachus contra 
illustrem et patricium Paulinum in iudicio uestro, quas se habere dicunt, 
exerant actiones. quibus pro legum ratione susceptis et, si iuris ordo patitur, 
definitis tunc patricius Paulinus, quicquid aduersum supra memoratos magnificos 
uiros se habere causatur, pari sorte depromat. nec tardari uolumus in eius 
quoque parte sententiam, dum uelimus omnia inter eos esse decisa nihilque aliud 
relinqui, nisi quod debetur affectui. <3> Videte ergo tanti iudicii arbitros uos 
electos: uidete expectationem nostram aequabilem flagitare iustitiam: relaturi 
gratiae uberrimum fructum si praesens disceptatio quos dignos credidit, non 
impares probet. esse debet enim de talibus uiris cura praecipua, qui dare 
possunt minoribus euidenter exempla. nam qui inter summos uiros litem neglegit 
abolendam, hoc imitari reliquos sine dubitatione permittit. 
XXIIII. UNIVERSIS GOTHIS THEODERICUS REX. 
<1> Innotescenda sunt magis Gothis quam suadenda certamina, quia bellicosae 
stirpi est gaudium comprobari: laborem quippe non refugit, qui uirtutis gloriam 
concupiscit. et ideo, iuuante deo, quo auctore omnia prosperantur, pro communi 
utilitate exercitum ad Gallias constituimus destinare, ut simul et uos prouectus 
occasionem habere possitis et nos quae praestitimus, meritis contulisse 
uideamur. latet enim sub otio laudabilis fortitudo et dum se probandi non habet 
spatium, occulta est lux tota meritorum. <2> Atque ideo per Nandum saionem 
nostrum ammonendum curauimus, ut ad expeditionem in dei nomine more solito armis 
equis rebusque omnibus necessariis sufficienter instructi octauo die kalendarum 
Iuliarum proxime ueniente modis omnibus deo fauente moueatis, quatenus et 
parentum uestrorum in uobis ostendatis inesse uirtutem et nostram peragatis 
feliciter iussionem. <3> Producite iuuenes uestros in Martiam disciplinam: sub 
uobis uideant, quod posteris referre contendant. nam quod in iuuentute non 
discitur, in matura aetate nescitur. accipitres ipsi, quorum uictus semper ex 
praeda est, fetus suos nouitate marcentes nidis proturbant, ne molle otium 
consuescant: alis uerberant immorantes, cogunt pullos teneros ad uolatum, ut 
tales debeant existere, de quibus possit pietas materna praesumere. uos autem, 
quos et natura erigit at amor opinionis exacuit, studete tales filios 
relinquere, quales uos patres uestros constat habuisse. 
XXV. SABINIANO V. S. THEODERICUS REX. 
<1> Nil prodest initia rei solidare, si ualebit praesumptio ordinata destruere: 
illa sunt enim robusta, illa diuturna quae prudentia incipit et cura custodit. 
atque ideo maior in conseruandis rebus quam in inueniendis adhibenda cautela 
est, quia de initiis praedicatio debetur inuento, de custoditis adquiritur 
laudata perfectio. <2> Dudum siquidem propter Romanae moenia ciuitatis, ubi 
studium nobis semper impendere infatigabilis ambitus erit, portum Licini 
deputatis reditibus reparari iussio nostra constituit, ut milia tegularum annua 
illatione praestaret: simul etiam portubus iunctis, qui ad illa loca antiquitus 
pertinebant, qui nunc diuersorum usurpatione suggeruntur inuasi. <3> Cuncta ergo 
ad statutam praestationem facies sine dilatione reuocari: quia licet nostra 
iussa pro sua reuerentia in nullo uiolanda sunt, ea tamen custodiri uolumus 
maxime, quae urbis faciem uidentur ornare. quis enim dubitet fabricarum miracula 
hac prouisione seruata et pendenti saxo tornatas camaras tegularum tegmine 
custoditas? ut antiqui principes nobis merito debeant laudes suas, quorum 
fabricis dedimus longissimam iuuentutem, ut pristina nouitate transluceant, quae 
iam fuerant ueternosa senectute fuscata. 
XXVI. FAUSTO PPO THEODERICUS REX. 
<1> Nefas est apud eos fidem beneficii prioris imminui, quibus alia conuenit 
nostra saepius largitate praestari. sed sicut quae semel annuimus rescindi in 
perpetuum non merentur, sic qui largitatem nostram moderatis precibus 
impetrarunt, nostrorum terminos praestitorum inmodica non debent praesumptione 
transcendere. <2> Unde quia religiosi studii reuerentia commonemur, ut quae 
dudum ecclesiae uiri uenerabilis Unscilae antistitis praestitimus, ualere in 
perpetuum censeamus, nunc quoque illustrem magnificentiam tuam duximus 
admonendam, quatenus superindicticiorum onera titulorum praefata ecclesia in ea 
summa non sentiat, qua usque a magnifici uiri patricii Cassiodori, pura nobis 
fide et integritate comperti, temporibus est soluta. <3> Ea uero quae a tempore 
beneficii ad ecclesiam nostram ab aliquibus est translata professio, commune cum 
uniuersis possessoribus onus solutionis agnoscat et illius subiaceat functioni, 
cuius nacta est iura dominii. alioquin grata nobis augmenta eius esse non 
possunt, qui fisci damno proficit. sufficiat possessori compendium pensionis: 
tributa sunt purpurae, non lacernae, lucrum cum inuidia periculum est: quanto 
melius omnia moderata gerere, quae nullus audeat accusare! 
XXVII. SPECIOSO THEODERICUS REX. 
<1> Si exterarum gentium mores sub lege moderamur, si iuri Romano seruit 
quicquid sociatur Italiae, quanto magis decet ipsam ciuilitatis sedem legum 
reuerentiam plus habere, ut per moderationis exemplum luceat gratia dignitatum? 
ubi enim quaeratur modestus animus, si foedent uiolenta patricios? <2> Populi 
nobis itaque partis prasini petitione suggeritur, dum ad nostrum disponerent 
uenire comitatum remedia consueta poscentes, se truculentas insidias a patricio 
Theodoro et Inportuno uiro illustri consule pertulisse, ita ut unus eorum 
defleatur extinctus. <3> Quod nos, si ita est, pro facti sui acerbitate 
commouit, ut innoxiam plebem furor persequeretur armatus, quam fouere ciuicus 
debuisset affectus. sed quia condicio minorum regnantis aequabiliter implorat 
auxilium, supra memoratos illustres uiros ammoneri praesenti iussione censemus, 
ut ad Caeliani atque Agapiti illustrium uirorum adaeque iudicium instructas 
destinare non differant te instante personas, quatenus legibus examinata 
cognitio eorum sententia terminetur. <4> Sed ne forsitan magnificos uiros 
loquacitas popularis offenderit, praesumptionis huius habenda discretio est. 
teneatur ad culpam quisquis transeunti reuerentissimo senatori iniuriam 
proteruus inflixit, si male optauit, cum bene loqui debuit. <5> Mores autem 
graues in spectaculis quis requirat? ad circum nesciunt conuenire Catones. 
quicquid illic a gaudenti populo dicitur, iniuria non putatur. locus est qui 
defendit excessum. quorum garrulitas si patienter accipitur, ipsos quoque 
principes ornare monstratur. respondeant nobis certe qui talibus studiis 
occupantur: si tranquillos optant aduersarios suos, certe uolunt eos esse 
uictores, quando ad iniurias tunc prosiliunt, cum se superatos turpiter 
erubescunt. unde ergo irasci uolunt, quod sine dubiu se optasse cognoscunt? 
XXVIII. UNIVERSIS GOTHIS ET ROMANIS THEODERICUS REX. 
<1> Digna est constructio ciuitatis, in qua se commendet cura regalis, quia laus 
est temporum reparatio urbium uetustarum: in quibus et ornatus pacis adquiritur 
et bellorum necessitas praecauetur. <2> Ideoque praesenti iussione profutura 
sancimus, ut, si quis cuiuslibet generis saxa in agris suis iacentia muris 
habuerit profutura, libens animo sine aliqua dilatione concedat, quod tunc magis 
uerius possidebit, cum hoc utilitati suae ciuitatis indulserit. <3> Quid est 
enim gratius quam uidere crescere publicum decus, ubi omnium utilitas in 
generalitate concluditur? et licet praestentur uilia, ad auctores suos magna 
sunt commoditate reditura: datur enim plerumque, quod maiori utilitate 
recipitur. et frequenter homo lucra sua complectitur, cum necessario pro 
temporis qualitate largitur. 
XXVIIII. UNIVERSIS LUCRISTANIS SUPER SONTIUM CONSTITUTIS THEODERICUS REX. 
<1> Non dubium est ad utilitatem rei publicae cursus custodiam pertinere, per 
quem nostris ordinationibus celerrimus praestatur effectus. et ideo uelut 
necessariae rei maior adhibenda cautela est, ut qui ad continuos excursus 
constituti sunt, turpi macie non tabescant, ne ieiuna tenuitas laboribus 
praeuenta succumbat et incipiat iter effici morosum, quod ad celeritatem constat 
inuentum. <2> Quapropter deuotio uestra praesenti iussione commonita terrarum 
spatia, quae ueredis antea licuerunt, mutationibus suis a possessore uindicata 
restituat, ut nec illi paruo spatio infligantur damna et istis recuperata 
sufficiant. 
XXX. SENATUI URBIS ROMAE THEODERICUS REX. 
<1> Animum nostrum, patres conscripti, rei publicae curis calentem et diuersarum 
gentium consilia perscrutantem pulsauit saepius querela populorum, orta quidem 
ex causis leuibus, sed graues eructauit excessus. deplorat enim pro 
spectaculorum uoluptate ad discriminis se ultima peruenisse, ut legum ratione 
calcata desperate persequeretur innoxios seruilis furor armatus, et quod illis 
humanitas nostra laetitiae causa praestitit, in tristitiam audacia plectenda 
conuertit. quod nos elementiae nostrae solita prouisione comprimimus, ne 
paulatim sinendo grauiorem uindicare cogamur offensam. benigni quippe principis 
est non tam delicta uelle punire quam tollere, ne aut acriter uindicando 
aestimetur nimius aut leniter agendo putetur improuidus. <2> Atque ideo 
praesenti definitione sancimus, ut, si cuiuspiam senatoris famulus in ingenui 
caede fuerit fortasse uersatus, eum tradat legibus impetitum, ut facti qualitate 
discussa proferatur iure ualitura sententia. si uero tanti facinoris reum mala 
fide dominus iudiciis praesentare distulerit, nouerit se decem librarum auri 
dispendio uulnerandum et nostrae ingratitudinis, quod multo grauius est, 
pericula subiturum. <3> Sed ut honestatum omnium par libra componeret et 
ciuilitatis gratia reductis moribus conueniret, ad populum quoque praecepta 
nostra direximus, quae uobis reserari libenter amplectimur, ut alterutra 
iussione pensata resarciatur ciuibus scissa concordia. proinde nullos ab 
spectaculorum gaudio remouemus, sed seditionis semina radicitus amputamus. <4> 
Intersit igitur inter splendorem uestrum moresque mediocres: refugite tales 
familiares, qui sint iniuriarum ministri, qui amori uestro nitantur ascribere 
quod delinquunt et dum leuitates suas exerere cupiunt, uestram reuerentiam 
implicare contendunt. uos enim, quos semper grauitas decet, nolite truculenter 
insequi inania uerba populorum. si quod est forte, quod poenam mereatur, 
admissum, in praefecti urbis notitiam deferatur, ut culpa legibus, non per 
praesumptam coerceatur iniuriam. quid enim discrepat a peccante, qui se per 
excessum nititur uindicare? impaenitenda est ultio de ciue, quae legibus uenit: 
et excellenter uidetur de pulsato triumphasse, qui uictor pronuntiatur a iudice. 
<5> Inter ipsos quoque aduersarios, ut scitis, non erant prius armata certamina, 
sed pugnis se quamlibet feruida lacessebat intentio, unde et pugna nomen 
accepit. postea Belus ferreum gladium primus produxit, a quo et bellum placuit 
nominari. consilium atrox, crudele praesidium, ferina concertatio. nam et si 
datum est prius illi inermem facile uincere, tamen crimini applicandum est, quod 
inde posteritas potuit interire. non permittatis ergo a famulis uestris in 
ciuibus fieri quod adhuc debet et in hostibus accusari. 
XXXI. POPULO ROMANO THEODERICUS REX. 
<1> Spectacula uoluptatum laetitiam uolumus esse populorum, nec erigere debet 
motus irarum, quod ad remissionem animi constat inuentum. ideo enim tot 
expensarum onus subimus, ut conuentus uester non sit seditionis strepitus, sed 
pacis ornatus. mores peregrinos abicite: Romana sit uox plebis, quam delectet 
audiri. conuicia nec gaudium pariunt nec de laetitia procreantur. hoc fuit 
certe, quod culpabatis in exteros: nolite modo uitia turbulenta contrahere, quae 
uidetis alios abiecisse. <2> Atque ideo edictali programmate definimus, ut, si 
atroces iniurias in quempiam senatorum uox iniusta praesumpserit, nouerit se a 
praefecto urbis legibus audiendum, ut pro facti qualitate discussa excipiat 
promulgatam iure sententiam. <3> Verum ut omne semen discordiae funditus 
amputetur, praefinitis locis pantomimos artes suas exercere praecipimus: quod 
uos poterit instruere ad praefectum urbis data praeceptio. tantum est, ut animis 
compositis peragatis laetitiam ciuitatis. nihil est enim, quod studiosius 
seruare uos cupimus quam uestrorum ueterum disciplinam, ut, quod ab antiquis 
laudabile semper habuistis, sub nobis potius augeatis. <4> Soletis enim aera 
ipsa mellifluis implere clamoribus et uno sono dicere, quod ipsas quoque beluas 
delectet audire: profertis uoces organo dulciores et ita sub quadam harmonia 
citharae concauum theatrum per uos resonat, ut tonos possit quilibet credere 
quam clamores. numquid inter ista rixae decent aut inflammata contentio? abicite 
furores laeti, iram gaudentes excludite. tales enim animi aliorum temperari 
possunt, cum uestri fauores suauiter audiuntur. 
XXXII. AGAPITO V. I. P. V. THEODERICUS REX. 
<1> Eximiae urbis praesulem pacis conuenit esse custodem. nam a quo melius 
moderatio debet sperari, quam cui potuit Roma committi? illa enim mater omnium 
dignitatum uiros sibi gaudet praesidere uirtutum. et ideo honori tuo debes 
animos exaequare, ut quod nostris adeptus es beneficiis, tuis meritis inuenisse 
credaris. circumspicere te decet, ne qua in spectaculis seditionum causa 
nascatur, quia tuum praeconium est populus quietus. sit insultandi consuetudo 
moderata, ut nec libertati pereat honesta licentia nec desit moribus disciplina. 
<2> Quocirca sicut nostris oraculis et amplissimum ordinem docuimus et plebem 
decreuimus ammoneri, hoc tuam quoque magnitudinem obseruare censemus, ut, si a 
quoquam irrogata fuerit iniuria senatori, confestim loquax temeritas legum 
seueritate plectatur. si uero senator ciuilitatis immemor quemquam ingenuum 
nefaria fecerit caede uexari, protinus relatione transmissa perennitatis nostrae 
multam perculsus excipiat. <3> Meminerint enim cuncti sic spectaculorum studia 
partesque diuidere, ut in patria debeant esse concordes, nec ad hoc sibi 
uoluptatum exhiberi certamina, ut exinde hostilis ira feruescat. uerum, ne 
posthac ulla possit iterum furiosa contentio prouenire, Helladius de medio, 
uoluptatem populi praestaturus, introeat, habiturus aequalitatem menstrui cum 
ceteris partium pantomimis. <4> Illud etiam, quod crebras inter eos seditiones 
exagitat, praesenti iussione definimus, ut amatores Helladii, quem de medio 
saltare praecepimus sine utriusque partis studio, spectandi eis, ubi delegerint, 
libera sit facultas. si uero eorum lubrica uoluntas in unius coloris migrauerit 
fauorem, studia sua populus tam in circo quam theatro habeat pro parte quam 
diligit, ut is qui praesumpserit, uetitam ipse iudicetur quaesisse discordiam. 
XXXIII. AGAPITO V. I. P. U. THEODERICUS REX. 
<1> Nescit serenitatis nostrae prolatum semel titubare iudicium: nec quod 
prouida dispositione constituit, cuiusquam occasionis surreptione mutauit. dudum 
siquidem ad Albinum atque Auienum patricios uiros praecepta nos dedisse 
retinemus, ut pantomimum prasini partis eligerent, qui praestantius spectaculis 
conueniret: quod nobis factum sua relatione reserarunt. <2> Et ideo nunc 
praesenti auctoritate decernimus, ut, quem a supra memoratis magnificis uiris 
electum esse constiterit, ei solitum menstruum partis prasini sine imminutione 
tribuatis, ut, quod nostra prouisio confusionis tollendae causa constituit, non 
fiat seditionis occasio, sed quietis. 
XXXIIII. FAUSTO PPO THEODERICUS REX. 
<1> Copia frumentorum prouinciae debet primum prodesse cui nascitur, quia 
iustius est, ut incolis propria fecunditas seruiat quam peregrinis commerciis 
studiosae cupiditatis exhauriat. alienis siquidem partibus illud debet impendi 
quod superest et tunc de exteris cogitandum, dum se ratio propriae necessitatis 
expleuerit. <2> Atque ideo illustris magnificentia tua per loca singula qui 
curam uidentur habere litorum, faciat commoneri, ut non ante quispiam peregrinas 
naues frumentis oneret ad aliena litora transituras, quam expensae publicae ad 
optatam possint copiam peruenire. 
XXXV. FAUSTO PPO THEODERICUS REX. 
<1> Cum siccitas praesentis anni, quae localiter certis solet desaeuire 
temporibus, terrenis uisceribus nimio calore duratis abortiuos messium fetus non 
tam edidit quam inperfecta ubertate proiecit, maiori nunc studio quaerenda sunt 
quae etiam in abundantia expeti consuerunt. <2> Et ideo frumenta publica, quae 
de Calabro atque Apulo litoribus per cancellarium uestrum aestatis tempore 
consuerant destinari, nec autumno uenisse modis omnibus permouemur, cum solis 
reflexus australia signa discurrens, naturae ordine modificatus, tumultuosas 
procellas aeris permixtione resuscitat: quod ab ipsis quoque mensibus datur 
intellegi, quando ex numero imbrium futurorum competenter nomina susceperunt. 
quae ergo talis mora, ut in tantis tranquillitatibus uelocia necdum fuerint 
destinata nauigia, cum stellarum non mergentium lucidus situs tendi carbasa 
festinanter inuitet et aeris sereni fides properantium nequeat uota terrere? <3> 
Aut forte incumbente austro remigiisque iuuantibus meatus nauium echinais morsus 
inter undas liquidas alligauit: aut Indici maris conchae simili potentia labiis 
suis nauium dorsa fixerunt: quarum quietus tactus plus dicitur retinere quam 
exagitata possunt elementa compellere. stat pigra ratis tumentibus alata uelis 
et cursum non habet, cui uentus arridet: sine anchoris figitur, sine rudentibus 
alligatur et tam parua animalia plus resistunt quam tot auxilia prosperitatis 
impellunt. ita cum subiecta unda praecipitet cursum, supra maris tergum nauigium 
stare constat infixum miroque modo natantia inconcusse retinentur, dum innumeris 
motibus unda rapiatur. <4> Sed ut dicamus aliam piscis naturam, forte nautae 
praedictarum nauium tactu torpedinis segnissime torpuerunt: a qua tantum 
infigentum dexterae praegrauantur, ut per hastam, qua fuerit uulnerata, ita 
manum percutientis inficiat, quatenus uiuae substantiae pars sine sensu aliquo 
immobilis obstupescat. credo talia incurrerunt, qui se mouere non possunt. sed 
echinais illis impedimentosa uenalitas est, concharum morsus insatiata 
cupiditas, torpedo fraudulenta simulatio. ipsi enim studio prauo faciunt moras, 
ut occasiones incurrere uideantur aduersas. quod magnitudo tua, cui specialiter 
conuenit cogitare de talibus, celerrima faciat emendatione recorrigi, ne inopia 
non tam ab sterilitate temporis quam a neglegentia matre nata esse uideatur. 
XXXVI. FERRIOLO V. S. THEODERICUS REX. 
<1> Utilitas personarum bonorum debet successione renouari, ne defectu 
seruientium patiatur aliquod res suspensa dispendium. et ideo locum te iubemus 
quondam Benedicti in Pedonensi ciuitate ex nostra auctoritate suscipere, ut 
omnia uigilanti ordinatione procurans nostrae gratiae merearis augmenta. debes 
enim aduertere, quia uicissitudinem reddere studeamus uiuis, qui mortuorum fidem 
non possumus obliuisci. <2> Illud etiam pietatis nostrae consuetudine 
commonemur, ut, quoniam deuotorum nobis memoria probata non deficit, antefati 
Benedicti quondam filios, qui sincera nobis cognoscitur deuotione paruisse, 
ciuili facias tuitione uallari, quatenus defensionis praesentis commodo 
subleuati securitatem sibi gaudeant paterna seruitia contulisse. prosit ergo 
generi, quod potuit unius deuotione praestari, quia maiora nos decet tribuere, 
quam uidemur a seruientibus accepisse. hic aequalitas aequitas non est, sed pars 
nostra iustissime pensat, cum reddendo plus fuerit onerata. 
XXXVII. CRISPIANO THEODERICUS REX. 
<1> Quamuis homicidii facinus primus detestetur auditus et cruentam manum oculi 
refugiant iudicantum, quia procliuior ad misericordiam uia bonis semper mentibus 
patet, tamen iustitiae consideratione librandum est, qua cuique fiat iniuria 
necessarium scelus: qui noua infelicitate fortunae tunc erit detestatio 
cunctorum, si se seruet innoxium. quis enim ferat hominem ad leges trahere, qui 
matrimonii nisus est iura uiolare? <2> Feris insitum est copulam suam extrema 
concertatione defendere, dum omnibus est animantibus inimicum, quod naturali 
lege damnatur. uidemus tauros feminas suas cornuali concertatione defendere, 
arietes pro suis ouibus capitaliter insaeuire, equos adiunctas sibi feminas 
colaphis ac morsibus uindicare. ita pro copulatis is sibi animas ponunt qui 
uerecundia non mouentur. <3> Homo autem quemadmodum patiatur adulterium inultum 
relinquere, quod ad aeternum suum dedecus cognoscitur omisisse? et ideo si 
oblatae petitionis minime ueritate fraudaris et genialis tori maculam deprehensi 
adulteri sanguine diluisti nec sub praetexta cruentae mentis causam pudoris 
intendis, ab exilio, quod tibi constat inflictum, te praecipimus alienum, 
quoniam pro amore pudicitiae porrigere ferrum maritis non est leges calcare, sed 
condere. <4> Ita tamen, ut, si legitimus extiterit accusator, de facti tui 
qualitate te noueris audiendum, ut, si innoxios peremisti, crimen publica 
districtione resecetur, si male initos complexus adulterorum morte diuisisti, 
aestimetur potius uindicta quam culpa. <5> Si quis tibi autem calumniantium 
damna generauit et Agnello fideiussori tuo, ut asseris, a uicario uel eius 
officio extortam constiterit fuisse pecuniam, nostra iussione conuentus secundum 
leges ablata restituat. nolumus enim in cuiusquam praedam cadere, quos nostra 
uisa est sententia liberare. pari modo contra inciuilium impetus Candacis tibi 
tuitionem sub aequabili defensione praestamus, ut nec legibus te subtrahat nec 
iterum contra iura publica laborare permittat. 
XXXVIII. BOIONI V. S. THEODERICUS REX. 
<1> Non est beneficium quod praestatur inuitis: nec cuiquam utile uidetur, quod 
aduersa uoluntate conceditur. unde spectabilitas tua VViliarit adulescentis 
nepotis tui cognoscat nos querelis grauibus expetitos, quod res patris eius non 
meliorandi causa, sed deteriorandi uoto detineas. quapropter quicquid ex iure 
memorato te retentare cognoscis, sine aliqua dilatione restitue, ut res parentum 
propria uoluntate disponat, quia et nobis congrua uidetur esse persona, qui 
assumpta domini libertate proficiat. <2> Pullos suos audaces aquilae tamdiu 
procurato cibo nutriunt, donec paulatim a molli pluma recedentes adulta aetate 
pennescant: quibus ut constiterit firmus uolatus, nouellos ungues in praedam 
teneram consuescunt: nec indigent alieno labore uiuere, quos captio potest 
propria satiare. sic iuuenes nostri, qui ad exercitum probantur idonei, indignum 
est ut ad uitam suam disponendam dicantur infirmi et putentur domum suam non 
regere, qui creduntur bella posse tractare. Gothis aetatem legitimam uirtus 
facit et qui ualet hostem confodere, ab omni se iam debet uitio uindicare. 
XXXVIIII. FESTO V. I. PATRICIO THEODERICUS REX. 
<1> Rationabiles petitiones supplicum libenter amplectimur, qui etiam non rogati 
iusta cogitamus. quid est enim dignius quod die noctuque assidua deliberatione 
uoluamus, nisi ut rem publicam nostram sicut arma protegunt, aequitas quoque 
inuiolata custodiat? spectabilis itaque Philagrius in Syracusana ciuitate 
consistens, palatii nostri longa obseruatione dilatus, reuerti se ad lares 
proprios supplicauit, qui studiorum causa fratris filios ad Romanam exhibuit 
ciuitatem. <2> Quos illustris magnificentia tua ex nostra continens iussione in 
supra dicta urbe constituat: nec illis liceat ante discedere, nisi hoc secunda 
iterum decernamus iussione. ita enim et illis ingenii prouectus adquiritur et 
nostrae utilitatis ratio custoditur: quibus mora potest esse proficus, dum 
interdum expedit patriam neglegere, ut sapientiam quis possit adquirere. Ulixes 
Ithacus in laribus propriis forte latuisset, cuius sapientiam hinc maxime Homeri 
nobile carmen asseruit, quod multas ciuitates et populos circumiuit, dum illi 
prudentiores sunt semper habiti, qui multorum hominum conuersationibus probantur 
eruditi. nature siquidem humana sicut duris laboribus instruitur, ita per otia 
torpentia fatuatur. 
XL. OSUIN V. I. COMITI THEODERICUS REX. 
<1> Ordinatio nostra per moram non debet impediri, ne, quod salubriter constat 
esse dispositum, per tarditatis uitium incurrat obstaculum. et ideo ante 
distribuenda sunt arma quam possit flagitare necessitas, ut, cum tempus 
exegerit, paratiores ad imperata sufficient. ars enim bellandi, si non 
praeluditur, cum fuerit necessaria, non habetur. proinde illustris sublimitas 
tua Salonitanis militibus, ut cuique se expediendi facultas obtulerit, pro 
nostra iussione arma necessaria procurabit, quia fida rei publicae salus est 
defensor armatus. discat miles in otio, quod perficere possit in bello. animos 
subito ad arma non erigunt nisi qui se ad ipsa idoneos praemissa exercitatione 
confidunt. gestiunt uituli certamina, quae impleant aetate robusta: catuli in 
nouellis uenationibus ludunt. focos ipsos comprehendere uirgultis teneris 
inchoamus: ceterum si robora primis scintillis adhibeas, igniculum opprimis, 
quem fouere contendis. sic animi hominum, nisi prius leniter fuerint imbuti, ad 
hoc, quod tendis, idonei nequeunt reperiri. primordia cuncta pauida sunt et 
aliter timiditas non tollitur, nisi cum rebus necessariis nouitas abrogatur. 
XLI. AGAPITO V. I. P. U. THEODERICUS REX. 
<1> Praecipua uestri ordinis cura cautiora nos facit proferre iudicia et 
admittendos reuerendo coetui examinare cogit sollicitius honor senatus, quem non 
solum numero uolumus augeri ciuium, sed ornari maxime luce meritorum. recipiat 
alius ordo forte mediocres: senatus respuit eximie non probatos. quapropter unde 
melius nobilitati collegam quaerimus quam de uena nobilium, qui se promittat 
abhorrere moribus, quam refugit sanguine, uilitatem? atque ideo illustris 
magnificentia tua Fausto adulto, filio. illustris Fausti, decernat attribui, 
quae circa referendos curiae priscus ordo dictauit. hoc enim praecipientes nihil 
imminuimus sacro ordini de solita auctoritate iudicii, quando gloria maior est 
dignitatis spectare sententiam procerum post regale iudicium. ornatus enim 
ipsorum est, si, quae solent illi deligere, nos iubemus et si, quod ab illis 
cottidie petitur, nos magnopere postulemur. 
XLII. ARTEMIDORO V. I. P. U. THEODERICUS REX. 
<1> Remunaratio meritorum iustum dominantis prodit imperium, apud quem perire 
nescit, quod quempiam laborasse contigerit. nam si inopinata tribuimus, 
quemadmodum negare possumus quae debemus? in tutum apud nos reponit omnis 
deuotio quod meretur et duplicem fructum metit, qui nobis se in aliquo paruisse 
cognoscit. <2> Olim quidem a nobis quod esset dignitate pretiosius habere 
meruisti, ut regio lateri dignus adhaereres. differri te pertulit noster 
affectus: apud amantem prouectus tui causam tardius impetrasti, ut post sacrae 
amicitiae genium ad honores ornatior peruenires. cuncta siquidem, unde famam 
captat humanitas, in te congeniata sederunt, patria, genus, instituta praeclara. 
quorum si unum nobilitatem complet, in te collecta plus facient, qui non minus 
genitalis soli fortuna resplendes quam gloria stemmatis et uirtutis ornaris. <3> 
Hinc est quod nunc te per indictionem feliciter tertiam ad praefecturae urbanae 
culmen erigimus, tribuentes tibi in ea ciuitate fasces, ubi perpetui sunt 
honores. quod nos, qui munera nostra uerecundius aestimamus, certe fatebimur, 
multum te meruisse de nostro iudicio, ut illi coetui praesidere possis, quem 
reuerendum humano generi esse cognoscis. <4> Numquid hoc est palatia regere et 
domos proprias ordinare? plerumque honor ex commendatis adquiritur nec tale est 
cellam uinariam tuendam suscipere, quale pretiosa diademata custodire. illa, 
quae potiora credimus, ad conseruandum melioribus damus et in quibus sustinere 
damna non patimur, fidelioribus profecto mentibus applicamus. Roma si habet 
parem, aestima nos et aliis similia credidisse: si uero singulare bonum est, 
iudicem te praecipuae rei facimus, quam augere semper optamus. 
XLIII. SENATUI URBIS ROMAE THEODERICUS REX. 
<1> Scitis, patres conscripti, uestrum esse genium culmina dignitatum: scitis 
uobis proficere, quod nobis contigerit in fascium honore praestare. quicquid 
enim ab unoquoque suscipitur, senatus est, qui meretur. quid enim de uobis 
aestimemus, agnoscitis, quando uiris longo labore compertis hoc certe in 
praemium damus, ut uestri corporis mereantur esse participes. <2> Hic est enim 
uir, qui genitalis soli relicta dulcedine nobis maluit inhaerere, et licet esset 
clarus in patria, nostram tamen elegit subire fortunam. superans gratiae 
magnitudine uim naturae, qui principe Zenone non tam beniuolo quam affine 
gaudebat. et quid illa re publica gratia non potuit obtinere parentis, quae sic 
facillime fauet extraneis? sed haec omnia nimius despexit affectus, ut nos ipsi, 
pro quibus haec fecisse cognoscitur, merito stupere uideamur in unius gratia tot 
desiderabilia fuisse contempta. <3> Qui super hanc eximiam fidem solacia nobis 
suae confabulationis adiecit, ut asperas non numquam rei publicae curas, quas 
emergentium rerum necessitate suscipimus, sermonis suauitate deliniret. blandus 
alloquio, supplicantium fidelis patronus, accusare nesciens, commendare 
praesumens. qui tanta se animi puritate clarificauit, ut cum apud nos mereretur 
aulicas dignitates, spectaculorum ordinationem laetissimam sibi militiam 
uindicaret, quatenus sub specie uoluptatis libere uideretur uelle seruire, a 
laboribus quidem temperans, sed in nulla se nobis parte dissocians. <4> Regalem 
quin etiam mensam conuiua geniatus ornauit, ibi se nobis studens iungere, ubi 
nos certum est posse gaudere. sed quid ultra de eius moribus est dicendum, cui 
ad perfectam probationem sufficit, quod amorem nostrum iugiter habere promeruit? 
non est maius meritum quam gratiam inuenisse regnantum: nam quibus fas est de 
cunctis optimos quaerere, uidentur semper meritos elegisse. <5> Atque ideo 
labores eius remuneratione pensantes Artemidoro illustri uiro urbanae 
praefecturae fasces indulsimus. huic ergo, patres conscripti, tot ac talibus 
meritis praelucenti fauete linguis, fauete collegiis. erit quoque uestrae 
beniuolentiae laus, ut, cum dignis caritatem impenditis, ad exemplum ceteros 
incitetis. 
XLIIII. SENATUI URBIS ROMAE THEODERICUS REX. 
<1> Caritatem uestri praecipuam nos habere ex ipsa cura potestis agnoscere, pro 
quibus ita uidemur esse solliciti, ut nihil ammonitionis patiamur omitti. 
cautela siquidem prodit affectum et quae studiosius diligimus, maiori gratia 
custodimus. <2> Hinc est quod uiro illustri Artemidoro, diu nostris obsequiis 
erudito, praefecturae urbanae dedimus fasces regendos, ut, quia quorundam 
illicitis seditionibus ciuilitas turbabatur, haberent et innoxii purissimum 
testem et errantes iustissimum paterentur ultorem. quod nos, qui delectamur 
insontibus, in cunctorum notitiam duximus perferendum, ne quis inopinata 
districtione solite praesumat excedere. <3> Quocirca talia nos praefato uiro 
delegasse noueritis, ut, si quispiam inciuilis extiterit, districtionem ilico 
nostrae iussionis incurrat. et quamquam praefecturae urbanae hanc potestatem 
dederint leges, nos tamen specialiter delegauimus, ut confidentius fieret, quod 
duplex permisisset auctoritas. <4> Audebit ergo seditiosos et a disciplina 
publica deuiantes nostra auctoritate percellere. quiescat concertantium feruor 
animorum. bona pacis, quae deo propitio nostro labore meruistis, cur 
seditionibus foedantur illicitis? numquam maiori damno periclitati sunt mores, 
quam cum grauitas Romana culpatur. reparet itaque honesta ciuitas moderationem 
suam. pudor est degenerasse prioribus, eo praesertim tempore, cum talem 
principem cognoscitis uos habere, qui praemia bene meritis, ultionem tribuat 
inquietis. 
XLV. BOETHIO V. I. PATRICIO THEODERICUS REX. 
<1> Spernenda non sunt quae a uicinis regibus praesumptionis gratia postulantur, 
dum plerumque res paruae plus praeualent praestare quam magnae possunt optinere 
diuitiae. frequenter enim quod arma explere nequeunt, oblectamenta suauitatis 
imponunt. sit ergo pro re publica et cum ludere uidemur. nam ideo uoluptuosa 
quaerimus, ut per ipsa seria compleamus. <2> Burgundionum itaque dominus a nobis 
magnopere postulauit, ut horologium, quod aquis sub modulo fluentibus temperatur 
et quod solis immensi comprehensa illuminatione distinguitur, cum magistris 
rerum ei transmittere deberemus: quatenus impetratis delectationibus perfruendo, 
quod nobis cottidianum, illis uideatur esse miraculum. merito siquidem respicere 
cupiunt, quod legatorum suorum relationibus obstupescunt. <3> Hoc te multa 
eruditione saginatum ita nosse didicimus, ut artes, quas exercent uulgariter 
nescientes, in ipso disciplinarum fonte potaueris. sic enim Atheniensium scholas 
longe positus introisti, sic palliatorum choris miscuisti togam, ut Graecorum 
dogmata doctrinam feceris esse Romanam. didicisti enim, qua profunditate cum 
suis partibus speculatiua cogitetur, qua ratione actiua cum sua diuisione 
discatur: deducens ad Romuleos senatores quicquid Cecropidae mundo fecerant 
singulare. <4> Translationibus enim tuis Pythagoras musicus, Ptolemaeus 
astronomus leguntur Itali: Nicomachus arithmeticus, geometricus Euclides 
audiuntur Ausonii: Plato theologus, Aristoteles logicus Quirinali uoce 
disceptant: mechanicum etiam Archimedem Latialem Siculis reddidisti. et 
quascumque disciplinas uel artes facunda Graecia per singulos uiros edidit, te 
uno auctore patrio sermone Roma suscepit. quos tanta uerborum luculentia 
reddidisti claros, tanta linguae proprietate conspicuos, ut potuissent et illi 
opus tuum praeferre, si utrumque didicissent. <5> Tu artem praedictam ex 
disciplinis nobilibus notam per quadrifarias mathesis ianuas introisti. tu illam 
in naturae penetralibus considentem, auctorum libris inuitantibus, cordis lumine 
cognouisti, cui ardua nosse usus, miracula monstrare propositum est. molitur 
ostendere, quod obstupescant homines euenisse miroque modo naturis conuersis 
facti detrahit fidem, cum ostentet et oculis uisionem. facit aquas ex imo 
surgentes praecipites cadere, ignem ponderibus currere, organa extraneis uocibus 
insonare, et peregrinis flatibus calamos complet, ut minuta possint arte 
cantare. <6> Videmus per eam defensiones iam nutantium ciuitatum subito tali 
firmitate consurgere, ut machinamentorum auxiliis superior reddatur, qui 
desperatus uiribus inuenitur. madentes fabricae in aqua marina siccantur: dura 
cum fuerint, ingeniosa dispositione soluuntur. metalla mugiunt, Diomedes in aere 
grauius bucinat, aeneus anguis insibilat, aues simulatae fritinniunt et quae 
uocem propriam nesciunt habere, dulcedinem probantur emittere cantilenae. <7> 
Parua de illa referimus, cui caelum imitari fas est. haec fecit secundum solem 
in Archimedis sphaera decurrere: haec alterum zodiacum circulum humano consilio 
fabricauit: haec lunam defectu suo reparabilem artis illuminatione monstrauit 
paruamque machinam grauidam mundo, caelum gestabile, compendium rerum, speculum 
naturae ad speciem aetheris indeprehensibili mobilitate uolutauit. sic astra, 
quorum licet cursum sciamus, fallentibus tamen oculis prodire non cernimus: 
stans quidam in illis transitus est et quae uelociter currere uera ratione 
cognoscis, se mouere non respicis. <8> Quale est hoc homini etiam facere, quod 
uel intellexisse potest esse mirabile? quare cum uos ornet talium rerum 
praedicanda notitia, horologia nobis publicis expensis sine uestro dispendio 
destinate. primum sit, ubi stilus diei index per umbram exiguam horas consueuit 
ostendere. radius itaque immobilis et paruus, peragens quod tam miranda solis 
magnitudo discurrit, et fugam solis aequiperat, quod motum semper ignorat. <9> 
Inuiderent talibus, si astra sentirent, et meatum suum fortasse deflecterent, ne 
tali ludibrio subiacerent. ubi est illud horarum de lumine uenientium singulare 
miraculum, si has et umbra demonstrat? ubi praedicabilis indefecta rotatio, si 
hoc et metalla peragunt, quae situ perpetuo continentur? o artis inaestimabilis 
uirtus, quae dum se dicit ludere, naturae praeualet secreta uulgare! <10> 
Secundum sit, ubi praeter solis radios hora dinoscitur, noctes in partes 
diuidens: quod ut nihil deberet astris, rationem caeli ad aquarum potius fluenta 
conuertit, quarum motibus ostendit, quod caelo uoluitur et audaci praesumptione 
concepta ars elementia confert, quod originis condicio denegauit. uniuersae 
disciplinae, cunctus prudentium labor naturae potentiam, ut tantum possint, 
nosse perquirunt: mechanisma solum est, quod illam ex contrariis appetit imitari 
et, si fas est dicere, in quibusdam etiam nititur uelle superare. haec enim 
fecisse dinoscitur Daedalum uolare: haec ferreum Cupidinem in Dianae templo sine 
aliqua illigatione pendere: haec hodie facit muta cantare, insensata uiuere, 
immobilia moueri. <11> Mechanicus, si fas est dicere, paene socius est naturae, 
occulta reserans, manifesta conuertens, miraculis ludens, ita pulchre simulans, 
ut quod compositum non ambigitur, ueritas aestimetur. haec quia te studiosius 
legisse cognouimus, praedicta nobis horologia quantocius transmittere maturabis, 
ut te notum in illa mundi parte facias, ubi aliter peruenire non poteras. <12> 
Agnoscant per te exterae gentes tales nos habere nobiles, quales leguntur 
auctores. quotiens non sunt credituri quae uiderint? quotiens hanc ueritatem 
lusoria somnia putabunt? et quando fuerint ab stupore conuersi, non audebunt se 
aequales nobis dicere, apud quos sciunt sapientes talia cogitasse. 
XLVI. GUNDIBADO REGI BURGUNDIONUM THEODERICUS REX. 
<1> Amplectenda sunt munera quae probantur omnimodis expetita: quando non est 
abiectum, quod potest explere desiderium. nam per quaslibet pretiosas res ad 
illud tantum tenditur, ut cupientis animus expleatur. quapropter salutantes 
gratia consueta per harum portitores illum et illum oblectamenta prudentiae 
uestrae, horologia cum suis dispositoribus credidimus destinanda: unum, in quo 
humana sollertia uidetur colligi, quod totius caeli noscitur spatia peruagari: 
aliud, ubi solis meatus sine sole cognoscitur et aquis guttantibus horarum 
spatia terminantur. <2> Habetote in uestra patria, quod aliquando uidistis in 
ciuitate Romana. dignum est, ut bonis nostris uestra gratia perfruatur, quae 
nobis etiam affinitate coniungitur. discat sub uobis Burgundia res subtilissimas 
inspicere et antiquorum inuenta laudare: per uos propositum gentile deponit et 
dum prudentiam regis sui respicit, iure facta sapientium concupiscit. distinguat 
spatia diei actibus suis, horarum aptissime momenta constituat. <3> Ordo uitae 
confusus agitur, si talis discretio sub ueritate nescitur. beluarum quippe ritus 
est ex uentris esurie horas sentire et non habere certum, quod constat humanis 
usibus contributum.