X. De Hanibale cartaginensi duce.
Hanibal a longa retro nobilissimorum Cartaginensium ducum serie duxit originem; et Hamilcaris splendidi principis filius, Romanorum hostis perpetuus orbel natus est; adeo ut, agente eo adhuc nonum etatis annum, sacrificante patre, iurauerit quam primo per etatem posset se romani nominis hostem futurum; nec effectus defuit iuramento. Nam Hamilcare patre mortuo, tribus annis sub Hasdrubale militauit et de se amplissimam spem prebuit. Cui ceso a barbaro quodam, illico substitutus est; et cum in dicionem suam acri bello quosdam hyspanos redegisset populos longaque obsidione contra ius et fas Saguntinos Romanorum socios coegisset in mortem, animatus a quibusdam per quietem uisis, quasi securus uictoria Ytaliam aggressurus, transiuit Hiberum et, Gallis regulis permictentibus, Pyreneo superato, deuenit ad Alpes. Quas tam ratione montium scabrosissimorum et inuiorum fere quam insultuum et latrociniorum incolarum sepe itiners occupantium et niuium cadentium aut gelu concretarum lubrico transitu difficillimas, pulsis incolis, calcatis niuibus, diruptis aceto igneque scopulis, etsi fere medietatem copiarum suarum algore inedia et precipitiis perdiderit, elephantos pene omnes, iumentorum permaximam quantitatem et apparatum bellorum plurimum, cum residuo tamen superauit et ea in parte Ytalie descendit, ut aliqui arbitrantur, que Taurino uicina rigatur a Pado. Secus quem, milite quiete et fertilitate locorum restaurato, descendens apud Ticinum Gneum Scipionem Romanorum consulem cum exercitu debellatum sauciumque fugauit; eodemque omine procedens apud Trebiam Sempronium collegam expugnauit. 

Inde acri labore superans Appenninum, descendit in Tusciam et cum haud longe a Fesulis uenisset et ibi Arnus pridianis pluuiis exundans superasset alueum occupassetque planitiem omnem, locis in palustribus aquosisque deductus exercitus per dies plures uigiliis et frigore afflictus in maxima parte contabuit et iumenta, passim morientia fede, nocumenti iniecere plurimum. Ipse etiam dux dum elephanto, qui unicus superuixerat, mediis in undis supersederet, frigore aut aura agente palustri oculo uno captus est. Sane cum omnia forti animo superaret incommoda et loca euasisset aquosa restaurassetque commodis uires, ad Trasimenum ueniens, Flaminium consulem, facta maxima Romanorum strage, uicit trucidauitque. Hinc ad eum ciuitates sociique Romanorum concurrere, auxilia augere, oportuna deferre et omnia affatim prebere et dum passim, fere obsistente nemine, cuncta per Ytaliam cum uictore exercitu populatur, a Q. Fabio Maximo dictatore uaria cunctatione per annum ludificatus est, cum id Romani belli fomentum non uincendi ingenium dicerent. Tandem apud Cannas, urgente Varrone consule, confligatum est, quo non tam armorum uirtute quam callida arte uictoria potitus est Hanibal et adeo en in clade Romanorum uires contudit, Emilio consule ceso et Varrone Venusium fugato, exercitu feda strage trucidato, multis senatoribus consularibus pretoriisque uiris occisis, ut uix salutis spes aliqua libertatis seruande uictis relinqueretur; actumque erat de romana re publica, si Maharbalis fuisset secutus consilium. 

Porro ipse uictor elatus et iam secum potiunde Urbis securus, ut qualis esset ciuibus suis ostenderet, collectis ex Romanorum occisorum manibus anulis, in testimonium uictorie Cartaginem modia tria transmisit. 

Hic illi felicitatum apex extitit, hucusque illum euexit Fortuna; quidquid egit in posterum, aut ad protelationem aliquam prosperitatis assumpte aut ad decliuum pertinuit. Nam capta per deditionem Capua, ingentis ea tempestate potentie, et deducto ad hybernandum in eandem exercitu, quantum credidit deditis Campanis iniecisse time ris, tantum imo longe magis exercitui suo uigoris abstulit. 

Nam tantum affluentia rerum atque campana luxuria in Affros Hyspanosque potuit ut, qui romana contriuerant arma ab illis eneruarentur adeo ut, non quos in hyberna duxerat esse quos eduxerat appareret; attamen e Capua discedens, cum illico a Romanis ualida cingeretur obsidione, uariis cum euentibus circumuagatus, quasi eam liberaturus, ad tertium lapidem Urbi iam respiranti admouit exercitum, pro qua etiam deos tunc militasse antiquitati uisum est. Nam imbrium effusione permaxima factum est ut bis ab oppugnatione desisteret. Qui frustratus intentione, dum per Ytalie prouincias discurreret et ob id de se solo desperans euocasset ex Hyspania Hasdrubalem fratrem famosissimum ducem secum communicaturus tanti cepti uictoriam, antequam cerneret audiuit eum uenientem infelici pugna a Salinatore consule apud Metaurum superatum atque occisum. Quo ictu una secum perculsi milites segnes circa oportunitates belli factos cognouit; inde audiens, quod ipse in Ytaliam traxerat, bellum illud inde in Affricam a Scipione transuectum et euestigio Syphacem captum Cartaginenses plurimis cladibus fractos clausosque fere seque ad tutandam patriam reuocatum, satis aduertit longe maiori cum dedecore se Affricam petiturum quam cum decore occupasset Ytaliam. Cum igitur fere senex eo redisset unde discesserat adolescens et, quam sibi XVI annorum possessione prescriptam arbitrabatur, reliquisset Ytaliam, commisso cum Scipione certamine, superatus est maximo Cartaginensium detrimento. Quibus demum uenientibus sub legibus Romanorum, urgente necessitate, ad id uidit deuenisse Cartaginem ad quod paulo ante Romam uenturam sperauerat. Porro aduertens Gneum Seruilium in eius mortem a Romanis Cartaginem missum, clam impositis opibus suis in naui, sibi ipsi exilium indixit et cum paucis seruis, qui nuper dux exercituum fuerat, ad Anthiocum iam bellum aduersus Romanos parantem profugus abiit. Ubi primo benigne susceptus, demum inuidia principum suspectus haberi ceptus est. Postremo, cum a Romanis uicto Anthioco eidem pacis leges a Scipione darentur, premonitus cum rebus suis omnibus Cretam secessit. Ibi ad auferendam incolis de se suspitionem et uitam suam tutandam, impletis urnis occulte plumbo, quasi omnem suum thesaurum publice seruaturum concederet, signatas in templo Dyane seruandas tradidit, ymaginibusque uacuis, quas penatum deferebat specie, aurum omne fusum infudit et sic ciuibus sublata suspitio et sibi priuato secura quies per tempusculum fuit. Demum cum iam Prusias, Bithinie rex, Romanorum hostis, ob bellum aduersus Eumenem, regem Pergami, socium eorundem, motum, futurus uideretur, ad eum concessit. 

Qui suo consilio ductus quedam certamina feliciter uicit. Verum a romanis legatis sedato bello inter Eumenem et Prusiam, Titus Quintius Flamminius ad Hanibalem poscendum Prusie a Romanis missus est. Prusias uero confestim milites suos misit qui domum omnem Hanibalis circundarent custodirentque ne quis ex illa posset euadere. Hanibal letalem sibi aduentum Flamminii opinatus, eo quod modicum de regis stabilitate confideret, fugam arripere ratus, ad occultissimum sue domus posticum uenit. Attamen cum locum a custodibus nouisset teneri, uenenum, quod semper paratum ad effugiendos casus infestos habuerat, hospitales deos in caput regium et in permutatos Romanorum mores deprecatus, hausit nec post multum expirauit infelix et in Libissa Bithinie ciuitate sepultus est. 

Sic ergo qui Hyspanias occupauerat, qui inuias superauerat Alpes, qui niuium atque glaciei rigores, qui Appennini turbines, qui palustria Arni loca pertulerat, qui Samnitium Lucanorum Bruttiorumque saltus persepe calcauerat, qui tot pretorianos consularesque exercitus debellarat, qui romana arma contriuerat et exterrita Roma omnem pene Ytaliam diu possederat, nil iuuantibus ueteribus ymaginibus titulisque, semicecus senex priuatus et exul obsequium prestare regibus coactus est et inde corundem fraude ueneno spiritum fatigatum pellere, ut, quanto tetrius in finem uenerit, tanto demonstraret clarius que uires mortalium, que Fortuna mobilitas et que rerum pereuntium sit natura.