[95,0] EPISTOLA XCV. (Scripta exeunte a. 408 uel a. 409 ineunte).
A. superiori epistolae respondens agit de praesentis uitae statu ratione habita futurae necnon de qualitate corporis beatorum deque membrorum officiis post resurrectionem.
DOMINIS CARISSIMIS ET SINCERISSIMIS, SANCTIS ET DESIDERABILIBUS ET VENERABILIBUS FRATRIBUS, SUB MAGISTRO DOMINO IESU CONDISCIPULIS, PAULINO ET THERASIAE, AUGUSTINUS, IN DOMINO SALUTEM.

[95,1]
1. Cum uos fratres nostri coniunctissimi nobis, quos nobiscum desiderati desiderare, et salutati resalutare consuestis, assidue uident, non tam augentur bona nostra, quam consolantur mala. Nam ipsas causas et necessitates, et quantum ualemus, deuitare conamur, et tamen, nescio quomodo, credo pro meritis nostris, deesse non possunt: sed cum ad nos ueniunt, et uident nos, fit quod scriptum est: Secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo, exhortationes tuae iucundauerunt animam meam. Proinde ad istam laetitiam qua uobiscum est frater Possidius, cum ex ipso audieritis quam tristis eum causa compulerit, hoc me uerissime dicere cognoscetis: et tamen si quisquam nostrum propter hoc solum iret trans mare, ut uestra praesentia frueretur, quid hac causa iustius, quid posset dignius inueniri? Sed id uincula nostra non ferrent, quibus religati sumus infirmorum seruire languoribus, nec eos praesentia corporali relinquere, nisi cum hoc cogunt tanto imperiosius, quanto periculosius aegrotando. Utrum exerceamur his, an potius plectamur, nescio, nisi quod non secundum peccata nostra facit nobis, neque secundum iniquitates nostras retribuit nobis, qui tanta solatia doloribus miscet, agitque mirabili medicina, ne amemus mundum, ne deficiamus in mundo.

[95,2]
2. Quaesiui abs te prioribus litteris, qualisnam tibi uideatur futura aeterna uita sanctorum; sed bene mihi respondisti, etiam de praesentis uitae statu adhuc esse utique consulendum: nisi quod me consulere uoluisti, quod aut mecum nescis, aut mecum scis, aut magis quam ego forsitan scis; quippe qui etiam uerissime dixeris euangelicam mortem prius emoriendum, quam carnalem resolutionem uoluntario praeueniamus excessu, non obitu, sed sententia recedentes ab huius saeculi uita. Simplex haec actio, et nullo dubitationis aestu fluctuat, quod ita nos uiuere oportere censemus in hac uita mortali, ut uitae immortali quodammodo coaptemur. Verum omnis quaestio, quae agentes quaerentesque conturbat homines, qualis ego sum, illa est, quonam modo uiuendum sit, uel inter eos, uel propter eos qui nondum uiuere moriendo nouerunt, non resolutione corporis, sed quodam se a corporalibus illecebris auertentes mentis affectu. Plerumque enim uidetur nobis quod nisi eis aliquantulum congruamus ad ea ipsa unde illos extrahi cupimus, nihil cum eis salubriter agere poterimus. Quod cum facimus, talium delectatio subrepit et nobis, ut saepe etiam loqui uana delectet, auremque praebere loquentibus, nec arridere tantum, sed etiam risu uinci ac solui: ita puluereis quibusdam, uel etiam luteis affectibus nostras animas aggrauantes, laboriosius et pigrius leuamus ad Deum, ut uiuamus euangelicam uitam, moriendo euangelicam mortem. Quod si aliquando successerit, statim subicietur, Euge, Euge; non ab hominibus; neque enim quisquam hominum sentit in alio talem mentis agnitionem; sed in quodam intus silentio, nescio unde clamatur, Euge, Euge. Propter hoc genus tentationis ab angelo colaphizatum se tantus Apostolus confitetur. Ecce unde uita humana super terram tota tentatio est; quando et ibi homo tentatur, ubi quantum potest uitae coelestis similitudini coaptatur.

[95,3]
3. Quid dicam de uindicando, uel non uindicando? quandoquidem hoc totum ad eorum salutem proficere uolumus, in quos uindicandum aut non uindicandum esse arbitramur. Quis etiam sit uindicandi modus, non solum pro qualitate uel quantitate culparum, uerum etiam pro quibusdam uiribus animorum, quid quisque sufferat, quid recuset, ne non solum non proficiat, sed etiam deficiat, quam profundum et latebrosum est! impendentem quoque uindictam metuentes, quae ab hominibus metuitur, nescio utrum plures correcti sunt, quam in deterius abierunt. Quid, cum saepe accidat, ut si in quemquam uindicaueris, ipse pereat; si inultum reliqueris, alter pereat? Ego in his quotidie peccare me fateor, et ignorare quando, quoue modo custodiam id quod scriptum est: Peccantes coram omnibus argue, ut caeteri timorem habeant; et quod scriptum est: Corripe eum inter te et ipsum solum; et quod scriptum est: Nolite ante tempus iudicare, et quod scriptum est: Nolite iudicare ut non iudicemini, neque enim hic addidit ante tempus; et quod scriptum est: Tu quis es, qui iudicas alienum seruum? Suo domino stat aut cadit: stabit autem; potens est enim Deus statuere illum; unde confirmat de his se dicere, qui intus sunt: et rursus eos iudicari iubet, cum dicit: Quid enim mihi de his, qui foris sunt iudicare? Nonne de his, qui intus sunt, uos iudicatis? Auferte malum ex uobis ipsis. Quod cum etiam faciendum uidetur, quatenus fiat, quantae curae ac timoris est? ne forte contingat quod de illo ipso intellegitur in secunda ad eosdem Epistola cauendum admonere, ne maiore tristitia absorbeatur qui eiusmodi est. Et ne quisquam hoc non multum curandum putaret, ibi ait: Ut non possideamur a satana: non enim ignoramus mentes eius. Quis in his omnibus tremor, mi Pauline, sancte homo Dei! quis tremor, quae tenebrae! Nonne putamus de his esse dictum: Timor et tremor uenerunt supra me, et contexerunt me tenebrae; et dixi: Quis dabit mihi pennas sicut columbae, et uolabo et requiescam? Ecce elongaui fugiens, et mansi in deserto. Verumtamen etiam in deserto ipso fortassis expertus sit quod adiungit: Exspectabam eum qui me saluum faceret a pusillanimitate et tempestate. Nempe ergo tentatio est uita humana super terram.

[95,4]
4. Quid, ipsa diuina eloquia nonne palpantur potius quam tractantur a nobis, dum in multo pluribus quaerimus potius quid sentiendum sit, quam definitum aliquid fixumque sentimus? Et ea cautio cum sollicitudinis plena sit, multo melior est tamen, quam temeritas affirmandi. Nonne in multis, si non secundum carnem homo sapiat, quam mortem dicit esse Apostolus, magno scandalo erit ei qui adhuc secundum carnem sapit? ubi et dicere quid sentias periculosissimum, et non dicere laboriosissimum, et aliud quam sentis dicere perniciosissimum est. Quid? cum ea quae non approbamus in eorum, qui intus sunt, sermone uel scriptis, putantesque id ad fraternae charitatis libertatem pertinere, iudicium nostrum non occultamus, et hoc non beneuolentia, sed inuidia facere credimur, quantum peccatur in nos! et cum similiter eos qui nostras sententias reprehendunt, laedere potius uelle quam corrigere suspicamur, quantum peccamus in alios! Certe hinc existunt inimicitiae plerumque etiam inter carissimas familiarissimasque personas, dum, supra quam scriptum est, unus pro altero inflatur aduersus alterum, et dum mordent et comedunt inuicem, timendum est ne consumantur ab inuicem. Quis ergo dabit mihi pennas sicut columbae, et uolabo, et requiescam? Siue enim quia pericula, in quibus quisque uersatur, grauiora sunt quam inexperta, siue quia reuera ita est, quaelibet pusillanimitas tempestasque deserti minus mihi uidetur molesta, quam ea quae uel patimur, uel timemus in turbis.

[95,5]
5. Proinde multum approbo sententiam tuam, de huius uitae statu esse agendum, uel potius cursu quam statu. Addo aliud, quia prius hoc requirendum atque tenendum est, quam illud, quale futurum sit, quo iste fert cursus. Inde ergo interrogaui quid sentias, quasi huius uitae recta regula retenta atque seruata iam securi simus, cum in tam multis, maximeque in his quae breuiter, ut potui, commemoraui, periculosissime laborare me sentiam. Sed quia omnis haec ignorantia et difficultas hinc mihi uidetur existere, quod in magna uarietate morum, et animarum occultissimas uoluntates atque infirmitates habentium, rem populi gerimus, non terreni atque Romani, sed Ierosolymitani coelestis, magis me libuit loqui tecum ex illo quod erimus, quam ex isto quod sumus. Ibi enim etsi nescimus quae bona futura sunt, non tamen de parua re certi sumus, quod ista mala ibi non erunt.

[95,6]
6. De agenda ergo ista temporali uita, eo modo, per quem ueniendum est ad aeternam, noui concupiscentias carnales esse frenandas; tantumque remittendum in delectationes sensuum corporalium, quantum sustentandae huiusmodi agendaeque uitae satis est, omnesque molestias temporales, pro ueritate Dei, et salute aeterna nostra et proximi, patienter fortiterque tolerandas. Noui etiam proximo ad hoc consulendum omni studio charitatis, ut istam uitam recte gerat propter aeternam. Praeponenda etiam nobis spiritalia carnalibus, incommutabilia mutabilibus, et haec omnia tanto magis minusue posse hominem, quanto magis minusue adiuuatur gratia Dei, per Iesum Christum Dominum nostrum. Cur autem ille sic, ille autem sic adiuuetur, uel non adiuuetur, nescio: id tamen Deum summa sibique nota aequitate facere scio. Propter illa uero quae supra commemoraui, quemadmodum uiuendum sit cum hominibus, si quid tibi exploratum liquet, edoce me, obsecro. Sin et te ita ut me mouent ista, confer ea cum aliquo mansueto cordis medico, siue illic inueneris ubi degitis, siue cum Romam toto anniuersarie pergitis, et quod per illum tibi loquentem, seu uobis colloquentibus Dominus aperuerit, scribe mihi.

[95,7]
7. De resurrectione autem corporum, membrorumque in illa incorruptione atque immortalitate futuris officiis, quoniam uicissim me interrogasti quid sentiam, audi breuiter quod, si non satis erit, poterit, si Dominus adiuuerit, latius disputari. Firmissime tenendum est, unde Scripturae sanctae uerax et clara sententia est, uisibilia ista corpora atque terrena quae nunc animalia dicuntur, spiritalia futura in resurrectione fidelium atque iustorum. Porro spiritalis corporis qualitas inexperta nobis, quemadmodum uel comprehendi, uel insinuari possit, ignoro. Corruptio ibi certe nulla erit, ac per hoc nec isto quo nunc indigent corruptibili cibo, tunc indigebunt; nec tamen eum capere non poterunt, ueraciterque consumere potestate, non necessitate. Alioquin nec Dominus eum post resurrectionem accepisset, qui nobis ita praebuit corporalis resurrectionis exemplum, ut hinc Apostolus dicat: "Si mortui non resurgunt, neque Christus resurrexit". Qui cum membris omnibus appareret, eorumque officiis uteretur, loca etiam uulnerum demonstrauit. Quas ego cicatrices, non ipsa uulnera semper accepi, et eas ipsas potestate, non necessitate. Cuius potestatis facilitatem tunc maxime ostendit, cum uel in alia forma se demonstrauit, uel in domo discipulis constitutis, cum ostia clausa essent, uerus apparuit.

[95,8]
8. Hinc oritur de Angelis quaestio, utrum habeant corpora suis officiis et concursationibus congrua, an tantummodo spiritus sint? si enim habere dixerimus, occurrit nobis: Qui facit Angelos suos spiritus. Si autem non habere dixerimus, plus habet scrupuli, quomodo scriptum sit eos corporeis hominum sensibus sine corpore praesentatos, hospitio susceptos, pedes eis lotos, edentibus et bibentibus ministratum. Facilius enim uideri potest sic esse spiritus Angelos dictos, ut homines animas, sicut scriptum est cum Iacob in Aegyptum tot animas descendisse [neque enim corpora non habebant], quam ut illa omnia sine corporibus gesta credantur. Deinde certa quaedam in Apocalypsi Angeli statura definitur, in ea mensura quae nisi corporum esse non possit, ut quod hominibus apparuerit, non ad falsitatem, sed ad illam potestatem ac facilitatem spiritalium corporum referatur. Sed siue habeant Angeli corpora, siue quisquam possit ostendere quemadmodum corpora non habentes gerere illa omnia potuerint, in illa tamen ciuitate sanctorum, ubi etiam per Christum redempti a generatione hac, in aeternum coniungentur milibus Angelorum, uoces corporales non latentes animos indicabunt; quia in illa societate diuina nihil cogitationis proximo poterit occultari, sed erit consonans in Dei laude concordia, non solum spiritu, uerum etiam spiritali corpore expressa: hoc mihi uidetur.

[95,9]
9. Interim si quid congruentius ueritati uel iam tenes, uel a doctoribus audire potueris, per te nosse studiosissime exspecto. Recense sane epistolam meam, cui quoniam festinantissime te respondisse de diaconi festinatione causatus es, ideo non conqueror, sed potius commemoro, ut quod tunc omissum est, nunc reddatur Et de otio quippe christiano ad percipiendam uel disserendam christianam sapientiam quid sentias, et de otio quod putabam tuo, cuius mihi occupationes incredibiles nuntiatae sunt, require et uide quid a te scire quaesierim. (Et alia manu.) Memores nostri, felices uiuite, magna gaudia et solatia nostra sancti Dei.