| Notice : 1. Texte d'étude : ANGE POLITIEN (1454 - 1494), Lettre à Pierre II de Médicis à propos du style épistolaire :
Auteur : Ange Politien (Angelo Ambrogini / Agnolo Poliziano ; 1454 - 1494)
WIKIPEDIA : http://fr.wikipedia.org/wiki/Ange_Politien
Correspondant : Pierre II de Médicis (1472 - 1503)
WIKIPEDIA : http://fr.wikipedia.org/wiki/Pierre_II_de_M%C3%A9dicis
Édition : Angeli Politiani opera quae quidem extitere hactenus omnia ... Bâle, 1553
Texte latin encodé par nos soins d'après l'édition de 1553.
Texte :
Angeli politiani epistolarum liber primus.
Angelus Politianus Petro Medici suo s. d.
Egisti mecum saepenumero, magnanime Petre Medices, ut colligerem meas epistolas et in uolumen redactas publicarem. Collegi, ne non in omnibus obsequerer tibi, quo sunt in uno spes omnes opesque meae sitae. Neque collegi tamen uniuersas : id enim laboriosius quam Sibyllae folia. Non scripseram uidelicet ad hoc ut in unum corpus referrentur sed ad usum praesentem duntaxat, oblatis argumentis, non quaesitis.
Ita nec exempla mihi retinui, nisi quarundam, puto minus felicius, quae diu iam cum blattis et tineis rixabantur. Veruntamen ut instar uoluminis efficerem, nonnullas etiam missas ad me, sed a doctis duntaxat, inserui, quae marcentem quasi stomachum lectoris
excitarent.
Est autem omnino stylus epistolarum mearum ipse sibi dispar : quo nomine multum quoque scio reprehendar. Nam nec eadem mihi semper uoluntas, nec idem cuique uel personae, uel materiae congruebat. Non deerunt ergo qui dicant, ubi tam uarias epistolas legerint (si qui modo legerint) iterum me Miscellanea, non epistolas composuisse. Sed inter diuersas opiniones et praecipientium de epistolis et epistolas scribentium, speraui fore profecto necubi mihi patrocinium deesset.
Occurret aliquis forsan, qui Ciceronianas esse neget : huic ego dicam (nec sine autore tamen) in epistolari stylo silendum prorsus esse de Cicerone. Rursus alius hoc ipsum culpabit, quod aemuler Ciceronem : sed respondebo nihil mihi esse magis in uotis quam ut uel umbram Ciceronis assequar. Optaret alius ut oratorem Plinium saperem, quod huius et maturitas et disciplina laudatur : ego contra totum illud aspernari me dicam Plinii seculum. Sed et si Plinium cuiquam redolebo, tuebor ita me quod Sidonius Apollinaris, non omnino pessimus autor, palmam Plinio tribuit in epistolis. Symmachum si cui referre uidebor, non pudebit, ut cuius et breuitas celebretur et rotunditas. Abesse rursus a Symmacho, si cui credar, negabo mihi siccitatem placere.
Longiores quaedam dicentur epistolae : tales Plato scripsit, Aristoteles, Thucydides, Cicero. Dicentur aliae contra nimis breues : obiiciam tunc ego Dionem, Brutum, Apollonium, Marcum, Philostratum, Alciphronem, Iulianum, Libanium, Symmachum sed et Lucianum, quem falso Phalarim uulgo putant. Damnabit alius me quod argumenta non sint hic epistolaria : damnari me patiar sed cum Seneca. Nolet aliquis in epistolis sententias : prouocabo rursus ad Senecam. Poscet alius rursum sententias : huic ergo pro me Donysius resistet ac pertinere sententias ad epistolam negabit.
Stylus esse nimium dicetur apertus : hunc tamen laudat Philostratus. Dicetur obscurus : at est ad Atticum talis M. Tullii. Neglegens erit : at epistolis neglegentia est ipsa pro cultu. Rursus erit idem diliges : conuenit maxime, quoniam pro munere mittuntur epistolae. Si concinnitas ibi sit, asseretur a Dionysio ; si desit, ab Artemone. Tum quoniam Romani quoque sunt Atticismi quidam, si non erit Attica, decebit hoc ipsum : nam quo alio damnatur Herodes, quam quod Atticus homo nimis Atticisset ? Sin contra nimis Attica : Theophrastus hic proferetur, in hoc notatus ab anicula, licet homo non Atticus.
Non erit festiua: me uero seueritas delectat. Non erit seuera sed ego deliciis capior. Figuras habebit : hos ergo ipsos quasi gestus amat epistola sermoni propior. Carebit Figuris : at hoc ipsum carere figuris, figurat epistolam.Promet indolem scribentis : id quoque praecipitur. Non promet : non scilicet quaesiuit ut quae carere ambitione debet. Circulo claudetur: hoc et Graeci faciunt. Aberit circulus : nec hoc Philostratus improbat. Soluta erit et incomposita : non displicet Aquilae. Pedes habebit et iuncturam : non displicet Quintiliano. Non aget : non est enim dialogus. Aget : est affinis dialogo. Communiter dicis, inquit alius, quae communia : noue quae noua : cum stylo res igitur congruit. Imo autem communiter noua dicis, noue communia : nempe quoniam memor sum praecepti ueteris : g-ta g-men g-koina g-koinohs, g-ta g-de g-kaina g- kainohs. Ad hunc igitur modum posse usquequaque spero tergiuersari. Sed tamen ipsi uiderint.
Tibi uero, o mi Petre suauissime, certo satisfaciam uel in epistolis, si bonae fuerint uel in obsequio, si non bonae. Vale.
2. TEXTE d'étude : Pietro POMPONAZZI (1462 - 1525), De l'immortalité de l'âme, Prologue :
Auteur : Pietro POMPONAZZI (ou Pomponace ; 1462 - 1525)
WIKIPEDIA http://fr.wikipedia.org/wiki/Pomponazzi
Oeuvre / édition : C. G. BARDILI, Petri Pomponatii Mantuani Tractatus de Immortalitate Animae. Tübingen, 1891.
WIKIPEDIA (cfr. supra) : "Il [Pomponazzi] subit les polémiques et persécutions de l'Église pour soutenir que, si l'âme humaine était individuellement immortelle selon l'Évangile et selon l'Église, elle
était mortelle d'après les doctrines d'Aristote. Son Traité de l'immortalité de l'âme est brûlé en place publique par les inquisiteurs à Venise et fait partie du nombre des ouvrages proscrits par le Concile de Trente. Il bénéficie de la protection du cardinal Pietro Bembo auprès de Léon X. Le livre est soumis à l'Inquisition et est publié de nouveau avec les corrections qu'elle avait indiquées. ..."
Texte latin numérisé par nos soins d'après l'édition de 1891.
Texte :
PETRI POMPONATII MANTUANI TRACTATUS DE IMMORTALITATE ANIMAE. PROOEMIUM.
Continens intentionem, seu libri materiam et causam intentionis.
Frater Hieronymus Natalis, Ragusaeus, ordinis Praedicatorum,
cum aduersa laborarem ualetudine, sicuti est uir humanissimus nostrique
amantissimus, ad nos se frequentius recipiebat, cumque quodam die
minus me uexari a morbo conspiceret, uultu adeo demisso sic orsus est.
"Charissime Praeceptor, superioribus diebus cum primum de coelo nobis
exponeres, peruenissesque ad locum illum, in quo Aristoteles ingenitum
et incorruptibile conuerti pluribus argumentationibus contendit ostendere, (dixisti) Diui Thomae
Aquinatis positionem de animorum immortalitate,
quanquam ueram et in se firmissimam nullo pacto ambigeres, Aristotelis
tamen dictis minime consonare censebas. Ea propter nisi tibi molestum esset,
a te duo intelligere maxime desiderarem. Primum scilicet, quid, reuelationibus
et miraculis semotis, persistendoque pure infra limites naturales, hac in re sentis,
alterum uero, quamnam sententiam Aristotelis in eadem materia fuisse censes?"
At ego, cum omnium ibi astantium idem maximum desiderium conspicerem,
(etenim multi aderant) sic tunc ipse respondi : "Dilectissime Fïli,
uosque ceteri, etsi non parum petis, (altissimum enim huius negotium
est, cum omnes fere illustres Philosophi in hoc laborarint) quoniam
tamen nonnisi rem, quam possum, quid scilicet existimem, postules,
facile etenim est hoc tibi aperire, immo libenti animo tibi morem geram,
caeterum uero, an ita se habeat res, ut existimo, peritiores consules".
Rem igitur Deo duce aggrediar.
3. Texte d'étude : Pierre GILLES (1490 - 1555), Description de la girafe ; dans : ELEPHANTI noua descriptio authore Petro Gillio :
Auteur : Pierre GILLES (Petrus Gyllius ; 1490 - 1555) :
WIKIPEDIA : http://en.wikipedia.org/wiki/Petrus_Gyllius
Il a traduit du grec en latin les XVII livres de l'Historia animalium d'Élien (Claudius Aelianus ; vers 175 - vers 235) :
WIKIPEDIA : http://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89lien_le_Sophiste.
Édition : Aeliani De historia animalium libri XVII / quos ex integro ac veteri exemplari Graeco, Petrus
Gillius vertit ; vnà cum elephantorum descriptione. Lyon, 1562
TEXTE latin et traduction française préparés par Marc Szwajcer.
ELEPHANTI DESCRIPTIO.
Cap. IX. De chamelopardali.
Giraphas, quas graeci et Latini uocant Chamelopardales, uidi in urbe Caira tres, quarum unam ita
mensus sum, Duo cornicula ex fronte eminebant circiter sex digitos, in fronte media tuberculum
existebat, uelut tertium cornu, altum circiter duos digitos. Oculis erat magnis, nigris, laetis. Aures
excedunt longitudinem dodrantalem. Collum longum septem pedes: cum caput extollit, sexdecim
pedes a terra effert. Illius longitudo a cauda ad capitis uerticem est duode uiginti pedum. Tibiae tam
altae posteriores quam priores: at femora anteriora longe altiora posterioribus. Nimirum dorsum a
cauda ad summum capitu uerticem, uelut scala, uelutque tectum carinatum attollitur: totum corpus
grandibus maculis distinguitur, coloris ueruini obquadratis: sed in collo magis quam in corpore,
quoquo uersus latis circiter dodrantem: at clausula macularum alba digito latior. Itaque totum corpus
reticularum est, neque tamen, ut pardalis maculas habet rotundas, sed aut obquadratas, aut oblongas.
Infra genus maculosa non est, sed tota tibia alba. Pes bifidus, ut bubulus. Labrum superum longe
eminet supra inferum. Cauda tenuis et exigua, in cacumine pilosa. Ruminat ut bos: edis foenum, et
caetera, quae boues edere solent. Iubam habet, ut equus a doeso ad capitu uerticem. In gradiendo
claudicare uidetur nunc dextris, nunc sinistris non modo cruribus, sed etiam lateribus. Cum ex terra
cibum aut potum capere habet necesse, crura latissime distendit priora, non enim, nisi late diductis,
longeque diuaricatis tibiis cibum ex terra capere potest.
Traduction française partielle tirée de Georges Louis Leclerc Buffon, Oeuvres complètes de Buffon..., 1837, p. 525 :
« J'ai vu trois girafes au Caire; elles portent au-dessus du front deux cornes de six pouces de longueur,
et au milieu du front un tubercule élevé d'environ deux pouces, et qui ressemble à une troisième
corne Cet animal a seize pieds de hauteur lorsqu'il lève la tête; le cou seul a sept pieds, et il a vingt-
deux pieds depuis l'extrémité de la queue jusqu'au bout du nez. Les jambes de devant et de derrière
sont à peu près d'égale hauteur; mais les cuisses du devant sont si longues en comparaison de celles
de derrière, que le dos de l'animal paraît être incliné comme un toit. Tout le corps est marqué de
grandes taches fauves, de figures à peu près carrées...
Il a le pied fourchu comme le bœuf, la lèvre supérieure plus avancée que l'inférieure, la queue menue
avec du poil à l'extrémité; il rumine comme le bœuf, et mange comme lui de l'herbe; il a une crinière
comme le cheval, depuis le sommet de la tète jusque sur le dos. Lorsqu'il marche, il semble qu'il boite
non seulement des jambes, mais des flancs, à droite et à gauche alternativement; et lorsqu'il veut
paître ou boire à terre, il faut qu'il écarte prodigieusement les jambes de devant. »
4. TEXTE d'étude : Jacques SADOLET (Jacobo Sadoleto ; 1477 - 1547), L'éloge de la Philosophie (De laudibus philosophiae), Livre I (début) :
Auteur : Jacques SADOLET
WIKIPEDIA: http://fr.wikipedia.org/wiki/Jacopo_Sadoleto
Édition : Iacobi Sadoleti de laudibus Philosophiae libri duo. Lyon, 1538.
Texte latin encodé par nos soins d'après l'édtion de 1538.
Texte :
Iacobi Sadoleti ad Marium Maffeum Volaterranum de Philosophia liber primus, qui inscribitur PHAEDRUS, in quo accusatio Philosophiae continetur.
Omnis, Mari Volaterrane, quae ad bene beateque uiuendum pertinet doctrinae institutio, ducta primum mihi quidem a philosophiae praeceptis uidetur esse : atque ab eius facultate disciplinae, quae in contemplatione rerum naturalium et moribus ad uirtutem findendis, constituendisque cernitur. Post autem his literis quae quemadmodum sunt sic etiam uocantur sacrae : in quibus uera dei percipitur cognitio, cum aucta et corraborata tum ad extremum ex uariis fluctibus iactationibusque uitae, quas nostra imbecillatas fert, ad stabilem certamque spem immortalitatis conuersa atque translata. Ac nos, qui (ut tu ipse optimus testis es) harum artium utranque adamauimus semper, et nunc quidem iam in alteram hanc, quae nostrae et personae propria est, et religionis, tanquam in portum uela deflectere et pleno cursu contendere cogitamus : adhuc tamen in philosophia magis exercitati, quod in illa plurimum operae et quantum ab occupationibus publicis, quae nos diu et multum districtos tenuerunt, disiungi licuit, ante actae aetatis consumpsimus : duximus non alienum nec nostra dignitate, nec eorum, quos ad uirtutis studium atque amorem genuit ipsa natura, utilitate, nos facturos, si quae de hominibus doctissimis, Graecis praesertim, quorum in hac laude sine ulla dubitatione excellit industria, accepta a nobis fuissent, ea Latino sermone conscriberemus : primumque gratia hac debita ea quidem et merita philosophiae reddita, toto deinde pectore, ut dicitur, maturescentibus etiam annis ad illam coelestem scientiam incumberemus.
Atque hoc ita agere id studiosius etiam sumus meditati, quod in hoc tempus Latinis quidem literis desiderari uidetur philosophia: non quin et apud ueteres et nostra etiam ac patrum auorumque memoria extiterint docti uiri, qui eam uelut incertis sedibus peregrinantem et uagam et maxime quidem posteaque eiecta e Graecia est, in hanc urbem adsciscere et potuerint et partim etiam conati sint : sed ita ferente casu quodam bonis artibus infesto et qui uoluerunt uariis plerunque rationibus impediti, in medio spatio restiterunt et qui potuerunt non fere sunt ad eam uoluntatem adducti. Ita illa necessario penes barbaros morata, tanquam iuris nostri morisque expers, caruit honore et nomine ciuitatis. Ac ut illum omnis doctrinae et eloquentiae parentem potissimum nominemus, Marcus Tullius Cicero etiam professus fuit hoc se populo exhibiturum, ut Graece tum loquentem philosophiam ad Latinam sermonis consuetudinem adduceret : quem ego unum maxime statuo incredibili quadam magnitudine ingenii, qua et omnes longe uicit superiores et posteris spem pene sui imitandi ademit, cumulate quod susceperat praestare potuisse. Verum siue infinitis nouae Academiae (sic enim appellabatur orta ab Archesila, a Carneade confirmata disciplinae ratio) disputationibus impeditus, quarum illa contra omnia dicendo nunquam terminauit modum ; siue quod propinquo et celeri cum suo, tum Reip. fato, illius per uim nefariam fuit interrupta industria, minus aliquanto nobis praebuit, quam aut optaremus aut ab illa diuina mente potuit expectari.
Moralem partem philosophiae persecutus est eamque carptim separatis quaestionibus : in physicis quidem nihil attigit nec uero de ea parte, quae ad disserendum tota est, literam omnino fecit ullam. Quod si ille tum hoc conatus est, in quo illi non animus aut ingenium sed ex parte quadam fortuna defuit, ut philosophiam e lingua nobili et in primis memorata transferret in Latium aliquantumque ei splendoris et dignitatis se adiuncturum a Romana facundia existimaret ; quid nos tandem et nobiscum una caeteros omneis, quibus cordi philosophia est, agere conuenit aut quanto elaborare studio ut tendentem nobis ultro manus fidemque et opem nostram implorantem, pro sua parte et facultate quisque a barbarorum inscitia et moribus in Latinitatem uindicemus ? Etenim quid est quod aequo minus queat animo ferre quisquam institutus liberaliter quam caput artium optimarum, ornatricem uinuersae uitae philosophiam possideri ab iis, qui ut acute forsitan aliquando moueri uideantur ad disserendum de ea, inaniter tamen et id agunt et orationem afferunt ineptam et horridam, turbantem cogitata tum deblatterantium ipsorum, tum eorum qui audiunt ; nihil ut ex ea proprium sed ut in uerborum et inanium quaestionum inutilibus controuersiis omnis iampridem ab his suscipiatur contentio. Sed ut in ueteri prouerbio est, Balbi balbos, sic istos sui et agnoscunt et probant.
At nos, quibus expetenda illa semper et praecipue colenda uisa est, quae sapientiae cum eloquentia naturalis est societas, quique mentis simulachrum ducimus orationem, ut ex huius forma et pulchritudine, illa quoque quae intus est spectari animi dignitas et elucescere foris possit, demus operam, si modo assequi possumus ut philosophiam iampridem laborantem barbariae nomine Latinis literis illustremus. Quod profecto adnitemur, eo ingressi animo, ut nisi uitam uis aliqua peremerit, aut autoritas maior occupauerit, omnem ipsam Platonicam et Aristotelicam formam disciplinae non interpretis munere sed ordine et iudicio nostro nostris hominibus tradere parati simus.
Quod maiore etiam cum spe laetitiaque aggredimur, quod intelligimus non solum in Italia, quae semper omnium bonarum artium parens iure existimata est, uerum etiam trans Alpes in Galliis Germaniisque quam multi iam existant, qui se ad politiores dedant literas, quique haec ipsa, quae nos reprehendimus, minime probanda putent ; etiam insectentur eorum infantiam, qui audeant praeclaras e philosophia sententias, sermonis ruditate tanquam coeno aliquo inquinare. Qui quidem tali ingenio praediti barbari certe non sunt. Non enim quos a nobis aut montium excelsitas aut latitudo aequorum disiunxit, sed qua cum uere religionis cultu non peragrauit humanitas et artium amor ingenuarum, ea certa et sola est barbaria. Atqui horum ope atque auxilio aliorumque multorum, quos similiter ad iudicandum agendumque idoneos ingenii dotibus natura ipsa subornauit, si plures in hanc praeclaram uoluntatem consenserint, haud diffidendum sane est quin celeriter e sordibus omnibus se emersura philosophia et dignit atem ad quam spectat obtentura esse uideatur.
Quibus cum aut nostra communicabitur laus aut, si prior nostra sors in hoc certamen exierit, non dubium est futuros, qui eandem petessant gloriam a quibus non certari modo nobiscum sed uinci etiam nos aequo pati animo sumus parati. Quippe qui non tam singularem nostram laudem gratiamque deposcimus (etsi ne ea quidem, cum bonorum consensu recte factis tribuitur, a praestantibus animis repudianda est) quam bene de ciuibus nostris promereri studemus. Quod si in eis actionibus, quas huius optimi ac maximi principis beneficio cum aliqua autoritate tractauimus, innocentiam et fidem probauimus nostram nostraque foris acta consiliaque omnia non ad priuatos quaestus sed ad beneuolentiam hominum nobis omnibus officiis conciliandam et ad communem bonorum utilitatem spectauerunt ; erit haec iam intra domesticos parietes cum cura praestantior tum labor etiam multis utilior, si qui nostris hortationibus uel exitati uel firmati nihil sibi magis ex petendum in uita quam uirtutem et abstinentiam et studium uerae sapientiae duxerint. ...
5. ITINERA ELECTRONICA & textes préparés :
- Ennodius de Pavie (474 - 521), Lettres, livre IX [Traduction française reprise au site de Philippe Remacle]
latin :
http://pot-pourri.fltr.ucl.ac.be/files/Aclassftp/textes/ENNODIUS/lettres_09.txt
français :
http://pot-pourri.fltr.ucl.ac.be/files/Aclassftp/textes/ENNODIUS/lettres_09_fr.txt
- Richard de Bury (1287 - 1345), Philobiblion, Prologue [Traduction française reprise au site de Philippe Remacle]
latin :
http://pot-pourri.fltr.ucl.ac.be/files/Aclassftp/textes/Richard_de_Bury/philobiblion_prologus.txt
français :
http://pot-pourri.fltr.ucl.ac.be/files/Aclassftp/textes/Richard_de_Bury/philobiblion_prologus_fr.txt
- Poggio Bracciolini (1380 - 1459), Facéties, XXI - XL [Traduction française numérisée par nos soins]
latin :
http://pot-pourri.fltr.ucl.ac.be/files/Aclassftp/textes/Pogge_Le/facetiae_21a40.txt
français :
http://pot-pourri.fltr.ucl.ac.be/files/Aclassftp/textes/Pogge_Le/facetiae_21a40_fr.txt
Jean Schumacher
18 octobre 2013
|
