[0] MULIERUM VIRTUTES. Alia est, o Clea, de mulierum uirtute mea quam Thucydidis sententia. Is enim ei primam laudem tribuit feminae, "de qua foris minimus est uel in bonam uel in malam partem sermo" : censens nimirum ut corpus, ita famam quoque bonae mulieris domi inclusam esse, neque in publicum exire debere. Mihi autem elegantior uidetur Gorgiae opinio, qui "mulieris non formam, sed famam uult multis esse notam". Et Romana legem maxime probo, quę mulieres itidem ut xiros post mortenr publice laudari pro dignitate iubet. Itaque optima Leontide uita defuncta, cum statirn tune mihi tecum colloquium fuit non expers philosophicoe consola. tionis : turn in praesentia quidquid restabat eorum, quę ad doccndum eamdem esse uiii ac mulieris cirlu- tem , disseruntur, historica demonstratiooe tibi con- scripsi : non est illa cornparata ad uoluptatem audition parandarn : sed tamen , si exemplorum bec est ratura ut persuadendo simul oblectent, oratio non abhorrebit a uenustate demonstrationem adiuuante, neque serebi- tur Musis admiscere Gratins, prdeherriauo, ut ait Eu- ripides , couingio , maxime cum ab ēa parte auimi, quę honestati studet, fidem sihi conciliet. Agedum cairn , si dicentes eamdern esse uirorum ac mulierum art cru pingendi , talcs a mutieribus claboralas profer- rennus picturas, quales Apelles , Zeuxis, aut Nicoma- chus reliqucrmrt, esoetue qui nos reprehenderet, ac gratificandi et delectandi maiorera nos, quam Hem ta. cicndi, rationem habuisse diceret? non sape opinor. Rursum si poeticam imitandiue artern eamdern esse rnulierurn et uirorum affirmantes, Sapphus cousina cum Anacreonteis, ami S,byllan cairn Bacidis oracula compararemus, iustene aliquis culpare demonstralio- nem posset , quod gaudentem ea et uoluptale alfcclum auditorern ad lidem proposito habendam adduccret? non profecto. A tqui similitudinem ac discrimen mulie- ris atque uiritis uirtutis aliunde rectites discerenonFis- sis , quant si uiras uitis, et actiones actionibus taquant maguę artis opera componens, consideres eamdemue habeant forrnarn atque effigiem Semiramidis et Seso- stris magnificentia, Tanaquilidis et Seruii regis callidi- tas, Porcine magnanimitas et Bruti, Timocleae et Pelo- pid e, si ad uina istarum uirtutum prrecipuam respiciatur. Alias enim quasdam ditferentias uirtus, tanquam colo- res quosdam peculiares, accipit ob diuersitatem natures, assimilaturque moribus, temperiei corporis; cibo et ui- uendi rationi eius cui inest. Aliter enim fortis fuit Achilles, aliter Aiax : neque prudentbe Nestoris simi- lis fuit Ulyssis prudentia : neque codeur modo iusti fue- runt Cato et Agesilaus : aliter maritum dilexit lreno quam Alcestis : diuersa fuit ratio magnanirnitatis Cor- nelia et Olympiadis. Neque tamen eo alducimur, ut multas et diuersas constituamus fortitudines , pruden- tias, et iustitias : dum modo diuersitates singulorum nullam uirtutem sua definitione excludant. Proinde exempla nimis trita, et quai tibi, quippe uersatai in fre- quenti librorum lectione, cognita esse putt), in prasen- tia omittam, nisi si qua digna memoratu fugerunt cos qui ante nos uulgaria et publice nota in litteras retule- runt. Quando autem mulieres rnulta pręclara fuel- noua cum publice tum priuatim ediderunt , pauca quiedam de publicis referre operae pretium uidetur. 1. TROJAN}E. Qui ab Ilio, cum id euerteretur, profugerunt, eorum picrique tempestatis ui, et ob imperitiam nauigandi , rnarisque ignorationem, ad Italiam sunt delati : et a l Tiberim tluuium aigre portubus ac stationibus neces- sariis subuecti , peruagati sunt regionem, qumrentes qui ipsis locorum istorum conditiones enarrarent. L:- terim mulicribus cogitatio incidit, qualemcunque se- dem quauis in terra potiorem esse quauis quamuis feli- cium hominum nauigatione : patriamque earn esse faciendam, cum amissa recuperari non possit. Proin.le conspiratione facta, paues cremauerunt , duce facinoris Roma, ut aiunt. Hoc facto, maritis opitulatum nauibus ad mare contendentibus occurrerunt, metuentesque iram eorum, alite maritos, aliae necessarios amplexa , blandeque deosculatte surit, caque suauitate animos corum deliniuerunt. Inde rnos ortus est etiarnnum du- rans, ut Romance feminas cognatos osculo salutent. Nam necessitatem nirnirum cernentes Troiani, simulque humanos et benignos experti incolas eorum locorurn, factum mulierum probauerunt, ibique cum Latinis habita crunt. II. .PIIOCIDES. Phocidum (acinus a nullo nobili scriptore commemo- ratur, sed uirtutis laude nulli muliebri facto cedit. Testimonium ei ferunt magna sacrificia, quai Phocenses hodieque ad Hyamholiri peragunt, ac uetusta decreta. Singulas historiai totius partes ego in uita Daiphaotl perscripsi. Phocidum res ita gesla est. Implacabile bel• Ium crut ortum inter Thessalos et Phocenses, Hi enfin principes ipsorum et tyrannos in Phocicis urbibus una die uniuersos necauerant ; illi autem ducentos etquin• quaginta Phocensium obsides trucidauerant, omnibus- que cum copiis per Locros in Phocidem irrumpebanl, decretoque facto iubebant nulli adulto parcere, parus et mulieres captiues abducere. Ibi Daiphantus Ba- thyllii filius, qui cum duobus collegis Phocensium reipu. blicai prmerat, suis persuasit, ut ad pugnam casera. dam Thessalis obuiam irent : mulieres aulcw cum liberis unum in Iocum ex uniuersa Phocide conducerent, eumque congestis Iignis cingerent, ac custodes adde- rent, mandate ut si sues uictos sentirent, confestim materiarn acccndercnt, ne serpes comburcrent.11sc cum esset reliquorurn sententia, unus in concilie sur- gens : Equunz est, inquit, ut mulieres quoque Mme probertt, alioquin onzittendtanz est , neque ui eosunt adigendce. Qui sermo ut peruenit ad mulieres, ipsar scorsim conuenerunt, itaque tieri dcbere decreuerunt, Daiphantumquc coronauerunt, ut qui opina relias Phocicis consuluisset. Idem quoque pueros aient con- Mono priuatinr conuocata sciuisse. lIis ita astis, Pbo- censes ad Cleonas llyampolidis cum haste confixe- runt,uictoriaque sunt potiti. Decretum hoc Phocensium, Groeci Aponęam, utpote desperatis robes audacter factum, appellauerunt. Omnium auteur festiuitatum suarurn maximum Elaphebolia -linerum Phocenses in hune usque diemHyampolide quotanuis peragunt nique celcbrant. Ili. CHUE. Chu Leuconiam coloniam deduxerunt tali de causa. Quidam in Chio non minimi nominis matrimonial con. traxerat. Cum auteur sponsa in curru duceretur, res llippoclus sponsi familiaris, qui una cum reliquis ade- rat, oborto ex ebrietate iocandi studio, in cumin in- siluit , non animo ulliusiniuriaefaciendie, sedcommu- nem consuetudinem lusumque secutus : tamen hune sponsi amici interfecerunt. Inde cum Chu Iran diuin argumenta cernerent , oracuio consuito iussi sunt per- cussores llippoclt necare, eunuque uniuersos eius cadis soutes se esse dicerent, uniuersos deus iussit urbe ex- cedere, si quidenz uniucrsi flagitio isto se obstriuxisseut. Ita demum soutes, eu:disque socios aut approbalores, uteunquc et milites et potentes, in Leuconiam depor- tauerunt. Iiune Coronensibus ademptam prirnum cum Erythriris possederant Chii. Postea temporis bello cum Erythrieis Ionum potentissimis contracte, cum hi ad Leuconiam ducerent exercitum, Chii impures se ui- ribus uidentes, pacti sunt excessuros se Leuconia, unam tautum quoque chimnam, unamque tuniram sccum auferente. Mulieres auteur Chios obiurgabnnt, quod amis dimissis uudi per hostos essent exituri clinique hi dicerent iureiurando adhibito se id pro- misisse, mouucrunt ne arma relingnereut, sed ho- stibus dicerent hastaun esse loco chlwnœ, chlpeam lord tmricr'uiuo aninaoso. Cum obtemperassent Chii, lebe- reque aduersus Erythra os locuti arma ostenderent : terrai eorum audacia Erythrai suit, nemoque connu accessit aut prohibuit , sed discessum eorum graturn habuerunt. Atque hi quidem a mulieribus edocti au- clerc, hoc modo tum seruati sunt. Sed nihilo minores uirtutis facinus est Chiarum mu- licrum, Iongo post perpetratum tempore. Philippus De- metrii filins urbem Chiarum oppugnans, superbum ac barbaricum edictum proposuerat, quo seruos ad defe- etionem ad se inuitabat, pollicens iis dominarum coniu- gia et libertatem. Mulieres uero atroci atque effera cor- rept ira una cum seruis, ipsisquoque una indiguantibus et auxilium ferentibus, cum impetu in muros euaserunt, lapidesque et tela congerentes, ne pugnantes exhortantes et animantes, ipsaque etiam ad extremum hostem pro- fligantes et tells impetentes, Philippum repulerunt : cum quidem ad hune nullus omnino scruorum transisisset. IV. AlIGIV/E. Inter res a mulieribus publice proeclare gcstas, nul- lum illustrius exstat facinus certamine, quod Argiute pro patria aduersus Cleomenem, Telesilla poetrię hortatu, obierunt. Ilane ferunt nobili ortam ramifia, cum esset corpore morbis obnoxio, deos de paranda bons ualetu- dine consuluisse: oraculoque monitam ut Musas coleret, deœobtemperasse, studiurnque in carmina etharmoniam collocasse : et cum morbo breui liberatam esse, tum ob poeticam in admiratione mulieribus fuisse. Cum Cleo- rnenes Sparte rex munis Argiuorum occisis ( fabula est quod quidam numerum eorurn perhibent septies mille- nos, septingenos, septagenos et septem) , ad ipsam urbem duceret, impetus et diuinitus quadam iniecta audacia mulieres qu:e astate integra essent, excitauit ad propulsandos a patria hostes. Proinde Telesilla duce arma capiunt, propugnacula occupant, muros corona cingunt, non sine admirations hostium. Ac Clcomenem quidem repulerunt , multos suorum desiderantem : alte- rum regem Demaratum , ut Socrates ait, qui in urbem peruenerat, et Pamphyliacum occupauerat, ui extur- barunt. Hoc modo urbe seruata, mulieres quae in pugna ceciderant, in uia Argiua sepultas suit a ciuibus : su- perstitibus auteur proemium uirtutis dedicatio Martis coneessa est. Pugnatum alii septima die, ales ipso in no- uilunio tradunt mensis, qui nunc quartus, ohm Her- mreus, id est Mercuriales, apud!lrgiuos dicitur. Ea die etiam hodie Ilybristica ( id est ecn:umeliosa ) sacra agunt, mulieres irilibus tunicis et Imnis, uirus nulle- bribus uittis ac'relis uestientes. Virorum penuriam ut exsarcirent, mulieres non , ut Il:erodotus narrai, ser- uis, sed uicinormn optimis in ciuitatem receptis con- iunxerunt : quos illm uidebantur contemnere et igno- minia afficere in concubitu, ut se deteriores. Itaque legem posuerunt, quai nuptas barbam iubebat habere quando cum uiris concumberent. V. PERSIDES. Cyrus cum Persas ab Astyage rege et 11ledis abolies nasset, proelio'rictus est. Persis autem fuga se ad urbem recipientibus, cum parum abesset pin simul hostes irruerent, occurrerunt ante urbem mulieres, ueslibus- que sursum ah inferioribus partibus attractis, dixerunt: Quo fugitis, omnium hominum pessinti? lion quidem fuga hüc penetr•are potestis onde exiuistis. Iioe speeta- culum, atque hoec uox pudorem incussit Persis, seque ipsos culpantes conuersi sunt, et instaurata pugna ho. stes fuderunt. Inde lex posita a Cyro est, ut quotics ret in urbem intrat, singulis mulieribus aureus detur. Ochum ferunt , alioquin etiam prauum hominem et re- gum auarissimum, semper circumiuisse urbem, neque ingredi unquam uoluisse, itaque mulieres dono defeau- dusse. Alexander uero bis intrāuit, et grauidis duplum dedit. VI. CELTICĘ. Celtm, antequam Alpes transgressi Italim eamobtlne- rent partem quam nunc incolunt, e graui et implacabili discordia in bellum inciderant ciuile. Muliires autem inter media arma progressai, cognitis controuersiis, tain dextre cas et inculpate diiudicauerunt, ut admirabilis earum ex arbitrio amicitia omnium cum omnibus per orbes singulasque familias exstiterit. Itaque in poste- rum a Celtis mos seruatus est, ut consultationibus de belto et puce mulieres suas adhiberent, et lites cum sociis ortas earum opera disceptarent. Quare in sus eliam foedere, quod cum Annibale icerunt, scripserunt: Si Celtę haberent quo nomine Carthaginimsses sein* rcnt, iudiciunt fore Carthaginiensium ducunt ac prsefe- ctorunt in Hispania : si uero Carthaginienses Celtis afiquid obiicerent , causse cognitionent futnram poses Celt arum mulieres. VII. MELI/E. I1lelii cum solo ampliore indigerent , Nyrnphuo iurent pulcherrirno colonim deducendoe prmfecto , nauigare- runt, deo iubente ibi habitare obi, a qui/ms porta- bantur, amitterent. Accidit autem ut cum ad Curium nauibus applicatis egressi in terrain essent, naues tempe- state perderentur. Cures qui Cryassurn incolebant, sire inopiam eorum miserati , sire audaciam metuente,, ha- biture eos secum iusserunt , partmnque egri sui imper- tiuerunt : deinde, cum uiderent eos breui temporis spatio magna fecisse incrementa, per insidias eos interficerc statuerunt, !auto conuiuio ad hoc instructo. Forte uirgo quedam Caria, nomine Caphena, Nymphaum amabat. Que, cum ista agerentur, non suslinens salutem amasii negligere, consilium ci ciuium amuit. Cum ergo Cryassenses uenirent eos uocatum, respondit Nympheus moris non esse Grecis, ad ccenam uenire sine mulieri- bus. Quo audito Cares cas ut secum adducerent iusse- runt. Tum Nympheus re Meliis exposita, ipsos tunica- tos et inermes secum ire ad coenam iussit, mulieruin autem quamque gladium sub sinu gestare et suo macho assidere. Sub mediam coenam cum Cares tesseram de- dissent , Groeci articulum temporis rei prendre adesse sentientes, simul omnibus uxoribus sinus pandentibus, gladios arripuerunt,barbarosque adorti uniuersos inter- fecerunt : agroque et urbe ea potiti, aliam nouam con- diderunt, Cryassumque Nouana appellauerunt. Caphena autem Nymphaeo nupsit , dignarnque beneficio gratiam et meritos honores consecuta est. Digna autem est ad- miratione mulierum taciturnitas atque audacia, et quol nulla earum inter tam multas ne inuita quidem pria metu officium prodidit. VIII. TYRRI-IENIE. Tyrrheni cum Lemnum et Imbrum occupassent, Atheniensium mulieribus Braurone abreptis flios pro- creauerunt, quos ut semibarbaros Athenienses insulis expulerunt. Hi cum Taenarum appulissent, Lacedemo- aiis in seruili seu helotico Bello utilem prebucrunt operam, ideoque ciuitate et matrimoniis dignati sunt. Quod autem in senatum et ad consilia non adhibeban- tur, uenerunt in suspicionem quasi no) arum rerum moliendarum causa coirent. Itaque a Spartanis com- prehensi et in carcerem coniecti, accurate custodie- bantur, cupientibus liquidis et stabilibus cos conuia erre argumentis. Captorum uero uxores ad earcerern uenerunt, multisque obsecrationibus et precihus a eu- stodibus impetrauerunt, ut ad meritos intromitterentur, salutature eos et cornpellature. Postquam intro uene- runt, celeriter uiros secum permutare uestes iusserunt, muliebribusque in uestibus exire. Ita mulieres quidem parate ad omnia aduersa in carcere manscrunt, uiros autem decepti custodes pro uxoribus dimiserunt. Exiude Tyrrheni Taygeta occupauerunt, helotcsque ad defe-- ctionem suamque societatem pertraxerunt: qua re Spar- tani cum in magnum uenissent metum, pacem cure iis per internuncios composuerunt , ea conditione, ut re- 1 ceptis uxoribus , acceptaque pecunia et nauibus disce- derent ; alibique agrum et urbem necti, coloni Lae daemoniorum cognatique haberentur. Fecerunt hocpe lasgi , ducibusPolli , Delpho, Crataida, Lacedmmonibi ac pars quidem eorum in Melo sedem Exit : pluie cum Polli in Cretam nauigarunt, oraculique eueutum periclitati sunt: responsum enim fuerat, ubi cleameta* choram cemisissent, fore finem errorunu, ibique (ce eue urbenn corn/une/am. Cum ergo ad locum Cretm, qui di. citur Cherronesus (id est peninsula), appulissent, noelu panici terrores oblati lis sunt : quibus consternati tu- rnultuaria festinatione myes conscenderunt, relictoin terra Dianę simulacro, quod a maioribus acceperanl Braurone in Lemnum aduectum, et a Lemno semper secum circumtulerant. Cum autem tumullu sedato nauigantes id desiderarent, Pollis, qui simul ctiam anchorae unguem deesse senserat (ui enim attraeta anchora, is in saxosis , ut apparet, lotis abruptuserut), oraculum Pythię finem suum consequi iam dicens, signe dato retro nauigauit in Cretam, occupauitque regionem, multisque pugnis cum uicisset hostes, Lyctum alias- que urbes in suam potestatem redactas incoluit. Raque Lyctii et Atheniensium se cognatos matrmn causa du- cunt et Spartanorum colonos. IX. LYCL£. Fabulosum est quod euenisse in Lycia liciter, qua- , quam ei fama testimonium ferat. Sic autem narratur. Amisodarus, quem Isaram Lycii nominant, ex colonie Lyciorum quan apud Zeliam crat, cum nauibus rend piraticis, duce Chimaro, homme bellicoso, cadmium crudeli et effero : eius nauis in prora leonis, in puppi draconis habebat insigne. Multum is mali fait Lpeiis, infestumque habuit mare, ut neque nauigari hoc, neque maritimm urbes habitari possent. Hune cum interfecis• set Bellcrophontes, fugientem Pegaso insecuius, et Amazones quoque eiecisset , nullam retulit ab Inhale gratiam, sed est ah eo iniustissime tractatus. (taque ad mare accessit, ac Neptunum precatus est ut Iobatu regionem sterilem inutilemque redderet, uotisquefa- ctis retro discessit. Fluctus autem elatus terram Munda- uit : eratque atrox spectaculum, cum sublime mare sequeretur cura et agros occultaret. Cum deprecanles uiri Bellerophontem non mouerent, mulieres occurre- runt ei, tunicis sublatis corpora denudantes itaque pran pudore eo retro recedente, fluctus quoque, ut aiunt, simul recessit. Alii fabulam uitantes, non exse- crationibus mare ab eo adductum dicunt : sed cum pin- guissima pars planitiei ad mare esset humilior, superci- lium montanum, quod prmter littus maris porrectum undas arcebat, fuisse a Bellerophonte perruptum: cum- que mare ui inferretur, et planitiem illuuie tegeret, uires Bellcrophontem deprecando nihil impétrasse, mu. liens autem facto agmine circumfusas obtinnisse ut ipsas reueritus iram poneret. Suut qui affirment, Clti- maram ilium poetarum fabulis nobilitatam, montrai omnino fuisse soli oppositum, in qucrn Solis radii cum reflecterentur, et aestum uehementem ac quasi igneum in planitiem retorquerent, factum esse ut fruges mar- cescerent. Bellerophontem autem causa mali intellecta, eam pracipitii partem quę erat heuissima, et maxime solis radios reflectebat, excidisse : cumque ci non ha- berentur gratię, iratum ad ulciscendum Lycios se con- tulisse, a mulieribus autem fuisse placatum. Nymphi: quarto de lleraclea Iibro causam offert a fabula maxirn remotam. Aprurn, qui in agro Xanthio animalia et fru- ctus perderet, fuisse interemptum aBellerophonte, ne- que ei ullam relatam gratiam. Raque cum Xanthios fuisse exsecratum , impetrasseque ut totum solum sai- suginem emitteret, terraque amarore indito mines fruges corrumperentur idque durasse, douce mulierum uictus reuerentia deprecantium , Neptunum exorauerit ut finem ira faceret. Atque hinc legem esse apud Xan- thios, ut non a patribus, sed a matribus nomina sumant. X. SALMANTIC,E. Cum Annibal Barca' filius, antequam bellum Romanis inferret, in Hispania Salmanticam urbem magnam op- pugnaret, metuentes sibi oppidani, promiserunt impc- rata se facturos, daturosque Annibali trecenta argenti talenta, et trecentos obsides. Ut Annibal ab obsidiono destitit, mutata Salmantici sententia promissis non ste- terunt. Itaque reuersus est, urbemque diripiendam mi- litibus proposuit. Ibi tum prorsus perterriti barbari, pacti sunt, ut liceret liberis corporibus discedere tuni- catis, relicta urbe, armis, opibus, et mancipiis. At mulieres rata in uiros inquisitum singulatim, se explo- ratum non iri, gladiis sumptis occultatisque uiros cx- euntes comitata sunt. Ugressis omnibus Annibal custo- dia causa Masasylios addidit, inclue suburbio cos his stipatos continuit : reliqui protniscue urbem diripue- runt. Masasylii autem magnam agi praedam cernentes , continere se amplius, aut captiuorum custodee intenti esse non potuerunt : sed indigne suam ferentes sortem, ipsi quoque abiuerunt ut prolo partem peterent. Inte- rim mulieres uiros sues exhortata sunt clamore , eisque gladios tradiderunt : atque adeo nonnuilt ipso custodes sunt adorta : inter quas una Banoni interpreti hastam eripuit, caque ipsum, quamuis thorace indutum, feriit: uiri, aliis fugatis, aliis occisis, frequentes una cum mu- lieribus effugerunt. Annibal nuntio rei accepte insecu- tus, quos in fuga arripere potuit, necauit : reliqui, montes cum attigissent, cade euitata, postmodo sup- plicibus missis deprecatoribus, grana impuuitalequ4_ impetrata, in urbem ab co sunt reducti. XI. -IILESIIE. I Iilesias uirgines quodam tempore atrox animi et ab• surda incessit perturbatio ; qua de causa, incertum. . Putabatur amis temperies ueneno infecta, et ad irisa- niait] excitandam partita , mutationcm islam nnimorum atque abalienationem clļ'ecisse. Subito omises morlis cupiditas, et ad uitam suspendio Iiniendam furiosus impetus egit, et multm se ipsas clam suspendebant. Verba et lacrime parentum, amicorumque alloquia nihil ualebant, sed sese interficiendis omnemipsascu- stodientium industriam atque calliditatem uincebanl. Et calamitas diuinitus immissa, et remediishumanisuide. batur maior : douce quidam homo prudens legcm pro- mulgauit , qum iuberet, onznes qua, sibi suspendit) sur- tenz consciaissent, nudas per forum efferri. Hęc lei sancita, non inhibuit modo, sed et omuino aboleuit illam qua uirgines laborabant mortis cupiditalmn. Ma- gnum uero argumentum est boom indolis ac uirtulis, motus ignominim : et quod nihil formidautes modem ac dolorem, qum omnium maxime terribilia Imbentur, turpitudinis tamen imaginationem non pertulerunl, neque sustinuerunt dedecus post mortem ipsis esen- turum. XII. CITE. Cianis uirginibus rnos erat, ut ad sacra publica coi- rent, diemque una exigeront : proci autem ludenlium' et choreas ducentium spectalores maint : sut) uespe ranis auteur singularum douros adibant , in\ icemque rentibus et fratribus inseruiebant, adeo ut pedesconnu abluerent. Soupe eamdem phares amabant, ils modeste- atque tegitime, ut puella uni desponsa, rcliqui slatim eam arnare desiucrent. Muliebris autem huius mode- stim, ut in summa dicarn, hic fuit fructus, quod apud Cianos annorum septingentorum spatio, neque adul- terii ullius, neque uirginitati ohlati extra matrimonium uitii mentio ulla fuit. XIII. PIIOCIDES. Cum Phocensium tyranni Delphos occupassent, con- traque eos a Thebanis bellum, quod Sacrum usurpalur, gereretur ; Eaccho addictm mulicres, quasThpiadas uo- cant, furore correptte, actęque per noctem errorihus, imprudentes Amphissam uenerunt : utque erant delati- gatae, necdum ad sese redierant, corporibus sparsim in foro demissis obdormiuerunt. Amphissensium aubin uxores ueritae, ne, quia muni tyrannorum milites en in urbe, Phocensibus nimirum foederc iuncta, aderant, iniuria aliquaThyiadibus Ilcret: in forum uniuersaepro- currerunt, tacita'que in orbem astantes, neque ag- gressou dormienl es, somno solutis alpe aliis operamde- derunt, cibumque obtuicrunt, tandemque a marilishoc irnpetrauerunt , ut eas tuto deductas ipsa ad fim s usque comitarentur. XIV. VALERIA ET CLOELIA. Tarquinium Superbum, qui septimus a Romulo fuit Romœ rex, expulit Lucretia et contumelia et uirtus mu- Huis nuptai claro uiro et regibus genere cognato. Nam quum unus e Tarquinii filiis hospitio eius usus, uim ci intulisset, illa facinus amicis et necessariis aperuit , et continuo se ipsam interfecit. Expulsus Tarquinius cura alia multa gessit bella , conatus regnum recipere : tum Porsena Etruscorum principi persuasif, ut magno cum exercitu ad Romain expeditionern faceret. Romani sirnul et hello et fane pressi, cognito Porsenam non Bello tan- tum , sed et iustitia atque humanitate praclarum esse , arbitrium huic causa Tarquiniana detulerunt. Contu- maciter hoc Tarquinio recusante, ac dicente Porsenarn iustum arbitrurn non fore, si in fide societatis non per- sisteret : co omisso Porsena hoc egit, ut Rornanoruni arnicus, quem hi Etruscis ademerant agro captiuisque rcceptis, discederet. Datis ei hanc ob rem obsidihus decem pueris, totidemquc pucllis (inter quas erat Vale- ria, Poplieolee consulis frlia) , tametsi nondun cou- fectis pactis, omnem statim belli apparatum dimisit. Virgines, quas obsides datas dixi, curn sub lauandi proescriptione ad fluuium aliquantulum longius a ea- stris processissent, una earum Cleelia ipsas exhortanlc tuniculis circum capita alligatis, usa sunt flux hum ua- stum atque uorticibus profundis periculosum magno cum labore tranare, inuicem sese tenentes, agreque ulterio- rern in ripam euaserunt. Surit qui Cloeliam dicant na- ctam equum, co conscenso sensim transiuisse, aliisque natantibus ducem se prabuisse, et animum uerbis adie- cisse opemque tulisse. Quo hi utantur argumente, inox dicetur. Romani ubi cas saluas redusse uidere , audaciam quidem et sirtutem adrnirati sunt, reditun tamen non probauerunt , neque uinci se fide ab une ho- mine sustinuerunt. Raque additis qui deducerent in ca- stra cas Porsena rerniserunt : cum transiissentfluuiurn, parum abfuit quin per insidias a Tarquinio intercipe- rentur. Consulis tanin Poplicola filia Valcria curn tri- bus famulis occupauit in castra Porsena efugere : un- quas Porsenafilius, Aruns, amis statim suppetiis latls ex Irostibus eripuit. Adductas ad se conspicatus Porsena, quasiuit quaenam auctor fuisset huius cousilii. Tum Cleelia, reliquis, quod ci metuerent taccntibus, ipsa de sese indicium professa est. Magna auteur admiratione permotus Porsena, equum egregie ornatum adduci ius sit, eo Cleeliam donauit, uniuersasque bcuisue et bu- mane suis reluisit. Hoc signo multi doccre uolant, Clceliam equo amnem traiecisse. Alii hoc ncgant, sed Porsenam aiunt, uirtutern eius audaciamque muliebri maiorem adrniratum, dignatum esse dono quod bella- tori conueniret uiro. Sane equestris statua posita est mulieris in uia sacra : ab aliis ea Cloelim, ah aliis Yale- ria attribuitur. XV. MICCA ET MEGISTO. Aristotimus auxilio regis Antigoni tyrannide, quam in Uleos occupauerat, constabilita, inique admodum atque immoderate sua usus est potentia : quippe homo natura ferus , barbarisque stipatoribus corpus llranni- demque eius tutantibus conuenis seruiens prie melu, multa ab iis in ciues conturneliose, mulla crudeliter farta dissimulabat. Quo in numero fuit Philodemi ca- lamitas. IIuius enim ūliam formosam , Miccam no- mine, quidam tyranni peregrinis militibus dus prę- fectus Lucius, contumeliae inferendę rougis studio quam aurore ductus, cum cuperet corrumpere, misa qui cum arcesserenl.. Parentes quidem necessitatem ani- maduertentes, ire cum iubebant. Micca ueto, ut crut gcnerosa indole, animoque magno, patrem amplexa supplexque obsecrare, pateretur potins mori ipsam, quam ita turpiter atque iniuste uirginitate spoliari. Interiecta mort, ipse Lucius libidine ac uino ebrius, inter potandum prosiluit iratus : cumque Miccam in- uenisset caput inter patris habentem genua, sequi se iussit : detrectanti uestem deripuit, flagrisque eam ce- cidit, tacite dolores perferentem ; cum pater et mater, postquam deprecando et tlendo nihil se protcere senti- rent, deos hominesque testarentur atrocia se et iniqua pati. Tandem barbarus ira et crapula plane in furorem accus, uirginem, ut in patris tum sinu faciem hahebat, confodit. Neque hoc animum tyranni flexit facinus : sed et multos interfecit , et plures in exsilium eiecit; nain octingenti ad IEtolos uenisse dicuntur extorres, flagi• tantes ut se in uxoribus et liberis e tyranno auferendis iuuarent. Paulo post Aristotimus ultro proposait edi- ctum , quo mulieribus, si quae uoilent, permittebat pro- ficisci ad maritos, ac de dotalibus bonis quantum sel- lent secum ferre. Ubi sensit omnibus gratum esse hoc edictum (nam amplius sexcentis erantquae se ad fier para- bant), diem detiniit ad quam confertim iront, tutum se iter ipsis praebitururn simulans. Cum dies appctiisset, et mulieres ad portam conuenirent, pecuniamque congere- rent, et pucros alite in ulnis gestarent, alite curribus impotierent, ac se inuicem pin'stolarentur; subito umltl a tyranno ilumissi satellites, minus clamorc elalo cas manere iusserunt : eum autem appropinquassent, mu- lieribus ut retro abirent imperauerunt, currusque et uehicula inuertentes per ipsas retro impulerunt , nihil cuiquam parcentes, et neque abire, neque manere, aut infantibus opitulari sinentes : quorum alii curribus ex- cidentes peribant, alii curribus superuehentibus de- lapsos elidebantur: ueluti oues, clamore et flagris eas urgentibus mercenariis militibus, subuersas a se inui- cem, uniuersas in carcerem compulerunt, et pecuniam ad Aristotimum retulerunt. Hanc rem curn grauiter ferrent Elei, Baccho sacra mulieres, quas Sedecinz uotant, supplicibus ramis et stemmatibus dei sumptis, in foro obuias sese Aristotimo tulerunt, decedentibus- que ob reuerentiam stipatoribus, tacite primum asti- terunt, supplicatorias frondes pr etendentes. At Aristo- timus, sirnul atque deprecari eas pro mulieribus sensit, stipatoribus iratus et cum clamore exprobrans quod eas passi essent accedere, effecit ut alias trudendo, alias uerberando e foro exigerent : unamquamque porro duo- bus talentis mulctauit. His ita actis, Hellanicus Elide consilium de opprimendo tyranno agitauit, re cum aliis composita : homo quem, ut senem et duobus Mils or- batum, nihil quicquam ausum unquam, tyrannus negligebat. Simul etiam exsules ex /Etolia traiicientes, in agro Eleo Amymonam, locum commodam arcem Bello futurum, occuparunt, compluresque ciuium Elide profugientes ad se receperunt. Aristotimus, cui me- turn ista obiiciebant, ad captiuas se contulit, remque terrendo se facilius quam gratia confecturum ratus, mandauit ut missis ad maritos litteris discedere ex ea regione iuberent: ni facerent, uniuersas se coutume- liose uexatas necaturum, liberis ante interfectis, mini- tans. Cum aliquandiu instaret atque dicere iuberet an factura essent quod postulabat, reliquę nihil respon- dentes, intuitae sunt sese mutuo, tacitis interim nutibus significantes, nihil se metuere, neque minis bis terreri. At Megisto Timoleontis uxor, et cum mariti, tom propriae uirtutis causa e terarum facile princeps , non dignata assurgere, neque reliquas passa, sedens tyranno respondit : Si uir esses cordatus, non Utique de uiris eum mulieribus colloquereris : sed ad Ipsos, ut qui in nos ius habent, nzisisses nzeliori inuenta ora- tione, quam qua nos decepisti : quod si autem desperato te iis persuasurum, nostra opera imponere illis mon- ris : neque sperare debes te nobis denuo uerba damnait, et absit tant nullius ii consilii ut sint, ut dum partant mulieribus et infantibus suis, patrice prodnnt tibertalenz; non enim tantum ipsis mati est uos amittere, quibusqui- dem alias curent, quantum boni est ciues tua sceuitia et in- solentia liberare. Hęe fats Megistone Aristotimus animi impos, lilium eius afferri illico iussit, ante oculos ma- tris eum necaturus. Quem cura qua rereul ministri inter alios ludentem et lucta se exerccntcm, mater eum nominalim uocans : Arles hue, inquit, fli, et ana- quant senlias et intelligas, liberare acerbe tgrannide; mitai enim diffacilius fuerit seruientern le indigne, quant morientem ceruere. Aristotimum uero stricto gladio ipsam iam matrem impetiturum , iraque concitum in eam ruentem , Cylo unus de familiaribus, cui tyrannus fidem habebat, cum quidem is ipsum odisset, sociusque factae ab IIcllanico conspirationis esset , restitit, eum- que auertit orans, monensque, Indignum fore hoc ipso, et muliebre factum, non conueniens principi uiroet re- rum gerendarum gnaro; itaque uix tandem Aristoti- mus, cum ad se rediisset, Inde abiit. Magnum uero ostentum ei factum est. Cum enim meridic curn uxore cubaret, prandiumque esset paratum, uisa est aquila in acre se librans supra domum, ac quasi prudens et de- dita opera lapidera iustae magnitudinis in eam partent tecti deiecit, ubi erat cubiculum in quo iacebat Aiisle- timus. Simul autem desuper ingenti sonitu existente, et foris clamore sublato ab his qui auem uiderai!, per- territus tyrannus re cognita uutem acciuit, quo solebal assidue in foro uti, perturbatusque interrogauitquid isto si_no portenderetur. Vates bono ipsum esse animo iussit , quod excitatus et adiutus esset a Joue ciuium autem quibus fidebat , ifs dixit, uindictam tyranni ca- piti impendcre, et iamiam illapsuram. Itaquc citais Hellanico uisum est non cunctandum, sed postridie rem gerendam. 'acte autem ista Ilellanicus per quielem imaginatus est alterum filiorum suorum morluorum sibi astare , ac dixisse : Pater, quid tibi accidit ut dormiras? Gras te ciuitatis (lacent esse oportet. lise file somnio confirmatus, socios ad institutum exsequen- dum cohortatus est. Et Aristotimus audito Craterum auxilii sibi ferendi gratia Olympia; cum magno exer- cilu castra habere, tantum concepit audache, ut abs- que stipatoribus in forum Cylone comitante descende- rit. Hcllanicus occasione conspecta, tesseram, qua data ad irruendum e composito fuerat hortaturus, non protulit ; sed embus intendens manus, claua noce: Quit( cessatis, inquit, uiii boni ? prerclarain est hoc Mea- tram in media) patrice certaturis. Primus ibi CyIo ense stricto quemdam comitum Aristotimi feriit. Thrasy- bulo autem et Lampide aduersis sese ci infercntibus, Aristotimus fuga in Jouis templum euasit. flic cum interfecerunt, et cadauere in forum protracto, ciues ad libertatern uocarunt. Neque uero multum anteuerterunt mulieres suas; statim enim cm procurrerunt cum gau- dio et eiulatu. sinoque circumfusm eos coronauerunt. Deinde multitudine ad tyranni domum contluerite, uxor eius cubiculu clauso sese suspendio uira eduxit. Erant tyranno duac filin , uirgines adhuc et forma publier- rima, iamque nuptiis tempestiuę : has Elei captas fo- ras protraxerunt, omnino quidem necaturi, sed prius excruciare ac contumeliis afficere uolentes. Quibus oc- currens cum aliis Megisto uociferata est, Indignum uero eos facinus meditari, qui populum se prolitentcs liberum, facinora libidinosorum tyrannorum imitentur. Multis dignitatem mulieris reuerentibus, libere loquen- tis ac plorantis , placuit, omissis contumeliis, ipsis uita exeundi perrnittere potestatem. Cum intro adductas uirgines iussissent absque mora necem sibi consciscere, maior natu Myro cum zonam solutam collo circumde- disset, sororem consalutauit , hortataque est ut se imi- taretur : Ne, inquiens, abiecte nobisque indigne finia- mus uitam. Juniore precante ut sibi prius moriendi copiam faceret, cingulumque apprehendente : Neque, ante, inquit , quicquam tibi oranti denegaui, et nunc banc quoque tibi fado gratiam : ego autem id, quod morte ipsa nzihi est grauies, tolerabo , spectans te, ea- rissima, me prius morientem. Proinde cum docuisset sororem cingulo ceruicem clidere, ut mortuam uidit, deposuit atque texit : ipsa auteur Megistonem orauit, ut curam sui gereret , neque pateretur mortuam se in- decore collocari. Itaque inter eos qui aderant nemo ita infcnsus tyrannis , qui non defleret aut miscrarctur uirginum egregiam indolem. Htec exempla rerunr a mulieribus publice pr eclare gestarum, de innumeris pauca, sufficiant. Singularum autem pulchra facinora sparsim uti sesenobisotferent re- feremus : nihil arbitrati temporurn ordine praesentcm indigere narrationem. XVI. PIEPIA. Ionum, qui Miletuin se contulerant, nonnulli oh na- tam cum Nclei fins discordiam Myuntem sunt pro- fecti : quibus ob defectionem Milesii bellum multaque damna intulerunt. Ncque tamen id bellum omnino in- duciis commerciisque carebat, scd quibusdam festis diebus mulieres Myunte Mileturn commeabant. Erat inter Myuntios Pythes quidam uir illustris, eique uxor Iapygia ,filia Picria. Is cum festiuitas Alitai in honorem Plante esset, et sacrificium, quod Neleium dicebatur, eo uxorem et (ilium misit, precatas ut ci se paterentur interesse test iuRaft Ibi Phrygius Nelei fifiorum poten- tia primus, amore Pieriae flagrans, cogitare ceepit quid- nam pr estare posset ei quam maxime gratum. Illa uero significauit, nihil sibi fore acceptius, quam si effi- ceret, ut frequenter sibi Mileturn et muftis comitatte uenire liceret. Sensu Phrygius, amicitiam suis eam ci- uibus ac pacem expetere, bellumque pacauit. Ex en celebris utraque in urbe, inclue honore fuit Picria : r:c mulieres Milesiao etiamnum optant ita se antan a uins, ut Pieriam amauit Phrygius. XVII. POLYCRITA. Propter Neęram Hypsicreontis Milesii uxorem bel- lum inter Naxios et Milesios ortum fuit. Ea enim cum amaret Promedontem Naxium mariti sui hospitem, corpus cum eo miscuit , ueritaque iram marin, cm eo in Naxum nauigauit. Eam Promedon supplicem Vesle collocauit. Naxiis autem mulierem sub prescription supplicationis in gratiam Promedontis non dedentibus, bellum quod dixi, conflatum est. Milesiis cum alii multi, tum Ionum studiosissime Erythraei auxilia lute- runt, bellumque hoc tractum magnis calamitatibus, tandem uirtute mulieris finitum est, sicuticoeperat mu- lieris ob prauitatem. Diognetus Erythrmorum dux mu- nitionem quamdam sibi commissam tenebat, opportune admodum contra Naxiorum urbem sitam ; itaque et magnam Naxiis proedam abstulit, et mulieres ac uirgi- nes liberas. Harum unam, nomine Polycritam, aurore captus, secum non ut captiuam, sed uxoris loto ha. buit. Euenit ut in castris Milesiorum dies ageretur festus : ibi cum omnes poculis essent ac conuiuiis de- diti, rogauit Diognetum Polycrita, ut liceret sibi fra- tribus partes placentarum mittere. Cumque is permit- teret ac iuberet, plumbeam tabellam placenta inseruit, mandato ei qui eam fratribus afferebat, ut solos uesci iuberet fratres iis que mittebat. Hi cum offendissent tabellam et legissent qum scripserat Polycrita (bor- tabatur autem ut noctu hostes adorirentur, ob ebrieta- tem festo die contractam plane socordia dissolutos), rem ducibus Naxiorum signiftcauerunt, et permoue- runt ut secum exirent rei gerendae causa. Occupato a Naxiis castello, multisque hostium interfectis, Dio- gneto precibus Polycrita a ciuibus impetrauit salutem. Ipsa autem ciuibus ad portam occurrentibus magno cum gaudio, collaudantibusque et serta ferentibus, magni- tudine Iętitim exanimata, in ipsa porta concidit mer• tua : atque ibi sepulta est, et monimentum eius uoca- tur Liuoris tumulus : quod inuidia quadam fortune fascinata Polycrita putaretur meritis honoribus non potuisse frui. Ixme Naxiorum historicorum est narratio. Aristoteles captam Polycritam fuisse non dicit, sed conspcctam a Diogneto , sui eum amore irretiuisse, ipsumque promisisse omnia se, ut ea potiretur, dare ac facere paratum esse : at Polycritam se ad ipsum uenturam pollicitam , si unicum quippiam ab eo obtine ret, fuisse: cumqueid iureiurandointerpositoDiognetus confirmasset, tradi sibi Delium postulasse (id enim castello nomen erat), aliter se morem gesturam ipsi ne- gasse : uicturn amore Diognetum, et iureiurandi per- motum rcligione, Polycritac castellum, hocque eam ci- uibus tradidisse. Ita Naxios rursum 111ilesli pares uiribus factos, pacem in suas Icges confecisse. XVIII. LAMPSACE. Codridae genere , patria Phocęenses fucrunt duo ge- mini fratres Phobus et Blepsus : quorum Phobus pri- mus a Leucadibus petris in mare se dedit , ut Charo Lampsacenus scriptum reliquit. Is Phobus, uir potentia et dignitate pręditus regia, cum nauigasset Parium suorum causa negotiorum, amicitiam et hospitii ius contraxit cum Mandrone Bebrycum rege , eorum qui Pityoesseni cognominantur, eique a uicinis bello in- festato auxilium tulit. Mandro autem nauibus auehenti Phobo cum alla detulit officia, tum partem urbis agri- que largiturum se promisit, si Phoceensium coloniam uellet Pityoessem deducere. Phobus cum id consilium ciuibus probasset, fratrem misit , qui colonos co dedu- ceret. Stetit saine promissisMandro. Sed Phocęenses, cum spoliis, praeda, opibusque magnis e finitimis barbaris potirentur, inuisi primum, post etiam terrori Bebry- clbus fuerunt. Cupienles itaque iis liberari, curn Man- dro homo probus et iustus persuaderi sibi non patere- tur ut mata fide eum Gręcis ageret, peregre eo profecto moliti sunt, quomodo eos per dolum necarent. Lam- psace autem 11landrouis filin uirgo, cum insidias prę- nosset , primum a facinore troc amicos et dornesticos auertere dictis aggressa est , impiam docens cos rem et atrocem perpetraturos, si benefactores, et quorum auxiliis in bello usi essent, eosquc iam ciues , interlice- rent. Ubi non persuasit, occulte Gręcis quid ageretur detexit, utque sibi cauerent monuit. Phocęenses sacrifi- cio quodam et conuiuio apparato , Pityoessenos in subur- bium euocauerunt : ipsi in duo diuisi agmina , altero urbem occuparunt, altero boulines trucidauerunt. Sic urbe potiti, Mandronem acciuerunt, ut reg-ni parti- ccps esset : Lampsacenque, cum ea ex inualetu- dine mortua esset, magnifice in urbe sepeliuerunt , cui et ab eius nomine Lampsaci nomen imposuerunt. Ut autem Mandro proditionis uitans suspicionem, ha- bitare cum ipsis recusauit, petiitque ut mulieres libe- rique defunetorum ad se mitterentur : Phocęenses abs- que ornni maleficio studiose eos miserunt, et Lampsacas cum initio heroicos honores habuissent, postmodo ut nurnini sacrificandum decreuerunt : idquc decretum adhuc ratura est apud cos. F XIX. ARETAPHILA. Aretaphila Cyrensea, non ita prisca fuit, ut quae belli Mithrida'ici tempore uixerit; sed uirtute et rebus gestis cuarparari cum heroidibus pusse meruit. Pilla fuit Ęglatoris, uxor Phacdu n i, illustrium irnruni, forma egregia, prudentia singulari, et reniai eitilium dextre gerendarum non ignara. liane communes patrie calamitates illustrera reddiderunt. iicocrates enim oc- cupa ta in Cyrenacos tyrannide, cura alios rieitm mul- tos interfecit, tum sua manu Melanippum Apollinis sacerdotem, idque sacerdotium ipse iuuasil, Maritum quoquc Aretaphila Phasdimum interemit, et ipsamin• uitam uxorem duxit. Infinitis anis contra loges institu- tis adiecit hoc : custodes ad portas urbis constituil, qui mortuos quotquot efferrentur uiolarent, mueroni- bus cos pungentes, et materiarn ardentem appieanles; ne quis ciuium słb mortui specie clam eferri tube posset. Enimuero Aretaphila cum propriae calamitalea rnolestae erant : quanquam tyrannus ob amorem ipsius, quo subactus crat, maxima potentiae parte frai eani si. neret, mulieriquc huit soli cieurem et mansuetum se praeberet , durissimus alioqui et efferus : tum apprime patrie uicem dolebat, indignis moins atrocia pa!ienlis. Jugulabatur enim ciuium unus post alium, neque erg unde ultio speraretur : cum exsules timidi plane algue infrmi, bine iode dispersi essent. Itaque Aretaphi'a spes patrice in se solam recipiens, arnulatione quadam Tbebes Pheraem pulchrorum egregiorumque conatuum, adiutoribus tamen fidelibus et dornesticis , qualcs huit res ipsa suggesserunt, destituta, uenenis maritumla- terfucere aggressa est. Quam ad rem dum se pont, rnateriam cogit, et uires uencuorum periciitatur, nou latuit delato indicio; et argumentis perquisilis, Calbla, Nicocratis mater, femina ad cmdes natura procliuisal• que implacabilis, ensuit statim interliciendam esse, prius tamen contumeliose tractatam, Aretaplsilamt Nicocratis autem irae moram iniiciehat uiresqueadi• mebat amor : eique affectioni excusationem parabat, quod Aretaphila animose criminibus se opponebal, et sese defendebat. Qua ubi uidit se conuiuci, nequelo- cum esse ueneficii negandi, fassa uenenum se, non ta- men exitiale, parasse : Alaguis, inquit, est niihidere- bus certain eau : qua min' gloria fruor, quaque potentio ob tuant erga me benruolerttiam, ea me incisant mal- lis reddidit matis mulieribus ; quartai ego naetuens ue- neficia et technas, aninzuns induxi contra quadam ma• fini : fauta, fort assis , et rnuliebria, mordis tantes non diyna supplicio , nisi forte tibi iudici uidebitur uxor in- milicien da anoatorii gratia ueneficii, quod anrplius orque tu selles, diligi uoluerit. Visum est Nicocrati Arela- philam hoc modo se defendentem quaestioni subiiccre;et prasidente tormentisCalbia, immiti implacabitiquemu. liere, inquisiuit. At enim Aretaphila in cruciatibus ita sibi corstitit, adeoque iuuictam se proebuit, ut ipsa tan- dem Calbia inuita et defatigata concesserit , ac Nicocra- tes fide innocentiae sibi farta, nsissam uxorem fecerit, tortura:que peenitentia ductus sit. Exiguo autan inter- Misse) tcmpore, statim amorc superalus ad tara tend, beneuolentiamque blanditiis et honoribus reparties, eius usus est consuetudine. Illa uero, que tormentis ac doloribus nihil fracta esset, demerendo se euerti passa non est : sed ad studium honestatis accedente quodam pulchri propositi tenendi peruicacia, rem alla uia insti- luit aggredi. Filiam habebat salis elegante forma, et iam uiro maturam : banc tyranni fratri Leandro sub- misit , ut eum inescaret adolescentem qui uoluptatibus propositis facile caperetur. Fama tenet, Aretaphilam pręstigiis et ueneficiis usam ita comparasse filiam, ut adolescentem ei manciparet, ac de sanae mentis usu dirnoueret. Postquam in casses incidit, precibusque munis a fratre impetrato matrimonio est potitus : par- tira eum puella a maire docta instigare ad libertatem ciuitati reddendam , quando in tyrannide ne ipsi qui- dem liber() esse, aut ducende retinendaeue uxoris po- testatem habere licerct : partim amici Aretapbihe gra- tificantes subinde calumnias ei aduersus fratrem aliquas et suspiciones suggerere. Leander ubi Aretaphilam sensit eadem consilia tractantem, negotium aggressus, Daphnidem subornauit famulum, qui Nicocratem iussu ipsius necauit. Deinceps auteur Aretaphilę animum non aduertit, sed factis illico demonstrauit fratricidam se esse, non tyrannicidam : cum stolide et insolenter rebus prteesset. Erat tamen Aretaphilę suus apud eum honor atquc potentia, non inimicam se gerenti , neque palam repugnanti, sed occulte suas res disponenti. Ea primum aduersus Leandrum concitauit bellum Africurn, pellecto Anabo quodam regulo ad incursandam regio- nem hostiliterque ad urbem accedendum. Deinde ami- cos et duces apud gencrum culpauit , ut ad bellum non alacres, sed pacem magis quietemque requirentes : quam quidern etiam flagitare tyranni res aiebat, si fir- mam in ciues uellet obtinere imperium; se quoque promittebat pacificationem confecturam , et Anabum in colloquium ad componendas cum eo res adducturarn, si ita iuberet, priusquam immedicabile aliquod damnum ex co bello acciperetur. -Mandante ut ita ageret Lean- dro , prius ipsa cum Afro est collocuta, magnisquc do- nis et multa promissa pecunia impetrauit, ut tyranmmm ad colloquium uenientem a se comprehensum iri poili- ad colloquium At uero Leander cunctari , et tamen uerecun- dia Aretaphilę, interfuturam sese colloquio dicentis, permotus, sine armis et proesidio exire : et ubi propius accessisset, conspecto Anabo tergiuersari, et stipato- res operiri cupere. Socrus contra pręsens eum qua co- hortari, qua incusare: ac tandem cum mora nectere- tur , manu iniecta audacter plane ac proterue ad barbarum adducere, Bique traderc. Leander confestim abreptus ab Afris, comprehensus uinctusque est asser- uatus , donee promissam mercedem Aretaphilę amici , comitantibus reliquis ciuibus , attulerunt. Horum-enirn picrique re nuntiata, ad locum colloquio de.stinatum excurrerunt : et conspecta Aretaphila, parum abfuit quin Inc rin tyrannum obliti, suppiicium de eo sumere alüs rebus posthaberent : atque adeo primum hurle li- bertatis ceperunt fructum , nihilque aliud co luxerai antiquius, quam ut eam l etf flenlesque salutarent, tanquam simulacro alicuius dei circumfusi. Aliis au- tem supra alios affluentibus, uix tandem sub uesperam recepto Leandro in urbem reuerterunt. Ibi postquam honoranda et laudanda Aretaphila cupiditati sua' satis- fecerunt, ita demum ad tyrannos conuersi, Calbiam uiuam cremauerunt, Leandrum culleo insutum in mare abiecerunt. Ab Aretaphila contenderunt, ut gerenda gubernandoeque reipublicm sociam sese adiungeretopti- matibus. Illa uero, tanquam si uariam et multis con- stantem partibus in theatro fabulam usque ad coronal donationem peregisset, sirnul atque liberam esse uidit ciuitatem, continuo in gynaeceum sese recepit, omui- que rebus tractandis se admiscendi repudiato studio, reliquum tetatis inter stamina cum amicis et familiari- bus exegit. XX. CA:IIMA. Inter Galatian tetrarchas potentissimi Grant Sinatus et Sinorix, genere etiam inuicem propinqui. Erat Sinato uxor, quam uirginem duxerat, Camma nomine, non formae duntaxat praestantia et astatis flore spectabilis, sed multo magis ob uirtutem in admiratione habita; non enim pudica modo et mariti amans fuit, sed et prudens et magnanima, ac propter mansuetudinem benignitatcm. que subditis mirifice accepta : augebat etiam splendo- rem, quod Dianu, quam deam maxime colunt Ga- latas , sacerdos, semper in sacris pompis et apud sacrificia magnifice ornata spectabatur. Eam cum deperiret Si- norix, et neque pellfcere neque uim facere uiuo marito posset, facinus ausus immane, Sinatum dolo necauit: exiguoque interposito temporis spatio, Cammam ambi- uit , in fano frequenter degentem, casumque marin non abiecte aut miserabiliter, sed animose ferentem, pru- denterque intentam occasioni ulciscendi Sinorigis. ls uero assiduis ambiebat mulicrem precibus, uidebatur- i que ei non prorsus deesse honesta in speciem oratio : aliis se in rebus pro stantiorenz fuisse Sinato, ac, inter- I fecisse eunz non nzalitia , sed anzore Canons ce impilsum. II1e initio non admodum aspere denegare, ac deinde paulatim molliri uidebatur : nam et amici ac familiares instabant, Sinorigem, cuius maxima erat potentia, demerentes , suadebantque ut assentiretur et urgcbant. Tandem concessit Camma, et ad se uenire Sinorigem i iussit, ut coram dea matrimonium stipularentur inti- cem. Venientem blande excepit, et ad aram adduxit, cumque deae libasset e paiera, reliqui partem ipsa hau- sit, partem ei ebibendam propinauit: erat autem mut- sum ueneno infectum. Postquam bibisse eum uidit, claro sublato eiulatu deam adorans : Te, inquit, ueae- randissima dea, testeur inuoco , Indus me diei crama uitam a morte Sinati produxisse, tantes temporezndbnn ex ea fr•uctum adeptam preter spenz ultionis : quant consecuta nunc ad maritunz uneum descendo. Tibi uero, omnium scelestissinte honainum, loto thalami et nu- ptiarunz apparent sepulcrum tui. FI c cum audiuisset Sinorix, et agere iam uenenum, corporique motum inferre sentiret, uehiculum conscendit, ut agitalione et concussione sibi mederetur ; statim autem eo relicto in lecticam se posuit, ac uesperi est mortuus. At Gamma cum per noctem durasset , audito eum uiuendi finem fecisse, keto animo exspirauit. XXI. STRATONICA. Eadem Galatia Stratonicam Deiotari , et Chiomaram Ortiagontis uxores protulit , dignas memoratu. Strato- nica cum esset sterilis maritumque legitimos liberos quos haredes relinqueret desiderare sciret, persuasit ci, ut alia ex muliere prolem susciperet, sibique eam subderet. Deiotaro sententiam admirante, uxorisque arbitrio rem totam permittente , formosam ea ex capti- uis uirginem Electram nomine adornauit, et Deiotaro copulauit : natosque ex ea liberos tanquam suos miauler ac magnifice educauit. XXII. CIIIOMARA. Quo tempore Romani duce Crier) Manlio uicerilnt Gallos Asiaticos, qui iidem Gallograci dicuntur et Ga- lataa, usuuenit uxori Ortiagontis, Chiomara; , ut inter alias ipsa quoque duceretur captiua. Qui ea potitus brat ccnturio, homo et libidinosus et auarus , tum more egit et pudicitię eius uim fecit. Victus deinde pecunię cupiditate, cum millier corporis sui Iiberandi gratia magnam ei uim auri pollicita esset, eduxit casa ad locum, qui amne secabatur. Hune cum transiuissent qui eam redemptum uenerant Galata, datoque auro Chiomaram recepissent, uni eorum fila innuit, ut centurionem, qui ipsam tum amplectens ua- ledicebat, percuteret : cumque is paruisset , et caput occiso amputasset, Chiomara id gremio inuolutum se- cum abstulit. Cumque ad maritum uenisset, caput ante eum proiecit, et mirante eo, ac dicente : O ,nulier, proeclara res est fades; respondit : Est sine! sed id pal- chrius est , unum tantum uiuere qui ntecum rem habue- rit. Cum bac muliere Polybius scribit se collocutum Sar- dibus, miratumque fuisse animi magnitudinem eius ac prudentiam. XXIII. MULIER PERGAMENA. Mithridates Galatarum praistantissimos sexaginta sub amicitiae specie Pergamum euocatos cum tractaret con- tumeliose ac pro imperio, omnesque id indigne fer- rent; Poredorix, Tosioporum tetrarcha, uir et cor- pore robustus, et animo magno pr editus, in se recepa" , uelle se Mithridatem , quando is in gymnasio pro tri- hunali sedens ius diceret, arreptum cum tribunali in conuallem praccipitare. Curn forte fortuna Mithridates in gymnasium ea die non ascendisset, Galatasque ad se domum suam uocaret, bono idem animo silos esse iussit, cumque conuenissent, undique in cum impe- tum fācere , corpusque eius diuellere. Non fefellil hoc Mithridatem, sed, re ex indicio cognita, Galatas unom post alterum iugulandos tradidit. Deinde recordatus adolescentis inter eos cuiusdam, qui elegantia forme reliquis antecedebat eequalibus omnibus, miserabalur cum, ac factum mutabat, satisque prę se ferebal, agre se interitum eius ferre, quem inter primos neca- tum fuisse putabat : misit tamen qui uiuum relinqui iuberent, si nondutn periisset. Nomen adolescentiBepo- litanus erat, eique mirabilis casus euenit : cum cnim comprchenderetur, pulchram et pretiosam gestabat uestcm, quam dum sibi puram a sanguine seruarecupit carnifex, ideoque paulatim detrahit, uiditregisnulles accurrere, nomen Ilepolitani clamantes. ha huit ata- ritia, quae multos perdidit, insperatam attulit salaient. Poredorix occisus, et sepultura cadaueri proiectone- gata est; nec amicorum quisquam accedere aude- bat. Muliercula autem Pergamena , cum qua is uiuus consueuerat, ausa est mortui corpus componere et humare : quam custodes deprehensam ad regem ad- duxerunt. Fertur sane Mithridates aliquantulum fuisse conspectu puella atectus , cum iuuencula plane simples uideretur : mugis tamen inflexit animum , quo(' causam ei facinoris fuisse amatoriam audiebat ; itaque ei per- misit, ut uestitu et ornamentis de bonis ipsius sumptis auferret ac sepeliret Poredorigem. XXIV. TIMOCLDA. Theagenes Thebanus de ciuitate camdem cum Epa- minonda, Pelopida , aliisque optimis uiris sectatussen- tentiam, in communi Groecine ad Charoneam clade occubuit, cum iam uicisset et persequeretur sibi oppo- sitos. Is enim fuit qui uociferanti, Quousgare persegaeris? respondit : Usq_re ad Macedoniam. Mortuoei sororsu- perfuit, quae testarctur et ipsum uirtute generis et na- tura magnum illustremque factum uirum : huit tamen mulieri contigit fructum percipere sua uirtutis pru- clarum, ut tanto facilius ferret quantum in ipsam es publicis redundauit calamitatibus. Cum enim Thebas in potestatens redegisset Alexander, unique alias urbis partes peruagantes diriperent, domum Timoclem occu- pauit homo nihil minus quam modestus, sed insolenter iniurius atque stolidus , Thracia cuiusdam turne Mn, Alexandri cognominis, sed plane caetera dissimilis. Is neque genus, neque uitam mulieris reueritus, cum sese uino impleuisset, a ceena dorrnire Timoelcam se- cum coegit. Ncque hunc iniuriaruur finem fait, sed pratereit aurum argentumque requirebat, si quid horum ea reconditi haberet, adhibitis partial minis, partim pollicitationibus, quod habiturum se eam per- petuo uxoris loto diceret. Illa ansarn ab eo sibi prę- bitam arripiens : Utinam uero, inquit, beau noctenz mors mea anteuertisset : ut omnibus rebus perditis sal- tem corpus commente inexpertum conseruassem. Nunc quando res ita acta est, et te diuinitus nzihi tutorem, dominunz , uirunzque dation existinzare debeo, non spo- liabo te luis rebus : nam me quidenz id futuram uideo , quod tu uolueris. Ilabui mundunz muliebrent, et potina argentea, nonniltil etiatn ami et nunzismatis : czars au- tenz urbs caperetur, ancillis nzandaui ut omnia conuasa- rent , abiecique, aut potins deposui in puteum aqua carentem paucisque notuzn ; est coins tectus operculo , unzbrosumque circa nemus occultat. Ilcec tibi accipienti fauta sint : mihi quidam apud te arum argumenta et indicia fortunarum ac splendoris familice mece. Ibis au- ditis Macedo, non exspcctata die confestim ad Iocum perrexit, ducente Timoclea, et hortum claudi iussit ne quis sentiret , tunicatusque in puteum descendit. Hor- ribile autem eum ducebat ad supplicium Parca Vindex , sub persona Timoclete, superne instantis. Qute, eum e uoce sensit eum in imo esse, multos ingessit lapides, multos etiam rnagnosque aduo!utos ancilla3 iniecerunt, donec eum contuderunt atque obruerunt saxis. ?dace- doues ubi de ea re facti sunt certiores, sublato cada- uere, cum iam edictum esset ne quis Thebanorum occi- deretur, captam Timocleam ad regem adduxerunt, facinusquc narrauerunt. Alexander ex uul tus constantia, lentoque incessu grauitatem generosamque indolem ra- tiocinatus, principio qua?siuit qua nam esset mulier. Ma uero impauide prorsus et confidenter : Mlllzi, in- quit, (rater fuit Theagenes, qui ad Choeroneam dux excrcitus et contra uos pro libertate Grcecice dimicans cecidit, ne quid nobis tale accideret : cuti autem per- pessa sinz genere nzeo indigna, mori non recuso ; potins coins hoc est, quam uiuentenz alianz talent experiri noctenz, nisi tu id prohibeas. Humanissimus quisque astantium ad hase lacrymas emisit. Alexandro miserari mulierem , ut miseratione superiorem, non subiit : ad- miratus auteur uirtutem, orationemque, qua salis gra- uiter se notatum sentiebat, ducibus mandauit ut atten- derent pra:starentque, ne porro talis contumelia fa- milias alicui illustri inferretur : Timocleam autem dimisit , omnesque qui eam cognatione attingere inceuti sunt. XXV. FRYXO. Batti, eius qui Felicis cognomentutn tulit, Glius fuit Arcesilaus, moribus patri nequaquam similis. Nam et uiuons eum pater talento mulctauerat, quod propugna- cula xdibus suis circumposuisset : et mortuo paire, cum et ingenio esset aspero (unde et cognomen Asperi reperit), et amico males uteretur Laarcho, pro rege ty- rannus fuit. Laarchus autem cum affectaret tyrannidem, ac Cyrenaeorum optimos aut pelleret urbe aut interfrce- ret, culpam in Arcesilaum conferebat : tandemqueeum in morbum grauem ac tabifrcum propinato lepore ma- rino coniecit, uitaque exuit : et ipso imperium occupa- uit, Batto eius tilio id se asseruare praetendens. Filius porro Arcesilai et quia claudus erat, et propter ętatem contemnebatur matrem eius magni faciebant picrique, feminam pudicam atque humanam, et familiaribus multis potentibusque stipatam. Itaque cam Laarchus demerens , nuptias ipsius expetebat , promittebatque se ea ducta Battum adoptaturum, et socium regni habi- turum. Eryxo (ita enim appellabatur mulier) re cum fratribus deliberata, Laarchum cum his aigre iussit, se fingens assentiri. Laarcho cum fratribus Erytus locuto, cum rein illi de industria traherent, moramque producerent, Eryxo_ ancillam ad eum mittit, nuntiat- que : Fratries in proesentia repugnare : quod si saura concubuisset , fanent eos dissentiendi facturos, et carmes- suros nuptias : ueniret itaque ad se noctu, si uideretur: facto enim initio , reliqua facile successura. Voluplall hoec fuerunt Laarcho, animoque oh blanditias mulie- ris uaria spe protinus intlato, uenturum se, obi ipsa iussisset , pollicitus est. lUe autem Eryxo agebat Polyarchi, qui fratrum natu erat maximus, consilio. Constituto coitus tempore, Polyarchus occulte in rutile sororis introductus est, stipatus duobus adolescentibus gladios tenentibus, peenasque de nece patris macla. ris, qucm Laarchus recens interfecerat. Laarchus ab Eryxone uocatus, sine stipatoribus uenit, et irruenli- bus in cum adolescentibus, gladiis confossusperiit.Ca- dauere trais murum eiecto, Battum productum repli paterni successorem declarauerunt, pristinamque rei- publicae constitutionem Polyarchus Cyrenmis reslituit. Aderant ea tempestate permulti milites Amasidis regis ,Egyptiorum, quorum fideli opera usus Laarebus, et propter eos non minime terribilis ciuibus ruerai. Ili ad Amasin miscrunt, qui Polyarchum et Eryxonem accu- saient. Is cum indignaretur, ac de bello Cyrena?is ide- rendu cogitaret-, matrem eius mori contigit : iuslaque ipso faciente , renuntiatum est illud Cyrenam. Placuit itaque Polyarcho sui excusandi gratia ad Amasidem proficisci : cumque Eryxo una ire ac periculum sbire uellet , mater etiam Critola, quantumuis uetula, coud. Lem se adiunxit, maxima auctoritatis mulier, utpote soror Battit quondam Felicis. Postquam in Egyptum uenerunt, cum aliis maiorem in modurn causam suait] probauere, tum ipse Amasis tnaximaoperepudicitiam fortitudinemque Eryxonis est amplexus : donisque ho- noris gratin atiectos , et regio more tractatos, Polyar- chum ac mulieres Cyrenam remisit. XXVI. XENOCRITA. Non minorem admirationem meretur Xenocrita Cu- marna, oh facinus in Aristodemum tyrannum. Qui Mol- lem hune a mollitie cognominatum putant, ignoratione ueri id faciunt. Fuit enim Mollis dictus a barbaris, quasi Ephebus : quod adolescentulus admodurn inter squales adhuc comam alentes, quos, ut apparet, coronistas a corna dicebant, in bellis contra barbaros claruit, non audacia modo et opere militari, sed calli- ditate etiarn ac prouidentia usus singulari. Itaque a ci- uibus in admirations habitus, et ad maxima imperia euectus est. Romanis quoque missus est suppetias addu- cens, cum ii bello urgerentur ab Etruscis Tarquinium Superbum in regnum restituere conantibus. In ea expe- ditionc, que diu durauit, omnia in gratiam militum agens, magisque popularem captantis fauorem quant ducis personam gerens, persuasit sis ut se in inuadendo senatu, eiiciendisque urbe Cumana optimis potentissi- misque ciuibus adiuuarent. Inde potitus tyrannide, iniuriis quas in mulieres et ingenuos pucros exercebat, omnia sua superauit flagitia. Memoriae enim proditum est, masculos eum pucros condocefecisse ut comam alerent aurumque gestarent : mulieres auteur coegisse ut tonderentur rotunde, chlamydes epheborum gesta- rent, et tuniculas perbreues. Erat Xenocrita quedam Cumis, puella paire nata, qui tum in exilium actus erat. Barre Aristodemus singulari amore ardens secum ha- buit, non adduetam aut persuaso patte conciliatam sibi, sed ratus utcunque gratum futurum puelloe, quod cum tyranno uiueret, et a ciuibus suspiceretur ac beata pu- taretur. At Xenocritam hase nihil mouebant, sed cum moleste fcrebat se nullis pactis nuptialibus , absque tilla desponsione cum uiro degere, tum eorum qui tyrannum odorant libertatis patrie cedebat desiderio nemini. Forte turn eo tempore Aristodemus Tossa regionern quamdam ambiebat: quod opus neque necessarium erat. neque utile, tantum ad uexandos laboribusque attercn dos ciues excogitatum. Erat enim singulis certa men- sura egerende terre designata atque imperata. Quedam uidens accedentem Aristodemurn, declinauit, tunica- que raclera uelauit, coque digresso, cum adolescentes per iocum et illudendi gratia quererent, quid esset causae , quod solum prie pudore fugeret Aristodemum, neque alüs maribus eodem modo afficeretur ; plane serio respondit : Soins coins htter Canzanos Aristodemus uia est. lia uox cum omnes tangeret, generosos etiam pudor instigauit ad recuperande libertatis studium. Et quidem ipsam Xenocritam aient, curn hoc audiuisset, dixisse : Malle se quoque pro paire, si ei reditus esset in patrianz dattes, terrant portage, quant in Canto luxa et potentiel cous Aristodemo uiuons. Il c confirma- uerunt eorum animos, qui priacipe Thymotele in Arb stodemurn conspirauerunt : cumque ois aditum secu- rum preeberet Xenocrita, et Aristodemum inermem atque eustodim expertem, non magne negotio irrue- runt, eumque trueidauerunt. I-Ioc modo Cumę dua- rum mulierum uirtute libertatem receperunt : altera cogitationem ois roi gerendm, stimulumque iniiciente: altera ad rem conticiendam omnium fera-de. Curium tom magni honores et clona ampla Xenocritm olferrentur, omnibus ea repudiatis hoc petiit, ut Aristodemi cadauer sibi sepelire liceret. 1>`eque hoc tantum e ciuibus impe- trauit , sed et Cereris eam sacerdotem fecerunt : rati hune honorem non minus gratum dom, quam Xenocrita decorum fore. XXVII. PYTHIS UXOR. Pythis quoque uxor, qui Xerxis mtate uint, a sapientia et humanitate commendatur. Incident, ut aiunt, maritus eius in metalla auri : et quas Mc con- sequcbatur diuitias, non moderato amplexus, sed Inon- pleti animi studio persequens, cum ipso supra modum ei negotio uacabat , tum uniuersos ciues eo enclos ex aequo fodere, aut egerere , aut purgare aurum ca- gebat , omnibus aliis actionibus operibusque prorsum neglcctis. Multis tum pereuntibus, omribusque animos despondentibus, mulieres ad ianuam Pythis taxons sese contulerunt, ibique de more supplicationis signum dc- posuerunt. Ea , discedere Isis, et bono esse animo iassis , aurifabros , quibus maxime fidehat, ad se acci- uit, domique inclusos iussit panes, beilaria, ponta, et alios cibos quibus maxime delectari Python nouerai, ex auro omnia conficere. Iuerat tutu forte Pythes per- egre. Qui ut domum redut, ccenamque poposcil, au- ream ei mulier mensam apposait , nulle esui apto cibo, sed omnibus aureis instructam. Cam initio delectatus artificio naturam imitante , satur spectaculi posceret cibum, quodcunque peteret, id aureum ei mulier altu- lit. Indignanti , et esurire se respondenti : Atqui, in- quit , harum tu nobis rerum copiam, nullius praelerea parauisti : omnia enim artificia , omnis usus allumai rerum desertus est : agros nemo colit, et poslhabita satione, plantations, alimentorumquee tellure com- paratione, fodimus inutilia ac qumrimus, nobis ciuibus- que extremum exhibentes molestiam. Permouit tonte ora- tio Python : et quanquam a secturis aureis non plane destitit, contentus tamen quinta ciuium parte ad banc rem , reliquos agriculturae et artibus incumbere iussit. ls Pythes curn Xerxem in Grmciam proficiscentem splendidissime excepisset, donisque amplissimis deme- ritus esset , banc sibi petiit a rege fleri gratiam, ut cum plures haberet filios, urine eorum immunitatemi- litim donaretur, qui domi rnanens senem patrem cura- ret. Xerxes uero iratus, hune unum, quem sibi re- linqui pater orauerat , iugulari ac dissecari iussit, et exercihun per partes transire : reliquos abduxit fratres : omnes diuersis in proeliis perierunt. Qua ex re curn ma- gnum animi dolorem cepisset Pythes, idem in se est ex- pertus, quod uitiosis solet fatuisque euenire hominibus. Nam et mortem timebat , et uitam tigre tolerabat. Cumque et uiuere nollet , et uitam proiicere nequiret , hoc egit. Agger in urbe erat magnus, perque eam amuis labebatur , quem Pythopoliten nominabant. Eo in aggere monimentum sibi parayit, fluuiique alueum ita auertit , ut delapsu suo sepulcrum attingeret opere perfecto, uxori urbem imperiumque omne corn- misa , mandato ne ad monimentum accederet, sed sibi quotidie ccenam lintri impositam per amnem demitte- ret , tantisper dm tinter cum cibo intacto sepul- crum pra terueheretur : hoc si eueniret , tum mit- tendi faceret finem , seque mortuum sciret. I{oc llle modo uitae reliquurn consumpsit. Uxor autem rebus pra clare priefuit, ciuibusquc malorum mutationem pa- rauit.