[28] Et Messalla "non reconditas, Materne, causas requiris, nec aut tibi
ipsi aut huic Secundo vel huic Apro ignotas, etiam si mihi partis
adsignatis proferendi in medium quae omnes sentimus. Quis enim ignorat et
eloquentiam et ceteras artis descivisse ab illa vetere gloria non inopia
hominum, sed desidia iuventutis et neglegentia parentum et inscientia
praecipientium et oblivione moris antiqui? Quae mala primum in urbe nata,
mox per Italiam fusa, iam in provincias manant. Quamquam vestra vobis
notiora sunt: ego de urbe et his propriis ac vernaculis vitiis loquar, quae
natos statim excipiunt et per singulos aetatis gradus cumulantur, si prius
de severitate ac disciplina maiorum circa educandos formandosque liberos
pauca praedixero. Nam pridem suus cuique filius, ex casta parente natus,
non in cellula emptae nutricis, sed gremio ac sinu matris educabatur, cuius
praecipua laus erat tueri domum et inservire liberis. Eligebatur autem
maior aliqua natu propinqua, cuius probatis spectatisque moribus omnis
eiusdem familiae suboles committeretur; coram qua neque dicere fas erat
quod turpe dictu, neque facere quod inhonestum factu videretur. Ac non
studia modo curasque, sed remissiones etiam lususque puerorum sanctitate
quadam ac verecundia temperabat. Sic Corneliam Gracchorum, sic Aureliam
Caesaris, sic Atiam Augusti [matrem] praefuisse educationibus ac produxisse
principes liberos accepimus. Quae disciplina ac severitas eo pertinebat, ut
sincera et integra et nullis pravitatibus detorta unius cuiusque natura
toto statim pectore arriperet artis honestas, et sive ad rem militarem sive
ad iuris scientiam sive ad eloquentiae studium inclinasset, id solum
ageret, id universum hauriret.