[2,0] LIBER SECUNDUS.

[2,1] (1) Captiuitatis tempora prophetarum uaticiniis atque actibus illustrata sunt, 
maximeque Danielis egregia ad conseruandam legem perseuerantia et in absolutione 
Susannae diuino consilio ceterisque ab eo gestis, quae iam ordine persequemur. 
(2) hic sub rege Ioachim captus deductusque Babylonam paruus admodum puer; 
postea ob elegantiam uultus inter ministros regios assumptus, unaque cum eo 
Annanias, Misael et Azarias. (3) sed cum eos rex delicatioribus cibis curari 
praecepisset idque Asphanae eunucho negotii dedisset, Daniel paternarum 
traditionum memor, ne ex mensa regis gentilium cibis participaret, poposcit ab 
eunucho, ut leguminibus tantum uterentur. (4) causante Asphane, ne dissimulatum 
imperium regis consecutura macies proderet, Daniel Deo fretus pollicetur maioris 
decoris sibi uultus ex leguminibus quam ex cibis regiis fore. fidesque dictis 
adfuit, ita ut minime eorum uultus comparabiles haberentur, qui imperialibus 
impendiis procurabantur. igitur a rege in honorem et gratiam adhibiti prudentia 
et disciplina breui omnibus regis proximis antelati. (5) per idem tempus 
Susanna, cuidam Ioachi nupta, spectatae femina pulchritudinis, a duobus 
presbyteris appetita, cum impudicis non adquieuisset, falso crimine incessitur, 
isdem presbyteris deferentibus, in remotis locis adulescentem cum ea 
deprehensum, sed illum iuuenili alacritate senum manus effugisse. ita 
presbyteris fides habita; iudicio populi Susanna damnatur. (6) quae cum secundum 
legem ad supplicium duceretur, Daniel, tum annos natus XII, increpitis Iudaeis, 
cur innocenter morti dedissent, reduci eam in iudicium causamque denuo audiri 
postulat. (7) enimuero multitudo Iudaeorum, quae tum aderat, non sine Deo 
existimans puerum contemptae aetatulae in hanc constantiam prorupisse, fauore 
accommodato in consilium reuertitur. (8) initur denuo iudicium; Danielo, ut 
inter maiores natu resideret, delatum. igitur separari accusatores iubet; 
unumquemque ex eis interrogat, sub cuius generis arbore adulteram 
deprehendisset. ex uarietate responsi falsitas deprehensa; Susanna absoluta, 
presbyteri, qui innocenti periculum creauerant, capite damnati. 

[2,2] (1) Ea tempestate Nabuchodonosor somnium uidit, mysterio futurorum mirabile. 
cuius interpretationem cum per se non posset euoluere, ascitis ad interpretandum 
Chaldaeis quique magicis artibus extisque hostiarum scire occulta et futura 
praecinere uidebantur, mox ueritus, ne more hominum non uera, sed placita regi 
ex somnio coniectarent, uisa supprimit poscitque ab eis, ut, si uera in iis 
diuinatio esset, somnium ipsum sibi dicerent; tum demum interpretationi eorum 
crediturum, si prius enuntiando somnium artis periculum fecissent. (2) illi uero 
tantam molem abnuentes, non esse id humanae opis confitebantur. rex motus, cur 
falsa diuinandi professione homines erroribus illuderent, cum astricti praesenti 
negotio nihil scire se confiterentur; ita edicto regis in eos animaduersum 
palamque omnes huius artis interficiebantur. (3) quod ubi Danielo compertum, 
regis proximum appellat; enuntiationem somnii interpretationemque eius 
pollicetur. (4) res ad regem defertur Daniel arcessitur. iam reuelato sibi per 
Deum mysterio uisa regis refert absoluitque. sed res postulat, uti regis somnium 
et interpretationem prophetae et consequentium fidem exponamus. 

(5) uiderat rex per soporem imaginem capite aureo, pectore brachiisque argenteis, uentre et 
femoribus aereis, cruribus ferreis, quae in pedes partim ferreos, partim 
fictiles desinebat; sed ferrum atque testum inter se confusum coire non poterat. 
ad extremum imaginem lapis sine manibus abscissus proterebat, redactaque omnia 
in puluerem uento ablata. 

[2,3] (1) Igitur secundum prophetae interpretationem imago uisa figuram mundi gerit. 
(2) caput aureum Chaldaeorum imperium est, siquidem id primum et opulentissimum 
fuisse accepimus. (3) pectus et brachia argentea secundum regnum annuntiant; 
Cyrus enim uictis Chaldaeis atque Medis imperium ad Persas contulit. (4) in 
uentre aereo tertium regnum portendi pronuntiatur, atque impletum uidemus, 
siquidem Alexander ereptum Persis imperium Macedoniae uindicauit. (5) crura 
ferrea imperium quartum, idque Romanum intellegitur, omnibus ante regnis 
ualidissimum. pedes uero partim ferrei, partim fictiles diuidendum esse Romanum 
regnum, ita ut numquam inter se coeat, praefigurant; quod aeque impletum est, 
siquidem cum non ab uno imperatore, sed etiam a pluribus semperque inter se 
armis aut studiis dissentientibus res Romana administretur. (6) denique 
commisceri testum atque ferrum numquam inter se coeunte materie commixtiones 
humani generis futurae a se inuicem dissidentes significantur, siquidem Romanum 
solum ab exteris gentibus aut rebellibus occupatum aut dedentibus se per pacis 
speciem traditum constet, exercitibusque nostris, urbibus atque prouinciis 
permixtas barbaras nationes, et praecipue Iudaeos, inter nos degere nec tamen in 
mores nostros transire uideamus. (7) atque haec esse postrema prophetae 
annuntiant. in lapide uero sine manibus abscisso, qui aurum, argentum, aes, 
ferrum testumque comminuit, Christi figura est. is enim non conditione humana 
editus, siquidem non ex uoluntate uiri, sed ex Deo natus est, mundum istum, in 
quo sunt regna terrarum, in nihilum rediget regnumque aliud incorruptum atque 
perpetuum, id est futurum saeculum, quod sanctis paratum est, confirmabit. (8) 
de quo uno adhuc quorundam fides in ambiguo est, non credentium de futuris, cum 
de praeteritis conuincantur. igitur Daniel multis a rege muneribus donatus, 
praefectus Babyloniae atque omni imperio, in summis honoribus habebatur. eius 
suffragio Annanias, Azarias et Misael ad summam aeque dignitatem et potestatem 
prouecti. (9) eodem fere tempore praeclara Ezechielis prophetia exstitit, 
reuelato ei futurorum et resurrectionis mysterio. exstat liber magni operis et 
cum cura legendus. 

[2,4] 4 (1) At in Iudaea, cui post excidium Hierosolymae Godoliam praepositum supra 
memorauimus, aegre ferentes Iudaei principem sibi ex stirpe non regia arbitrio 
uictoris datum, Ismael quodam duce et concitatore nefandae coniurationis, 
dispositis eum in conuiuio insidiis peremerunt. (2) at hi, qui extra noxiam 
fuerant, ultum ire facinus cupientes propere aduersum Ismael arma capiunt. sed 
ut ille cognouit exitium sibi imminere, relicto exercitu, quem contraxerat, non 
amplius octo comitantibus ad Ammonitas confugit. (3) igitur populum uniuersum 
metus peruaserat, ne paucorum scelus omnium exitio rex Babylonius ultum iret; 
nam praeter Godoliam multos ex Chaldaeis cum eo interfecerant. (4) itaque 
consilium ineunt fugiendi in Aegyptum, sed prius Hieremiam frequentes adeunt, 
sciscitantes diuinum responsum. (5) at ille uerbis Dei uniuersos hortari, in 
solo patrio manerent; si id fecissent, Dei praesidio tuendos nullumque a 
Babyloniis periculum fore; sin Aegyptum peterent, omnes ibi ferro ac fame 
diuersoque mortis genere perituros. (6) sed plebs assueto malo insolens parendi 
salubribus consiliis et diuino imperio profecta in Aegyptum. quid de ea postea 
actum, sacris litteris siletur; nobis nihil compertum. 

[2,5] (1) Hoc tractu temporum Nabuchodonosor elatus rebus secundis statuam sibi 
auream immensae magnitudinis posuit adorarique eam, ut sacram effigiem 
praecepit. (2) quod cum certatim ab omnibus, deprauatis adulatione omnium 
animis, fieret, Annanias, Azarias et Misael profano officio abstinuerunt, non 
ignorantes honorem hunc soli Deo debitum. igitur rei ex edicto regis 
constituuntur, propositaque eis conditio poenarum, ardens caminus, ut praesenti 
metu adorare statuam cogerentur. uerum illi deuorari ignibus quam piaculum 
committere maluerunt. (3) itaque uincti compedibus in medias flammas 
coniciuntur. sed ministros infandi operis, dum promptius damnatos in ignem 
propellunt, flamma absorbuit; Hebraeos - mirum dictu et incredibile non 
uisentibus - ignis non attigit, cum a spectantibus deambulantes in camino 
psalinum Deo dicere cernerentur, uisusque cum his inter ignes quartus specie 
angeli, quem Nabuchodonosor propius intuitus filium Dei se uidisse confessus 
est. (4) tum rex haud dubius diuinam in re praesenti fuisse uirtutem, missis per 
omne regnum suum edictis facti miraculum prouulgauit, confessus soli Deo honorem 
deferendum. (5) nec multo post obiecto sibi somnio, mox uoce etiam caelo emissa 
admonitus, potestate regia abiecta atque ab omni conuersatione humana remotus, 
herbis tantum uitam sustinens, egisse paenitentiam traditur; seruatum ei nutu 
Dei imperium, donec impleto tempore, agnito demum Deo, post VII annos et regno 
et statui pristino restitutus est. (6) hic post deuictum, ut supra diximus, 
Sedechiam, quem captiuum Babylonam transtulit, regnasse traditur annos VI et XX, 
quamquam id non in sacra historia scriptum inuenerim. (7) sed forte accidit, ut 
dum multa euoluerem, annotationem hanc iam interpolato per aetatem libello sine 
auctoris nomine reperirem, in quo regem Babyloniorum tempora continebantur; quam 
praetereundam non putaui, siquidem et Chronicis consentiret, et ita illius nobis 
ratio quadraret, ut per ordinem regum, quorum tempora continebat, usque in 
primum Cyri regis annum, LXX annos - tot enim per sacram historiam a captiuitate 
usque ad Cyrum fuisse referuntur - impleret. 

[2,6] (1) Post Nabuchodonosor filius eius regnum indeptus, quem in Chronicis 
Euilmarodac fuisse uocitatum repperi. hic duodecimo imperii anno diem functus, 
fratri minori, qui Balthasar dictus est, locum fecit. (2) is cum quarto et 
decimo anno publicum epulum principibus ac praefectis suis daret, sacra uasa, 
quae per Nabuchodonosor de templo Hierosolymae ablata nec in regales usus 
usurpata, sed recondita in thesauris habebantur, proferri imperauit. (3) cumque 
his per luxum ac licentiam regalis conuiuii promiscue omnes uirilis ac muliebris 
sexus, uxores concubinaeque eius uterentur, subito rex in pariete conspicatur 
digitos scribentes cernebanturque in uersum ductae literae; sed qui posset 
scripta legere, non reperiebatur. (4) igitur rex perterritus magos et Chaldaeos 
aduocat. quibus mussantibus nec quicquam respondentibus, regina regem admonet, 
esse quendam Hebraeum Daniel nomine, qui olim Nabuchodonosor occulti mysterii 
somnium reuelasset, iam tum ob illustrem sapientiam summis honoribus donatum. 
(5) itaque accitus perlegit interpretatusque, ob delictum regis, qui sacra Deo 
uasa temerasset, ipsi exitium imminere regnumque eius Medis ac Persis datum. (6) 
quod mox consecutum est. nam eadem nocte Balthasar interiit, regnum eius Darius 
natione Medus occupauit; Danielum illustri opinione compertum uniuerso imperio 
praeposuit, secutus superiorum regum iudicium. nam et Nabuchodonosor eum regno 
praefecerat et Balthasar ueste purpurea et torque aureo donatum tertium regni 
principem constituerat. 

[2,7] (1) Igitur hi, qui una cum eo rerum potentes erant, exagitati inuidia, quod 
eis alienigena captiuae gentis fuisset aequatus, regem deprauatum adulatione 
compellunt, ut sibi diebus proximis XXX diuini honores darentur, neque cuiquam 
liceret Deum nisi regem precari. facile id Dario persuasum, stultitia regum 
omnium, qui sibi diuina uindicant. (2) igitur Daniel non rudis neque inscius, 
Deo preces, non homini deferendas, reus constituitur edicto regis non paruisse. 
multumque abnuente Dario, cui carus acceptusque semper fuerat, principes 
peruicere, ut in lacum demitteretur. (3) sed obiecto bestiis nullum periculum 
fuit. quod cum rex comperisset, accusatores deputari leonibus praecepit; qui non 
simili exemplo perfuncti sunt; nam continuo deuorati ferarum famem expleuerunt. 
(4) Daniel clarus ante clarior haberi; rex antiquato edicto suo nouum proposuit, 
relictis erroribus ac superstitionibus Deum Danielis colendum. (5) exstant etiam 
uisiones eius, quibus consequentium saeculorum ordinem reuelauit, annorum etiam 
numerum complexus, intra quem Christum, sicut factum est, descensurum ad terras 
pronuntiuait uenturumque Antichristum manifeste exposuit. (6) quod si qui 
studiosior erit, rectius ibi quaesitum reperiet; nobis propositum est rerum 
tantum ordinem contexere. Darius duodeuiginti annos regnasse traditur; qua 
tempestate Astyages Medis imperabat. 

[2,8] (1) Hunc Cyrus, ex filia nepos eius, regno expulit, Persarum usus armis; unde 
summa imperii ad Persas translata est. Babylonii quoque in potestatem 
ditionemque eius concessere. (2) igitur initio regni, propositis publice 
edictis, dat potestatem Iudaeis in solum patrium redeundi, sacra etiam uasa, 
quae Nabuchodonosor de templo Hierosolymae abstulerat, reddidit. itaque pauci 
tum in Iudaeam regressi; ceteris redeundi animus an facultas defuerit parum 
comperimus. (3) erat ea tempestate apud Babylonios Beli antiquissimi regis, 
cuius etiam Virgilius meminit, ex aere simulacrum, quod 
superstitione hominum consecratum Cyrus quoque adorare erat solitus, antistitum 
eius dolo illusus, qui uesci effigiem illam atque potare affirmabant, cum 
diurnam pensitationem, quae idolo inferebatur, clam ipsi absumerent. (4) igitur 
Cyrus cum Danielo familiariter uteretur, quaerit ab eo, cur simulacrum non 
adoraret, cum manifestum uiuentis Dei esset indicium, absumentis ea, quae 
inferebantur. (5) Daniel ridens hominis errorem negare id posse fieri, ut aes 
illud, id est bruta materies, cibo uteretur aut potu. acciri ergo rex sacerdotes 
iubet (nam fere ad septuaginta erant) adhibitoque eos terrore increpitat, quis 
impensa consumeret, cum Daniel uir prudentia insignis minime id ab insensibili 
simulacro posse fieri contenderet. (6) tum illi confisi parato dolo sueta 
inferri et obsignari a rege templum deposcunt, uti, nisi omnia postero die 
absumpta deprehenderentur, morte poenas persoluerent, dum eadem conditio Danielo 
maneret. (7) itaque signo regis templum obsignatur, cum prius Daniel 
sacerdotibus insciis pauimentum cinere aspersisset, ut introeuntium occultos 
aditus uestigia proderent. igitur postero die rex templum ingressus animaduertit 
absumpta, quae idolo apponi iusserat. (8) tum Daniel occultam fraudem uestigiis 
prodentibus reserat, sacerdotes cum uxoribus et filiis, subfosso foramine 
ingressos, ea quae idolo apposita fuerant deuorasse. ita omnes iussu regis 
interfecti, templum ac simulacrum Danielo in potestatem datum atque arbitrio 
eius dirutum. 

[2,9] 9 (1) Interea Iudaei, quos ex permissu Cyri in patriam regressos supra 
memorauimus, urbem ac templum restituere aggressi, ut pauci atque inopes parum 
proficiebant, donec centesimo fere anno, Artaxerse rege Persis imperitante, per 
eos, qui locis praeerant, ab aedificando deterriti; (2) etenim tum Syria atque 
omnis Iudaea sub Persarum imperio per magistratus ac praesides regebatur. igitur 
his consilium fuit regi Artaxersi scribere, non oportere Iudaeis restituendae 
urbis suae copiam dari, ne pro contumaci ingenio resumptis uiribus, aliis 
gentibus imperare soliti, non paterentur sub alieno imperio degere. (3) ita 
comprobato a rege praesidum consilio prohibita urbis aedificatio usque in 
secundum Darii regis annum dilata est. sed hoc tractu temporum, qui reges Persis 
imperauerint, inseremus, quo facilius annorum series in ordinem contexta 
prodatur. (4) post Darium Medum, quem duodeuiginti annos regnasse 
significauimus, Cyrus uno et triginta annis rerum potitus est. Scythis bellum 
inferens in proelio cecidit, secundo anno postquam Tarquinius Superbus Romae 
regnare coeperat. (5) Cyro Cambyses filius eius successit; regnauit annos VIIII. 
hic cum Aegyptum atque Aethiopiam bello premeret et subegisset uictorque in 
Persas reuerteretur, casu se ipse uulnerauit ex eoque ictu periit. (6) post 
huius mortem magi duo fratres, natione Medi, menses VII Persarum regnum 
optinuerunt. ad hos interficiendos septem nobilissimi Persae coniurauerunt, 
quorum princeps fuit Darius Hystaspis filius, natus ex fratre patruele Cyri, 
omniumque consensu regnum ei delatum; regnauit annos VI et XXX. (7) hic ante 
quadriennium quam decederet, apud Marathonam pugnauit, celeberrimo Graecis 
Romanisque historiis proelio. id gestum post Romam conditam anno fere 
ducentesimo et sexagesimo, Macerino et Augurino consulibus, abhinc annos, si 
tamen inuestigatio Romanorum consulum non fefellit, DCCC LXXX et VIII; omne enim 
tempus in Stiliconem consulem direxi. (8) post Darium Xerses fuit, isque uno et 
XX annis regnasse traditur; quamquam in plerisque exemplaribus XX et V annos 
imperii eius fuisse repperi. huic successit Artaxerses, cuius supra meminimus. 
(9) hic cum inhiberi aedificationem urbis Iudaeae templique iussisset, suspensum 
opus usque in secundum Darii regis annum pependit. sed ut usque ad eum temporum 
ordo conexus sit, Artaxerses regnauit annis uno et XL, Xerses duobus mensibus. 
postque eum Sucdianus VII mensibus fuit. 

[2,10] 10 (1) Darius deinde, sub quo templum est restitutum, regnum adeptus est, cui 
Ochus tum nomen erat. hic cum ex Hebraeis tres adolescentes spectatae fidei 
corporis custodes haberet unusque ex his prudentiae documento admirationem regis 
in se conuertisset, delata sibi optione petendi, si quid animo concepisset, 
ingemiscens patriae ruinis copiam restituendae urbis poposcit meruitque a rege, 
ut subregulis ac praesidibus imperaret, aedificationem sacrae aedis praebitis 
impendiis maturarent. (2) ita templum quadriennio consummatum, sexto post anno 
quam Darius regnare coeperat, idque Iudaeis satis uisum; et quia magnae molis 
erat urbem restituere, diffisi uiribus opus multi laboris incipere non ausi 
templo continebantur. (3) per idem tempus Esdras scriba legis post XX fere annos 
quam templum fuerat consummatum, defuncto iam Dario, qui unum de uiginti annos 
rerum fuerat potitus, permissu Artaxersis secundi, non illius, qui inter duos 
Xerses fuit, sed huius, qui Dario Ocho successerat, Babylonia profectus multique 
eum secuti Hierosolymam peruexere uasa diuersi operis et dona, quae rex templo 
Dei miserat, cum XII Leuitis; (4) uix enim hic numerus ex illa tribu repertus 
traditur. is cum deprehendisset Iudaeos gentilium conubiis permixtos, multis 
increpitos renuntiare istius modi matrimoniis ac filios ex his susceptos extrudi 
iubet, omnesque dicto paruere. purgatus populus ueteris legis ritu agebat. (5) 
ceterum Esdram nihil super reficienda urbe egisse comperio, credo potiorem curam 
ratus plebem corruptis moribus reformare. 

[2,11] 11 (1) Erat ea tempestate apud Babyloniam Neemias minister regius, gente 
Iudaeus, Artaxersi merito obsequiorum carissimus. (2) is Iudaeos percontatus, 
quis paternae urbis status esset, ubi comperit in isdem ruinis iacere patriam, 
totis sensibus conturbatus cum gemitu multisque lacrimis orasse ad Deum 
traditur, delicta gentis suae reputans, misericordiam diuinam efflagitans. (3) 
igitur cum eum rex inter epulas maestum extra solitum animaduertisset, poposcit 
ab eo causam dolorum ut exponeret. tum ille aduersa gentis suae et ruinam 
ciuitatis deflere, quae iam per annos fere ducentos et quinquaginta solo strata, 
malorum testimonium, spectaculum inimicis praeberet; daret sibi eundi et 
restituendae eius potestatem. (4) paruit rex piis precibus, statimque eum cum 
praesidio equitum, quo tutius iter ageret, dimisit, datis ad praetores epistulis 
ut necessaria praeberent. is cum Hierosolymam peruenisset, uiritim populo opus 
urbis distribuit, et certatim iussa omnes curabant. (5) iamque ad medium 
machinae processerant, cum flagrante inuidia gentium uicinae urbes conspirant 
opera interrumpere Iudaeosque ab aedificando deterrere. sed Neemias, dispositis 
aduersum incursantes praesidiis, nihil territus coepta explicuit; consummatoque 
muro et ualuis portarum perfectis, per familias construendis interius domibus 
urbem dimensus est. censuitque populum minime urbi parem, neque enim amplius 
quam ad quinquaginta milia promiscui sexus atque ordinis reperta; (6) tantum ex 
illo quondam immani numero frequentibus bellis absumptum aut captiuitate 
detentum. nam olim hae duae tribus, quarum hoc residuum fuit, cum ab his decem 
tribus separatae sunt, CCC et XX milia uirorum armauerant. a Deo ob peccatum 
internecioni et captiuitati datae ad hanc usque paucitatem deuenerant. (7) sed 
haec, ut dixi, plebs duarum tribuum fuit; decem uero prius deductae per Parthos, 
Medos, Indos atque Aethiopas dispersae numquam in solum patrium regressae, 
hodieque barbararum gentium imperiis continentur. sed consummatio restituta 
urbis XXX et II imperii Artaxersis anno refertur. (8) a quo tempore usque ad 
Christi crucem, id est Fufium Geminum et Rubellium consules, anni CCCXC et VIII; 
ceterum a restitutione templi usque in euersionem, quae sub Vespasiano consule 
Augusto per Titum Caesarem consummata est, anni CCCC LXXX et III. (9) praedictum 
id olim est a Daniele, qui ab instauratione templi usque in euersionem LX et 
VIIII hebdomadas futuras pronuntiauerat. a die autem captiuitatis Iudaeorum 
usque in tempus restitutae ciuitatis fuerunt anni CCLX. 

[2,12] 12 (1) In hoc temporum tractu Esther atque Iudith fuisse arbitramur; quarum 
quidem actus quibus potissimum regibus conectam, non facile perspexerim. nam cum 
Esther sub Artaxerse rege referatur, porro duos huius nominis Persarum reges 
fuisse reppererim, multa cunctatio est cuius haec temporibus applicetur. (2) 
mihi tamen uisum est huic Artaxersi, sub quo Hierosolyma est restituta, Esther 
historiam conectere, quia non sit uerisimile, ut, si sub priore Artaxerse 
fuisset, cuius tempora Esdra complexus est, nullam tam illustris feminae 
mentionem retulisset, maxime cum ab illo Artaxerse inhibitam templi 
aedificationem, sicut supra memorauimus, constet; neque Esther passura fuerit 
{tum}, si in illius matrimonio tum fuisset. (3) nunc gesta edisseram. erat ea 
tempestate regi in matrimonio Vastis quaedam, mirae femina pulchritudinis. cuius 
cum formam omnibus praedicaret, die quodam, cum publicum conuiuium dabat, adesse 
reginam demonstrandae pulchritudinis gratia iubet. (4) illa uero stulto rege 
consultior, pudens uirorum oculis spectaculum corporis praebere, iussa abnuit. 
qua contumelia barbarus animus permotus uxorem matrimonio ac regia depellit. (5) 
igitur cum in locum eius puella regis coniugio quaereretur, reperta est Esther 
ceteras specie uincere. haec Iudaea ex tribu Beniamin, utroque parente orba, a 
Mardochaeo patrueli fratre educta. (6) cum ad regales nuptias duceretur, 
mandante educatore genus et patriam occultauit, admonita ne paternarum 
traditionum immemor, etsi in matrimonium alienigenae captiua succederet, 
gentilium cibis participaret. (7) igitur iuncta regi breui, ut fit, ui 
pulchritudinis totum eius animum facile cepit, adeo ut eam aequatam imperio 
insigni regio, ueste purpurea donaret. 

[2,13] (1) Qua tempestate Mardochaeus inter proximos regis erat, pro uirili portione 
negotiorum familiarium curator. is compositas a duobus spadonibus regi insidias 
prodiderat, atque ex eo carior summisque honoribus donatus. (2) erat ea 
tempestate regi Aman quidam perfamiliaris, quem aequatum sibi adorari more regum 
praeceperat. id Mardochaeus unus ex omnibus facere fastidiens odia Persae in se 
grauiter accenderat. (3) igitur Aman ad perniciem Hebraei animum intendens regem 
adit affirmatque, esse in regno eius hominum genus prauis superstitionibus deo 
hominibusque inuisum, externis legibus uiuens, dignum exitio; rectum esse omnes 
huius gentis internecioni dare, exque eorum bonis immensas opes pollicetur. (4) 
facile id barbaro persuasum; edictum emittitur Iudaeos necandos, missique 
continuo qui per omne regnum ab India usque Aethiopiam promulgarent. id ubi 
Mardochaeo compertum, conscissis uestibus sacco obuoluitur conspersusque cinere 
pergit ad regiam, ibique eiulatu multo cuncta questibus replet; facinus indignum 
immeritam gentem perire neque ullam pereundi causam dari. (5) Esther lamentantis 
uoce excita rem, ut erat, cognoscit. tum uero anceps consilii, quia adeundi 
regem potestas non erat - etenim more Persarum reginae introire ad regem nisi 
accersitae non licet, nec tamen, cum fuerit regi libitum, sed statuto tempore 
admittitur - et forte tum ita euenerat, ut diebus XXX proximis separata a 
conspectu regis Esther haberetur. (6) igitur audendum aliquid pro ciuibus rata, 
etsi certa pestis adesset, pulchro in negotio occumbere parata, inuocato prius 
Deo, aulam regis ingreditur. at barbarus re insolita percussus, paulatim 
blandimento muliebri delinitus, postremo ad cenam reginae perducitur, unaque cum 
illo Aman ille regi carus et Iudaea genti infestus. (7) igitur cum iam post 
epulas multis poculis conuiuium calere coepisset, Esther genibus regis 
aduoluitur, gentis suae perniciem deprecatur. rex uero nihil se petenti, si quid 
ultra peteret, negaturum pollicetur. (8) tum Esther arrepto tempore Amanis 
mortem flagitat in ultionem gentis, quam perditam cupierat. sed rex amici memor 
paulisper cunctatus deliberandi gratia modicum secessit. deinde regressus ut 
uidit Aman reginae genua complexum, succensus ira et appetitam reginam 
clamitans, morte eum affici iubet. (9) et tum regi compertum, poenam crucis per 
Aman Mardochaeo paratam. ita Aman eaedem cruci affigitur, omniaque bona eius 
Mardochaeo data Iudaeique sunt absoluti. Artaxerses regnauit annos duos et LX, 
eidemque Ochus successit. 

[2,14] (1) Huic rerum ordini recte Iudith actus conseram; traditur enim post 
captiuitatem fuisse, sed quis eo tempore Persis regnauerit, historia diuina non 
edidit; regem tamen, sub quo illa gesta sint, Nabuchodonosor nuncupat, non 
utique eum, qui Hierosolymam ceperit. (2) sed nullum hoc nomine post 
captiuitatem apud Persas regnasse reperio, nisi si ob impotentiam et pariles 
conatus quicumque ille rex Nabuchodonosor a Iudaeis uocitatus est. (3) plerique 
tamen Cambysen, Cyri regis filium, putant, eo quod uictor Aegyptum atque 
Aethiopiam penetrauerit. sed huic opinioni eadem sacra historia repugnat; (4) 
nam duodecimo regis illius anno Iudith fuisse signatur. porro Cambyses non ultra 
VIII annos rerum potitus est. unde, si in historia opinari licet, sub Ocho rege, 
qui post Artaxersen secundum fuit, haec gesta crediderim; idque uel ex hoc 
conicio, quod idem Ochus, ut in saecularibus legi, natura immitis cupidusque 
bellorum traditur. nam et arma finitimis intulit et Aegyptum, quae ante multos 
annos desciuerat, bello recuperauit. (5) quo tempore etiam sacra eorum et Apim 
in deum receptum irrisisse traditur; quod postea Baguas, spado eius natione 
Aegyptius, indignatus, contumeliam gentis morte regis ultus est. meminit autem 
huius Baguae historia diuina; (6) nam cum Holofernes iussu regis aduersum 
Iudaeos duxit exercitum, Baguam in isdem castris fuisse memorauit. unde non 
immerito in argumentum nostrae opinionis adduxerim, ut rex ille, Nabuchodonosor 
nuncupatus, Ochus fuerit, sub quo Baguam fuisse mundiales historici prodiderunt. 
(7) ceterum illud nemini mirum esse oportebit, quod scriptores saecularium 
litterarum nihil ex his, quae sacris uoluminibus scripta sunt, attigerunt; Dei 
spiritu praeualente, ut intaminata ab ore corrupto uel falsis uera miscente 
intra sua tantum mysteria contineretur historia, quae separata a mundi negotiis 
et sacris tantum uocibus proferenda permisceri cum aliis uelut aequali sorte non 
debuit; (8) etenim erat indignissimum, ut alia agentibus aut alia quaerentibus 
haec quoque cum reliquis miscerentur. sed pergam ad cetera ac per Iudith gesta, 
ut potero, paucis absoluam. 

[2,15] (1) Igitur reuersis, ut supra memorauimus, in solum patrium Iudaeis, necdum 
composito rerum aut urbis statu, rex Persarum Medis bellum infert atque aduersus 
regem eorum, Arphaxad nomine, acie confligit secundo euentu; perempto rege 
gentem imperio adiungit. (2) idem reliquis nationibus facit, praemisso 
Holoferne, quem principem militiae delegarat, cum milibus peditum C et XX, 
equitum XII. is Cilicia et Arabia bello uastatis multas urbes aut ui capit aut 
metu in deditionem compellit. (3) iamque Damascum admotus exercitus magno 
Iudaeos terrore perculerat. (4) sed impares ad resistendum, neque ad deditionem 
adquiescentibus animis, expertis quippe usque antea captiuitatis mala, ad 
templum frequentes concurrunt. ibi communi gemitu permixtoque ululatu diuinum 
auxilium implorant; satis se Deo ob peccata uel crimina dedisse poenarum; 
reliquiis saltem seruitio nuper exemptis parceret. (5) interea Holofernes 
Moabitis in deditionem acceptis atque aduersum Iudaeos in societatem belli 
assumptis, cum ab eorum principibus inquireret, quibusnam uiribus freti Hebraei 
deditioni animos non dedissent, (6) Achior quidam comperta edisserit, Iudaeos 
Dei cultores, pio a patribus ritu institutos, olim in Aegypto pependisse 
seruitium; inde diuino munere eductos ac siccatum mare pedibus emensos, postremo 
omnibus gentibus deuictis habitatas maioribus terras recepisse. (7) exin uario 
rerum statu floruisse aut concidisse, atque iterum malis emersisse, secundum 
merita iratum aut placatum Deum uicissitudine expertos, dum peccantes 
incursionibus hostium aut captiuitatibus coercentur, propitio numine semper 
inuicti. ceterum, si praesenti tempore absque peccato sint, nullo modo eos posse 
superari; sin aliter se habeant, facile uincendos. (8) ad haec Holofernes ferox 
multis uictoriis, nihil sibi inuictum ratus, ira accensus, cur ex peccato 
potissimum Iudaeorum pendere illius uictoria putaretur, propelli Achior in 
castra Hebraeorum iubet, ut cum his periret, quos uinci non posse affirmauerat. 
(9) ac tum Iudaei montes petiuerant; ita quibus id negotii datum, ima montium 
successere ibique uinctum Achior reliquerunt. quod ubi Iudaei animaduerterunt, 
exemptum uinculis in collem perducunt. causas rei quaerentibus gesta exponit 
receptusque in pacem exitum opperiebatur. is post uictoriam circumcisus Iudaeus 
factus est. (10) igitur Holofernes difficultate locorum comperta, quia adiri 
praecelsa non poterant, montes militibus circumdat et summa cura Hebraeos 
aquationibus prohibet; eoque maturius obsidionem sensere. itaque uicti penuria 
aquae ad Oziam principem concurrunt, proni omnes ad deditionem. ille uero 
opperiendum paulisper et diuinum auxilium exspectandum respondens, quinto demum 
die deditionis tempus constituit. 

[2,16] (1) Quod ubi Iudith compertum, quae uiro uidua, praediues opibus, insignis 
specie, sed moribus quam uultu illustrior tum in castris erat, artis suorum 
rebus etiam certo sibi exitio audendum aliquid et temptandum rata, caput comit, 
uultu expolitur, comite ancilla castra hostium ingreditur. (2) statimque ad 
Holofernem deducta perditas res suorum memorat, se transfugio uitae consuluisse. 
deinde a duce poscit liberum extra castra nocturno tempore egressum orandi 
gratia. mandatum id uigilibus portarumque custodibus. (3) sed ubi per triduum 
egrediendi ac redeundi consuetudinem sibi barbaris fidem fecit, Holofernem 
cupido incessit dediticiae corpore abuti; etenim forma excellenti Persam facile 
permouerat. ita ad ducis tentorium per Baguam eunuchum deducitur, initoque 
conuiuio barbarus multo se uino obruit. (4) tum remotis ministris, priusquam uim 
mulieri inferret, somno captus est. Iudith tempore arrepto caput hostis desecat 
secumque aufert. et cum secundum consuetudinem castris egredi crederetur, 
incolumis regressa. (5) postero die Hebraei, caput Holofernis de superioribus 
ostentantes, eruptione facta ad castra hostium pergunt. tum uero barbari signum 
pugnae poscentes tabernaculum ducis frequentes assistunt. ubi truncum corpus 
repertum, foeda formidine in fugam uersi terga hostibus praebuerunt. (6) Iudaei 
fugientes persecuti caesisque multis milibus castris ac praeda potiti. Iudith 
summis laudibus celebrata C et V annos uixisse traditur. (7) haec si Ocho rege, 
ut opinamur, gesta sunt anno imperii eius duodecimo, a tempore Hierosolymae 
restitutae usque in id bellum fuerunt anni duo et XX. ceterum Ochus XX et III 
annos regnauit. (8) fuit autem ultra omnes cruentus et plus quam barbaro animo. 
hunc Baguas spado aegrotantem uenenis sustulit. post eum Arses, filius eius, 
triennio imperium tenuit, Darius annos IIII. 

[2,17] (1) Aduersum hunc Alexander Macedo acie conflixit. eo uicto Persis imperium 
ademptum, quod ab initio Cyri steterat annos CC et L. (2) Alexander uictor fere 
omnium gentium adiisse Hierosolymae templum dicitur ac dona intulisse, edixitque 
per omne imperium, quod sui iuris effecerat, ut Iudaeis ibidem degentibus esset 
liberum in patriam reuerti. exacto duodecimo imperii anno, septimo posteaquam 
Darium deuicerat, apud Babylonam defunctus est. (3) regnum amici eius, qui simul 
cum illo maxima illa bella gesserant, partiti sunt. hi aliquanto tempore sine 
usurpatione regali susceptas partes procurauerunt, Arridaeo quodam Philippo 
Alexandri fratre regnante, cui perimbecillo uerbo datum imperium uidebatur, re 
autem penes eos erat, qui sibi exercitum et prouincias distribuerant. (4) nec 
uero hic rerum status diu mansit, omnesque se reges appellari maluerunt. primus 
in Syria post Alexandrum Seleucus rex fuit, subiecta eidem Perside ac Babylone. 
(5) qua tempestate Iudaei annuum stipendium trecenta argenti talenta regi 
dabant, nec tamen per externos magistratus, sed per sacerdotes suos regebantur. 
patrioque ritu uiuebant, donec plerique eorum longa rursum pace corrupti miscere 
omnia seditionibus et turbare coeperunt, affectantes summum sacerdotium 
libidine, auaritia et dominandi cupidine. 


[2,18] (1) Namque primum sub rege Seleuco, Antiochi magni filio, Oniam sacerdotem, 
uirum sanctum atque integrum, Simon quidam falsis apud regem criminibus 
insimulatum excutere nequiuerat. (2) interiecto deinde tempore Iason frater 
Oniae Antiochum regem, qui Seleuco fratri successerat, adiit, augmentum 
stipendii pollicens, si sibi summum sacerdotium traderetur. (3) et quamquam 
insolitum neque ante permissum erat perpetuo sacerdotio perfungi, sollicitus 
tamen regis animus, aeger auaritia, facile superatus est. (4) ita depulso Onia 
Iasoni sacerdotium mandatum. is foede admodum ciues patriamque lacerauit. dein 
cum per Menelaum quendam, Simonis illius fratrem, promissam regi pecuniam 
misisset, patefacta semel ambitioni uia, isdem artibus, quibus Iason prius, 
Menelaus sacerdotium obtinuerat. (5) nec multo post, cum promissum argenti modum 
non reddidisset, loco pellitur; Lysimachus substituitur. inde inter Iasonem et 
Menelaum foeda certamina, donec Iason profugus patria excessit. (6) his initiis 
corruptis moribus eo usque processum, ut plerique popularium ab Antiocho 
poscerent, permitti sibi more gentilium uiuere. quod cum rex petentibus 
annuisset, certatim pessimus quisque delubra exstruere, idolis supplicare, legem 
profanare occeperat. (7) interea Antiochus rediens ab Alexandria - namque tum 
bellum regi Aegyptio intulerat, quod iussu senatus et populi Romani deposuit, 
Paulo et Crasso consulibus - Hierosolymam adiit. cum discordantem 
superstitionibus susceptis populum repperisset, legem Dei destruens et his 
fauens, qui impia sequebantur, omnia templi ornamenta detraxit ac multa caede 
uastauit. (8) id gestum ab excessu Alexandri anno centesimo uno et 
quinquagesimo, Paulo, ut diximus, Crassoque consulibus, post quinquennium fere 
quam Antiochus regnare coeperat. 

[2,19]  (1) Sed ut temporum ordo consertus sit ac liqueat euidentius, quis hic fuerit 
Antiochus, regum, qui post Alexandrum in Syria fuerant, et nomina et tempora 
enumerabimus. (2) defuncto, ut supra retulimus, rege Alexandro, ab amicis eius 
regnum omne diuisum ac regio nomine aliquamdiu administratum est. Seleucus post 
nouem annos in Syria rex est appellatus, regnauitque annos II et XXX. post eum 
Antiochus, filius eius, annos unum de uiginti. (3) inde Antiochus, Antiochi 
filius, qui et Theus cognominatus est, annos XV. post hunc Seleucus filius, 
cognomine Callinicus, annos unum et uiginti. (4) item Seleucus, filius 
Callinici, annos tres. hoc defuncto Antiochus frater {Callinici} Asiam et Syriam 
tenuit annos VII et XXX. hic est Antiochus, aduersus quem Lucius Scipio 
Asiaticus bellauit; quo bello uictus et imperii parte multatus est. hic duos 
filios habuit, Seleucum et Antiochum, quem obsidem Romanis dederat. (5) ita 
Antiocho magno mortuo Seleucus filius eius natu maior regnum indeptus est, sub 
quo Oniam sacerdotem a Simone insimulatum diximus. tum Antiochus a Romanis 
dimissus datusque in locum eius obses Demetrius, Seleuci regis, qui eo tempore 
regnabat, filius. Seleuco mortuo anno imperii duodecimo regnum frater Antiochus, 
qui Romae obses fuerat, occupauit. (6) is post quinquennium quam regnare 
coeperat, ut supra docuimus, Hierosolymam depopulatus est. etenim graue Romanis 
stipendium pensitans ipse immensis sumptibus paene necessario cogebatur pecunias 
rapto quaerere neque ullam praedandi occasionem omittere. (7) post biennium 
deinde, pari rursum clade affectis Iudaeis, ne forte frequentibus malis compulsi 
bellum sumerent, praesidium arci imposuit. inde sacram legem euertere aggressus 
mittit edictum, ut omnes relictis maiorum traditionibus gentilium ritu uiuerent. 
(8) nec defuere qui profano imperio uolentes parerent. tum uero foedum 
spectaculum; per uniuersas urbes palam in plateis litabatur, sacra etiam legis 
et prophetarum uolumina igni cremata. 

[2,20] (1) Ea tempestate Matthathias, Iohannis filius, sacerdos erat. hic cum a 
regiis cogeretur edicto parere, egregia constantia profana contemnens, Hebraeum 
publico profanantem in ore omnium iugulauit. (2) tum demum reperto duce facta 
secessio est. Matthathias oppido egressus, multis ad eum confluentibus, speciem 
iusti exercitus effecerat; quis omnibus destinatum erat aduersus profanum 
imperium se armis tueri, et uel in bello occumbere quam impias cerimonias 
exercere. (3) interea Antiochus per Graecas quoque urbes, quae in illius imperio 
erant, repertos Iudaeos sacrificare cogebat inauditisque cruciatibus reluctantes 
afficiebat. (4) qua tempestate illustris illa passio septem fratrum matrisque 
fuit; qui omnes, cum legem Dei, instituta maiorum uiolare suppliciis cogerentur, 
mori maluerunt. ad extremum poenas mortesque eorum comitata mater est. 

[2,21] (1) Interea Matthathias moritur; uicarium exercitui, quem parauerat ducem, 
Iudam filium substituit. huius ductu aduersum regios frequentibus proeliis 
prospere pugnatum. (2) nam primum Apollonium ducem hostium, qui magnis copiis in 
conflictum descenderat, cum omni exercitu deleuit. quod cum Seron quidam, qui 
tum Syriae praeerat, comperisset, multiplicatis legionibus Iudam aggressus, 
ferox quia numero praestabat, ubi in aequum descensum, fusus ac fugatus, 
octingentis ferme amissis in Syriam regressus est. (3) id ubi compertum est 
Antiocho, ira et dolore succensus, quippe angebatur duces suos cum magnis 
exercitibus deuictos, (4) auxilium per omne regnum contrahit, donatiuum 
militibus, exhaustis penitus thesauris, largitur. etenim tum praecipue grauiter 
pecuniae inopia affectus erat. nam deficientibus Iudaeis ab eo, qui ei ultra 
trecenta argenti talenta annua pensitauerant, praeterea Graecis urbibus 
multisque regionibus persecutionis malo turbatis - ne gentilibus quidem 
pepercerat , quos deserere inueteratas superstitiones et ad unum ritum deducere 
temptauerat, illis quidem, ubi nihil sancti erat, facile relinquentibus, (5) sed 
tamen omnibus metu ac clade affectis - uectigalia cessauerant. quibus rebus 
aestuans - etenim ipse olim omnibus regibus opulentior suomet scelere inopiam 
persenserat - copias cum Lysia partitur eique Syriam et bellum aduersus Iudaeos 
committit, ipse in Persas ad cogenda uectigalia profectus. igitur Lysias duces 
belli delegit Ptolemaeum, Gorgiam, Doronem et Nicanorem; his XL milia peditum, 
VII equitum data. (6) ac primo impetu magnum Iudaeis terrorem intulerunt. tum 
Iudas cunctis desperantibus suos adhortatus, forti animo descenderent in 
proelium; Deo fretis nihil inuictum fore; saepe antea a paucioribus aduersum 
plures bene pugnatum. (7) ieiunio indicto celebratoque sacrificio in aciem 
descensum; fusae hostium copiae, Iudas castris potitus multumque ibi auri et 
Tyriarum opum repertum. namque ex Syria negotiatores nihil de uictoria 
dubitantes, regium exercitum secuti spe captiuos mercandi, praedae fuere. haec 
ubi Lysiae ex nuntiis comperta, maiore cura copias parat annoque post immani 
exercitu Iudaeos aggreditur; uictus Antiochiam se recepit. 

[2,22] (1) Iudas pulsis hostibus Hierosolymam regressus purgare templum et 
restituere animum intendit, quod euersum ab Antiocho profanatumque a gentibus 
foedam sui speciem praebebat. (2) sed Syris arcem tenentibus, quae continua 
templo et loci natura superior atque inexpugnabilis erat, adiri subiecta non 
poterant, crebris eruptionibus prohibentibus. (3) aduersum hos Iudas 
ualidissimam suorum aciem obiecit. ita opus sacrae aedis curatum templumque muro 
circumdatum, constitutique qui perpetuum praesidium armati agitarent. (4) at 
Lysias multiplicato exercitu in Iudaeam regressus rursum uincitur, magna clade 
exercitus et auxiliorum, quae ei a ciuitatibus missa in bello conspirauerant. 
(5) interea Antiochus, quem in Persidem profectum supra memorauimus, oppidum 
Elymum, regionis illius opulentissimum, fanumque ibi situm multo auro refertum, 
diripere conatus, confluente undique ad defensionem loci multitudine fugatus; 
insuper nuntium accepit, res {uel} a Lysia {uel a Lysimacho} improspere gestas. 
(6) ita ex maerore animi corporis morbo incubuit. sed cum internis doloribus 
angeretur, reminiscens malorum, quibus populum Dei uexauerat, merito sibi illa 
accidisse confitebatur. deinde post paucos dies moritur, cum regnasset annos 
undecim. Antiocho filio regnum reliquit, cui Eupator nomen fuit. 

[2,23] (1) Ea tempestate Iudas Syros in arce positos obsidebat. qui cum fame atque 
inopia afficerentur, missis ad regem nuntiis praesidium implorant. ita Eupator 
cum centum milibus et equitum uiginti milibus suis subsidio uenit, praeeuntibus 
aciem cum ingenti terrore elefantis. (2) tum Iudas laxata obsidione regi obuiam 
tendit primoque proelio Syros fundit. rex petit pacem; quia infido ingenio male 
usus, perfidiam consecuta ultio. nam Demetrius, Seleuci filius, quem Romanis 
obsidem datum supra memorauimus, ut audiuit Antiochum decessisse, petiuit, ut se 
in regnum remitterent. quod cum ei negatum fuisset, clam Roma profugit, in 
Syriam uenit regnumque occupauit, Antiochi filio, qui annum unum et menses sex 
regnauerat, interfecto. (4) hoc regnante primum Iudaei a populo Romane amicitiam 
foedusque petiere; benigneque excepta legatio, decreto senatus socii atque amici 
appellati. interim Demetrius aduersus Iudam per duces suos bellum gerebat. (5) 
ac primum per Bacchidem quendam et Alcimum Iudaeum ductus exercitus; post 
Nicanor bello praepositus in proelio occubuit. tum Bacchides et Alcimus 
resumptis uiribus auctisque copiis aduersum Iudam confligunt. in ea pugna 
uictores Syri cruente admodum uictoria usi. Hebraei in locum Iudae Ionatham, 
fratrem eius, deligunt. (6) interea Alcimus cum foede Hierosolymam uastasset, 
moritur; Bacchides socio destitutus ad regem redit. dein post biennium rursus 
Bacchides bellum Iudaeis intulit, uictus pacem petit. quae propositis 
conditionibus data, si perfugas captiuosque et omnia bello rapta redderet. 

[2,24] (1) Dum haec intra Iudaeam geruntur, adolescens quidam Rhodi educatus, nomine 
Alexander, Antiochi se esse filium dictitans, quod falsum erat, adiutus opibus 
Ptolemaei regis Alexandrini, in Syriam cum exercitu uenit; Demetrium bello 
superatum occidit, cum regnasset annos XII. (2) hic Alexander, priusquam 
aduersus Demetrium confligeret, foedus cum Ionatha fecerat eumque ueste purpurea 
et insignibus regiis donauerat. ob quod eum Ionatha auxiliis iuuerat uictoque 
Demetrio primus omnium congratulatum occurrerat. neque postea Alexander datam 
fidem corrupit. (3) ita quinquennio, quo rerum potitus est, res Iudaeorum 
tranquillae fuerunt. igitur Demetrius Demetrii filius, qui post mortem patris 
Cretam confugerat, hortante Lasthene Cretensium duce, regnum patrium bello 
repetens, impar uiribus Ptolemaeum Philometorem regem Aegypti, Alexandri 
socerum, iam tum genero infestum, ut sibi sit auxilio, implorat. (4) ille uero 
non tam supplicis precibus quam spe Syriae occupandae illectus copias cum eo 
iungit, ac filiam Alexandro nuptam dat Demetrio. aduersus hos Alexander acie 
confligit. (5) eo proelio Ptolemaeus cadit, Alexander uincitur; paulo post 
interfectus, cum regnasset annos quinque uel, ut in plerisque auctoribus 
repperi, nouem. 

[2,25] (1) Demetrius regnum indeptus Ionatham benigne habuit, foedus cum eo fecit, 
Iudaeos legibus suis reddidit. interea Tryphon, qui partium Alexandri fuerat, 
praefectus Syriae regno *** eum bello prohibiturus. contra Ionatha in proelium 
descendit, terribilis XL milium exercitu. (2) Tryphon, ubi se imparem cernit, 
pacem simulat, receptumque in amicitiam inuitatumque Ptolemaidam interfecit. 
post Ionatham summa rerum ad Simonem fratrem defertur. is funus fratris 
magnifice curauit septemque illas pyramidas nobilissimi operis exstruxit, in 
quibus et fratrum et patris ossa condidit. (3) tum Demetrius, refecto cum 
Iudaeis foedere, contemplatione cladis a Tryphone illatae - nam post Ionathae 
necem urbes eorum atque agros bello uastauerat - annua eis uectigalia in 
perpetuum remittit; etenim usque ad id tempus regibus Syriae, nisi cum armis 
restiterunt, stipendium pensitauerant. (4) id gestum Demetrii regis anno 
secundo, quod ideo signauimus, quia usque in hunc annum per tempora Asianorum 
regum cucurrimus, ut ratio temporum digesta luceret. (5) nunc autem per tempora 
eorum, qui Iudaeis uel pontifices uel reges fuerunt, usque ad Christi 
natiuitatem rerum ordinem digeremus. 

[2,26] (1) Igitur post Ionatham Simon frater eius, ut supra dictum est, Hebraeis 
praefuit iure pontificis. id enim ei tum et a suis et a populo Romano honoris 
delatum. (2) hic cum secundo Demetrii regis anno ciuibus praeesse coepisset, 
post octo annos insidiis Ptolemaei circumuentus occubuit. huic Iohannes filius 
successit. qui cum aduersum Hyrcanos, gentem ualidissimam, egregie pugnasset, 
Hyrcani cognomen accepit. mortuus est annos VI et XX rerum potitus. (3) post 
hunc Aristobulus pontifex substitutus primus omnium post captiuitatem regium 
nomen assumpsit capitique diadema imposuit. exacto anno diem functus est. (4) 
Alexander deinde, filius eius, rex pariter et pontifex fuit, regnauit annos VII 
et XX; in cuius actibus nihil praeter crudelitatem memoria dignum repperi. hic 
cum Aristobulum et Hyrcanum paruos filios reliquisset, Salina siue Alexandra 
uxor eius regnum per nouem annos tenuit. (5) post huius obitum foeda inter 
fratres de regno certamina. ac primum Hyrcanus imperium obtinebat; mox ab 
Aristobulo fratre pulsus confugit ad Pompeium, qui tum Mitridatico bello 
confecto pacataque Armenia et Ponto uictor omnium gentium, quas adierat, 
introrsum pergere et uicina quaeque Romano imperio adiungere cupiens, causas 
belli et materiam uincendi quaerebat. (6) igitur Hyrcanum libens excepit 
ductuque eius Iudaeos aggreditur; urbe capta atque eruta templo pepercit. 
Aristobulum uinctum Romam mittit, Hyrcano ius pontificatus restituit; imposito 
Iudaeis stipendio procuratorem eis Antipatrum quendam Ascalonitem praeposuit. 
Hyrcanus quattuor et triginta annos rerum potitus, dum aduersum Parthos bellum 
gerit, capitur. 

[2,27] (1) Tum Herodes alienigena, Antipatri Ascalonitae filius, regnum Iudaeae a 
senatu et populo Romano petiit accepitque. hunc primum Iudaei externum regem 
coeperunt habere. etenim iam aduentante Christo necesse erat secundum uaticinia 
prophetarum suis eos ducibus priuari, ne quid ultra Christum exspectarent. (2) 
sub hoc Herode, anno imperii eius tertio et XXX, Christus natus est Sabino et 
Rufino consulibus, VIII Kal. Ianuarias. (3) uerum haec, quae euangeliis ac 
deinceps Apostolorum actibus continentur, attingere non ausus, ne quid forma 
praecisi operis rerum dignitatibus deminueret, reliqua exsequar. (4) Herodes 
post natiuitatem Domini regnauit annos IIII; nam omne imperii eius tempus uir et 
XXX anni fuerunt. postque eum Archelaus tetrarcha annis VIIII, Herodes annis XX 
et IIII. (5) hoc regnante, anno regni eius octauo et decimo, Dominus cruci fixus 
est Fufio Gemino et Rubellio Gemino consulibus; a quo tempore usque in 
Stiliconem consulem sunt anni CCCLXXII. 

[2,28] (1) Apostolorum actus Lucas edidit usque in tempus, quo Paulus Romam deductus 
est Nerone imperante; qui non dicam regem, sed omnium hominum et uel immanium 
bestiarum sordidissimus dignus exstitit, qui persecutionem primus inciperet; 
nescio an et postremus explerit, siquidem opinione multorum receptum sit, ipsum 
ante Antichristum uenturum. (2) huius uitia ut plenius exponerem res admonebat, 
nisi non esset huius operis tam uasta ingredi; id tantum annotasse contentus 
sum, hunc per omnia foedissima et crudelissima eo processisse, ut matrem 
interficeret, post etiam Pythagorae cuidam in modum sollemnium coniugiorum 
denuberet; inditumque imperatori flammeum; dos et genialis torus et faces 
nuptiales, cuncta denique, quae uel in feminis non sine uerecundia 
conspiciuntur, spectata. (3) reliqua uero eius incertum pigeat an pudeat magis 
disserere. hic primus Christianum nomen tollere aggressus est; quippe semper 
inimica uirtutibus uitia sunt et optimi quique ab improbis quasi exprobrantes 
aspiciuntur. (4) namque eo tempore diuina apud urbem religio inualuerat, Petro 
ibi episcopatum gerente et Paulo, posteaquam ab iniusto praesidis iudicio 
Caesarem appellauerat, Romam deducto; ad quem tum audiendum plures conueniebant, 
qui ueritate intellecta uirtutibusque Apostolorum, quas tum crebro ediderant, 
permoti ad cultum Dei se conferebant. (5) etenim tum illustris illa aduersus 
Simonem Petri ac Pauli congressio fuit. qui cum magicis artibus, ut se deum 
probaret, duobus suffultus daemoniis euolasset, orationibus Apostolorum fugatis 
daemonibus, delapsus in terram populo inspectante disruptus est. 

[2,29] (1) Interea abundante iam Christianorum multitudine accidit ut Roma incendio 
conflagraret, Nerone apud Antium constituto. sed opinio omnium inuidiam incendii 
in principem retorquebat, credebaturque imperator gloriam innouandae urbis 
quaesisse. (2) neque ulla re Nero efficiebat, quin ab eo iussum incendium 
putaretur. igitur uertit inuidiam in Christianos, actaeque in innoxios 
crudelissimae quaestiones; quin et nouae mortes excogitatae, ut ferarum tergis 
contecti laniatu canum interirent, multi crucibus affixi aut flamma usti, 
plerique in id reseruati, ut cum defecisset dies, in usum nocturni luminis 
urerentur. (3) hoc initio in Christianos saeuiri coeptum. post etiam datis 
legibus religio uetabatur, palamque edictis propositis Christianum esse non 
licebat. tum Paulus ac Petrus capitis damnati; (4) quorum uni ceruix gladio 
desecta, Petrus in crucem sublatus est. dum haec Romae geruntur, Iudaei, 
praesidis sui Festi Flori iniurias non ferentes, rebellare coeperunt. aduersus 
eos Vespasianus proconsulari imperio a Nerone missus multis grauibusque proeliis 
deuictos coegit intra muros Hierosolymae confugere. (5) interim Nero iam etiam 
sibi pro conscientia scelerum inuisus, humanis rebus eximitur, incertum an ipse 
sibi mortem consciuerit; certe corpus illius non repertum. (6) unde creditur, 
etiam si se gladio ipse transfixerit, curato uulnere eius seruatus, secundum 
illud, quod de eo scriptum est; et plaga mortis eius curata est, sub saeculi 
fine mittendus, ut mysterium iniquitatis exerceat. 

[2,30] (1) Igitur post excessum Neronis Galba imperium rapuit; mox Otho Galba 
interfecto occupauit. (2) tum Vitellius e Gallia fretus exercitibus, quibus 
praeerat, urbem ingressus, Othone interfecto summam rerum usurpauit. quae 
posteaquam ad Vespasianum delata, licet malo exemplo, bono tamen affectu rei 
publicae ab improbis uindicandae, cum Hierosolymam obsideret, sumit imperium et, 
ut mos est, diademate capiti imposito ab exercitu consalutatus. Titum filium 
Caesarem facit; eidem pars copiarum et obsidendae Hierosolymae negotium datum. 
(3) Vespasianus Romam profectus, summo fauore senatus et populi receptus, cum se 
Vitellius interfecisset, imperium confirmauit. interea Iudaei obsidione clausi, 
quia nulla neque pacis neque deditionis copia dabatur, ad extremum fame 
interibant, passimque uiae oppleri cadaueribus coepere, uicto iam officio 
humandi; quin omnia nefanda esca super ausi ne humanis quidem corporibus 
pepercerunt, nisi quae eiusmodi alimentis tabes praeripuerat. (4) igitur 
defessis defensoribus irrupere Romani. ac tum forte in diem Paschae omnis ex 
agris aliisque Iudaeae oppidis multitudo conuenerant; nimirum ita Deo placitum, 
ut eo tempore, quo Dominum cruci affixerat, gens impia internecioni daretur. (5) 
Pharisaei aliquantisper pro templo acerrime restiterunt, donec obstinatis ad 
mortem animis ultro se subiectis ignibus intulerunt. numerus peremptorum ad 
undecies centena milia refertur, capta uero C milia ac uenundata. (6) fertur 
Titus adhibito consilio prius deliberasse, an templum tanti operis euerteret. 
etenim nonnullis uidebatur, aedem sacratam ultra omnia mortalia illustrem non 
oportere deleri, quae seruata modestiae Romanae testimonium, diruta perennem 
crudelitatis notam praeberet. (7) at contra alii et Titus ipse euertendum in 
primis templum censebant, quo plenius Iudaeorum et Christianorum religio 
tolleretur; quippe has religiones, licet contrarias sibi, isdem tamen ab 
auctoribus profectas; Christianos ex Iudaeis exstitisse; radice sublata stirpem 
facile perituram. (8) ita Dei nutu accensis omnium animis templum dirutum, 
abhinc annos trecentos triginta et unum. atque haec ultima templi euersio et 
postrema Iudaeorum captiuitas, qua extorres patria per orbem terrarum dispersi 
cernuntur, cotidie mundo testimonio sunt, non ob aliud eos quam ob illatas 
Christo impias manus fuisse punitos. nam saepe alias, cum propter peccata 
captiuitatibus traderentur, numquam tamen ultra LXX annos seruitutis poenam 
pependerunt. 

[2,31] (1) Interiecto dein tempore Domitianus, Vespasiani filius, persecutus est 
Christianos. quo tempore Iohannem apostolum atque euangelistam in Pathmum 
insulam relegauit; ubi ille arcanis sibi mysteriis reuelatis librum sacrae 
Apocalypsis, qui quidem a plerisque aut stulte aut impie non recipitur, 
conscriptum edidit. (2) non multo deinde interuallo tertia persecutio per 
Traianum fuit. qui cum tormentis et quaestionibus nihil in Christianis morte aut 
poena dignum repperisset, saeuiri in eos ultra uetuit. (3) sub Adriano deinde 
Iudaei rebellare uoluerunt, Syriam ac Palaestinam diripere conati; misso 
exercitu subacti sunt. qua tempestate Adrianus, existimans se Christianam fidem 
loci iniuria perempturum, et in templo et loco Dominicae passionis daemonum 
simulacra constituit. (4) et quia Christiani ex Iudaeis potissimum putabantur - 
namque tum Hierosolymae non nisi ex circumcisione habebat ecclesia sacerdotem - 
militum cohortem custodias in perpetuum agitare iussit, quae Iudaeos omnes 
Hierosolymae aditu arceret. (5) quod quidem Christianae fidei proficiebat, quia 
tum paene omnes Christum Deum sub legis obseruatione credebant. nimirum id 
Domino ordinante dispositum, ut legis seruitus a libertate fidei atque ecclesiae 
tolleretur. (6) ita tum primum Marcus ex gentibus apud Hierosolymam episcopus 
fuit. quarta sub Adriano persecutio numeratur, quam tamen postea exerceri 
prohibuit, iniustum esse pronuntians, ut quisquam sine crimine reus 
constitueretur. 

[2,32] (1) Post Adrianum Antonino Pio imperante pax ecclesiis fuit. sub Aurelio 
deinde, Antonini filio, persecutio quinta agitata. ac tum primum intra Gallias 
martyria uisa, serius trans Alpes Dei religione suscepta. sexta deinde Seuero 
imperante Christianorum uexatio fuit. (2) quo tempore Leonida, Origenis pater, 
sacrum in martyrio sanguinem fudit. interiectis deinde annis VII et XXX pax 
Christianis fuit, nisi quod medio tempore Maximinus nonnullarum ecclesiarum 
clericos uexauit. (3) mox Decio imperante iam tum septima persecutione saeuitum 
in Christianos. inde Valerianus octauus sanctorum hostis fuit. (4) post eum, 
interiectis annis fere quinquaginta, Diocletiano et Maximiano imperantibus 
acerbissima persecutio exorta, quae per decem continuos annos plebem Dei 
depopulata est. qua tempestate omnis fere sacro martyrum cruore orbis infectus 
est; quippe certatim gloriosa in certamina ruebatur multoque auidius tum 
martyria gloriosis mortibus quaerebantur, quam nunc episcopatus prauis 
ambitionibus appetuntur. (5) nullis umquam magis bellis mundus exhaustus est, 
neque maiore umquam triumpho uicimus, quam cum decem annorum stragibus uinci non 
potuimus. (6) exstant etiam mandatae litteris praeclarae eius temporis martyrum 
passiones, quas conectendas non putaui, ne modum operis excederem. 

[2,33] (1) Sed finis persecutionis illius fuit abhinc annos VIIII et LXXX, a quo 
tempore Christiani imperatores esse coeperunt. namque tum Constantinus rerum 
potiebatur, qui primus omnium Romanorum principum Christianus fuit. (2) sane tum 
Licinius, qui aduersum Constantinum de imperio certauit, milites suos litare 
praeceperat; abnuentes militia reiciebat. sed id inter persecutiones non 
computatur; adeo res leuioris negotii fuit, quam ut ad ecclesiarum uulnera 
perueniret. (3) exinde tranquillis rebus pace perfruimur; neque ulterius 
persecutionem fore credimus, nisi eam, quam sub fine iam saeculi Antichristus 
exercebit. etenim sacris uocibus decem plagis mundum afficiendum pronuntiatum 
est; ita cum iam VIIII fuerint, quae superest ultima erit. (4) hoc temporum 
tractu mirum est quantum inualuerit religio Christiana. tum siquidem Hierosolyma 
horrens ruinis frequentissimis ac magnificentissimis ecclesiis adornata. (5) 
namque Helena, mater principis Constantini, quae Augusta cum filio conregnabat, 
cum Hierosolymam agnoscere concupisset, reperta ibi idola ac templa protriuit; 
mox usa regni uiribus basilicas in loco Dominicae passionis et resurrectionis et 
ascensionis constituit. (6) illud mirum, quod locus ille, in quo postremum 
institerant diuina uestigia, cum in caelum Dominus nube sublatus, continuari 
pauimento cum reliqua stratorum parte non potuit, (7) siquidem quaecumque 
applicabantur, insolens humana suscipere terra respueret, excussis in ora 
apponentium saepe marmoribus. quin etiam calcati Deo pulueris adeo perenne 
documentum est, ut uestigia impressa cernantur, (8) et cum cotidie confluentium 
fides certatim Domino calcata diripiat, damnum tamen arena non sentiat, et 
eandem adhuc sui speciem, uelut impressis signata uestigiis, terra custodit. 

[2,34] (1) Eiusdem reginae beneficio crux Domini tum reperta; quae neque in 
principio obsistentibus Iudaeis potuerat consecrari, et postea dirutae ciuitatis 
oppressa ruderibus, non nisi tam fideliter requirenti meruit ostendi. (2) igitur 
Helena primum de loco passionis certior facta, admota militari manu atque omnium 
prouincialium multitudine in studia reginae certantium, effodi terram et 
contigua quaeque ac uastissima ruinarum purgari iubet; mox pretium fidei et 
laboris tres pariter cruces, sicut olim Domino ac latronibus duobus fixae 
fuerant, reperiuntur. (3) hic uero maior dinoscendi patibuli, quo Dominus 
pependerat, difficultas omnium animos mentesque turbauerat, ne errore mortalium 
forsitan pro cruce Domini latronis patibulum consecrarent. (4) capiunt deinde 
consilium, ut aliquem recens mortuum crucibus admouerent. nec mora, quasi Dei 
nute funus exstincti sollemnibus exsequiis deferebatur concursuque omnium 
feretro corpus eripitur. (5) duabus prius frustra crucibus admotis, ubi Christi 
patibulo attactum est, dictu mirabile, trepidantibus cunctis, funus excussum et 
inter spectatores suos adstitit; crux reperta dignoque ambitu consecrata. 

[2,35] (1) His per Helenam gestis, principe Christiano libertatem atque exemplum 
fidei mundus acceperat; sed longe atrocius periculum cunctis ecclesiis illa pace 
generatum. namque tum haeresis Arriana prorupit totumque orbem iniecto errore 
turbauerat. (2) etenim duobus Arriis acerrimis perfidiae huius auctoribus 
imperator etiam deprauatus, dum sibi religionis officium uidetur implere, uim 
persecutionis exercuit; actique in exsilium episcopi, saeuitum in clericos, 
animaduersum in laicos, qui se ab Arriorum communione secreuerant. (3) quae 
autem Arrii praedicabant, erant huiusmodi; patrem Deum instituendi orbis causa 
genuisse filium, et pro potestate sui ex nihilo in substantiam nouam atque 
alteram Deum nouum alterumque fecisse; fuisse autem tempus, quo filius non 
fuisset. (4) igitur huius mali causa synodus apud Nicaeam ex toto orbe 
contrahitur, CCC siquidem et duodeuiginti episcopis congregatis; fides plena 
conscribitur, haeresis Arriana damnatur, imperator decretum episcopale 
complectitur. (5) Arriani nihil contra sanam fidem retractare ausi, se quoque 
tamquam adquiescentes nec aliud sentientes ecclesiis miscuerunt; manebat tamen 
in pectoribus eorum insitum in catholicos uiros odium, et aduersus quos de fide 
disceptare non poterant, eos subornatis accusatoribus fictisque criminibus 
appetebant. 

[2,36] (1) Itaque primum Athanasium Alexandriae episcopum, uirum sanctum, qui apud 
Nicaenam synodum diaconus adfuerat, aggrediuntur absentemque condemnant. (2) 
etenim ad crimina, quae falsi testes congesserant, aggregabant, quod Marcellum 
atque Photinum haereticos sacerdotes, synodi iudicio condemnatos, prauo studio 
recepisset. (3) sed de Photino dubium non erat merito fuisse damnatum; in 
Marcello nihil tum damnatione dignum repertum uidebatur, maximeque ei a studiis 
partium innocentia accesserat, quod eosdem illos iudices, a quibus fuerat 
condemnatus, haereticos esse nemo dubitabat. (4) ceterum Arriani non hos potius 
quam Athanasium remouere cupiebant. itaque imperatorem eo usque compellunt, ut 
Athanasius exulatum ad Gallias mitteretur. (5) mox in Aegypto LXXX episcopi 
congregati Athanasium iniuste condemnatum esse pronuntiant. res ad Constantinum 
refertur; iubet ex toto orbe apud Sardicam episcopos congregari atque omne 
iudicium, quo Athanasius damnatus fuerat, retractari. inter haec Constantinus 
moritur; (6) synodus congregata iam Constantio imperatore Athanasium absoluit, 
Marcellus quoque episcopatui redditur; nam de Photino episcopo Sirmiensi non est 
rescissa sententia, qui etiam nostrorum iudicio haereticus probatur. et tamen 
hoc ipsum Marcellum grauabat, quia Photinus auditor eius fuisse in adolescentia 
uidebatur. (7) uerumtamen ad Athanasii absolutionem etiam illud accesserat, quod 
Ursatius et Valens, principes Arrianorum, cum post synodum Sardicensem 
uiderentur a communione secreti, coram positi a Iulio Romanae urbis episcopo 
ueniam poposcerunt, quod innoxium condemnassent, meritoque eum sententia 
concilii Sardicensis absolutum professi sunt. 

[2,37] (1) Interiecto deinde tempore Athanasius, cum Marcellum parum sanae fidei 
penitus comperisset, a communione suspendit. habuitque ille hanc uerecundiam, ut 
tanti uiri iudicio notatus sponte concederet. (2) ceterum antea innocens, postea 
deprauatus, uideri poterat iam tum nocens fuisse, cum de eo fuerat iudicatum. 
nacti ergo Arriani istius modi occasionem conspirant penitus Sardicensis synodi 
decreta subuertere. (3) etenim eis color quidam suppetere uidebatur, ut tam 
iniuste fuisset pro Athanasio iudicatum, quam Marcellus fuerat absolutus, qui 
nunc etiam Athanasii iudicio esse haereticus probaretur. (4) namque Marcellus 
Sabellianae haeresis assertor exstiterat; Photinus uero nouam haeresim iam ante 
protulerat, a Sabellio quidem in unione dissentiens, sed initium Christi ex 
Maria praedicabat. (5) igitur Arriani astuto consilio miscent innoxium 
criminosis, damnationemque Photini et Marcelli et Athanasii eadem sententia 
comprehendunt, illud nimirum apud imperitorum animos praestruentes, ut non 
putarentur de Athanasio perperam iudicasse, qui de Marcello atque Photino uera 
sensissent. (6) uerumtamen ea tempestate Arriani perfidiam so suam occultabant; 
non ausi palam erroris sui dogmata praedicare catholicos se gerebant, nihil sibi 
prius agendum rati quam ut Athanasium ecclesia submouerent, qui semper eis uelut 
murus obstiterat; quo remoto reliquos in libidinem suam cessuros sperabant. (7) 
sed pars episcoporum, quae Arrios sequebatur, damnationem Athanasii cupitam 
accepit; pars coacti metu et factione in studia partium concesserant; pauci, 
quibus fides cara et ueritas potior erat, iniustum iudicium non receperunt; 
inter quos Paulinus , episcopus Treuerorum, oblata sibi epistola ita 
subscripsisse traditur, se in Photini atque Marcelli damnationem praebere 
consensum, de Athanasio non probare. 

[2,38] (1) Tum uero Arriani, ubi doli parum processerant , ui agere decernunt. nam 
quidlibet audere atque agere facile erat regis amicitia subnixis, quem sibi 
prauis adulationibus deuinxerant. (2) quin etiam ex consensione multorum 
inexpugnabiles erant; nam omnes fere duarum Pannoniarum episcopi multique 
Orientalium ac tota Asia in perfidia eorum coniurauerant. (3) sed principes mali 
istius habebantur a Singiduno Ursatius, Valens a Mursa, Heraclia Theodorus, 
Stephanus Antiochenus, Acatius a Caesarea, Menofantus Epheso, Georgius Laodicia, 
Narcissus a Neronopoli. (4) hi ita palatium occupauerant, ut nihil sine eorum 
nutu ageret imperator, obnoxius quidem omnibus, sed praecipue Valenti deditus. 
(5) nam eo tempore, quo apud Mursam contra Magnentium armis certatum, 
Constantius descendere in conspectum pugnae non ausus in basilica martyrum extra 
oppidum sita, Valente tum eius loci episcopo in solatium assumpto, diuersatus 
est. ceterum Valens callide per - - - suos disposuerat, ut quis proelii fuisset 
euentus primus cognosceret, uel gratiam regis captans, si prior bonum nuntium 
detulisset, uel uitae consulens, ante capturus fugiendi spatium, si quid contra 
accidisset. (6) itaque paucis, qui circa regem erant, metu trepidis, imperatore 
anxio, primus nuntiat hostes fugere. cum ille indicem ipsum intromitti posceret, 
Valens ut reuerentiam sui adderet, angelum sibi fuisse nuntium respondit. (7) 
facilis ad credendum imperator palam postea dicere solitus, se Valentis meritis, 
non uirtute exercitus uicisse. 

[2,39] (1) Ab hoc initio illecti principis extulere animos Arriani, potestate regis 
usuri, ubi auctoritate sua parum ualuissent. igitur cum sententiam eorum, quam 
de Athanasio dederant, nostri non reciperent, edictum ab imperatore proponitur, 
ut qui in damnationem Athanasii non subscriberent, in exsilium pellerentur. (2) 
ceterum a nostris tum apud Arelatem ac Bitteras, oppida Galliarum, episcoporum 
concilia fuere. petebatur, ut priusquam in Athanasium subscribere cogerentur, de 
fide potius disceptarent, ac tum demum de re cognoscendum, cum de persona 
iudicum constitisset. (3) sed Valens sociique eius prius Athanasii damnationem 
extorquere cupiebant, de fide certare non ausi. ab hoc partium conflictu agitur 
in exsilium Paulinus. interea Mediolanum conuenitur, ubi tum aderat imperator; 
eadem illa contentio nihil inuicem relaxabat. (4) tum Eusebius Vercellensium et 
Lucifer a Carali Sardiniae episcopi relegati. ceterum Dionysius, Mediolanensium 
sacerdos, in Athanasii damnationem se consentire subscripsit, dummodo de fide 
inter episcopos quaereretur. sed Valens et Ursatius ceterique metu plebis, quae 
catholicam fidem egregio studio conseruabat, non ausi piacula profiteri intra 
palatium congregantur. (5) illinc epistolam sub imperatoris nomine mittunt, omni 
prauitate infectam, eo nimirum consilio, ut, si eam aequis auribus populus 
recepisset, publica auctoritate cupita proferrent; sin aliter fuisset excepta, 
omnis inuidia esset in rege, et ipsa uenialis, quia etiam tum catechumenus 
sacramentum fidei merito uideretur potuisse nescire. (6) igitur lecta in 
ecclesia epistola populus auersatus. Dionysius, quia non esset assensus, urbe 
pellitur, statimque eius in locum Auxentius episcopus subrogatur. (7) Liberius 
quoque urbis Romae et Hilarius Pictauorum episcopi dantur exsilio. Rhodanium 
quoque, Tolosanum antistitem, qui natura lenior non tam suis uiribus quam 
Hilarii societate non cesserat Arrianis, eadem conditio implicuit, cum tamen hi 
omnes parati essent Athanasium a communione suspendere, modo ut de fide inter 
episcopos quaereretur. (8) sed Arrianis optimum uisum praestantissimos uiros a 
certamine submouere. ita pulsi in exsilium, quos supra memorauimus, abhinc annos 
quinque et XL, Arbitione et Lolliano consulibus. sed Liberias paulo post urbi 
redditus ob seditiones Romanas. (9) ceterum exules satis constat totius orbis 
studiis celebratos, pecuniasque eis in sumptum affatim congestas, 
legationibusque eos plebis catholicae ex omnibus fere prouinciis frequentatos. 

[2,40] (1) Interea Arriani non occulte, ut antea, sed palam ac publico haeresis 
piacula praedicabant; quin etiam synodum Nicaenam pro se interpretantes, quam 
unius litterae adiectione corruperant, caliginem quandam iniecerant ueritati. 
(2) nam ubi �homoousion� erat scriptum, quod est unius substantiae, illi 
�homoiousion�, quod est similis substantiae, scriptum esse dicebant, concedentes 
similitudinem. dum adimerent unitatem, quia multum ab unitate similitudo 
distaret; ut uerbi gratia pictura humani corporis esset homini similis, nec 
tamen haberet hominis ueritatem. (3) sed quidam ex his ultra processerant, 
�anomoiousian�, id est dissimilem substantiam, confirmantes. eoque his 
certaminibus processum, ut istius modi piaculis orbis terrarum implicaretur. (4) 
nam Italiam, Illyricum atque Orientem Valens et Ursatius ceterique, quorum 
nomina edidimus, infecerant. Gallias nostras Saturninus Arelatensium episcopus, 
homo impotens et factiosus, premebat. Osium quoque ab Hispania in eandem 
perfidiam concessisse opinio fuit; quod eo mirum atque incredibile uidetur, quia 
omni fere aetatis suae tempore constantissimus nostrarum partium, et Nicaena 
synodus auctore illo confecta habebatur; nisi fatiscente aeuo - etenim maior 
centenario fuit, ut sanctus Hilarius in epistolis refert - delirauerat. (6) quis 
rebus perturbato orbe terrarum et morbo quodam ecclesiis languentibus, segnior 
quidem, sed non minus grauis cura principem exercebat, quod licet Arriani, 
quibus fauebat, superiores uiderentur, necdum tamen de fide inter episcopos 
conueniret. 

[2,41] (1) Igitur apud Ariminum, urbem Italiae, synodum congregari iubet; idque 
Tauro praefecto imperat, ut collectos in unum non ante dimitteret, quam in unam 
fidem consentirent, promisso eidem consulatu, si rem effectui tradidisset. (2) 
ita missis per Illyricum, Italiam, Africam, Hispanias Galliasque magistri 
officialibus, acciti aut coacti quadringenti et aliquanto amplius occidentales 
episcopi Ariminum conuenire; quibus omnibus annonas et cellaria dari imperator 
praeceperat. (3) sed id nostris, id est Aquitanis, Gallis ac Britannis, indecens 
uisum; repudiatis fiscalibus propriis cum sumptibus uiuere maluerunt. tres 
tantum ex Britannia inopia proprii publico usi sunt, cum oblatam a ceteris 
collationem respuissent, sanctius putantes fiscum grauare quam singulos. (4) hoc 
ego Gauidium episcopum nostrum quasi obtrectantem referre solitum audiui, sed 
longe aliter senserim laudique attribuo, episcopos tam pauperes fuisse, ut nihil 
proprium haberent neque ab aliis potius quam a fisco sumerent, ubi neminem 
grauabant; ita in utrisque egregium exemplum. de reliquis nihil memoria dignum 
traditur, sed redeo ad ordinem. (5) posteaquam omnes, ut supra diximus, in unum 
collecti sunt, fit partium secessio. ecclesiam nostri optinent, Arriani autem 
aedem, tum de industria uacantem, orationis loco capiunt, sed hi non amplius 
quam LXXX, reliqui nostrarum partium erant. (6) igitur frequentibus conciliis 
nihil actum, nostris in fide manentibus, illis de perfidia non cedentibus. ad 
postremum placuit decem legatos mitti ad imperatorem, ut quae esset partium 
fides uel sententia, cognosceret sciretque pacem cum haereticis esse non posse. 
(7) idem Arriani faciunt mittuntque numero pari legatos, qui aduersum nostros 
coram imperatore confligerent. sed ex parte nostrorum leguntur homines 
adulescentes, parum docti et parum cauti; ab Arrianis autem missi senes, callidi 
et ingenio ualentes, ueterno perfidiae imbuti, qui apud regem facile superiores 
exstiterunt. (8) sed nostris mandatum, ne quo modo cum Arrianis communionem 
inirent omniaque integra synodo reseruarent. 

[2,42] (1) Interim in Oriente exemplo Occidentalium imperator iubet cunctos fere 
episcopos apud Seleuciam Isauriae oppidum congregari. (2) qua tempestate 
Hilarius, quartum iam exsilii annum in Phrygia agens, inter reliquos episcopos, 
per uicarium ac praesidem data euectionis copia, adesse compellitur, (3) cum 
tamen nihil de eo specialiter mandasset imperator, iudices tantum generalem 
iussionem secuti, qua omnes episcopos ad concilium cogere iubebantur, hunc 
quoque inter reliquos uolentes misere. ut ego conicio, Dei nutu ita gestum, ut 
uir diuinarum rerum instructissimus, cum de fide disceptandum erat, interesset. 
(4) is ubi Seleuciam uenit, magno cum fauore exceptus omnium in se animos et 
studia conuerterat. ac primum quaesitum ab eo, quae esset Gallorum fides; quia 
tum, Arrianis praua de nobis uulgantibus, suspecti ab Orientalibus habebamur 
trionymam solitarii Dei unionem secundum Sabellium credidisse. sed exposita fide 
sua iuxta ea, quae Nicaeae erant a patribus conscripta, Occidentalibus perhibuit 
testimonium. (5) ita absolutis omnium animis, intra conscientiam communionis nec 
non etiam in societatem receptus concilioque ascitus est. agi deinde coeptum, 
repertique prauae haeresis auctores atque ab ecclesiae corpore auulsi. (6) in eo 
numero fuere Georgius ab Alexandria, Acatius, Eudoxius, Uranius, Leontius, 
Theodosius, Euagrius, Theodulus. sed confecta synodo decreta ad imperatorem 
legatio, quae gesta insinuaret. damnati quoque ad regem profecti, satis freti 
sociorum uiribus et principis societate. 

[2,43] (1) Interea legatos Ariminensis concilii ex parte nostrorum compellit 
imperator uniri haereticorum communioni; eisdemque conscriptam ab improbis fidem 
tradit, uerbis fallentibus inuolutam, quae catholicam disciplinam perfidia 
latente loqueretur. (2) namque usiae uerbum tamquam ambiguum et temere a 
patribus usurpatum, neque ex auctoritate scripturarum profectum, sub specie 
falsae rationis abolebat, ne unius cum patre substantiae filius crederetur. 
eadem fides similem patri filium fatebatur. sed interius aderat fraus parata, ut 
esset similis, non esset aequalis. (3) ita dimissis legatis praefecto mandatum, 
ut synodum non ante laxaret, quam conscriptae fidei consentire se omnes 
subscriptionibus profiterentur; ac si qui pertinacius obsisterent, dummodo is 
numerus intra quindecim esset, in exsilium pellerentur. (4) sed regressis 
legatis, licet uim regiam deprecantibus, negata communio. enimuero compertis 
quae decreta erant maior rerum et consiliorum perturbatio; dein paulatim 
plerique nostrorum, partim imbecillitate ingenii, partim taedio peregrinationis 
euicti, dedere se aduersariis, iam post reditum legatorum superioribus et 
ecclesiam nostris inde detrusis optinentibus; factaque semel inclinatione 
animorum cateruatim in partem alteram concessum, donec ad uiginti usque 
nostrorum numerus imminutus est. 

[2,44] (1) Sed hi quanto pauciores, tanto ualidiores erant. constantissimus inter 
eos habebatur noster Foegadius et Seruatio Tungrorum episcopus. hos, quia minis 
et terriculis non cesserant, Taurus precibus aggreditur ac lacrimans obtestatur, 
mitiora uti consulerent. clausos intra unam urbem episcopos iam septimum mensem 
agere, iniuria hiemis et inopia confectis nullam spem reuersionis dari; quis 
tandem esset finis? (2) sequerentur plurium exemplum, auctoritatem saltem ex 
numero sumerent. enimuero Foegadius paratum se exsilio atque ad omne supplicium, 
in quod deposceretur, profiteri; se ab Arrianis conceptam fidem non recepturum. 
(3) ita in hoc certamine aliquot dies tracti; ubi parum ad pacem proficiebant, 
paulatim et ipse infractior, ad extremum proposita conditione euincitur. (4) 
namque Valens et Ursatius affirmantes, praesentem fidem catholica ratione 
conceptam, ab Orientalibus imperatore auctore prolatam cum piaculo repudiari; et 
quis discordiarum finis foret, si, quae Orientalibus placuisset, Occidentalibus 
displiceret? (5) postremo si quid minus plene praesenti fide editum uideretur, 
ipsi adderent, quae addenda putarent; praebituros se in his quae essent adiecta 
consensum. fauorabilis professio pronis omnium animis excepta, nec ultra nostri 
repugnare ausi, iam quoquo modo finem rebus imponere cupientes. (6) dein 
conceptae a Foegadio et Seruatione professiones edi coepere; in quis primum 
damnatus Arrius totaque eius perfidia ceterum etiam patri aequalis et sine 
initio, sine tempore Dei filius pronuntiatur. (7) tum Valens tamquam nostros 
adiuuans subiecit sententiam, cui inerat occultus dolus, filium Dei non esse 
creaturam sicut ceteras creaturas; fefellitque audientes fraus professionis. 
etenim his uerbis, quibus similis esse ceteris creaturis filius negabatur, 
creatura tamen, potior tantum ceteris pronuntiabatur. (8) ita neutra pars 
uicisse se penitus aut uictam putare poterat, quia fides ipsa pro Arrianis, 
professiones uero postea adiectae pro nostris erant, praeter illam, quam Valens 
subiunxerat, quae tum non intellecta sero demum animaduersa est. hoc uero modo 
concilium dimissum, bono initio foedo exitu consummatum. 

[2,45] (1) Igitur Arriani rebus nimium prospere et secundum uota fluentibus 
Constantinopolim ad imperatorem concurrunt; ibi repertos Seleuciensis synodi 
legatos ui regia compellunt, exemplo Occidentalium prauam illam fidem recipere. 
(2) plerique abnuentes iniuriosa custodia ac fame etiam uexati captiuam 
conscientiam dedere. multi constantius renitentes adempto episcopatu in exsilium 
detrusi atque in eorum locum alii dati. ita optimis sacerdotibus aut metu 
territis aut exsilio deductis perfidiae paucorum cuncti concesserant. (3) aderat 
ibi tum Hilarius, a Seleucia legatos secutus, nullis certis de se mandatis 
opperiens imperatoris uoluntatem, si forsitan redire ad exsilium iuberetur. is 
ubi extremum fidei periculum animaduertit, Occidentalibus deceptis Orientales 
per scelus uinci, tribus libellis publice datis audientiam regis poposcit, ut de 
fide coram aduersariis disceptaret. (4) id uero Arriani maximo opere abnuere. 
postremo quasi discordiae seminarium et perturbator Orientis redire ad Gallias 
iubetur, absque exsilii indulgentia. (5) uerum ubi permensus est orbem paene 
terrarum, male perfidiae infectum, dubius animi et magna curarum mole aestuans, 
cum plerisque uideretur non ineundam cum his communionem, qui Ariminensem 
synodum recepissent, optimum factu arbitratus reuocare cunctos ad emendationem 
et paenitentiam, frequentibus intra Gallias conciliis, atque omnibus fere 
episcopis de errore profitentibus, apud Ariminum gesta condemnat et in statum 
pristinum ecclesiarum fidem reformat. (6) resistebat sanis consiliis Saturninus 
Arelatensium episcopus, uir sane pessimus et ingenio malo prauoque. uerum is 
praeter haeresis infamiam multis atque infandis criminibus conuictus ecclesia 
eiectus est. (7) ita partium uires amisso duce infractae. Paternus etiam a 
Petrocoriis, aeque uecors nec detrectans perfidiam profiteri, sacerdotio pulsus; 
ceteris uenia data. illud apud omnes constitit unius Hilarii beneficio Gallias 
nostras piaculo haeresis liberatas. (8) ceterum Lucifer tum Antiochiae longe 
diuersa sententia fuit. nam in tantum eos, qui Arimini fuerant, condemnauit, ut 
se etiam ab eorum communione secreuerit, qui eos uel sub satisfactione uel 
paenitentia recepissent. (9) id recte an perperam constituerit dicere non ausim. 
Paulinus et Rhodanius in Phrygia defuncti; Hilarius sexto anno, postquam 
redierat, in patria obiit. 

[2,46] (1) Sequuntur tempora aetatis nostrae grauia et periculosa, quibus non 
usitato malo pollutae ecclesiae et perturbata omnia. namque tum primum infamis 
illa Gnosticorum haeresis intra Hispanias deprehensa, superstitio exitiabilis 
arcanis occultata secretis. (2) origo istius mali Oriens atque Aegyptus, sed 
quibus ibi initiis coaluerit haud facile est disserere; primus eam intra 
Hispanias Marcus intulit, Aegypto profectus, Memphi ortus. huius auditores fuere 
Agape quaedam, neu ignobilis mulier, et rhetor Helpidius. (3) ab his 
Priscillianus est institutus, familia nobilis, praediues opibus, acer, inquies, 
facundus, multa lectione eruditus, disserendi ac disputandi promptissimus, (4) 
felix profecto, si non prauo studio corrupisset optimum ingenium; prorsus multa 
in eo animi et corporis bona cerneres. uigilare multum, famem ac sitim ferre 
poterat, habendi minime cupidus, utendi parcissimus. (5) sed idem uanissimus et 
plus iusto inflatior profanarum rerum scientia; quin et magicas artes ab 
adolescentia eum exercuisse creditum est. is ubi doctrinam exitiabilem aggressus 
est, multos nobilium pluresque populares auctoritate persuadendi et arte 
blandiendi allicuit in societatem. (6) ad hoc mulieres nouarum rerum cupidae, 
fluxa fide et ad omnia curioso ingenio, cateruatim ad eum confluebant; quippe 
humilitatis speciem ore et habitu praetendens honorem sui et reuerentiam cunctis 
iniecerat. (7) iamque paulatim perfidiae istius tabes pleraque Hispaniae 
peruaserat, quin et nonnulli episcoporum deprauati, inter quos Instantius et 
Saluianus Priscillianum non solum consensione, sed sub quadam etiam coniuratione 
susceperant, (8) quoad Hyginus, episcopus Cordubensis, ex uicino agens, comperta 
ad Ydacium Emeritae sacerdotem referret. (9) is uero sine modo et ultra quam 
oportuit Instantium sociosque eius lacessens, facem quandam nascenti incendio 
subdidit, ut exasperauerit malos potius quam compresserit. 

[2,47] (1) Igitur post multa inter eos nec digna memoratu certamina apud 
Caesaraugustam synodus congregatur, cui tum etiam Aquitani episcopi interfuere. 
(2) uerum haeretici committere se iudicio non ausi; in absentes tamen lata 
sententia damnatique Instantius et Saluianus episcopi, Helpidius et Priscillanus 
laici. (3) additum etiam ut, si qui damnatos in communionem recepisset, sciret 
in se eandem sententiam promendam. atque id Ithacio Sossubensi episcopo 
negotium datum, ut decretum episcoporum in omnium notitiam deferret et maxime 
Hyginum extra communionem faceret, qui, cum primus omnium insectari palam 
haereticos coepisset, postea turpiter deprauatus in communionem eos recepisset. 
(4) interim Instantius et Saluianus damnati iudicio sacerdotum Priscillianum 
etiam laicum, sed principem malorum omnium, una secum Caesaraugustana synodo 
notatum, ad confirmandas uires suas episcopum in Abilensi oppido constituunt, 
rati nimirum, si hominem acrem et callidum sacerdotali auctoritate armassent, 
tutiores fore sese. (5) tum uero Ydacius atque Ithacius acrius instare, 
arbitrantes posse inter initia malum comprimi; sed parum sanis consiliis 
saeculares iudices adeunt, ut eorum decretis atque executionibus haeretici 
urbibus pellerentur. (6) igitur post multa et foeda certamina Ydacio supplicante 
elicitur a Gratiano tum imperatore rescriptum, quo uniuersi haeretici excedere 
non ecclesiis tantum aut urbibus, sed extra omnes terras propelli iubebantur. 
quo comperto Gnostici diffisi rebus suis, non ausi iudicio certare, sponte 
cessere, qui episcopi uidebantur; ceteros metus dispersit. 

[2,48] (1) Ac tum Instantius, Saluianus et Priscillianus Romam profecti, ut apud 
Damasum, urbis ea tempestate episcopum, obiecta purgarent. (2) sed iter eis 
praeter interiorem Aquitanicam fuit, ubi tum ab imperitis magnifice suscepti 
sparsere perfidiae semina. maximeque Elusanam plebem, sane tum bonam et 
religioni studentem, prauis praedicationibus peruertere. a Burdigala per 
Delfinum repulsi, tamen in agro Euchrotiae aliquantisper morati, infecere 
nonnullos suis erroribus. (3) inde iter coeptum ingressi, turpi sane 
pudibundoque comitatu, cum uxoribus atque alienis etiam feminis, in quis erat 
Euchrotia ac filia eius Procula, de qua fuit in sermone hominum Priscilliani 
stupro grauidam partum sibi graminibus abegisse. (4) hi ubi Romam peruenere, 
Damaso se purgare cupientes, ne in conspectum quidem eius admissi sunt. regressi 
Mediolanum aeque aduersantem sibi Ambrosium reppererunt. (5) tum uertere 
consilia, ut, quia duobus episcopis, quorum ea tempestate summa auctoritas erat, 
non illuserant, largiendo et ambiendo ab imperatore cupita extorquerent. ita 
corrupto Macedonio, tum magistro officiorum, rescriptum eliciunt, quo calcatis, 
quae prius decreta erant, restitui ecclesiis iubebantur. (6) hoc freti 
Instantius et Priscillianus repetiuere Hispanias; nam Saluianus in urbe obierat; 
ac tum sine ullo certamine ecclesias, quibus praefuerant, recepere. 

[2,49] (1) Verum Ithacio ad resistendum non animus, sed facultas defuit, quia 
haeretici corrupto Voluentio proconsule uires suas confirmauerant. (2) quin 
etiam Ithacius ab his quasi perturbator ecclesiarum reus postulatus, iussusque 
per atrocem exsecutionem deduci trepidus profugit ad Gallias; ibi Gregorium 
praefectum adiit. qui compertis quae gesta erant, rapi ad se turbarum auctores 
iubet ac de omnibus ad imperatorem refert, ut haereticis uiam ambiendi 
praecluderet. (3) sed id frustra fuit, quia per libidinem et potentiam paucorum 
cuncta ibi uenalia erant. igitur haeretici suis artibus, grandi pecunia 
Macedonio data, optinent, ut imperiali auctoritate praefecto erepta cognitio 
Hispaniarum uicario deferretur; (4) nam iam proconsulem habere desierant; 
missique a magistro officiales, qui Ithacium tum in Treueris agentem ad 
Hispanias retraherent. quos ille callide frustratus, ac postea per Britannium 
episcopum defensus illusit. (5) iam tum rumor incesserat clemens, Maximum intra 
Britannias sumpsisse imperium ac breui in Gallias erupturum. ita tum Ithacius 
statuit, licet rebus dubiis, noui imperatoris aduentum exspectare; interim sibi 
nihil agitandum. (6) igitur ubi Maximus oppidum Treuerorum uictor ingressus est, 
ingerit preces plenas in Priscillianum ac socios eius inuidiae atque criminum. 
(7) quibus permotus imperator, datis ad praefectum Galliarum atque ad uicarium 
Hispaniarum litteris, omnes omnino, quos labes illa inuoluerat, deduci ad 
synodum Burdigalensem iubet. (8) ita deducti Instantius et Priscillianus quorum 
Instantius prior iussus causam dicere, postquam se parum expurgabat, indignus 
esse episcopatu pronuntiatus est. (9) Priscillianus uero, ne ab episcopis 
audiretur, ad principem prouocauit. permissumque id nostrorum inconstantia, qui 
aut sententiam uel in refragantem ferre debuerant aut, si ipsi suspecti 
habebantur, aliis episcopis audientiam reseruare, non causam imperatori de tam 
manifestis criminibus permittere. 

[2,50]  (1) Ita omnes, quos causa inuoluerat, ad regem deducti. secuti etiam 
accusatores Ydacius et Ithacius episcopi, quorum studium super expugnandis 
haereticis non reprehenderem, si non studio uincendi plus quam oportuit 
certassent. (2) ac mea quidem sententia est, mihi tam reos quam accusatores 
displicere, certe Ithacium nihil pensi, nihil sancti habuisse definio; fuit enim 
audax, loquax, impudens, sumptuosus, uentri et gulae plurimum impertiens. (3) 
hic stultitiae eo usque processerat, ut omnes etiam sanctos uiros, quibus aut 
studium inerat lectionis aut propositum erat certare ieiuniis, tamquam 
Priscilliani socios aut discipulos in crimen arcesseret. (4) ausus etiam miser 
est ea tempestate Martino episcopo, uiro plane Apostolis conferendo, palam 
obiectare haeresis infamiam. (5) namque tum Martinus apud Treueros constitutus 
non desinebat increpare Ithacium, ut ab accusatione desisteret, Maximum orare, 
ut sanguine infelicium abstineret; satis superque sufficere, ut episcopali 
sententia haeretici iudicati ecclesiis pellerentur; saeuum esse et inauditum 
nefas, ut causam ecclesiae iudex saeculi iudicaret. (6) denique quoad usque 
Martinus Treueris fuit, dilata cognitio est; et mox discessurus egregia 
auctoritate a Maximo elicuit sponsionem, nihil cruentum in reos constituendum. 
(7) sed postea imperator per Magnum et Rufum episcopos deprauatus et a 
mitioribus consiliis deflexus causam praefecto Euodio permisit, uiro acri et 
seuero. (8) is Priscillianum gemino iudicio auditum conuictumque maleficii nec 
diffitientem obscenis se studuisse doctrinis, nocturnos etiam turpium feminarum 
egisse conuentus nudumque orare solitum, nocentem pronuntiauit redegitque in 
custodiam, donec ad principem referret. gesta ad palatium delata censuitque 
imperator, Priscillianum sociosque eius capite damnari oportere. 

[2,51] (1) Ceterum Ithacius uidens, quam inuidiosum sibi apud episcopos foret, si 
accusator etiam postremis rerum capitalium iudiciis adstitisset - etenim iterari 
iudicium necesse erat - subtrahit se cognitioni, frustra callidus iam scelere 
perfecto. (2) ac tum per Maximum accusator apponitur Patricius quidam, fisci 
patronus. ita eo insistente Priscillianus capitis damnatus est, unaque cum eo 
Felicissimus et Armenius, qui nuper a catholicis, cum essent clerici, 
Priscillianum secuti desciuerant. (3) Latronianus quoque et Euchrotia gladio 
perempti. Instantius, quem superius ab episcopis damnatum diximus, in Sylinancim 
insulam, quae ultra Britannias sita est, deportatus. (4) itum deinde in reliquos 
sequentibus iudiciis, damnatique Asariuus et Aurelius diaconus gladio, 
Tiberianus ademptis bonis in Sylinancim insulam datus. Tertullus, Potamius et 
Iohannes, tamquam uiliores personae et digni misericordia, quia ante quaestionem 
se ac socios prodidissent, temporario exsilio intra Gallias relegati. (5) hoc 
fere modo homines luce indignissimi pessimo exemplo necati aut exsiliis multati; 
quod initio iure iudiciorum et egregio publico defensum postea Ithacius iurgiis 
sollicitatus, ad postremum conuictus, in eos retorquebat, quorum id mandato et 
consiliis effecerat; solus tamen omnium episcopatu detrusus. (6) nam Ydacius, 
licet minus nocens, sponte se episcopatu abdicauerat; sapienter id et uerecunde, 
nisi postea amissum locum repetere temptasset. (7) ceterum Priscilliano occiso, 
non solum non repressa est haeresis, quae illo auctore proruperat, sed 
confirmata latius propagata est. namque sectatores eius, qui eum prius ut 
sanctum honorauerant, postea ut martyrem colere coeperunt. (8) peremptorum 
corpora ad Hispanias relata magnisque obsequiis celebrata eorum funera; quin et 
iurare per Priscillianum summa religio putabatur. at inter nostros perpetuum 
discordiarum bellum exarserat, quod iam per quindecim annos foedis 
dissensionibus agitatum nullo modo sopiri poterat. (9) et nunc, cum maxime 
discordiis episcoporum omnia turbari ac misceri cernerentur cunctaque per eos 
odio aut gratia, metu, inconstantia, inuidia, factione, libidine, auaritia, 
arrogantia, somno, desidia deprauata, (10) postremo plures aduersum paucos bene 
consulentes insanis consiliis et pertinacibus studiis certabant; inter haec 
plebs Dei et optimus unus quisque probro atque ludibrio habebatur.