[2,1] {1} Aduersus Desid- Erasmum Orationes duae, eloquentiae romanae uindices.
[2,2] ORATIO II.
[2,3] Praefatio.
[2,4] P- HVBERTVS SVSSANNAEVS HVBERTO PRADINAEO SVO S- D-.
[2,5] Idibus Ianua<riis> cum Lutetiae essem Iul- Scaligeri secundam aduersus Erasmum
 orationem  suasore Carolo Seuino legi.
[2,6] Legentem tum elegantia sua, tum ueritate delectauit.
[2,7] Elegantia quod  non omnem modo succum ac sanguinem, sed etiam colorem et
 speciem Cicer<onis> retineret.
[2,8] Veritate quod et re ipsa comperissem et narrantibus grauissimis uiris eadem
 audiuissem.
[2,9] Itaque  typis ut celeriter mandaretur hominem adhortabar ; ut quantum in
 illo heroè esset eloquentiae  perfectius intellegi posset.
[2,10] Aliquanto post Lutetia decedens Auenionem applicui.
[2,11] Ibi uix quindecim  dies moratus, iam ad Aquitaniam cogitabam.
[2,12] Narbonem impendentibus bellis uenire maturaui.
[2,13] Cumque nihilo tranquilliora offendissem omnia, illinc Tholossam me subito commoui.
[2,14] Qua in urbe  adhaerescere recusantem Pinus episcopus, Minutius praeses,
 Boyssoneus iuris professor, Vulteius  poeta, et complures alii honestissime ornarunt.
[2,15] Burdegalae Ausonii patriae clarissimae desiderio  flagrantem Scaligerique
 uidendi cuius scripta Parisiis uidissem cupidissimum Agennum deinde  nauigatione
 prospera excepit.
[2,16] O gratum aduentum.
[2,17] O nauigationem amandam.
[2,18] Quam multos  Scaligeri praeclaros de eloquentia sermones accepimus ?
[2,19] Quibus ille me consiliis ad eligendum  genus uitae idoneis instruxit ?
[2,20] Quo lepore suo detinuit ?
[2,21] Mirificam librorum suorum bibliothecam  cum uir humanitatis plenissimus
 ostenderet, incredibiliter pascebar ; quam accurate res medicas  laboraret
 cum mihi summatim aperiret, suauitatis laeticiam admirabilem capiebam.
[2,22] Ne uiuam si  unquam antea synceriorem ceperim uoluptatem.
[2,23] Inter colloquendum de oratione sua aduersus  Erasmum secunda percunctatus est.
[2,24] Legisse, dixi ; sed manu scriptam.
[2,25] Ibi ille subiratus : O amici,  inquit, si usquam ulli amici sunt, iampridem
 exiisse oportuit ; ante complures menses opusculum in  hoc Lutetiam missum,
 et huc ad me propter uiam perlongam et non satis tutam raro admodum  nuncii
 adferuntur.
[2,26] Proinde te per Musas, Sussannaee, rogo, atque etiam multis precibus obsecro,
 si  qui sunt Lutetiae tua mandata curaturi, commendatione editionis maturitatem adiuua.
[2,27] Quod  facturum recepi, eius sermonis inter nos in discessu ultimi memor,
 quo ad omnia omnino alterum  me fore te pollicebaris.
[2,28] Haec ideo, mi Huberte, Hubertus ad te scribit, ut uideres tuas esse partes
  prouidere ne turpi neuo speciosum corpus inquinetur, omnemque diligentiam
 adhibere ut quam  emendatissime exeat.
[2,29] Porro ad hoc explicandum negocium appositior nemo uidetur quam P-  Vidouaeus.
[2,30] Hoc uelim in maximis ; et maxime necessariis rebus habes.
[2,31] Vale.
[2,32] Burdegalae.
[2,33] Nonis Iuniis.
[2,34] {3} IVLIVS CAESAR SCALIGER Petro Rubrio Plotiasci Comiti Ac Noni Regulo
 S- D-.
[2,35] Dignitatem meam, P- Rubri, quam cum tua semper coniunctam esse uoluisti,
 et antea saepenumero  aequum arbitratus sum, et hoc maxime tempore cum illa
 caussas quoque communes coniunctasque  habere debuisse existimaui.
[2,36] Quo tempore, cum sceleratissimo cuique facile sit, aduersus optimum  quemque
 pessima facinora audere : tum necessarium utriusque officium esse iudicaui,
 et qui eorum  audaciae impetum uellet cohibere, et qui delere prorsus posset.
[2,37] Quorum alterum, P- Rubri, propter  animi mei simplicitatem, alterum propter
 familiae tuae nobilitatem satis habere uirium ad praesens  negotium conficiendum
 arbitrabar.
[2,38] Nam qui Erasmi conatus nosset, contraque cum uoluntatem  meam, tum opes
 tuas, quibus ea foueretur, non ignoraret, neque ullum illo aptiorem utrique
  nostrum inimicum, neque aut me propensiorem, aut te fortiorem patronum uindicatoremque
  publicae libertatis deprehendet.
[2,39] Quid enim illo insolentius, qui neque alios monere sciat, neque  moneri
 uelit ipse ? prauusque sit, non ut ipse male sentiat : sed qui, ut alios {4}
 faciat deteriores,  a male sentiendo nunquam suum animum abducere uoluerit.
[2,40] Quid me apparatius ad amentissimas  impressiones sustinendas ?
[2,41] Quid te prudentius ad consulendum ? constantius ad prohibendum ?  fortius
 ad depellendum ? opulentius ad ea cuncta perficienda quibus eorum omnium functiones
 officiorum facillime commodissimeque comparari possunt ?
[2,42] Ille igitur cum ex multarum  commentationum cursu, quae ad religionis nostrae
 interitum pertinerent, optimorum uirorum non  tam uocibus, propter animi peruersitatem,
 reuocatus, quam fortitudine ob uaecordiam in eo ipso  retardatus esset : ne
 gratis unquam malus uideretur, in obtrectatione Ciceroniana clari nominis 
 precium quaerere instituit.
[2,43] Quae caussa cum a me primo agitata uehementer supinum hominis  animum de
 improuiso perculisset : a multis doctis uiris repetita adeo illum exacuit, atque
  exacerbauit, ut coactus fuerit, maiorem calamitatis cladisque nostrae, quam
 afferret, quam  existimationis suae, quam amitteret, habere rationem.
[2,44] Sublata enim totius caussae suae  constitutione, ad miserrimam illam confugit
 aram, quae nequissimo cuique seruo semper patuit : ut  in flagitio manifesto
 deprehensus, redargutus, tortus pertinacissime inficietur.
[2,45] Itaque ille extantibus  etiam Dialogi sui temerariis insectationibus, ab
 sese illarum quicquam contra Ciceronem negare  ausus est.
[2,46] Cumque id ascripta quadam epistola eidem Dialogo, quantumuis impudentissime,
  testatum reliquisset : ut amicis iniuriam, quam ex oratione mea accepisset,
 expostulantibus  persolueret fidem, ad eorum duos P- Merbelium atque Io- Baptistam
 Laurentiam literis unis  scripsit : quibus caeteros omnes, qui de se aliter
 sentiant, stolidos uocat : me uero non solum quod  falsa scripserim, impudentem : 
 sed etiam tum hoc ipso, tum iccirco, quia illius orationis laudem,  quae
 alterius cuiusdam esset, suffuratus asciuerim mihi, mendacem dicere non erubuit.
[2,47] Ego itaque,  {5} P- Rubri, quem et suasu, et iussu tuo, quorum utrumque
 persanctum apud me semper esse  debuit, uides die noctuque maioribus rebus
 insudantem, et meo fato atque uoluntate saepe  suscepisse faciendum, ut a uulgaribus
 studiis animum amouerem meum, coactus feci, ut deintegro  descenderem in certamen
 quod a me iam decertatum esset.
[2,48] Quid enim mihi cum ignauissimo hoste,  cuius impetus plus detegeret in
 se timiditatis, quam faceret terroris aduersario ?
[2,49] Itaque respondi  illi perpetua oratione, eaque directa ad eos, quibus eas
 ipse literas misisset.
[2,50] Quos quamquam  equidem et doctos et probos uiros existimabam, tamen minus
 ciuiliter fecisse dicam, qui, cum eas  mihi perferendas curauissent, a se nihil
 adderent literarum, quibus ego de sua uoluntate certior  fierem.
[2,51] Illis ego adeo sordere uisus sum, ut qui ab sese nihil humani ducerent alienum,
 etiam  uerborum tenus salutem inuiderent mihi.
[2,52] Verum de ipsis, cum eis libuerit.
[2,53] Nam quod ad me attinet,  nosti quam omnium mortalium, qui unquam aut extiterint,
 aut olim futuri sint, minime sim  ambitiosus.
[2,54] Verum, ut clarius orationis meae argumentum intelligeretur, praeposui Erasmi
  epistolam : quam Latinam uidebis ridebisque.
[2,55] In ea enim scribenda plus sapientiae atque  Latinitatis, quam in me fidei
 ad describendum potuit desiderare.
[2,56] Quam equidem publici boni  caussa emendassem, nisi ille suo mallet arbitratu
 rideri, quam iudicio meo commendari.
[2,57] Eam igitur  ante diem pridie Iduum Sept.
[2,58] cum uocatu praesidis prouinciae in curiam uenissem, reducenti eum  mihi
 officii gratia, reddidit Bibliopola noster eo praesente.
[2,59] Quae fuit caussa, ut eius iussu, tametsi  uindemiae tempore familiaribus
 curis uel negotiosissimis impeditus uix satis ad uiuendi rationes otii  nactus
 eram, nedum ut literariis studiis perturbatum animum applicarem, impulsus sim
 ad eum  ultro laborem capiendum : qui mihi fatali mea necessitate impositus fuisset.
[2,60] Itaque {6} postridie  eius diei orationem hanc exorditus, eam haud ita
 multo post absolutam ad te muneri mitto.
[2,61] Qui  enim cum alibi saepe antehac, tum Lutetiae nuper nomen meum aduersus
 illius alumnum quemdam  pueriliter oblatrantem nos defendisti.
[2,62] Nunc fidei tuae capias fructum, tanquam coronam quampiam  militarem, quae
 ob conseruatam salutem debeatur a me tibi.
[2,63] Meque perfortiter eam in acie  stationem tenere uideas, in qua ciuem tuum
 uel periculosissima seruaueris.
[2,64] Vale.
[2,65] Ex Viuesiano, VII- Kal- Octob<res> M- D- XXXV-.
[2,66] {7} ERASMVS ROTERODAMVS P- Merbelio, Et Ioan- Baptistae Laurentiae S- D-.
[2,67] Ad unanimes unicis literis rescribo : quanquam et alioqui ad compendium
 me redegit chiragra et  podagra ; aut, ut melius dicam, holagra.
[2,68] Cum a nullo malo minus mihi timuerim, nunc assidua  lucta est, et plane capitalis.
[2,69] Ante dies aliquot respondi paucis.
[2,70] Eam epistolam misi ad negotiatorem  a uobis designatum.
[2,71] Haec illum fortassis anteuertet.
[2,72] Inhumanus sim, nisi mihi gratum sit uestrum  erga me studium.
[2,73] Consultius tamen arbitror istas iuuenum ineptias negligere : quorum tumultus
  non alio tendant quam ut sectarum autores subuerterunt religionem, ita isti
 perdant studia, quibus  se uenditant : utque ex literis humanitatis reddant
 literas inhumanitatis, et ex camoenis furias.
[2,74] Libellum, quem ad me misistis, ante complures annos acceperam.
[2,75] In eo nihil uideo, quod ad me  pertineat.
[2,76] Si me faciunt Ciceronis hostem, tota errant uia ; si Ciceronianorum, qui
 soli titulum hunc  promerentur hoc saeculo, mihi sunt amicissimi, P- Bembus,
 Ia- Sadoletus et And- Alciatus.
[2,77] Id quod  multis illorum Epistolis {8} amantissime scriptis declarare possum.
[2,78] Nunc narrant Lugduni  excusum librum acidum in me, autore Steph- Doleto,
 cuius extant orationes et epistolae stomachi  magis cauendi, quam mouendi.
[2,79] Eum nondum uidi, et, si uidero, non est animus respondere.
[2,80] Est  Longus quidam, cui nunquam uisus sum : qui non calamo, sed lingua
 nusquam non proscindit  Erasmum.
[2,81] Ab hoc, quia ii, quorum benignitate fouetur, mihi sunt amici, scribunt alium
 subornatum  Vratisliniensem, cuius libellus uolitat per totam Italiam, nondum,
 quod sciam, excusus.
[2,82] Ad me  Roma missus est manu descriptus : nihil unquam legi stolidius.
[2,83] Iulius Scaliger Lutetiae edidit in me  orationem impudentissimis mendaciis
 ac furiosis conuiciis differtam : cuius tamen ipsum non esse  autorem multis
 ac certis argumentis compertum habeo.
[2,84] Sed hoc calciamentum ab alio mihi non  ignoto consutum ille induit.
[2,85] Cum talibus ingeniis luctari non est animus, nec expedit.
[2,86] Idem a uobis  fieri uellem.
[2,87] Quaerunt antagonistas.
[2,88] Si adest Augustinus Scapinellus, qui nuper ad me scripsit  Ferraria, quaeso,
 ut homini meo nomine salutem dicatis, et quidem de meliore nota.
[2,89] Nihil enim  unquam pectore illo uidi candidius.
[2,90] Vobis precor omnia laeta.
[2,91] Apud Friburgum Brisgoiae.
[2,92] 18- die Martis.
[2,93] Anno a natali Seruatoris 1535.
[2,94] Erasmus mea manu.
[2,95] A  tergo: fr-A fr-monsieur fr-Scaliger, fr-demeurant fr-à fr-Agen.
[2,96] {9} IUL- CÆSARIS SCALIGERI, Oratio secunda.
[2,97] Etsi id a uobis Erasmi studio potius, quam quo mihi gratificaremini, factum
 putabam, ut eius literae  in manus peruenirent meas : non possum tamen, quin
 uobis non solum debeam, uerum etiam istuc  ipsum quod debeo palam ac publice
 profitear.
[2,98] Quippe quorum opera, omnium pene rerum, quod  mihi maxime fuerat expetendum,
 quinto tandem anno stomachus illius mihi compertus,  exploratusque sit, quanquam
 ea demum ratione ab sese id ita fieri sibi persuaserat, suam ut ipse  dignitatem
 maximo meae cum dispendio tutam fore arbitraretur.
[2,99] Neque enim sordes nostras diuinis  rescriptis suis dignas duxit.
[2,100] Ad uituperationem autem meam magnopere pertinere existimauit, si,  quasi
 deploratissimae spei, nomen meum conuicio perstringeret modo.
[2,101] Atque hoc ille quidem ut  prudentissime sese fecisse ratus est, ita ego
 uel generose factum confitear haud inuitus : tantum  abest, ut istius unquam
 me pigeat animi.
[2,102] Animaduertebam enim tacitus consciusque imbecillitatis  meae, noluisse
 hanc nobis illam gratiam facere, ut eam hosti gloriam pareret appellatione sua
 :  tametsi futura erat inimica illa mihi atque contumeliosa.
[2,103] Etenim me id nescire, quod scirent omnes,  minime aequum fuit.
[2,104] Consecrari ab illo immortalitate eos etiam, quos orationis suae persequitur
  acerbitate.
[2,105] Quare neque temere neque contumeliose ab eo commissum fuisse, ut non perinde
 atque  acerrimum hostem uulnerando, sed quasi inertissimum ignauissimumque
 negligendo superaret.
[2,106] Nam profecto ita est illi cum animo suo constitutum : ut cum eorum ingeniis,
 sic enim scribit ipse,  nequaquam sit colluctaturus, qui alienae gloriae appetentes sunt.
[2,107] Pulchrum prudensque, Deus  immortalis, propositum animi neque sordidi,
 neque uulgaris.
[2,108] Numquam enim factum est, ut  cuiusquam ille nominis gloriam uel clandestinis
 insidiis solicitatam, uel apertis latrociniis  appetitam, aut in se transmouere
 tentarit, aut etiam penitus occuparit.
[2,109] Itaque ei promptum atque in  manu facile fuit, cuicumque mortalium omnium
 semel uisum fuisset, silentio suo aeternam inducere  obliuionem.
[2,110] Neque enim ulla unquam ratione hoc potuit natura comparari, ut quicquam
 lectura sit  posteritas, quod non illius uel gratia, uel opera sit in literis institutum.
[2,111] Ergo quid reliqui factum  nobis est, quod agamus miseri ?
[2,112] Quibus, imminente iam trepidis ceruicibus nostris periculo, non  solum
 iustae depulsioni nullus est relictus praesidii locus, uerum inflicta etiam
 plaga non modo  denegatur alieno labore oblatum, sed nostra quoque opera apparatum
 remedium prohibetur.
[2,113] Ergo  tanta ullo unquam in barbaro feritas ?
[2,114] Tantum ullo in barbaro Scytha uirus coaceruari cumularique  potuit ?
[2,115] Ut ante rem iudicatam, indicta causa, contra omnem morem omnium gentium,
 contra omne  naturae ius, quod etiam aduersus ea pericula, quae Dei Opt<imi>
 Max<imi> nutu pro suppliciis  denunciantur nobis, agitari salutaria concilia
 iubet, damnatos uelit ?
[2,116] Igitur quod illi silentium, qui  multa nimis sibi dixit capitalia, saluti
 futurum fuisset, innocentibus nobis efficiet perniciosum ?
[2,117] Huius ego rei illiberalem monstrosamque indignitatem cum aequo animo perpeti
 non possem,  indicassemque ei certos naturae limites regionesque, quibus alienarum
 laudum sectoris arrogantia  definiri deberet, atque ille totos annos quatuor
 dubitabundus nullam non in partem fluctuanti animo  uersaretur, tandem aliquando
 amicorum monitionibus, inimicorum exprobrationibus, quasi  longinquo profundoque
 sopore excitatus, tanto antea inter nos condicto die, unius aut alterius  obliquo
 uerbi tractu suae satisfecisse dignitati existimauit.
[2,118] Sic enim negotium hoc fortius atque  expeditius confici posse sperauit : 
 si mendacem me, atque impudentem, etiamque furiosum, idque  non ex proposito,
 sed in transcursu ac tanquam aliud agens contemptim appellaret.
[2,119] Neque enim  contra me congredi sibi tanto heroi fas putauit ille, cuius
 aura uel leuissime afflata discuti posse  nebulam speraret eam, quam ego contentiore
 spiritu libertatis, ob inanis illum gloriolae fumum, non  splendorem offudissem.
[2,120] Igitur nos humiles animae multo plus iacturae fecimus ex contemptu, quam
  accepta clade fecissemus.
[2,121] Atque haec ipsa famae nominisque nostri, quam precario concedit, uita 
 exprobrat nobis cum diuinam illam, quam stulte nimis appetiuimus, magnanimitatem,
 tum  ignobilitatem nostram, quam ille ne leuiter quidem aspicere dignatus est.
[2,122] Esto.
[2,123] Ignotus sit Erasmus.
[2,124] Nemo illum conuitiosum, auarum, ebriosum, arrogantem, delirum, furiam,
 religionis nostrae  scopulum, eloquentiae uerae maculam appellarit.
[2,125] Nemo uni omnium cuipiam appellare auso  assensus sit.
[2,126] Nemo contra senserit.
[2,127] Igitur nos quoque continuo ignoti ?
[2,128] Virtus nostra despecta,  deiecta, iacens, obsita, in obscuro sita sit ?
[2,129] Libertas a perditissimo quoque conculcetur ?
[2,130] Ergo  hominum sordidissimorum opinione res tollentur ipsae, praeterita
 immutabuntur, alia fient ?
[2,131] Nisi  extet qui Erasmum uocet uiperam generis humani, hoc ille statim non sit ?
[2,132] Ille me si insimulet  mendacii, continuo male audiam, idque demum sim,
 neque aliud sim uero, quam quod ille me esse  uociferatus sit ?
[2,133] Ac non contra integrae clament prouinciae, Italia, Gallia, Germania ipsa,
 ab sese  genitum, altum atque educatum monstrum, cuius uenenosissimis morsibus
 Christiani decus nominis  suo in gremio non sine omnium bonorum gemitu expirarit ?
[2,134] Verum ego et quod te, Erasme, facere  oportebat, et quod abs te omissum,
 me fuit aequum non negligere, nunc expediam.
[2,135] Neque enim  satis habent {12} uiri docti, quod me mentiri dicas.
[2,136] Ad eam persuasionem probatione opus est.
[2,137] Nam qua tu Xenocratem puritate, qua M- Scaurum auctoritate, aut quibus
 artibus Pythagoram  aequaueris, ostende nobis.
[2,138] Cuius uitae integritati iusiurandum quod legibus exigeretur,  magistratuum
 pudor condonet.
[2,139] Ut tibi sine testibus, quos fingere consueuisses, sine ratione, quae te
  fingere nunquam potuisset, liceat, non te eripere damnationi, sed in eam insontes
 contrusos,  peruerso iudicio eorum innocentissimum sanguinem exorbere, nitendum
 fuit tibi probatione : ut uix  tum quoque Pythagoricae insolentiae par sis.
[2,140] Eam cum adduxeris, illi tamen credetur, non tibi.
[2,141] Nunc cum nullam adducis, multo minus credetur.
[2,142] Hoc tu facere debuisti.
[2,143] Ego contra faciam, ut et  me probem non esse mentitum : et propterea te
 hoc ipso mentitum esse ; ut non solum ab aliis, sed  etiam abs teipso tanto
 minus credatur tibi.
[2,144] Nullum enim foedius mendacium est, quam aut ubi  mendacium assensu nostro
 comprobamus : aut alium quempiam mentiendo mendacii insimulamus.
[2,145] Qui enim, siue mentitur, quod tuo exemplo facile facere poterit, siue dicit
 mendacium, quod bono  interdum uiro accidere posse tui isti literatores obseruarunt,
 is auditores fallit tantum.
[2,146] Qui uero in  alterum mendacio suo mendacium impingit, is non solum ad
 quos loquitur, eos decipit, uerum  etiam de quo loquitur, de eo detrahit impudenter.
[2,147] Mendax ego in oratione illa ?
[2,148] At qua in parte  tandem ?
[2,149] An uero is es, Erasme, qui uitia tua repetita libenter audias ?
[2,150] At profecto ita sapis : ut  quoniam non semel consceleratam linguam illam
 aduersus ueritatem hostiliter armaueris, eorum  facinorum numerum dictionis
 pari frequentia aequari uelis.
[2,151] Quid si, uti sordemus tibi nos, ita facta  tua minus nobis placeant, neque
 uacet uitae tuae describundae ?
[2,152] Nam quid mihi ad mentiendum  commodius atque prolixius uisum est de tua
 uita ?
[2,153] At id testium non eget.
[2,154] De erroribus tuis, aliis  impudentissimis, aliis ineptissimis ?
[2,155] At ii neque admittunt defensionem, propter falsitatem, neque  merentur
 excusationem, propter temeritatem.
[2,156] De Ciceronis calumnia ?
[2,157] Quasi uero eius in laudem  illa scripseris.
[2,158] Quem si non ut lacerares oppressisti, sed ut Longolium {13} opprimeres,
 lacerasti,  tanto sis detestabilior qui alienarum, ut uis, ineptiarum poenas,
 illum dare cogas.
[2,159] Quid enim  attinebat enumerare tam in corpore, quam in animo quae tibi
 essent uisa uitia Ciceronis ?
[2,160] Quid eius  orationem, modo declamatoris inepti, modo Asiatici ?
[2,161] Alias elumbis, inanis ?
[2,162] Inaequalem,  incompositam, stomachosam, perditam ?
[2,163] Quae tu laudum loco posuisse uideri cum uis  impudentissime, quare ubi
 eadem merito ueroque attribuuntur tibi, reclamas atque recalcitras ?
[2,164] Ostende nobis quo id tibi iure sumpseris atque arrogaueris : ut, cum innocentissimis
 uiris maledicas,  laudi id dari uelis, cum tibi nocentissimo peccata reteguntur
 tua, laesum te, Deum atque homines  obtestatus, uociferaris, quanquam istas
 praeclaras uirtutes animi tui calumniatoris facile concedimus  tibi.
[2,165] Nemo eas it surreptum, tibi habeas.
[2,166] Nos enim, ac perlibenter quidem, tam preciosa supellectili  carere uolumus.
[2,167] Nam quod contra morem nostrum uestratibus pusionibus tuam illam uitiositatem
  maledictione imitari uisi sumus, longe aliter a sapientibus uiris acceptum est.
[2,168] Neque enim dici solet  conuicium id, quod ab recto animo proficiscitur
 in eum, qui lacesciuit prior.
[2,169] Etenim si ad hunc  exitum properant leges, ut hominum coetus atque concilia
 tuto habeantur ac propterea suis ipsis  manibus arma porrigunt ad iniurias
 propulsandas : quare uerbis idem agere non licebit nobis ?
[2,170] De  uita uero tua, quid sordidi unquam obiici cuiquam solitum est, quod
 ego uere tibi attribuere  nequiuerim ?
[2,171] Non tu in Aldi officina quaestum fecisti, corrigendis exemplaribus ?
[2,172] Nonne errores ei  qui tum illis in libris legebantur, haud tam erant librariorum
 atramento, quam tuo confecti uino ?
[2,173] Haud tam illorum somnum olebant, quam tuam halabant crapulam ?
[2,174] At opinor, ea tum fama ut  obscura fuit, ita leuissima obliuione deleri
 potuit : diuturna negligentia sublata est.
[2,175] Nonne omnia  Italiae Germaniaeque gymnasia iis tum uocibus perstrepebant ?
[2,176] Nonne nunc idem omnium  consensus spirat : furiari te mero complerique
 amentia ad ea scribendum, quae excussa postea  nebula etiam tumetipse pro ignotis
 habeas ?
[2,177] Nonne hoc complures uiri boni, domi nobiles, foris  fortes, aut mihi aliis
 praesentibus, aut illis me praesente praedicabant ? te {14} operarum qui pro
 te  tunc munere tuo fungerentur, conuiciis a serotina temulentia excitatum,
 cum urgeret quotidiano  penso is, cuius interest notulas illas componere, simul
 ad exscribendum.
[2,178] An tu mendaciis dolisque  coopertus, cui mentiri pro animi pabulo, fallere
 pro genio est, audes homines nobiles, uiros bonos  qui tum aderant, arguere
 mendacii ?
[2,179] Eos tuo perditos ingenio fuisse putas tu ?
[2,180] Qui tantum finxisti  mendacissimarum fabularum quibus ueritatem lancinares.
[2,181] Qui uero te in Philippi aula dixerit  uidisse paedagogum, mentietur is ?
[2,182] Qui te tota Italia uolitantem, uniuersis ingeniis priscis,  recentioribus,
 posteris insidiantem, ueteres bibliothecas in tuum nomen exhaurientem, perfidiosum
  plagiarum, optima quaeque calamistris inurentem, mendax erit ?
[2,183] Qui, ut caetera nunc tua furta in  aliud dilata tempus, uti merita sunt,
 accipiantur, doctissimi tuique dissimillimi uiri Leonici Dialogo  de Talario
 ludo, prius quam ab illo editus, ad te manu scriptus perlatus esset, tua in
 Colloquia  translato, anteuertere non dubitasti.
[2,184] Neque uero me tam stultum putes, ut sperem te hoc mihi  confiteri : quam
 impudentem te confido, ut uel pertinacissime neges.
[2,185] Caeterum Dei immortalis  beneficio huic rei prouisum est, ut quoniam hoc
 uerum sit, et a me fortiter dici possit, et abs te  negari nequeat.
[2,186] Unum a me id mendacium admissum fateor : cum te religioni tuae nuncio remisso,
  inter grandiora pocula genialem uitam agere scripseram.
[2,187] Cunctus enim Christianus orbis obstrepit  haec ex obliuione eruenti atque
 uindicanti mihi.
[2,188] Te uero etiamnum in coetu eorum uiuere, quorum in  collegium semel fuisses
 cooptatus.
[2,189] Neque enim, qui in mortalis huius uitae nostrae officia finesque  intueretur,
 aut alium quempiam, aut te ipsum tam peruersum putare potuit, ut non solum leges
  maiorum uestrorum rescinderes, uerum etiam dementissima impudentia tuas nouas figeres.
[2,190] Quibus  non uiuendi (quae enim eiusmodi uita esse potest in homine, quae
 ut homo esse desinat, facit ?) sed  uerissimam mortem moriendi solutiorem licentiam
 tuis concederes pecudibus Lutheranis.
[2,191] Haec sunt  mendacia mea : quorum ego testes haberem Ioannem Iucundum ex
 Italia, Hieronymum Dominium  e Norico : alterum genere, utrunque cum {15}
 scientiae, tum uirtutum nobilitate clarum,  adolescentiae meae sanctissimos
 doctissimosque moderatores.
[2,192] Quorum studio atque diligentia si  minus ita in literis proficere potui,
 ut amicorum tuorum gratiam promererer, at in uiuendi saltem  instituto sic
 eorum adhortationibus meipsum comparaui, ut quam maxime abessem ab ea  turpitudine,
 quae propter foedissimam uitae labem nomini tuo iam pridem inhaereret.
[2,193] Igitur ii cum  facilius sese a mendacii suspicione temperarint, quam tu
 a mentiendo abstinuisti, dum Erasmi  nomen nobis pueris increbresceret, ita
 porro monere non destiterunt : daremus operam, caueremus  ne tanquam Catonem
 quempiam imitando, uitium tale quid aliquo literarum splendore adumbratum 
 iri speraremus ; fieri enim contra, ut quae a uiris illustribus in uita agenda
 committerentur, ea uero  sine ulla excusatione tanto magis et extent et elucescant : 
 neque magis obtegantur a uirtutibus quam  maculent uirtutes.
[2,194] Aldum praeterea Manutium Romanum optimum ac simplicissimi pudoris uirum,
  recuperandorum soceri sui praediorum caussa qui sese Mantuam recepisset, tum
 uidere, tum audire  memini haec eadem, maiore tui, quam tu ipse faceres, uerecundia,
 narrantem.
[2,195] Plus operis abs te uno  factum die, quam quantum abs quouis alio biduana
 opera exigi consueuisset.
[2,196] Verum hoc neque sibi  gratis, neque tibi incommode euenisse dicebat.
[2,197] Id enim temporis quod ab onere superesset,  excubantibus aliis in opere,
 te Monembatici uini pretiosi indulgentia reponere solitum.
[2,198] Haec uero  non sciscitantibus nobis modo, sed non nescientibus aliis quoque
 narrabat ille ita, ut neque tibi  maledicere obtrectando, neque sibi detrahere
 mentiendo uelle uideretur.
[2,199] Quare neque dignitate tua  uere, neque ueritate sua salua bene quicquam
 eloqui de te posse.
[2,200] Quorum alterum commendabat  eius amor, quo te prosequeretur, alterum candoris
 uirtus, quae in illo uiro permagna fuit : utrumque  autem bonitas quaedam illi
 insita atque ingenita, ab ipsa pueritia ultima, ad illud usque tempus  repetita.
[2,201] Quae si uir bonus, si parce, si inuitus, amicus summus tuus ita esse affirmabat
 : uideamus  qua ratione teipsum commendare potius quam illum emendare possis.
[2,202] Eum uero sermonem cum  magnanimus {16} atque illustris princeps Ludouicus
 Gonzaga elicuisset : accidit mihi quoque ut  interessem, qui in ea tum forte
 turma stipendia facerem, quam eius auspiciis diuus Maximilianus  Mutinae praesidii
 caussa collocari iussisset.
[2,203] Atque equidem nullam ego hac miseria miseriorem  duco, in qua ea de memetipso
 mihi dicenda sunt.
[2,204] Quibus extantibus, eruditionis atque eloquentiae  opinio, si qua de me
 unquam usque in hodiernam diem haberi potuit, tantillo momento prorsus  amittenda sit.
[2,205] Quis enim equitem non familiae ordine, quae alioqui non cedit tuae, euocatum,
 sed  sua lectum uirtute putet istis tuis, Erasme, studiis proficere ualuisse : 
 in quibus, qui nihil aliud  egisses unquam, operam non perdere non potuisti ?
[2,206] Verum enim uero durissimae tibi ceruicis  homini erant locus, tempus,
 testes explicandi.
[2,207] Nam si leuissimis falsissimisque nugis mendacia tua  fulta uis, quali
 impetu simplicitatem nostram concerpes ?
[2,208] Quod si militiae meae non professione,  sed confessione tollitur laus
 literarum : ut non quoniam maximis in proeliis interfuerim, aliquando  autem
 etiam praefuerim, sed quod in illis me fuisse dixerim, oratorum sim numero exautorandus :  
 lingua mea, qua me nunc inde exemerim, quam manus, quae tunc eam mihi gloriam
 interpellarint,  plus potuisse stulte iudicetur.
[2,209] At si quis antea quam hoc de me sciret, id nomen inter postremos  saltem
 non inuidit : ne, per Deum immortalem, cum fortitudine mea ubi coniunctum uiderit
 animi  candorem, quas uirtutes recto iudicio facere debuit augustiores, eas
 per liuorem deteriores putet.
[2,210] Neque enim honestissimum militiae studium, quod etiam mortales ipsos in
 deorum numerum  referre consueuerit, auferre debet cuiquam gloriam literarum,
 quae in illius sinum recepta fotaque  saepe numero conquiescit.
[2,211] Nihilo profecto magis quam nunc a literis effici potest, quominus  aliquando
 summa cum laude militarim.
[2,212] Si haec igitur illud non sustulit, quare haec ab illo  auferatur ?
[2,213] Verum in haec ego, quae mihi oneri futura essent, non minus inuitus excurri
 quam  metuens, ne in ipsis producendis testibus, multo plus esset mihi testium
 quaerendum, atque adeo in  defensione ipsa ueritatis ego tandem essem defendendus.
[2,214] Quod quidem facilius ab iis ignoscetur  mihi, {17} quibus Erasmi comperta
 fuerit prauitas.
[2,215] Neque enim haec penitus non ad caussam  pertinere quisquam putet.
[2,216] Nam, qui laboribus meis illam negaret attribui debere orationem,  quemadmodum
 hac putatis coniectura insultaturum ?
[2,217] Militem scilicet tanta esse in dicendo  facultate, quantum perpetuo sibi
 magistro eruditiorum iudicium denegasset ?
[2,218] At uero qui scis,  Erasme, illam ipsam aestus, frigoris, inediae, laborum
 tolerantiam, uigilias, aerumnas caeteras, quas  in illa teterrima uita saeuissimo
 Fortunae imperio executi sumus, praeuia fuisse non rudimenta, sed  munimenta
 potius, atque ea lectissima quidem, ad hanc alteram lauream consequendam ?
[2,219] Non est,  crede mihi, frustra ab natura memoriae tenacissima illa uis
 constituta nobis, Erasme : apud quam  deposita nostra cum ita repetuntur, ut
 cum iis quae olim possunt contingere, comparentur, creant in  nobis eam uirtutem,
 quae a maioribus nostris uiris sapientibus accommodatissimo nomine  Prudentia
 fuit appellata.
[2,220] Ergo in te, qui nunquam ab iis studiis discessisses, tibique atque aliis
 satis  superque laborasse uidereris, elanguit animi uigor ille partae iam gloriae
 societate : quemadmodum  in aurigis, qui suum sibi cursum transcurrisse uisi sunt.
[2,221] Mihi uero contra euenit, Erasme, ut, qui non  aetatem meam praecurrissem,
 cauerem saltem, ne ipsius excursus gloriam meam praeueniret.
[2,222] Etenim qui sextum atque uicesimum annum praeter pauculas miserasque adolescentiae
 meae  exercitationes, furtim sine ulla linea elapsum animaduerterem, cuius
 temporis fructum tam  maximum caperem, quam profundissimum moerorem susciperem
 amissarum cogitationum mearum,  qui moeror mihi in futura uita nouis consiliis
 deponendus esset : hoc reliquo aetatis flexu, ad quem  Dei Opt<imi> Max<imi>
 beneficio atque indulgentia perductus essem, nonnihil expediui maturius  fortasse
 illa impendentis interitus trepidatione, quod abs te huiusce casus securo nequaquam
  propterea confici potuerit.
[2,223] Permitte uero nobis, Erasme, ignominiam timere, qui uirtutis caussa  uitam
 mortemque iuxta contempsissemus.
[2,224] Quid enim laudi meae futurum fuerat perniciosius, quam  relictis prioris
 uitae triumphis, quos mihi certissimis praemiis apparassem, eam sequi uictoriam,
  cuius esse negligens uiderer ?
[2,225] {18} Ergo tu cum philosophos irridebas, Aristotelicae ueritatis ego  dulcedinem
 animo concipiebam ; praecepta memoriae mandabam : cum Platonicis, quae diuersa,
  quae uaria, quae contraria uiderentur, conferebam.
[2,226] Cum tu prouincias obibas, earum tractus ego ex  Euclidis Ptolemaeique
 dimensionibus ad certa caeli segmenta atque inclinationes corrigebam.
[2,227] Cum  tu Publianos mimos discipulis tuis praelegebas, ego me in P- Virg<ilii>
 Maronis transformabam  diuinitatem, unde grauius aliquid commentarer.
[2,228] Cum tu Ciceronem, cuius uirtutes non esses  assecutus, lacerabas : ego,
 quem defensurus essem, imitabar.
[2,229] Tu stertebas madidus : ego uigiliis  confectus sudore diffluebam.
[2,230] Tu potabas : ego etiam parata, etiam praesente coena, quae iamdudum  corrumperetur,
 siti siccus, fame aridus, mei oblitus, depositis lacertorum toris consumptus,
 pallidus,  luridis oculis pascebar eius spe gloriae literarum, quae mihi tanti
 uisa est, ut prae una illa, caetera  omnia plusquam sordida uiderentur.
[2,231] Verum quoniam de me multa nimis, ad Aldum ipsum qui me  huc compulit,
 reuertamur.
[2,232] His te ille coloribus tum pinxit tuis, Erasme, quibus notissimum faceret
  nobis, haud ita penitus ignotum antea.
[2,233] Neque enim clarius illustriusue quisquam de facie cognosci  potest, quam
 absens boni uiri praedicatione.
[2,234] Neque enim status ille corporis tui paulo hilarius,  habitus, color, magnitudo
 ipsa, qua uulpes interior tegitur, Erasmus est, quae oculis percipi non  potest : 
 sed peruersi animi quasi succus ille uenenatus, qui de moribus tuis cogitatione
 facile  hauriatur.
[2,235] Atque haec sunt quae mentiabar ego.
[2,236] Nam praeterea, quid tandem potui ?
[2,237] Ignobilitatem ?
[2,238] Thesei puto, aut Codri genus est.
[2,239] Inuidentiam ?
[2,240] Candide enim omnibus fauit, ac non ex  eloquentissimi cuiusque odio Ciceronem
 insectatus est : ex theologorum simultatibus religionis  nostrae subuertit
 fundamenta, ueritatis fastidio, sui ipsius scripta hostiliter dissimulauit.
[2,241] Tam bene  de clarissimis uiris sentire uisus est, ut, quorum uirtus exprimeret
 confessionem, ipsius  maleuolentia eorum laudem exhauriret.
[2,242] Intemperantiam ?
[2,243] Nempe in sacrarum literarum sanctissimo  atque augustissimo corpore nouis
 uulneribus nullus est relictus locus.
[2,244] Furta in literis ?
[2,245] Quotus extat  antiquorum {19} labor, quin per te subactus, depexus, inuersus,
 euersus, alia facie distractus,  amissa pristini decoris, prisci patroni luce,
 recentis seruitii eius nexu uinctus, teterrimo errorum  squalore obsitus, non
 ingemiscat ?
[2,246] Orationis uero fucos utinam addidisset, non naeuos atque  uerrucas, non
 stigmata, non Latinae linguae purulenta carcinomata multa, quae a doctissimis
 uiris  sunt animaduersa.
[2,247] Multa nimis, quanquam neque omnia : quis enim id possit ?
[2,248] Neque pars maior :  cui enim tantum uacet ?
[2,249] Sunt alia praeterea quoque, Merbeli atque Laurentia, plura sunt, quae ille,
  si nos non pergat irritare, sapiat, uti tegantur.
[2,250] Nihil enim leoni cum prostrato.
[2,251] At uero impudens  ego ?
[2,252] An quod palam negaui quicquam sani illius in libris reperiri posse ?
[2,253] Quorum aditus tantum  minatur periculi, quantum laboris est cauere hostilem
 animum dissimulatum.
[2,254] Quis enim ingenio  paulo exercitatiore non agnoscat latibula illa tua ?
[2,255] Quorum in faucibus epulae structae largae illae,  magis quam lautae, ad
 uenenatos recessus inuitent homines imprudentes.
[2,256] Ab iis incitamentis et me  mihi, quod humanum esset, timentem, et alios,
 quod erat ciuile, ut cauerent, admonentem cum  audisses, impudentiae nomine
 tam pium atque officiosum animum meum impudentissime tu  appellare ausus es ?
[2,257] Ego impudens, qui monumenta mea rudia, impolita, incastigata, mutila, manca
  praecipitaui ?
[2,258] Misera, irridenda tibi tuisque propinaui ?
[2,259] Ea ego, admonitus retractaui scilicet.
[2,260] Retractaui ?
[2,261] Immo uero aut subdolis ineptiis interpretatus sum, aut perfricata fronte,
  impudentissima pertinacia, mirantibus amicis meis, irridentibus inimicis,
 bonis omnibus  stomachantibus, mordicus tenui.
[2,262] Ego publicis priuatisque tum adulationibus, tum ambitionibus  studui.
[2,263] Ego gratiosorum aulicorum auram captaui.
[2,264] Factiosorum partes constitutas ambiui, incohatas  secutus sum, labantes
 confirmaui.
[2,265] Ego ultro oblata fortunarum spe ingenti atque luculenta, abiecta  animi
 magnitudine, uirtute spreta, solicitatus sum.
[2,266] Quis me ullus Erasmus ulla harum, quae sibi  suae essent propriae atque
 perpetuae, macularum labe suspectum habuit ?
[2,267] Quem ego laesi omnium  mortalium, qui mihi exitium non pararit ?
[2,268] At Ciceronem, inquies, irrisi.
[2,269] Hoc quid ad te, qui ne illius  umbram {20} quidem ?
[2,270] Quid ad te, inquam ?
[2,271] An uero tibi serae eruditionis homini, Scaligero  nescio cui, obscurae
 literaturae, qui te maximis periculosissimisque fortunae procellis semper 
 implicuisses, patere potuit tantae aditus laudis : cuius studio uel ii, qui
 sese ab incunabulis  dedidissent, mediis in conatibus immortui sunt ?
[2,272] Haec tibi ita, Erasme, obiectanti nobis tanquam  uerissima ut concedam : 
 haud continuo id quoque feras, ut quod ego consequi non possum boni,  aliis
 inuideam.
[2,273] Hoc enim dispares dissimilesque sumus ego et tu, ut, qui Ciceronis, quod
 ipse  iactares, germana proles esses, tam fallacissimis artibus a caeteris
 eius liberis auerteres haereditatem.
[2,274] Ego, qui nullus essem, contra candidissimo largissimoque animo eos, qui
 non essent haeredes, ad  eam opulentiam, quae in omnes dispartita, nulli perit,
 inuitarem.
[2,275] Immo uero, quam isti maximam  miseriam putant, Erasme, caruisse luce nominis
 Ciceroniani, eam utrique nostrum communem, ego  animi mei liberalitate mitigaui : 
 tu peruersa inuidentia miserrimam fecisti.
[2,276] Mihi uero pro diuina illa  eloquentia caussam quod susceperim, id si uitio
 uertis, quid nominis imponas tibi eam  impudentissime obterenti primum, mox
 depulso fractoque impudentius hoc neganti ipsum ?
[2,277] An ego  liberis deessem meis summae spei adolescentibus ?
[2,278] Quorum ingenia cum ad eam eloquentiae arcem  feliciter aspirent, si talem
 in ea, quae a natura illis communita esset uia, uiperam angustissimos  obsidentem
 saltus offendissent, facile imbecillae aetatis uitio conterriti, pedem fuerant
 retracturi.
[2,279] Nunc uero paternis eam confossam telis, nostris deiectam, confectam, iacentem
 auspiciis ubi  uideant, tanto ea pro laude acrius nitantur, cuius uelint aemulari
 uindicatorem patrem.
[2,280] Nam si  regiones finesque temporum, quibus arctissimum uitae nostrae curriculum
 terminatur, in liberorum  nostrum successione natura propagauit, non erunt
 nostris tantum commodis metienda aetatis huius  spatia : sed eorum angustiae
 cum ipsa spe posteritatis adaequandae.
[2,281] Iam uero ille, cum nescias utro  sit impudentior, ad calumniamne struendam,
 an ad hoc ipsum inficiandum : uideas saltem quo  ineptus argumento.
[2,282] Hostem, inquit, Ciceronis, si quis est qui aut praedicet, aut suspicetur,
 ii uero  uehementer errant.
[2,283] Habeo enim amicos {21} eiusmodi uiros, quibus ea laus debeatur solis.
[2,284] Bembum deinde nominat, Sadoletum et Alciatum.
[2,285] Eorum igitur, Erasme, amicitiae cum in mentem  uenit tibi, non nequitiam
 tuam perhorrescis, quae tanta tamque caeca fuerit, ut ab illorum  uerecundia
 nequiuerit in officio contineri ?
[2,286] Ergo te illi fouebant amicitia ut suae eloquentiae  principi Ciceroni
 fieres inimicus ?
[2,287] Neque enim eorum humanitas, qua parcunt tibi, tuum crimen  dissoluere
 potest, sed tuum scelus illorum amorem extinguere debuit.
[2,288] Et fecisset profecto, nisi in  illis plus extitisset lenitatis, quam in
 te perfidiae fuerat.
[2,289] Atque illis uiris solis Ciceroniani nominis  laudem cum attribuit, nulla
 quidem nostrum id facit uel iniuria, qui a natura negatum hoc muneris  nobis,
 aequissimo animo ferimus : uel obtrectatione, quibus proxima uirtus est, non
 inuidere.
[2,290] Ego  enim, cum in nunquam satis laudatis scriptis illis, quae mihi hac
 in literarum uastitate attingere  contingit, loquentes audio : equidem Ciceronis
 uocem illam auream ac diuinam uideor audire.
[2,291] Caeterum quae nox, qui dies hunc expoliuit senem nobis ?
[2,292] Nonne istuc ipsum in stolidissima illius  dialogi censura negat propalam ?
[2,293] Ergo qui te repentino terrores distractum metu eam in aram  compulerunt,
 Erasme ?
[2,294] An maluisti constantis uiri nomen minoris facere nunc, quam antea fecisses
  sapientis, eaque olim de amicis tuis temere, per inuidiam profiteri, quae
 castigatus, per metum  aliquando esses negaturus ?
[2,295] Quare optimo cuique ita persuasum est, uocem istam tuam non solum  auro,
 cuius tu aceruis, quibus iuuenis inhiasses, nunc affecta aetate diceris incubare,
 uerum etiam  metu uenalem mutari : animi uero malitiam eamdem esse, neque enim
 fieri posse, quin priori  semper haereas cogitationi : tametsi nunc aliter
 sentire simularis.
[2,296] Ergo quibus minus notus sit  ingenii tui Euripus ille, ii postremae huius
 epistolae, tam erga Bembum modestae atque officiosae,  dialogique illius tam
 aduersus omnes insolentis, alium atque alium autorem commodissime  suspicentur.
[2,297] Ut hoc ipsum quod tu de me praedicas stultissime, tibi obiicere possint,
 et uere : De  nomine nunc tuo cuipiam illorum amico fecisse gratiam, cuius
 splendore uteretur ad Dialogi {22}  illius impuri tenebras illustrandas.
[2,298] Neque uero fallentur ii penitus, Erasme, qui diuersos autores  autumant.
[2,299] Nos enim nunc sumus, qui de Sadoleto, aliisque duobus illustrissimis oratoribus
  loquimur ex ore tuo.
[2,300] Impulsu enim nostro, ea tu uti diceres, factum est.
[2,301] Nam te, quod aiebam modo,  ab eorum dictione Ciceroniani nominis diuinitatem
 sustulisse, nonne clara ita, ut exaudiri possint,  uoce scripta ipsa clamant tua ?
[2,302] Qui enim omnibus iis, quorum supercilium uerebaris, aut a  philosophiae
 studiis, aut ob rei siue publicae, siue priuatae curam Ciceronis stilum diceres
  contaminatum, Alciato eloquentiae cursum legum salebris retardatum cauillaris,
 ut quantum unius  addas inuitus, tantum adimas alterius libens.
[2,303] Sadoletum uero Christiana philosophia Tullianos  fontes diluisse : ut
 quoniam tuis non se immerserit Prouerbiorum nugis, idcirco illius uiri  eloquentiam
 nequeat adipisci : qui si nunc extaret haud alio profecto modo loqueretur.
[2,304] At Petrum  Bembum cum a Ciceronis thesauris amouere nullo modo auderes,
 admouere autem nolles, laudas  illius quidem dictionem castam, puram, candidam : 
 Ciceronianam uero neque ausus es propter  metum negare, neque propter animi
 peruersitatem ascribere noluisti.
[2,305] Quod si hoc te condonemus, ut  eos plusquam Ciceronianos iudicaris, tanto
 te, ut eam sedes inuidiam, facias peruersiorem, qui eis  in Cicerone maledicas.
[2,306] Nam quem tu uirorum doctiorum tam amentem sperasti, ut, qui abs te  illusum
 Ciceronem stomachetur, eiusdem feritatis tuae sese immunem sentiat ?
[2,307] Equidem, Merbeli  atque Laurentia, nequeo mirari satis, huic homini quid
 in mentem uenerit tandem.
[2,308] Suumne ipse  dialogum intercidisse putet, quod minime uelit : an nos obliuiosos
 factos uelit, quod minime putet ?
[2,309] An uero caeteros mortales omnes tantas pecudes existimauit, ut nonnisi
 ab se uno scripta sua  intelligi posse censeat ?
[2,310] Quibus igitur scribebas, Erasme, si nemo, praeter te unum, diuina illa
 tua  percepturus erat ?
[2,311] At uero miserrimum te omnium mortalium esse oportuit, Erasme, qui eam 
 laudem, quae una atque adeo sola tuis scriptis reliqua facta fuerat, tu ipse sustulisti.
[2,312] Hoc enim te  admirantur pumili isti tui literatores.
[2,313] Nam ut peruium uulgareque ac sordidum {23} non dicendi,  sed scriptitandi
 genus tuum ab eruditioribus iudicatum est : ita familiares tui illi compotores
 credi  uolunt.
[2,314] Hoc ergo tu cum ita nunc anceps atque obscurum finxeris, ut quamlibet in
 partem tibi nunc  stanti, nunc sedenti uisum fuerit, distrahatur : iam ut contra
 Ciceronem sentiens olim doctissimum  quemque, ita nunc pro Cicerone recantans
 simiolos tuos ex amicis hostes feceris.
[2,315] An putemus eum,  ut hoc tum aetatis, tum temulentiae uitium est, memoria
 destitui : scriptorum immemorem suorum  nunc alieno ita frui iudicio, quasi
 ipse nunquam senserit aliter ?
[2,316] At uero semel atque iterum cum  illum dialogum inuulgasset, priorem insaniam
 recentissima memoria comprobauit.
[2,317] Cuius  insolentissimis ineptiis si tres illi uiri non responderunt, quanti
 me ipse aestimat, cui nihil  responderit, tanti se ab illis factum putet.
[2,318] Eam igitur prouinciam cum non recusarim, ne me uero  omnino spernat, qui
 se non contempserim.
[2,319] Ergo furiosum me uocat Furia, discordiarum parens ac  fomes ?
[2,320] Cuius scriptis incolumibus respublica siue Christiana, siue literaria stare
 non poterat.
[2,321] An  quod ut uerissimis, ita non satis acerbis eum appellationibus conuexarim ?
[2,322] Ego illum coenum dixi.
[2,323] Eloquentiae fontes contaminauit.
[2,324] Carnifex atque parricida appellatus est.
[2,325] Nempe qui sese Ciceronis  sobolem ultro profiteretur : eius nomen, memoriam,
 Manes ipsos cum reuellerit, conuellerit,  inquietarit, agitarit, dissiparit,
 non solum patriae, ut Cato uoluit, aut eloquentiae, ut omnes boni, sed  suum
 ipse quoque parentem, quem appellasset atque agnouisset, proles iugularit.
[2,326] Ei unum uos  modesti homines culeum, qui tria commiserit parricidia, ei
 uos unum satis culeum putatis ?
[2,327] O  triparricida, ut enim nouo crimini maiores nostri, quod a Solone omissum
 esset, qui speraret  naturam hac in parte uinci non posse : qui Solon ita ter
 ab Erasmo spe falsus fuit, sicuti ter ab  eodem natura uicta est : ii maiores
 nostri nouo facinori, nouum nomen, nouum supplicium  constituerunt : ita nos
 nouo monstro, nouo sceleri inaudito, nouum nomen, Romanarum aurium  pace inter
 legitima recipiamus.
[2,328] Furiosus ego.
[2,329] Nam profecto talis hydra nonnisi ab Hercule potuit  excindi.
[2,330] Sicut enim in fornacibus, ita in monstrosis ingeniis usu uenire compertum
 {24} est.
[2,331] Quippe aut largiore aqua, aut maiore igni opus esse ad priora incendia
 extinguenda : ubi irrores,  plus ignis addas, quam auferas.
[2,332] At non defuerunt alii quoque, cum eius amici, tum etiam inimici,  qui
 me ea in oratione furere dixerint.
[2,333] Quorum oratio atque mores partim sane sedatiores atque  compositiores
 ad accipiendam iniuriam apti magis, quam ad depellendam fortes sunt.
[2,334] Quorum uero  ita notum ingenium est, eiusmodi extant scripta, ut et eruditionis
 uacua sint, et infantiae plena  nihilque aliud, quam furoris incendia oleant
 : ii nobiscum communem culpam habent, caussam non  habent.
[2,335] Nam cum in uita ciuili eorum temeritas quae saepenumero repressa, nunquam
 potuit  castigari, eo progressa fuisset, ut etiam suppliciis cohiberetur, iustitiae
 gratiam debuit, non  obtrectationis ultionem.
[2,336] Mihi uero sesquicerberus non ab inferis extrahendus, sed a superis in quos
  impetum fecerat, in pristinas sedes suas inter Furiarum gregem deturbandus.
[2,337] Qua claua, quo impetu,  quo spiritu, quibus cantibus aut sopiendus aut
 superandus fuit ?
[2,338] Quare uos uiri boni sedatiores  compositioresque (illos alloquor, quibus
 alia uis, alia facultas, quam ad expugnanda monstra,  fatorum benignitate concessa
 est) ea ui, ea facultate ubi ubi lubet utamini.
[2,339] Nobis sinite orbem  literarium Scironum atque Busiridum inhumanitate expurgare.
[2,340] Nempe Nireum quempiam aduersus  Geryonem ?
[2,341] Nae uestra ista lenitas atque humanitas, quam tantopere iactamus, plus
 nobis mali fecit,  perendinando, ampliando, indulgendo fouit rabiem monstri
 illius, quae cessatione uestra  uehementius exarsit, cum uestro silentio uecordiam
 suam comprobari uideret, quam uel uno uerbo  per initia uictam labascere uidissetis.
[2,342] Vos illam lactastis teneram insaniam, adultam fouistis,  confirmatam an
 exhorrueritis, nescio.
[2,343] Si itaque neque illius pudet, neque uestrum piget, ne quaeso  de uiris
 fortibus aliter statuatis, quam de temerariis fecistis ; ut, qui sceleratis
 propter clementiam  ignouistis, libertatis nostrae paulo fortiorem spiritum
 propter communem nobilitatem aequo animo  feratis atque patiamini.
[2,344] Vobis uero, qui nihilo, quam inimica aduersus Erasmum molestia atque 
 contentione ab eo distatis : hos alloquor, quorum illiberalis animus in {25}
 scriptis stultissimis  atque inuidentiae plenissimis elucescit : non fuit libertas
 mea furoris nomine appellanda.
[2,345] Quam si  de uobis mutuari uoluissem, frustra equidem fuissem.
[2,346] Sin aduersus Erasmum furere praestitisset,  non mores meos, non orationem
 illam, sed uestras intemperies, uestras insanissimas  barbarissimasque ac uasta
 quadam loquacitate differtas conciones contra eum statuissem.
[2,347] Vos uero,  Merbeli atque Laurentia, quos neque non potuisse propter imbecillitatem,
 neque non uoluisse  propter amicitiam existimamus, neutra in parte comprehendendos
 puto, sed et mihi qui uoluerim ob  ueritatem, et illis qui non potuerint propter
 lenitatem uos ignoscere aequum est.
[2,348] Quos uero naturae  atque ingenii sui armauit impetus ad furorem, eos neque
 ad bonorum probitatem, neque ad  fortitudinem audentium accedere potuisse.
[2,349] Caeterum uos caussae meae uidetis iniquitatem : qui si  moderationi modestiaeque
 meae consultum uelim, patiar ita furorem illius, ut tacitus hanc feram  contumeliam.
[2,350] Quod ut difficillimum mihi sit, ita quam libentissimis animis hauriant
 illius  sectatores.
[2,351] Sin eius insaniam illi ostensurus sim, cogar enim uero de me multa dicere.
[2,352] Quod ut est  facillimum, ita auersissimis auribus accipiant auditores.
[2,353] Verum neque alios multos uiros bonos,  neque uos, Merbeli atque Laurentia,
 optimos, ita haec nostra, aut legere, aut audire spero : quibus  plus uoluptatis
 ex alieno falso conuicio, quam ex sui uera laude quispiam dicendo faciat.
[2,354] Nam  quanam tandem ratione molesta sit oratio mea uobis, quae uestris
 in uirtutibus alienae lucis laudem  repraesentat ?
[2,355] Aut quamobrem mihi fraudi sit, ea de me praedicare, quae post hominum memoriam
  omnibus fecisse, uestro iudicio fuerit gloriosum ?
[2,356] Audiat igitur ille furores meos.
[2,357] Nam ut caetera  quam plurima ac multo maxima in praesentia omittam, propter
 aequanimitatem meam atque  moderationem, non solum peregrino mihi, minimeque
 aut opibus, aut factionibus ambitioso ciuitas  clara admodum data est : uerum
 etiam summa rerum commissa, quae mea prudentia atque  integritate ita temperata
 fuit, ut aduersus leges etiam prorogatus sit magistratus.
[2,358] Tantum potuit in  bene instituta ciuitate nouitas mea, ut illarum uerecundia
 antiquaretur.
[2,359] Male {26} uero me uirum  putauit Erasmus, ut qui armatis Barbaris imperare
 consueuissem, ab inermi desertore dicendi leges  acciperem.
[2,360] Quod quoniam neque more neque uoluntate mea licuit mihi, scilicet illi
 uni maledicere  licebit impune ?
[2,361] Quod si non facit, iaceat ipse, scripta prodeant.
[2,362] Sin id cautius additis uanissimis  mendaciis diffidens sibi comminiscitur,
 ex maledictione non honesta turpe conuicium facit.
[2,363] Verum  ut de illo parasitus meus loquitur in comoedia, quam Senium inscripseramus,
 ita profecto est.
[2,364] Praereptum scilicet id ius praeclarum sibi  Ab ignobili, uir egregius
 haud potest pati.
[2,365] Verum utrum difficilius sit illi, nescias :  Abiecto animo deuorare hanc
 contumeliam,  An quadriennii ueterno excitatum asserere  Manu mancipium suum,
 hoc est maledicentiam.
[2,366] Caeterum perpeti labore hic inuenit sibi  Quod diu quaesiuerat : ut esset,
 qui malum daret.
[2,367] At putauit profecto rem sibi cum mortuis fore larua illa, cuius exitiabilis
 spiritus uiuentium cruore  non potuit satiari.
[2,368] Nunc uero tandem fastidium simulat delicatum.
[2,369] Negat nos dignos esse,  quibuscum de summa literaria experiatur.
[2,370] Quaerunt, inquit, antagonistam.
[2,371] Probe, neque enim  usquam uniuerso in Latio Latina extitit tam magno uiro
 uox, quae Graecum ingenium aperiret.
[2,372] Age  uero quaerebamus te nos ?
[2,373] An contra abs te non uerbis quaesiti solum, sed uulneribus confecti in
  campum descendimus ?
[2,374] Cuius tu campi gloriam tanquam Dares alter, nemine se offerente,  amentissima
 spe cum deuorasses, ualentissimos praeter opinionem nactus aduersarios, quo
 tibi res  reciderit, uides : accisa non solum triumphorum tuorum gloria, uerumetiam
 interempta spe  futurorum.
[2,375] Ergo ita contemnendi fuerant isti tibi, quos nunc despectui habes, ut ne
 olim timendos  uideres necessario.
[2,376] Quem metum si aliquando animo metiebare, aut stultum fuit ultro arcessere,
  quod cauere posses, aut miserum, quod depellere non auderes.
[2,377] Verum natura profecto in omnibus  dominatur.
[2,378] Erumpit enim inuitis nobis.
[2,379] Aliquando dissimulari, facile : diu contineri, difficile :  corrigi, arduum.
[2,380] Tolli {27} uero nunquam potest incolumibus uitae nostrae principiis, quorum
  principiorum finis atque interitus nostri initium idem est.
[2,381] Quare utrumque illi ex ingenio obtigisse,  quis neget ?
[2,382] Nam uno ex uitio alterum illud enatum est : ut dissimulatione potius, ac
 fuga  clandestina, quam aut flexu corporis euitet, aut robore tela repellat
 aduersariorum.
[2,383] Nam et  impotentia persuasum est ei, uti sycophantem ageret : et ab seruili
 animo, uti defensioni deesset,  imperatum.
[2,384] Ergo ubi tandem sunt isti gregales, Erasme, tui, qui te Dei loco habuerunt,
 qui ne  hominis quidem numero censeri iure possis ?
[2,385] Quid enim longius abest ab humanitate, quam aut alii  facere iniuriam
 aut sibi factam non propulsare ?
[2,386] Nam si animus, non argumentum, deest tibi, iam  tua ignauia palam est.
[2,387] Quippe quam alienae uirtuti, tam es innocentiae iniquus tuae.
[2,388] Sin malam  bonus uir nunc caussam foues, bonam caussam malus homo antea
 deprauasse deprehenderis.
[2,389] Ipse  enim nunc tibi defendendus es in re turpi, quoniam alios, uti sese
 honesta in caussa defenderent,  coegisti.
[2,390] Age uero cum mentiris, me nominis mei umbram alieni ingenii luci commodasse,
 idque  certis tibi compertum iactas argumentis : ibi non impudentem solum ostentas
 temeritatem, qui  tantum mendacii audeas comminisci, uerum etiam callidum aperis
 ingenium, qui inuicti aduersarii  gloriam eleuare coneris.
[2,391] Quare solutius interdum hominis cum uafrum, tum illiberalem metum  rideam,
 qui uerum hostem dissimulet, ne congrediatur : fingat sibi quem metuat, ut differat
  expectationem : neminem nominet, ne cui respondeat.
[2,392] Enimuero ne ille ego sim, qui eius aciem  impotentem atque insolentem
 retuderim.
[2,393] Ergo cuius ille obiectu ab ea insania retardatus est, quam  in uilissimum
 quemque, ut ipse obiicit, insaniuit ?
[2,394] Nemo est hic mihi nominandus, ne cum quopiam  eorum me uidear comparare.
[2,395] Iulius Caesar Scaliger inter florem Italicae nobilitatis suppetias iui
  solus primusque corruenti eloquentiae.
[2,396] Quem Longum secutum aiunt.
[2,397] Imitatus est nescio quis ab  Insubria : aemulatus Doletus.
[2,398] Ego ille in ultimo terrarum solo profugus tanquam alter Æneas deos  patrios
 penates restitui tranquillo caelo, inuitis barbaris nescio quibus.
[2,399] Marcellus alter plusquam  Punicum {28} Hannibalem quemdam Latini hostem
 nominis, non suis artibus comprimi, sed  nostris opprimi docui primus.
[2,400] Ille uero commissa inter se atque Ciceronem pugna turpius putauit  mortem
 deprecari : id quod uiri tamen fortes interdum facere non erubescunt : quam
 negare  hostem : quod ne seruo quidem ulli unquam honestum fuit.
[2,401] Illud enim non uirtutem tollit, sed  fortunae uim confitetur : hoc cum
 miseria ipsa mendacii turpitudinem coniungit.
[2,402] Isto ipso minore  multo dignus uenia, quod antea in Ciceronem debacchabatur,
 nunc in se ipsum turpissimus est.
[2,403] Quid enim foedius, quam animi sui impotentiam tam misere interpretari,
 ut ne ab hoste quidem  dictum pati debeat ?
[2,404] Qui enim se fecisse, quod fecerit negat, is sese iudice damnatur, neque
 enim  factum oportuisse confitetur.
[2,405] Hoc satis sit, Erasme, nobis, ut bis mentitus esse uidearis, et cum illa
  falsissima comminiscerere, et cum modo ea te commentum inficiaris.
[2,406] Ecquo igitur colluctatore tibi  opus est ?
[2,407] Nullum, inquis, quaero : ne ullus quidem quaerendus tibi, qui te ipsum
 de uictoriae non  solum spe deiicis, uerumetiam de merito deturbas.
[2,408] Dedignor, inquit, respondere.
[2,409] Nobilis scilicet  remigem, doctus inanem, Christianus barbarum nactus es.
[2,410] Ad haec igitur respondeam ?
[2,411] An cum  nomen obiicis conuiciatoris, ipse omnium conuiciorum, omnium obtrectationum,
 maledictionum,  calumniarum, sycophantiarum, autor ac parens ?
[2,412] Persequar porro literarum partem illam, in qua  negat meum id esse : sic
 enim ueteramentarii generis sui olens coria uocat : calciamentum, sed a  quodam
 haudquaquam ignoto sibi consutum, mea mihi uel audacia, uel stultitia indutum.
[2,413] Obsecro  uos, optimi doctissimique uiri, quo id tandem consilio excogitauit ?
[2,414] Iam iamne mihi in literis parum  gloriae partum putem, quam literatus
 hostis inuideat ?
[2,415] Qui nequeat tam praeclari operis partem  ullam laudis labefactare, uniuersam
 a me iam auferre conetur tanto astu, ut ne ullum quidem, in  quem eam transfunderet,
 nominare uoluerit ?
[2,416] Sed impudentissimus ille mendaciorum sartor  satorque, cum nullum remedium
 reperiret, qui sese ex hac miseria euolueret, fallaciam hanc  ridiculam fabricatus
 in me intendere occoepit, in qua se ipse qualis esset, quam quis esset autor
  orationis, facilius {29} explicaret.
[2,417] Personam tantum attribuit mihi, operam abstulit, dum sperat, in  controuersia
 posito nomine, consimili fortuna orationem quoque meam de hominum memoria 
 sublatum iri.
[2,418] Nemo est, Erasme, qui tuae responderit petulantiae, non Scaliger : non
 ille alter, qui  quidem nusquam est.
[2,419] Quem neque ego, neque tu, neque sese ille ipse uidit uspiam.
[2,420] Falleris enim si  quem eius orationis autorem unquam extitisse putas ?
[2,421] Quid quod uafri quidam homines atque  urbani, abs te illam conscriptam
 uulgo aiunt, ut quale esset in te tuorum studium experirere ?
[2,422] Sic  enim reges, a quibus tu ortum duceres, olim facere consueuerunt,
 ut uanis rumoribus, quos de morte  morboue sererent familiares, aut ciuium,
 aut exercitus animos tentarent.
[2,423] Nam neminem illi quos  dicebam, statuunt mortalium adeo te graphice pingere
 potuisse, praeter unum te.
[2,424] Hoccine te  periculum tuo maximo cum discrimine de tuis facere, Erasme ?
[2,425] O uanas hominum spes.
[2,426] Ecce nemo  pro te laborat : miserrimum enim putant in id sese induere,
 quod tu exhorrescas.
[2,427] Cum autem tibi  parem statuas neminem : quo te ipse conieceris, ab te
 uno extrahi atque educi posse.
[2,428] Extrahe te,  Erasme, tandem, omnes hoc te tui rogant, quos tu suspensos
 animi hactenus habuisti.
[2,429] Educ te ex hac  miseria, exue nomen inuidi, mendacis, impudentis, indocti,
 temerarii, qui mihi non inter uiuos, sed  plus quam mortuos in literis uiuenti,
 fortis atque imperterriti animi uiro, non tam a literis, ut tu  exoptares,
 quam a literatis, ut nos dolemus, uacuo atque destituto, ausus es non conciliorum
  participes ascribere, sed monumentorum supposititios autores comminisci.
[2,430] Ergo nemo illam, ut  dicebam ego, condiderit orationem, sed res adeo ex
 seipsa loquitur.
[2,431] Ea te in certamen uocat, huic tu  responde, non nobis.
[2,432] Ait te illo in dialogo, quae in te uigerent uitia uere, eorum bonum uirum
 M-  Tullium falso atque immerito insimulasse, odium hominum, non ferendam gloriam
 uanissimi  ingenii, scurrilitatem, inaniloquentiam.
[2,433] Ait te dum lapides omnes moues, etiam eos qui in ipsa  eloquentiae structura
 optimis dimensionibus essent directi atque collocati, ut calcem arenamque 
 illius uiri explorares, Romani decoris propugnacula subruisse.
[2,434] {30} Ait te sub illis lapidibus  latentes uiperas minutas cum incautior
 male obseruasses, morsus eiusmodi perpessum esse, cuius  afflatu nominis tui
 compages tota soluta sit.
[2,435] Quis enim te ferat de numeris iudicium dantem, qui  syllabarum quantitatem
 ignorarares ?
[2,436] Atque is cum esses, Erasme, in tabernariis illis colloquiis tuis,  perisse
 cuidam eamdem quantitatem iactitabas, quoniam in Gallia literarum studiis aliquot
 annos  exigisset.
[2,437] Ergo aut tibi studuerat, Erasme, ille, in quo postea tam excellentissimae
 prouinciae  imminueres autoritatem : quae prouincia iam tum in illis studiis
 pro exemplari quodam omnibus  nationibus esse coepit : aut quibus ille operam
 dedisset, in eos tua uitia ne transferres.
[2,438] Ait te  distractione admirabili fluctuantem inuidiae et ueritatis, nusquam
 tibi eo in dialogo constitisse.
[2,439] Quod quoniam peculiare propriumque est uitium tibi, tecumque ab exortu
 primo tuo radices egit  profundissimas, feratur sane.
[2,440] Ad caetera responde.
[2,441] Nihil tibi obiicit de questibus illiberalibus,  quibus ad formidinem terroremque
 optimi cuiusque uitam istam tuam cynicam produxisti.
[2,442] Nihil de  adulatione, qua primorum procerum priuatim aures scaberes, quorum
 statum sublatis nominibus  generatim conuellebas.
[2,443] Nihil de auaritia, cuius magnitudine, quae de te triumpharent caetera omnia
  uitia superari etiam familiares tui dixerunt nobis.
[2,444] Nihil de superbia, quae te adeo extulit insolenter,  ut uix diffluentes
 tuas illas buccas, proiectumque rictum diducas ad salutantes.
[2,445] Nihil de ebriositate :  hoc enim habes de Graecis tuis, ne quid fortius dicam.
[2,446] Nihil horum, inquam, tibi obiicit, unum  dicit : tuis incendiis in Longolii
 rogo Ciceronis nomen ambustum esse.
[2,447] Quorum alterius uita cum  tibi eloquentiae sedes procurasset, Longolii
 mors diserti nominis regnum, quod ipse obtinuerat,  uacuum reliquisset, tantarum
 facultatum commoda aduersus eorum dignitatem, qui te honestissimis  ornassent
 opibus atque excoluissent, crudelissime ingratissimeque conuertisti.
[2,448] Nam si dum uiueret  olim Longolius eloquentiae arcem te inuito inuidenteque
 obtinebat, nihil praeripuerat seni tibi  adolescens, improbo modestus.
[2,449] Tantum thesauri abs te, aut uita neglectum solutiore, aut  aduersantibus
 nequicquam quaesitum fatis, ab {31} sese uero tantis conatibus appetitum, ab
 ipsa  uirtute, quae laboriosos fouet, oblatum non reciperet ?
[2,450] An tu putas, Erasme, inter triuialia dictata  illa tua, latitare potuisse
 eloquentiam, quae sese tuum in gremium dormitanti oscitantique, atque  etiam
 delicatius fastidienti insinuaret ?
[2,451] Ea cum te aut cessantem praeterierit, aut otiose sequentem  antecesserit,
 haud iccirco merita est, ut sese propterea tandem fugientem insectaris.
[2,452] O eloquentiae  uis immensa, aeterna, diuina, Ciceronianam appello.
[2,453] Tu sontes defendere consueueras : ii te  damnarunt.
[2,454] Patronos tuos latrociniis persequuntur : ipsi in tuto erunt ?
[2,455] Nemo te unquam sinistre  attigit, quin extrema nomine suo lueret supplicia.
[2,456] Erasmus non te solum accusauit, uerumetiam  sustulit patrocinia.
[2,457] Nonne satis fuit autorum uita functorum expilatos libros in tui nominis
  supellectilem trahere ?
[2,458] Etiam uiuentes iustissimis titulis defraudas ?
[2,459] Ergo scito iam decem hos totos  annos me in ora Aquitaniae ita agitare,
 ut uix unquam domo pedem extulerim.
[2,460] Hic neque ullum  <in> hoc literarum genere habitare mortalium, neque ullum
 esse praeterea toto orbe terrarum  locum, quo quisquam doctiorum sese conferat
 infrequentius.
[2,461] Quippe maxima pars agrorum cultu  capitur, caetera turba mercatibus intenta,
 pauci, pace regno parta, belli spe sollicitantur : literarum,  inquam, genus
 hoc neque in honore, neque in numero est.
[2,462] Vix unus aut alter operae pretium putat  aliquando ei operam dedisse.
[2,463] Qui uero superstitibus primogenitis fratribus alterius spe fortunae  compositi
 in eam laudem incubuerunt, iidem illis morbo aut praelio absumptis, ubi adita
 haereditate,  bellatoris opinionem nouam captauere, etiam ueterum studiorum
 memoriam quasi rem turpissimam  detestantur.
[2,464] Quem igitur miser consuluerim horum omnium, quorum ne unum quidem unquam
  habere potuerim auditorem ?
[2,465] Ego mihimet actor, ego scena, ego theatrum.
[2,466] Quippe tota prouincia  aegre reperias integra Ciceronis opera.
[2,467] Nam de Platone, Hippocrate, Aristotele, Galeno,  Demosthene, Thucydide,
 caeterisque aliis talibus loqui mihi religio est.
[2,468] Contra, praeter eos omnes,  quingenta amplius autorum uolumina esse nobis.
[2,469] Eorum maiorem partem longinquis subuectam  commeatibus, exiguam, quae
 mihi meo {32} studio atque diligentia parata supererat, domesticae  rei attenuasse
 mediocritatem.
[2,470] In his me multum diuque post cladem Rauennatem uersatum audisse,  legisse,
 scriptitasse.
[2,471] Eas artes quarum loca aliquot in illa attigimus oratione, multorum quos
 honoris  caussa nomino, auspiciis pertentasse : Nicolai Leoniceni, Petri Pomponatii,
 Caelii Rodigini,  Ludouici Gaurici, Ioannis Iucundi.
[2,472] Ii sunt, Erasme, qui orationem illam aduersum te moliti sunt.
[2,473] Ii e  supremis missi sedibus a Cicerone suscipiendi tam sancti patrocinii
 gratia, ore hoc ipso meo  caussam dixerunt illam.
[2,474] Horum ego suasu eloquentiae periculum, cum nominis mei discrimine  sociare
 ausus sum.
[2,475] Qui si erant Ciceroniani, uideamus quam tuto posthac, in illius mendacissimi
  dialogi impunitate, qui istuc ipsum neges, uersari possis.
[2,476] Si ab ea gloria, ut tu semper atque  impudentissime quidem iactas, longe
 absunt, quid mihi denegabis, qui eorum eruditioni de meo  quemdam quasi mundum
 apposuerim ?
[2,477] Haec uero uerba postrema mea, si ad gloriae florem ullum  oratione hac
 sunt effusa mihi, explodantur prorsus.
[2,478] Sin necessaria sunt ad reprimendam uani  hominis arrogantiam, ferantur
 hactenus, neque enim aliud praeterea petunt.
[2,479] Nam, per Deum  immortalem, ne probro mihi sit ea de me dicere, quae alii
 ad agendum laudis ac gloriae propositis  amplissimis praemiis saepenumero sunt inuitati.
[2,480] Ergo quem tandem subscriptorem parat fingere  Sinon iste ?
[2,481] Quo in orbe tandem ?
[2,482] Quibus in terris ?
[2,483] Quo in coetu ?
[2,484] Annon Belgae nescio cui  negotium dedit, qui de me, quid essem hominis,
 se faceret certiorem ?
[2,485] Adiit uir ille honestissimo  candidissimoque, uti tum prae se ferebat,
 ingenio, uidit : uidit uero honesto loco, nobili comitatu.
[2,486] Congressus est, allocutus est : ubi paucula more meo respondissem, credo
 animi mei simplicitate  inuitatus, liberaliter admodum professus est, cuius
 rei ergo aduenisset, increpuit, quam potuit  modestissime, orationem meam,
 non argumentum ipsum : ut qui enim fecisset id ille cuius in labris  Cicero
 sessitare tum mihi uidebatur.
[2,487] Itaque facile eam reprehensionem in autorem retorsissem : non  argumento
 igitur offendebatur.
[2,488] Qui enim posset is, qui id mihi uideretur ipse praecepturus fuisse  mihi,
 nisi amici {33} sui uerecundia eiuscemodi rei desiderium extinxisset.
[2,489] Sed filum ipsum  dictionis, quasi uiolentior paulo efferret sese, minus
 sibi probari dicebat.
[2,490] Accepit excusationem.
[2,491] Ita  discessimus, ut intelligeret, plura sibi aduersus eum cuius missu
 uenerat, dicenda, quam in me de  me ipso pro illo conquestus esset.
[2,492] Multo plus esse praeterea mihi tum animi, tum facultatis ad  meam defensionem,
 si quid durius accidisset, atque audaciae fuerat, ad stultissimum calumniae
 impetum cohibendum.
[2,493] Quid quod adumbrat Erasmus mendacium Lutetiae autoritate ?
[2,494] Qua in urbe  scribit a me illam editam orationem.
[2,495] Nam cum ea in ciuitate omnes boni Erasmicae arrogantiae  infensi infestique
 sint : ita putauit persuadere posse posteritati, ex illius sinu uirum unum quempiam
 delegisse mihi, qui cum nomine meo operam suam communicaret.
[2,496] Mihi uero utinam urbem illam  aliquando uidere contigisset : aequo libentique
 animo ferrem, tanta felicitate, tantum suspitionis  excitari potuisse.
[2,497] Nunc miser, nescio quo fato, et illo fructu careo uoluptatis, cuius usus
 etiam  sordidissimo cuique patuit, et uexor ab impuro hominis monstro temeraria
 suspitione hac, quae  nulli unquam uel infanti damno fuit.
[2,498] Quis enim propterea quod Lutetiae ageret, ea suspitione  uerberatus est,
 ut putaretur alienis uigiliis insidiatus ?
[2,499] Eae sunt artes, Erasme, tuae, per quas non  licet doctissimorum frui consuetudine,
 ut ego ita demum a calumnia tua longe abesse possim, si  doctiorum caream contubernio.
[2,500] Itane uero tuae opinionis felicitas uerissimo infortunio emenda erit 
 mihi, ut disertus tum demum abs te iudicer, si eloquentissimorum uirorum familiaritas
 fortunae  depulsu mihi sit intercepta ?
[2,501] Utinam uero, Deus immortalis, contra mihi contigisset, uti clarissimo 
 cuique dignus uisus essem, qui eorum amicitia fierem auctior in re literaria.
[2,502] Utinam Budaei  doctrinam coram percipiendam mea mihi fata ne inuidissent,
 a quo cum tu aufers eloquentiam,  quam te inuito inuidenteque habet grauissimam,
 multorum errorum tuorum ineptias enumerasset.
[2,503] Dixisset te Graecis interpretandis, quibus te isti Iouem faciunt, ne Thersitem
 fuisse quidem, non  solum orationum flexus tractusque disturbasse, sensa ipsa
 euertisse, uerumetiam primarum  momenta uocum singula ignorasse, ut insulam
 pro {34} anate etiam posueris miser, quoniam  Graecae uoces affines essent.
[2,504] Dixisset mihi te mathematicarum orbem ne attigisse quidem.
[2,505] Dialecticae deterritum difficultatibus, adductum quasi Eurystheum alterum,
 ut quae pericula  exhorresceres, ea turpissima fuga mature deuitares.
[2,506] Dixisset te nulla in natura philosophum,  Christianam sapientiam nugis
 atque fabellis uenditasse, fucis incrustatam impudentissimis  mendaciis prostituisse
 laniis, coriariis, piscinariis, fabris, mulierculis.
[2,507] Rudissimae ac simplicissimae  plebi abs te fucum factum : eas abs te eorum
 animis inustas notas, quae plusquam quinquaginta  millium caesorum ciuium sanguine
 elui miserrimum fuit.
[2,508] Illis tu mortuis, Erasme, uiuis etiam ?
[2,509] Eis  tu defuisti, ut etiam superesses ?
[2,510] Illorum tua opera interfectis corporibus, etiam nostrorum nominum  nouos
 interitus moliri studes ?
[2,511] Utinam me in sanctissimi pectoris sui penetralia Germanus Brixius  admisisset.
[2,512] Ostenderet enim summa cum uirtute, rara cum eruditione generosam eloquentiam
  coniugi potuisse.
[2,513] Quem tu impudentissime in conatu adhuc haerere laborareque praeclaro illo
 in  dialogo tuo dicere non erubuisti.
[2,514] Qui quoniam maiore praestat animi moderatione, quam quantum  eloquentiae
 de illo detrahere potueris tu, adduci non potuit, te uti uicissim ulcisceretur,
 ac  semibarbarum uocaret.
[2,515] Hoc igitur permitteret mihi, atque ad te scriberet.
[2,516] Tantum in me scientiarum  obseruasse, ut garrulitati tuae optima nobilissimaque
 argumenta suppeditare ualerem.
[2,517] Tantum ad  dicendum facultatis, ut partim foedae, partim pueriles materiae
 librorum tuorum a me multo  commodius atque concinnius uel adornari, uel contegi
 possint.
[2,518] Quodcumque conatus sis tu, a me  hoc minore negotio perfici : quod ego
 perfecerim, nullo abs te conatu confici potuisse.
[2,519] Verum me  tua illa leuicula ridiculaque studia despexisse : te nostra
 haec grauissima atque acutissima  desperasse.
[2,520] Utinam uidere mihi licuisset, e ciuibus uestris eloquentiae Tullianae non
 uerbis  assertorem modo, sed aemulatorem quoque maximum Iulium Pflugum, qui,
 quoniam et uir est  candidissimus, et amicus tibi, orasset me donarem amicitiae
 uestrae querelas meas.
[2,521] Te uero, qua est  singulari uirtute praeditus, monuisset, desisteres ab
 iis intemperiis, neque me uocares impudentem :  cuius uitae {35} rationes ea
 pudicitia, eo pudore constant, ut nihil sit quod obiici possit mihi,  quam
 quod te serius, atque par erat, furentem compescui.
[2,522] Neque mendacis nomen obiiceres, qui ita  mendaces odisse consueui, ut
 haec una fuerit caussa, qua te, a meo ingenio auersissimum,  detestarer.
[2,523] Neque furiosum me diceres, sed te ipsum, cuius facibus sceleratissimis
 totius literarii  orbis concordia conflagrauit.
[2,524] Nihil enim me sedatius, nihil aequabilius in ciuili societate, in coetu
  hominum, nihil magis cedens instanti amico, nihil obsequentius honesta postulanti.
[2,525] Ita uero M-  Brutum libertatis uindicatorem, furiosum uoces, licet.
[2,526] Sic Aristogitonem, sic Cynegirum, sic  Thrasybulum.
[2,527] Qui, quales ciues sui esse deberent, praeluxerunt exemplis, quales hostes
 essent  praeclaris illis facinoribus sub reipublicae oculos subiecerunt.
[2,528] An uero id quoque ignoras tu,  magnanimitatis esse partes duas ?
[2,529] Alteram, qua iniuria toleratur, alteram qua ulciscimur.
[2,530] Illa  polluisse Achilles dictus est.
[2,531] Hanc Aiax illi praetulit adeo, ut mortem mori maluerit, quam ea, quam 
 putaret, uilitate superari.
[2,532] Illa prior uirtus nos diu atque etiam diu nimium tenuit, Erasme.
[2,533] Cum in  centuriis tuis maximas faceres digressiones, uti fingeres fabellas,
 quibus theologos nostros, nihil de  te tale merentes, etiam nominibus appositis
 proscinderes scelerate, nemo nostrum uerbum fecit.
[2,534] Silebamus miserrimae tragoediae spectatores, iniqui ciuibus Christianis
 optimis uiris, quasi nihil ad  nos pertineret.
[2,535] Cum te ipsum in stultitia tua, non tanquam in speculo, sed perinde atque
 in regno tuo  collaudabas, affuimus, operam dedimus in concione, facile passi
 sumus semel id euenisse, quod  nondum contigisse dicerent sapientes : inuentum
 aliquem, atque extare tandem, qui se ipsum probe  nosset.
[2,536] Cum obliquos illos tuos cuniculos agebas in arce theologiae Christianae,
 per quos  manipulares uestros ad eam subruendam summitteres, nihilo magis commoti
 sumus.
[2,537] Erat enim satis  animorum propugnatoribus nostris, qui detectis insidiis
 tuis, illos caelestibus stipati praesidiis  deiecerunt.
[2,538] Et nobis non deerant munimenta, quibus obsepta uallataque pectora pro nostris
  moenibus excubare tuto possent.
[2,539] Ubi uero per miserrimas religionis nostrae ruinas ad eloquentiae  euersionem
 atque excidium gradus adiri atque {36} ascendi abs te coeptus est, quae olim
 futura  prospexissemus, neque impendentia pertimuissemus, ea iam infesta, quod
 reliquum erat, depellenda  fuere.
[2,540] Itaque in altera illa eiusdem magnanimitatis castra confugiendum est nobis
 fuit, cuius fidem  opemque aduersus impressiones tuas tumultuosas imploraremus.
[2,541] Quae magnanimitatis pars, si te ex  improbissimis latebris consiliorum,
 quo teipsum abdidisses, erutum, conata est efficere, ut animo  esses cultiore
 atque compositiore, est profecto quod debeas nobis, quorum studiis atque  contentionibus
 compulsus es ad eam suscipiendam uiuendi rationem, quae ab ineunte aetate tibi
  fuerat ingredienda.
[2,542] Haec erexi ego trophea meo Marte, sine Theseo, Hercules alter excetrae excisor.
[2,543] Quis igitur audebit se uigiliarum mearum pro autore gerere ?
[2,544] Quis ad hanc tuam expeditionem  nomen dabit ?
[2,545] Libri tres de Exemplis eloquentiae amissi sunt mihi.
[2,546] Expecto suspensus animi quid  rerum acturus sit plagiarius.
[2,547] Quod si quis, ut tibi gratum faciat, hoc ipsum de oratione mea mentiri
  audeat, profecto haud paruum ille sibi malum quaeret.
[2,548] Nam certe cum huiusce fallaciae mihi in  mentem uenit, uix equidem risum
 continere queo, tanta te animi commotum perturbatione, ut  subornaturus fueris
 ex amicis tuis unum quempiam, qui sese tibi inimicum profiteatur, plus apud
 te  potuisse mentis consternationem, quam amicitiae ius illud, quod Deus Opt<imus>
 Max<imus>  non solum foederibus humanis praeesse uoluit, sed etiam caelestibus
 coniunctionibus moderari  iussit.
[2,549] Tu nihil pensi habeas, tu illius amicitiae, modo ego meae laudis parem
 faciam iacturam ?
[2,550] Videamus cuiusmodi uir, qualis sit ciuis, qui ut aliena prodigat, profundit
 sua ; ut aliis malefaciat,  bona sua disperdit ; ut alienam proterat sapientiam,
 ipse desipiscit.
[2,551] Tantum in te potuit uecordia, ut  ex mei odio, tui osor factus sis ?
[2,552] Detectae sunt artes, Erasme, tuae plusquam Punicae.
[2,553] Patent astus,  doli, fraudes, turpes, foedae, perfidiosae ; quare quibus
 tu illudere nobis putabas, tibi ipsi imposuisti.
[2,554] Egredere ex optimorum uirorum coetu, egredere furia, nimis diu tulimus te.
[2,555] Nam quid aliud est hoc,  quam summittere percussorem, qui mihi uitam adimat ?
[2,556] An nescis tu nominis mei sacram  memoriam, sancta monumenta quauis mihi
 uita cariora ?
[2,557] Age tandem produc {37} Phormionem  tuum.
[2,558] Deus immortalis, quid fiet illo, cum a me certis in locis orationis meae
 interrogatus nihil  responderit ?
[2,559] Quis enim uestratium omnes eas excussit sedes, unde accepta quamplurima sunt ?
[2,560] An  uero iustis conquestionibus librariorum incuriam detestari sciet ?
[2,561] Quorum culpa inertissima ea  oratio foeda atque deprauata in uulgus ita
 exiuit, ut etiam barbarum uerbum, quod in margine quasi  pro glossemate apposuerat
 amanuensis, quoniam quae in contextu legebantur, ea in significatione  sibi
 essent obscuriora, expuncta legitima uoce, semel atque iterum substituerint.
[2,562] Verum fac illi haec  omnia in promptu esse, eruditione admirabilis sit,
 diserte loquatur, librarios accuset, omnia diuinet,  an uero ostendet etiam
 commentarium meum, meditantis manum, oculos, mentem ipsam, alia atque  alia
 capita persequentis ?
[2,563] Quae, peruerse uetule, apud me etiam nunc extare manu mea scripta,  deleta,
 inducta, ut pretio ascribam, quae abiicere solitus essem, tua prauitas in caussa est.
[2,564] Pro Dei  atque hominum fidem, non licere mihi editis in uulgus mille exemplaribus,
 igni absumere  commentarios, quorum exemplo illa descripta sunt ?
[2,565] Qui, quoniam haud primo quoque rerum  apparatu sequuntur uerba, atque
 iccirco non pauca inuerti interdum necesse est, non sine periculo  nostri nominis
 superesse possunt.
[2,566] Deprehendetur enim hebetudo mea, ignauia, tarditas, fortasse  etiam barbaria ; 
 non illa tua supina, praeceps atque natiua, sed intentus animus ad rem ipsam,
 multo  plura mandat manibus, quam quantum exhaurire possint.
[2,567] Qui scis an magistratus interuenerit  salutandi caussa ?
[2,568] Quid si amicorum officia, manum uti de tabula tollerem, coegerunt ?
[2,569] Quid si  opulentiores ciues, uicini, affines, otio suo negotium mihi fecerint ?
[2,570] Quid strepitus familiarum ?
[2,571] Quid his in uindemiis mulionum, ueterinorum, carrorum tumultus tam grandis
 ut ne tonitrua  quidem exaudiri possint ?
[2,572] Non licere haec, inquam, mihi per tuam peruersitatem flammis dedere ? 
 ut, cuius nominis labem multa cura, multis deleuerim laboribus, id nomen nisi
 prolata atque edita  atque cognita labe illa, mihi {38} amittendum sit.
[2,573] Tanta est immanitas tua ut, quod uirtus ac  decorum suasit, ista efferatissima
 barbarie prohibeatur.
[2,574] Nam ut primum hunc abs te rumorem  dimanare sensi, esse illam non unius,
 sed multorum farraginem cucullatorum (haec sunt enim atque  alia similia uerba
 tua satyrica, quibus puram illam eloquentiam deformasti), ad existimationem
  meam pertinere ratus sum, si rem ipsam pro teste superstitem conseruarem.
[2,575] Cucullatorum uidetur  ille stilus tibi, qui negares semper, intra eorum
 claustra septaue quicquam, praeter muta pecora  contineri ? idque ualido quippe
 argumento, propterea quod, inquis, mutis piscibus uescerentur.
[2,576] Quorum eam tu ciborum moderationem, non solum una cum cucullo, uerum etiam
 cum modestia  abiecisses.
[2,577] Extant, extant liturae uiri huius manu, mente, cogitatione factae, quae
 tui nominis  sanguine aspersae, quin a praeuaricatoribus tuis agnoscantur,
 fieri non potest.
[2,578] Mene Lutetiam  commigrasse, ut te de insolentiae tuae arce deiicerem ?
[2,579] Haud profecto tantum fuit itineris  suscipiendum.
[2,580] Nimis te magnum facis, Erasme : ad tuam molem tantis apparatibus nihil
 opus est.
[2,581] An uero in te tantum existimasti, quem tecta mea ita capere non possent,
 uti te Lutetiae conquisitum  confutaremus ?
[2,582] Meis in aedibus sub Dialogi tui clypeo latitantem captiuum feci : nolentem
  deprecaui, uinxi : negantem esse hostem, amisi manu ; nunc peiora molientem
 si confodiamus,  dices nos armorum caussa Parisios adiisse.
[2,583] Ergo quem deflagratae eloquentiae cinere obruimus  olim, nunc in gloriae
 nostrae incendio conflagratum conficiamus.
[2,584] Caesar Lutetiam propter  Erasmum, ac non propter Lutetiam Erasmus a Caesare
 uictus est.
[2,585] Nam me beatum pusillo, sed certo  Lare, nec sordido nec inurbano, taedet
 iam admodum quotidianarum peregrinationum, quae mihi  carissimum thesaurum
 temporis suffurantur.
[2,586] Libri mei mecum sunt, eorum opera, consilio,  benignitate fruimur.
[2,587] Si quid mihi probatur, aut intelligitur minus, aequo animo fero, amplio
  iudicium, contentus horas uulgi fefellisse.
[2,588] Neque enim meum uenditare, sed aliena iudicia emere, id  uero in lucro
 esse deputo.
[2,589] Nego iterum a me ullum unquam mortalium, annum iam quartum  decimum, non
 solum consultum, sed ex iis quoque, qui paulo sint in literis mediocrius promoti,
 ne  {39} conuentum quidem dico.
[2,590] Ita regio haec literarias curas non negligit modo, sed irridet  quoque.
[2,591] Si quem paulo eruditiorem obtulit fortuna mihi, nihil minus quam literas
 inter nos  agitamus, leuiculas sed suaues confabulationes : de bellis, de tempestatibus,
 de concordia  principum, de armentis equarum, de uenatione.
[2,592] Ubi collibitum est animo meo secedere in loca  secretiora, adsum egomet
 mihi atque etiam praesum acerrimus uindex ueritatis.
[2,593] Qui uero aut  infantem, aut pupillum ratus est, nae is tales fortasse
 haud multos habuit domi suae curatores.
[2,594] Neque enim qui sic uixisset, ita loqueretur.
[2,595] Nescit ille ueterum pene omnium plus centum libris  examinatam eruditionem ?
[2,596] Nescit me priscorum negligentiam in prodendis simplicibus  medicamentis,
 recentiorum imprudentiam in ueteribus castigandis, solum omnium prudentissime
  emendasse ?
[2,597] Nescit criticis dialogis multis, non caeteros medicos modo, sed Galenum
 quoque, sed  Aristotelem ipsum ad ueritatis metas reuocasse ?
[2,598] Nescit mihi iampridem alteram elaboratam  orationem, qua illi ostendam,
 quis ipse, quis ego uir siem ?
[2,599] Eam equidem hactenus suppressi  amicorum rogatu, qui me humanae monerent
 fragilitatis : plus parcendo interdum acquiri gloriae,  quam insectando ; ne
 uero eam cruentam facerem uictoriam, quae mihi a Deo immortali de  superbissimo
 hoste data concessaque fuisset.
[2,600] Quid amplius uellem, quam uicisse ? quam unum  omnium Dodonaeo tintinabulo
 silentii seruitutem imposuisse ?
[2,601] Etiamne cum cadauere, quod  fecissem, exitiabiles inimicitias perpetuarem ?
[2,602] His ego rogantibus, dignitati meae consulentibus  quid responderem ?
[2,603] Facile itaque uinci passus sum, qui pro uerissima uictoria mea sese me
  commonefacere praedicarent.
[2,604] Dedi manus.
[2,605] Quid enim amplius ei facere possem, quam sibi fecisset  ipse, qui suae
 famae, sui nominis decoctor extitisset ?
[2,606] At opinor, poetica monumenta mea sordent  uiro, Latinae linguae, Romanarum
 munditiarum deliciis, qui ipse Latio plus attulit flagitii atque  peregrinitatis,
 quam quisquam unquam puritatis atque elegantiarum hauserit.
[2,607] Praeterea qualia nostra  sunt, multa uidet euomi quotidie inter popinones suos.
[2,608] Vulgaria sunt, sordida sunt, inepta, aliena.
[2,609] Epistolae affixae barbarae, semigraecae, conquisitae, corrogatae, emendicatae
 {40} e puellulorum  exercitiis, sordidorum prouerbiorum centonibus consutae,
 consarcinatae.
[2,610] Nomen ergo meum  postquam illius testimonii luce caruit, obscurum fuit.
[2,611] Neque aliunde aut oraculum, aut Olympiorum  iudicem petere cuiquam ius
 fasque est.
[2,612] Quem censor iste praeterierit modo, nedum ut notam  ascripserit, is literaria
 tribu amotus, exulet.
[2,613] Theodectes ego, cui librum suum Erasmicus nescio quis  Aristoteles dono
 dederit, ad edendum.
[2,614] O miserum poetam, cuius ego fabulae actor sim.
[2,615] O eumdem  prudentem.
[2,616] Nam quid miserius, quam pro aliena gloria laborare ?
[2,617] Quid tum autem prudentius, quam  certo consilio ineuitabiles Erasmi manus
 effugere potuisse ?
[2,618] Quippe quem procul missilibus suis  meo impetitum impetu spectet tutus.
[2,619] Siue ille occumbat, laudem reportataturus, siue uictor saeuiat,  impunitatem.
[2,620] Iam quanta illum spe subornatorem meum prius inflatum, nuper decidisse dicas ?
[2,621] Qui  cum meum nomen ferocissimo cani lacerandum obiecisset, ex metu suo
 uictoriam mihi comparatam  intuetur.
[2,622] At uero, Erasme, postquam tu non respondisti mihi, postquam docti negant
 omnes uel  minimae obiectionum mearum a quoquam, etiam qui te sit impudentior,
 respondi posse, uolitatque  per ora hominum oratio illa, eorum quoque qui tibi
 amici fuissent antea tanta gratia, ut ab ipsa  natura eloquentiae parente edita,
 non a quoquam scripta uideatur, quare tacitus sedet ille, neque sibi  tantum
 laudis uindicat, quae sit sua ?
[2,623] Quid enim illa temperatius, ubi uir bonus agendus est ?
[2,624] Quid  subtilius, ubi disputandum ?
[2,625] Quid doctius, si qua tibi tuisque ignota loca sunt excutienda ?
[2,626] Quid  porro incitatius, ubi monstri caput istud teterrimum petendum, ubi
 feritas expugnanda ?
[2,627] Quid tota  illa pressius ? limatius ?
[2,628] Quid, quod omnes tam affectant, non pauci quid rei sit id nesciunt, multi
  frustra quaerunt, Atticum magis ?
[2,629] Nam artem ipsam si desiderari in ea dicam, reclament ii, qui  quanto magis
 eius scientes sunt, tanto maiorem agnoscunt ibi.
[2,630] Sin assentiar, tum te igitur captum,  deceptum, circumuentum lamenteris.
[2,631] Credo quod erat e Ciceronianarum frustulis orationum  tessellisque composita
 misere, atque inepte conferruminata, eam ille ille praeclarus autor tuus pro
  sua recipere noluit.
[2,632] {41} Ne puerilibus deliramentis ex impudentia sua atque imprudentia mea
  negotium tibi exhibuisse uideretur.
[2,633] An contra, quoniam minime talis esset, ueritus est, ne qui pro  Cicerone
 diceret, minus secundum Ciceronem loqueretur ?
[2,634] At comparetur ea cum illorum scriptis,  quos eius autores faciebas.
[2,635] Videamus quid rei absterruerit eum uirum, cui illam certis argumentis 
 reddi restituique posse dicis.
[2,636] Hanc uero meam praedicationem, si pro insolenti haberi petis, haud  aequum
 postulas, Erasme.
[2,637] Licebit enim mihi tanquam alienam, uti tu deblatteras, rem, orationem 
 illam et admirari et efferre laudibus.
[2,638] Itaque qui eius me autorem uerum putant, eis ne sit dictum :  uni tibi,
 qui non putas, dictum sit.
[2,639] Tu uero interea istud tuum, quod fingis, spectrum, ubi terrarum  tandem
 collocas ?
[2,640] Ubi tui metu trepidum delitescit ?
[2,641] Tanto, tam praeclarae in cursu laudis, quare  non iniicit manus suas ?
[2,642] Metuit te confossum scilicet, cuius integras uires contemnebat.
[2,643] Pro  Cicerone ausus est aduersus te uiuentem florentemque dicere : pro
 se ipso, quem et impudentem  appellas et mendacem, tibi iam ab sese iugulato
 respondere pertimescat ?
[2,644] Ergo tu illi unus uisus es,  quem dignum existimaret conuiciis suis, quae
 tibi uerissima faceret seuerissimus objurgator :  indignum uero cui nomen suum
 obiectaret ?
[2,645] En quo res tuae uti redierint, fecisti miser, quasi te hac  indignitate
 dignum ducat.
[2,646] Verum mihi hac in parte diutius immorari neque aperta calumnia patitur,
  neque meus pudor sinit.
[2,647] Nunquam es a me uisus, Erasme, non tuum mihi quisquam os durissimum  ostendit.
[2,648] Sed tu ipse peruersam impotentis tui animi malitiam ostentasti.
[2,649] Nam de theologis nostris  quae mentirere, quominus iis haberem fidem,
 uetabat eorum simplicitas, tua fraus : illorum  uerecundia, tua impudentia : 
illorum doctrina, tua inscitia : illorum apud principes uiros gratia, tua  inuidia.
[2,650] Vera tamen eorum aliquot, quasi essent, suspicabar interdum.
[2,651] Quippe homini tam grandi  natu, praesertim cui iam mentiendi crimen ab
 optimo quoque adeo frequenter esset exprobratum, in  mentem uenire posse, uti
 mentiretur, difficile mihi erat ad persuasendum.
[2,652] Nunc uero cum iidem illi  te non solum insanum, uerumetiam prauum ostenderint,
 quod ex eorum uerbis colligebam, ex hac,  quam nunc fabricatus es, calumnia,
 palam uideo.
[2,653] Ergo cum tantum audaciae satis sane mirari non  {42} queam, admonitus
 sum a quodam loco orationis meae, cuius argumento tantum occepisse  insaniae
 uideri potes.
[2,654] Ibi enim cum multas uariis e scientiarum fomitibus accensas faces ori tuo
  impudenti admouissem, addidi ego et id : me mihi ab aliis dictata rudi atque
 impolito militi, quae  narrarem tibi.
[2,655] Quibus e uerbis utrum tandem mauis elici quod tuis faciat obiectionibus,
 orationisne  autorem non esse me, quoniam id nunc ita negare uisus sim, an
 conuinci mendacii, quia quod ultro  confitear, hoc uerum non sit ?
[2,656] Nam profecto cum utrumque obiicias nobis, alterum euenire necesse  est.
[2,657] Unde igitur potissimum initium sumam defensionis meae ?
[2,658] Quid capiam consilii ?
[2,659] Qua ratione,  quibus artibus, tantis me explicem impedimentis ?
[2,660] Cui, neque operis mei tam praeclara laus,  praesertim inimici surrepta
 dolis, amittenda est : neque tantum tam foedi criminis dedecus, a  mendacissimo
 obiectum hoste suscipiendum.
[2,661] At tu, per Deum immortalem, deprehensus, Erasme,  quid facis ?
[2,662] Eludis, elaberis lubricus, negas ; sed fortiter atque inuicto uultu negas.
[2,663] Producta contra  te scripta tua dissimulas, animi tui profers simplicitatem,
 rerum minus aequos aestimatores, minus  candidos, magnis conquaestionibus detestaris,
 abs te aliam in partem dicta atque a bonis uiris  accipiantur.
[2,664] Hoc igitur faciam ?
[2,665] Nam puto te nihil ad ea responsurum, quin sexcentis in locis, iis  freto
 artibus tibi, pro nobis contra te respondisse uidearis.
[2,666] Faciam igitur ?
[2,667] Minime.
[2,668] Nam qui me tui  dissimillimum esse iudicatum maximae meae laudi ascribere
 solitus sim, si tuis insistam uestigiis,  nolim huius tam sanctae existimationis
 iactura hanc imminentem effugisse uideri tempestatem.
[2,669] Contra igitur faciam ; dixi, Erasme : illa quae aduersus te sentirem, ab
 aliis dictata.
[2,670] Dixi.
[2,671] Ergo  utrum mauis in illis mentitum me, an uera dixisse ?
[2,672] Quid si utrumque tuo magno cum pudore, mea  maxima cum gloria ?
[2,673] Age mentitus sum.
[2,674] Ego enim orationis illius autor, etiamsi non uino, quo te  differcis sed
 inuidia, qua rumperis, disrumparis : quominus sim, sed solus inquam, tota tua
 barbaria,  tota illa tua immanitate efficere nunquam poteris.
[2,675] At horum nos, Erasme, mendaciorum nihil  profecto pudet.
[2,676] Sunt enim artis, non hominis.
[2,677] Te uero tantum Rhetorem, sic enim te ipsum uocas  ubique, qui ubique tamen
 Rhetoras plenus amentissimae leuitatis, tanquam nugas irrides, tantum  artis,
 tam apta fultum dissimulatione attingere, nedum ut {43} assequerere, non ualuisse ?
[2,678] Nam in  te qualia uiolentius intorqueri tela potuerunt, quam quae a doctissimo
 quoque mihi suppeditata  simularem ?
[2,679] Erat res mihi non tecum, sed cum multorum opinione, quam de te delicatiores
  laborisque fugitantiores, summa cute decursis libris tuis ac uix delibatis,
 misere nimis ac temere  imbibissent.
[2,680] In eiusmodi pectora, subtiliora paulo argumenta aegre admittuntur.
[2,681] Tanto minus mea  tunc, cuius oratio illa uix titulo praelecto indigna
 eo tempore uisa est, quae porro legeretur, quoniam  domesticae gloriae aura
 contentus sero meae famae nominisque cursum ancipitibus iudiciorum  tempestatibus
 commisissem.
[2,682] Quo tempore, Deus immortalis, quanta strue quantaque congerie  librorum
 tuorum stipatum circumstrepebant adolescentium sodalitates.
[2,683] Qui solidiores e ueterum  lautitia cibos aspernati, ad tua ientacula miseri
 confluebant.
[2,684] Quae igitur auxilia in arcibus, quas olim  tenuissem, magno tumultu, noctu
 ascensis frequentibus ad murorum pinnas funiculis, ad hoc nouum  genus tormentorum,
 aduersus hostium magnum numerum simulassem, hoc eodem gregales illos  delusi
 tuos, qui cum me nouum atque obscurum spernerent imperatorem, quasi triarios
 quosdam, a  quibus argumentorum meorum robur in ultimis subsidiis foueretur,
 pertimescerent.
[2,685] Igitur illa tela,  illa consilia, ille impetus, mea fuere.
[2,686] Quae si de robore, si de pectore, si de corycio atque pharetra  mea tuum
 in exitium deprompta sunt, miraris e nostro uulnere sanguinem tuum secutum ?
[2,687] Nam uter  stultior sit ?
[2,688] Tu, qui me tam stultum putasti, ut ea insererem orationi meae, quae mei
 me laboris  gloria defrauderent, an ego, id si fecissem ?
[2,689] Nisi amentiam tuam alia corrigere uelis insania,  malisque a subscriptore
 meo mihi data uerba, cum ea scriberem, quasi ne illa quidem, quae mihi  dictarentur,
 intellexissem.
[2,690] Fabrum quempiam tuae classis Caesarem Scaligerum putasti, insane ?
[2,691] Cuius spiritus arrogantia omnium bonorum gloriam difflare conatus est.
[2,692] Propone uero mihi tu  recentiorum tuorum, quos uelis, elige audacter,
 obiice, eorum pace dixerim, eruditionem atque  eloquentiam ita admirabor, ut
 perlibenter talem mihi summis uotis expetendam putem.
[2,693] At uero si ita  intemperantiam tuam aemulantur, ut sibi nomen meum me
 commodaturum sperent, minus sapienter  sciteque alieni ingenii inierunt rationem.
[2,694] Nam uter stolidior tandem fuerit ?
[2,695] Egone, qui nesciam  {44} quod in periculum me coniiciat, quoque ille progredi
 nolit, me propellat ?
[2,696] An ille, qui siue  inepte falsa dicat, hoc ipso stultissimus sit : siue
 apte appositeque profiteatur, tum uero sit quouis  amente insanior.
[2,697] Nullo periculo, nullo metu, quis enim uaecors sit, ut bona in caussa timeat
 non sibi  uiuenti uidentique gloriam e manibus eripi, sed ea ipsum sese defraudare ?
[2,698] Nam multos mortales  arbitror ego eo esse ingenio, ut aliis argumentis,
 alieno labore laudem sibi quaerere instituerint ; ut  aduersus tam tetram belluam
 cuipiam nomen suum subiecerint, uti id facerent, ad hoc uero adduci  nunquam potuisse.
[2,699] Ergo hoc ita, uti dixi, mentitus sum, ut te, quae tu dixisses, ostenderem  mentitum.
[2,700] Quid quod me uera, mentiendo, dixisse superius indicaturum pollicebar ?
[2,701] Hoc igitur  agamus.
[2,702] Nam quem me putabas, cum illa scriberem, Erasme?
[2,703] Tantis locis usum, tantis argumentis,  qualia tu refellere aut infringere
 nullo consilio posses, meo e penu omnia tibi illa deprompta  apposuisse ?
[2,704] Minime uero id fieri potuit.
[2,705] Quid enim scimus nunc nos, quod ex autorum libris ad  uitae nostrae rationes
 non accommodauerimus ?
[2,706] Loquuntur uero etiam nunc maiores nostri suis in  monumentis, non animae
 tantum diuinitate immortales, sed etiam mentis suae praeclaris operibus  adhuc
 superstites, pro nobis.
[2,707] In quibus consulti etiam dictaturi sunt multo maiora, quam quae tu  dudum
 exhorruisti, suis e fontibus flumina illa deducturi, quibus incendia tua extinguerentur
 ipsa :  tu obruerere.
[2,708] Quanquam humanius a me factum fuisset, si nomen meum ultro labores suos
 deferenti  accommodassem, quam tu, qui omnium saeculorum autoribus, compilatis
 argumentis sententiisque,  ingessisti tuum.
[2,709] Et consultius fecisses tu, si colloquiorum tuorum nugas, puerorum quos
 erudiebas,  nomine edidisses.
[2,710] Quantum enim illis aetas ueniae postularet, tantum abesset abs te uituperationis,
  quam illis deliramentis es consecutus.
[2,711] Praematuro namque plausu ab imperitis atque supinis recepta  commessatoribus
 tuis primo, postquam diligentius eruditorum prudentia obseruata sunt, facillime
  celerrimeque defloruerunt.
[2,712] Verum me altius obsedit animi dolor iustus, quam aut res, aut persona 
 merita fuit (tametsi haec ita me aut dixisse, aut scripsisse, aut etiam cogitasse
 de illo putetis uelim),  ut praeludia quasi sint quaedam modo, solidae uero
 scenae supersint, in {45} quibus Herculem  uerum, sed sanum illum acturi sumus.
[2,713] Sileat, loquatur, obloquatur, cauilletur, mentiatur, ille aut pro  illo
 cuicui collibitum fuerit, susque deque habebo.
[2,714] Nam profecto, dicam enim quod sentio : dicam  eius me conuicia non modo
 sine timore, sed etiam cum aliqua spe gloriae semper expectasse.
[2,715] Quippe cum uiderem eloquentissimo atque sanctissimo cuique ab hoc fieri
 negotium : quoniam  uirtute mea illius odium promereri non possem : eius otio,
 uirtutis cuiuspiam, quae in me esse  deberet, facerem apud posteros opinionem.
[2,716] Etenim si iste uniuersae religionis sanctas cerimonias,  leges, mores,
 ritus, sacra omnia, quae Dei Opt<imi> Max<imi> manu et scripta et tradita nobis
  essent, non solum improbauit, ut ipse contemneret, uerum etiam dissuasit,
 ut de hominum  pectoribus delerentur : si ieiuniorum, statarum precum, uirginitatis
 statum, quibus Deo immortali  simillimi essemus, labefactauit : contra, si
 ignobilitatis sordes collaudauit : si stultitiam encomiis, ut  ipse pergraecatur
 semper, non solum ita in animos induxit suorum, ut in se ipso integram,  nihilominus
 retineret, sed etiam quasi mentis nostrae principem atque moderatricem, Dei
 Opt<imi>  Max<imi> asseclam in caelo pro numine adorandam collocauit (quo nihil
 fieri potuit sceleratius :  quid enim Deo attribuatur, quod ipsum non sit Deus ?) : 
 si igitur optima quaeque uituperauit,  pessima collaudauit, quid ille
 amplius aut uituperatione sua ad meam existimationem augendam,  aut collaudatione
 ad laudem minuendam comparare fortius potuisset ?
[2,717] Ergo uerendum fuit cuiquam,  ne illius ego aduersum nos calumniam magni
 facerem ?
[2,718] A qua neque M- Tull- Ciceronem, neque  religionem nostram tutam habere
 potuerimus ?
[2,719] An ab eo laudes iucundiores gratioresque, quam  conuicia sperarem, qui,
 et foedissima hominum monstra ab eo summis laudibus in caelo collocata,  contra
 aurea ac diuina ingenia de eodem detracta caelo, quod essent uirtute sua illa
 consecuta, aut  occultis petita offensionibus, aut subdolis praeterita dissimulationibus,
 aut aperta impudentia  impugnata animaduertam ?
[2,720] Fuit olim tempus, illud fuit, cum multos, quos ille scribendo  celebrasset,
 summos uiros putaremus.
[2,721] Ii, si saperent, maluissent illius periculo tantos credi, quam  sua ipsorum
 opinione, quam ex illius adulationibus cepissent, tales sese prodidisse.
[2,722] Nullius  apponam nomen, nihil enim cum {46} illis mecum, praesertim cum
 se ipsi qui sint, satis indicent.
[2,723] Legantur monstra quae circumferuntur, non libri.
[2,724] Cuius iudicii mei, eorum neminem pigere decet.
[2,725] Nam si quis sese improbat, mecum et sentit et facit : sin sese ita commendat,
 ut aliorum iudicium  meruisse credat, ne me tam barbarum putet, ut ueram laudem
 mea obtrectatione obtritam uelim.
[2,726] Quod si eorum aliquis ita male nunc secum agi conqueratur, ut extremam
 laudis suae fortunam  aduersum me tentandam existimet, paratum me sentiet non
 minus ad excipiendos ictus, quam ad  inferendos, promptum.
[2,727] Neque enim, qui me in acie nunquam uiderit fugientem, in umbratili hac
  literariorum ludorum pugna cedentem arguet.
[2,728] Audieram aliquando Germanum quendam orationi  meae respondisse, uerum
 ea fama et propior rumori fuit tunc, et postea cum omni memoria emortua  est.
[2,729] Suggesserat, opinor, cuipiam Erasmus tela, quae in me iacerentur, ne hoc
 quoque uersutiae  genus in ipso, qui omnia profiteretur desideraremus ; ut
 alieni nominis discrimine, sui stomachi  cruditatem fouere posset.
[2,730] Utinam id ita sit : plures profecto Erasmi errores aperientur, sed noui
 illi  atque illustres, quam ut legitimum in numerum referri queant.
[2,731] Qui dum a me condonantur, temporis  usuram capere prudentiae est.
[2,732] Sin acrius, aut propius instabit, ueniam amplius non merebitur, quam 
 silentio impetrarat.
[2,733] Nolo persequi caeteras ineptias illarum literarum ; neque id nunc mihi
 aut  consilium, aut propositum est.
[2,734] Sed in me finem dicendi faciam, qui in illo maledicendi non possum.
[2,735] Ac quanquam de homine amico atque bene de uobis merito quicquam sinistre
 scribi minus aequo  animouos, P- Merbeli atque Io- Baptista Laurentia, laturos
 putandum est, tamen si propius  candidiusque caussam meam cognoscatis, haec
 a me dicta, ut quis esset iste Scaliger intelligeretis,  aequi bonique consulturos confido.
[2,736] Ea enim epistola, quam ad me perferendam curauistis, ita pro se  loquebatur,
 ut pro me mihi haud aliter dicere licitum sit.
[2,737] Ac tametsi naturae ueluti legibus  quibusdam concessum est, uti iusto
 dolore qui permouentur, conuiciosa uerba iacere sine  reprehensione possint,
 eoque Erasmi debeat misereri me, quem furere clamitat : tamen nunc is ita 
 sit ferendus, si non prius insanisset.
[2,738] Quo magis miror eam uestra opera ad me peruenisse epistolam,  ut et missam
 uelle uideremini, et misisse, quasi {47} dedignaremini.
[2,739] Nihil enim a uobis literarum  addidistis.
[2,740] Verum ita ut manu sua scriptam ad uos dederat Erasmus, integris titulis
 uestris, addito a  tergo meo nomine, ad quem nuntius dirigeretur.
[2,741] Id consilii, si ea est a uobis initum ratione, ut me  despicatui haberetis,
 equidem uos mirifice laudo, nusquam enim peius horas uestras unquam  collocastis.
[2,742] Nam id profecto est de composito inter Erasmianos constitutum, ut mei nominis
  nusquam faciant mentionem : sic enim miserrime atque perditissime deletum iri.
[2,743] Sin hoc astu, id  quod de uiris cum doctis, tum probis, minime crediderim,
 inter uos de compacto gestum est, ut  quasi a uobis exciderit, neque ille uoluerit
 barbaro mihi atque ignobili tantos thesauros  communicatos, fidem uestram equidem
 haud parum suspicio, qui amico tam commode morem  gerere uoluistis.
[2,744] Ac mihi quidem homini non inhumano facile fuit, non solum altercationis
 studia,  uerum etiam memoriam deponere inimicitiarum, quas cum Erasmo suscepissem.
[2,745] Quoniam, qua id  caussa factum fuerat, abolitum esse uidebatur.
[2,746] Abstinebat iam ille, siue metu, siue alio consilio ;  nihil ad nos.
[2,747] Abstinebat tamen ille a religionis nostrae uulneribus refricandis, quae
 ipse auidissime  intulisset.
[2,748] Ciceronis calumniam ipsemet mitius interpretabatur.
[2,749] Dederat poenarum satis hoc ipso  nobis, coactus aliter loqui, tametsi
 sentiret idem.
[2,750] Nunc uero cum a M- Tullii Ciceronis odio, in  monitoris inuidiam linguae
 uertit acerbitatem, iure meo renouaui meorum operam studiorum ut  quod periculum
 nouo conuicio, illius petulantia intendebatur mihi, praesenti fortique animo
  depelleretur.
[2,751] Ipsa libertas, ipsa ueritas, ipse pudor iniecerunt manum mihi, atque in
 praesidio  patrocinii, haud sane inuitum, aut nolentem continuerunt.
[2,752] Ego uero, neque uestrum, neque ullius  unquam boni inimicitias appetiui,
 multas effugi.
[2,753] Omnes, quod in me fuit, deleui.
[2,754] Amicitias uero  semper ambiui, nunquam extinxi, nedum oppresserim.
[2,755] FINIS.