[1,1] {1} Aduersus Desiderium Erasmum Orationes duae,  eloquentiae romanae uindices.
[1,2] {3} Iulius Caesar Scaliger optimis adolescentibus S<alutem>- D<at>-.
[1,3] Quid in promptu magis futurum sit uobis nescio, admirarine audaciam meam,
 qua cum et nominis  obscuritate, et eruditionis inopia premerer, ausus sim
 tamen oratoris nomen profiteri, an irridere  stultitiam qua aduersus receptam
 de Erasmo opinionem ad scribendum animum appulerim, an  ignauiam stomachari,
 qui tanto post tempore hanc ediderim orationem.
[1,4] Caeterum si quis ueterum  consilia explorata habeat, nequaquam, opinor,
 is mihi uitio uertet, qui in luce uestra nomen meum  illustare tentarim.
[1,5] Fecerunt id complures olim ueterum adolescentes C- Cotta et C- Caesar is
 qui  postea dictator fuit, aliquotque foeminis caussas actitasse, nequaquam
 turpitudini ascriptum fuit.
[1,6] Erasmus uero maledicendo male audire meritus est, ut sibi non dictum sed
 responsum putet.
[1,7] Ea  merces est lacessentium, ut par eis gratia referatur, praesertim cum
 ille non errorum odio ad  maledicendum, sed maledicendi studio ad errandum
 descenderit.
[1,8] Quod uero ad tertiam instituti mei  partem spectat, quo consilio hactenus
 orationem illam edendam distulerim, nemini admirationi  esse debet, qui, quibus
 in locis, quibusque temporibus, quasue inter gentes agam, compertum  habuerit.
[1,9] Agennum oppidum est Aquitaniae, ut incolae iactant, princeps.
[1,10] Caeterum neque  historiarum, neque ullius memoriae fide, ea fama illustris est.
[1,11] Nominis umbra modo Ptolomeo et  Plinio, si tamen Agesinates iidem sunt, nota.
[1,12] Ager ubertate soli incertum est prositne magis incolis,  an officiat ;
 ita annonae spe suspensi omnia munia, non ciuilia solum, sed rustica quoque negligunt.
[1,13] Propterea animi cultui minus student.
[1,14] Si quis tamen ad literarum studia sese applicat,  lucro illectus, agitur
 eam in partem cuius ope fortunarum suarum promoueat gradum.
[1,15] Id unum hic  {4} intuemur, ut acceptum patrimonium ampliore censu faciamus.
[1,16] Proinde ita cum animis uestris  reputate, quo in statu res meae sint :
 namque ne unus quidem liber uaenalis habetur, praeter  Iustitiani prouentum
 et grammatices rudimenta ; per octingenta amplius miliaria ab extremo usque
 orbe mihi petenda fuit interdum bibliotheca, Basilea, Florentia, Venetiis
 atque Roma.
[1,17] Quibus libris  fac me opulentissimum, quicum tamen conferam caput miser ? 
 aut unde quicquam petam praesidii ?  tanta literarum hic uastitas, tanta
 est solitudo, ut hac in infelicissima orbitate, uix mihi sex ab hinc  mensibus
 dialogus ille nefarius allatus sit, tanto serius quod Erasmi opera impietatis
 damnata  publicis uestris suffragiis, etiam addito impuritatis elogio, sciebamus.
[1,18] Quamobrem mercatores, qui  huc commeant, uel ad nomen Erasmi exhorrescebant.
[1,19] Quo factum est, ut ad eius opera  comportanda nequaquam exorabiles fieri possent.
[1,20] Quo uero tempore in manus meas inciderunt,  incredibile dictu est, quam
 pestilentiae fluctibus iactati frequenter alias super alias sedes mutare  coacti simus.
[1,21] Ubi uero per caeli temperiem primo, mox autem per Saturnaliorum otium mihi
 licuit,  credidi me ipsum huic tempestati.
[1,22] Cuius impetum minus mihi pertimescendum duxi, qui uestrum  praesidio munitum
 me sentirem, quos semper omnium bonarum artium studiosissimos intellexeram,
 omnique barbariae infestos aeque judicarem.
[1,23] Quod iudicium meum si re ipsa comprobabitis, optimi  adolescentes, multa
 nobilia atque praeclara opera quae in manibus sunt in praesentia, uestrae in
  rempublicam literariam pietati dicata consecrataque dabo.
[1,24] Valete.
[1,25] Ex Agenno- Idib- Martiis.
[1,26] M-D-XXXI-.
[1,27] {5} ORATIO I-.
[1,28] Si quantum ueteri foro, priscisque iudiciis cuiusquam boni uiri defendendis
 alienis fortunis,  capitisque discrimine depellendo, ualuit eloquentia, tantum
 apud uos, optimi adolescentes, hodierna  die posset illius uiri gratia atque
 memoria, qui eadem opera, summa ui atque industria multos  defendit, neminem
 unquam laesit, iam mihi ipse hac in caussa silentium indixissem.
[1,29] Ea enim uitae  praestantia, ea dignitate fuit, ut uel recordatione ipsa
 aduersus calumniatorum improbitatem apud  uos tutus esse debuerit.
[1,30] Caeterum cum nullius meriti uestigium tam firmum tamque inconcussum  sit,
 quin temporis longinquitate atque uetustate aboleri possit, uerendum fuit, ne
 recentis calumniae  acerbitate praestantissimi uiri uetera merita opprimerentur.
[1,31] Cum enim non de fortunae bonis, quae  amissa recuperari possunt, sed de
 M- Tullii Ciceronis nomine atque dignitate agatur, quoniam ipsi  propter fati,
 cui concessit, necessitatem pro se caussam dicere minime licet : quanquam et
 huic, et  cuiuis prouinciae imparem me atque indignum, cuius uiribus res haec
 committeretur, agnoscebam :  ita me comparaui tamen, ut quod eloquentia non
 poteram, officii saltem nomine adumbrarem.
[1,32] Atque {6} hoc quidem nouum iudicii genus ex aduersariorum acerbitate natum
 est.
[1,33] Nam  cuiuspiam fortunas, dignitatem, salutem, accusationibus oppugnare  : 
etsi est inhumani uiri,  nequaquam tamen ab usu ciuili penitus abhorrere
uisum est.
[1,34] At extincti iam uiri Manes, quibus  etiam tumulorum marmora ueniam quietemque
 precantur, excitare, in easque nominis reliquias, a  quibus temporis iniuria
 abstinuerat, quibus fortunae petulantia parserat, quas gratissima posteritatis
 memoria consecrarat, ita inuadere, ut neminem responsurum sperarent, id uero
 extremae fuit  crudelitatis.
[1,35] Ac tametsi neminem minus decet aliquam suscipere caussam, quam eum, cui
 propter  ingenii praestantiam, accuratam industriam, dicendi usum atque exercitationem,
 aut id delatum non  sit, aut ipse sibi non sumpserit : tamen optima in caussa,
 quae aliquo fato destituta sit ab iis, in  quibus praesidium esse decebat,
 nemini debet fraudi esse, qui sese accingat ad ea, quae uel  mediocriter praestare
 possit.
[1,36] Licet enim propter ingenii imbecillitatem, animi lenitatem, rudem  orationem,
 prodi potius caussa, atque labefactari magis uideatur, tamen quod quisque potuit,
  officiorum suorum debitum persoluisse, satis erit.
[1,37] Non enim naturae uitiis cedendum usquequaque  est, sed uel conatibus ipsis
 superanda.
[1,38] Nec si fortuna mihi aut diuersa studia uim illam dicendi  inuidere, continuo
 ab omni oratione, si bene sentiam, absistendum est.
[1,39] Non enim apud aequos  iudices, quales uos estis, plus ualere debent orationis
 fuci compositique uerborum apparatus, quam  res ipsa, quae uel leuissime enarrata
 uestram fidem praesidiumque uidetur implorare.
[1,40] Quamobrem  cum omnibus seculis receptam Ciceronis eloquentiam maledicentissimo
 dialogo Erasmus lacerauit,  neque in tantis doctissimorum uirorum Academiis,
 quemquam ad ostendendum illius audaciam,  tanto post tempore, surgere uideam,
 quam prouinciam ad certos homines uotis atque animo tacite  destinaueram, ultro
 suscepi, uti si quid, a me aut leuius, aut languidius inter dicendum excidisset,
  excitarem saltem stomachum eruditiorum, quos haud multo longius quam Erasmum
 a culpa abesse  semper iudicaui.
[1,41] Nam cum eorum, quos nouimus aliquot illi exercitatione pares sint, multi
 eum  eloquentiae superent, cum plurimis autem pleniore ipsa rerum {7} notitia
 ne sit quidem  conferendus, ea naturae munera quorum magnam partem apud eloquentiae
 patronum exercuissent,  ad eiusdem patrocinium sane conferre decebat ; eamque
 arcem Reip<ublicae> literariae, quae pro ipsis contra  barbariem steterat
 turpissimo consilio nequaquam prodere debuerunt.
[1,42] Quare hanc eorum ignauiam  dicam, an delitias identidem mihi memoria repetenti
 ueniebat in mentem, alteram duarum rerum  fuisse in caussa, aut pudorem ingenuum,
 dum alter alteri tam nobile munus deferret, aut quod iam  impiam insaniam suo
 impetu ruituram sperarent.
[1,43] Caeterum cum pudor is, non iam pudor, sed  cessatio quaedam potius dici
 mereatur, subii libens id oneris, quod quanto humeris meis grauius  existit,
 tanto uos uestra humanitate atque benignitate leuius, et potestis facere, et
 debetis.
[1,44] Duo enim  hac in caussa sunt, quae aduersarii nostri sibi habent potiora,
 calumniatoris celebre nomen et in  dicendo facundiam : quorum alterum in inuidiam
 statim me trahere facile potest, si ipsum uel sola  attingerim suspitione,
 altera autem non mediocriter me perturbat : qua tamen in caussa, neutrum  mihi
 apud uos officere debet.
[1,45] Neque enim ipsi M- Tullii nomen obfuit, quin reciperetur.
[1,46] Neque  illius eloquentiam exhorruit, quominus ipsam insectaretur ; sed
 contra tanto attentius fauere nobis  debetis, quanto pro maiore uiro dicimus,
 proque ea eloquentia cuius autorem extinctum esse post  hominum memoriam huic
 uni calumniatori, bono fuit, quem, si uiueret, ne tantillum quidem tentare 
 ausus esset.
[1,47] Ac quanquam ad me ipsum ne mediocriter quidem eruditum, minimeque omnium
  Ciceronianum, quam minimum haec caussa pertinet, uestri tamen gratia, Parisiorum
 optima collegia  adolescentum, quos doctissimos humanissimosque scio uestrum
 similibus fauere ingeniis, neque  illius linguae amarulentiam formidaui, neque
 calumniatorum obtrectationem pertimesco.
[1,48] Praesertim  cum et tam optima tamque amplissima mihi materia uideatur,
 ut modus sane potius sit adhibendus.
[1,49] Et illius optimi parentis eloquentiae tanta sit apud optimum quemque gratia
 atque autoritas, ut uel  illo silentio, quod eius morte inuolutum est, orationem
 meam per se languentem ac rudem, expoliri  atque animari sperem.
[1,50] Et iste uester consessus inconcusso iudicio, rectaque {8} censura, sua 
 praesentia actionem meam tacite recreare atque reficere debeat.
[1,51] Non enim metuendum uobis est  uirus illius maleuolentissimi hominis, cuius
 amaritudine perfusas sacras literas in pristinam  sanitatem uindicastis.
[1,52] Neque uerendus animus doctissimorum uirorum, qui absunt, quorsum euadat.
[1,53] Non enim illorum praesidio destituti, sed cincti, non illorum silentio damnati,
 sed subleuati sumus.
[1,54] Sentiunt enim nobiscum, ipsi quoque sentiunt, sed alii deterriti calumniatoris
 inquietissimo  rapidissimoque ad maledicendum ingenio destitere ; alios summo
 loco natos, rerum praesentium  turbulentissimus status ac moles obrutos habuit ; 
 quosdam mutua expectatio dum disiuncti locorum  interuallis alius alium effecturum
 sperat, fefellit.
[1,55] Quid igitur ? egone audacissimus ? minime.
[1,56] At  tanto officiosior, qui nominis mei umbram cum Ciceronis salute communi
 fortunae obiecerim, ut  quod alii effugerant, aut neglexerant, hanc tibi gratam
 uocem testem relinquerem tuorum in  Romanam eloquentiam meritorum, M- Tulli
 Cicero, cui cum alii patriam suam debeant, ut omittam  libertatem tuo spiritu
 paratam, tuo sanguine emptam, tantum debet Romana eloquentia, ut tecum  extincta
 obmutuerit.
[1,57] Tuae sanctissimae uitae atque illius gloriae idem finis fuerit.
[1,58] Non enim si tu  uiueres, praeclarissima atque ornatissima lingua, in te
 impiae acies destringerentur, quasque nunc  diuinae orationis reuerentia in
 officio non continet, terror tui fulminis castigaret.
[1,59] Tu, Erasme, contra  intueri M- Tullium auderes, quo orante cecidit irae
 impetus Caesari contra Deiotarum ? cuius toga a  ciuilibus gladiis, contra
 quos steterat, religiose recepta est ? cuius sanctissima lingua Legem  Agrariam
 sustulit, ut plebs sibi ipsi commoda detrahi pateretur, quod illi uni uiro semel
 uisum  esset ? cuius impetum C- Verres, quanquam Hortensii diuino praesidio
 fultus profugit ? cuius  obtutum modo Catilina imperterriti animi uir non sustinuit ?
[1,60] Quem tu, si tibi scisses responsurum,  modestiae tuae rectius consuluisses.
[1,61] Sed arrogantiam prae te nimiam tulisti, quando neminem tibi  parem sperares,
 qui aduersum te animi sui ostenderet libertatem.
[1,62] Sed ut propositum aggrediar  precor quaesoque uos, STUDIOSISSIMI ADOLESCENTES,
 uti dum res ipsa, quemadmodum peracta  est, quam paucissimis explicatur, {9}
 operam mihi benignam atque attentam detis.
[1,63] Et si quid  maledicti proficisci uidebitur, non mihi sed illi, qui lacessiuit,
 ascribatis, ut non maledictum, sed  responsum sibi intelligat.
[1,64] Nam qui aeque atque ille loquitur, aeque atque loquitur audire decet.
[1,65] Et  quanto sese inferiorem M- Tullio fatetur, in quem maledicta iactat,
 tanto ipse tolerabilius in se dicta  patiatur.
[1,66] Quae de uitae eius auspiciis, deque instituto huc afferre possem, neque
 magnopere ad  caussam pertinent, OPTIMI ADOLESCENTES, neque tam clara sunt,
 ut in literatorum luce, aut  publicum nomen, aut curam nostram atque diligentiam
 cognoscendi merita sint.
[1,67] Sed egressum  taedio religionis, quod nunc dissimulat, haec aut illa oppida
 peragrando, satis illiberaliter quaestum  fecisse constat, cum aut parasitum
 agere cogeretur, aut corrigendis librariis typis diurnam operam  collocaret.
[1,68] Ibi in Aldi Academia, ubi bona pars doctorum uirorum in primis uersabatur,
 et  uersutissimum illud ingenium, mordaci eloquentia, linguarumque cognitione,
 et multa eruditione  animum excultum necesse fuit.
[1,69] Ab iis exordiis cum Prouerbiorum librum concinnasset, quae  sparsim diuersis
 ex autoribus legebantur, ut in illis rudimentis renascentis reipublicae literariae,
 et  laboriosi hominis, et non negligentis autoris nomen est consecutus.
[1,70] Quem librum postea doctorum  uirorum assiduis animaduersionibus castigatum,
 semel atque iterum interpolauit.
[1,71] Et tamen audet  ipse uitio uertere Ciceroni, quod Rhetoricorum libros,
 quos incorruptos quidem puer ediderat, non  tanquam uitiosos emendasset, sed
 quasi Graecorum modulis addictos, atque ob id non satis utiles,  senex postea
 animaduerterit, quorum argumentum alio modo retractaret.
[1,72] Quis ediderat libros tuos  Erasme, quos tu postea emendares ?
[1,73] Quis tibi uim attulerat renuenti ?
[1,74] Quis uiolentas manus  iniecerat homini libero, cuius tu propterea fidem
 implorasti ?
[1,75] Quare aut tunc te decebat aliquando  quae editurus esses, apte atque composite
 illustrare, aut quod tu olim feceras, aliis non obiicere, aut  (quod euenire
 necesse fuit) leuis hominis atque inconstantis animi notam subire.
[1,76] Cum igitur eum  librum absoluisset atque animum illum suum inquietum satyricis
 iam flatibus fluctuantem  compescere nequiret, tenuit cursum quendam tam acerbae
 orationis ut non solum non Ciceroni  malediceret, {10} sed et religioni nostrae
 obstreperet, in caput ipsum arcemque Salutis nostrae  IESVM CHRISTVM inuadere
 nequaquam uereretur.
[1,77] Ubi eas mouit tempestates cum perditissimis  latrunculis, temulentis, eos
 turbulentissimos fluctus concitauit, qui non in autorem, ut par fuit, sed 
 in Christianam libertatem inter caeteras miserias redundarunt.
[1,78] Tu istam immanem eloquentiam,  cuius ope uictitabas, praeter quam nihil
 sapis nisi seditiones, agnoscenti Ciceroni, atque iure suo  repetenti abiurasti.
[1,79] Tu religionem, per quam solam a bellua te uindicare potuisses, uerbo insectatus es.
[1,80] Tui ipsius exemplo profligasti.
[1,81] Tu de principe omnium rerum Deo nostro, per quem sempiternae  lucis haustus
 compos factus es, inter morionum tenebras collusisti.
[1,82] Hic studiorum illorum  ingressus, hic exitus fuit, OPT.
[1,83] ADOLESCENTES ; hanc illae uitae suae tragoediam dedit, per eam  immanitatem
 ad Ciceronis inuidiam gradum sibi fecit.
[1,84] De qua, ut amplius atque commodius  cognoscatis, ita partiar orationem
 meam, ut primum de ipsius consilio dicam, deinde quam non  exequatur quae proponat,
 tum autem obiecta refellam.
[1,85] Ubi nisi ostendero tanta eum ferri caeca  animi sui libidine, ut multa
 inter se contraria, multa falsa, omnia ex inuidia effundat, non ex recto  iudicio
 agnoscat, nisi quouis delatore, quouis quadruplatore, quolibet sectore peiorem
 eum esse mea  constiterit oratione, iam uero neque tantis rumoribus, ac ne
 uestris quidem ipsis Academiis, quae  eum impietatis damnarunt amplius posthac
 credatis.
[1,86] Cum igitur id inisset consilii, ut Ciceronis  memoriam quantum in ipso
 erat, tollere niteretur homo uaferrimus obliquis ac distortis argutiis, non
 extortis confessionibus, subscriptorem subornauit, qui dicta applausu reciperet  ; 
 ut quod ipse fecerat  parasitus, in hoc uno effingeret.
[1,87] Dialogo, inquit, retractaui ut facilius illaberetur in affectus  iuuenum.
[1,88] Videte hominis uersutiam, qui quoniam argumento imbecillis est, orationis
 ductu fidit.
[1,89] Atque ibi habet saltatorem eorum affectuum ab se confictorum, quorum notas
 in candidissimum  uirum sempiternas inustum iri sperauit.
[1,90] At idem alios uiros claros fecisse dicet, ut dialogo  scriberent, inter
 quos et Ciceronem ipsum et eius praeceptorem Platonem, quorum institutum  damnare
 nolim.
[1,91] Caeterum non intelliget, {11} qui id obiiciet, in Academia nihil definite
 statui, sed  ad utramque partem semper disputari.
[1,92] At tu qui Ciceronem damnare uolebas, accusatorem fortem  eumdemque iudicem,
 testes de composito rem gerentes, defensorem imbecillum composuisti, ut  nulla
 unquam in caussa maior collusio fuisse uideatur.
[1,93] Habetis impii consilium hominis, OPT- ADOLESCENTES, ut eius uiri nomen 
 obscuraret, obtegeret, euerteret, quem si ipse diceretur imitatus  fuisse, illo minor uideretur.
[1,95] Cuius nomine sublato se nouae eloquentiae autorem, nouae Romae  parentem
 alterum Romulum, in quem omnes intuerentur, quem omnes susciperent, futurum
  arrogantissime sibi persuasit ; ut non primus inter primos uirtute certaret,
 sed sublato eloquentiae  principe, id nomen maxime uano rumore atque persuasione
 consequeretur, stante Cicerone : in  quem unum animorum suorum uim, omne oratorum
 seculum intendisset, sese contemni uidebat ; eo  uirtute sua deiecto totam
 fortunae molem in se unum conuersum iri qui uicisset.
[1,96] At uero illum  quamobrem tam parui facis, tam contemnis, tam laceras, cuius
 spoliis ornatus principem locum  obtinere contendis ?
[1,97] Si tua gloria nullus eras, si sub illius umbra conquiescebas, si eius ruina
 tuae  magnitudinis incrementum animo concipiebas, quo tandem modo eo pugnae
 euentu creuisse uideri  uis, in qua aduersarius tuus tua praedicatione negligeretur  ?
[1,98] Aut igitur et ille magnus uir est, et tu  uanus ac mendax, quem tam acerbe
 insectaris : aut tu sis uerax et ille nihili, tu quoque haud magnae  uir laudis
 et nihili, qui tam abiectum hominem superaris, de tam nihili homine tam gloriosum
  triumphum post mille quingentos annos neglectum, unus quaerere institueris.
[1,99] Venio ad alteram  orationis meae partem, in qua recepi me uobis ostensurum,
 quemadmodum ea uafricie ingressus sit,  ut cum Ciceronis eloquentiam haudquaquam
 principem praecipuamque declaratus esset, alio  diuersus abierit.
[1,100] Nunc eius carpens carmina, nunc in mores inuadens, nunc reiectorum pridem
  calumniatorum sequens damnata uestigia, quorum tamen similis esse maluerit.
[1,101] Inani, inquit, gloria  uexatus adeo fuit Cicero, ut usque ad fastidium
 de se praedicarit.
[1,102] Ecce uobis quam uanus homo sit,  qui nos a Ciceronianae dictionis genere
 deterrere conatur, cum tamen {12} nequaquam (id quod  pollicitus est) illius
 infacundiam demonstret, sed de eius moribus tanquam impolitis accusationem 
 suam faciat acriorem.
[1,103] Quid si tibi febris incommoda laudantem hominem, quid si alterum iam 
 Busiridis immanitatem praeconiis extollentem commonstraro ?
[1,104] Eos tu infacundos dices, quod  argumento sint foedo ?
[1,105] Quae tu clarissime rhetor asystata uocas ?
[1,106] At uero cum tu stultitiam laudas,  qui tam bonus es, tam perfectus orator,
 tam exactus Ciceronianorum uitiorum aestimator, cuius tu  laudes praedicas,
 aliorumne, an tuas ?
[1,107] Quam tu Romam ea uirtute a Catilinae furore uindicasti ? quo  tu consulatu
 ex immanibus belluarum faucibus patriam tuam eripuisti ?
[1,108] Immoderatum illum  appellas, non igitur uanum atque mendacem arbitraris.
[1,109] Displicet tibi, eadem apud alios atque alios  iudices loco atque tempore
 suo quaeque referens.
[1,110] At non iudicibus apud quos id agebat, quibus  moderatione sua consul pro
 exemplo fuerat, non plebi, quam seruauerat, non senatui, cuius ordinis  dignitatem
 scelere atque furore parricidarum labefactatam constituerat displicebat : quorum
 Patrum  cum alii essent dignitate pares, nobilitate priores, aequo tamen animo
 illius ferebant libertatem,  quoniam neque alii de illo pro meritis, ac ne
 ipse quidem fere pro dignitate de se ipso praedicare  posset.
[1,111] Sed angunt uos alienae laudes, cum illis ipsis impares uos esse sentitis.
[1,112] At ille Cato (cuius in  eloquendo suspicis facultatem, quae tamen omnium
 iudicio nequaquam illi prima fuit, at omnium  iudicio constans animus, integri
 mores) ille fati uictor Cato, ille Cato qui seruitutem morte  praeuertit, parentem
 patriae Ciceronem appellauit.
[1,113] Quod nomen apud imperatores, tanta gratia,  tanta religione postea fuit,
 ut non pontificiis infulis satis tecti, non tribunitia muniti potestate satis
  apparerent, nisi patris patriae quoque nominis splendore sancti esse uiderentur.
[1,114] Sed non nimis  mirum est tibi urbem Romam nullius rem momenti uideri,
 quam Cicero nullo negotio seruare  potuerit, cuius urbis linguae nobilitatem
 tantopere euertere contendis.
[1,115] Cui inter caeteras tui dialogi  nugas atque ineptias etiam, si Diis placet,
 Basileam anteponis.
[1,116] Credo quia tu Pont- Max- ibi desideas, cum tu Romani Pontificis dignitatem, 
 potestatem, imperium, maiestatem, quantum in te  fuit, adeo detriueris, ut ea una 
 ansa {13} fuerit  Lutherianae perfidiae ad eas intemperias atque  insanias, ut sui 
 furoris non  te participem, sed autorem passim praedicarent.
[1,119] Quam rem cum non eo  gradu promouere uideres, quo impetu eam coeperas,
 nihil tibi cum illis posthac futurum editis  mendacissimis literis simulasti,
 et nunc nihil mirum si Ciceronem, de se ipso uera praedicantem,  ferre non potes.
[1,120] Atque hoc ridicule nimis inter recte eloquendi calumnias comparas, quod
 aequi  bonique Prouinciae consulebant, quod aequissimo animo ferebant innocentissimi
 iudices, quod  Roma libens audiebat, cui Romae caput senatus auidissime inhiabat,
 quod senatus princeps Cato uel  illo silente praedicabat.
[1,121] An tu si Ciceronem de se ipso nihil super ea re locuturum fuisse existimares,
  non Exquilias illas clamaturas putasti ?
[1,122] Num tu iam, non dico Romam ipsam, non Albanos tumulos  lucosque, quorum
 Deos defenderat ab iniuria, sed Alpes ipsas locuturas dubitasti ?
[1,123] At illo tam de se  uera tanta totiesque praedicante, non satis id esse
 putarunt historiarum autores, quorum alii super  alios, tum Graeci, tum Latini
 certatim diuinas laudes inculcarunt.
[1,124] Quid tibi superfluo uidet ab ipso  dictum, quod ne satis quidem dictum
 iudicarint ii, penes quos summum ius de rebus gestis  conscribendi fuit ?
[1,125] Et cum illum a boni uiri nomine propterea submoues, tu bono uiro maledicendo
  ab eo nomine non submoueberis ?
[1,126] An quod Catilinam eiecerit, liberos, aras, fana, Deos Penates,  tanquam
 alter Aeneas ab incendio, direptione, uastitate, liberarit, a sanctissimo Catone,
 ab omnibus  historiis uir bonus praedicatur, cum id se fecisse dicet, uir bonus
 non erit ?
[1,127] At tu cum de te ipso uana  iactas, cum ex tempore multo probiora effutire,
 quam Ciceronem edidisse scribis, cum tua illa  nequaquam elimata uendibiliora
 deblateras, quae omissis Ciceronianis uulgo in manibus haberi  gloriaris, cum
 omnes bibliothecae tibi in numerato sint, a quibus optima quaeque delibantem
 te  superasse omnium non expectationem modo, sed iudicium quoque profiteris,
 cui omnium  linguarum lumina praesto sunt, qui omnium patronum patremque Ciceronem
 non in cubiculo  potans, non in foro deambulans, non in comitiis ambiens accusas,
 sed edito quamplurimis exemplis  infando Dialogo, conuellis, uexas, laceras,
 qui tibi ad eam rem satis uisus es, qui ad eam prouinciam  {14} capessendam
 te ipsum delegasti, tu tibi potestas, tu tribuum suffragia, tu Patruum autoritas fuisti ?
[1,128] Nonne tibi uis ille uideri atque constare, qui iam de statu Ciceronem deiicere
 possis, quem  iam a totis subselliis submouere, a toto eloquentiae commercio
 exulare compellas ?
[1,129] Addit autem,  optimi adolescentes, ad eamdem augendam inuidiam, quod in
 aliquot facinorosos homines libere  nimis inuectus sit ; quoniam aduersus Pisonis
 et Vatinii insignem improbitatem pro ueritate steterit,  quoniam Catilinae
 audaciam fregerit, quoniam a M- Antonii ebrietate, impudentia, crudelitate 
 Romam defenderit, quoniam Octauii tyrannidem cum reipublicae hostibus communicatam
 luculentissimo suae erga patriam fidei testimonio detestatus sit, uehementem
 nimis uirum  insectando appellas.
[1,130] At uero si in nefarios homines impune iudex animaduertit, si propterea
  laudatur, si propterea iudex est, si sororem Horatius, si Spurium Melium nescio
 quis interemit, si in  immoderatam laudis cupidi adolescentis, felicis imperatoris,
 carissimi filii uirtutem medio in  exercitu quem ille uictorem fecisset, uirgas
 expediri, secures stringi Manlius iussit, neque id ipsum  ei fraudi fuit, quonam
 tandem pacto, uerbis qui castigat malus reputatur ? aut quo pacto non malus,
  a quo is reprehenditur, quem omnes uno ore laudarunt ?
[1,131] Arbitror pro infinita sapientia tua, qui  totum orbem noua libidine moderari
 uis, id tibi notum esse, duas iniustitiae dici partes, unam cum  quempiam iniuria
 afficimus, alteram cum ne quis patiatur, modo id nostra sit potestate, non 
 prohibemus.
[1,132] Cum itaque nefandos homines, iuuentutis corruptores, legum euersores, Deorum
  contemptores non compescimus, num nam boni ciuis nomen tibi uidebimur obtenturi  ?
[1,133] An non si id  tergiuersemur mali omnino atque eorum audaciae populares
 reputabimur ?
[1,134] Quo tempore censores  de moribus disputabant, nonne eorum oratio in eos
 dirigebatur, quos aerarios postea faciebant ?  utrum tandem grauius est, uerbis
 modo quempiam perstringere, quod fecit M- Tullius, an a tota  republica, quod
 censores faciebant, submouere ?
[1,135] Cum L- Flaminium M- Cato ex Patrum numero  sustulit, cum Fabricius L-
 Cornelium Ruffinum iam consulem designatum tanquam hominem  furacem acerrimo
 scommate taxauit, quale tibi uiri ii {15} uidentur facinus admisisse ?
[1,138] At si  profana, ut continuo gloriae uento iactas, penitus aspernaris,
 qui tamen noua Moriae numina,  tamquam alteras Aristophanis Nubes inuehere
 conaris, cum in legis peritos redemptor noster  inuehitur, cum eos Graeco hypocritarum
 uocabulo, tanquam personatos simulatosque probitatis  actores uocat, cum Herodem
 uulpem appellat, cum populum uiperarum catulos nominat, quem in  eum esse censes  ?
[1,139] Ciceronianae calumniae participem facias necesse est, cuius impetus  Ciceronianam
 uehementiam similem fuisse demonstramus.
[1,140] O impurum hominem qui ea damnat,  quae legibus prodita, quae censuris
 sunt constituta, quae cum ipsa natura ab exordiis crescentis  mundi coaluisse
 uidemus.
[1,141] O nefandum qui quod Dominus Deusque noster egit infando improbitatis 
 titulo circumfert.
[1,142] O uanum qui quod ipse agit alii uitio uertit.
[1,143] Quis te usquam amarulentior ? quas tu  religiones insectatus non es ?
 quorum hominum ordines non lacerasti ? quibus tu Manibus bellum  non indixisti ? 
 quibus cum laruis temulente luctatus non es ?
[1,144] Et sunt haec quae cum de eloquentia  referre instituisses, in mores detorquebas.
[1,145] At uideatis, obsecro uos, OPTIMI ADOLESCENTES, quam  frigide simul atque
 illiberaliter caetera addiderit.
[1,146] Mentum, inquit, laeua Cicero demulcebat.
[1,147] Malum,  Hercule hominem Ciceronem, qui manu mentum mulceat.
[1,148] Mirum ni in Germania mentum pedibus  demulceant homines.
[1,149] Collum praeterea exile atque praelongum addit, tum tu si ita natus esses,
  praecidi tibi iuberes ?
[1,150] Vocis obiicit contentionem.
[1,151] At laterum uirtutis id fuit, inter strepitum  concionum, tumultuantes
 Quirites, uociferantes milites uerba facturi ; ut quoniam natura non solum 
 optimum oratorem effinxisset, uerum etiam bonum consulem comparasset, ea uoce
 instruxit, quae  ex usu futura uideretur.
[1,152] Initio praeterea dicendi trepidationem notat, quam et minus liberalem uocare
  non dubitat.
[1,153] Quid tu, malum, anxius es, quoniam illum non tam impudentem nactus es atque
 te  ipsum ?
[1,154] Accedentem ad Caesarem, ad populum, ad iudices, pro amici capite, pro suis
 fortunis, pro  salute sua, dubio euentu, quotus quisque est, qui uel non simulet
 trepidationem, id quod ipse, quae  in eo fuit humanitas, in L- Crasso pudorem atque 
 animi moderationem uocat, quod tanto maiore  artificio,
{16} in orationis initio quam pro Deiotaro habuit, palam professus est ?
[1,156] Mirum enim  quanto cariores sumus iis, quos uel ex uultu uereri uidemur.
[1,157] Habetis hic Ciceronis improbitatem, de  quo tamen mendax sui immemor (id
 enim proprium uani hominis est) in epilogo sui dialogi,  Ciceronem inter Ethnicos,
 inquit, uirum bonum, et si Christianam philosophiam didicisset, in  eorum numero
 censendum, qui pro diuis honorantur.
[1,158] Immo uero, ut iam uobis constat, illius ipsius  improbitatem, quam ut
 aptius cognoscatis, iam ad tertiam orationis meae partem ueniam, in qua  multa
 ab illo inscite dicta, multa inter se repugnantia coaceruata, multa ineptissime
 obiecta, omnia a  liuore, non a iudicio profecta, ante oculos uestros constituam  ; 
 quod ut quam facillime cognoscatis  singulis obiectionibus particulatim quam
 breuissime potero respondebo, orsus ab initio epistolae  unde infelicissimis
 auibus tam funestum carmen auspicatus est, usque ad eius orationis calcem, in
 qua de Ciceronis innocentia pessime meritus ostentatur.
[1,159] Atque ut inde proficiscatur oratio mea,  nemini unquam homini uerbum aptius
 cecidit imprudenti quod ad omen faciendum accommodatius  conueniret.
[1,160] Nam cum ad amicum suum per epistolam mitteret libellum illum, ita demum
 suis ipsum  commodis recte consulturum testatus est, si Horatiano praecepto
 consiliis stultitiam intermisceret ;  quamobrem, inquit, inter seria negotia
 tua, libellum hunc meum receptum uelis.
[1,161] Quibus uerbis fere  solis toto illius orationis curriculo, licet imprudenter
 editis, ueritas ipsa fulta est.
[1,162] Caetera ficta, falsa  omnia, uana, par atque aequale ingenium prodidere.
[1,163] Quis expressit tibi confessionem illam ? quis,  inquam, Deus, quod fatum,
 quae fors fortuna ex orationis tuae fronte, totam infelicem tragoediam  illam,
 qualis futura esset indicauit ?
[1,164] Atque utinam iisdem ueritatis uestigiis institisses, cum paulo  post Ciceronis
 imitatione bonarum literarum interitum nimis ridicule deplorabas, cuius lectione
 pro  Christianis profani fimus, cum tamen Ciceronianis monumentis ab interitu
 literae uindicatae sint, et  multi Christianorum Ciceronis imitatione multo
 eloquentius optima quaeque persuaserint.
[1,165] Nam  cum omnis oratio duobus constet, argumento et uerbis quemadmodum
 idem pannus in diuersa  distractus togam, sagum, paludamentum, Senatori Militiue,
 aut {17} Imperatori optime conuenire  potest, ita uerba eadem diuerso contextu
 alii atque alii rei aeque competere.
[1,166] Nonne idem Cicero  diuersas philosophiae partes grauesque ex ea locos
 tractauit ?
[1,167] Idem in foro, idem in comitiis, in  senatu, belli domique, in epistolis,
 in disceptationibus, diuersa oratione, pro rei cuiusque decoro  unus idemque
 Cicero fuit.
[1,168] Si enim religio nostra ut tu uis infantia constat, ac non eximia ipsius
  praeter caetera argumenta, summam eloquentiam iure suo poscunt, quorsum tot
 tantique nostratium  celeberrimi uiri, qui nulla re magis uidentur extitisse  ?
[1,169] An non ipse Paulus, ut caeteros omittam,  quos tu infantes uocas, cuiusdam
 uerae ac uiuidae eloquentiae pater atque autor fuisse creditus est ?
[1,170] Quem quoniam tu Ciceroni dissimillimum dicis, non meminisse uideris cuiusmodi
 genere dicendi  Cicero in Paradoxis usus fuerit, quibus in locis unus ipsi
 ille spiritus qui in Paulo ardescebat,  defuisse uidetur.
[1,171] Qui quoniam non cuiuis nostrum obtingere potest, humana opinor ope, eaque
  exquisitissima, qualis a Cicerone peti potest, nitendum nobis fuit.
[1,172] Nam quod ais aliquot Italorum eo  sese fumo uenditare, id tibi responsum
 uolunt, praestare quempiam luce atque candore Ciceronis  illustrari, quam fumo
 tuo aduersus illam luce atrum esse.
[1,173] Quod uero de Italico nomine male sentis  iam tecum placide agam, ne me
 tibi ea ratione succensere credas.
[1,174] Cum tu apud Aldum praefractis  claustris religionis tanquam fugitiuus
 ursus delitesceres, cum te uino sopitum Itali homines, qui  tecum in eadem
 opera, emendandis typis pernoctabant, indignarentur, cum te mensa socium, in
 acie  desertorem detestarentur, cum uix manibus temperarent, credo te nunc
 pro Ciceronianis insectari,  quos tunc ulcisci non poteras.
[1,175] Scis tibi uera haec cani tanquam ex adytis Apollinis.
[1,176] Nam aliquot  doctis hominibus, qui Aldi gratia illo conueniebant, pro
 praeceptoribus usus sum, qui cum tibi  homini humillimo nobiles, facundiam
 detestandi eloquentissimi, temulento sobrii non inuiderent, id  ita mihi narrabant.
[1,177] Quemadmodum audio Graecorum quandam rempublicam, quae fortasse  Spartanorum
 sit, liberos instituisse, quibus ebriorum seruorum spectacula ederent, quorum
  illiberalibus rixis cognitis ab eodem uitio temperarent.
[1,178] Itaque si nequissimis illis seruis subiratus {18} es, qui tibi crapulam
 quominus edormisceres non permittebant, at eam contumeliam Aldi  liberalitate
 pensares, qui te illis suauissimis comessationibus accipiebat.
[1,179] Quod si Italorum literas,  inuentiones, iudicia despicis, non princeps
 huius stomachi inter tuos populares es, sed cum  Ciceronem imitari non uis
 barbariem quorumdam aemularis, quibus praeter gentiles suos, aut ciues,  aut
 municipes, caeterae omnes sordent nationes.
[1,180] Quod uitium tam est uestrae gentis peculiare, ut  mutuis insectationibus
 aliae atque aliae regiones, turpiter insolescant.
[1,181] Et quoniam inter tuam gentem  tyro diu uersatus sum, quoniam uestri mores
 mihi optime sunt explorati, scimus quam Sueui  caeteris, quam Vindelici illis
 non placeant, quam Colonienses reliquam Germaniam barbaram  uocent, quam uos
 omnes Belgae uestratis linguae delitiis auersos incessatis.
[1,182] At non idem sapientes  uiri fecerunt, quod tu facis, qui ita commonefecerunt
 nos, nihil in nationes integras inuehendum,  quod inde calumniam pati possimus,
 quoniam nulla prouincia tantum monstrorum alere dicatur,  quae non optimarum
 quoque rerum mater inueniri possit.
[1,183] Germania tota super ebrietate male audit :  at ego Augustae cum agerem,
 etiam cauponum filias aliquot uino abstinuisse, neque a nobis  oblatum recepisse
 scio.
[1,184] Proinde si uirtute, si morum integritate, si facundia uales, absistes a
  regionum calumnia, aut alioqui toto tibi cum orbe pugnandum esse persuadeas.
[1,185] Italia uero quid  uobis mali dedit ?
[1,186] Nimirum quot seruos, tot hostes esse uerum est ; quod uobis imperauit ferre
 non  potes ; quod pares lingua, munditiis, elegantia, moderatione non estis,
 aegre id fers.
[1,187] Nemo enim  humiliori inuidet, aut obloquitur in eum quem despectum habet.
[1,188] Tu igitur laudes illius detrectando,  magnitudinem illam, cui impares
 estis, uel inuitus cogeris confiteri.
[1,189] Id quod tibi de alumno quoque  illius Cicerone inique sentienti aeque
 contigit, cuius magnitudine tamen interdum conterritus, (non  enim pudore id
 euenire certo scio : nullus enim pudor inter sese pugnantia scribentis) tanquam
 aestu  quodam raperis rursus in confessas illius laudes.
[1,190] Non enim ut eloquentiae, inquis, candidatos a  Ciceronis imitatione deterrerem.
[1,191] Quid enim insanius ?
[1,192] Quos cum in calce Dialogi deterreas, nonne  in epistola te iam manifesto
 {19} profiteris insanisse ?
[1,193] Haec in epistola.
[1,194] In ipso uero dialogo,  OPTIMI ADOLESCENTES, quanto non inuidiae tantum
 morbo, sed inscitiae quoque labe laborarit,  iam hinc constare potest.
[1,195] Interroganti namque phthisisne esset an icteris, negauit utrumque,  propterea
 quod malum interius esset iecore, quasi uero phthisis in iecore sit, ac non
 totius corporis  tabes iudicetur, aut icteris iecori tantum attribuatur, cum
 tamen a splene quoque proficisci possit.
[1,196] Sed fuit hoc illi peculiare, quoniam eloquentiae persuasione quadam inflatus
 ineptiret, in animum  induceret Gorgiae aemulatione de quacumque re proposita
 luculente uerba facere posse.
[1,197] Quare ubi  ad uerum rei succum deuentum est, statim praeter corticem,
 et illum satis infelicem, nihil subesse  deprehendas.
[1,198] Quod quanquam non est animus uagari per totam colluuionem scriptorum ipsius : 
 una  enim litura sana fieri possunt, pari inscitia offendas in dialogo ficto
 simul atque impio, quod Funus  inscripsit ; ubi dubitantes medicos fingit,
 qui aegroto cuidam operam darent, hydrops ne esset, an  tympanites.
[1,199] Quod si uel definitiones Galeni primoribus tantum labiis degustasset, profecto
  intellexisset, quantum inter audaculum rabulamque aliquem et doctum uirum
 interesset.
[1,200] Tria  namque hydropis genera cum faciant, ascitem, tympanitem, & leucophlegmatiam,
 quae in  anasaream atque hyposaream diuiditur, eodem modo stultitiam suam prodidit,
 atque si ita locutus  esset Caesar, cum Ciceronem procul conspexisset, homo
 esset an animal dubitauit.
[1,201] Huic item non  dissimile et illud deliramentum, ubi hominis partes enumeraret,
 ubi cerebrum, inquit, ubi caro, ubi  uenae, ubi nerui et ossa, ubi intestina,
 ubi sanguis, spiritus et phlegma.
[1,202] Quo loco subeat me maior  risus an admiratio, haud facile explicare possim : 
 rideamne tantas hominis ineptias, qui eas artes  callere uideri uult, quas
 se nescire suo ipse indicio prodit, an admirer intemperantiam, qui summos 
 uiros inhumana atque illiberali rabie lacerare agressus sit, cui ne prima quidem
 artium elementa  constant.
[1,203] Quamobrem summe atque clarissime philosophorum, inter eas partes enumerandum
  phlegma addidisti, cuiusmodi ratione arrisit tam illud uerbum, ut optimo oratori,
 atque ibidem praua  castiganti, efficeret, in quod oratio tua decresceret.
[1,204] Cerebro namque numerato per carnem, {20}  uenasque, ad sanguinem cursum
 flectens, quonam uento raptus, in phlegmatis scopulum impegisti ?
[1,205] An eam tu partem hominis legeras, sine qua consistere non posset, utramque
 autem bilem, quoniam  ipsis agitatus in Ciceronem euomeras, cum non haberes,
 reticuisti ?
[1,206] Multo uero absurdius et quod  sequitur, Terra, inquit, numquam uertitur
 in ignem : cum tamen id quod philosophi symbolum  appellant utique communis
 siccitas sit, quare altera qualitas alteram facile praeuertet.
[1,207] Neque haec  ego animaduerto, tam ut ostendam te omnis solidae philosophiae
 ignarum : id enim doctissimo  cuique iam persuasum est, quam ut intelligant
 optimi adolescentes, nihil esse te uno insolentius, qui  intra tam angustos,
 tam inopes inscitiae tuae fines, tam claras, tam opulentas opes Ciceronis atterere
  tentaris.
[1,208] Sed ut ne te extra limites tuos, hoc est, uulgarium studiorum deprehensum
 nimis inhumane  uexari calumnieris, ueniamus ad ea capita in quibus humiliori
 opera, iudicii pari prauitate peccasti.
[1,209] Ut enim Ciceronem nequaquam oratorum principem ostendere uidereris, mali
 poetae nomen ipsi  imponere molitus es, idque argumento illius carminis : O
 fortunatam natam me consule Romam,  quoniam altero uerbo eaedem syllabae repetitae
 excipiantur.
[1,210] Qua calumnia nihil absurdius esse  potest.
[1,211] An tibi propterea Virgilius malus poeta uidetur, quoniam soluta oratione
 minus ualuisse  dictus est ?
[1,212] An tu Homero poetae nomen adimis, quoniam caussas non actitauit ?
[1,213] At idem est  malum oratorem Ciceronem dicere, propterea quod inuenustum
 unum uersum effinxerit.
[1,214] Age uero  si oscitanti tibi, mea diligentia constiterit, optimos poetarum
 id factitasse, uideo quo in luto haereas,  cum cogeris aut damnare quod probas,
 aut probare quod damnasti.
[1,215] Qualis tibi uidetur Horatius  poeta ? scio enim quid respondeas : id,
 opinor, quod tuo dialogo professus es, tibi unum illum  praecipuumque semper
 habuisse.
[1,216] At is in primo libro Sermonum eodem aut errore, aut uirtute, aut  licentia,
 usus deprehendetur.
[1,217] Ita enim scriptum reliquit : cum dicas esse pares res.
[1,218] Vides, Erasme,  quo dementiae progressus sis, ut tui ipsius poeniteat.
[1,219] Nam quo autore tibi ipsi ignosces, tam amatum  hominem improbanti ?
[1,220] Si enim Ciceronem accusas, Horatium quoque accuses oportet.
[1,221] Et si  Horatium damnas, {21} teipsum quoque damnes necesse est, quo te
 uno meritissime damnato,  Ciceronis innocentiam omnium suffragiis absolutam
 uidebimus.
[1,222] Quanto minus Ciceroni oratori  nomen adimere tibi liceat, qui Cicero idem
 peccauit in poesi, quod in Homero nemo reprehendit.
[1,223] Praelegisti aliquando, opinor, iuuenculis adolescentibus Homeri Odysseam
 in cuius libro decimo  quarto ita scriptum esse te oportuit meminisse g-enthen
 g-helohn g-du' g-eneike g-kai g-amphoterous g-hiereusen g-euse g-te g-mistulen g-te.
[1,224] Sed et tantum abest, ut id absurdum sit, ut operose quoque ab antiquis
 quaesitum uideatur.
[1,225] Quid enim  est mortem mori, quid seruire seruitutem, insaniam insanire,
 nisi idem uerbum repetere ? quid est  meme, sese, quantum quantum, qualis qualis,
 ubi ubi ?
[1,226] At id non solum uitiosum non est, sed  ornamentum quoque affert orationi.
[1,227] Terentius uero autor ille politissimus in Eunuchi prologo non  iterauit
 modo, sed usque ad tertiam quoque uocem repetiuit : nescisse sese.
[1,228] Quamobrem quod et tui  autores fecerunt, et decorem affert orationi, et
 Terentius minime omnium improbandus autor non  refugit, cum quasi uitium in
 Cicerone reprehendis, et tibi ipsi onus imponis, quod in alios reiectum  uolebas,
 et cum tota lingua Latina, quae id affectarit, uni tibi omnium confligendum.
[1,229] Non erit igitur  fraudi ita loquenti Ciceroni, quomodo caeteros quoque
 locutos uidemus ita, ut inter artis praecepta,  id quoque retulerint.
[1,230] Paronomasiam enim appellat cum omnibus antiquis Plutarchus, ex Homeri 
 uersu g-tohn g-ehtoi g-Prothoos g-thoos g-hehgemoneue.
[1,231] Quanquam non tam fuit lancinandus  uersus ille, quoniam prauus uideretur,
 quam quod te in ultiores ineptias coniecerit.
[1,232] Nam cum ad  Brutum scriberet ita Cicero : res mihi inuisae uisae sunt,
 Brute : ex illo uersu, ad hoc quoque  irridendum prouectus es miser : quo tamen
 lepidius, argutius, salsius, quantum fert stylus orationis,  nihil profecto
 potest excogitari.
[1,233] Veteri namque primoque significatu dictum fuit inuisum, quod  minime uideretur,
 propterea quod aut absens:oculis non subiiceretur, aut eorum potestati  nequaquam
 obnoxium esset, cuiusmodi res sunt corpore carentes, corporaque ipsa sed translucida
 :  omnino uero quaecumque nullo colore illustrarentur.
[1,234] In eam significationem ita locutus est Cicero,  in oratione, quam super
 Aruspicum responsis habuit.
[1,235] Non inuisa, inquit, {22} solum sed etiam  inaudita sacra.
[1,236] Promoti deinde molliori loquendi consuetudine, fines huiusce significationis,
 ut  quoniam ea quae uidere nollemus nos, de rerum natura ut tollerentur expeteremus,
 animi eiusmodi  motum atque affectum secutus est nouus usus significandi.
[1,237] Scribenti itaque ad Brutum Ciceroni,  oblatae erant oculis res, quas propterea
 ab se uisas esse dicebat, quae tamen, cum non sine stomacho  uideri possent,
 iocatus est in ambiguo, easque quasi contrario sensu simul uisas inuisasque
 uocauit,  quoniam odiosae atque non uidendae uiderentur.
[1,238] Iamne uides, Bataue, quantum inter tua uenena et  M- Tullii suauissimum
 leporem intersit ? quam non eo penetraueris, quo caeteros prodire  prohibebas ? 
 quam tibi eae res uerae utroque modo inuisae sint ?
[1,239] Atque hic uero uix continere me  queo, OPTIMI ADOLESCENTES, te tantum
 calumniatorem tam nobilem rem ignorasse.
[1,240] Duos, inquit,  molossos ea clausula non recte continuatos offendimus.
[1,241] Quem tu hic reprehendis ?
[1,242] Ciceronemne ?  an alios omnes ? an te ipsum ?
[1,243] Nam si ullum scriptorum genus, ulla lingua, ulla aetas omnino  reperiatur,
 apud quos duo molossi aliquando non continuentur, iam abdicem me ab omni lectione :  
 sin tibi quaternos quinosque probatissimis ex autoribus eruam, tum tui animi
 impotentiam, tuam  inscitiam uel ab ipsis Manibus detestandam sciamus.
[1,244] Quo in loco ne uidear uanam in ipsum  calumniam detorquere, dum aliquot
 loca recenseo, quaeso ob eas nugas ne quid mihi uitio uertatis,  OPTIMI ADOLESCENTES,
 sed hominem illum totis suffragiis a uera prudentia et moderatione  excludatis.
[1,245] Quid est, Erasme, in Terentii Adelphis, Cyathos sorbillans paulatim ?
[1,246] Nonne hinc duos  molossos aduersus tuam temeritatem excitare possim ?
[1,247] Nonne Caelius quem Ciceroni parem  statuis, aut anteponis, ad Ciceronem
 scribens iratum se tibi dicet, quem calumnieris : ostenderunt  plane esse,
 inquit, quod fieri posset.
[1,248] Agnoscitur apud tuum Caelium, quod tuum non est ; at Bruti  tamen est,
 ad Ciceronem scribentis ita : Consulibus sublatis sperent se conualescere posse.
[1,249] At  Caesaris est initio sexti Commentarii cum dicit, multis de caussis
 Caesar maiorem Galliae motum  expectans.
[1,250] At est Quintiliani, qui nusquam incomposita oratione fluere abs te dicitur,
 ita enim in  sexti prooemio scribit : Acerbissimis rapta fatis felix decessit.
[1,251] Quam mihi gratiam {23} referes  uetule psittace, haec te docenti citra plagas ?
[1,252] Vides enim quanta autorum urgearis mole, quantum  tibi doctorum uirorum
 obiectem.
[1,253] Quod si tibi etiam multo maiorem molossorum numerum edam,  quem tibi pallorem
 incutiam ?
[1,254] Quantum tibi perfricanda facies ista tua est, ut impudens esse  desiisse
 uidearis ?
[1,255] Initio enim statim operis praesto cuiuis est etiam una syllaba amplior,
 quam quot  Ciceronem damnas, cum inquit tandiu paupertati, ac parsimoniae honos
 habitus.
[1,256] Quis tibi uidetur  orator Plato ?
[1,257] Non opinor malus : at in Timaeo ita scribit :  g-eschatas g-oikehseis
 g-eilehchotohn.
[1,258] Ad Dionem autem etiam usque ad tres inculcauit :  g-prosehkei, inquit,
 g-pleion g-eh g-paidohn g-tohn g-allohn g-anthrohpohn g-diapherein.
[1,259] At Demosthenes in oratione aduersus Timocratem ei numero etiam unam syllabam
  addidit : g-Akuron g-oun, inquit, g-tou g-dehsai g-tehn g-boulehn g-poohn
 g-touto g-ho g-Solohn.
[1,260] Virgilius autem etiam quatuor simul congessit eo uersu : Aut leuis ocreas
 lento ducunt argento.
[1,261] Quem autorem, etiam si solum haberem, etiam si unus id fecisset, tantum
 abest ut abs te damnari  possit, ut non tibi soli, sed omnibus seculis scribendi
 rectas leges sanare potuerit ; cui tu uni homini  Italo neminem ullum habeas
 quem compares ; et tamen tam uitiosus est, ac multo magis quam tu  uis Ciceronem
 uideri.
[1,262] Quod si Isocrates, omnium oratorum elaboratissimus, ea oratione cui decennii
  laborem, operam, iudicium, cultum, acceptum ferebat, iustam commatis magnitudinem
 continuatis  longis syllabis compleuit, non uideo quid in caussa sit, quominus
 te esse extremae atque  profligatissimae impudentiae hominem fatearis.
[1,263] In Panegyrico enim ille ita scriptum  reliquit : g-xenias g-ananeohsasthai
 g-kai g-kainas g-heteras g-poiehsasthai g-kai g-mehte  g-tois g-idiohtais.
[1,264] Sed quoniam aduersus omnium autorum ordines petulantissima procacitate
  debacchatus es, quoniam omnes nihili facere consueuisti, omissis iis omnibus,
 quos contemnis,  unum tibi adducam, cuius tu censuram, praeter caeteras unam
 atque adeo unicam admiratus es  semper.
[1,265] Nosti excellentissimum omnium uirum quemdam Erasmum nomine cuius fascibus
  uniuersa autorum legio genua summittunt ? cuius nutum horrent religiones,
 cuius censura sacrae  institutiones expauescunt ?
[1,266] Is aliquot edidit Dialogos mirificos quos, opinor, te non legisse, atque
  inter caeteros unum, quem Funus inscripsit, in quo ita {24} scriptum fuit : 
  Liberi datis dextris  aegroto iurant se seruaturos quod recepissent.
[1,267] Quem uerborum contextum cum legerem, tanti uiri  iudicio impudentissimam
 sententiam tuam statim iugulatam sensimus.
[1,268] Videtis animi uestri oculis os  illius, OPTIMI ADOLESCENTES ? uidetis
 supercilium ?
[1,269] Iam hinc colligite bacchantis temeritatem,  unde orsus est struere insidias
 in uestram eloquentiam : quos cum uereretur ne se anteiretis, conatus  est
 retinere inter inopias quasdam febriculosarum literarum, quo defraudatae spei
 uestrae atque  posteritati semper admirabilior uideretur.
[1,270] Atque his quidem paucis contentus fortasse satis esse  potes, Erasme.
[1,271] At si iam docuerim te, tua illa ferula dignum, magister, quantum stomachi
  doctissimorum adolescentum aduersus te commoueris.
[1,272] Duos enim committis errores : unum te uiro  qualem profiteris indignum,
 alterum uel puerorum rudimentis notum.
[1,273] Nam uerbum hoc inuideo,  primam syllabam correptam habet natura, secuta
 pristinum ingenium praepositione, quae abs se  compositae dictionis initium
 constituit, positione autem subeuntis Aeolici elementi longa fit, ut  carminibus
 seruiat.
[1,274] Caeterum soluto sermone ita loquebantur, ut non minus omnium syllabarum
  quantitatem cognoscerent, siue dictionem inchoarent, siue clauderent, quam
 nunc nos medias  mensuramus accentibus.
[1,275] Atque quo pacto in uoce tenebras, media correpta intelligitur ipsa  pronunciatione,
 quanquam est positione longa, ita in hac dictione inuise primam breuem  pronunciando
 sentiebant, quominus molossi quantitas expleretur.
[1,276] Id quod tu cum nequaquam  dignoscere possis, tanto te infeliciorem agnoscas
 necesse est.
[1,277] At id dignoscebat Cicero quem abs te  consultum oportuit, ut dignitati
 tuae consultum esset : infelicem enim et insontem primam natura  producere
 scripsit, atque super ea re aurium iudicium adhibendum.
[1,278] Sono igitur et pronunciatione id  deprehendebatur.
[1,279] Eamdem autem quantitatem ei praepositioni attributam, quoties eiusmodi
  nominibus componeretur, quae ab eisdem inciperent elementis, in caeteris autem
 corripit.
[1,280] At te hoc  nescientem ferre quidem possumus.
[1,281] Quae uero nescis tractantem non possumus.
[1,282] Quod autem multo  inscitius iudicasti, id ne pueros nostrates latet, cum
 arbitratus es uerbum hoc sunt, producta esse  quantitate, quod {25} tamen non
 alterius natura est, quam compar eius sumus.
[1,283] Non enim  quomodo felix spondaeus est, salix erat iambus, sed illud natura
 tale est, hoc autem positione.
[1,284] Natura autem pyrrichius, quemadmodum et dux unico tanto tempore efferetur,
 lux autem duobus.
[1,285] Quae si nescis iam comperies apud omnes grammaticos, tum ueteres, tum etiam
 uetustissimos.
[1,286] At si  tu aut incuria, aut aetate, aut animi uitio, aut uino occupatus
 minime meministi, aut non didicisti,  qualis esse debueris, facilius ostendis,
 quam quantus debuisti.
[1,287] Atque haec quidem quot quantisque  erroribus inuoluto exciderint satis
 clarum arbitror : quae uero per inuidiam quoque insectatus est,  quae uanissime
 finxit, quae inter se pugnantia dixit, iam hinc sigillatim breuissime recensebo.
[1,288] Atque ut inde exordiamur per initia Dialogi, Dauum se acturum pollicetur.
[1,289] Quo quidem ingressu  falleris Erasme, si te seruili ingenio utentem propterea
 impune laturum arbitraris.
[1,290] Quamobrem cum  fabulam fingas, nihil mirum est si in turpissima persona
 ita scripseris.
[1,291] Quis non malit apud posteros  Ciceronianus quam sanctus celebrari ?
[1,292] Idque per interrogationem scelus tractat, ut uehementior  uideatur, aut
 quasi pro confesso habeatur, cum frigidissimus tamen futurus sit, si quis ita
  respondeat, nemo.
[1,293] Quamobrem eodem tenore caetera quoque fingentem alienas rationes sine arbitris
  putantem, pro animi sui libidine mentientem facile animaduertetis.
[1,294] Fingit enim Ciceronis  imitatores, septem annos totos ab omnium libris
 praeterquam a Ciceronis lectione abstinere : cum  tamen in Bruto inter caetera
 Ciceronis praecepta, id quoque obseruent, quo uel Catonem legendum  probent,
 qui iam ob antiquitatem sordescere uidebatur.
[1,295] Pari mendacio, et illud eum Ciceronis  imaginem nostratum sanctorum hominum
 imaginibus potiorem haberi, quoniam aliquot uiri docti  bibliothecae parietibus
 affixerint, Lucianum suum imitatus, qui et ueterum poetarum abacos uenales 
 ineptis fuisse dicit, super quibus illi scriptitarint.
[1,296] Sed si tua imago circumfertur, si complicis tui  Lutheri os illud impudens
 frequentes tabellas foedauit, si uos Furiae habetis umbrarum uestrarum  amatores,
 qua tandem ratione eamdem gloriam praestantioribus inuidetis ?
[1,297] Annon propterea a  maioribus nostris statuae quasi uirtutum praemia quaedam
 institutae sunt, {26} quarum  recordatione posterorum animi parem ad uirtutem
 inflammarentur ?
[1,298] Annon Themistoclis animum  ad praeclara facinora, quibus totam Graeciam
 seruauit, edenda Milciadis trophaeum excitauit ?
[1,299] Cuius memoria impetum suum identidem uellicari morderique ipse palam conquerebatur.
[1,300] Quid sibi  uolunt funerea pompa, auorum praelatae imagines ? quid sibi
 uolunt aliud, quam renouari praeclaram  eorum memoriam, quae temporis iniuria
 obnoxia intercidere ?
[1,301] Cuius rei cum Ciceronis imagine  admoneamur, et illius uirtutem imitabimur,
 et pari exemplo fluxam nostri memoriam luculentis  stabilitam monumentis insigniter
 propagabimus.
[1,302] Eadem quoque uanitate multo maiora ludibria  effutit, noctem intempestam
 a Ciceronianis eligi ad scribendum.
[1,303] Atque ibi homo facetus maluit  scurriliter mentiri, quam uera dicere liberaliter.
[1,304] Quare toto deinceps sermone ludos facit, cubiculum  eligi procul a uento
 strepituque ciuili, intus picatum gypsoue circumlitum unde etiam muscas ipsas
  tanquam alter Domitianus eiicit.
[1,305] At tu sperasti tui similes cubicula nos habitare, lignea rimis hiantia,
  quae pice aut gypso sint obstruenda ?
[1,306] Nos eam iniuriam si timeremus, si tam delicati essemus, ut  rusticitati
 tuae displiceremus, iam istud parietum firmitate consequeremur.
[1,307] Et tu nequaquam tam  rudis es Italicarum urbium, quarum structuram non
 ignoras quam mendax effictor quarumdam  fabularum, quibus omnes de tua fortuna
 metiris ?
[1,308] Ex astrologia quoque ibidem sumi tempora  mentitur, quasi uero non quaedam
 tempora feliciora sint si uacet, et si non uacet inducias petamus.
[1,309] Haec tu cum frigus a Ciceronianorum cubiculis acapnorum beneficio sine
 fumo amoueres, a tua  fumosa oratione non amouisti.
[1,310] Quid enim frigidius quam tam bardum, tam plumbeum humanum  genus putare,
 in quo quis adeo auerso genio fuerit ut codicem repetiturus hodie, per epistolam
  triennio aut septennio elaboratam id agat ?
[1,311] At quam fingebas fabulam, eius argumentum uerisimile  faceres, saltem
 nos oblectares, ista tua inimica scurrilitate.
[1,312] At monstra afferre, quibus doctorum  hominum aures detineres, id uero
 est totum auditorum consessum irridere, nihili facere, dignum  ducere, qui
 horas suas nihilo melius quam tuis frigidissimis nugis collocare possit.
[1,313] En quales putet  uos, OPTIMI {27} ADOLESCENTES, cuiusmodi uestra otia
 arbitretur.
[1,314] His ornatus ineptiis, ad  eloquentiae arcem oppugnandam uenis ? ut facile
 intelligamus ex argumento tuo, qualis sis, cum te  Dauum facis, cum te in Hypologo
 tuo tanquam Ennius alter in Seruilii socio exprimis.
[1,315] Is enim  subscriptor tuus cerebro destitui sese ait, cum ieiunat.
[1,316] At id tu probe cauebas cum omnium  ieiuniorum ritum abolendum existimares.
[1,317] Ad quae praecepta optimus artifex cum te accinxisses,  quod uerbo profitebaris
 re ipsa praestabas.
[1,318] Et nunc quidem quid agas, pro comperto habere nobis  non uacat, quod si
 institutum illud amisisti, tanto minore uenia dignus es, quanto magis sobrius
  debaccharis.
[1,319] Non enim ita deprecabere : uinum, Venus, amor, sed canina impudentia, rusticitas,
  odium huc me impulerunt.
[1,320] Tu cum semihominis operam in Aldi officina legendo praestares,  potando
 autem tergeminus Geryon esses, eumque ex Platone tibi stimulum ad scribendum
  comparare diceres, qui ingenium mero accendi scribit, Ennii carmina tanquam
 helluonis cuiuspiam,  uinum olere dicis ? quae ipse Scipio tantus imperator,
 tam grandis orator, tam moderatus ciuis, tam  frugi uir, admiratus est.
[1,321] Unde carminis sui maiestatem singularis atque diuinus uir Maro auspicatus est.
[1,322] Ennium reiicis, Horatium ebrium dicis, Ciceronem de hominum memoria tollis,
 obsecro te  optime Romule, aut si mauis, Camille, quale regnum remuepublicam
 literariam nobis instituis ? aut  quam collapsam restituis ?
[1,323] En qui signa uestra, Quirites, unus tollat, qui solus aduersus barbariem
  ferat, immo uero in barbariem, non ut eam destruat, sed ut ea uobis contaminatis
 multo minus  turpior sit cum tot excellentia ingenia eadem labe maculata, similia
 sibi habeat, immo uero  praesidiis uestris deiectis, exautoratis ueteranis,
 suppositis aliis aquilis, nouas barbarorum  mercenariorum conscribat legiones,
 quarum ora uobis aut ignota sint, aut non sine ualida pernicie  innotescant.
[1,324] O monstrum ?
[1,325] Quo enim te alio appellem nomine, qui rerum naturam confundis ?
[1,326] Si tu  recte loqueris, atque id Ciceroni in primis debes, quid alios deterrebas ?
[1,327] Si eo te fortuna impulit,  uoluntas exercuit, liuor confirmauit, ut purissimos
 fontes haustos pro tua libidine lutosissimo  ueneno contaminares, corrumperes,
 quare uis in eodem haerere coeno studiosos ?
[1,328] Vix possumus  quantum {28} quantum ualemus Romani esse in dicendo, cum
 in illum omnium oratoriorum  luminum fontem intuemur.
[1,329] Quam inique nobiscum agetur, si ad inferiorum, humiliorum,  nequiorum
 exemplum nosmet ipsos comparemus ?
[1,330] Si namque, quod insimulas, imitatores semper  deteriores esse necesse
 est, utrum praestat optimo cuique secundum esse, an tui simili deteriorem ?
[1,331] Quamobrem, humanissimi doctissimique adolescentes, quam odiose, quamque
 inique agat, satis  perspicuum esse arbitror, qui omnem limam tollat, omnem
 industriam in scribendo irrideat,  omnibus illudat, insultet, abortus potius
 laudet, quam foetus ueros, exponi malit, quam tolli alique :  negligi, quam
 erudiri, exercitari, ad honestissima quaeque prouehi.
[1,332] Hi sunt uestri foetus, Erasme, in  quibus parentum facies legitur, si
 inuerecundi, si impudici, si petulantes, si manci, mutili, inepti,  luxuriantes,
 immodici, uani, futiles, illiberales.
[1,333] Id quod si tu animaduertere instituisses neque id tu  faceres, qui antea
 edis quam exaraueris, neque alios, qui idem non faciunt, irrideres.
[1,334] Quo fit ut et  scripta tua imprudentiae impudentiaeque plena sint, et
 publicis doctorum uirorum sanctissimis  doctissimisque collegiis aliquoties
 damnata.
[1,335] Nocte una eaque praelonga a Ciceronianis uix unam  periodum absolui mentitus
 est : quod quam falsum sit, satis patere arbitror, tum ex ipsius moribus, 
 qui tam uana texere orsus est, tum ex aliorum mendaciorum quae deprehendimus
 lineamentis.
[1,336] Quanquam, optimi adolescentes, quid damnat hic, quod Euripidi, maximo poetae,
 laudi datum est ?  qui quarto demum die uersum unum absoluerit.
[1,337] Cum enim uniuersam posteritatem de nobis  iudicium daturam pro theatro
 habituri simus ; in hoc intendit animi uim nobilissimus poeta, qui tot  annis
 pauca admodum carmina absoluta dedit, qui Aeneidos diuinum opus, quod ipsi uni
 adhuc  indignum uestris auribus uidebatur, comburendum suprema uoluntate iussit.
[1,338] Iam clamat Horatius,  nonum usque in annum premi debere : iam ea laude
 Smyrnam unam onerat Catullus tam politus  autor, tam acer iudex, quam ille
 futilis impostor.
[1,339] Quid ego innumera, nota nimis conculcem ?
[1,340] Sallustiine elaboratissimam orationem ? an Isocratis Panegyricum ? an Demosthenis
 conciones  aliaque scripta, quibus praeter lucernae odorem eius inimici nihil
 obiicere {29} potuerunt ?
[1,341] Atque  ea calumnia tanquam uictor exultans cum tripudio concrepat : Bataui,
 inquit, oratoris colloquia  uulgo in manibus habentur, elaborata haec Ciceronis
 non habentur.
[1,342] O Bataue nempe ex  Germanorum nutu nunc totius Galliae lumina literatorum
 pendent.
[1,343] Annon quatuor febriculosi  paedagogi suae imbecillitatis conscientia ducti,
 Terentium omisere, colloquia tua, etiam publicis  damnata suffragiis, simiolis
 suis legunt ?
[1,344] An tu quod uulgi manibus sordescis, ascribis pretio ?
[1,345] At  non tuo exemplo autor Aesopicarum fabularum superbit, quasi Virgilio
 non cessurus, et is tamen  pueris praelegitur, non Horatius, non Sallustius.
[1,346] Nam solidiores autores, e quorum penu cibi qui  promuntur infirmo concoqui
 stomacho non possunt.
[1,347] Quare crustulis tuis blandiculis quotidiana  ieiunia soluunt, dum tenera
 atque lactea adhuc membra sunt.
[1,348] At simul atque ex imbelli prodibunt  aetate, inanem illam garrulitatem,
 simul cum puerili exutam mente despectui habebunt.
[1,349] Atque ea  quidem sunt, quae uane nimis finxit : ea uero quae per inuidiam
 euomuit, deinceps enarremus.
[1,350] Irridet obseruationum formulas ex Cicerone ; qua in re quantum ineptiat,
 uel inde luce clarius  intueri possumus.
[1,351] Namque ubi loqueris, aliquo loquaris pacto necesse est.
[1,352] Si igitur Latine  loquendum proposueris, aut diuinitus ea ratio, is loquendi
 modus tibi obrepat oportet, aut ex aliquo  uno omnium oratorum delibes, aut
 ex omnibus eligas quo pacto dicas.
[1,353] Nam ex teipso certam  linguam separatim efficturum, quantumuis temerarius
 nequaquam dicere auderes.
[1,354] Quid igitur tibi  uidentur aliud facere ii, quorum memoria infirmior paulo
 est, cum aliquem thesaurum sibi parant,  quam quod tu cum ex unica illa atque
 beatissima tua memoria omnia propere producis ?
[1,355] Non ut  inspecto prius indice, mox componant, sed ut si quid parum Latine
 dictum uisum sit, consulant  optimos autores, quorum omnia uerba et singula
 in memoria tu solus habes.
[1,356] Nos quando humilitatis  nostrae conscii sumus, at non sedulitatis, ut
 opinor, pigebit.
[1,357] Annon euenire potest si nobis ipsis  fidamus, quod tibi uulgo praedicant
 contigisse : ut nomine nostro inflati, aut aetate affecti in  barbariem aliquam
 impingamur ?
[1,358] Posteritatis enim tam uarium, tam uacuum, tam otiosum iudicium  perhorrescimus,
 ut ex labore nominis splendorem {30} pariamus, non ex falsa opinione  ignominiam.
[1,359] Nonne Aristophanes Aeschili phrasin examinat ? nonne Cicero filii ? nonne
 Caecilii,  quem tanquam malum autorem Latinitatis damnat ? nonne Marcii Antonii,
 cuius tu uim atque  dictionem imitatus ?
[1,360] Quoniam ad gladios satus non es, quem uiuum non poteras, mortuum conatus
  es iugulare.
[1,361] Compositorum quoque ac deflexorum aeque ridet obseruationem.
[1,362] O Bataue, conciuem  igitur dices, ut quidam ex tuis faciunt ? dices oppidanum
 tuum ut popularem ?
[1,363] Et tuo impulsu belli  homines aliquot errantibus sibi uisi sunt, si cuiates
 essent tam oratione quam titulo proderent, cum  uerborum monstra effutirent.
[1,364] Neque, quod tu ais, Ciceronianis unquam persuasum fuit ut quod ille  non
 scripsisset statim damnatum uellent : sed quod ille expunxit, Romanus apud Romanos,
 apud  doctos doctus, Romanae linguae censorem agens, ab eo tanquam a Barbariae
 scopulo cursum  flectere nos debere commonent.
[1,365] Quoniam et ipse quae ad philosophiam spectant et quae ad forum  pertinent,
 aliter atque aliter pertractauit, multa noua nomina, Aristotelico exemplo felicissime
  meditatus, proloquium & qualitatem atque eiusmodi, proposuit nobis rationem,
 qua nos quoque  felicius auderemus.
[1,366] Quorum lineamentis aliquot a nobis quoque conformata, ne ipse quidem, si
  reuiuisceret, aspernaretur.
[1,367] Non igitur quoniam Cicero non posuit damnabimus, sed quoniam  damnanda
 essent, ipsum non posuisse iudicamus.
[1,368] Quod autem ait Ciceronianos nullis aliis uocibus  quam quae in illius
 extant libris, uti consueuisse, quantum id falsum sit uel ex ipso Cicerone 
 uidemus, qui Terentii atque Ennii atque aliquot aliorum poetarum uel obsoletis
 uocabulis usus est.
[1,369] Qua in re quantus adhibendus sit modus, haud facile dici potest.
[1,370] Tu Laberii mendicimonium  imitaberis ?
[1,371] Tu eiusdem Moechimonium approbabis ?
[1,372] Tu cum Apuleio Asinum ages ?
[1,373] Tu cum  Afranio insaniter dices ?
[1,374] Tu Varroni in Menippeis, Lucilii in Satyris comes eris ?
[1,375] Tu Auruncorum,  Carmentis, Saliorum monstra nobis alenda propones ?
[1,376] Atqui nec tu filcum cum Liuio dices, quem  Liuium cum Ciceronianis aeque
 cum Cicerone pariter admiramur pariterque imitamur.
[1,377] Neque uero  Sallustium politissimum autorem reiiciunt, sed anxium illud
 atque {31} insititium dicendi genus,  sed multa superstitiosa uerba non ipsi
 primum notauerunt.
[1,378] At quem magis amplectuntur, quam  Terentium ?
[1,379] Suum tamen eloquendi genus habet, numeris interdum astrictius, interdum
 solutius,  tanquam de medio sumptum.
[1,380] Sed ita Ciceroniani censent, certa genera autorum tota penitus  imitanda,
 certasque aetates effingendas ; alia tota reiicianda, in quibusdam iudicium
 adhibendum.
[1,381] Quod quoniam difficile est, et recti specie facile decipimur mortales,
 ii sunt in primis nobis  proponendi, quorum oratio castigata, nobilis, illustris,
 generosa refulserit.
[1,382] Quis tibi Ciceronianus  unquam Caesarem reiecit ? quis Brutum quem tanti
 fecit Cicero ? quis Catonem ?
[1,383] Caelium ?
[1,384] Luceium, a quo ipse Cicero incredibili cupiditate ardet sua gesta memorari ?
[1,385] At tu si tantum tibi  sumis ut neminem unquam imitatus sis, aut non tuo
 argumento imiteris, non es ferendus.
[1,386] Illud enim  arrogantis est, hoc autem inepti.
[1,387] Quare utroque assequere ut nemo te imitetur, nisi is qui  imbecillium
 conscientia uirium sperarit, se tui potius quam illius simillimum euadere posse.
[1,388] Atque  haec quidem de Ciceronianis.
[1,389] De Cicerone autem ipso ita sentit, ut, quoniam nebulo sua nihil  autoritate
 ualet, multos contra eum excitet, M- Brutum, M- Catonem suae calumniae socios
 asciscat.
[1,390] Nos aduersus hos ambos C- Caesarem statuamus, quem cum praeter caeteros
 extollere uellet M-  Fabius Quintilianus non alium contra Ciceronem staturum
 fuisse, si uoluisset, testatum reliquit.
[1,391] Pomponii unguinculos ac ceras miniatulas pertimuisse Ciceronem scribit.
[1,392] At Hortensium, multo  quam Pomponius fuit, doctiorem Ciceronis fulmina
 exhorruisse omnes historiae praedicant.
[1,393] M-  Cato, inquit, Ciceronem cum ipse sibi festiuus uideretur, ridiculum
 appellauit.
[1,394] At is Cato multis  grauissimis senatoribus nimis durus fuisse uisus est : 
elegantiores autem etiam subrusticum  uocitabant.
[1,395] Brutus, inquit, pro Milone eamdem caussam aliter tractauit quam Cicero.
[1,396] Esto, non  igitur melius ?
[1,397] Videatis, OPTIMI ADOLESCENTES, quid is hominis est, quo argumento nititur.
[1,398] Aeschines eamdem caussam contra Demosthenem tractat, atque hoc plus est
 quam aliter tractare,  tanquam parem eum aut potiorem sese contra statuit.
[1,399] Igitur Demosthenes inferior est.
[1,400] Iam hoc igitur  recte habet, si uera {32} argumentaris, ego aliter Ciceronis
 caussam tracto quam tu, igitur et  melius.
[1,401] Caeteram uero colluuiem obtrectatorum non solum Auli Gellii, doctissimi
 uiri iudicio, sed  totius posteritatis silentio atque obliuione damnatam non
 admittimus.
[1,402] Tu tibi habe tuos Gallos,  Licinios, Caluos, Asinios, Curiones, quorum
 iudicium uereor ne te mendacem prodat aut  impostorem, qui nequaquam illorum
 scriptis recitatis, uanum modo nominum strepitum afferas.
[1,403] At  in iis quae Gellius recitat, uidemus eos apertius impudentes, aut
 ignaros fuisse literarum.
[1,404] Senecam  uero quem obiicis, ad mores nostros fortassis admittimus componendos.
[1,405] Quid autem de ipsius  eloquentia sit statuendum, Quintiliano magis credam
 quam tibi.
[1,406] Haec igitur quam insana sint  uidetis, OPTIMI ADOLESCENTES.
[1,407] In his uero quae deinceps dicit, tanta inscitia liuorisque caligine  caecus
 fit, ut uix hominis partes agere uideatur.
[1,408] Nam quis literarum primis modo sacris initiatus,  aridum Ciceronem appellabit
 ? quem tam felici fuisse copia constat, ut iudicum, senatus, populi  expectationem,
 opinionem, animum, uim, uoluntatem denique ipsam obruere consueuerit.
[1,409] Quis  eum, inquam, aridum appellauerit alius quam is qui eumdem eodem
 dialogo pari inconstantia,  luxuriantem, redundantem, Asiaticum uocat ?
[1,410] Tanta uanitas, tanta futilis impostoris leuitas, ut aliud  ieiunus, aliud
 madidus pro instituti sui modo super eadem re sensisse uideatur.
[1,411] Elumbem praeterea  dicit, cuius oratione nullus unquam iudex permotus
 non fuit.
[1,412] Nimirum dicacem accusat.
[1,413] Equidem  hic apertissimum liuorem uideo.
[1,414] Nam qui orator est, non tamen semper orat ; si igitur inter  loquendum
 salsior fuit, continuone orationi tolles integritatem ? sin cum oraret, uitium
 id obtulit  orationibus suis, ubi id extat ? ubi legimus ?
[1,415] Quidnam profers ?
[1,416] Quos tu illius libros habes, qui  nobis non sint ?
[1,417] Quid quod hic quoque, uti semper alibi, pugnantia dicis ?
[1,418] Nonne ibidem tu e comoedia iocos peti debere potius conscripsisti ?
[1,419] Igitur in comoedia multo plures sunt ?
[1,420] O insane,  quomodo nimius in iocis Cicero ? sine eo quidem contentus es.
[1,421] Sed comoediae amplitudine  contineri atque praescribi uis ?
[1,422] Moderandum igitur tibi erit legenti Ciceronem, non autem qui plura,  quiue
 mordaciora dicat quaerendus.
[1,423] At tibi ii ioci comoediarum placent, qui Dauum agis, in quibus  {33} praeter
 seruilem scurrilemque petulantiam, nihil fere animaduertas : statimque suum
  parasitum rogat, an censeat cum C- Caesaris atque Cn.
[1,424] Octauii iocis conferenda, ibique pro libidine  sua respondentem facit.
[1,425] Qui si Plutarchum interroget, si Pomponium Atticum, si uos ipsos, non 
 negaueritis.
[1,426] Post haec homo seuerus Ciceronis sententias, quod rarae sint, multis in
 locis desiderari  dicit.
[1,427] Quoniam non argutatur, non ineptit, iccirco ea in parte mancus tibi uisus est.
[1,428] An cum artem  dissimulandam dicis, cum iudicem semper nec opinantem, incautum,
 improuidum occupare  debeamus, inani ostentatione illius aures impleam ?
[1,429] Nonne me praemeditatum domo afferre quae  cauere debeat, suspicetur ?
[1,430] Publianos mimos affert ineptus, quare non Theognidem protulisti ?
[1,431] Cur  non Phocyllidem ?
[1,432] Quamobrem non autorem illum, cuius librum Catonis titulo pueris praelegere
  consueueras ?
[1,433] Aliud est profecto oratorem esse qui e re natis argumentis muniat orationem,
 aliud  inanem ostentatorem qui iactabundus arcessitis ineptiis odiosus sit.
[1,434] Sed cum his animaduerteret  Ciceronis nomen grauari non posse, conuersus
 est ad obiiciendam breuitatem, quam nescio quo fato  ab ipso Cicerone fere
 omnes autores sustulerunt.
[1,435] Sed si quis illius consilii rationem animaduertat,  cum tantae copiae
 deditus fuerit, facile meminerit eorum, quae ipse contra Atticorum quorumdam
  inane nomen eloquentissime conscripsit.
[1,436] Iudicis animum, quem oratione obsideas, cui insidias  struas, quem iam
 accusatoris uenenis imbutum sanare studeas, non uno aut altero medicamento 
 tentandum esse, sed non prius ab incoepto absistendum quam rem peregeris.
[1,437] Igitur ii Attici oratores  cum perattice sibi dixisse persuaderent, ne
 satis quidem pro caussa uerborum fecisse iudicibus ipsis  uisi sunt.
[1,438] Itaque caussa cadere saepenumero cogebantur.
[1,439] Si igitur eam breuitatem nobis intentat,  non poenitet eius nos elocutionis,
 quae diuite atque ubere copia nitore splendescit.
[1,440] Si strigosam  quamdam atque umbratilem meticulosamque certorum uerborum
 trepidationem probat, libenter ea  uirtute carere uolumus.
[1,441] At uero si breuitatis est uirtus nihil omittere, nihilque addere quod officiat
  caussae, eam ipsam Cicero omnium oratorum optime uidetur esse consecutus.
[1,442] Quamquam ubi tu  breuitatem deesse Ciceroni, {34} dicere possis non uidemus,
 qui eum etiam ieiunum appellasti.
[1,443] Sed ut haec calumnia constet apertius, cuiusmodi breuitas haec sit, et
 an ab ea Cicero penitus  abhorreat, uideamus.
[1,444] Breuitatem aiunt esse oratores cum totum argumentum quam paucissimis et
 iis  pernecessariis uerbis absoluitur.
[1,445] Cuiusmodi est apud poetam, Fuimus Troes, & campus ubi Troia  fuit.
[1,446] Eam igitur breuitatem a Bruto commodius peti mentitur, cuius, praeter aliquot
 epistolas, nulla  extant monumenta.
[1,447] At si epistolas inspicias, illius dictionem argumentis inuenies accomodatam.
[1,448] Res enim cum modicae essent, cum paucae, pro rei magnitudine uerba fecit.
[1,449] Sed animaduerto quid  uelis, Brutiarum literarum uersus opinor numeras.
[1,450] Quod si tibi multo omnium breuissimam ex  Tullianis proferam, profecto
 manus dabis.
[1,451] Meministine igitur ad Basilium scribentem Ciceronem ita  loqui ?
[1,452] Tibi gratulor, mihi gaudeo, te amo, tua tueor, a te amari, quidque agatur
 certior fieri uolo.
[1,453] Vides quam arcto gyro currat, quo flexu orationis, ei studuerit breuitati,
 sine qua Romanam  eloquentiam constare non posse mentiebaris ?
[1,454] A Sallustio autem breuitatem illam peti debere, cum  scribis, neque quid
 uelis intelligo, neque tam uulgi animo conceptam, adeo persuasam, adeo  decantatam
 in illo uiro breuitatem unquam comprehendi.
[1,455] Nam si quoniam frequentibus asyndetis  utitur, aut quod non longis periodis
 ambit argumenta rerum, properare tibi uidetur, isto tibi quoque  pacto breuibus
 atque interceptis saltibus centum milliariorum iter minus longum uidebitur,
 quam  unius modo stadii interuallum, quod uno spiritu confeceris.
[1,456] At contra uidemus Sallustium ipsum,  cum quid semel dicendum assumpsit,
 adeo perstare ut saepenumero egredi uideatur.
[1,457] Iam tota  Adherbalis oratio nihil aliud est quam fratris caedes.
[1,458] In tota Marii concione hoc unum continetur,  uirtute nobilitatem constitui.
[1,459] In enarrando uero Catilinae conflictu etiam militum statum, etiam  interitum,
 etiam post interitum affectus ipsos exequitur.
[1,460] Nunc ad Urbis primordia, nunc ad uitiorum  insectationem, nunc ad Maurorum
 gentem diuertit, nunc ad fratrum aras.
[1,461] Historiae quaerit  amoenitatem, ut mihi uideatur, rudi licet homini apud
 te atque imperito, tribus uersibus utrumque  {35} bellum comprehendi potuisse.
[1,462] Et multo breuiorem Titum Liuium uideri, qui unius libri  contextu centum
 circiter annos complexus sit.
[1,463] Quem igitur breuem dicebat, prolixum esse  demonstraui.
[1,464] Si autem Ciceronem cuius copiam carpit, breuem ostendam, nulla caussa est,
 OPTIMI  ADOLESCENTES, quin de illius uiri eloquentia, calumniatorem ea scripsisse
 dicatis, quae ipsi fuerint  incomperta.
[1,465] Breuitatem illam in confutando, confirmando, atque ipsis epilogis, nequaquam
 ex  oratoris usu esse aiunt.
[1,466] Nam cum crimen diluas, identidem labefactanda sunt, quae in iudicum  animis
 iam penitus insederunt.
[1,467] Huius rei imaginem confirmatione quoque fouere necesse est.
[1,468] In  perorando autem, siue respicias affectus, ut ad misericordiam iudicem
 moueas aut in odium  impellas, siue epilogi ambitum contempleris, quo messem
 quandam facimus eorum, quae prius a  nobis dispersa sunt, non opinor hic tuam
 illam occines breuitatem.
[1,469] Restat igitur in narratione, aut in  partitione, aut in prooemio ut sit.
[1,470] At in partitionibus nemo breuior ; ut in oratione pro Lege Manilia.
[1,471] Primum mihi uidetur de genere belli, deinde de magnitudine, tum de imperatore
 esse dicendum.
[1,472] In  prooemiis autem ea breuitate non semper opus esse aiunt praesertim
 defensori.
[1,473] Ubi tamen ita actum  oportuit, nemo usquam illo breuior : quemadmodum
 in Antonianis saepenumero.
[1,474] In quibusdam  uero, etiam sine prooemio totum negotium peregit, ut in
 Catilinam, in Pisonem atque alibi  frequenter.
[1,475] At de narratione inquis.
[1,476] Tibi uero, si per me palam fiat, aliquot narrationum ita breues  esse,
 ut nihil breuius, non potes effugere, quin aut illum te non legisse suspicemur,
 aut desipias, qui  extantibus aduersus te scriptis illius, tam nos tardos arbitreris,
 tam plumbeos putes, ut impositurum  te nobis tam facile persuaseris.
[1,477] Sic enim scriptum est in Verrem tertia.
[1,478] Ignem ex lignis uiridibus  atque humidis in loco angusto fieri iussit,
 ibi hominem ingenuum domi nobilem, Populi Romani  socium atque amicum fumo
 excruciatum semiuiuum reliquit.
[1,479] Quid hac potest dici breuius ?
[1,480] Ex qua  ne uerbum quidem detrahere possis, non toto penitus sensu lacerato ?
[1,481] Quid quod magnus iudex  Gellius, breuem alioqui narrationem Gracchi summi
 uiri cum Tulliana negat comparandam ?
[1,482] Quam  tu potiorem comparabis {36} narrationem, quam eam, quae in eadem
 oratione de patre et filio in  Laodiceae foro constitutis, efferuescit ?
[1,483] Quamobrem qui cuiusmodi ea esset breuitas non intellexit,  ne seueritatem
 quidem, quam a Cicerone sublatam Bruto atque Pollioni ascribit, comprehendit.
[1,484] Quid enim Bruti uidit ? quid Pollionis ? quam appellat seueram orationem ?
[1,485] Seriam, opinor.
[1,486] At non  seria Ciceronis oratio, qua Pompeium ornat ?
[1,487] Quid enim ibi ridiculum ? quos risus pro Milone  excitauit ? quae ioca
 pro Marcello effudit ?
[1,488] Contra Legem Agrariam cum tonat, num tibi a  Catonibus maximo uidetur
 interuallo distare ?
[1,489] At pro Aulo Cluentio ; at pro Domo sua cum dicit ?
[1,490] Cum de Responsis Aruspicum uir grauis atque augurum collegio adoptatus
 subtilissime disputat,  risus amoenitatem quaesisse, ac non seriam sententiarum
 constantiam statuisse uisus est ?
[1,491] Omnes in  Verrem actiones, in Catilinam, in Antonium, nunc in odium, nunc
 in inuidiam auditorum animos  detrudentes, qualem tibi risum ciere uidentur ?
[1,492] Quibus in omnibus cum uim desiderari dicas, credo  illi ipsi quos reos
 fecerat Cicero, tibi succenseant.
[1,493] Si de nihilo ac non de capite ipsorum actum est ;  si uano uerborum metu
 perterriti profugerunt : si ex Urbe gratis eiecti sunt.
[1,494] Eos autem quos  defendit, etiam indignaturos puto, qui tracti sint in
 iudicium super his criminibus, quae nullo  negotio imbelli oratione, languida
 actione diluerentur.
[1,495] Plebs uero equitesque atque senatus ipse,  aduersus hoc tuum peruersum
 iudicium quid animi habituri sint, nescio.
[1,496] Quos tam supinos fingis, ut  puerili Ciceronis oratione transuersos actos
 dicas.
[1,497] Ipse uero Caius Caesar, qui regem Deiotarum  obstinato animo damnaturus
 animi caussa, Ciceronem audire uoluit ; postquam perorata caussa  indignabundus
 Ciceronem uicisse exclamauit.
[1,498] Si nunc reuiuiscat qualem te fatuum appellet, qui  eneruem elumbemque
 eum uoces oratorem, cuius orationi perpetuos fasces, quos animo iam in  regias
 ceruices distrinxerat submisit.
[1,499] Partitionem a Cicerone tollit, Hortensio attribuit.
[1,500] Heu  hominem nugacem, quis melius partietur quam qui de partitionibus
 ita scripsit, ut totam uiam atque  rationem Aristotelicam unico libro, eoque
 modico hausisse uideatur ?
[1,501] Qualem tu librum Topicorum  non meministi, aut si meministi persancte
 deierare pergam, te non intelligere.
[1,502] Non enim {37} tam  aperte mentiri ausus esses.
[1,503] Nam ut uno absoluam uerbo, nemo Latinorum tam clare partitus est, ut 
 uel ad umbram illius libri aspirarit.
[1,504] Praeter quem si nihil unquam quicquam amplius conscripsisset,  id nomen
 meritus est, ut omnibus oratoribus partiendi autor esse crederetur.
[1,505] At cum de Officiis  scribit, cum Panaetii placitis addit tertiam diuisionem,
 eas tractat partitiones, quas nunquam  Hortensius uel attingere ausus esset.
[1,506] Cum de auaritia, de crudelitate, de ignauia Verris excandescit,  quid
 tibi tunc agere uidetur ?
[1,507] Quid quod Hortensii argutulas atque superstitiosas irridebant ueteres 
 partitiones ?
[1,508] Quid quod isti tui rhetores tanquam in primis periculosas multis in caussis
 damnant ?
[1,509] Artem, inquit, celatam oportet : at Cicero consulatum iactat.
[1,510] Obsecro uos per Deum immortalem,  OPTIMI ADOLESCENTES, ineptiorem 
 unquam uidistis hominem ?
[1,511] An statim qui se recte dicet  consulatum gessisse, optimum idem sese oratorem
 dicet ?
[1,512] At inter quingentos circiter consulatus,  uix unum aut alterum oratorem
 bonum agnoscit Cicero, opinor postquam consulatus interiit,  propterea oratores
 esse desiere, qui Erasmi calumniae responderent.
[1,513] Artem uero, qua ratione celaret  uir tanta opinione ad quem omnes fere
 caussae deferebantur ?
[1,514] An tu putas tam neglectum apud  populum Romanum fuisse Ciceronem, tam
 ignotum, tam infacundum quam tu eum uis agnosci ?
[1,515] Tibi quidem celare artem potest, quem tam misera eloquentia praedicas,
 ut pene omnium infimum  statuas.
[1,516] Immo uero quonam pacto apud examen hoc tuum extare uidetur tibi ars illa,
 quam tamen in  tanto uiro nullam profiteris ?
[1,517] Esto, alii una uirtute quapiam excellant, negas tu in uno omnia  Cicerone
 cumulata ?
[1,518] At non negat M- Fabius Quintilianus.
[1,519] Tum igitur singulis legendis corrogata  facilius in unum statues locum,
 quam ex cumulatissimo lecta thesauro ?
[1,520] At uero cum ne aetatem  quidem Ciceroni imitando satis esse dicis, eam
 tu aetatem etiam in aliis dispertis ?
[1,521] Atque id curiose  quidem.
[1,522] Nam si alii quoque cum Cicerone non solum legendi, uerum etiam imitandi
 nobis sunt, si  ea cura adhibenda ut certa quaedam accuratius elaborata condiscamus,
 iam quos tibi Nestoras dari  uis, qui tertiam militent aetatem ?
[1,523] Atqui ne sic quidem est ut haec in Cicerone sint mediocria quae in  aliis
 praecellunt.
[1,524] Sed quoniam singularia in aliis sint, iccirco magis extant, {38} in hoc
 autem  omnia simul summa, ut quid primum sit, quid praecipuum, quid extet,
 quid subsidat, nequaquam  malignus intueri queat.
[1,525] Sed non nobis solis eorum argumentorum leuitas nota est.
[1,526] Immo uero ipse  quoque cum sese iisdem nihil profecisse uideret, confugit
 ad multo ineptiora.
[1,527] Quoniam aliquot  Ciceronis opera temporum iniuria interciderint, iam non
 posse quempiam Ciceronianum appellari.
[1,528] Quod argumentum si sanum est, iam tu quoque, quoniam non omnia Christi
 opera perscripta sint,  Christianus esse non potes.
[1,529] Neque multo post ita, inquit, stilo expolito, sed a Cicerone discrepante.
[1,530] Atque etiam expolitum stilum a Cicerone disiungit.
[1,531] At si uerba Latina, si illustria, si perspicua, si  apte connexa, si pro
 rei dignitate, si numerosa sunt, is est plane stilus expolitus, sed a Cicerone
 non  abhorrens.
[1,532] Expolitum enim, nitidum, urbanum ac ciuilem apud nos nunc significat ;
 apud ueteres  autem perfectum consummatumque indicabat.
[1,533] Vide igitur ne tuus ille stilus, quem pro expolito  inuectum nobis uis,
 abrosus potius esse iudicetur.
[1,534] Soloecismos in Ciceronis scriptis deprehensos  tradit, etiam ne id nebulo
 ?
[1,535] Quis tibi dixit ita scriptum esse ?
[1,536] Nihil enim est, quod a  maledicentissimo eodemque mendace non imponi possit.
[1,537] Quasi uero non aeque inuidi atque inepti  sit, ita scriptum suspicari
 reliquisse, et candidi ingenii in librariorum culpam reiicere.
[1,538] Quanto  facilius mihi fidem habebunt omnes, temporum iniuria accusanti,
 cuius tractibus atque anfractibus,  multa latent, multa inuertuntur, plurima
 deprauantur, alia intereunt.
[1,539] Nolo enim hic tractare hunc  locum, quasi communem, deplorareque saeculorum
 acerbitatem ; neque si uelim, sciam.
[1,540] Sed tu ipse  qui easce tragoedias mouere soles, qui nequaquam integro
 nobis Cicerone per tempestatum iniurias  frui licere clamitas, qui supposititios
 atque adulterinos libros sub eius nomine falso circumferri  indignaris, quid
 hoc est negotii, ut calumniam istam de uno uerbo, immo uero de unius uerbi syllaba
  mutueris ?
[1,541] Quid inquies, si contendam aliter a Cicerone scriptum fuisse, quam ii unde
 ea  desumpsisti ?
[1,542] Quid si iam dormitantis manum Tyronis accusem?
[1,543] Sed ut haec omnia omittam,  quaero de te num tu Ciceronem etiam prima
 grammaticae rudimenta {39} nescisse dicas ?
[1,544] Id uero  est, quod a ueteribus dici solet, nihil esse periculosius arrogante
 homine, cum ei semel ansa praebita  est ad calumniam.
[1,545] Age ita sit, in libris Ciceronis uel illius ipsius manu scriptis soloecismus
  deprehensus est.
[1,546] Hic uero scire peruelim ubi gentium tam impurus ueterator uitam uiuat,
 qui illi id  ascribere audeat.
[1,547] Sed non mirum est te id improbare quod tibi incompertum est, cum multo
 maiore  impudentia recepta quoque retractare studeas.
[1,548] In potestatem esse a Cicerone dictum inquis, atque id  minus Latinum quibusdam
 uisum esse.
[1,549] At scin quibus ?
[1,550] Barbaris aliquot, aure rudi atque agresti,  iudicio corrupto, quorum ineptiae
 neque abs te primo referuntur, neque a me primo refelluntur, sed  sunt nobis
 autores multo quam Cicero antiquiores, quibus a Graecis fontibus ea ita deducere
 placuit.
[1,551] Quam rem, quoniam a politissimo autore Gellio luculenter tractatur, diffusius
 non occupabo.
[1,552] Sed  quemadmodum Q- Claudius in medium relinquere dixit, quemadmodum 
 in rem esse Latine  dicimus, in re esse, pro eo quod est utile esse, non dicimus sed 
 e re esse ; atque alia  eumdem in  modum apud alios infinita, ita esse in potestatem.
[1,554] Aliud enim est semiliteratorem esse, qualis tu,  cuius in angustias sordesque
 nos detrudere uis ; aliud populi consuetudini, doctorum autoritati,  numeris
 orationis, purgatis auribus inseruire.
[1,555] Quamobrem ab eodem Gellio, qui hoc te docuit ex  calumniatoribus, si tam
 candidus esses tu, quam ille uir bonus fuit ac doctus, defensionem quoque 
 mutuari debuisses.
[1,556] Quod uero idem Gellius in libro de Gloria, apud Ciceronem uersus aliquot
 sub  Aiacis persona, ex Homerica rhapsodia falso citari tradit, qui Hectoris
 sint, etiam tu huc affers, ut  ostendas illius uiri eloquentiam propter Aiacis
 modo nomen comminutam.
[1,557] Nouum crimen  Ciceronis ab inuidis potius quam ab aemulis iactatum, abs
 te pari furoris spiritu retractatum.
[1,558] Quasi  uero referat uter heroum dixerit id, cum unius Homeri testimonio
 utri utri ascripseris, uti in animo  fuerit.
[1,559] Non est, o disertissime calumniator, Aiax ibi aut Hector rudis uterque
 miles, cuius uerbis in  philosophia exercitati permoueantur, sed Homerus ille,
 qui omnium artum fons atque origo  scientiarum a Graecis creditus est.
[1,560] An uero ipse si Aiacem eadem loquentem, quae tu Hectoris esse  {40} dicis,
 introducere uoluisset, abs te uapularet ?
[1,561] Quid erat uitii, quidue fuerit negotii, si  Phoenicis moderationem in
 Ulyssem, Ulyssis eloquentiam in Phoenicem transtulisset ?
[1,562] Num tu te  obiecisses tanquam pro Laribus proque focis, utriusque affectus
 uindicatorem ?
[1,563] At quam non  crimen id sit, uel ex ipso Platone animaduertere licet, qui
 cum animo maiora agitaret, in Theeteto  Sophocli uersum attribuit, cuius Euripides
 autor fuisset ; Gracchus quoque in Oratione, qua Legem  Aufeiam suasit, a Demade,
 non a Demosthene simulatam synanchem scripsit, qui a Milesiorum  legatis pecuniam
 uti taceret, recepisset.
[1,564] Vides quam plerumque non sit uitium, modo res constet  integra, nominibus
 haud magnam curam impendere ?
[1,565] Quid si tibi ipsis in historiis aliud pro alio  nomine subiectum ostendam ?
[1,566] Si gesta ipsa uariis nominibus circumlata ?
[1,567] Annon is, qui Niciae  nomine apud Pyrrhum a Valerio ueneficii insimulatur,
 a Quinto Claudio Tymochares fuisse  dicitur ?
[1,568] Quod autem Q- Ceditio facinus Cato ascribit, id Laberio attribuit idem Claudius ?
[1,570] Hoc  idem disce etiam ex Homero, qui Pandareum Procnes patrem prodidit,
 quem alii Pandionem  uoluerunt.
[1,571] At nonne caeteri Euridicem Orphei uxorem, Hermisianax Agriopem putat ?
[1,572] Carmenta  uero Euandri mater, nonne et Themis et Nicostrata aliis autoribus fuit ?
[1,573] Alexandri uero parentem  alii Polyxenam, alii Myrtalem uocitarunt.
[1,574] Non defuere autem, qui et Olympiadem scriberent, atque  etiam Stratonicam.
[1,575] Archytae autem illius nobilissimi philosophi Tarentini patrem, Hestiaeum
  quidam tradiderunt, apud alios audis Mnesarelium, apud nonnullos Mnasagoram.
[1,576] Quid tibi Pindari  patrem nominem ?
[1,577] Nonne Scopelinum aliqui, alius autem Daiphantum agnouit ?
[1,578] Nicoclis uero  pater, qui Euagoras ab Isocrate dictus est, aliis Timarchus
 appellatur.
[1,579] Aesopi item dominum non  Xanthum, ut uulgus credidit, sed Iadmonem nonnulli
 tradidere.
[1,580] dipodis matrem Sophocles  Iocasta, Homerus Epicastam mauult.
[1,581] Medeae sororem Chalciopem uocat Apollonius, Pherecydes  autem Eueniem.
[1,582] Est ubi Hecubae pater Cisseus dicitur, est ubi Dymas nominatur.
[1,583] Aliqui Tisiam et  Coracem usos esse celebri illo reciproco argumento :
 alii Protagoram eiusque discipulum memoriae  prodidere.
[1,584] Quid tibi enarrem uetera atque obsoleta quae {41} peregrina sunt ?
[1,585] Romuli ipsius  parens, non una comperta est.
[1,586] Nam et inuenies qui Rheam uocet, nonnunquam Iliam dictam, alibi  uero
 etiam Syluiam nominatam legimus.
[1,587] Vides anus cornicula, uides, qui autorum oculos effodere  conaris, quos
 tu in obiices offendisti ?
[1,588] Non enim nomina, quae tam numerosae autorum libidini  obnoxia sunt, nos
 angent, sed res ipsa gesta permouebit.
[1,589] Sententia enim multo aptius autoris nomen  exornat, quam sententiam autor.
[1,590] At, inquies, error est aliud pro alio citantis nomen.
[1,591] Sed tamen,  quam nullius momenti uel inde constare arbitror, cum nequaquam
 uter dixisset animum aduertere  uoluerit.
[1,592] Quod si Aiax operam tibi dat ut ex oratorum numero Cicero eximatur, si
 Hector ipsum  ferre non potest, ut aliquot uerbis sese defraudarit, credo propter
 hoc crimen euersam postea  rempublicam fuisse.
[1,593] Marcus Tullius uocem piissimus, inquit, tanquam barbaram proscindit, qua
  multi probati autores usi sunt.
[1,594] At Cicero id inter eos uiros uitio uertebat, qui neque tunc  reclamarunt.
[1,595] Et quorum consensu semel assertum, quod dixisset, postea pro bono probatoque
  agnouit.
[1,596] Nec si ea uoce usi sunt ii, qui tibi probi uidentur, continuo tanquam barbara
 a toto senatu  reiici non debet.
[1,597] Sed tu illis, qui tuo permissu ea uoce usi sunt, quoniam similem tui uocem
  amplecteris, assentiris ; Ciceroni qui totius senatus consensu, totius ope
 posteritatis eamdem  ignominia notauit, dissimili tui autori non assentiris.
[1,598] Facere contumeliam, inquit, Latine dicitur : at  id Ciceroni quasi non
 probe dictum taxatur.
[1,599] In Eunucho namque Terentiana Thais ita loquitur : Nam  si ego digna hac
 contumelia sum maxime, at tu indignus qui faceres tamen.
[1,600] Opinor, inquit, tacite  repeti contumeliam.
[1,601] Mirificum sibi facinus fecisse uideor, si eamdem uocem alteri uerbo reddiderit.
[1,602] At id etiam pueri sciunt.
[1,603] Quod si tam praestantis esses memoriae, quam acerbi animi es, si  obseruationes
 non irrisisses, non tantopere nunc laborares.
[1,604] Quare non agam tecum inimice, sed  humaniter : eo labore te leuatum mea
 opera uolo.
[1,605] Audistin� unquam ex oratione Catonis, quam pro  se contra C- Cassium habuit,
 ea uerba ?
[1,606] Atque euenit ita, Quirites, ut in hac contumelia, quae mihi  per huiusce
 petulantiam factum itur.
[1,607] Ex Plauti item Asinaria poteras hunc seruum excitare, cuius  testimonium
 futile atque ineptum hoc in {42} iudicio putare non debuisti, qui ista tua tragoedia
  Dauum agis.
[1,608] Is igitur seruus ita loquitur : Tu alteri contumeliam facias, tibi non dicatur ?
[1,609] En quanto  beneficio meo uteris, qui te tam multa doceo, quae aut nullo
 modo noueris, aut perperam didiceris,  aut turpiter oblitus fueris, te tanta
 in calumnia deficientem excito, collapsum subleuo, tantum abest  ut tua ista
 uenena pertimescam.
[1,610] Quamobrem tot tantaque edoctus, id quoque a me doceri debes ;  Ciceronem
 non id reiecisse tanquam nemo unquam sic locutus fuerit, sed quod tunc ita nemo
 loqueretur.
[1,611] Non enim dicit : quis sic unquam locutus est ? sed quis sic loquitur ?
[1,612] Idem porro uitium  est et inaudita et obsoleta loqui.
[1,613] At ita euenit ut quod tanta aetatis illius autoritate desitum erat, tu
  pari arrogantia instaurare coneris.
[1,614] Non enim quaecumque ueteres impolitius dixissent, statim ab ea  elegantissima
 aetate recepta sunt.
[1,615] Et cum idem Cato, idem Plautus multis dicendi formis usi essent,  id castiores
 linguae haudquaquam sibi licere uoluerunt.
[1,616] Quod ut apertius cognoscas, uel ex  Terentianis elocutionibus amplius
 intelligere est, quarum quasdam quamlibet puri autoris, ne  probamus quidem.
[1,617] Non enim post illum quispiam oratorum dixit, tibi aut mihi decere, quod
 quidem  extet : qua dicendi tamen forma ille usus est.
[1,618] Neque multa alia quae ne fastidium pariamus,  apponere supersedebo.
[1,619] A uoce nouissime et nouissimus, inquit, abstinuit Cicero, quibus uocibus
  Sallustium optimum autorem et M- Catonem usos ferunt.
[1,620] Etiam ne id uitium, ac non prudentiam  Ciceronis dicis ?
[1,621] Eum hominem qui Latinam linguam tanta cura illustrare studeret, nouissimam
  uocem formidare prudentiae fuit, prolata autem sententia non damnare, qua
 caeteri uterentur  modestiae.
[1,622] At quare non sequutus est Cicero tantorum uirorum iudicium ?
[1,623] Quare ? quia maluit  solus culpa carere, quam cum caeteris ueniam poscere.
[1,624] Quia maluit Laelium sequi, cuius iudicio ea  uox damnata esset, cuius
 iudicio qui loquebantur recte loqui putabantur, cuius iudicium maluit  sequi
 Cicero, quam contra illud mereri, ut se sequereris.
[1,625] Aliud enim sonat auribus tuis improbo  nunc uerbo assuetis, Erasme, aliud
 Romano uiro, qui tamen Asinianae calumniae Patauinitatem  Liuio obiectare ausus es.
[1,626] Quam tu quo loco, quo tempore cognoscere, quo modulo Batauus metiri  potes ?
[1,627] Qua ratione Teutonicus uitium {43} illud constari, quo iudicio dignosci dices ?
[1,628] Si omnes  uoces Romanae sunt, si uniuersa structura ex ueterum cementis,
 lapidibus rediuiuis, incorrupta  materia constat, si candor ille illam felicissimam
 aetatem etiam superat, si omni inuidia, omni  calumnia maior est, quam in lacteo
 illo flumine labem labes deprehendas, cum tamen illius  sententiae ne is quidem
 qui obiecerat, caeteros Romanos habuerit assertores ?
[1,629] Sibili elementum inter  duas longas uocales a Cicerone geminari uitio putat.
[1,630] At id Quintilianus unde haec didicisti, non  Ciceroni, sed toti illi atque
 mox subeunti aetati attribuit.
[1,631] Quamobrem si tantum tibi impudentiae est,  ut quod omnium fuit uni ascribas,
 si tantum confidentiae, ut aduersus centum annorum totius urbis  Romae usum,
 peregrinus atque semidoctus impetum facias, iam istius tuae temeritatis uel
 hoc unum  iudicium esse potest.
[1,632] Quid quod tam audax impostor non agnouit, haud temere in uoce hac caussa
  mediam geminare consonantem ?
[1,633] Non enim ex illorum usu, sed certa ratione factum est.
[1,634] Si quidem  ea uox concisa nunc est, quae olim cauissa fuit, eadem proportione
 qua fouissas integrum dixerunt  aliquando, nunc autem fossas diminutum.
[1,635] Exit deinde ab eo quod orationis initio pollicitus fuerat.
[1,636] Cum enim de Ciceronis eloquentia quaestio sit, quae prosa oratione contineretur,
 ad poeticam illius  uim, tanquam aptiorem ad reprehendendum, sese confert.
[1,637] At quale tibi uidetur id carmen, quod  totum illius aetatis fuit ?
[1,638] Quod si damnas non Ennium solum, quem tu contemptui habes, sed totum 
 Romanum aeuum ad Catullum usque damnes necesse est.
[1,639] Is enim cum aliquot paucis, Caluo et  Cinna, primus mira dicendi suauitate
 duritiam illam ueterem atque horridam emolliuit.
[1,640] De Lucretio  uero quid dicemus ?
[1,641] An is tibi uisus est quem tua petulantia dignum duceres ?
[1,642] Atqui neque illius  doctrinam, cuius tu fundamenta complicibus tuis Lutheranis
 iaciebas, contemnere debueras, neque  numeros minus fluxos salua iudicii tui
 constantia carpere poteras.
[1,643] Si quidem Horatius, cui tu te uni  addictum iactas, eodem uersus genere
 haudquaquam felicius fluit, qua tamen tempestate tam  grandis poeta Virgilius
 florebat, Varus uero et Gallus atque iis maiores natu Cinna et Catullus, tanta
  suauitate, tam lepido numerorum fluxu usi fuerant, ut omnia deinceps saecula
 ad {44} modulos  allecta sui exemplo habuerint.
[1,644] Neque uero Horatio detrahimus in inuentione ingenium, in sermone  puritatem,
 in sententiis occultos sales, figuras, numeros.
[1,645] Totius orationis succum sapidum ac frugi  ita admiror, ut ne tibi quidem
 cedam ; sed numerorum iuncturas, lubricos lapsus, non indecoram  Venerem, sublato
 autorum titulo, in utroque ita desiderari, ut Ciceroni aetas illa, Horatio 
 argumentum obfuisse uideatur.
[1,646] Cum uero uersus mihi narras, quos operibus suis ex Graecis  tragoediis
 parum feliciter uersos inseruit, in quorum numeris idem sibi licere cum ueteribus
 putarit,  quam tu limam huc ob quatuor tantum uersus affers, quanto maiore
 operae precio totam in  Latinitatem uertere debuisti.
[1,647] Quis enim usque ad Senecam senarios iambos aliter scripsit ?
[1,648] Nam  quod Horatius tuus Parios iambos a se primum confectos gloriatus
 est, praeripuit iactatione gloriam  Catullo, quam ille prior uero labore sibi
 pepererat, qui neque compositis numeris, neque felici  oratione, neque puritate,
 neque elegantia cedit, acerbitate autem multo etiam anteit.
[1,649] Sed Ciceronem  iis abusum mensuris calumniaris.
[1,650] At uero qui aliter locutus esset Graeca Latinus, quam cuiusmodi  Latina
 apud alios comperta recitabat ?
[1,651] Id quod aeque irridere tam impudenter ueritus non es.
[1,652] Horridos, inquis, uersus atque incultos inseruit.
[1,653] Quos insereret igitur, qui non extabant ? an  Virgilianos, quos nondum
 uiderat ? an tuos ?
[1,654] At te tam praeclaras tuas gemmas inter eas sordes suae  orationis, quam
 proscindis, indignaturum diuinabat.
[1,655] At nunc quod id non fecerit indignaris.
[1,656] Ignosce  tamen illi, Erasme : non potuit ante nouisse te quam nasceris.
[1,657] Et nunc illa tibi uetera sordescunt.
[1,658] At  non aedilibus immani precio eas fabulas comparantibus, non applaudenti
 populo, non approbantibus  theatris sordescebant.
[1,659] Porro autem sapientum sententias satis habet Cicero referre non fucos.
[1,660] Quanquam in illa horrida ueterum poesi tam non anxie astricta, non contortas
 sententias, non  inuitorum uerborum occupatas sedes inuenies, sed liberam sententiarum
 maiestatem, saluum  elocutionis sudorem, sanam structurae aequabilitatem, uerborum
 splendorem, numerorum  concinnitatem.
[1,661] Ubi nihil poenitendum deprehendas, nisi quod ea tempestate condita essent,
 ubi  dissimiles tuis mores {45} aequalem sibi poscerent orationem, quam tu
 irrisurus esses.
[1,662] Sed quo  autore inseri uersus prohibes ?
[1,663] Annon fecit idem Plato ? non praecipit id Quintilianus?
[1,664] Non hoc agit  Lucianus ille tuus ? cuius uenena tanto tibi studio appetita sunt.
[1,665] Nam quicquam de Aristotele nolim  contra tuam istam petulantiam afferre,
 quem tu adeo despexisti, ut scholae tantum nomine per  contumeliam dignatus
 sis, omnesque illius studiosos in contemptum scholasticos appellaris.
[1,666] Quam  ob caussam quoties istis disputatoribus, ut iracundiores sunt, stomachum
 mouetis, contra uos  tabernarios appellare solent.
[1,667] Hiulcam Ciceronis orationem subeuntium uocalium frequentia dicit  esse.
[1,668] Etiam ne id ineptis, ut quod ille ita fieri necessario declarauit, tibi
 id retractandum reliquisse  arbitreris ?
[1,669] At ob id Theopompum errasse uolunt, quod eiusmodi uocalium concursum effugerit.
[1,670] Id  quod tamen ne Thucydidi quidem elaboratissimo dicendi artifici curae fuit.
[1,671] Ac ne Platoni quidem  ipsi non in Dialogis modo, sed in Funebri quoque
 oratione ; cuius excellentia id merita fuit ut  quotannis anniuersaria recitatione
 publicis omnium Atheniensium suffragiis dignita sit.
[1,672] Cum igitur  tot florentissimorum aetates oratorum subsecutae sint, tot
 tantasque cuiuscumque generis ingenia  pullularint, nemo unquam uocalium concursum
 illum effugiendo id meritus est, ut eius oratio pro  illa hiulca Platonica
 recitaretur.
[1,673] Praesertim cum rei nouitas toties iteratae orationi officere debuisset.
[1,674] Quamobrem id ipse Cicero ab sese dedita opera factitatum praedicat ; tantaque
 esse statuit suauitate  ut quaesitam illam negligentiam ipsi orationi lumen
 atque gratiam afferre indicarit.
[1,675] Et Gellius id  ultro a quibusdam ad orationis concinnitatem etiam affectatum
 scribit, inter quos Catullus quoque  commemoratur.
[1,676] Cuius in manu multo fuit facilius corrigere quod prauum esset, quam tibi
 quod  esset rectum dignoscere.
[1,677] Quod cum non despexerint sed probarint, non reiecerint sed affectarint,
  non sustulerint sed statuerint, multo aptius consuluere auribus eruditiorum,
 quae non laederentur.
[1,678] Id  quod et Sallustius omnium scriptorum numerosissimus nusquam aspernatus
 est.
[1,679] Ubi uero ita,  inquit.
[1,680] Deinde, ubi ea impetrata semper boni fidelesque mansere et cuncta a Bestia,
 Albino.
[1,681] Et  caetera, etiam quaesisse uidetur.
[1,682] Ne tibi omnium iuncturarum {46} exactissimam trutinam  obiiciam Virgilium
 poetam.
[1,683] Omitto enim sub Ilio alto, & insulae Ionio in magno, et sexcentis aliis
  in locis qui id non admiserit solum ubi sese offerret, sed etiam arcessiuerit
 in quarto diuini operis,  cum dicere potuisset, aut quae spes inimica in gente
 moratur, maluit ita hiare, aut qua spe inimica  in gente moratur.
[1,684] Et in quarto Georgicorum ubi erat in promptu dicere, Flerunt Rhodopeia saxa.
[1,685] Maluit Rhodopeiae arces ; qua ex obseruatione tantam in oratione uirtutem
 Demosthenes indicauit,  ut etiam conquisitis uocalibus id affectasse uideatur.
[1,686] Nam si orationem quam pro Phormione habuit  legas, non solum eamdem uocalem
 seipsam excipientem inuenies, ut g-ha g-an g-eh g-dikaia quod  g-haper g-an
 tuo iudicio adblandiri debuisset, uerum etiam additam uocalem cuius usu tum
 carere  potuisset.
[1,687] Dicit enim g-adikounth' g-heauton g-houtosi, g-apallageh g-tis.
[1,688] Cum tamen g-houtos  dicere potuisset, si ea quae tu improbas, non probasset.
[1,689] Sed et hoc mihi nihil prosit, si non eadem in  oratione multo maiorem
 hiatum comperiaris.
[1,690] g-Apollodohrou, inquit, g-toutou g-oute g-dikehn.
[1,691] Et enim cum hiaret multum, ne eadem diphtongus concurreret,  quae omnium
 obscurissima est, addito uastiore hiatu rem composuit.
[1,692] Ecce tibi, Bataue,  quemadmodum hiatus non solum non turpis est, immo
 uero necessarius, non solum non laedit  orationem, immo uero eius uitia sanat.
[1,693] Atque equidem miror qua ratione id artis damnes, quod  natura quadam etiam
 in singulas easdemque simplices irrepserit dictiones.
[1,694] Nam in odio, oratione,  copia, taedio id suopte ingenio natum est, quod
 a Cicerone factum stulte insectaris.
[1,695] Iam uero et  eadem sibi ipsi subeunte non solum absona oratio non fit,
 sed contra additur decus id quod Virgilius  atque Sallustius ad grandiorem
 orationis sonum suis scriptis partum uoluere, id quod in uerbis  cooriri, cooptare,
 coopertum manifesto compertum est.
[1,696] Officiorum exordii periodum nono demum  uersu absolui criminatur.
[1,697] Quid id ad te uel decimo, quod ille uno tamen spiritu protulisset ?
[1,698] Hem,  Erasme, ut intelligas quanto uel ea uirtute quae non maxima est
 in oratore illo iam sis inferior.
[1,699] Quamquam ii nostrates scholastici, qui tibi inuisi sunt, uel minimo tuorum
 poculorum tam grandem  illam periodum contineri posse praedicant.
[1,700] Sed ut memineris id aliorum quoque exemplo illi licuisse  quod ista tua
 tam importuna procacitate nefas ducis, legas censeo {47} Olynthiacam primam
  orationem, legas eam quae pro Ctesiphonte tantopere laudatur.
[1,701] Non calumniabor, uersutissime quod  tu facis, nonum uersum, quos tu minutissime
 secas, sed ad sexagena uerba tibi unica periodo cum  Demosthene pronuncianda
 erunt.
[1,702] Sed nequaquam tibi tam delicato homini scripsit illum librum  Cicero,
 qui diuinabat te suos libros atque eum adeo, in quo decori praecepta continerentur,
 neglecturum.
[1,703] Pergit deinde orationum operumque aliorum Ciceronis exordia tanquam tribus
 ad  comitia, citare : in quibus, dum imitatorum praetexit castigationem, tres
 aut quatuor formulas  explicat, quibus Ciceronem addictum fuisse uidetur intelligere.
[1,704] Cum tamen inter tot epistolarum, tot  uoluminum milia, sex, aut ad summum
 octo initia ab eadem syllaba incipiant.
[1,705] Atque ibi tam acer  iudex, tam accuratus obseruator orationem ad Equites
 habitam pro Ciceroniana recensuit.
[1,706] Quam, si  tantum polleret animi ui, tanto esset iudicio, quanti uideri
 uult, nihilo magis esse Ciceronis quam in  Catilinam declamationem, plane deprehendisset.
[1,707] Iam tibi non succenseo, Erasme.
[1,708] Quid enim de  Ciceronis operibus iudicare uelis, quae tibi sunt ignota,
 nescio ; arbitrorque te bonum uirum illius  opera percurrisse, non perpendisse,
 ut facilius ad illa tua singularia studia, quibus religionem  nostram lacerares,
 teipsum conferres.
[1,709] Atque ipse cum imitatores eludere uelles, tuo consilio atque  suasu circumlata
 iactas aliqua Ciceronis pariter et recentiorum quorumdam fragmenta, quae ita
  placerent aut displicerent, prout illius aut horum nomine tituli transferentur,
 atque ut ad ipsum  Ciceronem referebantur perinde probata esse.
[1,710] Iamiam iudicem illum deprehensum arbitror, Erasme,  cuius tu nomen, quae
 in te est humanitas, more tuo, qui neminem uexas, suppressisti.
[1,711] Quem tu  alium censes fuisse quam te ipsum ?
[1,712] At rursus nobis data uerba credidisti, cum declamationem, pro  Ciceroniana
 oratione, ad Equites, supponebas.
[1,713] Vides quantum inter te Italumque hominem, quam  nationem tu sciolam uocas,
 intersit ?
[1,714] Cuius tu aures uel rudis scholastici fallere non potuisti.
[1,715] O  nequam, si tibi notus es.
[1,716] Et si non notus, infelicem.
[1,717] Nam si illa falsa pro ueris subiicis, falsi crimen  subis, si ita prorsus
 iudicas, inscitiae nota affectus es.
[1,718] Utro autem te uerteris, non boni {48} uiri  nomen effugere non potes.
[1,719] Legentur haec apud posteros, Erasme, atque ita legentur, ut si quid  pudoris
 reliquiarum in tanta animi peruersitate esse potest, antequam id scriberes,
 malles uitam cum  morte commutasse.
[1,720] Dic, amabo te, si ea in quibus Ciceronis soloecismos iactas, esse negauero,
 quid  tu mihi respondebis ? quibus argumentis ? titulo ?
[1,721] At etiam Gallionis libri ad Herennium cuius  essent, abs te ignorabantur ; 
  eadem ratione illius erunt.
[1,722] Si de stilo atque dictione cuncta perpendis,  quid agebas, cum eam legeres
 orationem, quam nos expunximus ?
[1,723] Iam uidetis, OPTIMI  ADOLESCENTES, quicum bellua nobis res sit, cui neque
 sua neque aliena nota sunt.
[1,724] Et tamen se  ipsum iudicem constituit pro uniuersa republica literaria,
 quam, exciso capite, tantopere funditus  euersam cupit, tanta inconstantia,
 ut peculiari sua se leuitate superasse uideatur.
[1,725] Cum enim  Ciceronis memoriam sublatam uelit, se tamen audet dicere ueram
 germanamque Ciceronis esse  prolem.
[1,726] O carnifex, tu te illius esse prolem dicis, quem necasti ?
[1,727] O parricida, quemadmodum audes  aut mentiri te satum eo parente quem iugulas,
 aut iugulare quem mentiris ?
[1,728] Quos tibi eculeos, quas  catenas imprecabor ?
[1,729] O furia, quibus te haec scripturum sperasti ?
[1,730] Aniles fabellas tuas e Graeculis  uanitatibus ad fallenda adolescentium
 studia, tractare te putasti ?
[1,731] Quanquam haec supplicia ut  deprecarere, ingentes mox eiusdem laudes exageras.
[1,732] Et quem aridum atque elumbem atque  subinanem notabas, eumdem diuinum
 repetis praedicare, quasi cuius scripta sint eius modi, ut in  ipsis illius
 etiamnum mens spiret, atque is genius qui arcanam quandam afferat energiam.
[1,733] At ne tibi  propter hoc ignoscere nos putes.
[1,734] Haec tibi non credimus, sed doctis idem dicentibus.
[1,735] Haec tibi non  debemus, non accepta ferimus, sed omnibus saeculis de illo
 haec eadem praedicantibus : cum  praesertim te non laudandi Ciceronem consilio,
 sed deterrendi nos ab imitatione, petulantia fecisse  constet ex uerbis, quae
 maxima cum illius laude et leuitate tua subiecisti.
[1,736] Cicero, inquis, nasci  fortasse potest aliquis, fieri autem nemo.
[1,737] Ubi quid tibi uelles, nesciebas quidem.
[1,738] Nam  quemadmodum ille non statim natus est tantus, quantus postea fuit,
 sed factus est.
[1,739] Ita autem factus  est, ut a natura ingenii semina adeptus sit : eodem
 quoque pacto quis, postquam {49} ita natus sit,  talis quoque fieri potest.
[1,740] Sed nihil mirum circulatorem mercenariaeque garrulitatis uenditorem a 
 philosophiae studiis abhorrentem tam absona locutum esse.
[1,741] Et si ita nasci debet is, qui Ciceroni  similis futurus est, satis nobis
 sit, si modo nasci potest.
[1,742] Nam tu mirificam abstrusamque rem in  primis enucleasti, qui neminem fieri
 posse oratorem antequam nascatur, multis nugis contendis.
[1,743] At  ne ad Ciceronem quisquam, ab eius genio auersus, sese accingat, num
 tu igitur totum orbem ab eius  genio exclusisti ?
[1,744] Atqui non solum ad Ciceronis imaginem inuita Minerua componendi non sumus,
  sed Quintiliani quoque praecepto ne ad oratoriam quidem uel spe tantum percipiendam.
[1,745] Nam  quamobrem ad rusticum opus faciendum aliquos etiam destinauit ?
[1,746] Quanquam quid in his ego  diutius immoror ?
[1,747] Cum uel infinitos Cicerones nasci posse, infinitosque illius prodire genios
  concedere cogaris, qui tam uili ipsum aestimasti ?
[1,748] Immo uero tua sententia facile quis etiam multo  excellentior ortus iam
 sit Cicerone, quem tu quidem omnibus autoribus literarum aliqua ex parte  etiam
 iis quos nunquam legeras postponebas.
[1,749] Quare cum nihil eximium haberet, cum uirtutes uitiis  proximae sint, cum
 imitatio plenam rem non exprimat, sed defluat, non erit Cicero imitandus.
[1,750] Quoniam in eius summas uirtutes si uires intendamus, in uitia uirtutibus
 proxima delabi necesse est.
[1,751] Ubi (ut tanta inter se pugnantia omittam) uenit mihi in mentem quam otiose
 talis philosophus  irrideri possit.
[1,752] Quasi uero intra summas uirtutes quas Stoici finiebant, quispiam consistere
 non  possit, multo citius quam in uitia delabi.
[1,753] Nam cum per uirtutes quasi cum ab auaritia per liberalitatis  gradus ingrediaris,
 antequam in summo sis, antequam prodigalitatis periculum subeas, nonne certis
  limitibus praescribere te ipsum potes ?
[1,754] Sic et intra diuinam illam eloquentiam multi, magna cum  laude uersati
 sunt, cuius illos haudquaquam debuit poenituisse.
[1,755] Nam et si uirtus medium inter uitia,  quasi centrum in circulo describitur,
 non tamen puncti uicem obtinet, sed multam partem diametri  sibi uindicat,
 quanto a circumferentia magis abscedens tanto propior cumulum illum laudatiorem.
[1,756] Ita propterea ex actionum {50} frequentia effici id quod habitum appellant
 philosophi, dicimus.
[1,757] Ante igitur quam habitus ille, qui uirtus perfecta dicitur, perficiatur,
 is qui iteratis actionibus studet,  uitiosus, opinor, non putabitur.
[1,758] Igitur summum hoc bonum inter et summum illud uitium ea  interualla, naturae
 iussu relicta sunt, ut quoniam repente optimi esse non possumus, uia saltem
 ad  eum cumulum haudquaquam interciperetur.
[1,759] Atque haec quidem tibi tam grandi natu nequaquam  canimus auerso per aetatem
 ab ea ueritatis disciplina, a qua te aut peruersa natura, aut nimia genii 
 indulgentia retraxit, sed ut OPT- ADOLESCENTIBUS, quorum eloquentiae uim integram 
 atque  incorruptam indignabaris,  quanta ipsis uenena parares ostendamus : praesertim cum 
 et summam  ualetudinem  ne optandam quidem statuas, quam labefactari aliquam necesse 
 sit, quoniam ibi   consistere nequeat atque iccirco in aegritudinem necessario collabatur.
[1,761] Atque huius quidem  umbram sententiae, a cuiusmodi luce sublegeris satis
 compertum habere uideor, ex Hippocratis  Aphorismis, opinor, sed quam male
 intellectis iam hinc perspicuum faciam.
[1,762] Agedum bone  Aesculapi, nosti quam lata sanitatis interstitia ab ipso
 Galeno constituantur ?
[1,763] Nostin� aliquos ita  sanos apud ipsum esse, ut in praesens tantum, quales
 sint iudicentur, alios ut magna ex parte uitae  ita sint, quosdam ut semper
 tales habeantur ; paucos autem esse quos omnino sanos uocet ?
[1,764] Te  igitur quem in ordinem cooptari uelis ?
[1,765] An eorum qui omnino sani sunt optimum statum negabis,  cum tibi non eligas,
 aut saltem sanum esse ?
[1,766] At iam pertimescebas tibi esse quempiam in morbum  incidendum, cum tamen
 id generis homines, haud ullo unquam morbo tentari eidem Galeno  persuasum sit.
[1,767] Quod uero ex Hyppocratis sententia pro te astruis, ita intelligas oportet,
 summam  ualetudinem, quae in eiusmodi corporibus est, quae a Galeno in praesens
 tantum sana esse dicuntur,  agnoscamus.
[1,768] Eam igitur ualetudinem cum summa est, ne in peius dilabitur aut praebita
 potione, aut  soluta uena, aut cibi abstinentia praecipit cohibendam.
[1,769] Hem, Erasme, quanto pudore tuo, quanto  gloriae tuae periculo ab iuuene
 homine, a rudi oratore, a non oratore, a milite, ab Italo, ab eo qui  peruelit
 se, et dici et esse Ciceronianum, docearis.
[1,770] Videnturne tibi {51} eaedem disciplinae in  moribus, in dialectica, in
 scientia naturali, in medicina, in mathematicis, inter Colloquia tua  comprehendi
 posse ?
[1,771] Quae ego quidem, haudquaquam perdidici, sed ab aliis luculentissime dictata
  rudius tibi narro ; non ut melior fias, ea enim fabula surdo canitur, sed
 ut ne nos ipsi tui exemplo  deteriores euadamus.
[1,772] Quare succensere nobis non debes, si et pro publica omnium caussa, et pro
  mea ipsa, et pro tua, si uoles, laboramus.
[1,773] Acerbius haec in te dicta putas ?
[1,774] Quid si illorum Italorum  in quos rabie tincta missilia eminus iacularis,
 aciem comminus intuereris, quorum congressum  toties exhorruisti ?
[1,775] Tune me iubes a uirtutibus abstinere, quoniam uitiis uicinae sunt ?
[1,776] O Epicure,  summo loco natis uiris liberalitatem, quoniam profusi esse
 possint, interuertere conaris ?
[1,777] Tu  magnanimitatem pessundas, quod furtim temeritas obrepere solita sit ?
[1,778] Tu me a recuperanda  auitarum sedium dignitate deterrere uis, propterea
 quod maiores mei cum eas obtinerent, a tyrannide  haud penitus abesse fortasse
 uisi sint ?
[1,779] Omittamus omnes summas uirtutes, sanctos uiros ne  imitemur, simulationi
 enim erimus propiores.
[1,780] Inopes ne subleuemus, ostentationi enim haec  proxima sunt.
[1,781] Omnia diuina iura contemnamus, quoniam ii calles angusti praeruptis praecipitibusque
  discluduntur.
[1,782] Videtis, optimi adolescentes, cuiusmodi iudicium, qualia praecepta, quas
 turbas cieat  uobis in luce ciuili ?
[1,783] Omnia iura humana, diuina miscens, confundens, tollens, ut nihil aliud
 quam  immanis belluae impetum illius oratio habere uideatur.
[1,784] Quamobrem minime mirum est, in calce  dialogi suasisse, ut ne optimis
 semper uteremur.
[1,785] Quoniam uarietas tum in literis, tum cibis oblectare  soleat.
[1,786] Cum tamen in uarietate, suo quaeque genere, etiam optima esse possint.
[1,787] Quod si non iam  uarietati modo studes, sed et deteriora quaedam a nobis
 appeti interdum dicis, id ipsum debilis  stomachi, aut languentis, aut corrupti
 esse scito.
[1,788] Quocirca non ita erit, uti tu insimulas, a nostris  bibliothecis omnes
 literas praeter Ciceronianas excludi.
[1,789] Quanto enim uniuersae eruditionis cumulo,  eiusque integrae, atque ex
 innumeris pene petitae libris te anteeant, iam uel ex his manifestum est.
[1,790] {52} Id quod uel de ipso Cicerone tibi ipse semper contradicens assentiris.
[1,791] Eum enim cum in  ciuilibus actionibus primae laudis uirum dixisses, in
 aliis autem interdum illa gloria inferiorem,  eiusdem orationem nunquam satis
 laudatam, excellentibus eius uirtutibus connumeratis in caelum  tollis.
[1,792] Quas tamen uirtutes sub iniquo iudice pro uitiis haberi posse profiteris.
[1,793] O Erasme, ab illo  iudice ad te appello, quem iudicem opinor non nosse
 te atque illi male uelle, quem tu  calumniatorem atque impudentem mox appellas,
 qui conetur quicquam illius reprehendere  orationis : nusquam enim illam tu
 tuo isto dialogo reprehendisti.
[1,794] Post haec sibi applaudens,  Socraticis, ut ipse scribit, argumentis ita
 statuit, non debere nos, quomodo Cicero dixit, dicere,  propterea quod nunc
 alia sint imperia, magistratus, curia, forum.
[1,795] Quidni ?
[1,796] Num Cicero cum ad  Quirites uerba faceret, Sabinos pastores appellabat ? 
  cum in curia diceret nominabat Areopagitas ?  cum apud Caesarem Q.
[1,797] Ligarii caussam ageret, Alexandrum Macedonum uocabat ?
[1,798] Annon apud  omnes idem Cicero ?
[1,799] Annon reipublicae statu mutato, eadem fuit Ciceronis eloquentia, nominibus
  tantum atque aliquot affectibus immutatis ?
[1,800] Si pro Milone uerba facit, si Marcellum laudat, aut  Pompeium exornat,
 aut Archiam defendit, aut Sulpitii memoriam consecrat, ita eodem modo nos 
 pro rerum natura, pro materia, pro tempore, pro personis, dignitatis atque orationis
 nostrae  habebimus rationem.
[1,801] Quamobrem de religione nostra mutatis tantum nominibus iudicumque  honorificis
 appellationibus, quis referri uetabit Ciceroniana eloquentia quae alibi barbare
 effusa  sunt ?
[1,802] Quod si ita est ut haec ipsa religio omnino respuat ornamenta, quorsum
 nugae tuarum  Paraphrasium ?
[1,803] Quibus te non solum interpretes, uerum etiam Marcum ipsum diuinae afflatum
  eloquentiae spiritu dicendi genere superaturum sperasti.
[1,804] Quae si tua loquacitate adumbrantur, quid  caussae erit quominus diuina
 illa eloquentia illustrius exprimantur ?
[1,805] Quam rem tu quoque,  leuissime transfuga, alibi confiteris : Ciceronem,
 quae olim dixit, praestantissime dixisse.
[1,806] Et quae  nostratia non dixit, eadem facultate fuisse dicturum, quo nemo
 felicius dicenda tradiderit, nemo  tradita {53} dixerit absolutius.
[1,807] Si igitur ille haec ita dicturus fuit, quo modo illa dixit, quam ob  caussam
 eorum imitatione haec ita dici non queunt ?
[1,808] Nam quod attinet ad quaedam uerba quorum  insolentia fretus praesentium
 rerum statum Ciceronianae dictioni reclamare clamitas, id ad iuncturas  nihil
 attinet, nihil ad figuras, periodos, uim, perspicuitatem, aptam, compositam,
 concinnam.
[1,809] Quemadmodum Stoicorum uerborum monstra quaedam nequaquam obfuere, quominus
 inter  illustrem illius orationem mitiora placidioraque tractarentur.
[1,810] Neque si quis, quem non  commemoras, Romae minus apte egit, non multi
 alii quoque mali oratores extiterunt.
[1,811] At Ciceronis  culpa euenisse cum dicis, id qui ferri potest ?
[1,812] Annon ii, qui Ciceroniani non sunt, aliquando  eiusdem notae iudicati
 sunt ? immouero uel frequentissime.
[1,813] Quamobrem non quod ille male egit,  nobis illius exemplo silendum est,
 sed ne alius male agat, non est silendum, praesertim cum non a  Cicerone id
 illi uitium oblatum sit, sed propter ipsum Ciceroni tua obuenerit obtrectatio.
[1,814] Atque  Phaedrum quemdam cum nominasset statimque calumniam hanc introduxisset,
 nomen, inquit, uiri  supprimam, ne uiuentium quempiam arrodere uidear.
[1,815] O uirum astutum, qui inter sepulchra uita  functos mauult arrodere, quoniam
 ii sese tueri non possunt.
[1,816] O uirum moderatum, qui Phaedro parcit  quanquam pinguissimo, Ciceronem
 autem, quem exili tamen collo fuisse scribit, arrodere minime  dubitauit, qui
 omnium recentiorum etiam uiuentium nomen, dignitatem, ordines odiosissime 
 obturbat.
[1,817] Tanto magis a Quintiliani modestia alienus, cui uiuorum nomen attingere
 fuerat religio.
[1,818] Interrogat deinde an pro Optimo maximo Iesu Deo nostro, Iouis uocabulum
 subdemus, pro  Virginum regina Maria, Diana.
[1,819] Id uero stultissimi hominis est interrogare.
[1,820] Numnam pro Erasmo  appellabo te Lucianum ?
[1,821] Atqui commodius poteram.
[1,822] In hoc enim ipso ex commentario, quem de  tractandae historiae ratione
 conscripsit, imitatus es, cuius illiberalem taxandi morem secutus es,  cuius
 ad exemplum irridendis religionum nostrarum luminibus, te ipsum comparasti.
[1,823] Num tibi  Timonis nomen supponam ?
[1,824] Atqui decuit.
[1,825] Humani enim generis odio flagrare uideris, qui praeter te  unum probes
 {54} nihil.
[1,826] Num Porphyrium ? at noti sunt sanctissimis collegiis tui commentarii, 
 quorum impietatem omnibus suffragiis damnarunt, quorum labes ut expurgaretur
 mediis Lutetiae  foris, suggerente etiam populo, ignem publice concremarunt.
[1,827] Subdendae erant illae animo tuo faces,  Erasme, quibus fieres purior,
 non immerentibus chartis, quae tuis oblitae monstris, eo ipso satis  poenarum
 dederant, ut intelligas longe dissimiles tui nos esse, quibus tantum erroris
 obiiciebas, ut  inter orationes nostras Redemptoris suauissimum ac dulcissimum
 Iesu nomen exhorrescemus.
[1,828] Utinam tibi, Erasme, ille ipse eam mentem dedisset ut ab suo nomine abstineres,
 cum tu tanquam  popinonis, aut institoris cuiuspiam compotorem inter moriones
 colludentem statueris.
[1,829] At tui  dissimillimus Salomon eam sapientiam non inter stultos, ut tu
 uis, sed in aeterni Patris sinu  perpetuo lusu oblectatam prodiderat.
[1,830] Quare frustra tu quidem sperasti, Ciceronianos huic calumniae  non responsuros,
 quoniam nomen illud scriptis his esset identidem inserendum.
[1,831] Iam igitur desines  calumniari profanarum rerum usum, Ciceronis praetextu
 animis obtineri, uerum nostrum IESVM CHRISTVM simulari.
[1,832] Ecce tibi quam aperte mentitus es.
[1,833] In me omnes ad te loquuntur Ciceroniani,  quorum eloquentiam in inuidiam
 per haec mendacia trahere conaris.
[1,834] Cum tamen in calce dialogi  nullum magis autorem pueris in sinu habendum
 censueris, qui in eloquentiae luce educarentur.
[1,835] At tu  Ciceroni aliquos pares faciebas, alios praeponebas, alibi tanquam
 uitiosum effugiendum dicebas,  quem neque posse imitari uideremur, neque uelle
 deberemus.
[1,836] Quare igitur puerorum aetatem  improuidam atque simplicem ludificaris ? 
  fallaci obiicis labori ? perdita spe irritas ? turpi prouincia  implicas ?
[1,837] Quare opinione tua nostraque frustraris ?
[1,838] Quem in sinu foueant, tanquam anguem labori  atque spei atque indoli suae
 insidiantem ?
[1,839] Sed ut aemulentur, inquies fortasse, non ut imitentur :  quoniam qui aemuluntur
 etiam melius dicturos sese sperant.
[1,840] At ad cuius apicem aspirare tua  sententia non possumus, quomodo superabimus ?
[1,841] Cum Ciceronianis uirtutibus uitia proxima sint,  quonam pacto pueri foueas
 illas euitabunt ?
[1,842] Quantos limites sibi praescribent ? qua ratione  superabunt aemulando,
 quem imitando {55} aequari posse negas ?
[1,843] Ad argumentorum iam hinc  fallacias ruit, atque aliquem Ciceroni parem
 esse posse dicit, qui tamen illi sit dissimilis.
[1,844] Smaragdum igitur et pyropum simul comparat, aequatque dissimiles tamen.
[1,845] Sed et grammatistas  istos obliquarum sinu rapi fallaciarum, ac caeteris
 idem uelle persuadere, eiusdem prorsus dementiae  est.
[1,846] Eiusdem propinqui generis comparationem te facere oportebat, magister,
 inter pyropum et  pyropum, diuersas species subditas conferendo ; atque ita
 oratores inter sese committere, ut quotus  quisque extaret, uideremus.
[1,847] At cum summum genus lapillorum mutuatus diuersa genera coniungis,  falleris
 iam.
[1,848] Hoc enim erit Ciceronem cum Liuio, cum Virgilio comparare, quos inter se
 suo  quemque genere aequales maxime confitemur.
[1,849] Quid si hic aliquis eorum scholasticorum e Sorbona,  quos honoris caussa
 nomino, quos tu ineptus irritas, nunc surgat, qualem tibi gratiam referat ?
[1,850] Quid  enim respondeas, si ita loquatur ?
[1,851] Pyropus smaragdusque nequaquam aequali precio sunt.
[1,852] Dummodo  caetera, ut aiunt, paria sint.
[1,853] Nam si species impares non sint, statim easdem esse necesse est.
[1,854] Licet  enim genus aequaliter in omnes partitum sit, differentiae tamen
 aliae aliis praestant, quibus  constitutae species eadem ratione inter se praestare
 coguntur.
[1,855] Nam quod in qualitatibus similitudo  dicitur, in quantitate id aequalitas
 est : in ea uero quam substantiam uocant identitatem esse  statuerunt.
[1,856] Audis, grammatice, quae tibi dicat pallidus ille atque horridulus scholasticus,
 a  Colloquiorum tuorum hilaritate quidem longe summotus, sed uero animi pabulo,
 puro sapientiae  succo nitidus ac florens, qui et uocis sono minus recepto
 statim te uerberauit, cuius tu studia si uel  tantillum imitatus esses, nequaquam
 pares ad fallacias diuertisses.
[1,857] Cum de rerum similitudine  argutaris, simia, inquis, homini omnium animalium
 simillima est et turpissima omnium tamen.
[1,858] At  aliud est unaquaque in re figura, quae lineamentis continetur, aliud
 forma, quae ut res ipsae sint,  efficit.
[1,859] Dico tibi igitur in simia si hominis forma uiget, si diuina animi nostri
 latet uis, si a recto, id  quod {56} hominis uere est, non abscedit, satius
 multo fuisse tibi simia ut esses praeoptare, quam  homo is, qui praeter hominis
 figuram haberes nihil.
[1,860] At simius tuus Hypologus mauult se pauonem  esse, mauult camelum, quam
 simiorum formosissimum, credo etiam porcum diceret atque asinum.
[1,861] Porro non est imitatio, ubi error est.
[1,862] Homo igitur homini similis, simia uero non, in qua multi  errores deprehenduntur.
[1,863] Eadem ineptia tempus conterit circa Asini uocem atque Cuculi, quem  tamen,
 odio credo Ciceronis, ne Latino quidem nomine dignatus est.
[1,864] Maluit enim ubique coccycem  dicere.
[1,865] Ad humanam uocem eos propius accedere, quam lusciniae.
[1,866] Et tamen lusciniam praeferri.
[1,867] Aliud est, o bone musice, sonus uocis, aliud ipsi, ut ita dicam, articuli.
[1,868] Quamobrem ii quoniam in  cuculo et asino desiderantur, in luscinia adsunt
 : utra tandem eligeretur in promptu est dicere.
[1,869] Ac  propterea eadem luscinia non iam cuculo comparata, sed homini quoque
 cantu ita praefertur, ut cum  cantoris cuiuspiam guttur accentiunculasque laudare
 uolumus, lusciniae ipsas comparemus.
[1,870] Quod si  inutilem ignotumque eius cantum flexum atque anfractum cum hominis
 oratione uel horridae atque  rusticae uocis conferemus, pro nihilo despicietur.
[1,871] Nego tibi in hominem summum robur, nego  acutissimum uisum, nego perfectam
 celeritatem, nego suauissimam uocem.
[1,872] Non enim propter haec  homo factus est, propter animi uim, quam cum Deo
 optimo maximo communem habet.
[1,873] Caetera  omnia mediocria et sana, non ad impetum capiendum, ut in belluis
 pecoribusue, sed ad illius  eiusdem animi usum constituta.
[1,874] Quare cum falsa hypothesi usus sis, ne non semper falleres,  fingeres,
 mentireris, haud mirum si Hypologum tuum modo camelum, modo asinum effecisti,
 modo  aliorum pecorum corium corque induisti.
[1,875] Iam uero cum Catonem Uticensem saepius persuasisse,  quam Ciceronem dicit,
 non imitatores iam comparat, sed ipsum principem minus eloquentem dicit.
[1,876] Quam impudentiam ex historiis quas nullas super ea re haberet, nequaquam
 testimonio  comprobauit.
[1,877] At uero quot a caussis cecidit Cicero ? cui tantum uacauit, ut tam anxie
 omnia iudicia,  omnes in senatu sententias, conciones, disceptationes numerarit ?
[1,878] {57} Etiamne huius rei numerus  literarum monumentis scriptus est ?
[1,879] Etiamne tu qui nostram uitam breuem ad unius tantum uiri  imitationem
 deploras, tu, inquam, id otii nactus es, ut numerares ?
[1,880] Tu qui a sacris libris ne latum  quidem unguem discedendum iubes, ad tuorum
 digitorum numerum, Ciceronis omnes Catonisque  actiones in foro, in comitiis,
 in curia, in bello, omnes inter amicos disceptationes, quibus per triginta 
 uamplius annos insudauerant, collegisti ?
[1,881] Quod si reum quempiam Ciceronis opera a Catonis  ereptum accusationibus
 ostendam, uter tandem maior eloquentiae autor uidebitur ?
[1,882] Annon L- Murenam, quem manifesti prope criminis Hortensius accusabat, Cato 
 uero  etiam premebat  infensius, orante Cicerone iudices absoluerunt ?
[1,884] His tot tantisque ineptiis cum frustra decus  eloquentiae maculare tentasset,
 quoniam satis esse desperabat, propositis laboribus, ab imitando  deterrere
 conatus est.
[1,885] Si praesto, inquit, esset ea eloquentia,haudquaquam reiiciendam arbitrer.
[1,886] Qua  laude, mea quidem sententia, nullam cumulatiorem attribuere potuit.
[1,887] Quanto enim quaeque leuiora  sunt, tanto et parabiliora.
[1,888] Caetera magna, ingentia, aeterna, operosa omnia, laborem diuturnitate sua
  compensant, repente orta cito intereunt atque euanescunt, ortus sui finisque
 parem fortunam  fatumque sortiuntur.
[1,889] At uersus dialogi sui calcem humanam uicem deplorat.
[1,890] Nollem, inquit,  ualetudinis uitaeque dispendio eam eloquentiam parari.
[1,891] Itane, Erasme, agis ut ignobilem  abiectamque uitam, nobili atque illustri
 anteponas ?
[1,892] Toto igitur literarum orbe atque ambitu  abstinendum fateare, necesse est.
[1,893] Sublato namque corporis exercitio, iis horis quas literarum studiis  impendimus,
 intentis animi instrumentis in eam corporis partem, quae rationis, iudicii,
 inuentionis  moderatrix est, auertitur necessario naturae opus, ab alendis membris.
[1,894] Frustra enim uis illa, quam  Galenus attrahantem uocat laborare uisa est.
[1,895] Frustra est ea, quae retinet, nihil immutatrix, quod  immutet, expultrix
 quod exigendum est, ne caeterae quasi in uacuo destituantur, non expellit.
[1,896] Quamobrem neque corpus nutrietur, et corrupti humores ex arteriis nequaquam
 euaporabunt.
[1,897] {58}  Ex illo igitur imbecillitas insidebit, ex hoc morbi subrepent,
 ex utroque interitus subsequetur.
[1,898] Hinc  illi pallores, facies exanguis, oculi caui, frons contracta, infirmus
 ingressus ac uacillans.
[1,899] Quae  omnia eadem ratione ut euites, literarum studium totum, quod earum
 rerum caussa sit, euitare item  debes.
[1,900] At non sic Prodicius Hercules, non sic, Erasme, ille uoluptatum illecebras,
 quae omnem  aetatem solicitare solet, iuuenis adhuc cum uirtutis salebris commutare
 minime dubitauit.
[1,901] Ille  reiectis commodorum fucis laboriosam uitae semitam ingredi praeoptauit.
[1,902] Ille uirtutem uita, quod  haec sine illa nihil esset, potiorem duxit.
[1,903] At non sic Achilles rationes suas subduxit : qui longaeuae  aetati breuem
 gloriam, eamque perpeti aerumna partam praetulit.
[1,904] Proinde iis exemplis desine  territare magnanimos adolescentes, tuumque
 illum metum umbratilem natis parce tuis.
[1,905] Vel nimio,  inquit, constaturam illam eloquentiam uereor, etiam si assequamur.
[1,906] At, o rustice, quid egregii  nimio constare potest ?
[1,907] Annon liberum caput propterea nullam recipit aestimationem, quoniam  libertas
 nimio constare non potest ?
[1,908] Pro qua non nobis ipsis modo paranda, moriendum est, sed ut  eam posteris
 quoque relinquamus.
[1,909] At, inquies, nemo tantum potest ut et philosophiam et  theologiam et eloquentiam
 assequatur.
[1,910] Quid tu Platonem infantem putas ? at iam tandem desine  totum orbem tuo
 metiri modulo : quodque tu non potes, caeteros quoque ne possint, nimis inuide
  deterrere.
[1,911] Sed ex alieno genio tuam pensare incipe infirmitatem.
[1,912] Atque id ego nequaquam ita dico,  ut contra, me parem tantae prouinciae
 profitear : immo uero nihil minus.
[1,913] Sed tanto modestius quam  tu id ago, ut quam plurimos esse arbitrer, qui
 id possint.
[1,914] Diuertit hinc ad nomismata, quorum  possessores putidius atque rusticius
 insectatur.
[1,915] Ego uero iis ita usus sum, ut pro lectione haberem ;  fateorque aliquot
 in rebus me minus rudem effectum, siue literarum notas legerem, siue imagines
  contemplarer.
[1,916] Qua tempestate, quod ex historiarum tacitus hauseram monumentis, cum iis,
 quae  sub oculis subiecta erant, conferebam.
[1,917] Atque adeo imperatores ipsos inter sese comparando, eorum  quoque facinora,
 quae ad uitae cultum attinerent, in memoriam redigebam, cum ex illis {59} 
 lineamentis animum meum componerem ad eos cognoscendum, quos mihi, aut fugiendos,
 aut  imitandos proposuissem.
[1,918] Hanc si tu ciuilem prudentiam reiicis, tollis, damnas, ac ne quicquam 
 quidem librorum legendum censebis, in quibus ea quae in nomismatis exculpta
 sunt, contineantur.
[1,919] At tibi eruditio haec displicet, eam tu contemnis, quid hoc ?
[1,920] Saltem nobis permitte : dum tu calicum  scyphorumque magnitudinem contemplaris,
 dum nitorem miraris, nos haurire florem historiarum,  ex iis innoxiis notulis,
 quae neminem insectantur.
[1,921] At sacrosanctae crucis tibi signum placet, atque  semper Virginis imaginem
 apud te mauis.
[1,922] Quid, tu canicula, nos ab eo signo reiicis, pro quo, aliquot  patruorum
 meorum ad Methonem et Euboeam mortui sunt, aliquot cum Pio Picolomineo superiore
  Pontifice Maximo in ipsius expeditionis auspiciis, inter diurnos nocturnosque
 labores sibi creditos,  inter impositam sibi operam expirarunt ?
[1,923] Monumentorum praeterea inspectiones obiicis nobis.
[1,924] At  quid hoc imperii est ? immo uero quid fatuitatis ?
[1,925] Si obuias habeo ueteris marmoris notas auertere  oculos meos tanquam a
 prostitutis obscoenatibus, aut occludere, ut in foueam impingam.
[1,926] Oblatum  mihi lapidem aeui iniuriae superstitem, iam sexcentos annos totos
 cum uiatoribus colloquentem,  hospitem literariae sedulitatis, humanae sortis
 testem despiciam atque abeam ?
[1,927] At ille tuus Socrates  interroganti Phaedro, quare minus libenter rusticaretur,
 respondit : Quoniam semper, inquit, uellet  discere ; arua autem atque arbores
 nolle se docere.
[1,928] Monumenta igitur quae nos docent  contemnemus ?
[1,929] Tu uero nihil nisi sanctum legis, ueterum autem epigrammatum impuritates
 atque  obscoenitates nunquam legisti.
[1,930] At olim in Aldi officina optimum uirum Maximum Planudem  impudentiae insimulabas,
 quoniam ex ueteri Graecorum epigrammatum libro, ut tu deplorabas,  argutissimum
 quodque, ut ipse animaduerterat, turpissimum sustulisset.
[1,931] At quanto tutius est legisse  cuiusmodi defuncti sint tumulati, quid egerint,
 quum aspernati sint ?
[1,932] Nonne ea prorsus historia est,  cum pro republica occubuisse testantur ? 
  pro patria, libertate ?
[1,933] Nonne idem mihi proponitur  imitandum ?
[1,934] {60} Cum ad Marathonem iter aliquis faciebat, nonne paris gloriae animus
 appetens  ad parem operam reipublicae nauandam excitabatur, ut etiam per eos,
 qui ibi cecidissent,  deierantem Demosthenem iudices attentissime obseruarint ?
[1,935] Quid sibi uolunt alius annuae illae  laudationes, quas Athenis fieri consueuisse
 tui isti Graeci aiunt, quam ut auditores, cum eorum  tumulos, qui diuersis
 in locis pro patria uitam prodegissent, coram legere non possent, quasi unum
  in locum confertos contemplarentur ?
[1,936] Quid publice ali eorum liberos refert, qui in praelio caesi  animam efflarant ?
[1,937] Quorsum primi consessus in theatro iis, quorum parentes in legatione mortem
  oppetissent ?
[1,938] Quid in foro statuae, eaeque non unae, nisi ut ad aliud facinus patrandum,
 alius  uehementius incenderetur ?
[1,939] Hi sunt populares libri, qui etiam nolentes excitant, etiam aliud agentes
  ad sese trahunt.
[1,940] Non enim idem omnibus otium quod tibi est, neque cuiuis desidere totos
 dies licet,  contubernalium sermonibus augeri, librorum lectione componi.
[1,941] Permitte et nobis rudibus militibus  lectiones nostras, imagines intueri,
 numismata inspectare, legere monumenta.
[1,942] At in iis soloecismos  aliquando deprehendes.
[1,943] O peruersum lapidem qui tam nobilem, tam delicatum uirum detinuisti, 
 occupasti, fefellisti : fabulam quampiam daturus erat aduersus eos qui nunquam
 soloecismos  admisissent.
[1,944] Adeone ineptus es, Erasme, uti doleas, si quis te est indoctior, praesertim
 lapis ?
[1,945] Caritatem, inquies, meam esse notam uolo.
[1,946] Iam istuc etiam sine iureiurando tibi credi posse, uel  Ciceroniani Dialogi
 testimonio comprobatur.
[1,947] An fortasse tu solus uideri uis, qui nos a  soloecismorum offensione cautiores
 efficere debeas ?
[1,948] At Quintilianus etiam malos libros legendos  uult, quoniam bonarum rerum
 leui tranquilloque lapsu animi gustus fallitur, dulcedine atque suauitate delinitus.
[1,949] Quamobrem languidius excipit, quod auidius appetebat, aut non tam alte
  inhaeret, aut simul cum sonitu memoria penitus aboletur.
[1,950] Quae uero asperiora sunt, quae amara,  quae acerba, quae foetida, ea uero
 animum sopitum excitant, languentem conuellunt.
[1,951] Ita porro  monumentorum soloecismi nos item afficient ; quos intelligo
 qua ratione tantopere fugiendos  censeas, quoniam abs {61} te uno unicoque
 cognoscuntur censore, nos rudem turbam fugit ratio,  quemadmodum eos fugere
 cautio nobis sit.
[1,952] Venio ad signa, quibus hortos nostros aulasque  exornatas stomacharis.
[1,953] Apollinem, opinor, Romae et Laocoontem atque alia quaedam uidisti,  quorum
 loco, Domini Deique nostri Iesu Christi imaginem potiorem reponendam statuis.
[1,954] Hoc est  sapere, Erasme, quas tu imagines olim abolendas tanquam alter
 Apollo Delphicus per Lutheranam  Pythiam edicebas, doctissimorum sanctissimorumque
 uirorum conuiciis redargutus restituis, ita ut  resiperes coegerunt.
[1,955] Id quod et in Ciceroniana calumnia eorumdem opera aliquando tibi, cui bene
  uelim, euenturum spero.
[1,956] Nam detracta tibi ab oculis liuoris nebula, derasa membrana inuidiae ex
  animo, splendor ille Ciceronianae lucis, puriorem in aciem tuam acrius penetrabit.
[1,957] Sed, ut ad signa  redeam, nunquam mihi probati sunt isti Priapi, qui pro
 hortorum custodibus constituuntur.
[1,958] Fac enim  impuberes non introire, uirgines non admitti, at foedum aeque
 uel aetate affectis spectaculum est.
[1,959] Sed  illi sancti cuiuspiam uiri imaginem substitui debere, semper dignum
 duxi.
[1,960] Laocoon uero tam  perfecte elaboratus, quid in te tantum admittere potuit,
 ut cum semel repertus fuerit, non alicubi  reponatur ? ut mirum sit te tantum
 philosophum ignorasse, quoquo tu asportandum iusseris, locum  occupet necesse
 esse.
[1,961] An eo dementia ueneris, ut eum comminuendum censeas, tanto impendio, 
 tanta cura, tanta opera paratum ?
[1,962] At id tibi uero dominus eius uel serio pernegat, ut qui reipublicae  non
 officiat, neminem lacessat maledictis, eloquentiae commoda non tollat, religionum
 ordines non  labefactet, impia in Dominum Deumque nostrum IESVM CHRISTVM non
 effutiat, indignus uisus  est ea iniuria, quam tu ipse commeritus, illi factam
 uis immerenti.
[1,963] Noli perturbare nobis ciuilem  uiuendi rationem, noli rusticitatem inducere.
[1,964] Non enim feremus te.
[1,965] Nimis es seuerus, Erasme, nunc,  qui tamen nimis alicubi risisti.
[1,966] Tun� imaginem Optimi Maximi Dei nostri ubique pictam, ubique  sculptam
 uis ?
[1,967] At non in cloacis ? at non ubi locis publicis, ut ueniam praefatus loquar,
 urina  redditur ?
[1,968] {62} En aliquot loca tibi, eius rei immunia, quae tu quominus loca sint,
 efficere non  potes.
[1,969] Sed erroris tui caussam uideo, unum omnium rerum tenorem esse censentis,
 quem tamen  Plato ille tuus diuersissimis ideis separatum distare, memoriae
 prodidit.
[1,970] An tu negotiorum item  multiformem catenatamque seriem unius modo generis
 arbitrare ?
[1,971] Qualem igitur inuehis nobis  philosophiam ? cum tamen aliud sit forum,
 aliud templum, aliud coenaculum, aliud Musaeum.
[1,972] Obsecro te pro libello semper Virginis canticum iudici dabis ?
[1,973] A precibus igitur, quibus statis horis  dant operam sacerdotes, nunquam,
 ac ne cibum capientes quidem, abstinebimus ?
[1,974] Quas tamen  preces tu, quantum in te fuit, sustulisti.
[1,975] Annon obsecro dormis aliquando tu ?
[1,976] Si igitur et natura  tempus aliud atque aliud postulat, si uiuendi institutum
 diuersas exigit actiones, si aliquando Deum  precari, alias nauigare, nonnunquam
 militare, interdum etiam cibo refici oportet : si ne caelestia  quidem uno
 contextu ducuntur, uidemus, quam sint iniqua tua postulata, quam non aequum petas.
[1,977] Tollite equorum usum, tollite boum labores, reiicite hortorum recessuumque
 amoenitates, quibus  recreati fortiores sumus.
[1,978] Ea enim tota diuorum imagines non sunt.
[1,979] Quanto perfectius in corde suo  Paulus, Dominum suum nostrumque habebat
 nulla uetustate corruptibilem, nulla litura delebilem,  nullis obnoxium uitiis
 parietum, nulla scabrum rubigine metallorum ; quem nos eo modo imitari  maluimus,
 quam sacras imagines, suasu tuo de templis sublatas, etiam ridiculis in locis
 prostitutas  habere.
[1,980] Graecorum philosophiam prae philosophia Christi somnium tradit.
[1,981] Si hanc illi praefers, si  praestantiorem arbitraris, id uero nos minime
 negamus.
[1,982] An nondum quicquam quod uelis, tibi  conficitur ?
[1,983] Nam ut duplex philosophia Christi est, ita et altera.
[1,984] Est enim qua cognoscimus, est quae  in moribus consistit.
[1,985] Quid igitur Decem Praeceptis continetur, quod Ethicorum libris non complexus
  sit Aristoteles ?
[1,986] Quam naturae legem Romanis Paulus praescribit, quos tu philosophi illius
 libros, ab  hac abhorrentes allegabis ?
[1,987] Nichomaciosne ? an ad Alexandrum ? an Politicos ? an �conomicos ?  an
 quae Xenophon simili inscriptione {63} prodidit ? an quae in Cyri Institutione ? 
 an quae in sua  Republica Plato ? in sua item Cicero ? an eum quem Panaetius
 nunquam satis laudatum libellum  edidit, ab illo ipso Cicerone pari quidem
 cura, sed exactiori disciplina retractatum ?
[1,988] Quae alio atque  alio tempore diuersis tradita linguis, ac non una conscripta
 ratione, ab uno tamen naturae fonte  manasse, cumque ipsa usque ad hodiernam
 diem creuisse uidentur.
[1,989] Quae uero ad contemplationem  pertinent, quanquam etiam multa exactius
 a nobis cognoscuntur, si utramque conuinxerimus  philosophiam (ope enim nostra
 nitendum nobis est, qui diuino illo spiritu indigni sumus), tamen et  in iis
 quae scire quidem non possumus, sed quibus habere fidem debemus, multo praeclarius
  nobiscum agitur, quam cum iis, qui tuo exemplo illam quam Graecam uocas philosophiam
  spreuerint.
[1,990] Tanto enim affectu maiore ducimur ad credendum, quanto difficilius nobis
 persuadetur  (et persuadetur tamen) ea facta esse, quae nescimus qua fieri
 potuerint ratione.
[1,991] An uero tibi rudis  homo tam probus admirator erit primordiorum mundi,
 qui in Deo motum fortasse atque  inconstantiam crediderit, atque philosophus,
 qui hoc nequaquam sibi persuaserit ? uter firmius  credet, tametsi uterque
 credet ?
[1,992] An paries lapideus ingens quominus ruat, non grandiori pila aut  puluillo,
 quam cratitius fulcietur ?
[1,993] Et tamen neuter cadet.
[1,994] An quae sub dio uentis moles impugnatur,  nec tamen cedit, tam tibi uili
 uidetur infirmitate, quicum ligneum tigillum conferas, parietum  obiicibus
 ab eorumdem uentorum iniuria substractum ?
[1,995] Numnam igitur tu melius nosti quae de  Christo tibi dicenda essent sine
 Graeca philosophia quam Scotus Thomasque ? quorum scientiae  tractus totus
 ab Aristotele ita pendet, ut plurimum adiumenti nostratibus mysteriis cognoscendis
  attulisse uideantur ?
[1,996] Quos tamen tu uiros doctos autumas, atque ita doctos, ut etiam Ciceroniana
  eloquentia insignes atque praestantes praedicaris, quoniam et quae opus essent,
 et quomodo esset  opus explicarent.
[1,997] Profugit postremo quasi in asylum quodpiam, ad miserorum solatia.
[1,998] Multos  mortales uixisse, atque {64} in literis multa cum laude uersatos
 esse, qui nusquam Ciceroniani  habiti sunt.
[1,999] Quid aliud serui faciunt ? nonne id ipsum inter se consolantur ? alios
 quoque seruitutem  seruisse summo loco natos : ita multi boni uiri sine te
 eius laudis expertes fuere, quorum aduerso  fato te ipsum consolaris ?
[1,1000] Sed multis iniuriam fecit fortuna quae ante Ciceronem eos in lucem  extulerat
 ; alios uoluntas praua retraxit ; quosdam uirium conscientia deterruit ; alios
 aliud studium  praeuertit.
[1,1001] Quamobrem cum eos malis sequi, quam quos clarior gloria ad id laudis prouexit,
 atque  ita ex eorum palato totum eloquentiae gustum probari uis, sequi mihi
 uideris illius philosophi  sententiam (Pyrrhonemne an Aristonem intelligas
 nihil sane refert).
[1,1002] Is omnia sub incerto statuens  nihil omnino affirmandum negandumue arbitrabatur,
 quoniam quod mihi dulce uideretur, id amaro  gustu aegrotatem infestaret.
[1,1003] Quorum pertinaciam Aristoteles ita confudit, ut cum omnia incerta  facerent,
 hoc ipsum quod asserebant incertum esse fateri cogerentur.
[1,1004] Quam ob caussam trahebantur  inuiti in eius modi impedimenta, unde non
 nisi ueritate confessa possent expediri.
[1,1005] Quis tibi dixit  unum aut alterum qui Ciceronem despexit, ita ut imitari
 nollet, ex ea re laudem quaesisse ?
[1,1006] Ex alia  itaque uirtute laudandus fuit, ex huius defectu non fuit.
[1,1007] Sed omnino multo maiore laude fuisse  dignum dicemus, si id quoque eum
 assequutum uideremus.
[1,1008] Hos eosdem tamen immortalitatis  nomen obtinuisse dicit, quasi uero rem
 nouam affectet ostendere, quasi nomen id immortalitatis non  diuersis rationibus
 partum ueteres sibi uindicarint.
[1,1009] Nam et Phaereclus fabri perpetuum nomen  adeptus est.
[1,1010] Et Epeus fabri atque lixae simul.
[1,1011] Viuunt et nefariorum multa nomina.
[1,1012] Quot facinorosi  homines antiquae comoediae satyrarumque libertate proscissi
 spirant etiam nunc in illis ipsis  scriptis, quibus confossi fuerant, tot imperatorum
 monstra circumferuntur.
[1,1013] Omitto Catilinas,  Antonios, Syllas, Marios, Dionysios.
[1,1014] Generis enim luce, aut animi ui, caetera uitia non nihil  adumbrabantur.
[1,1015] At non defuere, qui audacia scelerum, neque alio fine, idem sibi quaesierint.
[1,1016] Fuit et  Erostratus quidam, qui nobili facinore perpetuam memoriam sibi
 condidit, cum Ephesiae Dianae  {65} templo, quod multarum ciuitatum, magnorum
 regum augustissimum opus erat, impias  admouere manus ausus, etiam incendium
 molitus est.
[1,1017] Sic et Orestae impietas, Myrrhae incestus,  crudelis Scyllae libido,
 inter hominum memoriam perdurant.
[1,1018] Atque ego haec non eo animo tracto,  ut parem horum gloriam cum bonis
 uiris aequandam censeam, sed ut ostendam tibi, quam claudis,  quam mancis argumentis
 semper utaris, qui etiam non Ciceronianis immortalitatem attribuis, quam  non
 iis uirtutibus tantum, quibus immortales facti sunt, sed uel hoc ipso pertinaciae
 uitio, quoniam  Ciceroniani esse detrectauerint, eamdem immortalitatem acquirere
 potuerint.
[1,1019] Non quoduis uiuendi  genus, uita est.
[1,1020] Non quoduis loquendi genus, eloquentia est.
[1,1021] Non quaeuis memoria apud  posteritatem immortalitas est, sed ea quae
 omnibus animi, corporis, fortunae numeris absoluta est  uita, ea uita est.
[1,1022] Sed quam tu improbe insectaris diuitem, pudicam, illustrem eloquentiam,
 ea  eloquentia est.
[1,1023] Sed ea memoria cui nemo posterorum obiicere potest, immortalitas est.
[1,1024] Quare eorum  uirorum immortalitati, qui ante ipsum fuerunt, id fato quodam
 defuisse dicamus, in iis autem, qui  aut cum ipso, aut post ipsum uixere, aut
 animi aut naturae uitio desideratum.
[1,1025] Quod uero de totius  illius aetatis similitudine atque aequalitate in
 eloquendo scribis, iam tum nos ferre potuissemus (id  enim ex te ipso non dicis)
 si de tuo nihil addidisses, sed doctissimorum uirorum uetus receptumque  iudicium
 cum repetisses, insulso deliramento inquinasti.
[1,1026] Ut non magis, inquis, conueniat dicere  Caelium Ciceronianum quam Ciceronem
 Caelianum.
[1,1027] Ubi quam tibi ipsi impedimento sis, quam te  implicaris, facile ostendam.
[1,1028] Tu enim neminem fuisse unquam, aut esse posse dicebas, qui  Ciceronianus
 merito agnosceretur.
[1,1029] At tantum abest, ut hoc probes, ut quod maius est, etiam ipsum  Ciceronem
 toto genere superatum praedices.
[1,1030] Qua namque ratione Ciceronis eloquentiam nequaquam  imitabilem dices ? 
  cum tamen Caelii eloquentiam statuas superiorem, quam nihilominus Cicero sit
  assecutus.
[1,1031] Quid enim aliud est dicere Ciceronem Caelianum, quam Caelii eloquentiam
 sequi ?
[1,1032] Videtis, OPTIMI ADOLESCENTES, ueterum philosophorum sententiam ueram {66}
 esse,  mendaciorum cuspidem, quoniam obliqua sint, in sese recurrere.
[1,1033] Quamobrem cum ex multis fictis  atque falsis ad maledicendum sese accomodasset,
 suis ipse laqueis irretitus est ; qui si firmi sunt,  necesse est ibi eum perpetuo
 contineri ; sin infirmi, desperandum iam ipsi, quo nos pacto irretitos  uelit.
[1,1034] Aliquando enim Ciceronem imitandum statuit, sed non totum ; aliquando
 penitus reiicit ;  interdum ex ipso atque aliis pariter praestantissimam quanque
 uirtutem delibandam monet ; alibi ne  ad unum quidem Ciceronem imitandum totam
 aetatem satis esse dicit ; alias totam tollit  imitationem.
[1,1035] Quam insaniam multis repetitam locis putida postremo similitudine inculcauit.
[1,1036] Probum, inquit, uirum deformem apposita persona pulchrum uideri nunquam
 affectasse.
[1,1037] Id ipsum  ad imitatores pertinere, qui suo defraudato genio alienae indolis,
 ad quam sese componant, serui  fiunt.
[1,1038] O inepte, scisne tribus bonis uitae nostrae commoda contineri, animi,
 corporis et fortunae ?
[1,1039] Si  igitur ita fieri posset, ut pulchritudinis quoque potiundae copia
 fieret, optimo illi deformi uiro, tu ne  eum detrectaturum sperasti ?
[1,1040] Nunc uero quod fieri nequeat, ne pulcher quidem uideri uolet.
[1,1041] At  multo maius uitium contra uidebitur, si quis probus uir pulcher,
 apposita deformi persona  deformitatem mentiatur.
[1,1042] Quod malum tua ex oratione OPTIMORUM ADOLESCENTUM animis  inuehetur.
[1,1043] Quos animos, cum pulcherrimos aptissimosque ad omnem omnium uirtutum modum
 a  natura nacti sint, iam quantum impietatis est, imposita illius infantiae,
 quam nobis incubantem uis,  persona : deformitatem tanquam putrem crustam aureo
 parieti inducere ?
[1,1044] Quare non id eueniet  monstrum, quod tu scribis.
[1,1045] Debere igitur aliquem totam corporis faciem cum alio commutandam  expetere.
[1,1046] Non enim eorum quae fieri nequeunt (Dico autem tibi haec qui Aristotelem
 non legisti)  optio esse potest.
[1,1047] Corporis igitur speciem nemo est quicum mentis compos commutare uelit.
[1,1048] Affectus autem ipsi, moderatus incessus, compositae munditiae, oris habitus
 pudicus, oculorum  sanus obtutus, quae nullo damno utiliter atque honeste parari
 queunt, non contemnentur.
[1,1049] Haec sunt,  OPTIMI ADOLESCENTES, quae tam prolixa, tam taediosa oratione
 ut uos {67} detinerem  effecerunt ; sed id aduersarii euenit importunitate,
 qui cum infelicissimis quibusdam uagetur  argumentis, eadem repetat, diuersa
 inculcet, pugnantia dicat, multa uana fingat, multa calumniatus  sit, multa
 impudenter obiectauerit, nescit sese expedire, quasi Furiarum scuticis agitetur.
[1,1050] Tu,  Erasme, cum tollendam omnem Ciceronis imitationem decreuisses, quare
 non ita institisti, ut idem  semper diceres ?
[1,1051] Si eius calumniae poenitebat, quam inconstantissime toties retractas,
 quare eam  aggressus es ? aut quare non destitisti ? aut quare tam nihili M-
 Tullius tibi uidetur ?
[1,1052] Si enim Caesaris iocis cedit, quoniam moderatus in oratione fuit, si
 ui Demosthenis superatur, quoniam  dulciore lapsu, attentos animos auditorum
 fallit, Bruti breuitate inferior est, quoniam ditissima copia  atque ubere
 uena fertur, Pollionis seueritate minor dicitur, quoniam ciuili condimento suam
  comptiorem orationem esse uoluit, si non est uir bonus, quoniam se fecisse
 dicat, quod in historiis  de ipso scriptum est, si nulla memoria est, cui exciderit
 Aiacis nomen, si soloecismum admisit  eiusmodi, qualem pro Latina elocutione
 omnia saecula comprobarunt, si alienos uersus inseruit,  quod Lucianus tuus,
 quod Plato, quod Aristoteles fecere, quod praecipit Quintilianus, quod tu ipse
  factitasti, si suos horridius finxit, post urbis Romae primordia, quicquid
 interea poetarum fuit  imitatus, si te uno omnium hominum unus minor est, iam
 is profecto est nullus.
[1,1053] At tu contra si  nequam homo es, si maledicentissimus, si falsa, ficta,
 uana pro ueris, certis, receptis, obiecisti, si  toties inter sese pugnantia
 dixisti, si totam imitationem, ut, aut caelitus eloquentiam uotis expetere,
  aut nullam habere cogamur, sustulisti, si eos quos nunquam uideras, ei homini,
 qui de te optime erat  meritus, praeposuisti, si eum quem parentem tuum appellas,
 cuius te sobolem scriptis tuis aduersus  te exantibus profiteris, iugulasti,
 extinxisti, qualem te hominem esse, qui non de illo iudices, sed  cum illo
 conferaris, arbitremur ?
[1,1054] Ille ortus sui, ut inde exordiar, signa atque portenta praeuia habuit,
  quod iidem dii, qui consulis consilia in rempublicam directuri erant, iam
 inde futurae magnitudinis  speciem {68} portendebant.
[1,1055] Te nascituro quae signa edita sunt ? quae Erynnes, quae nocturnae  canes,
 quae Furiae aerem obtenebrarunt ?
[1,1056] Ille Marsico bello sub Sylla in armis fuit, a cuius  impotentia, quae
 iam grauior uideretur abhorrens, contulit sese ad ea studia, quae patriae salubria
  fore sperebat, quam tum oppressam gemeret.
[1,1057] Tu in ea militia fuisti, quae cum multo quidem clarior  sit, et multo
 excellentiore duce atque imperatore CHRISTO splendescat, tanto minus te desertorem
  recipere debuit Italia, unum hoc merita crimen quod obiiceres, cum te infrequentem
 atque  fugitiuum, tuis signis atque reposcentibus claustris non redderet.
[1,1058] Ille conterrita Roma contra Syllam  dicere pro Roscio Amerino unus praestitit,
 quod tanta ciuitas rerum domina pertimescebat.
[1,1059] Tu  contra eamdem ciuitatem, eam quae omnibus saeculis miraculo fuit,
 eloquentiam lacerare uoluisti.
[1,1060] Illo orante Apollonius Graecae facundiae sua tempestate facile princeps
 Graecorum gloriam ex  eloquentia, ipsius Ciceronis opera Romam translatam deplorauit.
[1,1061] Te incessente maledictis eamdem  eloquentiae gloriam post mille quingentos
 annos a Romano possessam nomine, non alias in  regiones transferri, sed ad
 nihilum redigi deploramus.
[1,1062] Illum Apollo interrogantem cuiusmodi uirum  dictorum gestorumque ducem
 sequeretur, cuius exemplo magnifice ageret, ab aliorum deterruit  imitatione,
 se ipse unum ut sequeretur admonuit.
[1,1063] Tu eum nobis ducem uetas.
[1,1064] Ille pro libertate,  quam urbi constituerat, pro urbe quam ciuibus seruarat,
 inuidiam, atque ex inuidia exilium  reportauit, ut ea caussa sua patria careret,
 propter quam caussam, ut omnibus bonis patria esset,  effecerat.
[1,1065] Tu in eadem gloria quam totus senatus, uniuersa Roma, cuncta Italia restituerat,
 ne  mortuum quidem sinis conquiescere.
[1,1066] Ille nequaquam exilii fractus calamitate, nequaquam Antonii  promissis
 delinitus, nullo modo imminentis sibi fati metu conterritus, pro ea urbe mori
 maluit, pro  qua pari caussa morti ante sese obiecerat, ut a caeterorum ceruicibus
 mortem propulsaret.
[1,1067] Ille parens  patriae dictus, illi togato uni decretae supplicationes,
 illi corona ciuica, illi duri Catonis praeconia,  ille Romani splendoris pater,
 ab umbratili homine, leui transfuga, periuro desertore, capitis {69}  arcessitur ?
[1,1068] Quare optimi atque humanissimi doctissimique adolescentes, si semper solidae
 gloriae  appetentes, si arrogantiae infensi, inuidiae inimici, uanitatis hostes
 fuistis, obsecro obtestorque per  uirtutes uestras eorumque quorum sedes nunc
 obtinetis successores, per spes nunc demum  resurgentis eloquentiae, date operam
 ut negligentia uestra nequaquam pessum iisse uideatur.
[1,1069] Perdenda sunt uobis non audacia modo calumniatoris, sed et huiusce quoque
 rei exemplum.
[1,1070] Eripite  felicissimam optimi uiri memoriam ex acerbitate maledicentissimi
 hominis : cuius inuidia tam  illustris nominis insectatione saturari non potest.
[1,1071] In uestra capita inuadet aliquando bestia haec, si  per uos impune in
 literarum principem debacchari licuerit : neque eum impetum quem aduersus 
 arcem nostram semel coepit, omittet, quin in caeteros omnes det acriorem.
[1,1072] Reiicite hominis  intemperantiam, depellite iniuriam, confringite audaciam,
 abolete nefaria decreta, ut plus nunc  uobis debeant uno seruato Cicerone,
 omnia Latinarum literarum studia quam ipsi deberent Ciceroni,  qui cum se ab
 impuro homine iam morte affectus defendere non possit, sese suamque ipse  eloquentiam
 uestrum fidei, in quibus spesque opesque omnium bonarum literarum sitae sunt,
  benignitate atque humanitate uestra fretus ac fidens commendat.
[1,1073] FINIS.