[0,0] CLEMENTI SEPTIMO PONTIFICI MAXIMO ACTIUS SYNCERUS.
1 Magne parens, custosque hominum, cui ius datur uni
claudere caelestes et reserare fores:
occurrent si qua in nostris male firma libellis,
deleat errores aequa litura meos.
Imperiis, uenerande, tuis submittimus illos:
Nam, sine te, recta non licet ire uia.
Ipse manu, sacrisque potens Podalirius herbis
ulcera Paeonia nostra leuabis ope.
Quippe mihi toto nullus, te praeter, in orbe
10 triste salutifera leniet arte malum.
Rarus honos summo se praeside posse tueri:
Rarior a summo praeside posse legi.

[1,0] ACTII SYNCERI SANNAZARII NEAPOLITANI 
DE PARTU VIRGINIS LIBER PRIMUS.
1 Virginei partus, magnoque aequaeua Parenti
progenies, superas caeli quae missa per auras
antiquam generis labem mortalibus aegris
abluit, obstructique uiam patefecit Olympi,
sit mihi, Caelicolae, primus labor: hoc mihi primum
surgat opus: uos, auditas ab origine causas,
et tanti seriem, si fas, euoluite facti!
Nec minus, o Musae, uatum decus, hic ego uestros
optarim fontes, uestras nemora ardua rupes:
10 quandoquidem genus e caelo deducitis, et uos
uirginitas, sanctaeque iuuat reuerentia famae:
uos igitur, seu cura poli, seu Virginis huius
tangit honos, monstrate uiam, qua nubila uincam,
et mecum immensi portas recludite caeli.
Magna quidem, magna, Aonides, sed debita posco,
nec uobis ignota: etenim potuistis et antrum
aspicere et choreas, nec uos orientia caelo
signa, nec Eoos Reges latuisse putandum est.
Tuque adeo, spes fida hominum, spes fida Deorum.
20 Alma Parens, quam mille acies, quaeque aetheris alti
militia est, totidem currus, tot signa, tubaeque,
tot litui comitantur, ouantique agmina gyro
adglomerant: niueis tibi si solemnia templis
serta damus, si mansuras tibi ponimus aras
exciso in scopulo, fluctus unde aurea canos
despiciens celso se culmine Mergilline
adtollit, nautisque procul uenientibus offert,
si laudes de more tuas, si sacra, diemque
ac coetus late insignes, ritusque dicamus,
30 annua felicis colimus dum gaudia partus:
tu uatem ignarumque uiae, insuetumque labori,
Diua, mone, et pauidis iam laeta adlabere coeptis.
Viderat aetherea superum Regnator ab arce,
undique collectas uectari in Tartara praedas:
Tisiphonemque imo conantem cuncta profundo
uertere, et immanes stimulantem ad dira sorores:
nec iam homini prodesse, alto quod semina caelo
duceret, aut uarios animum excoluisset ad usus:
tantum letiferae poterant contagia culpae!
40 Tum pectus Pater, aeterno succensus amore,
sic secum: "Ecquis erit finis? tantisne parentum
prisca luent poenis seri commissa nepotes?
ut quos uicturos semper, superisque crearam
pene pares, tristi patiar succumbere leto,
informesque domos, obscuraque regna subire?
Non ita, sed diuum potius reuocentur ad oras,
ut decet, et manuum poscunt opera alta mearum:
desertosque foros, uacuique sedilia caeli
actutum complere parent: legio unde, nefandis

[1,50] acta odiis, trepidas ruit exturbata per auras.
Cumque caput fuerit, tantorumque una malorum
femina principium, lacrimasque, et funera terris
intulerit: nunc auxilium ferat ipsa, modumque
qua licet, afflictis imponat femina rebus."
Haec ait, et celerem stellata in ueste ministrum,
qui castae diuina ferat mandata puellae,
adloquitur, facie insignem et fulgentibus alis:
"Te, quem certa uocant magnarum exordia rerum,
fide uigil, pars militiae fortissima nostrae,
60 te decet ire, nouumque in saecula iungere foedus:
nunc animurn huc aduerte atque haec sub pectore serua.
Est urbes Phoenicum inter, lateque fluentem
Iordanem, regio nostris sat cognita sacris;
Iudaeam appellant, armisque et lege potentem.
Hic claris exorta atauis, uatumque ducumque
antiquum genus, et dignis licet aucta hymenaeis,
pectoris inlaesum Virgo mihi casta pudorem
seruat adhuc, nullos non seruatura per annos,
(mirus amor!) seniumque sui uenerata mariti
70 exiguis degit thalamis et paupere tecto,
digna polo regnare, altoque effulgere diuum
concilio, et nostros aeternum habitare penates.
Hanc mihi uirginibus iampridem ex omnibus unam
delegi, prudensque animo interiore locaui:
ut foret, intacta sanctum quae numen in aluo
conciperet, ferretque pios sine semine partus.
Ergo age, nubiuagos molire per aera gressus,
deueniensque locum, castas haec iussus ad aures
effare: et pulchris cunctantem hortatibus imple:
80 quandoquidem genus e Stygiis mortale tenebris
eripere est animus, saeuosque arcere labores."
Dixerat. Ille altum Zephyris per inane uocatis
carpit iter, scindit nebulas, atque aera tranat
ima petens, pronusque leues uix commouet alas.
Qualis, ubi ex alto notis Maeandria ripis
prospexit uada, seu placidi stagna ampla Caystri,
praecipitem sese candenti corpore cycnus
mittit agens: iamque implumis, segnisque uidetur
ipse sibi, donec tandem potiatur amatis
90 uictor aquis: sic ille auras, nubesque secabat.
Ast ubi palmiferae tractu stetit altus Idumes:
Reginam haud humiles uoluentem pectore curas
adspicit; atque illi ueteres de more Sibyllae
in manibus: tum siqua aeuo reseranda nepotum
fatidici casto cecinerunt pectore uates.
Ipsam autem securam animi laetamque uideres
auctorem sperare suum: namque adfore tempus,
quo Sacer aethereis delapsus Spiritus astris
incorrupta piae compleret uiscera Matris,

[1,100] audierat. Proh, quanta alti reuerentia caeli
uirgineo in uultu est! Oculos deiecta modestos
suspirat: matremque Dei uenientis adorat:
felicemque illam, humana nec lege creatam
saepe uocat: nec dum ipsa suos iam sentit honores,
cum subito ex alto iuuenis demissus Olympo
purpureos retegit uultus, numenque professus
incessuque habituque, ingentes explicat alas,
ac tectis late insuetum diffundit odorem.
Mox prior haec: "Oculis salue lux debita nostris,
110 iampridem notum caelo iubar, optima Virgo:
cui sese tot dona, tot explicuere merenti
diuitiae superum: quidquid rectique, probique
aeterna de mente fluit: purissima quidquid
ad terras summo ueniens Sapientia caelo
fert secum, et plenis exundans Gratia riuis.
Te Genitor stabili firmam sibi lege sacrauit,
perpetuos genitor cursus qui dirigit astris,
mansuramque tuo fixit sub pectore sedem.
Idcirco coetus inter ueneranda pudicos
120 una es, quam latis caeli in regionibus olim
tot diuum celebrent uoces. Proh gaudia terris
quanta dabis! quantis hominum succurrere uotis
incipies!" Stupuit confestim exterrita Virgo,
demisitque oculos, totosque expalluit artus.
Non secus ac conchis si quando intenta legendis
seu Micone parua, scopulis seu forte Seriphi,
nuda pedem uirgo, laetae noua gloria matris,
ueliferam aduertit uicina ad litora puppim
aduentare, timet: nec iam subducere uestem
130 audet, nec tuto ad socias se reddere cursu:
sed trepidans silet, obtutuque immobilis haeret.
Illa Arabum merces, et fortunata Canopi
dona ferens, nullis bellum mortalibus infert:
sed pelago innocuis circum nitet armamentis.
Tum rutilus caeli alipotens, cui lactea fandi
Copia, diuinique fluunt e pectore rores
ambrosiae, quibus ille acres mulcere procellas
possit, et iratos pelago depellere uentos:
"Exue, Dia, metus animo, paritura uerendum
140 caelitibus Numen, sperataque gaudia terris,
aeternamque datura uenis per saecula pacem.
Haec ego, siderea missus tibi nuncius arce,
sublimis celeres uexit quem penna per auras,
uaticinor, non insidias, non nectere fraudes
edoctus: longe a nostris fraus exulat oris.
Quippe tui magnum magna incrementa per orbem
ipsa olim partus, Virgo, sobolisque beatae
adspicies: uincet proauos, proauitaque longo
extendet iura imperio, populisque uocatis

[1,150] ad solium, late ingentes moderabitur urbes:
nec sceptri iam finis erit, nec terminus aeui;
quin iustis paulatim animis pulcherrima surget
relligio: non monstra, piis sed numina templis
placabunt castae diris sine caedibus arae".
Dixerat. Illa animum sedato pectore firmans,
substitit, et placido breuiter sic ore locuta est:
"Conceptusne mihi tandem, partusque futuros,
Sancte, refers? mene attactus perferre uiriles
posse putas? cui uel nitenti matris ab aluo
160 protinus inconcussum, et ineluctabile uotum
uirginitas fuit una: nec est cur soluere amatae
iura pudicitiae cupiam, aut haec foedera rumpam."
"Immo istas (quod tu minime iam rere) per aures,
excipit interpres, foecundam Spiritus aluum
influet, implebitque potenti uiscera partu,
flammifero ueniens caelo, atque micantibus astris.
At tu, uirgineum mirata tumescere uentrem,
haerebis pauitans: demum, formidine pulsa,
gaudia seruati capies inopina pudoris.
170 Neue haec uana putes, dictis aut territa nostris
indubites, serae dudum concessa senectae
dona oculos pone ante tuos; nam sanguine auito
iuncta tibi mulier (sterilis licet illa grauique
pressa aeuo) haudquaquam speratum hoc tempore pignus
fert utero, et felix sexto sub mense laborat.
Usque adeo magno nil non superabile caelo est!"
His dictis, Regina oculos ad sidera tollens
caelestumque domos superas, atque aurea tecta,
adnuit, et tales emisit pectore uoces:
180 "Iam iam uince; fides, uince, obsequiosa uoluntas:
en adsum: accipio uenerans tua iussa, tuumque
dulce sacrum, Pater omnipotens; nec fallere uestrum est,
Caelicolae: nosco crines, nosco ora, manusque
Verbaque, et aligerum caeli haud uariantis alumnum."
Tantum effata, repente noua micuisse penates
luce uidet: nitor ecce domum complerat; ibi illa,
ardentum haud patiens radiorum, ignisque corusci,
extimuit magis. At uenter (mirabile dictu!
non ignota cano) sine ui, sine labe pudoris,
190 arcano intumuit uerbo: Vigor actus ab alto
irradians, uigor omnipotens, Vigor omnia cornplens
descendit, Deus ille, Deus, totosque per artus
dat sese, miscetque utero. Quo tacta repente
uiscera contremuere: silet Natura, pauetque
adtonitae similis; confusaque turbine rerum
insolito, occultas conatur quaerere causas.
Sed longe uires alias, maioraque sentit
numina: succutitur tellus, laeuumque sereno
intonuit caelo, rerum cui summa potestas,

[1,200] aduentum Nati Genitor testatus, ut omnes
audirent late populi, quos maximus ambit
Oceanus, Tethysque et raucisona Amphitrite.
Hos inter medios caeli, terraeque fragores,
aequatis properans uolucer pulcherrimus alis,
(omnia dum trepidant) discesserat, altaque nabat
per loca, cum Virgo celsis in nubibus illum
alternantem humeros uidet, atque immensa secantem
uentorum spatia, et iam uersicolore per auras
fulgentem pluma ac caeli conuexa petentem.
210 Quem demum tali adspectans sermone secuta est:
"Magne ales, celsi decus aetheris, inuia rerum
qui penetras, longeque et nubila linquis, et Euros
anteuolans, laeto seu te felicia tractu
sidera, quaeque suos uoluuntur signa per orbes
exspectant redeuntem: alti seu certa reposcit
crystalli domus, et uitrei plaga lucida regni:
seu propiora uocant supremo tecta Tonanti,
qua patet in summum regio flammantis Olympi
teque amor, et liquidis flagrans alit ignibus aura:
220 "I, precor, i, nostrum testis defende pudorem."
Nec plura his. Tum uero aciem deflectit, et omnes,
haud mora, sollicito percurrit lumine montes:
agnatamque animo, conceptaque pignora uersat,
multa putans, serumque uteri miratur honorem.
Interea Manes descendit Fama sub imos,
pallentesque domos ueris rumoribus implet:
optatum aduentare diem, quo tristia linquant
Tartara, et euictis fugiant Acheronta tenebris,
immanemque ululatum, et non laetabile murmur
230 tergemini canis: aduerso qui carceris antro
excubat insomnis semper, rictuque trifauci
horrendum, stimulante fame, sub nocte profunda
personat et morsu uenienteis adpetit umbras.
Tum uero Heroes laetati, animaeque piorum
ad caelum erectas coeperunt tendere palmas.
Atque hic insignis funda, citharaque decorus,
insignis sceptro senior, per opaca locorum
dum graditur, nectitque sacros diademate crines:
dum legit effoetos Lethaeo in gramine flores,
240 qua tacitae labuntur aquae, mutaeque uolucres
ducunt per steriles aeterna silentia ramos:
adtonita subitos concepit mente furores,
diuinamque animam; et consueto numine plenus,
intorquens oculos, uenientia fata recenset:
"Nascere, magne Puer, nostros quem soluere nexus,
et tantos Genitor uoluit perferre labores;
magne Puer, cui se haec tandem spolianda reseruant
regna, tot, heu! miseris hominum ditata ruinis:
nascere, uenturum si te mortalibus olim

[1,250] pectore ueridico promisimus, igneus ut nos
uiribus adflatos caelestibus ardor agebat
insinuans: si sacra peregimus, et tua late
iussa per immensum fama uulgauimus orbem.
En ridet Pax alma tibi: simul ecce potentes
impulsi caelo, diuisque auctoribus acti,
orbe alio properant Reges. Saluete, beati
Aethiopes, hominum sanctum genus, astra secuti:
scilicet huc uestris adfertis munera regnis.
Accipe dona, Puer, tuque, o sanctissima Mater,
260 sume animos: iam te populique, ducesque frequentant
litore ab extremo et odoriferis Nabathaeis.
Ille autem aurata fulgens in ueste sacerdos
iam canus, iam maturo uenerabilis aeuo,
quid sibi uult? sacras Puerum qui sistit ad aras,
sic uenerans, laetoque inspectans aethera uultu?
Seque dehinc facili clausurum lumina fato
Exclamat: quod speratum per saecula munus,
promissamque diu pacem, certamque salutem
terrarum exorta liceat sibi luce tueri
270 optanti, seniumque ideo, Parcasque trahenti.
Sed quid ego, heu! dira conspersos caede penates
Infantum, et subito currenteis sanguine riuos
adspicio? tristisque meas uagitus ad aures
fertur? io, scelus est partus iugulare recentes!
Crudelis, quid agis? nihil hi meruere: neque illum
quem petis, insano dabitur tibi perdere ferro.
Nunc nunc, o matres, scelerata abscedite terra,
dum licet, inque sinu pueros abscondite uestros:
nam ferus hostis adest. Propera iam, regia Virgo,
280 inque Paraetonias transfer tua pignora terras:
admonet hoc magnum Genitor qui temperat orbem.
Tuta domus tutique illic tibi, Dia, recessus.
Verum ubi bis senas hiemes bis senaque nati
solstitia, et tantos superaueris anxia casus:
ingentes imo duces de pectore questus,
aureaque adsiduis pulsabis sidera uotis.
Nam Puerum, quamuis per compita saepe uocatum,
saepe expectatum consuetae ad gaudia mensae,
perquires nequicquam amens: nec cara petentem
290 oscula, nec sera redeuntem nocte uidebis.
Tresque illum totos moerenti pectore soles,
et totidem trepidas somni sine munere noctes
omnia lustrantes, questu omnia confundentes,
flebitis, indigno perculsi corda dolore
tuque senexque tuus; quarto sed Lucifer ortu
purpureos tremulo cum tollet ab aequore uultus,
inuentum dabit, et quaerentibus offeret ultro.
O quas tunc lacrimas, o quae tunc oscula, Mater,
quos dabis amplexus, misto inter gaudia fletu!

[1,300] cum Natum ante aras Patris et delubra sedentem,
mulcentemque senes dictis, animosque trahentem
adspicies gauisa, ipso admirante senatu
primitias Pueri ingentes, nec inane sagacis
pectoris indicium nataeque ad grandia mentis.
Tu uero quid in arma ruis, scelerata iuuentus?
quid galeas, ensesque uirum, et fulgentia cerno
agmina? scutatasque procul sub nocte cohortes
obscura, et crebris radiantes ignibus hastas?
totne unum telis petitur caput? heu furor, heu mens
310 caeca hominum semperque odiis adcincta nefandis!
Iamque oleas, montemque sacrum circumque supraque
cinxere, et longa lucum obsedere corona.
Quo feror? ecce trahunt manibus post terga reuinctis
Insontem: modo quem latas mira illa per urbes
edentem, Patrisque palam praecepta docentem
adtoniti stupuere, illum regemque Deumque
humanaeque ducem uitae, fontemque salutis
haud ueriti populo circum plaudente fateri.
Heu facinus! mortemne etiam, et crudele minantur
320 Supplicium? saeuos stringunt in uulnera fasces,
horrentesque parant paliuro intexere dumos,
tormenti genus, et capiti premere inde coronam
uulnificam: uiden' alternos ut arundinis ictus
incutiunt? geminantque truci conuicia lingua?
Parte alia ingentes uideo de stirpibus imis
euerti palmas, altas ad sidera palmas,
infelix opus: unde hominum lux illa, decorque
pendeat: ah trepidis dirum et miserabile terris!
cum Patri aethereo moriens liuentia pandet
330 brachia, turpatosque atra de morte capillos,
oraque, demissosque oculos frontemque cruore
iam madidam, et lato patefactum pectus hiatu.
At Mater, non iam mater sed flentis et orbae
infelix simulacrum, aegra ac sine uiribus umbra,
ante crucem demissa genas, effusa capillum,
stat lacrimans, tristique irrorat pectora fletu.
Ac si iam comperta mihi licet ore profari
omnia: defessi spectans morientia Nati
lumina, crudeles terras, crudelia dicit
340 sidera, crudelem sese (quod talia cernat
uulnera) saepe uocat; tum luctisono ululatu
cuncta replens, singultanti sic incipit ore:
incipit, et duro figit simul oscula ligno,
exclamans: Quis me miseram, quis culmine tanto
deiectam subitis inuoluit, Nate, procellis?
Nate, Patris uires, sanguis meus, unde repente
haec fera tempestas? quis te mihi fluctus ademit?
quae manus indignos foedauit sanguine uultus?
cui tantum in superos licuit? bella impia caelo

[1,350] quis parat? hunc ego te post tot male tuta labores
postque tot infelix elapsae incommoda uitae
adspicio? tune illa tuae lux unica Matris?
tune animae pax, et requies, spesque ultima nostrae
sic raperis? sic me solam exanimemque relinquis?
O dolor, exstincto iam te pro fratre sorores,
pro natis toties exorauere parentes:
ast ego pro Nato, pro te dominoque Deoque
quem misera exorem? quo tristia pectora uertam?
cui querar? o tandem dirae me perdite dextrae?
360 me potius, siqua est pietas, immanibus armis
obruite: in me omnes effundite pectoris iras!
uel tu (si tanti est hominum genus) eripe Matrem
quae rogat et Stygias tecum duc, Nate, sub umbras.
Ipsa ego te per dura locorum, inamoenaque uiuis
regna sequar: liceat rumpentem cernere portas
aeratas, liceat pulchro sudore madentem
euersorem Erebi materna abstergere dextra.
Hos illa, et plures fundet de pectore questus.
Quod scelus Eois ut primum cernet ab undis
370 sol, indignantes retro conuertere currus
optabit: frustraque suis luctatus habenis,
quod poterit tandem, auratos ferrugine crines
inficiet, moestamque diu sine lumine frontem
ostendet terris, ut qui iam ploret ademptum
auctorem Regemque suum; quin ipsa nigranti
fratris ab ore timens, et tanto concita casu
Cynthia caeruleo uultus obnubet amictu
auertetque oculos, lacrimasque effundet inanes.
At contra horrisono tellus concussa tremore,
380 cum gemitu fremet, et ruptis excita sepulcris
emittet simulacra. Quid, o, quid abire paratis,
illustres animae? Non omnibus haec data rerum
conditio: paucis remeare ad lumina uitae
concessum, sed tempus erit cum Martia rauco
mugitu caelum quatiet tuba: cumque repente
corpora per terras omneis late omnia surgent.
Nunc autem sat Tartarei si claustra tyranni
effringat Rex ille et caligantia pandat
atria: diffugiant immisso lumine dirae
390 Eumenidum facies iactis in terga colubris.
Quas atro uix in limo Phlegethontis adustum
accipiat nemus, et fumanti condat in ulua.
Tum uariae pestes, et monstra horrentia Ditis
ima petant, trepident Briareia turba, Cerastae,
semiferumque genus Centauri, et Gorgones atrae,
Scyllaeque, Sphingesque, ardentisque ora Chimaerae,
atque Hydrae, atque Canes, et terribiles Harpyiae.
Ipse catenato fessus per Tartara collo
ducetur Pluton, tristi quem murmure circum

[1,400] Inferni fractis maerebunt cornibus amnes.
At nos uirginea praecincti tempora lauru,
signa per extentos caeli uictricia campos
tollemus, laetoque ducem clamore sequemur:
Victor, io, bellator io, tu regna profunda,
tu Manes, Erebumque, Potestatesque coerces
aerias, Letumque tuo sub numine torques.
Ille alto temone sedens, leuibusque quadrigis
lora dabit, uolucresque reget placido ore iugales,
non iam cornipedum ductos de semine equorum,
410 nec qui consuetas carpant praesepibus herbas.
Primus enim ualido subnixus eburnea collo
fert iuga, formosi pecoris custodia Taurus:
stellatus minio Taurus, cui cornua fronti
aurea, et auratis horrent palearia setis,
perque pedes bifidae radiant noua sidera gemmae.
Torua Boui facies, sed qua non altera caelo
dignior, imbriferum quae cornibus inchoet annum,
nec quae tam claris mugitibus astra lacessat.
Et iuxta nemorum terror, rexque ipse ferarum
420 magnanimus nitet ore Leo: quem fusa per armos
conuestit iuba, pectoribus generosa superbit
maiestas, non iam ut caedes aut proelia saeuus
adpetat (innocuis armantur dentibus ora
grataque tranquillo ridet clementia uultu),
sed caelo ut spatietur et alta ad sidera tendat.
Hos post insequitur pulcros pennata per artus
alituum Regina, sacrae cui uertice plumae
adsurgunt: flauoque caput diademate fulget.
Ipsa, ingens alis, ingentis fulminis instar,
430 supra hominum tecta, ac montes, supraque uolucres
fertur, et obstantes cursu petit obuia nubes.
Ultimus humana sociat ceruice laborem
alatus tergo iuuenis: cui lutea laeuo
ex humero chlamys, Eois inspersa lapillis
pendet: eam uariant centum longo ordine reges,
antiquum genus, et Solymae primordia gentis,
ostro intertexti: ueros cognoscere uultus
est illic: ueros montes et flumina credas:
et uera extremo Babylon nitet aurea limbo.
440 Tali sidereas curru subuectus in auras
indutos referens spoliis pallentibus axes,
perueniet: recto qua panditur orbita tractu
lactea, et ad sedes ducit candentis Olympi.
Illic auratae muros mirabimur urbis,
auratasque domos, et gemmea tecta, uiasque
stelliferas, uitreosque altis cum montibus amnes.
Atque ibi, seu magni celsum penetrale Tonantis
siue alios habitare lares, ac tecta minorum
caelicolum dabitur, stellas numerare licebit:

[1,450] surgentemque diem pariter, pariterque cadentern
sub pedibus spectare, et longos ducere soles:
longaque uenturis protendere nomina saeclis."
Haec ubi dicta, Patres plausu excepere frequentes
fatidicum uatem; sublatumque aggere ripae
adtollunt humeris, laetumque per auia ducunt.
Intremuere Erebi sedes, obscuraque Ditis
limina; suspirans imo de corde Megaera
dat gemitum, et toruas spectat sine mente sorores.
Tum caudam exululans sub uentre recondidit atram
460 Cerberus, et sontes latratu terruit umbras:
commotisque niger Cocytus inhorruit antris:
462 et uaga Sisyphiis haeserunt saxa lacertis.