Sedulius Scotus, Carmen Paschale - liber I. PRAEFATIO. Paschales quicumque dapes conviva requiris, Dignatus nostris accubitare toris, Pone supercilium si te cognoscis amicum, Nec quaeras opus hic codicis artificis: Sed modicae contentus adi sollemnia mensae Plusque libens animo quam satiare cibo. Aut si magnarum caperis dulcedine rerum Divitiasque magis deliciosus amas, Nobilium nitidis doctorum vescere cenis, Quorum multiplices nec numerantur opes. Illic invenies quidquid mare nutrit edendum, Quidquid terra creat, quidquid ad astra volat. Cerea gemmatis flavescunt mella canistris Conlucentque suis aurea vasa favis. At nos exiguum de paupere carpsimus horto, Rubra quod adpositum testa ministrat, holus. LIBER PRIMUS Cum sua gentiles studeant figmenta poetae Grandisonis pompare modis, tragicoque boatu Ridiculoque Geta seu qualibet arte canendi Saeva nefandarum renovent contagia rerum Et scelerum monumenta canant, rituque magistro Plurima Niliacis tradant mendacia biblis: Cur ego, Daviticis adsuetus cantibus odas Cordarum resonare decem sanctoque verenter Stare choro et placidis caelestia psallere verbis, Clara salutiferi taceam miracula Christi? Cum possim manifesta loqui, Dominumque tonantem Sensibus et toto delectet corde fateri: Qui sensus et corda dedit, cui convenit uni Facturam servire suam, cui iure perenni Arcibus aetheriis una est cum patre potestas, Par splendor, communis apex, sociale cacumen, Aequus honor, virtus eadem, sine tempore regnum, Semper principium, sceptrum iuge, gloria consors, Maiestas similis. haec est via namque salutis, Haec firmos ad dona gradus paschalia ducit. Haec mihi carmen erit: mentes huc vertite cuncti. Hanc constanter opem laesis adhibete medullis, Quos letale malum, quos vanis dedita curis Attica Cecropii serpit doctrina veneni, Sectantesque magis vitam spirantis odorem Legis Athenaei paedorem linquite pagi. Quid labyrintheo, Thesidae, erratis in antro Caecaque Daedalei lustratis limina tecti? Labruscam placidis quid adhuc praeponitis uvis Neglectisque rosis saliuncam sumitis agri? Quid lapides atque aera coli, quid fana profana Proderit et mutis animas damnare metallis? Parcite pulverei squalentia iugera campi Et steriles habitare plagas,ubi gignere fructum Arida nescit humus, nec de tellure cruenta Livida mortiferis vellatis toxica sucis, Tartareo damnata cibo: sed amoena virecta Florentum semper nemorum sedesque beatas Per latices intrate pios, ubi semina vitae Divinis animantur aquis et fonte superno Laetificata seges spinis mundatur ademptis, Ut messis queat esse Dei mercisque futurae Maxima centenum cumulare per horrea fructum. Omnipotens aeterne Deus, spes unica mundi, Qui caeli fabricator ades, qui conditor orbis, Qui maris undisonas fluctu surgente procellas Mergere vicinae prohibes confinia terrae, Qui solem radiis et lunam cornibus imples Inque diem ac noctem lumen metiris utrumque, Qui stellas numeras, quarum tu nomina solus, Signa, potestates, cursus, loca, tempora nosti, Qui diversa novam formasti in corpora terram Torpentique solo viventia membra dedisti, Qui pereuntem hominem vetiti dulcedine pomi Instauras meliore cibo potuque sacrati Sanguinis infusum depellis ab angue venenum, Qui genus humanum praeter quos clauserat arca Diluvii rapida spumantis mole sepultum Una iterum de stirpe creas, ut mystica virtus, Quod carnis delita necant, hoc praesule ligno Monstraret liquidas renovari posse per undas, Totum namque lavans uno baptismate mundum: Pande salutarem paucos quae ducit in urbem Angusto mihi calle viam verbique lucernam Da pedibus lucere meis, ut semita vitae Ad caulas me ruris agat, qua servat amoenum Pastor ovile bonus, qua vellere praevius albo Virginis agnus ovis grexque omnis candidus intrat. Te duce difficilis non est via; subditur omnis Imperiis natura tuis, rituque soluto Transit in adversas iussu dominante figuras. Si iubeas mediis segetes arere pruinis, Messorem producit hiems; si currere mustum Vernali sub sole velis, florentibus arvis Sordidus inpressas calcabit vinitor uvas: Cunctaque divinis parebunt tempora dictis. Indicio est antiqua fides et cana priorum Testis origo patrum, nullisque abolenda per aevum Temporibus constant virtutum signa tuarum. Ex quibus audaci perstringere pauca relatu Vix animis conmitto meis, silvamque patentem Ingrediens aliquos nitor contingere ramos. Nam centum licet ora movens vox ferrea clamet Centenosque sonos, humanum pectus anhelet, Cuncta quis expediet, quorum nec lucida caeli Sidera nec bibulae numeris aequantur harenae? Primus abusque chao meritis vivacibus Enoch Multa per innumeros iam saecula contigit annos Natura perdente modum: quem iure creandi Terra tulit genitum, sed mors miratur ademptum. Saucia iam vetulae marcebant viscera Sarrae Grandaevo consumpta situ, prolemque negabat Frigidus annoso moriens in corpore sanguis: Cum seniore viro gelidi praecordia ventris In partum tumuere novum tremebundaque mater Algentes onerata sinus, spem gentis opimae Edidit et serum suspendit ad ubera natum. Mactandumque Deo pater obtulit, at sacer ipsam Pro pueri iugulis aries mactatur ad aram. O iusti mens sancta viri! pietate remota Plus pietatis habens contempsit vulnera nati Amplexus praecepta Dei, typicique cruoris Auxilio ventura docet, quod sanguine Christi Humana pro gente pius occumberet agnus. Loth Sodomae fugiente chaos, dum respicit uxor, In statuam mutata salis stupefacta remansit, Ad poenam conversa suam: quia nemo retrorsum, Noxia contempti vitans discrimina mundi, Aspiciens salvandus erit, nec debet arator Dignum opus exercens vultum in sua terga referre. Ignibus innocuis flagrans apparuit olim Non ardens ardere rubus, nec iuncta calori Materies alimenta dabat, nec torrida vivens Sensit damna frutex, sed amici fomitis aestu Frondea blanditae lambebant robora flammae. Mitis in inmitem virga est animata draconem, Per flexos sinuata globos linguisque trisulcis Squamea colla tumens inimicos ore chelydros Sorbuit et proprii redit in virgulta rigoris. Pervia divisi patuerunt caerula ponti In geminum revoluta latus, nudataque tellus Cognatis spoliatur aquis, ac turba pedestris Intrat in absentis pelagi mare, perque profundum Sicca peregrinas stupuerunt marmora plantas. Mutavit natura viam, mediumque per aequor Ingrediens populus rude iam baptisma gerebat, Cui dux Christus erat, clamat nam lectio: multas Vox Domini super extat aquas; vox denique verbum est. Verbum Christus adest, geminae qui consona legis Testamenta regens veterem patefecit abyssum, Ut doctrina sequens planis incederet arvis. Quid referam innumeras caelesti pane catervas Angelicos sumpsisse cibos. nimbisque superni Nectaris aeria populum dulcedine pastum In pluviis habuisse dapes et in imbribus escas? Rursus in exustis sitiens exercitus arvis, Qua nimium loca sicca, diu qua terra negatis Aegra iacebat aquis, qua spes ablata bibendi Vivendique fuit, subitas arente metallo Hausit aquas, sterilique latex de rupe manavit, Et ieiuna novum vomuerunt marmora potum. His igitur iam sacra tribus dans munera rebus, Christus erat panis, Christus petra, Christus in undis. Angelicis tremefacta minis adfatur asella Sessorem per verba suum, linguaque rudenti Edidit humanas animal pecuale loquellas. Sol stetit ad Gabaon mediique cacumine caeli Fixit anhelantem dilato vespere lucem, Insolitus frenare diem, nec luna cucurrit Ordine pigra suo, donec populantibus armis Fervidus ingentem gladius consumeret hostem Coniurante polo: iam tunc famulata videbant. Sidera venturum praemisso nomine Iesum. Heliam corvi quondam pavere ministri Praebentes sine more dapes, alesque rapinis Deditus atque avido saturans cava guttura rostro Tradidit inlaesam ieiunis morsibus escam. Nunc bonus Heliae, qui perfidus antea Noe, Abluit in terris quidquid deliquit in undis. Plenus at ille Deo postquam miracula terris Plura dedit meritisque suis succedere dignum Heredem propriae fecit virtutis amicum, Aurea flammigeris evectus in astra quadrigis, Qua levis aerios non exprimit orbita sulcos, Sidereum penetravit iter curruque corusco Dexteriora petens spatio maiore triumphum Duxit et humani metam non contigit aevi. Quam bene fulminei praelucens semita caeli Convenit Heliae! meritoque et nomine fulgens Hac ope dignus erat: nam si sermonis Achivi Una per accentum mutetur littera, sol est. Ultima labentis miseratus tempora lucis Ter quinos quondam regi Deus addidit annos Usus iure suo, patefactaque limina claudens Mortis ab occasu vitam convertit in ortum. Ionas puppe cadens, coeto sorbente voratus In pelago non sensit aquas, vitale sepulchrum Ne moreretur habens, tutusque in ventre ferino Depositum, non praeda fuit, vastumque per aequor Venit ad ignotas inimico remige terras. Cum spirante Deo Babylonia sacra negarent Tres una cum mente viri durumque subirent Exitium saevi Chaldaea lege tyranni, Cuius Achaemeniam rabies accenderat iram Plus fornace sua: medios truduntur in ignes Nil audente rogo, tantumque ardore calentes Cordis imagineae vincunt incendia poenae Igne animi. o quanta est credentum gloria! flammis Ardentis fidei restincta est flamma camini. Digna sed inmitem mox perculit ultio regem. Nam quod ab humana vecors pietate recessit, Agrestes pecudum consors fuit ille per herbas Aulica depasto mutans convivia faeno. Pronus ab amne bibit, septenaque tempora lustrat Omnibus hirsutus silvis et montibus errans. Nec minus et Darii furuerunt iussa tyranni, Ecce etenim sceleri scelus addidit ira furentis Hebraeumque decus Danihel decernitur insons Ieiunis cibus esse feris. sed belua iusto Mitis facta viro, sanctos ne laederet artus, Coepit amare famem; rabies mollita furorem Deposuit saevisque in faucibus ira quievit, Et didicere truces praedam servare leones. Dic, ubi sunt, natura, tuae post talia leges? Qui quotiens tibi iura tulit? qui tartara iussit Translatum nescire virum, sterilemque marito Fecundavit anum, sacram praecepit ad aram Sponte venire pecus, muliebres transtulit artus In simulacra salis, ramos incendia passos Non ardere dedit, virgultum solvit in anguem, Per pelagus siccavit iter, mirabile nimbis Manna pluit, saxo latices produxit ab imo, Quadrupedem fari plano sermone coegit, Suspensis rapidas elementis distulit horas, Per volucres hominem pasci dedit atque coruscis In caelum transvexit equis, iam morte gravato Adiecit tria lustra viro, praedonis in ore Naufragio fundavit opem, flagrante camino Servavit sub rore pios, per pascua regem Pavit ut hirsutam pecudem, rictusque leonum Instimulante fame iussit nescire furorem? Nempe creatori, cuius quaecumque videntur Seu quaecumque latent et rerum machina sermo est, Omne suum famulatur opus sequiturque iubentis Imperium quacumque trahit sententia nutu. Heu miseri, qui vana colunt, qui corde sinistro Religiosa sibi sculpunt simulacra suumque Factorem fugiunt et quae fecere verentur! Quis furor est? quae tanta animos dementia ludit, Ut volucrem turpemque bovem tortumque draconem Semihominemque canem supplex homo plenus adoret? Ast alii solem caecatis mentibus acti Adfirmant rerum esse patrem, quia rite videtur Clara serenatis infundere lumina terris Et totum lustrare polum: cum constet ab istis Motibus instabilem rapidis discursibus ignem Officium, non esse Deum, quique ordine certo Nunc oritur, nunc occiduas dimissus in oras Partitur cum nocte vices nec sempter ubique est. Nec lumen fuit ille manens in origine mundi Cum geminum sine sole diem novus orbis haberet. Sic lunae quoque vota ferunt, quam crescere cernunt Ac minui, stellisque litant quae luce fugantur. Hic laticem colit, ille larem, sed iungere sacris Non audent inimica suis, ne lite propinqua Aut rogus exiguas desiccet fortior undas, Aut validis tenues moriantur fontibus ignes. Arboreis alius ponit radicibus aras Instituitque dapes et ramos flebilis orat, Ut natos caramque domum dilectaque rura Coniugiique fidem, famulos censumque gubernent. Lignee, ligna rogas, surdis clamare videris, A mutis responsa petis, quae iura domorum Hac ratione regunt, si caesa securibus actis Ardua pendentis sustentent culmina tecti, Aut subiecta focis dapibus famulentur edendis. Nonnulli venerantur holus mollesque per hortos Numina sicca rigant verique hac arte videntur Transplantatorum cultores esse deorum. Plura referre pudet, sanctoque in carmine longum Vel damnare nefas, ne mollia sentibus uram Lilia, purpurei neu per violaria campi Carduus et spinis surgat paliurus acutis. Iam satis humanis erroribus addita monstra Risimus aut potius tales deflevimum actus. Nunc coeptam iuvat ire viam montemque per altum Nitentes firmare gradus; properemus in urbem, Libertatis opem, radians ubi regia fulvis Emicat aula tholis, ubi dantur digna petenti, Quarentem spes certa manet, claustrisque remotis Pervia pulsanti reserantur limina cordi. Hic est ille lapis, reprobum quem vertice gestat Angulus atque oculis praebet miracula nostris: Cuius onus leve est, cuius iuga ferre suave est. Per digesta prius veteris miraculi legis Rettulimus, sancti coniuncto Spiritus actu Quae Genitor socia Nati virtute peregit. Per digesta rudis necnon miracula legis Dicemus, sancti coniuncto Spiritus actu Quae Natus socia Patris virtute peregit, Semper ut una manens deitatis forma perennis Quod simplex triplicet quodque est triplicabile simplet. Haec est vera fides; hanc sprevit habere salutem Arrius infelix, qui curva per avia rectum Flectere nisus iter, foveam dilapsus in atram Conruit et tetri mersus petit ima profundi: Tam vacuus sensu, iustae quam tempore poenae Visceribus fusis vacuus quoque ventre remansit. Demens, perpetui qui non imitanda parentis Iura caducorum gradibus simulavit honorum! Namque homines inter natum genitore minorem Lex carnalis habet, quoniam pater ipse parentis Filius ante fuit, mox et qui filius est nunc Adsolet esse pater: sic per genus omne nepotum It nova progenies et avi numerantur avorum. At Dominus, verbum, virtus, sapientia, Christus, Et totum commune Patris, de lumine lumen, De solo solus, cui nec minus est Patre quicquam, Nec quo crescat habet, genitus, non quippe creatus: Ipse est principium. nam sicut clarus habetur In genitore manens, genitor quoque clarus in ipso Permanet, et rerum caput est Deus unus ubique. Non quia qui summus Pater est, et Filius hic est, Sed quia quod summus Pater est, et Filius hoc est. Sic ait ipse docens: 'ego in Patre et Pater in me'. Rursus: 'ego atque Pater unum sumus. Arrius 'unum' Debet scire 'sumus'que Sabellius esse fatendum. Iste fidem ternam, hic non amplectitur unam. Ambo errore pares, quamquam diversa sequentes. Qualiter adsueti varias producere sectas Inpugnant sua dicta viri, qui brachia nudis Ostendunt exerta umeris, nil tradere docti. Sed tantum certare cati, prudentia quorum Stulta iacet, quia vana Deo est sapientia mundi. Hic loquitur nimis, ille tacet; hic ambulat, hic stat; Alter amat fletus, alter crispare cachinnum: Diversisque modis par est vesania cunctis. Interea dum rite viam sermone levamus Spesque fidesque meum comitantur in ardua gressum, Blandius ad summam tandem pervenimus arcem. En signo sacrata crucis vexilla coruscant, En regis pia castra micant, tuba clamat erilis, Militibus sua porta patet: qui militat intret, Ianua vos aeterna vocat, quae ianua Christus. Aurea perpetuae capietis praemia vitae, Arma quibus Domini tota virtute geruntur Et fixum est in fronte decus. Decus armaque porto Militiaeque tuae, bone rex, pars ultima resto. Hic proprias sedes, huius mihi moenibus urbis Exiguam concede domum, tuus incola sanctis Ut merear habitare locis alboque beati Ordinis extremus conscribi in saecula civis. Grandia posco quidem, sed tu dare grandia nosti, Quem magis offendit quisquis sperando tepescit. Christe, fave votis, qui mundum in morte iacentem Vivificare volens quondam terrena petisti Caelitus, humanam dignatus sumere formam, Sic aliena gerens, ut nec tua linquere posses. Hoc Matthaeus agens hominem generaliter implet, Marcus ut alta fremit vox per deserta leonis, Iura sacerdotii Lucas tenet ore iuvenci, More volans aquilae verbo petit astra Iohannes. Quatuor hi proceres una te voce canentes Tempora ceu totidem latum sparguntur in orbem. Sic et apostolici semper duodenus honoris Fulget apex numero, menses imitatus et horas, Omnibus ut rebus totus tibi militet annus. Hinc igitur veteris recolens exordia mortis Ad vitam properabo novam lacrimasque serendo Gaudia longa metam: nam qui deflemus in Adam Semina mittentes, mox exultabimus omnes Portantes nostros Christo veniente maniplos.