[10,0] Liber X 

[10,1] 1 Sequitur natura auium, quarum grandissimi et paene bestiarum generis 
struthocameli Africi uel Aethiopici altitudinem equitis insidentis equo 
excedunt, celeritatem uincunt, ad hoc demum datis pinnis, ut currentem 
adiuuent. cetero non sunt uolucres nec a terra attolluntur. ungulae iis 
ceruinis similes, quibus dimicant, bisulcae et conprehendendis lapidibus 
utiles, quos in fuga contra sequentes ingerunt pedibus. 
2 concoquendi sine dilectu deuorata mira natura, sed non minus stoliditas 
in tanta reliqui corporis altitudine, cum colla frutice occultauerint, 
latere sese existimantium. praemia ex iis oua, propter amplitudinem pro 
quibusdam habita uasis, conosque bellicos et galeas adornantes pinnae. 

[10,2] 3 Aethiopes atque Indi discolores maxime et inenarrabiles ferunt aues et 
ante omnes nobilem Arabiae phoenicem, haud scio an fabulose, unum in toto 
orbe nec uisum magno opere. aquilae narratur magnitudine, auri fulgore 
circa colla, cetero purpureus, caeruleam roseis caudam pinnis 
distinguentibus, cristis fauces caputque plumeo apice honestante. 
4 primus atque diligentissime togatorum de eo prodidit Manilius, senator 
ille maximis nobilis doctrinis doctore nullo: neminem extitisse qui 
uiderit uescentem, sacrum in Arabia Soli esse, uiuere annis DXL, 
senescentem casiae turisque surculis construere nidum, replere odoribus et 
superemori. ex ossibus deinde et medullis eius nasci primo ceu uermiculum, 
inde fieri pullum, principioque iusta funera priori reddere et totum 
deferre nidum prope Panchaiam in Solis urbem et in ara ibi deponere. 
5 cum huius alitis uita magni conuersionem anni fieri prodit idem Manilius 
iterumque significationes tempestatum et siderum easdem reuerti, hoc autem 
circa meridiem incipere quo die signum arietis sol intrauerit, et fuisse 
eius conuersionis annum prodente se P- Licinio Cn- Cornelio cos- CCXV. 
Cornelius Valerianus phoenicem deuolauisse in Aegyptum tradit Q- Plautio 
Sex- Papinio cos. allatus est et in urbem Claudii principis censura anno 
urbis DCCC et in comitio propositus, quod actis testatum est, sed quem 
falsum esse nemo dubitaret. 

[10,3] 6 Ex his quas nouimus aquilae maximus honos, maxima et uis. sex earum 
genera. g-melanaehtos a Graecis dicta, eadem leporaria, minima magnitudine, 
uiribus praecipua, colore nigricans, sola aquilarum fetus suos alit — 
ceterae, ut dicemus, fugant —, sola sine clangore, sine murmuratione. 
7 conuersatur autem in montibus, secundi generis pygargus in oppidis et in 
campis, albicante cauda. tertii morphnos, quam Homerus et g-percnon uocat, 
aliqui et plangum et anatariam, secunda magnitudine et ui; huic uita circa 
lacus. Phemonoe, Apollinis dicta filia, dentes esse ei prodidit, mutae 
alias carentique lingua, eandem aquilarum nigerrimam, prominentiore cauda; 
consensit et Boeus. huius ingenium est et testudines raptas frangere e 
sublimi iaciendo, quae fors interemit poetam Aeschylum, praedictam fatis, 
ut ferunt, eius diei ruinam secura caeli fide cauentem. 
8 quarti generis est percnopterus, eadem oripelargus, uulturina specie, 
alis minimis, reliqua magnitudine antecellens, sed inbellis et degener, ut 
quam uerberet coruus; eadem ieiuniae semper auiditatis et querulae 
murmurationis. sola aquilarum exanima fert corpora; ceterae, cum occidere, 
considunt. haec facit, ut quintum genus g-gnehsion uocetur uelut uerum 
solumque incorruptae originis, media magnitudine, colore subrutilo, rarum 
conspectu. superest haliaëtos, clarissima oculorum acie, librans ex alto 
sese uisoque in mari pisce praeceps in eum ruens et discussis pectore 
aquis rapiens. 9 illa, quam tertiam fecimus, aquaticas aues circa stagna adpetit 
mergentes se subinde, donec sopitas lassatasque rapiat. spectanda 
dimicatio, aue ad perfugia litorum tendente, maxime si condensa harundo 
sit, aquila inde ictu abigente alae et, cum adpetiit in lacu, scandente 
umbramque suam nanti sub aquam a litore ostendente, rursus aue in diuerso 
et ubi minime se credat expectari emergente. haec causa gregatim auibus 
natandi, quia plures simul non infestantur respersu pinnarum occaecantes. 
saepe et aquilae ipsae, non tolerantes pondus adprehensum, una merguntur. 
10 haliaëtus tantum inplumes etiamnum pullos suos percutiens subinde cogit 
aduersos intueri solis radios et, si coniuentem umectantemque 
animaduertit, praecipitat e nido uelut adulterinum atque degenerem. illum, 
cuius acies firma contra stetit, educat. 
11 haliaëti suum genus non habent, sed ex diuerso aquilarum coitu 
nascuntur. id quidem, quod ex his natum est, in ossifragis genus habet, e 
quibus uultures minores progenerantur et ex his magni, qui omnino non 
generant. quidam adiciunt genus aquilae quam barbatam uocant, Tusci uero 
ossifragam. 

[10,4] 12 Tribus primis et quinto aquilarum generi inaedificatur nido lapis 
aëtites, quem aliqui dixere gagiten, ad multa remedia utilis, nihil igne 
deperdens. — est autem lapis iste praegnans intus alio, cum quatias, uelut 
in utero sonante. — sed uis illa medica non nisi nido dereptis. 
13 nidificant in petris et arboribus, pariunt et oua terna, excludunt 
pullos binos; uisi sunt et tres aliquando. alterum expellunt taedio 
nutriendi. quippe eo tempore ipsis cibum negauit natura, prospiciens ne 
omnium ferarum fetus raperentur. ungues quoque earum inuertuntur diebus 
his, albescunt inedia pinnae, ut merito partus suos oderint. sed eiectos 
ab iis cognatum genus ossifragi excipiunt et educant cum suis. 
14 uerum adultos quoque persequitur parens et longe fugat, aemulos 
scilicet rapinae. et alioqui unum par aquilarum magno ad populandum 
tractu, ut satietur, indiget. determinant ergo spatia nec in proximo 
praedantur. rapta non protinus ferunt, sed primo deponunt expertaeque 
pondus tunc demum abeunt. 
15 — oppetunt non senio nec aegritudine, sed fame, in tantum superiore 
adcrescente rostro, ut aduncitas aperiri non queat. — a meridiano autem 
tempore operantur et uolant; prioribus horis diei, donec inpleantur 
hominum conuentu fora, ignauae sedent. aquilarum pinnae mixtas reliquarum 
alitum pinnas deuorant. negant umquam solam hanc alitem fulmine 
exanimatam; ideo armigeram Iouis consuetudo iudicauit. 

[10,5] 16 Romanis eam legionibus Caius Marius in secundo consulatu suo proprie 
dicauit. erat et antea prima cum quattuor aliis: lupi, minotauri, equi 
aprique singulos ordines anteibant. paucis ante annis sola in aciem 
portari cepta erat, reliqua in castris relinquebantur; Marius in totum ea 
abdicauit. ex eo notatum, non fere legionis umquam hiberna esse castra ubi 
aquilarum non sit iugum. 
17 Primo et secundo generi non minorum tantum quadripedum rapina, sed 
etiam cum ceruis proelia. multum puluerem uolutatu collectum insidens 
cornibus excutit in oculos, pinnis uerberans, donec praecipitet in rupes. 
nec unus hostis illi satis: est acrior cum dracone pugna multoque magis 
anceps, etiamsi in aëre. oua hic consectatur aquilae malefica. aquila ob 
hoc rapit ubicumque uisum, ille multiplici nexu alas ligat, ita se 
inplicans, ut simul decidat ipse. 

[10,6] 18 Celebris apud Seston urbem aquilae gloria est: educatam a uirgine 
retulisse gratiam aues primo, mox deinde uenatus adgerentem, defuncta 
postremo in rogum accensum eius iniecisse sese et simul conflagrasse. quam 
ob causam incolae quod uocant heroum in eo leo fecere, appellatum Iouis et 
Virginis, quoniam illi deo ales adscribitur. 

[10,7] 19 Vulturum praeualent nigri. nidos nemo attigit; ideo et fuere qui 
putarent illos ex aduerso orbe aduolare. falso: nidificant in 
excelsissimis rupibus; fetus quidem saepe cernuntur, fere bini. Umbricius, 
haruspicum in nostro aeuo peritissimus, parere tradit oua XIII, uno ex his 
reliqua oua nidumque lustrare, mox abicere. triduo autem ante aduolare 
eos, ubi cadauera futura sunt. 

[10,8] 20 Sanqualem auem atque inmusulum augures Romani magnae in quaestione 
habent. inmusulum aliqui uulturis pullum arbitrantur esse et sanqualem 
ossifragum. Masurius sanqualem ossifragam esse dicit, inmusulum autem 
pullum aquilae prius quam albicet cauda. quidam post Mucium augurem uisos 
non esse Romae confirmauere; ego, quod ueri similius, in desidia rerum 
omnium arbitror non agnitos. 

[10,9] 21 Accipitrum genera sedecim inuenimus, ex his aegithum, claudum altero 
pede, prosperrimi augurii nuptialibus negotiis et pecuariae rei; triorchem 
a numero testium, cui principatum in auguriis Phemonoe dedit. buteonum 
hunc appellant Romani, familia etiam cognominata, cum prospero auspicio in 
ducis naui sedisset. epileum Graeci uocant qui solus omni tempore apparet; 
ceteri hieme abeunt. 
22 distinctio generum ex auiditate: alii non nisi e terra rapiunt auem, 
alii non nisi circa arbores uolitantem, alii sedentem in sublimi, aliqui 
uolantem in aperto. itaque et columbae nouere ex his pericula uisoque 
considunt uel subuolant, contra naturam eius auxiliantes sibi. in insula 
Africae Cerne in oceano accipitres totius Masaesyliae humi fetificant nec 
alibi nascuntur, illis adsueti gentibus. 

[10,10] 23 In Thraciae parte super Amphipolim homines et accipitres societate 
quadam aucupantur. hi ex siluis et harundinetis excitant aues, illi 
superuolantes deprimunt rursus; captas aucupes diuidunt cum iis. traditum 
est missas in sublime sibi excipere eos et, cum sit tempus capturae, 
clangore ac uolatus genere inuitare ad occasionem. simile quiddam lupi ad 
Maeotim paludem faciunt. nam nisi partem a piscantibus suam accepere, 
expansa eorum retia lacerant. 
24 Accipitres auium non edunt corda. nocturnus accipiter cybindis uocatur, 
rarus etiam in siluis, interdiu minus cernens. bellum interneciuum gerit 
cum aquila, cohaerentesque saepe prenduntur. 

[10,11] 25 Coccyx uidetur ex accipitre fieri, tempore auni figuram mutans, quoniam 
tunc non apparent reliqui nisi perquam paucis diebus. ipse quoque, modico 
tempore aestatis uisus, non cernitur postea. est autem neque aduncis 
unguibus, solus accipitrum, nec capite similis illis neque alio quam 
colore, ac uisu columbi potius; quin et absumitur ab accipitre, si quando 
una apparuere, sola omnium auis a suo genere interempta. mutat autem et uocem. 
26 procedit uere, occultatur caniculae ortu, inter quae parit in alienis 
nidis, maxime palumbium, maiore ex parte singula oua, quod nulla alia 
auis, raro bina. causa pullos subiciendi putatur quod sciat se inuisam 
cunctis auibus; nam minutae quoque infestant. ita non fore tutam generi 
suo stirpem opinatur, ni fefellerit; quare nullum facit nidum, alioqui 
trepidum animal. 
27 educat ergo subditum adulterato feta nido. ille, auidus ex natura, 
praeripit cibos reliquis pullis, itaque pinguescit et nitidus in se 
nutricem conuertit. illa gaudet eius specie miraturque sese ipsam, quod 
talem pepererit; suos comparatione eius damnat ut alienos absumique etiam 
se inspectante patitur, donec corripiat ipsam quoque, iam uolandi potens. 
nulla tunc auium suauitate carnis comparatur illi. 

[10,12] 28 Milui ex eodem accipitrum genere magnitudine differunt. notatum in his, 
rapacissimam et famelicam semper alitem nihil esculenti rapere umquam e 
funerum ferculis nec Olympiae ex ara ac ne ferentium quidem manibus nisi 
lugubri municipiorum inmolantium ostento. iidem uidentur artem gubernandi 
docuisse caudae flexibus, in caelo monstrante natura quod opus esset in 
profundo. milui et ipsi hibernis mensibus latent, non tamen ante 
hirundinem abeuntes. traduntur autem et a solstitiis adfici podagra. 

[10,13] 29 Volucrum prima distinctio pedibus maxime constat: aut enim aduncos 
ungues habent aut digitos, aut palmipedum in genere sunt, uti anseres et 
aquaticae fere aues. aduncos ungues habentia carne tantum uescuntur ex 
parte magna; 

[10,14] 30 cornices et alio pabulo, ut quae duritiam nucis rostro repugnantem 
uolantes in altum in saxa tegulasue iaciant iterum ac saepius, donec 
quassatam perfringere queant. ipsa ales est inauspicatae garrulitatis, a 
quibusdam tamen laudata. ab arcturi sidere ad hirundinum aduentum notatur 
eam in Mineruae lucis templisque raro, alicubi omnino non aspici, sicut 
Athenis; * inauspicatissima fetus tempore, hoc est post solstitium. 
*praeterea sola haec etiam uolantes pullos aliquamdiu pascit*. 
31 ceterae omnes ex eodem genere pellunt nidis pullos ac uolare cogunt, 

[10,15] sicut et corui, qui et ipsi non carne tantum aluntur. sed robustos quoque 
fetus suos fugant longius; itaque paruis in uicis non plus bina coniugia 
sunt, circa Crannonem quidem Thessaliae singula perpetuo. genitores suboli 
loco cedunt. 
32 Diuersa in hac et supradicta alite quaedam. corui ante solstitium 
generant; iidem aegrescunt sexagenis diebus, siti maxime, ante quam fici 
coquantur autumno. cornix ab eo tempore corripitur morbo. 
Corui pariunt, cum plurimum, quinos. ore eos parere aut coire uulgus 
arbitratur ideoque grauidas, si ederint coruinum ouum, per os partum 
reddere atque in totum difficulter parere, si tecto inferantur. 
Aristoteles negat: non Hercule magis quam in Aegypto ibim, sed illam 
osculationem, quae saepe cernitur, qualem in columbis esse. 
33 corui in auspiciis soli uidentur intellectum habere significationum 
suarum. nam cum Medi hospites occisi sunt, omnes e Peloponneso et Attica 
regione uolauerunt. pessima eorum significatio, cum gluttiunt uocem uelut 
strangulati. 

[10,16] 34 Uncos ungues et nocturnae aues habent, ut noctuae, bubo, ululae. 
omnium horum hebetes interdiu oculi. bubo, funebris et maxime abominatus publicis 
praecipue auspiciis, deserta incolit nec tantum desolata, sed dira etiam 
et inaccessa, noctis monstrum, nec cantu aliquo uocalis, sed gemitu. 
35 itaque in urbibus aut omnino in luce uisus dirum ostentum est. 
priuatorum domibus insidentem plurium scio non fuisse feralem. uolat 
numquam quo libuit, sed trauersus aufertur. Capitolii cellam ipsam 
intrauit Sexto Palpellio Histro L- Pedanio cos-, propter quod nonis Martis 
urbs lustrata est eo anno. 

[10,17] 36 Inauspicata est et incendiaria auis, quam propter saepenumero lustratam 
urbem in annalibus inuenimus, sicut L- Cassio C- Mario cos-, quo anno et 
bubone uiso lustratam esse. quae sit auis ea, non reperitur nec traditur. 
quidam ita interpretantur, incendiariam esse quaecumque apparuerit 
carbonem ferens ex aris uel altaribus; alii spinturnicem eam uocant, sed 
haec ipsa quae esset inter aues, qui se scire diceret non inueni. 
37 cliuiam quoque auem ab antiquis nominatam animaduerto ignorari — quidam 
clamatoriam dicunt, Labeo prohibitoriam —, et apud Nigidium super 
appellatur auis, quae aquilarum oua frangat. sunt praeterea conplura 
genera depicta in Etrusca disciplina saeculis non uisa, quae nunc 
defecisse mirum est, cum abundent etiam quae gula humana populatur. 

[10,18] 38 Externorum de auguriis peritissime scripsisse Hylas nomine putatur. is 
tradit noctuam, bubonem, picum arbores cauantem, trygonem, cornicem a 
cauda de ouo exire, quoniam pondere capitum peruersa oua posteriorem 
partem corporum fouendam matri adplicent. 

[10,19] 39 Noctuarum contra aues sollers dimicatio. maiore circumdatae multitudine 
resupinae pedibus repugnant collectaeque in artum rostro et unguibus totae 
teguntur. auxiliatur accipiter collegio quodam naturae bellumque partitur. 
noctuas sexagenis diebus hiemis cubare et nouem uoces habere tradit Nigidius. 

[10,20] 40 Sunt et paruae aues uncorum unguium, ut pici Martio cognomine insignes 
et in auspiciis magni. quo in genere arborum cauatores scandentes in 
subrectum felium modo, illi uero et supini, percussi corticis sono pabulum 
subesse intellegunt. pullos in cauis educant auium soli. adactos cauernis 
eorum a pastore cuneos admota quadam ab iis herba elabi creditur uulgo. 
Trebius auctor est clauum cuneumue adactum quanta libeat ui arbori, in qua 
nidum habeat, statim exilire cum crepitu arboris, cum insederit {clauo aut cuneo}. 
41 ipsi principales Lati sunt in auguriis a rege qui nomen huic aui dedit. 
unum eorum praescitum transire non queo. in capite praetoris urbani Aelii 
Tuberonis in foro iura pro tribunali reddentis sedit ita placide, ut manu 
prehenderetur. respondere uates exitium imperio portendi, si dimitteretur, 
at si exanimaretur, praetori. et ille auem protinus concerpsit nec multo 
post impleuit prodigium. 

[10,21] 42 Vescuntur et glande in hoc genere pomisque multae, sed quae carne 
tantum, non bibunt, excepto miuo, quod ipsum in auguriis dirum est. uncos 
ungues habentes omnino non congregantur et sib quaeque praedantur. sunt 
autem omnes fere altiuolae praeter nocturnas, et magis maiores. omnibus 
alae grandes, corpus exiguum. ambulant difficulter; in petris raro 
consistunt curuatura unguium prohibente. 

[10,22] 43 Nunc de secundo genere dicamus, quod in duas diuiditur species, oscines 
et alites. illarum generi cantus oris, his magnitudo differentiam dedit; 
itaque praecedent et ordine, omnesque reliquas in iis pauonum genus cum 
forma tum intellectu eius et gloria. gemmantes laudatus expandit colores, 
aduerso maxime sole, quia sic fulgentius radiant. simul umbrae quosdam 
repercussus ceteris, qui et in opaco clarius micant, conchata quaerit 
cauda omnesque in aceruum contrahit pinnarum quos spectari gaudet oculos. 
44 idem cauda annuis uicibus amissa cum foliis arborum, donec renascatur 
alia cum flore, pudibundus ac maerens quaerit latebram. uiuit annis XXV. 
colores fundere incipit in trimatu. ab auctoribus non gloriosum tantum 
animal hoc traditur, sed et maliuolum, sicut anserem uerecundum, quoniam 
has quoque quidam addiderunt notas in iis, haut probatas mihi. 

[10,23] 45 Pauonem cibi gratia Romae primus occidit orator Hortensius aditiali 
cena sacerdotii. saginare primus instituit circa nouissimum piraticum 
bellum M. Aufidius Lurco exque eo quaestu reditus HS sexagena milia habuit. 

[10,24] 46 proxime gloriam sentiunt et his nostri uigiles nocturni, quos 
excitandis in opera mortalibus rumpendoque somno natura genuit. norunt 
sidera et ternas distinguunt horas interdiu cantu. cum sole eunt cubitum 
quartaque castrensi uigilia ad curas laboremque reuocant nec solis ortum 
incautis patiuntur obrepere diemque uenientem nuntiant cantu, ipsum uero 
cantum plausu laterum. 
47 imperitant suo generi et regnum in quacumque sunt domo exercent. 
dimicatione paritur hod inter ipsos uelut ideo tela agnata cruribus suis 
intellegentium, nec finis saepe commorientibus. quod si palma contigit, 
statim in uictoria canunt seque ipsi principes testantur; uictus 
occultatur silens aegreque seruitium patitur. et plebs tamen aeque superba 
graditur ardua ceruice, cristis celsa, caelumque sola uolucrum aspicit 
crebra, in sublime caudam quoque falcatam erigens. itaque terrori sunt 
etiam leonibus ferarum generosissimis. 
48 iam ex his quidam ad bella tantum et proelia adsidua nascuntur — quibus 
etiam patrias nobilitarunt, Rhodum aut Tanagram; secundus est honos 
habitus Melicis et Chalcidicis —, ut plane dignae aliti tantum honoris 
perhibeat Romana purpura. 
49 horum sunt tripudia solistima, hi magistratus nostros cotidie regunt 
domusque ipsis suas claudunt aut reserant. hi fasces Romanos inpellunt aut 
retinent, iubent acies aut prohibent, uictoriarum omnium toto orbe 
partarum auspices. hi maxime terrarum imperio imperant, extis etiam 
fibrisque haut aliter quam opimae uictimae diis grati. habent ostenta et 
praeposteri eorum uespertinique cantus: namque totis noctibus canendo 
Boeotiis nobilem illam aduersus Lacedaemonios praesagiuere uictoriam, ita 
coniecta interpretatione, quoniam uicta ales illa non caneret. 

[10,25] 50 Desinunt canere castrati, quod duobus fit modis, lumbis adustis 
candente ferro aut imis cruribus, mox ulcere oblito figlina creta; 
facilius ita pinguescunt. Pergami omnibus annis spectaculum gallorum 
publice editur ceu gladiatorum. inuenitur in annalibus in agro Ariminensi 
M- Lepido Q- Catulo cos. in uilla Galerii locutum gallinaceum, semel, quod 
equidem sciam. 

[10,26] 51 Et anseri uigil cura Capitolio testata defenso, per id tempus canum 
silentio proditis rebus, quam ob causam cibaria anserum censores in primis 
locant. quin et fama amoris Aegii dilecta forma pueri nomine - - - Olenii 
et Glauces Ptolemaeo regi cithari canentis, quam eodem tempore et aries 
amasse proditur. potest et sapientiae uideri intellectus iis esse: ita 
comes perpetuo adhaesisse Lacydi philosopho dicitur, nusquam ab eo, non in 
publico, non in balineis, non noctu, non interdiu, digressus. 

[10,27] 52 Nostri sapientiores, qui eos iecoris bonitate nouere. fartilibus in 
magnam amplitudinem crescit, exemptum quoque lacte mulso augetur. nec sine 
causa in quaestione est, quis tantum bonum inuenerit, Scipio Metellus uir 
consularis an Marcus Seius eadem aetate eques Romanus. sed, quod constat, 
Messalinus Cotta, Messale oratoris filius, palmas pedum ex iis torrere 
atque patinis cum gallinaceorum cristis condire repperit; tribuetur enim a 
me culinis cuiusque palma cum fide. 
53 mirum in hac alite a Morinis usque Romam pedibus uenire. fessi 
proferentur ad primos; ita ceteri stipatione naturali propellunt eos. 
Candidorum alterum uectigal in pluma. uelluntur quibusdam locis bis anno, 
rursus plumigeri uestiuntur. mollior quae corpori proxima, et e Germania 
laudatissima. candidi ibi, uerum minores; gantae uocantur. 
54 pretium plumae eorum in libras denarii quini. et inde crimina plerumque 
auxiliorum praefectis, a uigili statione ad haec aucupia dimissis 
cohortibus totis; eoque deliciae processere, ut sine hoc instrumento 
durare iam ne uirorum quidem ceruices possint. 

[10,28] 55 Aliud repperit Syriae pars quae Commagene uocatur, adipem eorum in uase 
aereo cum cinnamo niue multa obrutum ac rigore gelido maceratum ad usum 
praeclari medicaminis, quod ab gente dicitur Commagenum. 

[10,29] 56 Anserini generis sunt chenalopeces et, quibus lautiores epulas non 
nouit Britannia, chenerotes, fere ansere minores. decet tetraonas suus 
nitor absolutaque nigritia, in superciliis cocci rubor. alterum eorum 
genus uulturum magnitudinem excedit, quorum et colorem reddit, nec ulla 
ales, excepto struthocamelo, maius corpore inplens pondus, in tantum 
aucta, ut in terra quoque inmobilis prehendatur. gignunt eos Alpes et 
septentrionalis regio. in uiuariis saporem perdunt. 
57 moriuntur contumacia spiritu reuocato. proximae iis sunt quas Hispania 
aues tardas appellat, Graecia g-ohtidas, damnatas in cibis; emissa enim 
ossibus medulla odoris taedium extemplo sequitur. 

[10,30] 58 Indutias habet genus Pygmaea abscessu gruum, ut diximus, cum iis 
dimicantium. inmensus est tractus, quo ueniunt, si quis reputet, a mari 
Eoo. quando proficiscantur consentiunt; uolant ad prospiciendum alte, 
ducem quem sequantur eligunt, in extremo agmine per uices qui adclament 
dispositos habent et qui gregem uoce contineant. 
59 excubias habent nocturnis temporibus lapillum pede sustinentes, qui 
laxatus somno et decidens indiligentiam coarguat; ceae dormiunt, capite 
subter alam condito alternis pedibus insistentes. dux erecto prouidet 
collo ac praedicit. eaedem mansuefactae lasciuiunt gyrosque quosdam 
indecoro cursu uel singulae peragunt. 
60 certum est, Pontum transuolaturas primum omnium angustias petere inter 
do promunturia Criu Metopon et Carambim, mox saburra stabiliri; cum medium 
transierint, abici lapillos e pedibus, cum attigerint continentem, et e 
gutture harenam. Cornelius Nepos, qui Diui Augusti principatu obiit, cum 
scriberet turdos paulo ante coeptos saginari, addidit ciconias magis 
placere quam grues, cum haec nunc ales inter primas expetatur, illam nemo 
uelit attigisse. 

[10,31] 61 Ciconiae quonam e loco ueniant aut quo se referant, inconpertum adhuc 
est. e longinquo uenire non dubium eodem quo grues modo, ilas hiemis, has 
aestatis aduenas. abiturae congregantur in loca certa comitataeque sic, ut 
nulla generis sui relinquatur nisi captiua et serua, ceu lege praedicta 
die recedunt. nemo uidit agmen discedentium, cum discessurum appareat, nec 
uenire, sed uenisse cernimus. utrumque nocturnis fit temporibus, et 
quamuis ultra citraue peruolent, numquam tamen aduenisse usque nisi noctu 
existimantur. 
62 Pythonos comen uocant in Asia patentibus campis, ubi congregatae inter 
se commurmurant eamque, quae nouissima aduenit, lacerant atque ita abeunt. 
notatum post idus Augustas non temere uisas ibi. sunt qui ciconiis non 
inesse linguam confirment. honos iis serpentium exitio tantus, ut in 
Thessalia capital fuerit occidisse eademque legibus poena, quae in homicidam. 

[10,32] 63 Simili anseres quoque et olores ratione commeant, sed horum uolatus 
cernitur. Liburnicarum more rostrato impetu feruntur, facilius ita 
findentes aëra quam si recta fronte inpellerent; a tergo sensim dilatante 
se cuneo porrigitur agmen largeque inpellenti praebetur aurae. colla 
inponunt praecedentibus, fessos duces ad terga recipiunt. — (Ciconiae 
nidos eosdem repetunt, genetricum senectam inuicem educant) — olorum morte 
narratur flebilis cantus, falso, ut arbitror, aliquot experimentis. iidem 
mutua carne uescuntur inter se. 

[10,33] 64 Verum haec commeantium per maria terrasque peregrinatio non patitur 
differri minores quoque, quibus est natura similis. utcumque enim supra 
dictas magnitudo et uires corporum inuitare uideri possint, 
65 coturnices ante etiam semper adueniunt quam grues, parua auis et, cum 
ad nos uenit, terrestris potius quam sublimis. aduolant et hae simili 
modo, non sine periculo nauigantium, cum adpropinquauere terris. quippe 
uelis saepe incidunt, et hoc semper noctu, merguntque nauigia. 
66 iter est iis per hospitia certa. austro non uolant, umido scilicet et 
grauiore uento; aura tamen uehi uolunt propter pondus corporum uiresque 
paruas — hinc uolantium illa conquestio labore expressa —, aquilone ergo 
maxime uolant, ortygometra duce. primam earum terrae adpropinquantem 
accipiter rapit. semper hic remeantes comitatum sollicitant, abeuntque una 
persuasae glottis et otus et cychramus. 
67 glottis praelongam exerit linguam, unde ei nomen. hanc initio blandita 
peregrinatione auide profectam paenitentia in uolatu cum labore scilicet 
subit: reuerti incomitatam piget et sequi nec umquam plus uno die pergit, 
in proximo hospitio deserit. uerum inuenitur alia antecedente anno relicta 
simili modo in singulos dies. 
68 cychramus perseuerantior festinat etiam peruenire ad expetitas sibi 
terras. itaque noctu {is} eas excitat admonetque itineris. otus bubone 
minor est, noctuis maior, auribus plumeis eminentibus, unde et nomen illi 
— quidam Latine axionem uocant —, imitatrix alias auis ac parasita et 
quodam genere saltatrix. capitur haut difficulter ut noctuae, intentam in 
aliquem circumeunte alio. 
69 quod si uentus agmen aduerso flatu coepit inbibere, pondusculis lapidum 
adprehensis aut gutture harena repleto stabilitae uolant. coturnicibus 
ueneni semen gratissimus cibus, quam ob causam eas damnauere mensae, 
simulque comitialem propter morbum despui suetum, quem solae animalium 
sentiunt praeter hominem. 

[10,34] 70 Abeunt et hirundines hibernis mensibus, sola carne uescens auis ex iis 
quae aduncos ungues non habent. sed in uicina abeunt apricos secutae 
montium recessus, inuentaeque iam sunt ibi nudae atque deplumes. Thebarum 
tecta subire negantur, quoniam urbs illa saepius capta sit, nec Bizyes in 
Threcia propter scelera Terei. 
71 Caecina Volaterranus equestris ordinis, quadrigarum dominus, 
conprehensas in urbem secum auferens uictoriae nuntias amicis mittebat in 
eundem nidum remeantes inlito uictoriae colore. tradit et Fabius Pictor in 
annalibus suis, cum obsideretur praesidium Romanum a Ligustinis, 
hirundinem a pullis ad se adlatam, ut lino ad pedem eius adligato nodis 
significaret, quoto die adueniente auxilio eruptio fieri deberet. 

[10,35] 72 Abeunt et merulae turdique et sturni simili modo in uicina. sed hi 
plumam non amittunt nec occultantur, uisi saepe ibi quo hibernum pabulum 
petunt; itaque in Germania hieme maxime turdi cernuntur. uerius turtur 
occultatur pinnasque amittit. abeunt et palumbes; quonam et in his incertum. 
73 sturnorum generi proprium cateruatim uolare et quodam pilae orbe 
circumagi, omnibus in medium agmen tendentibus. uolucrum soli hirundini 
flexuosi uolatus uelox celeritas, quibus ex causis neque rapinae ceterarum 
alitum obnoxia est. eadem sola auium non nisi in uolatu pascitur. 

[10,36] Temporum magna differentia auibus: perennes, ut columbae, semenstres, ut 
hirundines, trimenstres, ut turdi, turtures, et quae, cum fetum eduxere, 
abeunt, ut galguli, upupae. 

[10,37] 74 Auctores sunt omnibus annis aduolare Ilium ex Aethiopia aues et 
confligere ad Memnonis tumulum, quas ob id Memnonidas uocant. hoc idem 
quinto quoque anno facere eas in Aethiopia circa regiam Memnonis, 
exploratum sibi Cremutius tradit. 

[10,38] simili modo pugnant Meleagrides in Boeotia. Africae hoc est gallinarum 
genus, gibberum, uariis sparsum plumis. quae nouissimae sunt peregrinarum 
auium in mensas receptae propter ingratum uirus; uerum Meleagri tumulus 
nobiles eas fecit. 

[10,39] 75 Seleucides aues uocantur quarum aduentum ab Ioue precibus inpetrant 
Cadmi montis incolae, fruges eorum locustis uastantibus. nec unde ueniant 
quoue abeant compertum, numquam conspectis nisi cum praesidio earum indigetur. 

[10,40] inuocant et Aegyptii ibis suas contra serpentium aduentum, et Elei 
Myacoren deum muscarum multitudine pestilentiam adferente, quae protinus 
intereunt quam litatum est ei deo. 

[10,41] 76 Sed in secessu auium et noctuae paucis diebus latere traduntur, quarum 
genus in Creta insula non esse, etiam, si qua inuecta sit, emori. nam haec 
quoque mira naturae differentia: alia aliis locis negat, tamquam genera 
frugum fruticumue, sic et animalium; non nasci tralaticium, inuecta emori 
mirum. quod illud est unius generis saluti aduersum, quaeue ista naturae 
inuidia? aut qui terrarum dicti auibus termini? Rhodos aquilam non habet. 
77 Transpadana Italia iuxta Alpes Larium lacum appellat amoenum arbusto 
agro, ad quem ciconiae non permeant, sicuti nec octauum citra lapidem ab 
eo inmensa alioqui finitimo Insubrum tractu examina graculorum 
monedularum, cui soli aui furacitas argenti aurique praecipue mira est. 
picus Martius in Tarentino agro negatur esse. 
78 nuper et adhuc tamen rara ab Appennino ad urbem uersus cerni coepere 
picarum genera, quae longa insignes cauda uariae appellantur; proprium iis 
caluescere omnibus annis, cum serantur rapa. perdices non transuolant 
Boeotiae fines in Attica, nec ulla auis in Ponto insula, qua sepultus est 
Achilles, sacratam ei aedem. in Fidenate agro iuxta urbem ciconiae nec 
pullos nec nidum faciunt. at in agrum Volaterranum palumbium uis e mari 
quotannis aduolat. 
79 Romae in aedem Herculis in foro Boario nec muscae nec canes intrant. 
multa praeterea similia, quae prudens subinde omitto in singulis 
generibus, fastidio parcens, quippe cum Theophrastus tradat inuecticias 
esse in Asia etiam columbas et pauones et ceruos et in Cyrenaica uocales ranas. 

[10,42] 80 Alia admiratio circa oscines. fere mutant colorem uocemque tempore anni 
ac repente fiunt aliae, quod in grandiore alitum genere grues tantum; hae 
enim senectute nigrescunt. merula ex nigra rufescit, canit aestate, hieme 
balbutit, circa solstitum muta. rostrum quoque anniculis in ebur 
transfiguratur, dumtaxat maribus. turdis colos aestate circa ceruicem 
uarius, hieme concoloribus. 

[10,43] 81 Lusciniis diebus ac noctibus continuis XV garrulus sine intermissu 
cantus densante se frondium germine, non in nouissimis digna miratu aue. 
primum tanta uox tam paruo in corpusculo, tam pertinax spiritus; deinde in 
una perfecta musica scientia: modulatus editur sonus et nunc continuo 
spiritu trahitur in longum, nunc uariatur inflexo, nunc distinguitur 
conciso, copulatur intorto, promittitur reuocato, 
82 infuscatur ex inopinato, interdum et seum ipse murmurat, plenus, 
grauis, acutus, creber, extentus, ubi uisum est, uibrans, summus, medius, 
imus. breuiterque omnia tam paruulis in faucibus, quae tot exquisitis 
tibiarum tormentis ars hominum excogitauit, non ut sit dubium hanc 
suauitatem praemonstratam efficacia auspicio, cum in ore Stesichori 
cecinit infantis. ac ne quis dubitet artis esse, plures singulis sunt 
cantus, nec iidem omnibus, sed sui cuique. 
83 certant inter se, palamque animosa contentio est. uicta morte finit 
saepe uitam spiritu prius deficiente quam cantu. meditantur aliae 
iuueniores uersusque quos imitentur accipiunt. audit discipula intentione 
magna et reddit, uicibusque reticent: intelligitur emendatae correptio et 
in docente quaedam reprehensio. 
84 ergo seruorum illis pretia sunt, et quidem ampliora quam quibus olim 
armigeri parabantur. scio HS VI candidam alioqui, quod est prope 
inuisitatum, uenisse, quae Agrippinae Claudi principis coniugi dono 
daretur. uisum iam saepe iussas canere coepisse et cum symphonia 
alternasse, sicut homines repertos qui sonum earum addita in transuersas 
harundines aqua foramen inspirantes linguaeue parua aliqua opposita mora 
indiscreta redderent similitudine. 
85 sed hae tantae tamque artifices argutiae a XV diebus paulatim desinunt, 
nec ut fatigatas possis dicere aut satiatas. mox aestu aucto in totum alia 
uox fit, nec modulata aut uaria; mutatur et color. postremo hieme ipsa non 
cernitur. linguis earum tenuitas illa prima non est quae ceteris auibus. 
pariunt uere primo, cum plurimum, sena oua. 

[10,44] 86 Alia ratio ficedulis, nam formam simul coloremque mutant. hoc nomen 
autumno habent, postea melancoryphi uocantur. sic et erithacus hieme, idem 
phoenicurus aestate. mutat et upupa, ut tradit Aeschylus poeta, obscena 
alias pastu auis, crista uisenda plicatili, contrahens eam subrigensque 
per longitudinem capitis. 

[10,45] 87 Oenanthe quidem etiam statos latebrae dies habet. exoriente sirio 
occultata ab occasu eiusdem prodit, quod miremur, ipsis diebus utrumque. 
chlorion quoque, qui totus est luteus, hieme non uisus, circa solstitia 
procedit. merulae circa Cyllenen Arcadiae, nec usque aliubi, candidae 
nascuntur. ibis circa Pelusium tantum nigra est, ceteris omnibus locis candida. 

[10,46] 88 Oscines praeter exceptas non temere fetus faciunt ante aequinoctium 
uernum aut post autumnale, ante solstitium autem dubios, post solstitium uitales. 

[10,47] 89 Eo maxime sunt insignes halcyones. dies earum partus maria quique 
nauigant nouere. ipsa auis paulo amplior passere, colore cyanea et parte 
inferiore tantum purpurea, candidis admixta pinnis collo, gracili ac 
procero rostro. alterum genus earum magnitudine distinguitur et cantu: 
minores in harundinetis canunt. 
90 halcyonem uidere rarissimum est nec nisi uergiliarum occasu et circa 
solstitia brumamue, naue aliquando circumuolata statim in latebras 
abeuntem. fetificant bruma, qui dies halcyonides uocantur, placido mari 
per eos et nauigabili, Siculo maxime. faciunt autem VII ante brumam diebus 
nidos et totidem sequentibus pariunt. 
91 nidi earum admirationem habent pilae figura paulum eminenti, ore 
perquam angusto, grandium spongearum similitudine. ferro intercidi non 
queunt, franguntur ictu ualido, ut spuma arida maris. nec unde 
confingantur inuenitur; putant ex spinis aculeatis, piscibus enim uiuunt. 
subeunt et in amnes. pariunt oua quina. 

[10,48] Gauiae in petris nidificant, mergi et in arboribus. pariunt plurimum 
terna, sed gauiae aestate, mergi incipiente uere. 

[10,49] 92 Halcyonum nidi figura reliquarum quoque sollertiae admonet, neque alia 
parte ingenia auium magis admiranda sunt. hirundines luto construunt, 
stramento roborant. si quando inopia est luti, madefactis multa aqua 
pinnis puluerem spargunt; ipsum uero nidum mollibus plumis floccisque 
consternunt tepefaciendis ouis, simul ne durus sit infantibus pullis. in 
fetu summa aequitate alternant cibum. notabili munditia egerunt excrementa 
pullorum adultioresque circumagi docent et foris saturitatem emittere. 
93 alterum est hirundinum genus rusticarum et agrestium, quae raro in 
domibus diuersos figura, sed eadem materia confingunt nidos, totos 
supinos, faucibus porrectis in angustum, utero capaci, mirum qua peritia 
et occultandis habiles pullis et substernendis mollis. 
94 in Aegypti Heracleotico ostio molem continuatione nidorum euaganti Nilo 
inexpugnabilem opponunt stadii fere unius spatio, quod humano opere 
perfici non posset. in eadem Aegypto iuxta oppidum Copton insula est sacra 
Isidi, quam ne laceret amnis idem, muniunt opere, incipientibus uernis 
diebus palea et stramento rostrum eius firmantes, continuatis per triduum 
noctibus tanto labore, ut multas in opere emori constet; eaque militia 
illis cum anno redit semper. 
95 tertium est earum genus: excauant ripas atque ita internidificant. — 
(Harum pulli ad cinerem ambusti mortifero faucium malo multisque aliis 
morbis humani corporis medentur) — non faciunt hae nidos migrantque multis 
diebus ante, si futurum est, ut auctus amnis attingat. 

[10,50] 96 In genere uitiparrarum est cui nidus ex musco arido ita absoluta 
perficitur pila, ut inueniri non possit aditus. acanthylis appellatur 
eadem figura ex lino intexens. picorum aliquis suspenditur surculo primis 
in ramis cyathi modo, ut nulla quadripes possit accedere. galgulos quidem 
ipsos dependentes pedibus somnum capere confirmant, quia tutiores ita se sperent. 
97 iam publicum quidem omnium est tabulata ramorum sustinendo nido prouide 
eligere, camarare ab imbri aut fronde protegere densa. in Arabia 
cinnamolgus auis appellatur cinnami surculis nidificans; plumbatis eos 
sagittis decutiunt indigenae mercis gratia. in Scythis auis magnitudine 
otidis binos parit in leporina pelle semper in cacuminibus ramorum suspensa. 
98 picae cum diligentius uisum ab homine nidum sensere, oua transgerunt 
alio. hoc in iis auibus, quarum digit non sint accommodati conplectendis 
transferendisque ouis, miro traditur modo. namque surculo super bina oua 
inposito ac feruminato alui glutino, subdita ceruice medio, aequa utrimque 
libra deportant alio. 

[10,51] 99 Nec uero iis minor sollertia, quae cunabula in terra faciunt corporis 
grauitate prohibitae sublime petere. merops uocatur genitores suos 
reconditos pascens, pallido intus colore pinnarum, superne cyaneo, priore 
parte subrutilo. nidificat in specu sex pedum defossa altitudine. 
100 Perdices spina et frutice sic muniunt receptaculum, ut contra feram 
abunde uallentur. ouis stragulum molle puluere contumulant nec in quo loco 
peperere incubant: ne cui frequentior conuersatio suspecta sit, 
transferunt alio. illae quidem et maritos suos fallunt, quoniam 
intemperantia libidinis frangunt earum oua, ne incubando detineantur. tunc 
inter se dimicant mares desiderio feminarum; uictum aiunt uenerem pati. 
101 id quidem et coturnices Trogus et gallinaceos aliquando, perdices uero 
a domitis feros et nouos aut uictos iniri promiscue. capiuntur quoque 
pugnacitate eiusdem libidinis, contra aucupis inlicem exeunte in proelium 
duce totius gregis. capto eo procedit alter ac subinde singuli. rursus 
circa conceptum feminae capiuntur contra aucupum feminam exeuntes, ut 
rixando abigant eam. 
102 nec in alio animali par opus libidinis. si contra mares steterint, 
feminae aura ab iis flante praegnantes fiunt, hiantes autem exerta lingua 
per id tempus aestuant. concipiunt et superuolantium adflatu, saepe uoce 
tantum audita masculi, adeoque uincit libido etiam fetus caritatem, ut 
illa furtim et in occulto incubans, cum sensit feminam aucupis accedentem 
ad marem, recanat reuocetque et ultro praebeat se libidini. rabie quidem 
tanta feruntur, ut in capite aucupantium saepe caecae motu sedeant. 
103 si ad nidum is coepit accedere, procurrit ad pedes eius feta, 
praegrauem aut delumbem sese simulans, subitoque in procursu aut breui 
aliquo uolatu cadit, ut fracta ala aut pedibus, at procurrit iterum iamiam 
prehensurum effugiens spemque frustrans, donec in diuersum abducat a 
nidis. eadem in pauore, libera ac materna uacans cura, in sulco resupina 
glaeba se terrae pedibus adprehensa operit. perdicum uita et ad sedecim 
annos durare existimatur. 

[10,52] 104 Ab iis columbarum maxime spectantur simili ratione mores. inest 
pudicitia illis plurima et neutri nota adulteria. coniugi fidem non 
uiolant communemque seruant domum. nisi caelebs aut uidua nidum non 
relinquit. et imperiosos mares, subinde etiam iniquos ferunt, quippe 
suspicio est adulterii, quamuis natura non sit: tunc plenum querela guttur 
saeuique rostro ictus, mox in satisfactione exosculatio et circa ueneris 
preces crebris pedum orbibus adulatio. 
105 Amor utrique subolis aequalis; saepe et ex hac causa castigatio 
pigrius intrante femina ad pullos. parturienti solatia et ministeria ex 
mare. pullis primo salsiorem terram collectam gutture in ora inspuunt 
praeparantes tempestiuitatem cibo. proprium generis eius et turturum, cum 
bibant, colla non resupinare largeque bibere iumentorum modo. 
106 Viuere palumbes ad tricensimum annum, aliquas et ad quadragensimum, 
habemus auctores, uno tantum incommodo unguium — eodem et argumentum 
senectae —, qui citra perniciem reciduntur. cantus omnibus similis atque 
idem trino conficitur uersu praeterque in clausula gemitu, hieme mutis, a 
uere uocalibus. Nigidius putat, cum oua incubet sub tecto, nominatam 
palumbem relinquere nidos. pariunt autem post solstitium. 
107 columbae et turtures octonis annis uiuunt. contra passeri minimum 
uitae, cui salacitas par. mares negantur anno diutius durare argumento, 
quia nulla ueris initio appareat nigritudo in rostro, quae ab aestate 
incipit. feminis longiusculum spatium. 
108 uerum columbis inest quidam et gloriae intellectus: nosse credas suos 
colores uarietatemque dispositam; quin etiam ex uolatu quaeritur: plaudere 
in caelo uarieque sulcare. qua in ostentatione ut uinctae praebentur 
accipitri, inplicatis strepitu pinnis, qui non nisi ipsis alarum umeris 
eliditur, alioquin soluto uolatu multum uelociores. speculatur occultus 
fronte latro et gaudentem in ipsa gloria rapit. 
109 ob id cum iis habenda est auis quae tinnungulus uocatur; defendit enim 
illas terretque accipitres naturali potentia in tantum, ut uisum uocemque 
eius fugiant. hac de causa praecipuus columbis amor eorum, feruntque, si 
in quattuor angulis defodiantur in ollis nouis oblitis, non mutare sedem 
columbas — quod et auro insectis alarum articulis quaesiuere aliqui, non 
aliter innoxiis uulneribus —, multiuaga alioqui aue. est enim ars illis 
inter se blandiri et corrumpere alias furtoque comitatiores reuerti. 

[10,53] 110 quin et internuntiae in magnis rebus fuere, epistulas adnexas earum 
pedibus obsidione Mutinensi in castra consulum Decumo Bruto mittente. quid 
uallum et uigil obsidio atque etiam retia in amne praetenta profuere 
Antonio, per caelum eunte nuntio? et harum amore insaniunt multi. super 
tecta exaedificant turres iis nobilitatemque singularum et origines 
narrant, uetere iam exemplo. L- Axius eques Romanus ante bellum ciuile 
Pompeianum denariis CCCC singula paria uenditauit, ut M- Varro tradit. 
quin et patriam nobilitauere in Campania grandissimae prouenire existimatae. 

[10,54] 111 Harum uolatus in reputationem ceterarum quoque uolucrum inpellit. 
omnibus animalibus reliquis certus et unius modi et in suo cuique genere 
incessus est; aues solae uario meatu feruntur et in terra et in aëre. 
ambulant aliquae, ut cornices; saliunt aliae, ut passeres, merulae; 
currunt, ut perdices, rusticulae; ante se pedes iaciunt, ut ciconiae, 
grues. expandunt alas pendentesque raro interuallo quatiunt, aliae 
crebrius, sed et primas dumtaxat pinnas, aliae tota latera plaudunt; 
112 quaedam uero maiore ex parte conpressis uolant percussoque semel, 
aliquae et gemino ictu, aëre feruntur: uelut inclusum eum prementes 
eiaculantur sese in sublime, in rectum, in pronum. impingi putes aliquas 
aut rursus ab alto cadere has, illas salire. anates solae quaeque sunt 
eiusdem generis in sublime protinus sese tollunt atque e uestigio caelum 
petunt, et hoc etiam ex aqua. itaque in foueas, quibus feras uenamur, 
delapsae solae euadunt. 
113 uultur et fere grauiores nisi ex procursu aut altiore cumulo inmissae 
non euolant; cauda reguntur. aliae circumspectant, aliae flectunt colla, 
nec ullae uescuntur ea quae rapuere pedibus. sine uoce non uolant multae, 
aut e contrario semper in uolatu silent. subrectae, pronae, obliquae in 
latera, in ora, quaedam et resupinae feruntur, ut, si pariter cernantur 
plura genera, non in eadem natura meare uideantur. 

[10,55] 114 Plurimum uolant quae apodes, quia careant usu pedum, ab aliis cypseli 
appellantur, hirundinum specie. nidificant in scopulis. hae sunt quae toto 
mari cernuntur, nec umquam tam longo naues tamque continuo cursu recedunt 
a terra, ut non circumuolitent eas apodes. cetera genera residunt et 
insistunt; his quies nisi in nido nulla: aut pendent aut iacent. 

[10,56] 115 Et ingenia aeque aria, ad pastum maxime. caprimulgi appellantur, 
grandioris merulae aspectu, fures nocturni; interdiu enim uisu carent. 
intrant pastorum stabula caprarumque uberibus aduolant suctum propter 
lactis, qua iniuria uber emoritur caprisque caecitas, quas ita mulsere, 
oboritur. platea nominatur aduolans ad eas, quae se in mari mergunt, et 
capita illarum morsu corripiens, donec capturam extorqueat. eadem cum 
deuoratis se inpleuit conchis, calore uentris coctas euomit atque ita ex 
iis esculenta eligit testas excernens. 

[10,57] 116 Villaribus gallinis et religio inest. inhorrescunt edito ouo 
excutiuntque sese et circumactae purificant aut festuca aliqua sese et oua 
lustrant. minimae auium cardueles imperata faciunt, nec uoce tantum, sed 
pedibus et ore pro manibus. est quae boum mugitus imitetur, in Arelatensi 
agro taurus appellata, alioquin parua est. equorum quoque hinnitus anthus 
nomine herbae pabulo aduentu eorum pulsa imitatur, ad hunc modum se 
ulciscens. 

[10,58] 117 super omnia humanas uoces reddunt, psittaci quidem etiam 
sermocinantes. India hanc auem mittit, siptacen uocat, uiridem toto 
corpore, torque tantum miniato in ceruice distinctam. imperatores salutat 
et quae accipit uerba pronuntiat, in uino praecipue lasciua. capiti eius 
duritia eadem quae rostro. hoc, cum loqui discit, ferreo uerberatur radio; 
non sentit aliter ictus. cum deuolat, rostro se excipit, illi innititur 
leuioremque ita se pedum infirmitati facit. 

[10,59] 118 Minor nobilitas, quia non ex longinquo uenit, sed expressior 
loquacitas certo generi picarum est. adamant uerba quae loquantur nec 
discunt, sed diligunt meditantesque intra semet curam atque cogitationem, 
intentionem non occultant. constat emori uictas difficultate uerbi ac, 
nisi subinde eadem audiant, memoria falli quaerentesque mirum in modum 
hilarari, si interim audierint id uerbum. nec uulgaris his forma, quamuis 
non spectanda: satis illis decoris in specie sermonis humani est. 
119 uerum addiscere alias negant posse quam ex genere earum quae glande 
uescantur, et inter eas facilius quibus quini sunt digit in pedibus, ac ne 
eas quidem ipsas nisi primis duobus uitae annis. latiores linguae omnibus 
in suo cuique genere, quae sermonem imitantur humanum. 
120 quamquam id paene in omnibus contigit: Agrippina Claudii Caesaris 
turdum habuit, quod numquam ante, imitantem sermones hominum, cum haec 
proderem. Habebant et Caesares iuuenes sturnum, item luscinias Graeco ac 
Latino sermone dociles, praeterea meditantes assidue et in diem noua 
loquentes, longiore etiam contextu. docentur secreto et ubi nulla alia uox 
misceatur, adsidente qui crebro dicat ea, quae condita uelit, ac cibis blandiente. 

[10,60] 121 Reddatur et coruis sua gratia, indignatione quoque populi Romani 
testata, non solum conscientia. Tiberio principe ex fetu supra Castorum 
aedem genito pullus in adpositam sutrinam deuolauit, etiam religione 
commendatus officinae domino. is mature sermoni adsuefactus, omnibus 
matutinis euolans in rostra in forum uersus, Tiberium, dein Germanicum et 
Drusum Caesares nominatim, mox transeuntem populum Romanum salutabat, 
postea ad tabernam remeans, plurium annorum adsiduo officio mirus. 
122 hunc siue aemulatione uicinitatis manceps proximae sutrinae siue 
iracundia subita, ut uoluit uideri, excrementis eius posita calceis 
macula, exanimauit, tanta plebei consternatione, ut primo pulsus ex ea 
regione, mox interemptus sit funusque aliti innumeris celebratum exequiis, 
constratum lectum super Aethiopum duorum umeros, praecedente tibicine et 
coronis omnium generum ad rogum usque, qui constructus dextra uia Appiae 
ad secundum lapidem in campo Rediculi appellato fuit. 
123 adeo satis iusta causa populo Romano uisa est exequiarum ingenium auis 
aut supplicii de ciue Romano in ea urbe, in qua multorum principum nemo 
deduxerat funus, Scipionis uero Aemiliani post Carthaginem Numantiamque 
deletas ab eo nemo uindicauerat mortem. 
124 hoc gestum M- Seruilio C- Cestio cos- a- d- V kal- Apriles. nunc 
quoque erat in urbe Roma, haec prodente me, equitis Romani cornix e 
Baetica primum colore mira admodum nigro, dein plura contexta uerba 
exprimens et alia atque alia crebro addiscens. nec non et recens fama 
Crateri Monocerotis cognomine in Erizena regione Asiae coruorum opera 
uenantis eo quod deuehebat in siluas eos insidentes corniculo umerisque; 
illi uestigabant agebantque eo perducta consuetudine, ut exeuntem sic 
comitarentur et feri. 
125 tradendum putauere memoriae quidam, uisum per sitim lapides 
congerentem in situlam monimenti, in qua pluuia aqua durabat, sed quae 
attingi non posset; ita descendere pauentem expressisse tali congerie 
quantum poturo sufficeret. 

[10,61] 126 Nec Diomedias praeteribo aues. Iuba cataractas uelut, et eis esse 
dentes oculosque igneo colore cetero candidis tradens. duos semper his 
duces: alterum ducere agmen, alterum cogere. scrobes excauare rostro, inde 
crate consternere et operire terra quae ante fuerit egesta; in his 
fetificare. fores binas omnium scrobibus: orientem spectare quibus exeant 
in pascua, occasum quibus redeant. aluum exoneraturas subuolare semper et 
contrario flatu. 
127 uno hae in loco totius orbis uisuntur, in insula, quam diximus nobilem 
Diomedis tumulo atque delubro contra Apuliae oram, fulicarum similes. 
aduenas barbaros clangore infestant, Graecis tantum adulantur miro 
discrimine, uelut generi Diomedis hoc tribuentes, aedemque eam cotidie 
pleno gutture madentibus pinnis perluunt atque purificant, unde origo 
fabulae Diomedis socios in earum effigies mutatos. 

[10,62] 128 Non omittendum est, cum de ingeniis disserimus, e uolucribus 
hirundines indociles esse, e terrestribus mures, cum elephanti iussa 
faciant, leones iugum subeant, in mari uituli totque piscium genera mitescant. 

[10,63] 129 Bibunt aues suctu, ex iis, quibus longa colla, intermittentes et 
capite resupinato uelut infundentes sibi; porphyrio solus morsu bibit. 
idem est proprio genere, omnem cibum aqua subinde tinguens, deinde pede ad 
rostrum ueluti manu adferens. laudatissimi in Commagene. rostra iis et 
praelonga crura rubent. 

[10,64] 130 Haec quidem et himantopodi multo minori, quamquam eadem crurum 
altitudine. nascitur in Aegypto. insistit ternis digitis. praecipue ei 
pabulum muscae. uita in Italia paucis diebus. 

[10,65] Grauiores omnes fruge uescuntur, altiuolae carne tantum, inter aquaticas 
mergi, soliti auide uorare et quae ceterae reddunt. 

[10,66] 131 Olorum similitudinem onocrotali habent nec distare existimantur 
omnino, nisi faucibus ipsis inesset alterius uteri genus. huc omnia 
inexplebile animal congerit, mira ut sit capacitas. mox perfecta rapina 
sensim inde in os reddita in ueram aluum ruminantis modo refert. Gallia 
hos septentrionalis proxima oceano mittit. 

[10,67] 132 In Hercynio Germaniae saltu inuisitata genera alitum accepimus, quarum 
plumae ignium modo conluceant noctibus. in ceteris nihil praeter 
nobilitatem longinquitate factam memorandum occurrit: phalerides in 
Seleucia Parthorum et in Asia, aquaticarum laudatissime, rursus phasianae 
in Colchis — geminas ex pluma aures submittunt subriguntque —, Numidicae 
in parte Africae Numidia; omnesque iam in Italia. 

[10,68] 133 Phoenicopteri linguam praecipui saporis esse Apicius docuit, nepotum 
omnium altissimus gurges. attagen maxime Ionius celeber et uocalis alias, 
captus uero obmutescens, quondam existimatus inter raras aues, iam et in 
Gallia Hispaniaque. capitur circa Alpes etiam, ubi et phalacrocoraces, 
auis Baliarium insularum peculiaris, sicut Alpium pyrrhocorax, luteo 
rostro niger, et praecipua sapore lagopus. pedes leporino uillo nomen hoc 
dedere cetero candidae, columbarum magnitudine. 
134 non extra terram eam uesci facile, quando nec uita mansuescit et 
corpus ocissime marcescit. est et alia nomine eodem, a coturnicibus 
magnitudine tantum differens, croceo unctu cibis gratissima. uisam in 
Alpibus ab se peculiarem Aegypti et ibim Egnatius Caluinus praefectus 
earum prodidit. 

[10,69] 135 Venerunt in Italiam Bedriacensibus bellis ciuilibus trans Padum et 
nouae aues — ita enim adhuc uocantur —, turdorum specie, paulum infra 
columbas magnitudine, sapore gratae. Baliares insulae nobiliorem etiam 
supra dicto porphyrionem mittunt. ibi et buteo accipitrum generis in 
honore mensarum est, item uibiones; sic uocant minorem gruem. 

[10,70] 136 Pegasos equino capite uolucres et grypas aurita aduncitate rostri 
fabulosos reor, illos in Scythia, hos in Aethiopia. equidem et tragopana, 
de qua plures adfirmant, maiorem aquila, cornua in temporibus curua 
habentem, ferruginei coloris, tantum capite phoeniceo. nec Sirenes 
impetrauerint fidem, adfirmet licet Dinon, Clitarchi celebrati auctoris 
pater, in India esse mulcerique earum cantu quos grauatos somno lacerent. 
137 qui credat ista, et Melampodi profecto aures lambendo dedisse 
intellectum auium sermonis dracones non abnuat uerel quae Democritus 
tradit nominando aues quarum confuso sanguine serpens gignatur, quem 
quisquis ederit intellecturus sit alitum colloquia, quaeque de una aue 
galerita priuatim commemorat, etiam sine his inmensa uitae ambage circa 
auguria. nominantur ab Homero scopes auium genus: 
138 neque harum saturicos motus, cum insidientur, plerisque memoratos 
facile conceperim mente, neque ipsae iam aues noscuntur, quam ob rem de 
confessis disseruisse praestiterit. 

[10,71] 139 Gallinas saginare Deliaci coepere, unde pestis exorta opimas aues et 
suopte corpore unctas deuorandi. hoc primum antiquis cenarum interdictis 
exceptum inuenio iam lege Gai Fanni consulis undecim annis ante tertium 
Punicum bellum, ne quid uolucre poneretur praeter unam gallinam quae non 
esset altilis, quod deinde caput translatum per omnes leges ambulauit. In 
much of the industrialized world today, something like this is standard 
practice: to wit, feeding poultry by-products — processed bone meal, 
talons and feathers — to the next generation of poultry. The uerdict is 
apparently not in yet as to just how much of a "pestis" this is. 
140 inuentumque deuerticulum est in fraudem earum gallinaceos quoque 
pascendi lacte madidis cibis: multo ita gratiores adprobantur. feminae 
quidem ad saginam non omnes eliguntur nec nisi in ceruice pingui cute. 
postea culinarum artes, ut clunes spectentur, ut diuidantur in tergora, ut 
a ede uno dilatatae repositoria occupent. dedere et Parthi cocis suos 
mores. nec tamen in hoc mangonio quicquam totum placet, clune, alibi 
pectore tantum laudatis. 

[10,72] 141 Auiaria primus instituit inclusis omnium generum auibus M- Laenius 
Strabo Brundisi equestris ordinis. ex eo coepimus carcere animalia 
coercere, quibus rerum natura caelum adsignauerat. maxime tamen insignis 
est in hac memoria Clodii Aesopi, tragici histrionis, patina HS C taxata, 
in qua posuit aues cantu aliquo aut humano sermone uocales, HS VI singulas 
coemptas, 142 nulla alia inductus suauitate nisi ut in iis imitationem hominis 
manderet, ne quaestus quidem suos reueritus illos opimos et uoce meritos, 
dignus prorsus filio, a quo deuoratas diximus margaritas, non sic tamen, 
ut uerum facere uelim inter duos iudicium turpitudinis, nisi quod minus 
est summas rerum naturae opes quam hominum linguas cenasse. 

[10,73] 143 Generatio auium simplex uidetur esse, cum et ipsa habeat sua miracula, 
quoniam et quadripedes oua gignunt, chamaeleontes, lacertae et quae 
diximus - - -, item serpentes. pinnatorum autem infecunda sunt quae 
aduncos habent ungues. cenchris sola ex his supra quaterna edit oua. 
tribuit hoc auium generi natura, ut fecundiores essent fugaces earum quam 
fortes. plurima pariunt struthocameli, gallinae, perdices {soli}. coitus 
auibus duobus modis, femina considente humi, ut in gallinis, aut stante, 
ut in gruibus. 

[10,74] 144 Ouorum alia sunt candida, ut columbis, perdicibus, alia pallida, ut 
aquaticis, alia punctis distincta, ut meleagridum, alia rubri coloris, ut 
phasianis, cenchridi. intus autem omne ouum uolucrum bicolor, aquaticis 
lutei plus quam albi, id ipsum magis luridum quam ceteris; piscium 
unicolor, in quo nihil candidi. 
145 auium oua ex calore fragilia, serpentium ex frigore lenta, piscium ex 
liquore mollia. aquatilium rotunda, reliqua fere fastigio cacuminata. 
exeunt a rotundissima sui parte, dum pariuntur, molli putamine, sed 
protinus durescente quibuscumque emergunt portionibus. quae oblonga sint 
oua, gratioris saporis putat Horatius Flaccus. feminam edunt quae 
rotundiora gignuntur, reliqua marem. umbilicus ouis a cacumine inest, ceu 
gutta eminens in putamine. 
146 Quaedam omni tempore coeunt, ut gallinae, et pariunt, praeterquam 
duobus mensibus hiemis brumalibus. ex iis iuuencae plura quam ueteres, sed 
minora, et in eodem fetu prima ac nouissima. est autem tanta fecunditas, 
ut aliquae et sexagena pariant, aliquae cotidie, aliquae bis die, aliquae 
in tantum, ut effetae moriantur. Hadrianis laus max. 
147 columbae deciens anno pariunt, quaedam et undeciens, in Aegypto uero 
etiam brumali mense. hirundines et merulae et palumbi et turtures bis anno 
pariunt, ceterae aues fere semel. turdi, in cacuminibus arborum luto 
nidificantes paene contextim, in secessu generant. a coitu X diebus oua 
maturescunt in utero, uexatis autem gallinae et columbae pinna euulsa 
aliaue simili iniuria diutius. 
148 Omnibus ouis medio uitelli parua inest uelut sanguinea gutta, quod 
esse cor auium existimant, primum in omni corpore id gigni opinantes: in 
ouo certe gutta ea salit palpitatque. ipsum animal ex albo liquore oui 
corporatur. cibus eius in luteo est. omnibus intus caput maius toto 
corpore, oculi conpressi capite maiores. increscente pullo candor in 
medium uertitur, luteum circumfunditur. 
149 uicensimo die si moueatur ouum, iam uiuentis intra putamen uox 
auditur. ab eodem tempore plumescit, ita positus, ut caput supra dextrum 
pedem habeat, dextram uero alam supra caput. uitellus paulatim deficit. 
aues omnes in pedes nascuntur, contra quam reliqua animalia. 
150 quaedam gallinae omnia gemina oua pariunt et geminos interdum 
excludunt, ut Cornelius Celsus auctor est, alterum maiorem; aliqui negant 
omnino geminos excludi. plus uicena quina incubanda subici uetant. parere 
a bruma incipiunt. optima fetura ante uernum aequinoctium. post solstitium 
nata non implent magnitudinem iustam tantoque minus, quanto serius prouenere. 

[10,75] 151 Oua incubari intra decem dies edita utilissimum; uetera aut recentiora 
infecunda. subici inpari numero debent. quarto die post quam coepere 
incubari, si contra lumen cacumine ouorum adprehenso ima manu purus et 
unius modi perluceat color, sterilia existimantur esse proque iis alia 
substituenda. et in aqua est experimentum: inane fluitat, itaque sidentia, 
hoc est plena, subici uolunt. concuti uero experimento uetant, quoniam non 
gignant confusis uitalibus uenis. 
152 incubationi datur initium post nouam lunam, quia prius inchoata non 
proueniant. celerius excluduntur calidis diebus; ideo aestate 
undeuicensimo educent fetum, hieme XXV. si incubitu tonuit, oua pereunt; 
et accipitris audita uoce uitiantur. remedium contra tonitrus clauus 
ferreus sub stramine ouorum positus aut terra ex aratro. 
153 quaedam autem et circa incubitum sponte naturae gignunt, ut in Aegypti 
fimetis. scitum de quodam potore reperitur Syracusis tam diu potare 
solitum, donec cooperta terra fertum ederent oua. 

[10,76] 154 Quin et ab homine perficiuntur. Iulia Augusta prima sua iuuenta Tib- 
Caesare ex Nerone grauida, cum parere uirilem sexum admodum cuperet, hoc 
usa est puellari augurio, ouum in sinu fouendo atque, cum deponendum 
haberet, nutrici per sinum tradendo, ne intermitteretur tepor; nec falso 
augurata proditur. nuper inde fortassis inuentum, ut oua calido in loco 
inposita paleis igne modico fouerentur homine uersante, pariterque et 
stato die illinc erumperet fetus. 
155 traditur quaedam ars gallinarii cuiusdam dicentis, quod ex quaque 
esset. narrantur et mortua gallina mariti earum uisi succedentes in uicem 
et reliqua fetae more facientes abstinentesque se cantu. super omnia est 
anatum ouis subditis atque exclusis admiratio prima non plane agnoscentis 
fetum, mox incerti singultus sollicite conuocantis, postremo lamenta circa 
piscinae stagna mergentibus se pullis natura dulce. 

[10,77] 156 Gallinarum generositas spectatur crista erecta, interim et gemina, 
pinnis nigris, ore rubicundo, digitis inparibus, aliquando et super IIII 
digitos trauerso uno. ad rem diuinam luteo rostro pedibusque purae non 
uidentur, ad opertanea sacra nigrae. est et pumilionum genus non sterile 
in iis, quod non in alio genere alitum, sed quibus centra, fecunditas rara 
et incubatio ouis noxia. 

[10,78] 157 Inimicissima autem omni generi pituita maximeque inter messis ac 
uindemiae tempus. medicina in fame et cubitus in fumo, utique si e lauru 
aut herba sabina fiat, pinna per trauersas inserta nares et per omnes dies 
mota; cibus alium cum farre aut aqua perfusus, in qua maduerit noctua, aut 
cum semine uitis albae coctus ac quaedam alia. 

[10,79] 158 Columbae proprio ritu osculantur ante coitum. pariunt fere bina oua, 
ita natura moderante, ut aliis crebrior sit fetus, aliis numerosior. 
palumbis et turtur plurimum terna nec plus quam bis uere pariunt, atque 
ita, si prior fetus corruptus est et ut, quamuis III pepererint, numquam 
plus II educant. tertium inritum est; urinum uocant. palumbis incubat 
femina post meridiana in matutinum, cetero mas. 
159 columbae marem semper et feminam pariunt, priorem marem, postridie 
feminam. incubant in eo genere ambo, interdiu mas, noctu femina. excludunt 
XX die, pariunt a coitu V. aestate quidem interdum binis mensibus terna 
educunt paria, namque XVIII die excludunt statimque concipiunt; quare 
inter pullos saepe oua inueniuntur, et alii prouolant, alii erumpunt. ipsi 
deinde pulli quinquemenstres fetificant. 
160 et ipsae autem inter se, si mas non sit, feminae aeque saliunt 
pariuntque oua inrita, ex quibus nihil gignitur, quae g-hypenemia Graeci uocant. 
161 Pauo a trimatu parit; primo anno unum aut alterum ouum, sequenti 
quaterna quinaue, ceteris duodena, non amplius, intermittens binos dies 
ternosue parit, et ter anno, si gallinis subiciantur incubanda. mares ea 
frangunt desiderio incubantium; quapropter noctu et in latebris pariunt 
aut in excelso cubantes, set nisi molli strato excepta franguntur. mares 
singuli quinis sufficiunt coniugibus. cum singulae aut binae fuere, 
corrumpitur salacitate fecunditas. partus excluditur diebus ter nouenis 
aut tardius tricensimo. 
162 Anseres in aqua coeunt, pariunt uere aut, si bruma coiere, post 
solstitium, XL prope, bis anno, si priorem fetum gallinae excludant, alias 
plurima oua XVI, paucissima VII. si quis subripiat, pariunt donec 
rumpantur. aliena non excludunt. 
163 incubanda subici utilissimum VIIII aut XI. incubant feminae tantum 
tricenis diebus, si uero tepidiores sint, XXV. pullis eorum urtica 
contactu mortifera, nec minus auiditas nunc satietate nimia, nunc suamet 
ui, quando adprehensa radice morsu saepe conantes auellere ante colla sua 
abrumpunt. contra urticam remedium est stramento ab incubitu subdita radix 
earum. 164 Ardiolarum tria genera: leucon, asterias, pelion. hi in coitu 
anguntur; mares quidem cum uociferatu sanguinem etiam ex oculis 
profundunt. nec minus aegre pariunt grauidae. 
165 aquila tricenis diebus incubat et fere maiores alites, minores 
uicenis, ut miluus et accipiter. miluus fere parit numquam plus ternos, is 
qui aegolios uocatur et quaternos, coruus aliquando et quinos. incubant 
totidem diebus. cornicem incubantem mas pascit. pica nouenos, 
melancoryphus supra XX parit, semper numero inpari, nec alia iis plures: 
tanto fecunditas maior paruis. hirundini caeci primo pulli sunt et fere 
omnibus quibus numerosior fetus. 

[10,80] 166 Inrita oua, quae hypenemia diximus, aut mutua feminae inter se 
libidinis imaginatione concipiunt aut puluere, nec columbae tantum, sed et 
gallinae, perdices, pauones, anseres, chenalopeces. sunt autem sterilia et 
minora ac minus iucundi saporis et magis umida. quidam et uento putant ea 
generari, qua de causa etiam zephyria appellant. urina autem uere tantum 
fiunt incubatione derelicta, quae alii cynosura dixere. 
167 oua aceto macerata in tantum emolliuntur, ut per anulos transeant. 
seruari ea in lomento aut hieme in paleis, aestate in furfuribus 
utilissimum. sale exinaniri creduntur. 

[10,81] 168 Volucrum animal parit uespertilio tantum, cui et membranaceae pinnae 
uni. eadem sola uolucrum lacte nutrit ubera admouens. parit geminos; 
uolitat amplexa infantes secumque portat. eidem coxendix una traditur 
esse. in cibatu culices gratissimi. 

[10,82] 169 Rursus in terrestribus oua pariunt serpentes, de quibus nondum dictum 
est. coeunt conplexu, adeo circumuolutae sibi ipsae, ut una existimari 
biceps possit. uiperae mas caput inserit in os, quod illa abrodit uoluptatis dulcedine. 
170 terrestrium eadem sola intra se parit oua, unius coloris et mollia, ut 
pisces. tertio die intra uterum catulos excludit, dein singulis diebus 
singulos parit, XX fere numero. itaque ceteri tarditatis inpatientes 
perrumpunt latera occisa parente. ceterae serpentes contexta oua in terra 
incubant et fetum sequenti excludunt ano. crocodili uicibus incubant, mas 
et femina. sed reliquorum quoque terrestrium reddatur generatio. 

[10,83] 171 Bipedum solus homo animal gignit. homini tantum primi coitus 
paenitentia, augurium scilicet uitae a paenitenda origine. ceteris 
animalibus stati per tempora anni concubitus, homini, ut dictum est, omni 
horis dierum noctiumque; ceteris satias in coitu, homini prope nulla. 
172 Messalina Claudi Caesaris coniunx, regalem hanc existimans palmam, 
elegit in id certamen nobilissimam e prostitutis ancillam mercenariae 
stipis eamque nocte ac die superauit quinto atque uicensimo concubitu. in 
hominum genere maribus deuerticula ueneris, excogitata omnia scelere 
naturae, feminis uero abortus. quantum in hac parte multo nocentiores quam 
ferae sumus! uiros auidiores ueneris hieme, feminas aestate Hesiodus 
prodidit. Teubner has Claudi; Loeb corrects to Claudii. 
173 Coitus auersis elephantis, camelis, tigribus, lyncibus, rhinoceroti, 
leoni, dasypodi, cuniculis, quibus auersa genitalia. cameli etiam 
solitudines aut secreta certe petunt, neque interuenire datur sine 
pernicie; coitus toto die, et his tantum ex omnibus. quibus solida ungula 
in quadripedum genere, mares olfactus accendit. auertuntur et canes, 
phocae, lupi, in medioque coitu inuitique etiam cohaerent. 
174 supra dictorum dasypodum plerumque feminae priores superueniunt, in 
reliquis mares. ursi autem, ut dictum est, humanitus strati, irenacei 
stantes ambo inter se conplexi, feles mare stante, femina subiacente, 
uulpes in latera proiectae maremque femina amplexa. taurorum ceruorumque 
feminae uim non tolerant; ea de causa ingrediuntur in conceptu. cerui 
uicissim ad alias transeunt et ad priores redeunt. lacertae ut ea, quae 
sine pedibus sunt, circumflexu uenerem nouere. 
175 Omnia animalia quo maiora corpore, hoc minus fecunda. singulos gignunt 
elephanti, cameli, equi; acanthis duodenos, auis minima. ocissime pariunt 
quae plurimos gignunt. quo maius est animal, tanto diutius formatur in 
utero. diutius gestantur quibus longiora sunt uitae spatia, neque 
crescentium tempestiua ad generandum aetas. 
176 quae solidas habent ungulas, singulos; quae bisulcas, et geminos 
pariunt; quorum in digitos pedum fissura diuisa est, et numerosiora in 
fetu. sed superiora omnia perfectos edunt partus, haec inchoatos, in quo 
sunt genere leaenae, ursae; et uulpes informe etiam magis quam supra dicta 
parit, rarumque est uidere parientem. postea lambendo calefaciunt fetus 
omnia ea et figurant. pariunt plurimum quaternos. caecos autem gignunt 
canes, lupi, pantherae, thoes. 
177 Canum plura genera. Laconicae octauo mense utrimque generant; ferunt 
LX diebus et plurimum III. ceterae canes et semenstres coitum patiuntur. 
implentur omnes uno coitu. quae ante iustum tempus concepere, diutius 
caecos habent catulos, et omnes totidem diebus. existimantur in urina 
attollere crus fere semenstres; id est signum consummati uirum roboris. 
feminae hoc idem sidentes. 
178 partus duodeni quibus numerosissimi, cetero quini, seni, aliquando 
singuli, quod prodigiosum putant, sicut omnes mares aut omnes feminas 
gigni. primos quosque mares pariunt, in ceteris alternant. ineuntur a 
partu sexto mense. octonos Laconicae pariunt. propria in eo genere maribus 
labore salacitas. uiuunt Laconici annis denis, feminae duodenis, cetera 
genera XV annis, aliquando et XX, nec tota sua aetate generant, fere a 
duodecimo desinentes. 
179 Felium et ichneumonem reliqua ut canum. uiuunt annis senis. dasypodes 
omni mense pariunt et superfetant, sicut lepores. a partu statim 
inplentur; concipiunt quamuis ubera siccante fetu. pariunt singulos 
magnitudine uituli trimenstris. cameli XII mensibus ferunt; a trimatu 
pariunt uere iterumque post annum inplentur a partu. 
180 equas autem post tertium demum aut post unum ab enixu utiliter admitti 
putant coguntque inuitas. asinas et septimo die concipere facillime 
creditur. equarum iubas tondere praecipiunt, ut asinorum coitum patiantur 
humilitate; comantes enim gloria superbire. a coitu solae animalium 
currunt exaduersus aquilonem austrumue, prout marem aut feminam concepere. 
colorem ilico mutant, rubriore pilo uel quicumque sit pleniore: hoc 
argumento desinunt admittere, etiam uolentes. nec inpedit partus quasdam 
ab opere falluntque grauidae. uicisse Olympia praegnantem Echecratidis 
Thessali inuenimus. 
181 equos et canes et sues initum matutinum adpetere, feminas autem post 
meridiem blandiri diligentiores tradunt. equas domitas spumam ore fundere, 
uerrem subantis audita uoce, ni admittatur, cibum non capere usque in 
maciem, feminas autem in tantum efferari, ut hominem lancinent, candida 
maxime ueste indutum. rabies ea aceto mitigatur naturae adsperso. 
182 auiditas coitus putatur et cibis fieri, sicut uero eruca, pecori 
caepa. quae ex feris mitigentur, non concipere, ut anseres, apros uero 
tarde et ceruos nec nisi ab infantia educatos mirum est. quadripedum 
praegnantes uenerem arcent praeter equam et suem; sed superfetant dasypus 
et lepus tantam. 

[10,84] 183 Quaecumque animal pariunt, in capita gignunt circumacto fetu sub 
enixum, alias in utero porrecto. quadripedes gestantur extentis ad 
longitudinem cruribus et ad aluum suam adplicatis; homo in semet 
conglobatus inter duo genua narribus sitis. 
184 molas, de quibus ante diximus, gigni putant, ubi mulier non ex mare, 
uerum ex semet ipsa tantum conceperit. ideo nec animari, quia non sit ex 
duobus, altricemque habere per se uitam illam quae satis arboribusque 
contingat. ex omnibus, quae perfectos fetus, sues tantum et numerosos 
edunt, nam plures contra naturam solidipedum aut bisulcorum. 

[10,85] 185 Super cuncta est murium fetus, haut sine cunctatione dicendus, 
quamquam sub auctore Aristotele et Alexandri Magni militibus. generatio 
eorum lambendo constare, non coitu, dicitur. ex una genitos CXX 
tradiderunt, apud Persas uero praegnantes in uentre parentis repertas. 
186 et salis gustatu fieri praegnantes opinantur. itaque desinit mirum 
esse unde uis tanta messes populetur murium agrestium, in quibus illud 
quoque adhuc latet, quonam modo illa multitudo repente occidat. nam nec 
exanimes reperiuntur neque extat qui murem hieme in agro effoderit. 
plurimi ita ad Troada proueniunt et iam inde fugauerunt incolas. prouentus 
eorum siccitatibus. tradunt etiam obituris uermiculum in capite gigni. 
Aegypti muribus durus pilus sicut irenaceis. iidem bipedes ambulant ceu 
Alpini quoque. 
187 — Cum diuersi generis coiere animalia, ita demum generant, si tempus 
nascendi par habent. — Quadripedum oua gignentium lacertas ore parere, ut 
creditur uulgo, Aristoteles negat. neque incubat eaedem, oblitae quo sint 
in oco enixae, quoniam huic animali nulla memoria; itaque per se catuli erumpunt. 

[10,86] 188 Anguem ex medulla hominis spinae gigni accepimus a multis. pleraque 
enim occulta et caeca origine proueniunt, etiam in quadrupedum genere, 
sicut salamandrae, animal lacertae figura, stellatum, numquam nisi magnis 
imbribus proueniens et serenitate desinens. huic tantus rigor, ut ignem 
tactu restinguat non alio modo quam glacies. eiusdem sanie, quae lactea 
ore uomitur, quacumque parte corporis humani contacta toti defluunt pili, 
idque, quod contactum est, colorem in uitiliginem mutat. 

[10,87] 189 Quaedam ergo gignuntur ex non genitis et sine ulla simili origine, ut 
supra dicta et quaecumque uer statumque tempus anni generant. ex his 
quaedam nihil gignunt ut salamandrae, neque est in iis masculum 
feminumque, sicut neque in anguillis omnibusque quae nec animal nec ouum 
ex sese generant. neutrum est et ostreis genus et ceteris adhaerentibus 
uado uel saxo. 
190 quae autem per se generantur, si in mares et feminas discripta sunt, 
generant quidem aliquid coitu, sed inperfectum ac dissimile et ex quo 
nihil amplius gignatur, ut uermiculos muscae. id magis declarabit natura 
eorum quae insecta dicuntur, arduae explanationis omnia et priuatim dicato 
opere narranda, quapropter ingenium praedictorum et reliqua subtexetur 
edissertatio. 

[10,88] 191 Ex sesibus ante cetera homini tactus, dein gustatus; reliquis 
superatur a multis. aquilae clarius cernunt, uultures sagacius odorantur, 
liquidius audiunt talpae: obrutae terra, tam denso atque surdo naturae 
elemento, praeterea uoce omni in sublime tendente, sermonem exaudiunt et, 
si de iis loquare, intellegere etiam dicuntur et profugere. 
192 auditus cui hominum primo negatus est, huic et sermonis usus ablatus, 
nec sunt naturaliter surdi, ut non iidem sint et muti. in marinis ostreis 
auditum esse non est uerisimile, sed ad sonum mergere se dicuntur solenes; 
ideo et silentium in more piscantibus. 

[10,89] 193 pisces quidem auditus nec membra habent nec foramina, audire tamen eos 
palam est, utpote cum plausu congregari feros ad cibum adsuetudine in 
quibusdam uiuariis spectetur et in piscinis Caesaris genera piscium ad 
nomen uenire quosdamue singulos. itaque produntur etiam clarissime audire 
mugil, lupus, salpa, chromis et ideo in uado uiuere. 

[10,90] 194 Olfactum iis esse manifeste patet, quippe non omnes eadem esca 
capiuntur et prius quam adpetant odorantur. quosdam et speluncis latentes 
salsamento inlitis faucibus scopuli piscator expellit uelut sui cadaueris 
agnitionem fugientes, conueniuntque ex alto etiam ad quosdam odores, ut 
saepiam ustam et polypum, quae ideo coiciuntur in nassas. sentinae quidem 
nauium odorem procul fugiunt, maxime tamen piscium sanguinem. 
195 non potest petris auelli polypus; idem cunila admota ab odore protinus 
resilit. purpurae quoque faetidis capiuntur. nam de reliquo animalium 
genere quis dubitet? cornus ceruini odore serpentes puris formicae 
necantur. culices acida petunt, ad dulcia non aduolant. 
Tacitus sensus omnibus est, etiam quibus nullis alius; nam et ostreis et 
terrestrium uermibus quoque. 

[10,91] 196 Existimauerim omnibus sensum et gustatus esse. cur enim alios 
alia sapores adpetant? in quo uel praecipua naturae uarietas et lusus: alia 
dentibus praedantur, alia unguibus, alia rostri aduncitate carpunt, alia 
latitudine eruunt, alia acumine excauant, alia augunt, alia lambunt, 
sorbent, mandunt, uorant. nec minor uarietas in pedum ministerio, ut 
rapiant, distrahant, teneant, premant, pendeant, tellurem scabere non cessent. 

[10,92] 197 Venenis capreae et coturnices, ut diximus, pinguescunt, placidissima 
animalia, at serpentes ouis, spectanda quidem draconum arte: aut enim 
solida hauriunt, si iam fauces capiunt, quae deinde in semet conuoluti 
frangunt intus atque ita putamina extussiunt, aut si tenerior est catulis 
adhuc aetas, orbe adprehensa spirae ita sensim uehementerque 
praestringunt, ut amputata parte ceu ferro e reliqua, quae amplexu 
tenetur, sorbeant. simili modo auibus deuoratis solidis contentione plumam 
excitam reuomunt. 

[10,93] 198 Scorpiones terra uiuunt. serpentes, cum occasio est, uinum praecipue 
adpetunt, cum alioqui exiguo indigeant potu; eaedem minimo et paene nullo 
cibo, cum adseruantur inclusae, sicuti aranei quoque, alioqui suctu 
uiuentes. ideo nullum interit fame aut siti uenenatum. nam neque calor iis 
nec sanguis nec sudor, quae auiditatem naturali sale augent. in quo genere 
omnia magis exitialia, si suum genus edere ante quam noceant. 
199 condit in thesauros maxillarum cibum sphingiorum et satyrorum genus, 
mox inde sensim ad mandendum manibus expromit, et quod formicis in annum, 
sollemne est his in dies uel horas. unum animal digitos habentium herba 
alitur, lepus; ea et fruge solidipedes, et e bisulcis omni cibatu et 
radicibus. solidipedum uolutatio propria. serratorum dentium carniuora 
sunt omnia; ursi et fruge, fronde, uindemia, pomis uiuunt et apibus, 
cancris etiam ac formicis; lupi, ut diximus, et terra in fame. 
200 pecus potu pinguescit, ideo sal illis aptissimus; item ueterina, 
quamquam et fruge et herba, scilicet ut bibere, sic edunt. ruminant 
praeter iam dicta siluestrium cerui, cum a nobis aluntur, omnia autem 
iacentia potius quam stantia, et hieme magis quam aestate, septenis fere 
mensibus. Pontici quoque mures simili modo remandunt. 

[10,94] 201 In potu autem, quibus serrati dentes, lambunt et mures hi uulgares, 
quamuis ex alio genere sint. quibus continui dentes, sorbent, ut equi, 
boes. neutrum ursi, sed aquam quoque morsu uorant. in Africa maior pars 
ferarum aestate non bibunt inopia imbrium, quam ob causam capti mures 
Libyci, si bibere, moriuntur. orygem perpetuo sitientia Africae generant 
ex natura loci potu carentem et mirabili modo ad remedia sitientium: 
namque Gaetuli latrones eo durant auxilio, repertis aperto corpore eorum 
saluberrimi liquoris uesicis. 
202 Insidunt in eadem Africa pardi condensam arborem occultatique ex ramis 
in praetereuntia desiliunt atque e uolucrum sede grassantur. feles quidem 
quo silentio, quam leuibus uestigiis obrepunt auibus! quam occulte 
speculatae in musculos exiliunt! excrementa sua effossa obruunt terra, 
intellegentes odorem illum indicem sui esse. 

[10,95] 203 ergo et alios quaedam sensus esse quam supra dictos haut difficulter 
apparet. Sunt enim quaedam iis bella amicitiaeque, unde et adfectus, praeter illa 
quae de quibusque eorum suis diximus locis. dissident olores et aquilae, 
coruus et chloreus noctu inuicem oua exquirentes, simili modo coruus et 
miluus, illo praeripiente huic cibos, cornices atque noctua, aquilae et 
trochilus, si credimus, quoniam rex appellatur auium, noctuae et ceterae 
minores aues, 
204 rursus cum trochilo mustela et cornix, turtur et pyrallis, ichneumones 
uespae et phalangia aranei, aquaticae brenthos et gauia et harpe, harpe et 
triorchis accipiter, sorices et ardiolae inuicem fetibus insidantes, — 
(aegithus auis minima cum asino; spinetis enim se scabendi causa atterens 
nidos eius dissipat, quod adeo pauet, ut uoce omnino rudentis audita oua 
eiciat, pulli ipsi metu cadant; igitur aduolans ulcera eius rostro 
excauat) — uolpes et milui, angues et mustelae et sues. 
205 aesalon uocatur parua auis oua corui frangens, cuius pulli infestantur 
a uolpibus. inuicem haec catulos eius ipsamque uellit; quod ubi uiderunt 
corui, contra auxiliantur uelut aduersus communem hostem. et acanthis in 
spinis uiuit; idcirco asinos et ipsa odit flores spinae deuorantes, 
aegithum uero in tantum, ut sanguinem eorum credant non coire multisque 
ideo ueneficiis infament. 
206 dissident thoes et leones, et minima aeque ac maxima. formicosam 
arborem urucae cauent. librat araneus se filo in caput serpentis porrectae 
sub umbra arboris suae tantaque ui morsu cerebrum adprehendit, ut stridens 
subinde et uertigine rotata ne filum quidem pendentis rumpere, adeo non 
fugere queat. nec finis ante mortem est. 

[10,96] 207 Rursus amici pauones et columbae, turtures et psittaci, merulae et 
turtures, cornix et ardiolae contra uolpium genus communibus inimicitiis, 
harpe et miluus contra triorchin. quid, non et adfectus indicia sunt etiam 
in serpentibus, inmitissimo animalium genere? dicta sunt quae Arcadia 
narrat de domino a dracone seruato et agnito uoce {draconis}. 
208 de aspide miraculum reddatur. is enim auctor est, cum ad mensam 
cuiusdam ueniens in Aegypto aleretur adsidue enixa catulos, quorum ab uno 
filium hospitis interemptum, illam reuersam ad consuetudinem cibi 
intellexisse culpam et necem intulisse catulo nec postea in tectum id reuersam. 

[10,97] 209 Somni quaestio non obscuram coniectationem habet. in terrestribus 
omnia quae coniueant dormire manifestum est. aquatilia quoque exiguum 
quidem, etiam qui de ceteris dubitant, dormire tamen existimant, non 
oculorum argumento, quia non habent genas, uerum ipsa quiete cernuntur 
placida ceu soporata neque aliud quam caudas mouentia et ad tumultum 
aliquem expauescentia. 
210 de thynnis confidentius adfirmatur; iuxta ripas enim aut petras 
dormiunt, plani autem piscium in uado, ut manu saepe tollantur. nam 
delphini ballaenaeque stertentes etiam audiuntur. insecta quoque dormire 
silentio apparet, quae ne luminibus quidem admotis excitentur. 

[10,98] 211 Homo genitus premitur somno per aliquot menses, dein longior in dies 
uigilia. somniat statim infans; nam et pauore expergiscitur et suctum 
imitatur. quidam uero numquam, quibus mortiferum fuisse signum contra 
consuetudinem somnium inuenimus exempla. magnus hic in uita locus et 
diuersis refertus documentis, utrumne sint aliqua praescita animi 
quiescentis, quae fiant ratione, an fortuita res sit ut pleraque. si 
exemplis agatur, profecto paria fiant. a uino et a cibis proxima atque in 
redormitione uana esse uisa prope conuenit. est autem somnus nihil aliud 
quam animi in medium sese recessus. 
212 praeter homine somniare equos, canes, boues, pecora, capras palam est: 
ob hoc creditur et in omnibus quae animal pariant. de iis quae ouae oa 
gignunt incertum est, sed dormire ea certum. 
Verum et ad insecta transeamus; haec namque restant inmensae subtilitatis animalia.