[7,0] LIBER VII.   

[7,1] I. 
1 Mundus et in eo terrae, gentes, maria, - - - insignia, insulae, urbes ad 
hunc modum se habent, animantium in eodem natura nullius prope 
partis contemplatione minore, etsi ne hic quidem omnia exsequi 
humanus animus queat.  
Principium iure tribuetur homini, cuius causa uidetur cuncta alia 
genuisse natura, magna, saeua mercede contra tanta sua munera, non ut 
sit satis aestimare, parens melior homini an tristior nouerca fuerit. 
2 ante omnia unum animantium cunctorum alienis uelat opibus. ceteris 
sua uarie tegimenta tribuit, testas, cortices, coria, spinas, uillos, saetas, 
pilos, plumam, pinnas, squamas, uellera; truncos etiam arboresque 
cortice, interdum gemino, a frigoribus et calore tutata est: hominem 
tantum nudum et in nuda humo natali die abicit ad uagitus statim et 
ploratum, nullumque tot animalium aliud ad lacrimas, et has protinus 
uitae principio; at Hercule risus praecox ille et celerrimus ante XL diem 
nulli datur. 
3 ab hoc lucis rudimento quae ne feras quidem inter nos genitas uincula 
excipiunt et omnium membrorum nexus; itaque feliciter natus iacet 
manibus pedibusque deuinctis, flens animal ceteris imperaturum, et 
a suppliciis uitam auspicatur unam tantum ob culpam, qua natum est. 
heu dementia ab his initiis existimantium ad superbiam se genitos! 
4 prima roboris spes primumque temporis munus quadripedi similem 
facit. quando homini incessus! quando uox! quando firmum cibis os! 
quam diu palpitans uertex, summae inter cuncta animalia inbecillitatis 
indicium! iam morbi totque medicinae contra mala excogitatae, et hae 
quoque subinde nouitatibus uictae! et cetera sentire naturam suam, alia 
pernicitatem usurpare, alia praepetes uolatus, alia nare: hominem nihil 
scire, nihil sine doctrina, non fari, non ingredi, non uesci, breuiterque 
non aliud naturae sponte quam flere! itaque multi extitere qui non nasci 
optimum censerent aut quam ocissime aboleri. 
5 uni animantium luctus est datus, uni luxuria et quidem innumerabilibus 
modis ac per singula membra, uni ambitio, uni auaritia, uni inmensa 
uiuendi cupido, uni superstitio, uni sepulturae cura atque etiam post se 
de futuro. nulli uita fragilior, nulli rerum omnium libido maior, nulli 
pauor confusior, nulli rabies acrior. denique cetera animantia in suo 
genere probe degunt. congregari uidemus et stare contra dissimilia: 
leonum feritas inter se non dimicat, serpentium morsus non petit 
serpentes, ne maris quidem beluae ac pisces nisi in diuersa genera 
saeuiunt. at Hercule homini plurima ex homine sunt mala. 
6 Et de uniuersitate quidem generis humani magna ex parte in relatione 
gentium diximus. neque enim ritus moresque nunc tractabimus 
innumeros ac totidem paene quot sunt coetus hominum, quaedam 
tamen haut omittenda duco maximeque longius ab mari degentium, in 
quibus prodigiosa aliqua et incredibilia multis uisum iri haud dubito. 
quis enim Aethiopas ante quam cerneret credidit? aut quid non miraculo 
est, cum primum in notitiam uenit? quam multa fieri non posse prius 
quam sunt facta iudicantur? 
7 naturae uero rerum uis atque maiestas in omnibus momentis fide caret, 
si quis modo partes eius ac non totam complectatur animo. ne pauonis ac 
tigrium pantherarumque maculas et tot animalium picturas 
commemorem, paruum dictu, sed inmensum aestimatione, tot gentium 
sermones, tot linguae, tanta loquendi uarietas, ut externus alieno paene 
non sit hominis uice! 
8 iam in facie uultuque nostro cum sint decem aut paulo plura membra, 
nullas duas in tot milibus hominum indiscretas effigies existere, quod ars 
nulla in paucis numero praestet adfectando! nec tamen ego in plerisque 
eorum obstringam fidem meam potiusque ad auctores relegabo, qui 
dubiis reddentur omnibus, modo ne sit fastidio Graecos sequi, tanto 
maiore eorum diligentia uel cura uetustiore. 
 
[7,2] II.   
9 Esse Scytharum genera et quidem plura, quae corporibus humanis 
uescerentur, indicauimus. id ipsum incredibile fortasse, ni cogitemus in medio 
orbe terrarum {ac Sicilia et Italia} fuisse gentes huius monstri, Cyclopas et 
Laestrygonas, et nuperrime trans Alpis hominem immolari gentium earum 
more solitum, quod paulum a mandendo abest. 
10 sed iuxta eos, qui sunt ad septentrionem uersi, haut procul ab ipso aquilonis 
exortu specuque eius dicto, quem locum Ges clithron appellant, produntur 
Arimaspi, quos diximus, uno oculo in fronte media insignes. quibus adsidue 
bellum esse circa metalla cum grypis, ferarum uolucri genere, quale uulgo 
traditur, eruente ex cuniculis aurum, mira cupiditate et feris custodientibus et 
Arimaspis rapientibus, multi, sed maxime inlustres Herodotus et Aristeas 
Proconnesius scribunt. 
11 super alios autem Anthropophagos Scythas in quadam conualle magna Imaui 
montis regio est quae uocatur Abarimon, in qua siluestres uiuunt homines 
auersis post crura plantis, eximiae uelocitatis, passim cum feris uagantes. hos 
in alio non spirare caelo ideoque ad finitimos reges non pertrahi neque ad 
Alexandrum Magnum pertractos Baeton itinerum eius mensor prodidit. 
12 priores Anthropophagos, quos ad septentrionem esse diximus, decem dierum 
itinere supra Borysthenen amnem ossibus humanorum capitum bibere 
cutibusque cum capillo pro mantelibus ante pectora uti Isigonius Nicaeensis. 
idem in Albania gigni quosdam glauca oculorum acie, a pueritia statim canos, 
qui noctu plus quam interdiu cernant. idem itinere dierum XIII supra 
Borysthenen Sauromatas tertio die cibum capere semper. 
13 Crates Pergamenus in Hellesponto circa Parium genus hominum fuisse, 
quos Ophiogenes uocat, serpentium ictus contactu leuare solitos et manu 
inposita uenena extrahere corpori. Varro etiamnum esse paucos ibi, quorum 
saliuae contra ictus serpentium medeantur. 
14 similis et in Africa Psyllorum gens fuit, ut Agatharchides scribit, a Psyllo rege 
dicta, cuius sepulcrum in parte Syrtium Maiorum est. horum corpori 
ingenitum fuit uirus exitiale serpentibus et cuius odore sopirent eas; mos uero 
liberos genitos protinus obiciendi saeuissimis earum eoque genere pudicitiam 
coniugum experiendi, non profugientibus adulterino sanguine natos 
serpentibus. haec gens ipsa quidem prope internicione sublata est 
a Nasamonibus, qui nunc eas tenent sedes. genus tamen hominum ex iis, qui 
profugerant aut cum pugnatum est afuerant, hodieque remanet in paucis. 
15 simile et in Italia Marsorum genus durat, quos a Circae filio ortos ferunt et ideo 
inesse iis uim naturalem eam. et tamen omnibus hominibus contra serpentes 
inest uenenum: ferunt ictas saliua ut feruentis aquae contactu fugere; quod si in 
fauces penetrauerit, etiam mori, idque maxime humani ieiuni oris. 
 Supra Nasamonas confinesque illis Machlyas androgynos esse utriusque 
naturae, inter se uicibus coeuntes, Calliphanes tradit. Aristoteles adicit 
dextram mammam iis uirilem, laeuam muliebrem esse. 
16 in eadem Africa familias quasdam effascinantium Isigonus et Nymphodorus, 
quorum laudatione intereant probata, arescant arbores, emoriantur infantes. 
esse eiusdem generis in Triballis et Illyris adicit Isigonus, qui uisu quoque 
effascinent interemantque quos diutius intueantur, iratis praecipue oculis, 
quod eorum malum facilius sentire puberes; notabilius esse quod pupillas 
binas in oculis singulis habeant. 
17 huius generis et feminas in Scythia, quae Bitiae uocantur, prodit Apollonides. 
Phylarchus et in Ponto Thibiorum genus multosque alios eiusdem naturae, 
quorum notas tradit in altero oculo geminam pupillam, in altero equi effigiem; 
eosdem praeterea non posse mergi, ne ueste quidem degrauatos. haut dissimile 
iis genus Pharmacum in Aethiopia Damon, quorum sudor tabem contactis 
corporibus afferat. 
18 feminas quidem omnes ubique uisu nocere quae duplices pupillas habeant, 
Cicero quoque apud nos auctor est. adeo naturae, cum ferarum morem 
uescendi humanis uisceribus in homine genuisset, gignere etiam in toto 
corpore et in quorundam oculis quoque uenena placuit, ne quid usquam mali 
esset quod in homine non esset. 
19 Haut procul urbe Roma in Faliscorum agro familiae sunt paucae quae 
uocantur Hirpi. hae sacrificio annuo, quod fit ad montem Soractem Apollini, 
super ambustam ligni struem ambulantes non aduruntur et ob id perpetuo 
senatus consulto militiae omniumque aliorum munerum uacationem habent. 
20 quorundam corpori partes nascuntur ad aliqua mirabiles, sicut Pyrro regi 
pollex in dextro pede, cuius tactu lienosis medebatur. hunc cremari cum 
reliquo corpore non potuisse tradunt conditumque loculo in templo. 
21 Praecipue India Aethiopumque tractus miraculis scatent. maxima in India 
gignuntur animalia. indicio sunt canes grandiores ceteris. arbores quidem 
tantae proceritatis traduntur, ut sagittis superiaci nequeant — et facit ubertas 
soli, temperies caeli, aquarum abundantia, si libeat credere, ut sub una fico 
turmae condantur equitum —, harundines uero tantae proceritatis, ut singula 
internodia alueo nauigabili ternos interdum homines ferant. 
22 multos ibi quina cubita constat longitudine excedere, non expuere, non capitis 
aut dentium aut oculorum ullo dolore adfici, raro aliarum corporis partium: 
tam moderato solis uapore durari. philosophos eorum, quos gymnosophistas 
uocant, ab exortu ad occasum perstare contuentes solem inmobilibus oculis, 
feruentibus harenis toto die alternis pedibus insistere. in monte, cui nomen est 
Nulo, homines esse auersis plantis octonos digitos in singulis habentes auctor 
est Megasthenes; 
23 in multis autem montibus genus hominum capitibus caninis ferarum pellibus 
uelari, pro uoce latratum edere, unguibus armatum uenatu et aucupio uesci; 
horum supra centum uiginti milia fuisse prodente se Ctesias scribit, et in 
quadam gente Indiae feminas semel in uita parere genitosque confestim 
canescere. idem hominum genus, qui Monocoli uocarentur, singulis cruribus, 
mirae pernicitatis ad saltum; eodem Sciapodas uocari, quod in maiore aestu 
humi iacentes resupini umbra se pedum protegant. non longe eos a Trogodytis 
abesse, rursusque ab his occidentem uersus quosdam sine ceruice oculos in 
umeris habentes. 
24 sunt et satyri subsolanis Indorum montibus (Catarcludorum dicitur regio), 
pernicissimum animal, iam quadripedes, iam recte currentes humana effigie; 
propter uelocitatem nisi senes aut aegri non capiuntur. Choromandarum 
gentem uocat Tauron siluestrem, sine uoce, stridoris horrendi, hirtis 
corporibus, oculis glaucis, dentibus caninis. Eudoxus in meridianis Indiae uiris 
plantas esse cubitales, feminis adeo paruas, ut Struthopodes appellentur. 
25 Megasthenes gentem inter Nomadas Indos narium loco foramina tantum 
habentem, anguium modo loripedem, uocari Sciratas. ad extremos fines Indiae 
ab oriente circa fontem Gangis Astomorum gentem sine ore, corpore toto 
hirtam uestiri frondium lanugine, halitu tantum uiuentem et odore, quem 
naribus trahant. nullum illis cibum nullumque potum, radicum tantum 
florumque uarios odores et siluestrium malorum, quae secum portant longiore 
itinere, ne desit olfactus; grauiore paulo odore haut difficulter exanimari. 
26 super hos extrema in parte montium Trispithami Pygmaeique narrantur, 
ternas spithamas longitudine, hoc est ternos dodrantes, non excedentes, 
salubri caelo semperque uernante montibus ab aquilone oppositis, quos 
a gruibus infestari Homerus quoque prodidit. fama est insidentes arietum 
caprarumque dorsis armatos sagittis ueris tempore uniuerso agmine ad mare 
descendere et oua pullosque earum alitum consumere; ternis expeditionem 
eam mensibus confici; aliter futuris gregibus non resisti. casas eorum luto 
pinnisque et ouorum putaminibus construi. 
27 Aristoteles in cauernis uiuere Pygmaeos tradit, cetera de iis ut reliqui. Cyrnos 
Indorum genus Isigonus annis centenis quadragenis uiuere, item Aethiopas 
Macrobios et Seras existimat et qui Athon montem incolant, hos quidem, quia 
uiperinis carnibus alantur; itaque nec capiti nec uestibus eorum noxia corpori 
inesse animalia. 
28 Onesicritus, quibus locis Indiae umbrae non sint, corpora hominum cubitorum 
quinum et binorum palmorum existere, et uiuere annos CXXX nec senescere, 
sed ut medio aeuo mori. Crates Pergamenus Indos, qui centenos annos 
excedant, Gymnetas appellat, non pauci Macrobios. Ctesias gentem ex his, 
quae appellatur Pandae, in conuallibus sitam annos ducenos uiuere, in iuuenta 
candido capillo, qui in senectute nigrescat, 
29 contra alios quadragenos non excedere annos, iunctos Macrobiis, quorum 
feminae semel pariant. idque et Agatharchides tradit, praeterea locustis eos ali 
et esse pernices. Mandorum nomen iis dedit Clitarchus, et Megasthenes 
trecentos quoque eorum uicos adnumerat. feminas septimo aetatis anno 
parere, senectam quadragesimo accidere. 
30 Artemidorus in Taprobane insula longissimam uitam sine ullo corporis 
languore traduci. Duris Indorum quosdam cum feris coire mixtosque et 
semiferos esse partus. in Calingis eiusdem Indiae gente quinquennes concipere 
feminas, octauum uitae annum non excedere. et alibi cauda uillosa homines 
nasci pernicitatis eximiae, alios auribus totos contegi.  
Oritas ab Indis Arabis fluuius disterminat. hi nullum alium cibum nouere 
quam piscium, quos unguibus dissectos sole torreant atque ita panem ex iis 
faciant, ut refert Clitarchus. 
31 Trogodytas super Aethiopiam uelociores equis esse Pergamenus Crates, item 
Aethiopas octona cubita longitudine excedere; Syrbotas uocari gentem eam. 
Nomadum Aethiopum secundum flumen Astragum ad septentrionem 
uergentium gens Menisminorum appellata abest ab oceano dierum itinere 
uiginti. animalium, quae cynocephalos uocamus, lacte uiuit, quorum armenta 
pascit maribus interemptis praeterquam subolis causa. 
32 in Africae solitudinibus hominum species obuiae subinde fiunt momentoque 
euanescunt.  
Haec atque talia ex hominum genere ludibria sibi, nobis miracula ingeniosa 
fecit natura. ex singulis quidem quae facit in dies ac prope horas, quis 
enumerare ualeat? ad detegendam eius potentiam satis sit inter prodigia 
posuisse gentes. hinc ad confessa in homine pauca. 

[7,3] III. 
33 Tergeminos nasci certum est Horatiorum Curiatiorumque exemplo. super 
inter ostenta ducitur praeterquam in Aegypto, ubi fetifer potu Nilus amnis. 
proxime supremis Diui Augusti Fausta quaedam e plebe Ostiae duos mares, 
totidem feminas enixa famem, quae consecuta est, portendit haud dubie. 
reperitur et in Peloponneso quinos quater enixa, maioremque partem ex omni 
eius uixisse partu. et in Aegypto septenos uno utero simul gigni auctor est 
Trogus. 
34 Gignuntur et utriusque sexus quos  hermaphroditos uocamus, olim 
androgynos uocatos et in prodigiis habitos, nunc uero in deliciis. Pompeius 
Magnus in ornamentis theatri mirabiles fama posuit effigies, ob id diligentius 
magnorum artificum ingeniis elaboratas, inter quas legitur Eutychis a XX 
liberis rogo inlata Trallibus, enixa XXX partus, Alcippe elephantum. 
quamquam id inter ostenta est. namque et serpentem peperit inter initia 
Marsici belli ancilla, et multiformes pluribus modis inter monstra partus 
eduntur. 
35Claudius Caesar scribit hippocentaurum in Thessalia natum eodem die 
interisse, et nos principatu eius adlatum illi ex Aegypto in melle uidimus. est 
inter exempla in uterum protinus reuersus infans Sagunti quo anno deleta ab 
Hannibale est. 
 
[7,4] IV.
36 Ex feminis mutari in mares non est fabulosum. 
inuenimus in annalibus P- Licinio Crasso C- Cassio 
Longino cos- Casini puerum factum ex uirgine sub 
parentibus iussuque haruspicum deportatum in insulam 
desertam. Licinius Mucianus prodidit uisum a se Argis 
Arescontem, cui nomen Arescusae fuisse, nupsisse 
etiam, mox barbam et uirilitatem prouenisse uxoremque 
duxisse; eiusdem sortis et Zmyrnae puerum a se uisum. 
ipse in Africa uidi mutatum in marem nuptiarum die 
L- Consitium ciuem Thysdritanum, uiuebatque cum 
proderem haec. 
37 - - - editis geminis raram esse aut puerperae aut puerperio 
praeterquam alteri uitam; si uero utriusque sexus editi 
sint gemini, rariorem utrique salutem. feminas celerius 
gigni quam mares, sicuti celerius senescere. saepius in 
utero moueri mares et in dextera fere geri parte, in laeua 
feminas. 
 
[7,5] V.
38 Ceteris animantibus statum et pariendi et partus gerendi tempus est; homo 
toto anno et incerto gignitur spatio, alius septimo mense, alius octauo et usque 
ad initia undecimi. ante septimum mensem haut umquam uitalis est. septimo 
non nisi pridie posteroue pleniluni die aut interlunio concepti nascuntur. 
39 tralaticium in Aegypto est et octauo gigni, iam quidem et in Italia tales partus 
esse uitales, contra priscorum opiniones. uariant haec pluribus modis. Vistilia, 
Gliti ac postea Pomponi atque Orfiti clarissimorum ciuium coniunx, ex iis 
quattuor partus enixa septimo semper mense, genuit Suillium Rufum 
undecimo, Corbulonem septimo, utrumque consulem, postea Caesoniam, Gai 
principis coniugem, octauo. 
40 in quo mensum numero genitis intra quadragensimum diem maximus labor, 
grauidis autem quarto et octauo mense, letalesque in iis abortus. Masurius 
auctor est L- Papirium praetorem secundo herede lege agente bonorum 
possessionem contra eum dedisse, cum mater partum se tredecim mensibus 
diceret tulisse, quoniam nullum certum tempus pariendi statutum uideretur. 
  
[7,6] VI. 
41 A conceptu decimo die dolores capitis, oculorum uertigines tenebraeque, 
fastidium in cibis, redundatio stomachi indices sunt hominis inchoati. melior 
color marem ferenti et facilior partus, motus in utero quadragensimo die. 
contraria omnia in altero sexu, ingestabile onus, crurum et inguinis leuis 
tumor, primus autem XC die motus. 
42 sed plurimum languoris in utroque sexu capillum germinante partu et in 
plenilunio, quod tempus editos quoque infantes praecipue infestat. adeoque 
incessus atque omne quicquid dici potest in grauida refert, ut salsioribus cibis 
usae carentem unguiculis partum edant et, si respirauere, difficilius enitantur. 
oscitatio quidem in enixu letalis est, sicut sternuisse a coitu abortiuum. 
  
[7,7] VII. 
43 Miseret atque etiam pudet aestimantem quam sit friuola animalium 
superbissimi origo, cum plerisque abortus causa odor a lucernarum fiat 
extinctu. his principiis nascuntur tyranni, his carnifex animus! tu qui corporis 
uiribus fidis, tu qui fortunae munera amplexaris et te ne alumnum quidem 
eius existimas, sed partum, 
44 tu cuius imperatoria est mens, tu qui te deum credis aliquo successu tumens, 
tanti perire potuisti! atque etiam hodie minoris potes, quantulo serpentis 
ictus dente aut etiam, ut Anacreon poeta, acino uuae passae, ut Fabius 
Senator praetor, in lactis haustu uno pilo strangulatus. is demum profecto 
uitam aequa lance pensitabit, qui semper fragilitatis humanae memor fuerit. 
  
[7,8] VIII.
45 In pedes procidere nascentem contra naturam est, quo argumento eos 
appellauere Agrippas ut aegri partus, qualiter et M- Agrippam ferunt 
genitum, unico prope felicitatis exemplo in omnibus ad hunc modum genitis. 
quamquam is quoque aduersa pedum ualitudine, misera iuuenta, exercito 
aeuo inter arma mortesque ac noxia accessu, infelici terris stirpe omni, sed 
per utrasque Agrippinas maxime, quae Gaium, quae Domitium Neronem 
principes genuere totidem faces generis humani, 
46 praeterea breuitate aeui, quinquagensimo uno raptus anno in tormentis 
adulteriorum coniugis socerique praegraui seruitio, luisse augurium 
praeposteri natalis existimatur. Neronem quoque, paulo ante principem et 
toto principatu suo hostem generis humani, pedibus genitum scribit parens 
eius Agrippina. ritus naturae hominem capite gigni, mos est pedibus efferri. 
 
[7,9] IX. 
47 Auspicatius enecta parente gignuntur, sicut Scipio Africanus prior natus 
primusque Caesarum a caeso matris utero dictus, qua de causa et Caesones 
appellati. simili modo natus et Manilius, qui Carthaginem cum exercitu 
intrauit. 
  
[7,10] X. 
Vopiscos appellabant e geminis qui retenti utero nascerentur altero interempto 
abortu. namque maxima, etsi rara, circa hoc miracula existunt. 
 
[7,11] XI.
48 Praeter mulierem pauca animalia coitum nouere grauida; unum quidem 
omnino aut alterum superfetat. extat in monimentis et medicorum et quibus 
talia consectari curae fuit uno abortu duodecim puerperia egesta. sed ubi 
paululum temporis inter duos conceptus intercessit, utrumque perfertur, 
49 ut in Hercule et Iphicle fratre eius apparuit et in ea quae gemino partu alterum 
marito similem alterumque adultero genuit, item in Proconnesia ancilla, quae 
eiusdem diei coitu alterum domino similem, alterum procuratori eius, et in 
alia, quae iusto partu quinque mensum alterum edidit, rursus in alia, quae 
septem mensum edito puerperio insecutis in mensibus geminos enixa est.  
50 Iam illa uulgata sunt: uarie ex integris truncos gigni, ex truncis integros; 
eadem parte truncos, signa quaedam naeuosque et cicatrices etiam regenerari, 
quarto partu Dacorum originis nota in brachio reddita 
 
[7,12] XII.
51 (in Lepidorum gente tres, intermisso ordine, obducto membrana oculo 
genitos accepimus); similes quidem alios auo, et ex geminis quoque alterum 
patri, alterum matri, annoque post genitum maiori similem fuisse ut 
geminum; quasdam sibi similes semper parere, quasdam uiro, quasdam nulli, 
quasdam feminam patri, marem sibi. indubitatum exemplum est Nicaei 
nobilis pyctae Byzanti geniti, qui, adulterio Aethiopis nata matre nihil 
a ceteris colore differente, ipse auum regenerauit Aethiopem. 
52 Similitudinem quidem inmensa reputatio est et in qua credantur multa 
fortuita pollere, uisus, auditus, memoria haustaeque imagines sub ipso 
conceptu. cogitatio etiam utriuslibet animum subito transuolans effingere 
similitudinem aut miscere existimatur, ideoque plures in homine quam in 
ceteris omnibus animalibus differentiae, quoniam uelocitas cogitationum 
animique celeritas et ingenii uarietas multiformes notas inprimit, cum ceteris 
animantibus inmobiles sint animi et similes omnibus singulis in suo cuique 
genere. 
53 Antiocho regi Syriae e plebe nomine Artemo in tantum similis fuit, ut Laodice 
coniunx regia necato iam Antiocho mimum per eum commendationis 
regnique successionis peregerit. Magno Pompeio Vibius quidam e plebe et 
Publicius etiam seruitute liberatus indiscreta prope specie fuere similes, illud 
os probum reddentes ipsumque honorem eximiae frontis. 
54 qualis causa patri quoque eius Menogenis coci sui cognomen inposuit, iam 
Strabonis a specie oculorum habentis uitium imitato item seruo; Scipioni 
Serapionis indiderat suarii negotiatoris uile mancipium. eiusdem familiae 
Scipioni post eum nomen Saluitto mimus dedit, sicut Spinther secundarum 
tertiarumque Pamphilus collegio Lentuli et Metelli consulum, in quo 
perquam inportune fortuitum hoc quoque fuit, duorum simul consulum in 
scaena imagines cerni. 
55 e diuerso L- Plancus orator histrioni Rubrio cognomen inposuit, rursus 
Curioni patri Burbuleius itemque Messalae censorio Menogenes, perinde 
histriones. Surae quidem proconsulis etiam rictum in loquendo 
intractionemque linguae et sermonis tumultum, non imaginem modo, 
piscator quidam in Sicilia reddidit. Cassio Seuero, celebri oratori, Armentari 
murmillonis obiecta similitudo est. {modo in Iunia domo Gallionem 
a Castellano liberto non discernebat, nec a Sannio mimo Paride cognominato 
Agrippinum senatorem.} 
56 Toranius mango Antonio iam triumuiro eximios forma pueros, alterum in 
Asia genitum, alterum trans Alpis, ut geminos uendidit: tanta unitas erat. 
postquam deinde sermone puerorum detecta fraude a furente increpitus 
Antonio est, inter alia magnitudinem preti conquerente (nam ducentis erat 
mercatus sestertiis), respondit uersutus ingenii mango, id ipsum se tanti 
uendidisse, quoniam non esset mira similitudo in ullis eodem utero editis; 
diuersarum quidem gentium natales tam concordi figura reperire super 
omnem esse taxationem; adeoque tempestiuam admirationem intulit, ut ille 
proscriptor animus, modo et contumelia furens, non aliud in censu magis ex 
fortuna sua duceret. 
  
[7,13] XIII.
57 Est quaedam priuatim dissociatio corporum, et inter se steriles, ubi cum 
aliis iunxere se, gignunt, sicut Augustus et Liuia. item alii aliaeque feminas 
tantum generant aut mares, plerumque et alternant, sicut Gracchorum 
mater duodeciens et Agrippina Germanici nouiens. aliis sterilis est iuuenta, 
aliis semel in uita datur gignere. 
58 quaedam non perferunt partus, quales, si quando medicina et cura uicere, 
feminam fere gignunt. Diuus Augustus in reliqua exemplorum raritate neptis 
suae nepotem uidit genitum quo excessit anno, M- Silanum, qui, cum Asiam 
obtineret post consulatum Neronis principis successione, ueneno eius 
interemptus est. 
59 Q- Metellus Macedonicus, cum sex liberos relinqueret, XI nepotes reliquit, 
nurus uero generosque et omnes, qui se patris appellatione salutarent, XXVII. 
60 in actis temporum Diui Augusti inuenitur duodecimo consulatu eius L- que 
Sulla collega a- d- III idus Aprilis C- Crispinium Hilarum ex ingenua plebe 
Faesulana cum liberis VIII, in quo numero filiae duae fuere, nepotibus XXVII, 
pronepotibus XVIII, neptibus VIII, praelata pompa tum omnibus, in Capitolio 
immolasse. 
  
[7,14] XIV. 
61 Mulier post quinquagensimum annum non gignit, maiorque pars XL 
profluuium genitale sistit. nam in uiris Masinissam regem post LXXXVI 
annum generasse filium, quem Methimannum appellauerit, clarum est, 
Catonem censorium octogensimo exacto e filia Salonis clientis sui. 
62 qua de causa aliorum eius liberum propago Liciniani sunt cognominati, hi 
Saloniani, ex quis Uticensis fuit. nuper etiam L- Volusio Saturnino in urbis 
praefectura extincto notum est e Cornelia Scipionum gentis Volusium 
Saturninum, qui fuit consul, genitum post LXII annum. et usque ad LXXV 
apud ignobiles uulgaris reperitur generatio. 
  
[7,15] XV. 
63 Solum autem animal menstruale mulier est; inde unius utero quas 
appellauerunt molas. ea est caro informis, inanima, ferri ictum et aciem 
respuens. mouetur sistitque et menses, ut partus, alias letalis, alias una 
senescens, aliquando aluo citatiore excidens. simile quiddam et uiris in uentre 
gignitur, quod uocant scirron, sicut Oppio Capitoni praetorio uiro. 
64 sed nihil facile reperiatur mulierum profluuio magis monstrificum. acescunt 
superuentu musta, sterilescunt tactae fruges, moriuntur insita, exuruntur 
hortorum germina, fructus arborum, quibus insidere, decidunt, speculorum 
fulgor aspectu ipso hebetatur, acies ferri praestringitur, eboris nitor, alui 
apium moriuntur, aes etiam ac ferrum robigo protinus corripit odorque dirus 
aera, et in rabiem aguntur gustato eo canes atque insanabili ueneno morsus 
inficitur. 
65 quin et bituminum sequax alioqui ac lenta natura in lacu Iudaeae, qui uocatur 
Asphaltites, certo tempore anni supernatans non quit sibi auelli, ad omnem 
contactum adhaerens praeterquam filo - - -, quem tale uirus infecerit. etiam 
formicis, animali minimo, inesse sensum eius ferunt abicique gustatas fruges 
nec postea repeti. 
66 et hoc tale tantumque omnibus tricenis diebus malum in muliere existit et 
trimenstri spatio largius, quibusdam uero saepius mense, sicut aliquis 
numquam. sed tales non gignunt, quando haec est generando homini materia, 
germine e maribus coaguli modo hoc in sese glomerante, quod deinde 
tempore ipso animatur corporaturque. ergo cum grauidis fluxit, inualidi aut 
non uitales partus eduntur aut saniosi, ut auctor est Nigidius; — 
  
[7,16] XVI. 
67  (Idem lac feminae non corrumpi alenti partum, si ex eodem uiro rursus 
conceperit, arbitratur) — incipiente autem hoc statu aut desinente conceptus 
facillimi traduntur. fecunditatis in feminis praerogatiuum accepimus inunctis 
medicamine oculis saliuam infici. 
68  Ceterum editis primores septimo mense gigni dentes priusque in supera 
fere parte, haud dubium est, septimo eosdem decidere anno aliosque suffici, 
quosdam et cum dentibus nasci, sicut M- Curium, qui ob id Dentatus 
cognominatus est, et Cn- Papirium Carbonem, praeclaros uiros. in feminis ea 
res inauspicati fuit exempli regum temporibus. 
69 cum ita nata esset Valeria, exitio ciuitati in quam delata esset futuram 
responso haruspicum uaticinante, Suessam Pometiam illa tempestate 
florentissimam deportata est, ueridico exitu consecuto. — (Quasdam 
concreto genitali gigni infausto omine Cornelia Gracchorum mater indicio 
est) — aliqui uice dentium continuo osse gignuntur, sicuti Prusiae regis 
Bithynorum filius superna parte oris. 
70 dentes autem in tantum inuicti sunt ignibus, ut nec crementur cum reliquo 
corpore, iidemque flammis indomiti cauantur tabe pituitae. candorem 
trahunt quodam medicamine. usu atteruntur multoque prius in aliquis 
deficiunt. nec cibo tantum et alimentis necessarii, quippe uocis sermonisque 
regimen primores tenent, concentu quodam excipientes ictum linguae 
serieque structurae atque magnitudine mutilantes mollientesue aut 
hebetantes uerba et, cum defuere, explanationem omnem adimentes. 
71 quin et augurium in hac esse creditur parte. triceni bini uiris adtribuuntur 
excepta Turdulorum gente: quibus plures fuere, longiora promitti uitae 
putant spatia  feminis minor numerus: quibus in dextra parte gemini 
superne a canibus cognominati, fortunae blandimenta pollicentur, sicut in 
Agrippina Domiti Neronis matre; contra in laeua - 
72 (Hominem prius quam genito dente cremari mos gentium non est) — sed 
mox plura de hoc, cum membratim historia decurret.  
Risisse eodem die quo genitus esset unum hominum accepimus 
Zoroastren; eidem cerebrum ita palpitasse, ut inpositam repelleret manum, 
futurae praesagio scientiae. 
73 In trimatu suo cuique dimidiam esse mensuram futurae certum est. in 
plenum autem cuncto mortalium generi minorem in dies fieri propemodum 
obseruatur rarosque patribus proceriores, consumente ubertatem seminum 
exustione, in cuius uices nunc uergat aeuum. in Creta terrae motu rupto 
monte inuentum est corpus stans XLVI cubitorum, quod alii Orionis, alii Oti 
esse tradunt. 
74 Orestis corpus oraculi iussu refossum VII cubitorum fuisse monumentis 
creditur. iam uero ante annos prope mille uates ille Homerus non cessauit 
minora corpora mortalium quam prisca conqueri. Naeuii Pollionis 
amplitudinem annales non tradunt, sed quia populi concursu paene sit 
interemptus, uice prodigii habitum. procerissimum hominum aetas nostra 
Diuo Claudio principe Gabbaram nomine ex Arabia aduectum nouem pedum 
et totidem unciarum uidit. 
75 fuere sub Diuo Augusto semipede addito, quorum corpora eius miraculi 
gratia in conditorio Sallustianorum adseruabantur hortorum; Pusioni et 
Secundillae erant nomina  eodem praeside minimus homo duos pedes et 
palmum Conopas nomine in deliciis Iuliae neptis eius fuit, et mulier 
Andromeda, liberta Iuliae Augustae. Manium Maximum et M- Tullium 
equites Romanos binum cubitorum fuisse auctor est M- Varro, et ipsi 
uidimus in loculis adseruatos. sesquipedales gigni, quosdam longiores, in 
trimatu inplentes uitae cursum, haud ignotum est. 
76 Inuenimus in monumentis Salamine Euthymenis filium in tria cubita 
triennio adcreuisse, incessu tardum, sensu hebetem, puberem etiam factum, 
uoce robusta, absumptum contractione membrorum subita triennio 
circumacto. ipsi non pridem uidimus eadem ferme omnia praeter pubertatem 
in filio Corneli Taciti, equitis Romani Belgicae Galliae rationes procurantis. 
g-ektrapeloi Graeci uocant eos; in Latio non habent nomen. 
  
[7,17] XVII.
77 Quod sit homini spatium a uestigio ad uerticem, id esse pansis manibus 
inter longissimos digitos obseruatum est, sicuti uires dextra parte maiores, 
quibusdam aequas utraque, aliquis laeua manu praecipuas, nec id umquam 
in feminis; mares praestare pondere et defuncta uiuentibus corpora omnium 
animalium et dormientia uigilantibus; uirorum cadauera supina fluitare, 
feminarum prona, uelut pudori defunctarum parcente natura. 
  
[7,18] XVIII.
78 Concretis quosdam ossibus ac sine medullis uiuere accepimus. signum 
eorum esse nec sitim sentire nec sudorem emittere, quamquam et uoluntate 
scimus sitim uictam equitemque Romanum Iulium Viatorem 
e Vocontiorum gente foederata in pupillaribus annis aquae subter cutem 
fusae morbo prohibitum umore a medicis naturam fecisse consuetudinem 
atque in senecta caruisse potu. nec non et alii multa sibi imperauere. 
  
[7,19] XIX.
79 Ferunt Crassum, auum Crassi in Parthis interempti, numquam risisse, ob 
id Agelastum uocatum, sicuti nec flesse multos. Socratem clarum sapientia 
eodem semper uisum uultu nec aut hilaro magis aut turbato. exit hic animi 
tenor aliquando in rigorem quendam toruitatemque naturae duram et 
inflexibilem affectusque humanos adimit, quales g-apatheis Graeci uocant, 
multos eius generis experti, — quod mirum sit — 
80 
auctores maxime sapientiae, Diogenen Cynicum, Pyrrhonem, Heraclitum, 
Timonem, hunc quidem etiam in totius odium generis humani euectum. sed 
haec parua naturae insignia in multis uaria cognoscuntur, ut in Antonia 
Drusi numquam expuisse, in Pomponio consulari poeta non ructasse. — 
(Quibus natura concreta sunt ossa, qui sunt rari admodum, cornei uocantur) —. 
  
[7,20] XX.
81 Corpore uesco, sed eximiis uiribus Tritanum, in gladiatorio ludo 
Samnitium armatura celebrem, filiumque eius militem Magni Pompei et 
rectos et trauersos cancellatim toto corpore habuisse neruos, in brachiis etiam 
manibusque, auctor est Varro prodigiosa uirium relatione atque etiam hostem 
ab eo ex prouocatione dimicante inermi dextera   superatum et postremo 
correptum   uno digito   in castra tralatum. 
82 at Vinnius Valens meruit in praetorio Diui Augusti centurio, uehicula uini 
culleis onusta, donec exinanirentur, sustinere solitus, carpenta adprehensa 
una manu retinere, obnixus contra nitentibus iumentis, et alia mirifica facere, 
quae insculpta monumento eius spectantur. 
83 idem M- Varro: Rusticelius, inquit, Hercules appellatus mulum suum tollebat, 
Fufius Saluius duo centenaria pondera pedibus, totidem manibus et ducenaria 
duo umeris contra scalas ferebat. nos quoque uidimus Athanatum nomine 
prodigiosae ostentationis quingenario thorace plumbeo indutum 
cothurnisque quingentum pondo calciatum per scaenam ingredi. Milonem 
athletam, cum constitisset, nemo uestigio educebat, malum tenenti modo 
digitum corrigebat. 
84 Cucurrisse MCXL stadia ab Athenis Lacedaemonem biduo Philippidem 
magnum erat, donec Anystis cursor Lacedaemonius et Philonides Alexandri 
Magni a Sicyone Elim uno die MCCCV cucurrerunt. nunc quidem in circo 
quosdam CLX passuum tolerare non ignoramus nuperque Fonteio et 
Vipstano cos- annos VIII genitum a meridie ad uesperam LXXV passuum 
cucurrisse. cuius rei admiratio ita demum solida perueniat, si quis cogitet 
nocte ac die longissimum iter uehiculis Tib. Neronem emensum festinantem 
ad Drusum fratrem aegrotum in Germaniam. ea fuerunt CC passuum. 
  
[7,21] XXI. 
85 Oculorum acies uel maxime fidem excedentia inuenit exempla in nuce 
inclusam Iliadem Homeri carmen in membrana scriptum tradit Cicero. idem 
fuisse qui peruideret CXXXV passuum. huic et nomen M- Varro reddit: 
Strabonem uocatum; solitum autem Punico bello a Lilybaeo Siciliae 
promunturio, exeunte classe e Carthaginis portu, etiam numerum nauium 
dicere. Callicrates ex ebore formicas et alia tam parua fecit animalia, ut partes 
eorum a ceteris cerni non possent. Myrmecides quidem in eodem genere 
inclaruit quadriga ex eadem materia, quam musca integeret alis, fabricata et 
naue, quam apicula pinnis absconderet. 

[7,22] XXII.
86 Auditus unum exemplum habet mirabile proelium, quo Sybaris deleta 
est, eo die quo gestum erat auditum Olympiae. nam fama Cimbricae 
uictoriae Castoresque, Romam qui Persicam uictoriam ipso die quo contigit 
nuntiauere, uisus et numinum fuere praesagia. 
  
[7,23] XXIII. 
87 Patientia corporis, ut est crebra sors calamitatium, innumera documenta 
peperit, clarissimum in feminis Leaenae meretricis, quae torta non 
indicauit Harmodium et Aristogitonem tyrannicidas, in uiris Anaxarchi, qui, 
simili de causa cum torqueretur, praerosam dentibus linguam unamque 
spem indicii in tyranni os expuit. 
  
[7,24] XXIV. 
88 Memoria necessarium maxime uitae bonum cui praecipua fuerit, haut 
facile dictu est, tam multis eius gloriam adeptis. Cyrus rex omnibus in 
exercitu suo militibus nomina reddidit, L- Scipio populo Romano, Cineas 
Pyrrhi regis legatus senatui et equestri ordini Romae postero die quam 
aduenerat. Mithridates, duarum et uiginti gentium rex, totidem linguis iura 
dixit, pro contione singulas sine interprete adfatus. 
89 Charmadas quidem in Graecia quae quis exegerat uolumina in bibliothecis 
legentis modo repraesentauit. ars postremo eius rei facta et inuenta est 
a Simonide melico, consummata a Metrodoro Scepsio, ut nihil non isdem 
uerbis redderetur auditum. 
90 nec aliud est aeque fragile in homine: morborum et casus iniurias atque 
etiam metus sentit, alias particulatim, alias uniuersa  ictus lapide oblitus est 
litteras tantum; ex praealto tecto lapsus matris et adfinium 
propinquorumque cepit obliuionem, alius aegrotus seruorum, etiam sui 
uero nominis Messala Coruinus orator. itaque saepe deficere temptat ac 
meditatur uel quieto corpore et ualido. somno quoque serpente amputatur, 
ut inanis mens quaerat ubi sit loci. 
  
[7,25] XXV.
91 Animi uigore praestantissimum arbitror genitum Caesarem dictatorem, 
nec uirtutem constantiamque nunc commemoro nec sublimitatem omnium 
capacem quae caelo continentur, sed proprium uigorem celeritatemque 
quodam igne uolucrem. scribere aut legere, simul dictare et audire solitum 
accepimus, epistulas uero tantarum rerum quaternas pariter dictare 
{librariis aut, si nihil aliud ageret, septenas}. 
92 idem signis conlatis bis et quinquagiens dimicauit, solus M- Marcellum 
transgressus, qui undequadragiens dimicauit. nam praeter ciuiles uictorias 
undeciens centena et nonaginta duo milia hominum occisa proeliis ab eo 
non equidem in gloria posuerim, tantam etiam coactam humani generis 
iniuriam, quod ita esse confessus est ipse bellorum ciuilium stragem non 
prodendo. 
93  Iustius Pompeio Magno tribuatur DCCCXLVI naues piratis ademisse: 
Caesari proprium et peculiare sit praeter supra dicta clementiae insigne, qua 
usque ad paenitentiam omnes superauit. idem magnanimitatis perhibuit 
exemplum, cui comparari non possit aliud- 
94 spectacula enim edita effusasque opes aut operum magnificentiam in hac 
parte enumerare luxuriae fauentis est: illa fuit uera et incomparabilis inuicti 
animi sublimitas, captis apud Pharsaliam Pompei Magni scriniis 
epistularum iterumque apud Thapsum Scipionis concremasse ea optima fide 
atque non legisse. 
  
[7,26] XXVI. 
95 Verum ad decus imperii Romani, non solum ad uiri 
unius, pertinet uictoriarum Pompei Magni titulos omnes 
triumphosque hoc in loco nuncupari, aequato non modo 
Alexandri Magni rerum fulgore, sed etiam Herculis prope 
ac Liberi patris. 
96 igitur Sicilia recuperata, unde primum Sullanus in rei 
publicae causa exoriens auspicatus est, Africa uero tota 
subacta et in dicionem redacta Magnique nomine in 
spolium inde capto, eques Romanus, id quod antea nemo, 
curru triumphali reuectus et statim ad solis occasum 
transgressus, excitatis in Pyrenaeo tropaeis, oppida 
DCCCLXXVI ab Alpibus ad fines Hispaniae ulterioris in 
dicionem redacta uictoriae suae adscripsit et maiore animo 
Sertorium tacuit, belloque ciuili, quod omnia externa 
conciebat, extincto iterum triumphales currus eques R- 
induxit, totiens imperator ante quam miles. 
97 postea ad tota maria et deinde solis ortus missus hos retulit 
patriae titulos more sacris certaminibus uincentium — 
neque enim ipsi coronantur, sed patrias suas coronant —, 
hos ergo honores urbi tribuit in delubro Mineruae, quod ex 
manubiis dicabat:  
CN·POMPEIVS MAGNVS IMPERATOR BELLO XXX 
ANNORVM CONFECTO FVSIS FVGATIS OCCISIS IN 
DEDITIONEM ACCEPTIS HOMINVM CENTIENS 
VICIENS SEMEL LXXXIII DEPRESSIS AVT CAPTIS 
NAVIBVS DCCCXLVI OPPIDIS CASTELLIS MDXXXVIII 
IN FIDEM RECEPTIS TERRIS A MAEOTIS AD RVBRVM 
MARE SVBACTIS VOTVM MERITO MINERVAE. 
98 Hoc est breuiarium eius ab oriente. triumphi uero, quem 
duxit a- d- III kal- Oct- M- Pisone M- Messala cos-, praefatio 
haec fuit:  
CVM ORAM MARITIMAM PRAEDONIBVS 
LIBERASSET ET IMPERIVM MARIS POPVLO ROMANO 
RESTITVISSET EX ASIA PONTO ARMENIA 
PAPHLAGONIA CAPPADOCIA CILICIA SYRIA SCYTHIS 
IVDAEIS ALBANIS HIBERIA INSVLA CRETA 
BASTERNIS ET SVPER HAEC DE REGE MITHRIDATE 
ATQVE TIGRANE TRIVMPHAVIT. 
99 Summa summarum in illa gloria fuit (ut ipse in conditione 
dixit, cum de rebus suis disseret) Asiam ultimam 
prouinciarum accepisse eandemque mediam patriae 
reddidisse. si quis e contrario simili modo uelit percensere 
Caesaris res, qui maior ille apparuit, totum profecto 
terrarum orbem enumeret, quod infinitum esse conueniet. 
  
[7,27] XXVII.
100 Ceteris uirtutum generibus uarie et multi fuere praestantes. Cato 
primus Porciae gentis tres summas in homine res praestitisse existimatur, 
ut esset optimus orator, optimus imperator, optimus senator, quae mihi 
omnia, etiamsi non prius, attamen clarius fulsisse in Scipione Aemiliano 
uidentur, dempto praeterea plurimorum odio, quo Cato laborauit. itaque 
sit proprium Catonis quater et quadragiens causam dixisse, nec 
quemquam saepius postulatum et semper absolutum. 
  
[7,28] XXVIII. 
101 Fortitudo in quo maxime exstiterit inmensae quaestionis est, utique si 
poetica recipiatur fabulositas. Q- Ennius T- Caecilium Teucrum 
fratremque eius praecipue miratus propter eos sextum decimum adiecit 
annalem. L- Siccius Dentatus, qui tribunus plebei fuit Sp- Tarpeio 
A- Aternio cos- haud multo post exactos reges, uel numerosissima 
suffragia habet centiens uiciens proeliatus, octiens ex prouocatione 
uictor, quadraginta quinque cicatricibus aduerso corpore insignis, nulla in tergo. 
102 idem spolia cepit XXXIIII, donatus hastis puris duodeuiginti, phaleris 
uiginti quinque, torquibus tribus et octoginta, armillis CLX, coronis XXVI, 
in iis ciuicis XIIII, aureis octo, muralibus tribus, obsidionali una, fisco 
aeris, X captiuis et uiginti simul bubus, imperatores nouem ipsius maxime 
opera triumphantes secutus, praeterea (quod optimum in operibus eius 
reor) uno ex ducibus T- Romilio ex consulatu ad populum conuicto male 
imperatae rei militaris. 
103 Haut minora forent Capitolini decora, ni perdidisset illa exitu uitae. 
ante decem et septem annos bina ceperat spolia  primus omnium eques 
muralem acceperat coronam, sex ciuicas, XXXVII dona, XXIII cicatrices 
aduerso corpore exceperat, P- Seruilium magistrum equitum seruauerat, 
ipse uulneratus umerum, femur. super omnia Capitolium summamque 
rem in eo solus a Gallis seruauerat, si non regno suo seruasset. 
104 Verum in his sunt quidem uirtutis opera magna, sed maiora fortunae. 
M- Sergio, ut equidem arbitror, nemo quemquam hominum iure 
praetulerit, licet pronepos Catilina gratiam nomini deroget. secundo 
stipendio dextram manum perdidit; stipendis duobus ter et uiciens 
uulneratus est, ob id neutra manu, neutro pede satis utilis, uno tantum 
saluus, plurimis postea stipendiis debilis miles. his ab Hannibale captus 
— neque enim cum quolibet hoste res fuit —, his uinculorum eius 
profugus, in uiginti mensibus nullo non die in catenis aut compedibus 
custoditus. 
105 sinistra manu sola quater pugnauit, uno die duobus equis insidente eo 
suffossis. dextram sibi ferream fecit eaque religata proeliatus Cremonam 
obsidione exemit, Placentiam tutatus est, duodena castra hostium in 
Gallia cepit, quae omnia ex oratione eius apparent habita cum in 
praetura sacris arceretur a collegis ut debilis, quos hinc coronarum 
aceruos constructurus hoste mutato! 
106 etenim plurimum refert, in quae cuiusque uirtus tempora inciderit. quas 
Trebia Ticinusue aut Trasimennus ciuicas dedere? quae Cannis corona 
merita, unde fugisse uirtutis summum opus fuit? ceteri profecto uictores 
hominum fuere, Sergius uicit etiam fortunam. 
  
[7,29] XXIX.
107 Ingeniorum gloriae quis possit agere dilectum per tot disciplinarum 
genera et tantam rerum operumque uarietatem, nisi forte Homero uate 
Graeco nullum felicius extitisse conuenit, siue operis forma siue materie 
aestimetur? 
108 itaque Alexander Magnus — etenim insignibus iudiciis optime citraque 
inuidiam tam superba censura peragetur — inter spolia Darii Persarum 
regis unguentorum scrinio capto, quod erat auro, margaritis gemmisque 
pretiosum, uarios eius usus amicis demonstrantibus, quando taedebat 
unguenti bellatorem et militia sordidum: immo Hercule, inquit, librorum 
Homeri custodiae detur, ut pretiosissimum humani animi opus quam 
maxime diuiti opere seruaretur. 
109 idem Pindari uatis familiae penatibusque iussit parci, cum Thebas raperet, 
Aristotelis philosophi patriam suam credidit tantaeque rerum claritati tam 
benignum testimonium miscuit. Archilochi poetae interfectores Apollo 
arguit Delphis. Sophoclem tragici cothurni principem defunctum sepelire 
Liber pater iussit, obsidentibus moenis Lacedaemoniis, Lysandro eorum 
rege in quiete saepius admonito ut pateretur humari delicias suas. 
requisiuit rex, qui supremum diem Athenis obissent, nec difficulter ex his 
quem deus significasset intellexit pacemque funeri dedit. 
  
[7,30] XXX. 
110 Platoni sapientiae antistiti Dionysius tyrannus, alias saeuitiae 
superbiaeque natus, uittatam nauem misit obuiam, ipse quadrigis albis 
egredientem in litore excepit. uiginti talentis unam orationem Isocrates 
uendidit. Aeschines Atheniensis summus orator, cum accusationem, qua 
fuerat usus, Rhodiis legisset, legit et defensionem Demosthenis, qua in illud 
pulsus fuerat exilium mirantibusque tum magis fuisse miraturos dixit, si 
ipsum orantem audiuissent, calamitate testis ingens factus inimici. 
111 Thucydiden imperatorem Athenienses in exilium egere, rerum conditorem 
reuocauere, eloquentiam mirati cuius uirtutem damnauerant. magnum et 
Menandro in comico socco testimonium regum Aegypti et Macedoniae 
contigit classe et per legatos petito, maius ex ipso, regiae fortunae praelata 
litterarum conscientia. 
112 Perhibuere et Romani proceres etiam exteris testimonia  Cn- Pompeius 
confecto Mithridatico bello intraturus Posidonii sapientiae professione clari 
domum forem percuti de more a lictore uetuit et fasces litterarum ianuae 
summisit is cui se oriens occidensque summiserat. Cato censorius in illa 
nobili trium sapientiae procerum ab Athenis legatione audito Carneade 
quam primum legatos eos censuit dimittendos, quoniam illo uiro 
argumentante quid ueri esset haut facile discerni posset. 
113 quanta morum commutatio! ille semper alioquin uniuersos ex Italia 
pellendos censuit Graecos, at pronepos eius Uticensis Cato unum ex 
tribunatu militum philosophum, alterum ex Cypria legatione deportauit, 
eandemque linguam ex duobus Catonibus in illo abegisse, in hoc importasse 
memorabile est. 
114 Sed et nostrorum gloriam percenseamus. prior Africanus Q- Ennii 
statuam sepulcro suo inponi iussit clarumque illud nomen, immo uero 
spolium ex tertia orbis parte raptum, in cinere supremo cum poetae titulo 
legi. Diuus Augustus carmina Vergili cremari contra testamenti eius 
uerecundiam uetuit, maiusque ita uati testimonium contigit quam si ipse 
sua probauisset. 
115 M- Varronis in bibliotheca, quae prima in orbe ab Asinio Pollione ex 
manubiis publicata Romae est, unius uiuentis posita imago est, haut 
minore, ut equidem reor, gloria, principe oratore et ciue ex illa ingeniorum 
quae tunc fuit multitudine uni hanc coronam dante quam cum eidem 
Magnus Pompeius piratico ex bello naualem dedit. 
116 innumerabilia deinde sunt exempla Romana, si persequi libeat, cum plures 
una gens in quocumque genere eximios tulerit quam ceterae terrae. sed quo 
te, M- Tulli, piaculo taceam, quoue maxime excellentem insigni praedicem? 
quo potus quam uniuersi populi illius gentium amplissimi testimonio, e tota 
uita tua consulatus tantum operibus electis? 
117 te dicente legem agrariam, hoc est alimenta sua, abdicarunt tribus; te 
suadente Roscio theatralis auctori legis ignouerunt notatasque se discrimine 
sedis aequo animo tulerunt; te orante proscriptorum liberos honores petere 
puduit; tuum Catalinia fugit ingenium; tu M- Antonium praescripsisti. salue 
primus omnium parens patriae appellate, primus in toga triumphum 
linguaeque lauream merite et facundiae Latiarumque litterarum parens 
aeque (ut dictator Caesar, hostis quondam tuus, de te scripsit) omnium 
triumphorum laurea maiorem, quanto plus est ingenii Romani terminos in 
tantum promouisse quam imperii. 
  
[7,31] XXXI. 
118 Reliquis animi bonis praestitere ceteros mortales: sapientia ob id Cati, 
Corculi apud Romanos cognominati, apud Graecos Socrates, oraculo 
Apollinis Pythii praelatus cunctis. 
  
[7,32] XXXII.
119 rursus mortales oraculorum societatem dedere Chiloni Lacedaemonio 
tria praecepta eius Delphis consecrando aureis litteris, quae sunt haec: 
nosse se quemque, et nihil nimium cupere, comitemque aeris alieni atque 
litis esse miseriam. quin et funus eius, cum uictore filio Olympiae 
expirasset gaudio, tota Graecia prosecuta est. 
  
[7,33] XXXIII. 
Diuinitas et quaedam caelitum societas nobilissima ex feminis in Sibylla 
fuit, ex uiris in Melampode apud Graecos, apud Romanos in Marcio. 
  
[7,34] XXXIV.
120 Vir optimus semel a condito aeuo iudicatus est Scipio Nasica ab iurato 
senatu, idem in toga candida bis repulsa notatus a populo. in summa ei in 
patria mori non licuit, non Hercule magis quam extra uincula illi 
sapientissimo ab Apolline iudicato Socrati. 
  
[7,35] XXXV. 
Pudicissima femina semel matronarum sententia iudicata est Sulpicia 
Paterculi filia, uxor Fului Flacci, electa ex centum praeceptis quae simulacrum 
Veneris ex Sibyllinis libris dedicaret, iterum religionis experimento Claudia 
inducta Romam deum matre. 
  
[7,36] XXXVI.
121 Pietatis exempla infinita quidem toto orbe extitere, sed Romae unum, 
cui comparari cuncta non possint. humilis in plebe et ideo ignobilis 
puerpera, supplicii causa carcere inclusa matre cum impetrasset aditum, 
a ianitore semper excussa ante, ne quid inferret cibi, deprehensa est 
uberibus suis alens eam. quo miraculo matris salus donata pietati est, 
ambaeque perpetuis alimentis, et locus ille quidem consecratus deae, 
C- Quinctio M- Acilio cos- templo Pietatis extructo in illius carceris sede, 
ubi nunc Marcelli theatrum est. 
122 Gracchorum pater anguibus prehensis in domo, cum responderetur 
ipsum uicturum alterius sexus interempto: immo uero, inquit, meum 
necate, Cornelia enim iuuenis est et parere adhuc potest. hoc erat uxori 
parcere et rei publicae consulere; idque mox consecutum est. M- Lepidus 
Appuleiae uxoris caritate post repudium obiit. P- Rutilius morbo leui 
impeditus nuntiata fratris repulsa in consulatus petitione ilico expirauit. 
P- Catienus Philotimus patronum adeo dilexit, ut heres omnibus bonis 
institutus in rogum eius se iaceret. 
  
[7,37] XXXVII.
123 Variarum artium scientia innumerabiles enituere, quos tamen attingi 
par sit florem hominum libantibus: astrologia Berosus, cui ob diuinas 
praedictiones Athenienses publice in gymnasio statuam inaurata lingua 
statuere; grammatica Apollodorus, cui Amphictyones Graeciae honorem 
habuere; Hippocrates medicina, qui uenientem ab Illyriis pestilentiam 
praedixit discipulosque ad auxiliandum circa urbes dimisit, quod ob 
meritum honores illi quos Herculi decreuit Graecia eandem scientiam in 
Cleombroto Ceo Ptolemaeus rex Megalensibus sacris donauit centum 
talentis seruato Antiocho rege. 
124 magna et Critobulo fama est extracta Philippi regis oculo sagitta et citra 
deformitatem oris curata orbitate luminis, summa autem Asclepiadi 
Prusiensi condita noua secta, spretis legatis et pollicitationibus 
Mithridatis regis, reperta ratione qua uinum aegris medetur, relato 
e funere homine et conseruato, sed maxime sponsione facta cum fortuna, 
ne medicus crederetur, si umquam inualidus ullo modo fuisset ipse. et 
uicit suprema in senecta lapsu scalarum exanimatus. 
125 Grande et Archimedi geometricae ac machinalis scientiae testimonium 
M- Marcelli contigit interdicto, cum Syracusae caperentur, ne uiolarentur 
unus, nisi fefellisset imperium militaris inprudentia laudatus est et 
Chersiphron Gnosius aede Ephesi Dianae admirabili fabricata, Philon 
Athenis armamentario CD nauium, Ctesibius pneumatica ratione et 
hydraulicus organis  repertis, Dinochares metatus Alexandro condente 
in Aegypto Alexandriam. idem hic imperator edixit ne quis ipsum alius 
quam Apelles pingeret, quam Pyrgoteles scalperet, quam Lysippus ex 
aere duceret. quae artes pluribus inclaruere exemplis. 
  
[7,38] XXXVIII. 
126 Aristidis Thebani pictoris unam tabulam centum talentis rex Attalus 
licitus est, octoginta emit duas Caesar dictator, Mediam et Aiacem 
Timomachi, in templo Veneris Genetricis dicaturus. Candaules rex 
Bularchi picturam Magnetum exitii, haut mediocris spati, rependit 
auro. Rhodum non incendit rex Demetrius expugnator cognominatus, 
ne tabulam Protogenis cremaret a parte ea muri locatam. 
127 Praxiteles marmore nobilitatus est Cnidiaque Venere praecipue uesano 
amore cuiusdam iuuenis insigni et Nicomedis aestimatione regis grandi 
Cnidiorum aere alieno permutare eam conati. Phidiae Iuppiter 
Olympius cotidie testimonium perhibet, Mentori Capitolinus et Diana 
Ephesia, quibus fuere consecrata artis eius uasa. 
  
[7,39] XXXIX. 
128 Pretium hominis in seruitio geniti maximum ad hanc diem, quod 
equidem conpeperim, fuit grammaticae artis, Daphnin Attio Pisaurense 
uendente et M- Scauro principe ciuitatis III DCC licente. excessere hoc in 
nostro aeuo, nec modice, histriones, sed hi libertatem suam mercati, 
quippe cum iam apud maiores Roscius histrio III D annua meritasse 
prodatur, 
129 nisi si quis in hoc loco desiderat Armeniaci belli paulo ante propter 
Tiridaten gesti dispensatorem, quem Nero III|CXXX| manumisit. sed hoc 
pretium belli, non hominis, fuit tam Hercules quam libidinis, non formae, 
Paezontem e spadonibus Seiani III|D| mercante Clutorio Prisco. quam 
quidem iniuriam lucri fecit ille mercatus in luctu ciuitatis, quoniam 
arguere nulli uacabat. 
  
[7,40] XL.
130  Gentium in toto orbe praestantissima una omnium uirtute haud dubie 
Romana extitit. felicitas cui praecipua fuerit homini, non est humani iudicii, 
cum prosperitatem ipsam alius alio modo et suopte ingenio quisque 
determinet. si uerum facere iudicium uolumus ac repudiata omni fortunae 
ambitione decernere, nemo mortalium est felix. abunde agitur atque 
indulgenter a fortuna deciditur cum eo, qui iure dici non infelix potest. 
quippe ut alia non sint, certe ne lassescat fortuna metus est, quo semel 
recepto solida felicitas non est. 
131 quid, quod nemo mortalium omnibus horis sapit? utinamque falsum hoc et 
non ut a uate dictum quam plurimi iudicent! uana mortalitas et ad 
circumscribendam se ipsam ingeniosa conputat more Thraciae gentis, quae 
calculos colore distinctos pro experimento cuiusque diei in urnam condit ac 
supremo die separatos dinumerat atque ita de quoque pronuntiat. 
132 quid, quod iste calculi candore illo laudatus dies originem mali habuit? quam 
multos accepta adflixere imperia! quam multos bona perdidere et ultimis 
mersere suppliciis, ista nimirum bona, cum interim illa hora in gaudio fuit! 
ita est profecto: alius de alio iudicat dies et tantum supremus de omnibus, 
ideoque nullis credendum est. quid, quod bona malis paria non sunt etiam 
pari numero, nec laetitia ulla minimo maerore pensanda? heu uana et 
inprudens diligentia! numerus dierum conparatur, ubi quaeritur pondus! 
  
[7,41] XLI. 
133  Una feminarum in omni aeuo Lampido Lacedaemonia reperitur, quae 
regis filia, regis uxor, regis mater fuerit, una Berenice, quae filia, soror, 
mater Olympionicarum; una familia Curionum, in qua tres continua serie 
oratores extiterint, una Fabiorum, in qua tres continui principes senatus, 
M- Fabius Ambustus, Fabius Rullianus filius, Q- Fabius Gurges nepos. 
 
[7,42] XLII.
134 Cetera exempla fortunae uariantis innumera sunt. etenim quae facit 
magna gaudia nisi ex malis aut quae mala inmensa nisi ex ingentibus gaudiis? 
  
[7,43] XLIII.
seruauit proscriptum a Sulla M- Fidustinum senatorem annis XXXVI, sed 
iterum proscriptura  superstes Sullae uixit, sed usque ad Antonium, 
constatque nulla alia de causa ab eo proscriptum quam quia proscriptus fuisset. 
135 triumphare P- Ventidium de Parthis uoluit quidem solum, sed eundem in 
triumpho Asculano Cn- Pompei duxit puerum, quamquam Masurius auctor 
est bis in triumpho ductum, Cicero mulionem castrensis furnariae fuisse, 
plurimi iuuentam inopem in caliga militari tolerasse. 
136 fuit et Balbus Cornelius maior consul, sed accusatus atque de iure 
uirgarum in eum iudice in consilium misso, primus externorum atque 
etiam in oceano genitorum usus illo honore, quem maiores Latio quoque 
negauerint. est et L- Fuluius inter insignia exempla, Tusculanorum 
rebellantium consul, eodemque honore, cum transisset, exornatus 
confestim a populo Romano, qui solus eodem anno, quo fuerat hostis, 
Romae triumphauit ex iis quorum consul fuerat. 
137 unus hominum ad hoc aeui Felicis sibi cognomen adseruit L- Sulla, ciuili 
nempe sanguine ac patriae oppugnatione adoptatus. et quibus felicitatis 
inductus argumentis? quod proscribere tot milia ciuium ac trucidare 
potuisset? o praua interpretatio et futuro tempore infelix! non melioris 
sortis tunc fuere pereuntes, quorum miseremur hodie, cum Sullam nemo 
non oderit? 
138 age, non exitus uitae eius omnium proscriptorum ab illo calamitate 
crudelior fuit erodente se ipso corpore et supplicia sibi gignente? quod ut 
dissimulauerit et supremo somnio eius, cui inmortuus quodammodo est, 
credamus ab uno illo inuidiam gloria uictam, hoc tamen nempe felicitati 
suae defuisse confessus est quod Capitolium non dedicauisset. 
139  Q- Metellus in ea oratione, quam habuit supremis laudibus patris sui 
L- Metelli pontificis, bis consulis, dictatoris, magistri equitum, XVuiri agris 
dandis, qui plurimos elephantos ex primo Punico bello duxit in triumpho, 
scriptum reliquit decem maximas res optimasque, in quibus quaerendis 
sapientes aetatem exigerent, consummasse eum: 
140 uoluisse enim primarium bellatorem esse, optimum oratorem, fortissimum 
imperatorem, auspicio suo maximas res geri, maximo honore uti, summa 
sapientia esse, summum senatorem haberi, pecuniam magnam bono modo 
inuenire, multos liberos relinquere et clarissimum in ciuitate esse; haec 
contigisse ei nec ulli alii post Romam conditam. 
141 longum est refellere et superuacuum abunde uno casu refutante, siquidem 
is Metellus orbam luminibus exegit senectam, amissis incendio, cum 
Palladium raperet ex aede Vestae, memorabili causa, sed euentu misero. 
quo fit ut infelix quidem dici non debeat, felix tamen non possit. tribuit ei 
populus Romanus quod nulli alii ab condito aeuo, ut, quotiens in senatum 
iret, curru ueheretur ad curiam: magnum ei et sublime, sed pro oculis datum. 
  
[7,44] XLIV.
142 Huius quoque Q- Metelli, qui illa de patre dixit, filius inter rara 
felicitatis humanae exempla numeratur: nam praeter honores 
amplissimos cognomenque Macedonici a quattuor filiis inlatus rogo, 
uno praetorio, tribus consularibus, duobus triumphalibus, uno 
censorio, quae singula quoque paucis contigere. 
143 in ipso tamen flore dignationis suae ab C- Atinio Labeone, cui 
cognomen fuit Macerioni, tribuno plebis, quem e senatu censor 
eiecerat, reuertens e campo meridiano tempore uacuo foro et Capitolio 
ad Tarpeium raptus, ut praecipitaretur, conuolante quidem tam 
numerosa illa cohorte, quae patrem eum appellabat, sed, ut necesse 
erat in subito, tarde et tamquam in exequias, cum resistendi sacroque 
sanctum repellendi ius non esset, uirtutis suae opera et censurae 
periturus, aegre tribuno, qui intercederet, reperto a limine ipso mortis 
reuocatus alieno beneficio postea uixit, 
144 bonis inde etiam consecratis a damnato suo, tamquam parum esset 
faucium reste intortarum, expressi per aureas sanguinis poenam 
exactam esse. equidem et Africani sequentis inimicum fuisse inter 
calamitates duxerim, ipso teste Macedonico, siquidem dixit: ite filii, 
celebrate exequias, numquam ciuis maioris funus uidebitis. et hoc 
dicebat iam Baliaricis, Diadematis, iam Macedonicus ipse. 
145 uerum ut illa sola iniuria aestimetur, quis hunc iure felicem dixerit, 
periclitatum ad libidinem inimici, nec Africani saltem, perire? quos 
hostes uicisse tanti fuit? aut quos non honores currusque illa sua 
uiolentia fortuna retroegit, per mediam urbem censore tracto — 
etenim sola haec morandi ratio fuerat —, tracto in Capitolium idem, in 
quod triumphans ipse deorum exuuiis ne captiuos quidem sic traxerat? 
146 maius hoc scelus felicitate consecuta factum est, periclitato 
Macedonico uel funus tantum {tale} perdere, in quo a triumphalibus 
liberis portaretur in rogum uelut exequiis quoque triumphans. nulla 
est profecto solida felicitas, quam contumelia ulla uitae rupit, nedum 
tanta  quod superest, nescio morum gloriae an indignationis dolori 
accedat, inter tot Metellos tam sceleratam C- Atini audaciam semper 
fuisse inultam. 
  
[7,45] XLV. 
147  In Diuo quoque Augusto, quem uniuersa mortalitas in hac censura 
nuncupet, si diligenter aestimentur cuncta, magna sortis humanae 
reperiantur uolumina: repulsa in magisterio equitum apud auunculum 
et contra petitionem eius praelatus Lepidus, proscriptionis inuidia ob 
collegium in triumuiratu pessimorum ciuium, nec aequa saltem 
portione, sed praegraui Antonio, 
148 Philippensi proelio morbi, fuga et triduo in palude aegroti et (ut 
fatentur Agrippa ac Maecenas) aqua subter cutem fusa turgidi latebra, 
naufragia Sicula et alia ibi quoque in spelunca occultatio, iam in nauali 
fuga urguente hostium manu preces Proculeio mortis admotae, cura 
Perusinae contentionis, sollicitudo Martis Actiaci, Pannonicis bellis 
ruina e turri, 
149 tot seditiones militum, tot anticipes morbi corporis, suspecta Marcelli 
uota, pudenda Agrippae ablegatio, totiens petita insidiis uita, incusatae 
liberorum mortes luctusque non tantum orbitate tristis, adulterium 
filiae et consilia parricidae palam facta, contumeliosus priuigni 
Neronis secessus, aliud in nepte adulterium; iuncta deinde tot mala: 
inopia stipendi, rebellio Illyrici, seruitiorum dilectus iuuentutis 
penuria, pestilentia urbis, fames Italiae, destinatio expirandi et 
quadridui inedia maior pars mortis in corpus recepta; 
150 iuxta haec Variana clades et maiestatis eius foeda suggillatio, abdicatio 
Postumi Agrippae post adoptionem, desiderium post relegationem, 
inde suspicio in Fabium arcanorumque proditionem, hinc uxoris et 
Tiberii cogitationes, suprema eius cura  in summa deus ille caelumque 
nescio adeptus magis an meritus herede hostis suo filio excessit. 
  
[7,46] XLVI. 
151 Subeunt in hac reputatione Delphica oracula uelut ad castigandam 
hominum uanitatem ab deo emissa  duo sunt haec: Pedium 
felicissimum, qui pro patria proxime occubuisset; iterum a Gyge rege 
tunc amplissimo terrarum consulti: Aglaum Psophidium esse 
feliciorem. senior hic in angustissimo Arcadiae angulo paruum, sed 
annuis uictibus large sufficiens praedium colebat, numquam ex eo 
egressus atque, ut e uitae genere manifestum est, minima cupidine 
minimum in uita mali expertus. 
  
[7,47] XLVII. 
152 Consecratus est uiuus sentiensque eiusdem oraculi iussi et Iouis 
deorum summi adstipulatu Euthymus pycta, semper Olympiae uictor 
et semel uictus. patria ei Locri in Italia; ibi imaginem eius et Olympiae 
alteram eodem die tactam fulmine Callimachum ut nihil aliud 
miratum uideo deumque iussisse sacrificare, quod et uiuo factitatum et 
mortuo, nihilque de eo mirum aliud quam hoc placuisse dis. 
  
[7,48] XLVIII. 
153 De spatio atque longinquitate uitae hominum non locorum modo 
situs, uerum et tempora ac sua cuique sors nascendi incertum fecere. 
Hesiodus, qui primus aliqua de hoc prodidit, fabulose, ut reor, multa 
hominum aeuo praeferens, cornici nouem nostras attribuit aetates, 
quadruplum eius ceruis, id triplicatum coruis, et reliqua fabulosius in 
phoenice ac Nymphis. 
154 Anacreon poeta Arganthonio Tartesiorum regi CL tribuit annos, 
Cinyrae Cypriorum decem annis amplius, Aegimio CC, Theopompus 
Epimenidi Gnosio CLVII; Hellanicus quosdam in Aetolia Epiorum 
gentis ducenos explere, cui adstipulatur Damastes memorans 
Pictoreum ex his praecipuum corpore uiribusque etiam CCC uixisse, 
155 Ephorus Arcadum reges tricenis annis, Alexander Cornelius 
Dandonem quendam in Illyrico D uixisse, Xenophon in periplo 
Lutmiorum insulae regem DC atque, ut parce mentitus, filium eius 
DCCC- quae omnia inscitia temporum acciderunt. annum enim alii 
aestate determinabant et alterum hieme, alii quadripertitis 
temporibus, sicut Arcades, quorum anni trimenstres fuere, quidam 
lunae scenio, ut Aegyptii. itaque apud eos et singula milia annorum 
uixisse produntur. 
156 sed ut ad confessa transeamus, Arganthonium Gaditanum LXXX annis 
regnasse prope certum est; putant quadragensimo coepisse. 
Masinissam LX annis regnasse indubitatum est, Gorgian Siculum CVIII 
uixisse. Q- Fabius Maximus LXIII annis augur fuit. M- Perpenna et 
nuper L- Volusius Saturninus omnium, quos in consulatu sententiam 
rogauerant, superstites fuere. Perpenna septem reliquit ex iis quos 
censor legerat; uixit annos LXXXXVIII. 
157 qua in re et illud adnotare succurrit, unum omnino quinquennium 
fuisse quo senator nullus moreretur, cum Flaccus et Albinus censores 
lustrum condidere, usque ad proximos censores, ab anno urbis 
DLXXVIIII. M- Valerius Coruinus centum annos inpleuit, cuius inter 
primum et sextum consulatum XLVI anni fuere. idem sella curuli semel 
ac uiciens sedit, quotiens nemo alius. aequauit eius uitae spatia 
Metellus pontifex. 
158 Et ex feminis Liuia Rutili LXXXXVII annos excessit, Statilia Claudio 
principe ex nobili domo LXXXVIIII, Terentia Ciceronis CIII, Clodia Ofili 
CXV, haec quidem etiam enixa quindeciens. Lucceia mima C annis in 
scaena pronuntiauit. Galeria Copiola emboliaria reducta est in 
scaenam C- Poppaeo Q- Sulpicio cos- ludis pro salute Diui Augusti 
uotiuis annum CIIII agens; producta fuerat tirocinio a M- Pomponio 
aedile plebis C- Mario Cn- Carbone cos- ante annos XCI, a Magno 
Pompeio magni theatri dedicatione anus pro miraculo reducta. 
159 Sammullam quoque CX uixisse auctor est Pedianus Asconius. minus 
miror Stephanionem, qui primus togatus saltare instituit, utrisque 
saecularibus ludis saltauisse, Diui Augusti et quos Claudius Caesar 
consulatu suo quarto fecit, quando LXIII non amplius anni interfuere, 
quamquam et postea diu uixit. in Tmoli montis cacumine, quod uocant 
Tempsin, CL annis uiuere Mucianus auctor est, totidem annorum 
censum Claudi Caesaris censura T- Fullonium Bononiensem, idque 
collatis censibus, quos ante detulerat, uitaeque argumentis — etenim 
curae principi id erat — uerum apparuit. 
  
[7,49] XLIX.
160 Poscere uidetur locus ipse sideralis scientiae sententiam. Epigenes 
CXII annos inpleri negauit posse, Berosus excedi CXVI. durat et ea ratio, 
quam Petosiris ac Necepsos tradidere (tetartemorion appellant a trium 
signorum portione), qua posse in Italiae tractu CXXIIII annos uitae 
contingere apparet. negauere illi quemquam LXXXX partium exortiuam 
mensuram (quod anaphoras uocant) transgredi, et has ipsas incidi 
occursu maleficorum siderum aut etiam radiis eorum solisque. 
Aesculapi rursus secta, quae stata uitae spatia a stellis accipi dicit, 
quantum plurimum tribuat, incertum est. 
161 rara autem esse dicunt longiora quidem tempora, quoniam momentis 
horarum insignibus lunae dierum, ut VII atque XV, quae nocte ac die 
obseruantur, ingens turba nascuntur scansili annorum lege occidua, 
quam climacteras appellant, non fere ita genitis LIIII annum 
excedentibus. 
162 Primum ergo ipsius artis inconstantia declarat quam incerta res sit. 
accedunt experimenta recentissimi census, quem intra quadriennium 
Imperatores Caesares Vespasiani pater filiusque censores egerunt. nec 
sunt omnia uasaria excutienda; mediae tantum partis inter 
Appenninum Padumque ponemus exempla: 
163 CXX annos Parmae tres edidere, Brixilli unus, CXXV Parmae duo, CXXX 
Placentiae unus, Fauentiae una mulier, CXXXV Bononiae L- Terentius 
M- filius, Arimini uero M- Aponius CXL, Tertulla CXXXVII. citra 
Placentiam in collibus oppidum est Veleiatum, in quo CX annos sex 
detulere, quattuor uero centenos uicenos, unus CXL, M- Mucius 
M- filius Galeria Felix. 
164 ac ne pluribus moremur in re confessa, in regione Italiae octaua 
centenum annorum censi sunt homines LIIII, centenum denum 
homines XIIII, centenum uicenum quinum homines duo, centenum 
tricenum homines quattuor, centenum quadragenum homines tres. 
165 Alia mortalitatis inconstantia: Homerus eadem nocte natos 
Hectorem et Polydamanta tradidit, tam diuersae sortis uiros. C- Mario 
Cn- Carbone III cos- a- d- V kal- Iunias M- Caelius Rufus et C- Licinius 
Caluus eadem die geniti sunt, oratores quidem ambo, sed tam dispari 
euentu. hoc etiam isdem horis nascentibus in toto mundo cotidie 
euenit, pariterque domini ac serui gignuntur, reges et inopes. 
  
[7,50] L.
166 P- Cornelius Rufus, qui consul M- Curio fuit, dormiens oculorum 
uisum amisit, cum id sibi accidere somniaret. e diuerso Pheraeus Iason 
deploratus a medicis uomicae morbo, cum mortem in acie quaereret, 
uulnerato pectore medicinam inuenit ex hoste. Q- Fabius Maximus 
consul apud flumen Isaram proelio commisso aduersus Allobrogum 
Aruernorumque gentes a- d- VI idus Augustas, CXXX perduellium 
caesis, febri quartana liberatus est in acie. 
167 incertum ac fragile nimirum est hoc munus naturae, quicquid datur 
nobis, malignum uero et breue etiam in iis quibus largissime contigit, 
uniuersum utique aeui tempus intuentibus. quid, quod aestimatione 
nocturnae quietis dimidio quisque spatio uitae suae uiuit, pars aequa 
morti similis exigitur aut poena est, nisi contigit quies? nec reputantur 
infantiae anni, qui sensu carent, non senectae in poenam uiuacis, tot 
periculorum genera, tot morbi, tot metus, tot curae, totiens inuocata 
morte, ut nullum frequentius sit uotum. 
168 natura uero nihil hominibus breuitate uitae praestitit melius. 
hebescunt sensus, membra torpent, praemoritur uisus, auditus, 
incessus, dentes etiam ac ciborum instrumenta, et tamen uitae hoc 
tempus adnumeratur. ergo pro miraculo et id solitarium reperitur 
exemplum Xenophili musici, centum et quinque annis uixisse sine ullo 
corporis incommodo. 
169 at Hercule reliquis omnibus per singulas membrorum partes, qualiter 
nullis aliis animalibus, certis pestifer calor remeat horis aut rigor, 
neque horis modo, sed et diebus noctibusque trinis quadrinisue, etiam 
anno toto. atque etiam morbus est aliquantisper sapientiam mori. 
170 morbis quoque enim quasdam leges natura posuit: quadrini circuitus 
febrem numquam bruma, numquam hibernis mensibus incipere, 
quosdam post sexagensimum uitae spatium non accedere; aliis 
pubertate deponi, feminis praecipue; senes minime sentire 
pestilentiam. namque et uniuersis gentibus ingruunt morbi et 
generatim modo seruitiis, modo procerum ordini aliosque per gradus. 
qua in re obseruatum a meridianis partibus ad occasum solis 
pestilentiam semper ire nec umquam aliter fere, non hieme, nec ut 
ternos excedat menses. 
  
[7,51] LI. 
171 iam signa letalia in furoris morbo risum, sapientiae uero aegritudine 
fimbriarum curam et stragulae uestis plicaturas, a somno mouentium 
neglectum, praefandi umoris e corpore effluuium, in oculorum quidem 
et narium aspectu indubitata maxime atque etiam supino adsidue 
cubitu, uenarum inaequabili aut formicante percussu, quaeque alia 
Hippocrati principi medicinae obseruata sunt. et cum innumerabilia 
sint mortis signa, salutis securitatisque nulla sunt, quippe cum 
censorius Cato ad filium de ualidis quoque obseruationem ut ex 
oraculo aliquo prodiderit, senilem iuuentam praematurae mortis esse signum. 
172 morborum uero tam infinita est multitudo, ut Pherecydes Syrius 
serpentium multitudine ex corpore eius erumpente expirauerit. 
quibusdam perpetua febris est, sicut C- Maecenati; eidem triennio 
supremo nullo horae momento contigit somnus. Antipater Sidonius 
poeta omnibus annis uno die tantum natali corripiebatur febre et eo 
consumptus est satis longa senecta. 
  
[7,52] LII.
173 Auiola consularis in rogo reuixit et, quoniam subueniri non potuerat 
praeualente flamma, uiuus crematus est. similis causa in L- Lamia 
praetorio uiro traditur. nam C- Aelium Tuberonem praetura functum 
a rogo relatum Messala Rufus et plerique tradunt. haec est condicio 
mortalium. ad has et eius modi occasiones fortunae gignimur, uti 
de homine ne morti quidem debeat credi. 
174 reperimus inter exempla Hermotimi Clazomenii animam relicto 
corpore errare solitam uagamque e longinquo multa adnuntiare, quae 
nisi a prasente nosci non possent, corpore interim semianimi, donec 
cremato eo inimici, qui Cantharidae uocabantur, remeanti animae 
ueluti uaginam ademerint; Aristeae etiam uisam euolantem ex ore in 
Proconneso corui effigie, magna quae sequitur hanc fabulositate. 
175 quam equidem et in Gnosio Epimenide simili modo accipio, puerum 
aestu et itinere fessum in specu septem et quinquaginta dormisse 
annis, rerum faciem mutationemque mirantem uelut postero die 
experrectum, hinc pari numero dierum senio ingruente, ut tamen in 
septimum et quinquagesimum atque centesimum uitae duraret 
annum. feminarum sexus huic malo uidetur maxime opportunus 
conuersione uoluae, quae si corrigatur, spiritus restituitur, huc pertinet 
nobile illud apud Graecos uolumen Heraclidis septem diebus feminae 
exanimis ad uitam reuocatae. 
176 Varro quoque auctor est XXuiro se agros diuidente Capuae quendam, 
qui efferretur foro, domum remeasse pedibus. hoc idem Aquini 
accidisse. Romae quoque Corfidium, materterae suae maritum, funere 
locato reuixisse et locatorem funeris ab eo elatum. 
177 adicit miracula, quae tota indicasse conueniat: e duobus fratribus 
equestris ordinis Corfidiis maiori accidisse ut uideretur expirasse, 
apertoque testamento recitatum heredem minorem funeri institisse; 
interim eum, qui uidebatur exstinctus, plaudendo conciuisse 
ministeria et narrasse a fratre se uenisse, commendatam sibi filiam ab 
eo, demonstratum praeterea quo in loco defodisset aurum nullo 
conscio, et rogasse ut iis funebribus, quae comparasset, efferretur. hoc 
eo narrante fratris domestici propere adnuntiauere exanimatum illum, 
et aurum ubi dixerat repertum est. 
178 plena praeterea uita est his uaticiniis, sed non conferenda, cum saepius 
falsa sint, sicut ingenti exemplo docebimus. bello Siculo Gabienus 
Caesaris classium fortissimus, captus a Sexto Pompeio, iussu eius 
incisa ceruice et uix cohaerente, iacuit in litore toto die. deinde, cum 
aduesperauisset, gemitu precibusque congregata multitudine petiit uti 
Pompeius ad se ueniret aut aliquem ex arcanis mitteret; se enim ab 
inferis remissum habere quae nuntiaret. 
179 misit plures Pompeius ex amicis, quibus Gabienus dixit inferis dis 
placere Pompei causas et partes pias; proinde euentum futurum quem 
optaret: hoc se nuntiare iussum; argumentum fore ueritatis quod 
peractis mandatis protinus expiraturus esset. idque ita euenit. post 
sepulturam quoque uisorum exempla sunt, nisi quod naturae opera, 
non prodigia, consectamur. 
  
[7,53] LIII.
180 In primis autem miraculo sunt summaque frequentia mortes 
repentinae — hoc est summa uitae felicitas —, quas esse naturales 
docebimus. plurimas prodidit Verrius, nos cum dilectu modum 
seruabimus. gaudio obiere praeter Chilonem, de quo diximus, 
Sophocles et Dionysius Siciliae tyrannus, uterque accepto tragicae 
uictoriae nuntio, mater illa Cannensi filio incolume uiso contra 
nuntium falsum; pudore Diodorus sapientiae dialecticae professor, 
lusoria quaestione non protinus ab interrogatione Stilponis dissoluta 
181 nulla euidentibus causis obiere, dum calciantur matutino, duo 
Caesares, praetor et praetura perfunctus dictatoris Caesaris pater — 
hic Pisis exanimatus est, ille Romae —, Q- Fabius Maximus in 
consulatu suo pridie kal- Ian., in cuius locum C- Rebilus 
paucissimarum horarum consulatum petiit, item C- Volcatius Gurges 
senator, omnes adeo sani atque tempestiui, ut de progrediendo 
cogitarent, Q- Aemilius Lepidus iam egrediens incusso pollice limini 
cubiculi, C- Aufustius egressus, cum in senatum iret, offenso pede in 
comitio. 
182 legatus quoque, qui Rhodiorum causam in senatu magna cum 
admiratione orauerat, in limine curiae protinus expirauit progredi 
uolens, Cn- Baebius Tamphilus, praetura et ipse functus, cum a puero 
quaesisset horas, Aulus Pompeius in Capitolio, cum deos salutasset, 
M- Iuuentius Thalna consul, cum sacrificaret, C- Seruilius Pansa, cum 
staret in foro ad tabernam hora diei secunda in P- fratrem, Baebius 
iudex, dum uadimonium differri iubet, M- Terentius Corax, dum 
tabellas scribit in foro. 
183 nec non et proximo anno, dum consulari uiro in aurem dicit, eques 
Romanus ante Apollinem eboreum qui est in foro Augusti, super 
omnes C- Iulius medicus, dum inunguit, specillum per oculum 
trahens, A- Manlius Torquatus consularis, cum in cena placentam 
adpeteret, L- Tuccius medicus Valla, dum mulsi potionem haurit, 
Appius Saufeius, e balinea reuersus cum mulsum bibisset ouumque 
sorberet, P- Quintius Scapula, cum apud Aquilium Gallum cenaret, 
Decimus Saufeius scriba, cum domi suae pranderet. 
184 Cornelius Gallus praetorius et T- Hetereius eques Romanus in uenere 
obiere et, quos nostra adnotauit aetas, duo equestris ordinis in eodem 
pantomimo Mystico, tum forma praecellente. operosissima tamen 
securitas mortis in M- Ofilio Hilaro ab antiquis traditur. 
185 comoediarum histrio is, cum populo admodum placuisset natali die 
suo conuiuiumque haberet, edita cena calidam potionem in pultario 
poposcit simulque personam eius diei acceptam intuens coronam 
e capite suo in eam transtulit, tali habitu rigens nullo sentiente, donec 
adcubantium proximus tepescere potionem admoneret. 
186 Haec felicia exempla, at contra miserarum innumera: L- Domitius 
clarissimae gentis apud Massiliam uictus, Corfinii captus ab eodem 
Caesare, ueneno poto propter taedium uitae, postquam biberat, omni 
opere ut uiueret adnisus est. inuenitur in actis, Felice russei auriga 
elato, in rogum eius unum e fauentibus iecisse se, friuolum dictu, ne 
hoc gloriae artificis daretur, aduersis studiis copia odorum corruptum 
criminantibus. cum ante non multo M- Lepidus nobilissimae stirpis, 
quem diuorti anxietate diximus mortuum, flammae ui e rogo eiectus 
recondi propter ardorem non potuisset, iuxta sarmentis aliis nudus 
crematus est. 
  
[7,54] LIV.
187 Ipsum cremare apud Romanos non fuit ueteris instituti: terra 
condebantur. at postquam longinquis bellis obrutos erui cognouere, 
tunc institutum. et tamen multae familiae priscos seruauere ritus, sicut 
in Cornelia nemo ante Sullam dictatorem traditur crematus, idque 
uoluisse ueritum talionem eruto C- Mari cadauere. {sepultus uero 
intellegatur quoquo modo conditus, humatus uero humo contectus}. 
  
[7,55] LV. 
188 Post sepulturam uanae manium ambages, omnibus a supremo die 
eadem quae ante primum, nec magis a morte sensus ullus aut corpori 
aut animae quam ante natalem. eadem enim uanitas in futurum etiam 
se propagat et in mortis quoque tempora ipsa sibi uitam mentitur, 
alias inmortalitatem animae, alias transfigurationem, alias sensum 
inferis dando et manes colendo deumque faciendo qui iam etiam 
homo esse desierit, ceu uero ullo modo spirandi ratio ceteris 
animalibus distet aut non diuturniora in uita multa reperiantur, 
quibus nemo similem diuinat inmortalitatem. 
189 quod autem corpus animae per se? quae materia? ubi cogitatio illi? 
quo modo uisus, auditus aut qui tangit? quis usus ex iis aut quod sine 
iis bonum? quae deinde sedes quantaue multitudo tot saeculis 
animarum uelut umbrarum? puerilium ista delenimentorum 
auidaeque numquam desinere mortalitatis commenta sunt. similis et 
de adseruandis corporibus hominum ac reuiuescendi promisso 
Democriti uanitas, qui non reuixit ipse. 
190 quae, malum, ista dementia est iterari uitam morte? quaeue genitis 
quies umquam, si in sublimi sensus animae manet, inter inferos 
umbrae? perdit profecto ista dulcedo credulitasque praecipuum 
naturae bonum, mortem, ac duplicat obituri dolorem etiam post futuri 
aestimatione. etenim si dulce uiuere est, cui potest esse uixisse? at 
quanto facilius certiusque sibi quemque credere, specimen securitatis 
antegenitali sumere experimento? 
  
[7,56] LVI.
191 Consentaneum uidetur, priusquam 
digrediamur a natura hominum, indicare quae 
cuiusque inuenta sint. emere ac uendere 
Mercurius, uindemiare instituit Liber pater; 
idem diadema, regium insigne, et triumphum 
inuenit; Ceres frumenta, cum antea glande 
uescerentur, eadem molere et conficere in Attica, 
ut alii, et in Sicilia, ob id ea iudicata  eadem 
prima leges dedit, ut alii putauere, Rhadamanthus. 
192  Litteras semper arbitror Assyrias fuisse, sed 
alii apud Aegyptios a Mercurio, ut Gellius, alii 
apud Syros repertas uolunt, utrique in Graeciam 
attulisse e Phoenice Cadmum sedecim numero, 
quibus Troiano bello Palameden adiecisse 
quattuor hac figura g-ZPsiEX, totidem post eum 
Simoniden melicum g-PsiSWTH, quarum omnium uis 
in nostris recognoscitur. Aristoteles decem et 
octo priscas fuisse et duas ab Epicharmo additas 
g-PsiZ quam a Palamede mauult. 
193 Anticlides in Aegypto inuenisse quendam 
nomine Menen tradit, XV annorum ante 
Phoronea, antiquissimum Graeciae regem, idque 
monumentis adprobare conatur. e diuerso 
Epigenes apud Babylonios DCCXX annorum 
obseruationes siderum coctilibus laterculis 
inscriptas docet, grauis auctor in primis; qui 
minimum, Berosus et Critodemus, CCCCXC, ex 
quo apparet aeternus litterarum usus. in Latium 
eas attulerunt Pelasgi. 
194 Laterarias ac domus constituerunt primi 
Euryalus et Hyperbius fratres Athenis; antea 
specus erant pro domibus. Gellio Toxius Caeli 
filius lutei aedificii inuentor placet, exemplo 
sumpto ab hirundinum nidis. oppidum Cecrops 
a se appellauit Cecropiam, quae nunc est arx 
Athenis. aliqui Argos a Phoroneo rege ante 
conditum uolunt, quidam et Sicyonem, Aegyptii 
uero multo ante apud ipsos Diospolin. 
195 tegulas inuenit Cinyra, Agriopae filius, et metalla 
aeris, utrumque in insula Cypro, item forcipem, 
martulum, uectem, incudem; puteos Danaus ex 
Aegypto aduectus in Graeciam qua uocabatur 
Argos Dipsion; lapidicinas Cadmus Thebis 
turres, ut Aristoteles, Cyclopes, Tirynthii, ut Theophrastus; 
196 Aegyptii textilia, inficere lanas Sardibus Lydi, 
fusos in lanificio Closter, filius Arachnae, linum 
et retia Arachne, fulloniam artem Nicias 
Megarensis, sutrinam Tychius Boeotius. 
medicinam Aegyptii apud ipsos uolunt repertam, 
alii per Arabum, Babylonis et Apollinis filium, 
herbariam et medicamentariam a Chirone, 
Saturni et Philyrae filio. 
197 aes conflare et temperare Aristoteles Lydum 
Scythen monstrasse, Theophrastus Delam 
Phrygem putant, aerariam fabricam alii 
Chalybas, alii Cyclopas, ferrum Hesiodus in 
Creta eo qui uocati sunt Dactyli Idaei. argentum 
inuenit Erichthonius Atheniensis, ut alii, Aeacus; 
auri metalla et flaturam Cadmus Phoenix ad 
Pangaeum montem, ut alii, Thoas aut Aeacus in 
Panchaia aut Sol Oceani filius, cui Gellius 
medicinae quoque inuentionem ex metallis 
assignat. plumbum ex Cassiteride insula primus 
adportauit Midacritus. 
198 fabricam ferrariam inuenerunt Cyclopes, figlinas 
Coroebus Atheniensis, in iis orbem Anarcharsis 
Scythes, ut alii, Hyperbius Corinthius. fabricam 
materiariam Daedalus et in ea serram, asciam, 
perpendiculum, terebram, glutinum, 
ichthyocollam; normam autem et libellam et 
tornum et clauem Theodorus Samius, mensuras 
et pondera Phidon Argiuus aut Palamedes, ut 
maluit Gellius; ignem e silice Pyrodes Cilicis 
filius, eundem adseruare ferula Prometheus; 
199 uehiculum cum quattuor rotis Phryges, 
mercaturas Poeni, culturas uitium et arborum 
Eumolpus Atheniensis, uinum aquae misceri 
Staphylus Silieni filius, oleum et trapetas 
Aristaeus Atheniensis, idem mella; bouem et 
aratrum Buzyges Atheniensis, ut alii, Triptolemus; 
200 regiam ciuitatem Aegyptii, popularem Attici post 
Theseum. tyrannus primus fuit Phalaris 
Agraganti. seruitium inuenere Lacedaemonii. 
iudicium capitis in Areopago primum actum est.  
Proelium Afri contra Aegyptios primi fecere 
fustibus, quos uocant phalangas. clupeos 
inuenerunt Proetus et Acrisius inter se bellantes 
siue Chalcus Athamantis filius, loricam Midias 
Messenius, galeam, gladium, hastam 
Lacedaemonii, ocreas et cristas Cares. 
201 arcum et sagittam Scythen Iouis filium, alii 
sagittas Persen Persei filium inuenisse dicunt, 
lanceas Aetolos, iaculum cum ammento Aetolum 
Martis filium, hastas uelitares Tyrrenum, 
eundem pilum, Penthesileam Amazonem 
securim, Pisaeum uenabula et in tormentis 
scorpionem, Cretas catapultam, Syrophoenicas 
ballistam et fundam, aeneam tubam Pisaeum 
Tyrreni, testudines Artemonem Clazomenium, 
202 equum (qui nunc aries appellatur) in muralibus 
machinis Epium ad Troiam, equo uehi 
Bellerophontem, frenos et strata equorum 
Pelethronium, pugnare ex equo Thessalos, qui 
Centauri appellati sunt, habitantes secundum 
Pelium montem. bigas prima iunxit Phrygum 
natio, quadrigas Erichthonius. ordinem 
exercitus, signi dationem, tesseras, uigilias 
Palamedes inuenit Troiano bello, specularum 
significationem eodem Sinon, inducias Lycaon, 
foedera Theseus. 
203 Auguria ex auibus Car, a quo Caria appellata; 
adiecit ex ceteris animalibus Orpheus, aruspicia 
Delphus, ignispicia Amphiaraus, extispicia 
auium Tiresias Thebanus, interpretationem 
ostentorum et somniorum Amphictyon. 
astrologiam Atlans Libyae filius, ut alii, Aegyptii, 
ut alii, Assyrii, sphaeram in ea Milesius 
Anaximander, uentorum rationem Aeolus 
Hellenis filius. 
204 musicam Amphion, fistulam et monaulum Pan 
Mercuri, obliquam tibiam Midas in Phrygia, 
geminas tibias Marsyas in eadem gente, Lydios 
modulos Amphion, Dorios Thamyras Thrax, 
Phrygios Marsyas Phryx, citharam Amphion, ut 
alii, Orpheus, ut alii, Linus. septem chordis 
primum cecinit III ad IIII primas additis 
Terpander, octauam Simonides addidit, nonam 
Timotheus. cithara sine uoce cecinit Thamyris 
primus, cum cantu Amphion, ut alii, Linus. 
citharoedica carmina conposuit Terpander. cum 
tibiis canere uoce Troezenius Ardalus instituit. 
saltationem armatam Curetes docuere, pyrrichen 
Pyrrus, utramque in Creta. 
205 uersum heroum Pythio oraculo debemus. 
de poematum origine magna quaestio; ante 
Troianum bellum probantur fuisse. prosam 
orationem condere Pherecydes Syrius instituit 
Cyri regis aetate, historiam Cadmus Milesius; 
ludos gymnicos in Arcadia Lycaon, funebres 
Acastus in Iolco, post eum Theseus in Isthmo, 
Hercules Olympiae; athleticam Pittheus, pilam 
lusoriam Gyges Lydus; picturam Aegyptii et in 
Graecia Euchir, Daedali cognatus, ut Aristoteli 
placet, ut Theophrasto, Polygnotus Atheniensis. 
206  Naue primus in Graeciam ex Aegypto Danaus 
aduenit; antea ratibus nauigabatur inuentis in 
mari Rubro inter insulas a rege Erythra.
reperiuntur qui Mysos et Troianos priores 
excogitasse in Hellesponto putent, cum trasirent 
aduersus Thracas. etiam nunc in Britannico 
oceano uitiles corio circumsutae fiunt, in Nilo ex 
papyro ac scirpo et harundine. 
207 longe naue Iasonem primum nauigasse 
Philostephanus auctor est, Hegesias Parhalum, 
Ctesias Samiramin, Archemachus Aegaeonem, 
biremem Damastes Erythraeos fecisse, triremem 
Thucydides Aminoclen Corinthium, 
quadriremem Aristoteles Carthaginienses, 
208 quinqueremem Mnesigiton Salaminios, sex 
ordinum Xenagoras Syracusios, ab ea ad 
decemremem Mnesigiton Alexandrum Magnum, 
ad duodecim ordines Philostephanus 
Ptolemaeum Soterem, ad quindecim Demetrium 
Antigoni, ad XXX Ptolemaeum Philadelphum, ad 
XL Ptolemaeum Philopatorem, qui Tryphon 
cognominatus est. onerariam Hippus Tyrius 
inuenit, lembum Cyrenenses, cumbam 
Phoenices, celetem Rhodii, cercyrum Cyprii. 
209 siderum obseruationem in nauigando Phoenices, 
remum Copae, latitudinem eius Plataeae, uela 
Icarus, malum et antennam Daedalus, hippegum 
Samii aut Pericles Atheniensis, tectas longas 
Thasii; antea ex prora tantum et puppi 
pugnabatur. rostra addidit Pisaeus Tyrreni, 
ancoram Eupalamus, eandem bidentem 
Anacharsis, harpagones et manus Pericles 
Atheniensis, adminicula gubernandi Tiphys. 
classe princeps depugnauit Minos. — Animal 
occidit primus Hyperbius Martis filius, 
Prometheus bouem. — 
  
[7,57] LVII. 
210  Gentium consensus tacitus primus omnium conspirauit, ut Ionum 
litteris uteretur. 
 
[7,58] LVIII.
ueteres Graecas fuisse easdem paene quae nunc sint Latinae, indicio 
erit Delphica antiqui aeris, quae est hodie in Palatio dono principum, 
Mineruae dicata {in bibliotheca} cum inscriptione tali: g-NAUSIKRATHS 
g-ANETHETO g-TAI g-DIOSKORAI g-TAN g-DEKATAN ---.
  
[7,59] LIX.
211 Sequens gentium consensus in tonsoribus fuit, sed Romanis 
tardior. in Italiam ex Sicilia uenere post Romam conditam anno 
CCCCLIIII adducente P- Titinio Mena, ut auctor est Varro; antea intonsi 
fuere. primus omnium radi cotidie instituit Africanus sequens; Diuus 
Augustus cultris semper usus est. 
 
[7,60] LX.
212  Tertius consensus fuit in horarum obseruatione, iam hic ratione 
accedens, quando et a quo in Graecia reperta, diximus secundo 
uolumine. serius etiam hic Romae contigit. XII tabulis ortus tantum et 
occasus nominantur, post aliquot annos adiectus est et meridies, 
accenso consulum id pronuntiante, cum a curia inter Rostra et 
Graecostasin prospexisset solem; a columna Maenia ad carcerem 
inclinato sidere supremam pronuntiauit, sed hoc serenis tantum 
diebus, usque ad primum Punicum bellum. 
213 princeps solarium horologium statuisse ante XII annos quam cum 
Pyrro bellatum est ad aedem Quirini L- Papirius Cursor, cum eam 
dedicaret a patre suo uotam, a Fabio Vestale proditur. sed neque facti 
horologii rationem uel artificem significat nec unde translatum sit aut 
apud quem scriptum id inuenerit. 
214 M- Varro primum statutum in publico secundum Rostra in columna 
tradit bello Punico primo a M- Valerio Messala cos- Catina capta in 
Sicilia, deportatum inde post XXX annos quam de Papiriano horologio 
traditur, anno urbis CCCCLXXXX. nec congruebant ad horas eius lineae, 
paruerunt tamen ei annis undecentum, donec Q- Marcius Philippus, 
qui cum L- Paulo fuit censor, diligentius ordinatum iuxta posuit, idque 
munus inter censoria opera gratissima acceptum est. 
215 etiam tum tamen nubilo incertae fuere horae usque ad proximum 
lustrum. tunc Scipio Nasica collega Laenati primus aqua diuisit horas 
aeque noctium ac dierum idque horologium sub tecto dicauit anno 
urbis DXCV. tam diu populo Romano indiscreta lux fuit.  
Nunc praeuertemur ad reliqua animalia primumque terrestria.